Quandoquidem ex iis diversae sententiae et convictiones necessario alterutri partium emergere soleant; ex eoque talis pars quasi infirma succumbere cogatur; optimo ordine haec remedia Iuris, quae ipsis adhiberi debent, illas consequuntur, quibus etiam Reiecta, propter brevitatem adiungitur.

Est causae post convictionem statim, per partem in ea succumbentem, a praesentia et Iudicio Iudicis pedanei, vel inferioris, cum honestate, honore, et reverentia (addo etiam modestia) maturioris revisionis gratia, ad superiorem et ordinarium suum Iudicem, in Curiam Regiam, provocatio; et per literas Adiudicatorias transmissionales, authentice superinde confectas, per dictum pedaneum Iudicem, legitima transmissio. 1. Vlad. art. 70. et 6. Matt. art. 54. et 3. tit. 35.

Quemadmodum olim quoque dicebatur; Rem ad Iudices graviores; exercitatioresque reiicere, dum vel pedanei Iudices, tales causas iudicare non solebant, vel omnino pro maturiori revisione ad superiores, easdem transmittere debebant. Veluti Cn. Dolobella Proconsul Asiae, Athenas ad Areopagitas, qui graviores causas, ut vulnerum, caedis, veneficiorum, incendiorum, et similium iudicabant, mulieris reae causam reiecerat, quae virum et filium veneno sustulerat, quod ii quoque filium suum, ex priori viro genitum occiderant; dicti Areopagitae cognita causa, et accusatorem; et ipsam, centesimo anno, adesse iusserunt; sicque nec veneficium mulieris absolutum est, quod per leges non licuit, nec nocens damnata punitaque, quae digna venia fuit. Gell. Lib. 12. cap. 7. et Valer. Max. lib. 8. cap. 1. de Smyrnea muliere. Qui vero fuerint Areopagitae et quomodo iudicabant, vide infra quaest. 22. cap. 10. Sed districtius erat iudicium Regis Andreae II. qui Bancbanum caedis Reginae Reum, quae vim uxori suae per Fratrem inferri fecerat, statim comperta rei veritate absolvit. Bonf. lib. 7. Decad. 2. Et nec illud quidem omittendum videtur, quo attentio Iudicum, in audiendis causis, mirifice exprimitur, ac potissimum in huiusmodi Appellationibus quae pro maturiori sui revisione transmitti solent. Philippus Pater Alexandri Magni, cum causam cuiusdam Machaetae cognoscens, dormitare videretur, nec satis animadvertere, quae ille pro suo Iure diceret, ad extremum Machaetam damnavit; quo vociferante, ac provocare se dictante, Philippus ira percitus, ad quem tandem inquit? Ibi vero Machaetas, ad te (inquit) ipsum, o bone Rex, si quando experrectus animum adverteris. Budaeus in Pandect. Simile quoque Valer. Max. lib. 6. cap. 2. de externa muliere habet.

Verum, ut ad propositum redeamus. Nota hic I. Quod huiusmodi appellationes causarum fiunt, tam ex sedibus Iudiciariis, quorumlibet Comitatuum Regni Hungariae, quam etiam ex partibus eidem subiectis, utpote Regnis

Dalmatiae, Croatiae, et Sclavoniae, nec non olim Transylvaniae 3. tit. 3. quia solum Regnum Hungariae, propter sacram Coronam est principale, et caeteris praeeminens, reliqua eidem annexa et subiecta. II. Quod ex Curia quoque Regia, sive Tabula fieri solet Appellatio, in continenti, et sine ullis literis Transmissionalibus, solum referente ipsam Magistro Protonotario, in praesentiam Domini Locumtenentis Regii; atque inde vicissim ad expediendum reportante.

Statim in sede Iudiciaria, post ultimam et finalem Adiudicationem, primitus celebranda, si commode fieri poterit; aliter enim Appellans in sede secundario celebranda, excipere; et ad terminum per Iudicem sibi praefigendum causam illam, in ipsam Curiam Regiam deducere, tenetur. Nam si id facere neglexerit, eadem causa in rem adiudicatam transibit, et in tertia sede Iudiciaria literae Adiudicatoriae, iuxta latam sententiam, parti victrici atque triumphanti reddi, et Executioni demandari debent, et hoc si negligentia ipsa non ex parte Notarii, vel Iudicum, sed partis Appellantis dignoscetur. 3. tit. 35. et infra quaest. 32. cap. Huius. Apud Civiles vero, intra decem dies appellare licet. Unde et dies fatalis, annus fatalis, et tempus fatale dicitur, quibus ipsi in extrahendis, et ad finem perducendis Appellationibus utuntur; sic dicti, vel quod tales dies, anni, et tempus soleant ipsis Appellatoribus a Iudice fari, hoc est, ita praefiniri et praescribi, ut eos non liceat ipsis transgredi; vel si eosdem transgressi fuerint, fatum malum, hoc est, amissionem Appellationis, ipsis adferre consueverunt, quod intra praefinitionem eorundem, non revisa Appellatio, pro deserta

habeatur. Fiunt autem tali modo: Appellatori datur primus annus integer ad causam finiendam; et si iusto impedimento interveniente, aut etiam Iudice appellationis negligente, causa finita non fuerit, etiamsi impedimentum fuerit unius diei, datur ei a lege secundus annus integer; et si tunc in secundo anno, causa non fuerit finita; sive Appellator habuit iustam causam impedimenti, sive non; attamen lex non dat ei ulterius aliquod tempus, sed Appellatio est deserta, et sententia a qua fuit appellatum, debet mandari Executioni, ne lites sint immortales. Verum de aequitate Praetoria, et ex clausula generali (si qua iusta causa etc.) petenteque Appellatore, restitueretur in integrum, solum ad tantum tempus, per quantum probatum fuerit, ipsum habuisse iustum impedimentum. Et sic, si laesio fuerit unius anni, secundi integri, unus annus integer restituetur ei, qui dici poterit, annus tertius. Si vero laesio fuerit tantum de una die, vel de uno mense dicti secundi anni, tunc una sola dies, vel unus mensis solum restituetur ei. In duobus tamen casibus, tale tempus fatale, currere non solet; Primo, si lis speratur inferri in consistorio Principis. Secundo, si partes iverunt ad arbitros. Haec Aurelianen: in practica libellorum, Rubr. 16. Atque sic praescriptis hisce modis, ad certum tempus, omnis lis de Iure Civili finiri, et debitae Executioni demandari debebit, ut et Iure Canonico 2. quaest. 6. cap. 41. Et apud Cives quoque Liberarum Civitatum, ex Iure earundem Thavernicali, non solum huiusmodi fatales dies, intra sex septimanarum spacium; sed etiam certa quaedam onera, in extrahendis appellationibus de facto observantur, ab ipsis quidem ad Dominum Magistrum Thavernicum, virtute literarum eiusdem Praeceptoriarum art. 7. cum decem florenis art. 13. Et ab illo ad Sedem Iudiciariam Regiam, cum flor. Viginti. art. 29. Alioquin vero sententia lata et decisa, utrobique in suo vigore permanere debebit. Sed apud nos, etsi praemisso praescripto 3. tit. 35. tempore, Appellatio a Iudice extrahitur,

et in Curiam transmittitur, atque ad tricesimum secundum diem exinde reportanda scribitur. Styl. Nihilominus tamen tale fatale tempus, quo revideri deberet omnino non habet, sed multis reiectis, in infinitum protrahitur, immortalisque pene efficitur. Ut videre licebit inferius quaest. 31. huius.

Omnes praeter has. I. Causa solius Actoris iuramento submissa, de sede Comitatuum non transmittitur, 3. tit. 35. II. Causa, in qua alicui parti iuramentum, sola sua in persona deponendum, similiter in sede Iudiciaria Comitatuum adiudicatum fuerit, illa pars a tali adiudicatione non potest appellare, 1. Vlad. art. 72. (In Regno tamen Sclavoniae, ex terminis Octavalibus in causis ibidem motis, ad cuiuslibet partis instantiam, semel conceditur appellatio, 3. tit. 3. et Enchir. fol. 3.) convictio tamen si causae annexa fuit, transmitti solet, quia de consuetudine Regni, omnis convictio semper transmittitur. III. In causis criminalibus non admittitur Appellatio, nisi forte innocentem, omnino temerario Iudicio, morti tradere conarentur, quo in casu, fratres ipsius innocentis, praecise ad Regiam Maiestatem confugere, pariter et causam ipsam provocare possunt. 3. tit. 11. Licet iam homicidis concedatur uti Appellatione, et Novo Iudicio, sed ita tamen, ut interim post convictionem, in vinculis detineantur, usque ad revisionem huiusmodi vel Appellationis, vel novi iudicii art. 41. anni 1563. De quo vide infra quaest. 31. cap. 9. IV. Causae quoque illae, in quibus Procuratoris revocatio facta est, virtute Novi Iudicii cum gratia, post remissionem, non transmittuntur ulterius. 3. tit. 6. V. Causae ex contractu, et spontanea obligatione partium, ubi solae sibi huiusmodi Iuridica remedia praecluserint, consentiendo, in Iudicem arbitrum, a

cuius Laudo (ita enim sententia eius vocatur) postea non licet appellare, et neque transmittitur, passim; et 2. quaest. 6. cap. 33. et 34. quod cum negatione intelligi debet. VI. Causae super commissione fundatae, et post revisionem statim ad exequendum demandatae non transmittuntur, nisi per expressum in serie commissionis ita declaretur, sed potius rescribuntur tantum Principi committenti, si tamen ita demandaverit; ast si non, etiam rescriptioni supersedendum est; quia Iudicis delegati potestas, non extenditur, ultra formam commissionis. Mynsing. obser. 93. cent. 4. et Hart. tit. 45. de posses. obs. 3. num. 5. VII. Causae articulares, et extraordinariae, quas Illustrissimus Dominus Comes Palatinus, tanquam Iudex specialis, inter suam Maiestatem Fiscumque suum Regium, et Dominos Regnicolas, 1. Vlad. art. 33. diiudicare solet, etiam non transmittuntur, quia supra illum non est alius superior Iudex in illis, cum sint propriae illius, ex Officio Palatinatus sibi incumbente. VIII. Causae liquidorum debitorum, passim. IX. Causae quoque Rusticorum iuxta modernorum usum, ex sedibus Comitatuum ulterius in Curiam Regiam, non transmittuntur. Ex eo fortassis, quod posterior Tripartito articulus 28. anni 1556. in migratione colonorum, eam non admittat: quanquam id aliter habeatur 3. tit. 35. ratione impensionis Iudicii, super factis colonorum, per Dominos terrestres factae. Ex iuxta breves articulos de violentiis, et occupationibus novis, editos in annis 1608. 1609. et 1613.

Potest semel; sed postquam iam remissionem ex Curia Regia Novo iudicio cum gratia, usa est aliqua, aut Procuratorem revocaverit, amplius non licet illi appellare, et

neque transmittitur, sed quomodocunque Vice-Comes, et Iudices Nobilium diiudicaverit, illorum adiudicatione contenta esse debet. Altera autem pars, quae nondum appellaverat, bene potest appellare. 3. tit. 6.

Cum Exceptiones sint Duplices, ut supra quaest. 2. cap. 3. et quaest. 8. 16. et 26. cap. 4. dictum est. Aliae scilicet simplices depulsoriae, et aliae Peremptoriae; ab huiusmodi secundis Exceptionibus potissimum admittitur Appellatio, vetusta id Regni consuetudine, et iusta etiam ratione, ita dictante: Quia sicuti unum levi aliqua exceptione sublevare et fovere; ita alterum quoque in iusta sua allegatione et defensione, non exaudire et opprimere; iniquum plane esse videtur. Super quo vide etiam tit. 6. partis 3. Tripartiti: ubi licet causae iuxta responsiones partium, deliberatione iuridica, et sententia lata (ut plurimum) in Curiam Regiam ad approbandum, vel reprobandum, transmittantur; Nihilominus tamen aliquando etiam ante latam huiusmodi sententiam, aliquae peremptoriae exceptiones videntur transmitti solere; quod per parenthesin illam (ut plurimum) facile est intelligere: quasi enim diceret, maiori quidem ex parte, semper ex dicta deliberatione iuridica, et sententia lata, per partium responsiones, appellationem fieri debere; interdum tamen ab Exceptionibus quoque illam fieri posse, non est inconveniens. Quod ipsum et usus antiquus sic ostendere videtur, cum soepenumero huiusmodi Appellationes admissas esse, videamus. Simplex autem Exceptio, plane non transmittitur; sive, ut alii dicunt, ab interlocutoria sententia, non appellatur, neque transmittitur.

Quinque praecipue, Primum, quod ex antiqua consuetudine, a prandio, posteaquam iam in extradatione parium Iudices processerint, levari soleant. Secundum, quod absque literis Procuratoriis in revisione earum, quis Transmissionem declarare potest. Si autem, Novum iudicium petere, vel ex Tabula ad Dom: Palatinum appellare voluerit, non nisi virtute Procuratoriarum, id facere valebit. Licet nonnuli Novum iudicium peti posse admittant absque Procuratoriis; Quod tamen fieri posse non videtur; quia si appellatio, modo praemisso transmittenda, sine Procuratoriis non conceditur; multominus Novum concedi debet; cum hoc, cum longissimo termino, ad partes referatur, magnamque et diuturnam moram secum trahat; illa autem sub eodem termino iudiciorum reportetur. Aliud autem est, extra Iudicium contradictorium, ad partem, et absente parte adversa. Nam hic non videretur adversarium defraudare velle, sed ibi omnino. Tertium, quod in iis quoque dum revidentur, duae admittuntur prohibitae. Una simplex et sine onere, et altera cum onere, eodem tamen die. Iam autem Novella constitutione, una tantum cum onere, art. 65. anni 1618. Quartum, quod quaecunque venit ad Tabulam Regiam, eadem ad Illustrissimum Dominum Comitem Palatinum quoque vadit, alterutra parte ita postulante, etiamsi ex sede Comitatus transmitti non debuisset. Quintum, quod nihil novi licet tunc addere, vel allegare, sed solum in eodem statu, quo transmissae sunt, revideri debent, approbando, vel reprobando, aut corrigendo, et emendando, et sic remitti ad exequendum Pedaneis, sive prioribus Iudicibus, si aliqua Iudiciaria onera habent annexa, quae

ipsis cedunt: sin nulla, immediate statim de Curia Regia debitae Executioni demandari possunt, 3. tit. 7. et infra quaest. 3. cap. 10. priora tamen declarari permittuntur.

Poena duplicata, hoc est, ducentorum florenorum, cum hac sententia: Bene Iudicata, Male Appellata, et ideo Poena Duplicata, 6. Matth. art. 53. 1. Vlad. art. 72. et art. 48. Anni 1563. Vide infra quaest. 3. cap. 11.

Non est eadem; quia haec fit de sedibus Iudiciariis Comitatuum post factam convictionem, cum poena Appellantis centum florenorum; illa autem fit in Curia, saltem per modum translationis, ab uno Iudice ad Alterum, sola partis voluntate ita postulante, sine omni onere eiusdem, idque semel tantum, tam per Actorem, quam Reum, cum omni plenitudine Iuridicorum gravaminum, qualitercunque in ea subsequendorum. Ubi Nota, quod si talis Translatio causae facta fuerit in hospitio coram Magistro Protonotario, poterit habere suspirium petens id, transferens in iudicio; at si praecise in ipso Iudicio fiet, tunc absque omni suspirio causa discuti debebit. Ita Iudicatum est Posonii Anno 1612. inter Dominos Batthyani et Zechii. Et ratio huius

est, quod ita publice in sede facta, huiusmodi translatio, vergeret Iudici in contumeliam.

Tribus. Primo, Novo Iudicio, quando succumbens dicit se Novum nondum habuisse in processu causae, ideo peteret illud sibi dari; quod et datur illi statim, de Iure et consuetudine Regni; quia in omnibus causis ordinariis semel admittitur Novum. Secundo, Reiecta, quandoquidem Novum iam habuit, sed vel revideri causa nequivit, vel etiam revidendam non curavit, sed ultimo die Iudiciorum vel etiam Diaetae, pro testimonio per Iudicem, ad quem transmissa fuit, facit in dorso literarum Transmissionalium, Reiectam scribi, qua in partibus in prima statim sede iudiciaria, ad postulationem partis triumphantis, cum quo succumbens suam transmissionem reportasset, ostensa et demonstrata iterum ab impetitione illius conquiescit. Tertio, per revisionem, quando omnino revidetur, et ad executionem remittitur, non tam per succumbentem, siquidem ille inexecutam perpetuo esse vellet, quam per Triumphantem in paribus, quia ipsius interest, ea iam tandem aliquando potiri; et haec proprie Remissio dicitur. Aliquando etiam pro maiori declaratione continuanda, remittitur ad eandem sedem Iudiciariam Comitatus, absque ullo praemissorum modorum, ubi non satis liquet. Veluti olim apud Romanos Iudex non liquere pronunciabat, quando scilicet probationes et argumenta, non satis erant idonea ad diiudicandam causam. Budaeus in Pandec. quod et amplius liquere (id est liquidari debere) pronunciabat; sicut et dies causae Prorogabatur; cum, aut diffundebatur sive ampliabatur, id est, res

in posterum diem reiiciebatur; aut comperendinabatur, id est, in tertium diem differebatur. Liv. lib. 9. et Gell. Lib. 14. cap. 2. quod iam apud Nos, 2. in crastinum, et ad tertium diem differri, dici solet. Sed Hic Quaeri solet. Si causa aliqua, nullo praemissorum modorum, simpliciter reportaretur, et postea per Iudices Pedaneos, in rem adiudicatam, transmissa, cum literis exmissionalibus, ipsi Actori ad exequendum extradaretur; an Appellans, tunc primum Appellationi cedendo, Novo iudicio in ea uti, dictumque Actorem, ab executione eiusdem revocare possit? Quanquam Aliqui dicant, id ipsi licere facere, priusquam scilicet talis sententia, debitae executioni demandetur, ut et quidam Stylus continet; tamen Alii censent, id ipsum facere non posse. Tum quia huiusmodi sententia, non per Non-venit, sed ex allegatis et responsis pronunciata sit. 2. tit. 7. Tum, quia tempore transmissionis illius, in rem adiudicatam, in sede Comitatus tacite consensit in eam. Tum vero, quod communior iam usus obtinuerit, huiusmodi sententias debitae semper Executioni demandari debere; et Stylus quoque in hoc casu rarior esse videtur, ac an usu roboratus sit, dubitetur.

Antiquitus partium ipsarum fatigiis et expensis indulgebatur, litibusque brevius finis imponebatur, dum etiam medio tempore extra Octavas, ad quoscunque terminos competentes, huiusmodi causae in Curiam Regiam deductae, per Iudices suos ordinarios, in quorum praesentiam transmitti solebant, revidebantur. 1. Vlad. art. 73. et 7. eiusdem art. 55. Nunc autem solum vel in ipsis terminis Octavalibus, vel etiam Diaetalibus, revideri solent, art. 46. Anni 1599.

Ordinarie autem solum in suis terminis, utpote superiorum partium, tantum superius, inferiorum vero tantum hic inferius. Ast Transmissiones Regni Sclavoniae, in utroque termino Iudiciorum revideri possunt, art. 40. Anni 1569. Et ratio est, quia cum transmittatur in Curiam Regiam 3. tit. 3. ubicunque illa fuerit in toto Regno Hungariae, vel Iudicia in ipsa celebrabuntur, recte huiusmodi Appellationes, in ipsa revideri possunt; quandoquidem ad nullum certum locum, sed tantum ad dictam Curiam appellantur. Regni autem Hungariae Iudicia, ad certa duo loca, alterum Posonium, et Eperiessinum, ex publicis Regni constitutionibus, alligantur; ut iam dictum est, supra quaest. 3. cap. 1. ideoque solum in iis celebrari et revideri debent. Licet olim ex speciali publica constitutione Regni, art. 25. anni 1563. Dominus Locumtenens, omnes omnium Comitatuum Regni Transmissiones, in Iudiciis Locumtenentia e iudicabat; et tam Veteres; quam Novae causae, mixtim et indifferenter levabantur.

Posteaquam huiusmodi Transmissiones, sive revisae Appellationes, ad exequendum remissae fuerint; tunc si Comites ipsi, vel Vice-Comites, cum literis Iudicis remittentis Adiudicatoriis remissionalibus requisiti fuerint; tenentur Executionem ipsam, infra dies quindecim, a die ipsius requisitionis facere, 1. Vlad. art. 73. Et si facere noluerint; Vide poenam quaest. 5. cap. 10.