-- 111 --

EVTHYMIAE Liber Quartus.
Paeonio tristes olim qui munere morbos
Exierant, genus auxilij, nomenque vetustam
Prolis Apollineae cum testarentur ad aram;
Marmoreis descripta adytis medicamina Cous.
In memores fertur Senior retulisse tabellas:
Moxque suam, rapido cum debacchata furore [a] [ERROR: no link :] Vide Plin. lib. 29. Hist. Nat. cap. I.
Hausisset medicum pestis Vulcania templum,
Per populos vulgasse, recens Asclepius, artem.
Corporeis curam quam praestitit ille, fugandis
Hanc mihi mens morbis animorum impendere. Vosque
Vos adeo, Sophiae sacraris, quae neque flammae
Bacchantis vis vlla, nec aeui iniuria soluat,
Auxilij celeres succos, diuinaque vati
Ad medicos vsus praebetis pharmaca. Quorum
Plurima cum facili iam carmine noster Apollo,
Omnibus in commune Malis latura leuamen,
Prodiderit; nunc, quae certis magis apta medela
Casibus, et quid opis sibi vulnera quaeque requirant
Expediam. Qualis barbatus saepe Machaon,
Instantis medius lethi, vitaeque Sequester,
Publica languentûm per diuersoria, Xyste
Sue tua, seu fertur tua Caelie, porticibusque
Dispositos hinc, inde toros ex ordine lustrans,
Curam alijs aliam, pro disparis indole morbi,
Praecipit: huic venas solui; purgantibus illi
Tergeri stomachum, limosaque viscera succis.
Scammoneae tu sexantem sorbebis. Amaro

-- 112 --

Absinthî mergenda lues tibi rore. Nouenos
Te glutire croci tritae cum polline myrrhae
Orbiculos lex nostra iubet. Praecordia crasso
Huic Arabum gummi, aut violae, nardique fouentor
Vnguine. Cantharidum mordaci puluere contra,
Inductoque sinapismo distringere suras
Huic melius. Pendent circum dictantis ab ore,
Singulaque excipinut calamo praecepta Ministri.
2. Ergo age, Fortunae duro qui saucius ictu
Fixa cruentatis circumfers spicula venis,
Huc ades, et caeci stimulos causasque doloris
Alto exprome sinu: quò conuenientia possim
Vulneribus notis adhibere malagmata. Nullus
Tam grauis est, penitùsque sedens in pectore morbus,
Nulla lues adeo tractantibus aspera; victrix
Cui fidum nequeat sapientia ferre leuamen,
Rectori docilem tantùm se praebeat Aeger.
3. Censibus angustis et paupertate malignâ
Vexor, ais. Confide: nisi quid tristius vrget;
Aerumnam subitò licet hanc exire volenti,
Et plenis iam nunc inopem dediscere gazis.
Nemo vocandus inops, cui par opulentia votis
Contigerit. Non sive Midas, seu latiùs ipse
Possideat Plutus. Contentus viuere paruo,
Rebus et exiguis aequalia fingere vota
Si potes; haec tibi prae manibus iam copia: sortis
Iam nihil ad cumulum superest: sub paupere tecto
Terrarum late dominos, rerumque potentes
Diuitijs superas. Inopes causatiùs illi
Se doleant, tantò quos importunior angit
Pauperies, imis quantò plùs fixa medullis.
Aspice, quàm multis egeant, vt semper anheli
Plura inhient. Num, quos votorum et cordis inanes
Vsque vides, meritò locupletes dixeris? Arcae
(Numina pro rerum ingenio si fingimus) Arcae
Illorum, ditesque domus iactentur, Eois
Quas opibus Ganges, et plurimus arctat Hydaspes:

-- 113 --

Non Domini, quorum mens indiga: cum tibi contra,
Fructibus exiguis saturo, domus, arcaque tantùm
Censeri mereatur inops, plenissimus Ipse.
Exime te sapiens fatis: si finxit auara.
Sors inopem; ditem subitò mens aequa refinget.
4. Pauperiem quereris. Fundorum aurique paratu.
Nempe cares. At mentis opes, sapientia, virtus,
Ingenium, moresque adsunt. Quàm rara supllex
Haec homini, quàm non pretij vulgaris aceruus?
Ergo queat fului locupletem Summa metalli
Fingere; non animi valeant tot munerà, nullis
Munera Achaemenidûm gazis venalia regum?
5. Pauper es. Ipse vltro tam laetam inuadere sortem
Debueras, Croesum nasci si fata dedissent.
Democriti praeijt sapientia: qui bene multa [a] [ERROR: no link :] Val. Max. lib. 8. cap. 7.
Re locupes: totam Xersis sub signa coactam
Vt pater Auroram, omnigenum, innumerabile vulgus,
Plusquam regifico posset molimine structis
Excepisse epulis; tam larga fauentis olympi
Dona, tot eximios fructus, melioribus instans,
Deseruit, lucris, et transfuga nobilis almae
In pauperitatis se dulcia castra recepit.
Proh quantum sorti debes! Cum dotibus amplis,
Pabula nequitiae, et scelerum fomenta remouit.
Non quantum optares, tribuit: sed munere parco
Edocuit, quantum Sapientem optare deceret.
Sollicitum est lautos census seruare, molestum
Perdere. Dum dedit exiguos, vtrumque remisit
Hoc onus. Agnosce vlteriora negantis amorem.
Et missis grates meritas persolue querelis. 6
6. Pauper es. An solus? Iungendi foederis inter
Romuleos Patres, Plebemque Menenius author [b] [ERROR: no link :] Id. lib. 4. cap. 4.
Talis erat: talis summo quaesitus honori,
Versaret patrijs dum Quintius arua iuuencis:
Et quos praeterea longum est percurrere clari

-- 114 --

Nominis heroes. Sua si non obfuit illis
Ad decus, et vitae Summam felicis egestas;
Nec tibi, crede, oberit: tantùm mens aequior adsit.
7. Aequa foret mens; inquis: opum si nescius vsque;
Perpetuum squalorem inter sordesque paternas,
Creuissem aequevâ cum paupertate: sed aulam
In patriam foeta vix primùm e matre cadenti
Supposuit molles Opulentia blanda lacertos,
Ipsaque deîn tenero lac praebuit, inque iuuentam
Patricijs medios produxit cultibus annos.
Cum subito, ignarum quo, versis turbi e fatis,
Iniecit sors nigra manum, luxùsque prioris
Nil misreo, ingratum praeter meminisse, reliquit.
Hinc dolor: hoc stimulis praecordia tristibus vrit.
8. At genus id stimulos facili ratione retundes,
Si nihil exacto noris praesentia damna
Augeri, quin et multùm decrescere fructu.
Nam cur sit miserum possessa relinquere tandem,
Quae foret haud miserum nunquam tenuisse? Dolori
Ergo fauet, laetum fortunatumque fuisse?
Obsistat potiùs. Cur, quae solatia maesti
Ducere par fuerat casùs, maeroris iniqui
Argumenta facis? Nimiùm sua, mensor auarus,
Ah nimiùm curto definit gaudia gyro,
Non nisi praesenti fruitur qui sorte, nec vllâ
Praeteritos aeui fructus in parte reponit
Laetitiae. Volucri delabitur ocyor amne,
Singula perque perit cursim momenta voluptas:
Quae fuit, haud superest; quae praesens, ordine eodem
Iam fuerit. Digna haec lacrymis si fata videntur;
Nunquam hominum generi; nunquam heu non flere vacabit;
Ceu nouat illa suas nullo non tempore mortes.
9. Sed neque Fortunam contra sit iustior irae
Materies, olim indultos, sua pignora, census.
Legitimà Dominae quòd pro ratione resumpsit.
Diuitias tibi, vel puero, fac, dura negasset,
Libera ceu poterat, multis ceu dura negauit;

-- 115 --

Nil tamen Astraeae ad lances et iura vocandum,
Praetoris rigidâ nil dignum admiserat vrnâ,
Parca quidem, rerum sed non nisi parca suarum.
Vnde igitur lites, si denique sera reposcit,
Annuit vtendum nunquam permittere, munus?
Ergone, quòd facilis, culpetur? Praemia spargens,
Probra metat? Rea non fieret, si parcior, esset?
Arguis iniustam. Quantò tu dignior huius
Nominis inuidiâ: pugnes aliena, vetante,
Qui, Domino, retinere: dati neque pignoris vsum
In merito, sed onus reddendi in crimine ponas?
10. Esto, infida tamen te laeserit, vt memoras, sors;
Cur ideo noceas tibimet crudeliùs ipse?
Abstulit illa suos, rerum vilissima, census:
Cur reliquos fructus, melioraque, prodigus vltro,
Ad cumulum damni abîjcias tu munera, dulcem
Laetitiam, sophiaeque iubar, cordisque vigorem?
Haec hominum felix possessio, quam sibi recta
Mens parit: hanc, duri quaevis iniuria fati
Externas populetur opes, sit cura tueri.
Magnanimi exemplo est virtus Stilponis ab hoste [a] [ERROR: no link :] Sen. Epist. 9 et Laert. in eius vita.
Direptis patriae, qui, moenibus, vndique planctus.
Vndique dum tristis volitat dolor, et sua nemo
Ciuibus e reliquis non deflet damna; rogatus,
Quae sua priuatim communi in turbine clades,
Dij meliora, iniquit. Clades procul omnis. Auarus
Nil rerum eripuit praedo, eripietve mearum.
Quae priùs obtinui, vel nunc intacta supersunt.
Scilicet incoctam generoso robore mentem,
Sublimesque animos, et docti pectoris artes,
Haec sua vir sapiens rabatur: caetera, sortis,
Quae, breue depositum, nunquam Stilponis in aere
Duxerat, haud ablata sibi, sed reddita sorti
Credebat Dominae. Parili ratione cauendum
Et tibii, ne proprij laesum quid fortè periculî,

-- 116 --

Amissumve reare, simul Dea lubrica, standi
Impatiens, iam vasa legit: neu tristior aequo,
Perfidiae furtique leuem dum crimine damnas,
Quas neque sustulerat, potuit neque tangere, sacras
Compositae tibi mentis opes, verissimus Ipse
Fur, rapias. Dic, à seruo fugiente relictus
Quod Cynicus. Iactura leuis: cretatus agaso [a] [ERROR: no link :] Laert. in vita Diog.
Me caruisse potest; vili non ipse libenter
Mancipio caream? Sine me sibi sufficit ille;
Non ego sufficiens mihi sim, desertus ab illo?
Turpe nimis, fastu quae nos Fortuna superbo
Negligit, eximiam nobis pulchramque videri.
Redde pari par. Te fugiens auertitur? Aequè
Auersum sciat esse sibi. Fastidit amantem;
Mutua despecti referat fastidia. Curae
Quìd tibi sit, curâ quae te proscripsit ab omni?
Res habeat sibi rite suas: discatque, vicissim
Se sine, posse tuis hilarem te viuere rebus.
11. Haud mihi pro magnis Fortunae praemia, sensu
Nec nimio leuis haec animum iactura moueret,
Alter ait. Thalami at sociam, dulcesque requiro,
Altiùs impacto confossus vulnere, Natos:
Heu Natos, sociamque tori, quos dura supremùm
Coniugis, et patris e gremio Libitina reuellit.
Audio. Sed quidnam cognato in funere flendum
Obijcitur? Vitae blandis quòd fructibus illos;
An te quòd potiùs Natura orbauerit illis?
Quidquid erit, neutri desunt fomenta dolori.
12. Exanimos luges, ceu dira et tristia passos?
Nempe ideo, reor, occiduo quia corpore functis
Nil vapor aestiuus, nil fert iam bruma negotî:
Vel quia pauperiem, morbos, totque aspera sortis,
Aspera naturae iam tandem vindice letho
Imperia egessi, nullas communibus vltra
Cogentur fatis lacrymas impendere, nulla
Coniugis aut sobolis pullati funera ducent.

-- 117 --

Heccine sunt, manes vnde arbitrere dolendos?
Demens! Ceu multò non iustiùs ipse videri
Manibus infelix mereare, vrgentia mille
Quem rapido circumueniunt discrimina ponto;
Illorum ac ploranda tibi sint funera, certos
Emeritâ portus qui iam tetigere carinâ.
13. Sin tua te potiùs mouet intercepta voluptas,
Frigentemque torum, desolatosque Penates
Non alio prorsus, fundi quàm damna, vel auri,
Prosequeris gemitu; iacturas quae modò tales
Flentibus admoui, solatia nil opus aegro
Hic iterum cecinisse. Illis e funere crudo
Ortum, rite memor, poteris lenire dolorem:
Haud Lachesim damnans, ictu quòd praecoce Natos
Sustulerit, qui, mortales, quandoque perire
Debuerant: magni statuens quin muneris instar,
Quòd, iuuenum florem rapido dum demetit vngui,
Nere tuos Fusis pergat viuacibus annos.
14. Funditus at perijt domus, et spes tota nepotum.
Dirum equidem memoras vulnus, crudele, nec vllis,
Sat flendum lacrymis. Nusquam genitoris imago,
Paruulus Aeneas, clarae qui nomina stirpis
Excipiat, reparetque genus, in resque paternas
Sorte pari subeat. Villas, fundosque vacantes,
Seruatosque diu census, cumulataque parcis
Sumptibus, haud parcis etiam sudoribus aera,
Nescio quis, dignusve tuo quàm nomine, certè
Externus, subitò veniens, inuaserit Haeres.
15. O caecas Hominum curas! Rationis inanes
O gemitus! En quid, busto nigrâque fauillâ
Vlterior, funestum adeo et lacrymabile ducas.
Scilicet, occiduo postquam de carcere, vitae
Caelitis in sortem, fortunatosque Deorum
Veneris, humanis iam casibus altior, orbes;
Is, reor, aeterno perfusam nectare mentem
Conficiet stimulis gaudere vetantibus angor,
Num consanguineâ quisquam de gente supersit.

-- 118 --

Nomine te referens: aut quis tibi posthumus haeres
Contigerit, serusque tuâ dominetur in aulâ.
At Cynicus moriens haud tantûm quaerere spreuit,
Fortiter ignarus, cuinam versatile tectum [a] [ERROR: no link :] Vide Laert. in vita Diog. et Cicer. in I. Tusc.
Linqueret: aut quosnam, senij deductor, in vsus
Mittendusa post se baculus foret: ignibus esca
Cederet; an viduae exciperet connubia vitis;
Sed neque, quid vacuo fieret de corpore, duxit
Ad curas spectare suas: exanguia nudo
Sub Iove membra iubens, cippo sine munere, dulcem
Vulturibus praedam statui, rabidisque Moossis.
Si Cynicum tamen, agnati, veteresque sodales,
Auderent rabido contingere dente Molossi.
16. Illud ad haec possis, sapiens, tibi dicere: Quid, si
Contigerat Natos fesso succedere patri
Incolumes; ideone domus, se stripe recenti
Vsque nouans, longae nesciret damna senectae?
Seriùs, aut citiùs nascentia quaeque supremum
(Sic fatis placitum) properant contingere finem.
Claudia nunc vbi gens? Vbi magni sanguis Iuli?
Quis mihi Scipiadùm, marcellorumque nepotes,
Aut quis ab antiquis monstret superantia Gracchis
Germina? Vel primi tot quondam nominis vrbes
Heu pessum cecidere. Iacent Carthaginis altae
Moenia, confusis vix agnoscenda ruinis.
Pro Solyma Solymae locus eat. Viguisse Mycenas
Non oculis, famae iam credimus. Ardua nusquam
Pergama. Cadmeus cecidit labor: aequora nec te
Bina, Ephyre, texere satis; quin Romulus ignis
Congestas tot opes, tanto molimine ductas
In caelum excidio fatali absumeret arces.
Parua tamen loquor, ars hominum quae struxerat, aeui
Vastantis miserum tandem iacuisse trophaeum.
Immo age, qui latè nos circumplectitur, Orbem
Aspice, terrarum tractus, vndosaque regna,
Ventorumque domos, caelique meabilis axes.

-- 119 --

His pariter saeuam (quis crederet?) ordine certo
Net sua Parca diem: nec longè saecula, quando
Hoc etiam triplicis Mundi, in quo caetera cursus,
Interitusque suos peragunt, immane theatrum,
Turbine flammifero exhaustum, in seseque sepultum
Corruat. Et, lustris rapientibus omnia, fungi
Nos quoque sorte pari mirabimur? Inter et altos
Regnorum cineres, sonitumque extremà ruentis
Naturae, perisse domum quis fleuerit vnam?
17. En Alius, tacitis maeroribus anxius, aeger,
Iratusque sibi: socios rumore secundo
Quòd celebres latè populi volitare per ora
Cum videat; nullo famae plaudentis honore
Vindicet ipse suum Lethaeis nomen ab vmbris.
Obscurum tacitumque agitans inglorius aeuum.
18. Quisquis es, o, talis mentem cui cura remordet,
Disce age, quàm tenui frauderis munere, quàmque
Sic etiam, licet ignoto penitùsque latenti,
Nil vitae ad fructus, synceraque gaudia desit.
Quidquid abesse doles, summo quoque defuit Orbis
Authori, minimo nec tempore defuit. Ante
Scilicete nihili aeternis quàm promeret vmbris
Ille genus Suprùm, ac mortalia saecula; nullum,
Vnus fama sibi, et spectator, et omnia, testem
Extra habuit decorum, miratoremque suorum.
Num minùs idcirco sese tunc laetus in ipso,
Num minùs externo vixit sine teste beatus?
19. Exemplis videor nimiùm sublimibus vti:
Non deerunt vitae e medio propiora. Tonantis
Linque aulam, nostrique redi ad commercia Mundi:
Quot subitò occurrent, priuato qui lare clausi
Exiguis facilem naturam fructibus explent:
Dimisâque Alijs misera ambitione parandi
Siue togae, seu bellorum per munia clari
Nominis, ex sese ducunt sua gaudia, iuxta
Nesciri populo, et populum nescire parati?
20. Sed quid ego, vitae felicis ad otia nullo

-- 120 --

Esse opus illustris, doceo, tibi murmure famae?
Cum manifesta fides, vix otia saeuiùs vllo
Conficiat, famae insignis quàm murmure, laedi.
Angeris, exiguus volites quòd sermo, nec vllus,
Te digito signans, Hic ille, admurmuret, hic est?
Scilicet, angorum quòd causae et femina desint,
Angeris. Heu quantò plus pectoris anxius esses,
Sublimen latè populi si tolleret aura?
Queis foret excubijs, et quàm non deside cura
Tunc opus, ingenio semper ne lubrica vanos
Desereret furtim complexus gloria: neu quod
Fortè nouum exoriens maiori lumine sydus
Versa in se subitò vulgi traduceret ora?
Anne quati misera toties formidine pectus:
Luminis aspectu, quod proijcit aemula virtus,
Nec secus ac tedis Furiarum ardentibus, vri:
Ex leuis aduerso, vel amico murmure vulgi
Sollicitum pendere: illinc desumere mentis
Omnem habitum, lacrymas illinc, et gaudia: ne quid
Immemor exhibeat gestus, vox, vitaque, famae
Quod minùs ad veteris normam respondeat, horis
Omnibus obseruare: palàm te prodere nunquam:
Nil agere ex animo: ad speciem componere vitam,
Id iuuat? O Superi me nunquam talibus, oro,
Infensi mactate Bonis. Inglorius aeuum
Traducam, dum securus, liberque, meusque.
21. Secretae o vtinam libassent gaudia vitae,
Ambitio quos caeca insano turbine versat:
Plaudenti procul à vulgo scenâque remoti
Degere, non aequo duntaxat pectore ferrent;
Sed vel prensantes vltro, spernique dolentes,
Auersi, effugerent titulos. Tam triste subiri
Seruitium est, quo Fama suos exercet Amantes,
Tamque onerosa humeris, praeclarum, sarcina, nomen.
22. Quidnam igitur? Referes. Neque, si perstringar amaro
Scommate, si ludus fiam, probrisque lacessar;
Vlla aderit iusti vel tunc mihi causa doloris?

-- 121 --

Nulla equidem. Vel enim feriunt inimica merentem
Scommata; vel temere iactis traduceris insons.
Si primum, fers digna: nec irae suppetit ansa,
Laetitiae at potiùs: quando vel ab hoste doceris,
Quid caueas, nullâque tibi est mercede repertus,
Sumeret arcanis qui te, Podalirius, vltro
Purgandum vitijs. Neque enim praesentius vllum
Antidoti genus infectos detergere mores,
Quàm censura iocis mordacibus illitra: sensu
Tristior illa quidem: sed amica in munera vires
Hinc habet, haud medicae tantum latura opis, aegras
Si minùs austero morsu peruelleret aures.
Vtere felici auxilio: vitijsque remotis,
Foeda simul meriti abstuleris contagia probri.
23. Ludibrijs iustam nullo sin crimine causam
Obtuleras: rationis inops sed turba maligno
Immeritum risu, dictisque procacibus vrget:
Siue quòd, attonitis oculis vultuque supino
Dum graderis, totam sublatus in ardua mentem,
Securum, pingui via quà densissima coeno,
Strauerit offensi gressùs iniuria corpus;
Siue quòd, hinc illinc laxo pendente galero,
Hirsutisque supercilijs, Afroque colore,
Et naso enormi, ac vitreis specularibus aucto,
Insolitam exhibeas speciem: nutricula qualem
Ploranti puero Empusam, horribilemque minatur
Manducum; nullo genus id iocularia sensu
Praeterijsse licet. Quis enim, modò sanus, ineptas
Amentum voces inter sibi seria credat
Ponendas, hilari neque risu explodere malit?
Atquì sic habeas, vanam, quicunque, ferendis
Rerum in iudicijs, speciem sectantur, auitis
Vt libet insignes titulis, et plebis honore,
Stultorum genus esse, haud multò sanius illis,
Quos Antoninae spectans monumenta columnae
Verberibus, iustisque domat custodia vinclis.
Finge illos te fortè lares inuisere, et omnem

-- 122 --

Ridiculam venienti actutum illudere turbam:
Hunc incomposito linguam exertare cachinno;
Spumifero illum oris nimbo, putrique saliuâ
Ninguêre; lentandis Tyrrhena per aequora tonsis,
Ad Centumcellas alium, et poenalia transtra,
Praetoris velut edicto, te mittere: fronti,
Nec deêsse, affingat qui cornua, quique latronem,
Periurumque, Magnumque, trifurciferumque salutet.
Talibus an xenijs titulisque acceptus, iniquâ
Mente domum, laetoque minùs discesseris ore?
Haud reor, insulsae vitio ni mentis eodem
Desipias: quin ridentes illa inter Amicos
Iurgia mox iterum ludens, iterumque referres.
Cur aliorum igitur, medijs impunè vagantur.
Qui triuijs, Agamemnonidûm Amphiaraidûmque
Altiùs impresso feriant te sibila morsu?
Anne isti numero quia plures? An quia ferri
Vincla procul, nullusque tenet quòd carcer? Ineptè:
Hìc veluti res summa foret. Non vincula stultos,
Non numerus, sedesve probant; sed turbida mentis
Iudicia, et species prauae, et rationis egestas.
Hoc si morbo hominum plerique, per omnia late
Compita, perque domos, capti non seciûs, ac quos
Hellebori succus, succoque potentior omni
Fraxineus fustis secreto in carcere curat;
Nil equidem superest, pretij discrimine cur hos
Secerans alijs: animi vel dispare sensu
Cur dignanda putes, patulis quae faucibus aut hi
In ventos, aut hi temere conuicia iactant.
24. Despiceris, vultu ceu subniger, inque venustus.
Despice tu contra, vt fatuos et mentis inanes.
Cautus id inprimis, ne, si commotior aequo
Ebria vesanae excipias dicteria turbae;
Illius in numerum venias, ridendaque sanis,
Futiliter plorans, de te spectacula dones.
25. Nam que spectatûm ad lusus sic facta phrenesis,
Ceu stolidi questus? Non reddidit ille salutem:

-- 123 --

Impulit in latus: assueto fraudauit honore:
Exclusit foribus: plausum famamque dicacis
Ad socios ausus de me sibi quaerere, foedis
Immeritum sanis, et nigro dente momordit.
Talia cum querulos irato effundere vultu
Audis; num tremulo spleni imperitare, tumentemque
Aggeribus risum potis es cohibere, per ora
Ne subitò, et nares sese prorumpat aduncas?
Arguti nullus me certè Roscius oris
Plûs mouet: Eupolidis nulli maiore cachinno
Sollicitant lusus, Thymeleave pulpita, vanus
Quam dolor, et genus hoc lacrymae. In praecordia totus
Irruit extemplo, pulmonemque occupat imum
Democritus. Frustra est labijs infigere dentes,
Frustra animae effugia et laxos operire meatus.
Quò magis aduersum pugno; hòc inuisa laborat
Acrior emouisse repagula: donec ab ipso
Obice luctatuque immensùm viribus auctis,
Nec iam se capiens (ceu longà coercitus amnis,
Si liquidum tandem per claustra negantia rupit
Eluctatus iter) conuulsis denique victor
Prosiliat septis, vacuasque exundet in auras.
26. Sed neque, si docto fatui delira popelli
Verba supercilio despexeris; aequior vlla
Hinc aegri saltem ratio queat esse doloris;
Quòd vel Socratico fòrs quisquam de grege, vultùs,
Incesùsve tui ad speciem, subriserit. An tu
Eripias splenem sapienti? Turpe, doloris
Vnde procul morsus, leni praecordia tactu
Vellicat: haec illis dedit irritamina blandi
Pruritùs natura. Aliquid si tale notauit
Vel sapiens; quid mirum, humani conscia sensùs
Ingenito sua prodiderit quòd pectora motu?
Num pro Sileno te fingere Parthenopeum
Debuerat? Num naturae dediscere morem,
Vt risum, ridenda videns, nesciret? Amoenâ
Perculsus facie gelasinum claudere dentem

-- 124 --

Ille quidem haud valuit: nullo perstrinxit iniquus
Te tamen hinc morsu, veri nil dempsis honoris:
Rite superficiem solido secernere doctus,
Nec formâ metiri hominem, sed mente animoque.
Contemptum quod rere, fuit non liber anheli
Pulmonis fremitus. Caue, ne te veriùs ipse
Despicias, si, quòd lepidam pulmonibus infert
Spectantûm facies tua vim; tibi vilior inde,
Ac pretij sophiae in trutinâ videare minoris.
27. Quin Alijs accede libens ridentibus: et, cum
Ignea visceribus bilis tumet, inque doloris
Fermento est animus, speculi tum laeuis in orbe
Aspice, quàm vultu occurras gestuque facetus,
Quam graphicè vnguiculos à vertice ductus ad imos.
Nempe, ioci segetem variam argutique leporis
Inde metens, animum simul oblectabis, et hosti
Praeripies, in te iaceret quae, tela: Vatinî
Non asperando ritu: qui, scurra disertus, [a] [ERROR: no link :] Sen. de. Const. Sap. cap. 22.
In faciem strumasque suas dicteria passim
Ingeminans, vix ansam Alijs, qua inuadere possent,
Vix quidquam hostili carpendum linquerat irae:
Cum pudor infestis, morsumque parantibus esset,
Rodere, quae falso prior ipse notauerat ore.
28. Denique, plùs nimiô tenerum, expertemque vigoris
Se probat, imbellis quem risus, et aura volantis
Aethera per vacuum, solido sine pondere, verbi,
Haud aliter, quám tormento displosa curuli,
Excidium muris, ac turribus, aenea moles,
Sternit humi. Lamenta, miser, quìd inania perdis?
Quò dolor, et lacrymae? Vocis, non fulminis ictu
Laederis. Erraui: neque vox te laesit, inermi
Allabens sonitu. Numerasis corporis artus;
Nullus abest: nusquam minimi vestigia praefers
Vulneris: haud vllo es viduus, nisi quem tibi, plorans,
Iratis manibus fòrs vulseris ipse, capillo.
Scitè olim Augustus, iuuenum maiore Neronum

-- 125 --

Indignante, Remi quòd plebs impunè proterius
Vocibus auderet Dominum allatrare, Quìd, inquit, [a] [ERROR: no link :] Vide Suet, in eius Vit. cap. 51.
Friuola sollicitant adeo te murmura? Tales
Anne parùm nos esse, in quos nil feruidus ausit,
Vltra verba, furor? Tenuem patiamur auitae
Hanc libertatis superesse Quiritibus vmbram.
Dummodo ne fraena imperij ceruice rebelli
Excutiant; linguis laxent effraenibus ora.
29. His animadversis, ludibria vana, iocosque
Imbelles facili haud tantùm superaueris ausu;
Sed neque te dignam censebis, tantulus hostis
Quam dederit, palmam. Quis enim Mauortius heros,
Hostili male compositam quòd in aequore fudit
Agricolûm turbam, titulos deposcat, et arcus,
Digneturve suis haec annumerare triumphis?
Annibalem si quem, si Pyrrhum Marte cruento
Perculerit: bimaris si moenia celsa Corinthi,
Cadmeasve solo victor deiecerit arces;
Tunc sibi mansurum praeclaro nomen ab hoste
Induit, et curru latè sublimis eburno
Praefert, quam Latius Mars non irrideat, et quam
Antiquis conferre velint Capitolia, laurum.
Haud aliter Sapiens portenta immania, lethi
Horribiles formas, regum suprema minantûm
Saeuitiam furiasque truces, certamina sese
Digna putat: sannas, irrisus, scommata, ludos
Ceu faciles, animo exiguae nil laudis egente
Despicit: Ecquaenam, referens, mihi gloria, vanam
Longè allatrantis rabiem speruisse catelli?
Hasne ergo in pugnas, huicne vt securior hosti
Congrederer, tanto Sophiae munimine pectus
Cura fuit texisse? Huc illi denique sumptus,
Exhausta huc studia, et longi recidere paratus
Armorum? Pudet heu: consumimus impare robur
Materiâ. Date, cui deceat concurrere fortem.
Fulmineus prorumpat aper, maculosaque tigris,

-- 126 --

Seu leo, siue alius Libycis par terror ab antris:
Tunc firmabo gradum contra, et venabula nixo
Tendam recta genu: tunc me virtutis egere
Atque animi credam. Quò nunc ea pectora? Tantus
Quò vigor? In foedam Venerem proiecta Iuuentus,
Expleat insani brutos dum pectoris aestus;
Censorum virgas, et nigrae sibila famae
Proterit. Vsuris et largo foenore sortem
Euclio dum geminet; qualis iactetur in vrbe
Fabula, collisis laetoque crepantibus ictu
Explodit digitis, quaevis ludibria, quosvis
Fortiter irrisus vulgi exorbere paratus.
Et Sapiens magno spernenda ad talia nisu
Indigeat? Vanum es, vanum, Sapientia, nomen,
Si minùs ad curas animo fers roboris, auri
Quàm scelerata sitis, vetitaeque libidinis ardor.
30. Ridenda haec igitur verborum spicula. Curae
Plus alij medicaeque manùs fortasse requirant,
Quos scelus, et grauior peperit violentia, luctus.
Nempe, ais, haud, intra fatuas iniuria voces
Constitit: illisus tergo quoque fustis: in ipsum
Irruit os foribunda manus, pugnoque trabali
Marcentes oculos, gingiuam liquit inermem.
Nec dolor hic mentem fodiat. Plagasque superbi,
Et turpes ignominias victoris multus
Dissimulem? Expleti successibus ille furoris
Iactabundus, ouans, indigno e crimine plausus
Colligat, erectâque hilaris ceruice triumphet:
Victus ego, contemptus, inops, nebulonis amari
Ludibrium vulgo ferar, insiliendaque colla
Subijciam tumido plusquàm seruiliter hosti?
Non patiar. Bene ais. Neque ego te probra subire
Ista velim. Sed, ne subeas, mentem erige, teque
Maiorem, quàm qui victus succumbere possis,
Concipe. Cur doleas, vulgo ceu spretus inerti?
Nec sperni potis est Sapiens, nec spernere vulgus.
Crede mihi, nimio fatuos dignaris honore,

-- 127 --

Si certà ratione putas errare, nec ausus
Praecipites bacchantûm, et facta improuida caecis
Casibus annumeras. Hic, qui modò, pectoris impos,
Audaces indigna manus tibi misit in ora,
Iudicij nil delectu, mentisque suasu
Constituit: nil siue Tui, seu conscius egit
Ipse Sui: sed, vecordi rapiente furore,
Tanquam effraenis equus, percussus vel stimulo bos,
In latus aduersi vagus irruit. Impetus amens
Stultitiae fuit ille, feras quem fortiter, aeui
Ceu reliquas sortisque vices; non dedecus, vltum
Quod, veluti contemptus, eas, hostique reponas.
Socratis in mentem veniat, qui, calce proterui [a] [ERROR: no link :] Vide Laers. in eius Vita, et Plutarch. de Liberis educ.
Pulsatus Iuuenis, tranquillo immobilis ore
Perstitit, inficians laesum: mirantibus aequam
Tum socijs mentem, securaque pectora, Tali
Nam quid, ait, potiùs faciendum in tempore? Num, si
Obuius infesto sonipes te laeserit ictu,
Sublatis contra depugnes calcibus, in ius
Aut hostem rapias, et causam dicere cogas?
Non sceus hunc ego, praecipitem, tumidumque; iuuentâ,
Quàm calcitronem Arcadico de semine pullum,
Intueor, Bruti posthac sit cura cauere
Incursum Bipedis: nunc aequâ est mente ferendus.
31. Cuncta igitur, que stultorum furor improbus audet,
Non aliter, quàm fortuito venientia casu,
Excipias. Certè, si, quam temerarius hostis
Vim tulit, euentùs subiti Fors caeca tulisset:
Si, quas ille manu plagas inflixit, easdem
Ipse tibi, prono seu scalas vertice mensus
(Auertant Superi); incertas seu fortè per vmbras
Postibus offendens caput, aduersoque tigillo,
Indideras; misera haec durae ludibria sortis.
Irarum vacuus, sedato et pectore ferres.
Cur igitur, petulans hominum violentia si quid

-- 128 --

Tale pati cogit; minùs arbitere ferendum?
Anne tuis aliena Malis insania pondus
Adijcit? Anne tuum sit dedecus, alter iniquè
Quòd furit? Aude animis. Nemo contemnitur, ipse
Ni sese prior abijciat. Succumbere tristem
Ludibrijs; non illa alacrem perferre pudendum est.
Vim subijsse doles, irasceris, oraque luctu
Deijcis? Indigno cessisti protinus hosti:
Nil superest, fastu quin te contemnat amaro,
Quin miseri insultet ceruicibus, vtque subactum
Proterat. Iniustè bacchantem, et toruà frementem
Despice, consilium, inuictamque amentibus ausis
Obijciens virtutem; omnis transibit in illum
Iam terror, cladesque: ipso se iudice victus,
Terga dabit; populi te plausus, et inclyta curru
Quadriiugo supra nubes victoria tollet.
32. Nequicquam saeuos rabies assurgit in ictus:
Nequicquam stygij manantia felle veneni
Spicula liuor iners obliquo dirigit arcu:
Vulneribus Sapiens imperuius. Altiùs illum
Extulit, insani quàm quò pertingere flatus,
Et scelerata queant odij conamina, Virtus.
Attentare licet, non laedere. Spumea ponti
Barbarus iniectis puniri regna catenis
Mandet Achaemenides; stolidos irriserit ausus [a] [ERROR: no link :] Vide Herodotum lib. 7.
E vitreis longè conclauibus Ennosigaeus.
Quin et compedibus festa ad ludibria versis,
Inter seque, velut restim saltantibus est mos
Transmisisse, datis, choreas per libera passim
Aequora cum laetis plaudent Tritonibus vdae
Nereides, Panope, Xanthoque, et glauca Lycoris,
Opisque, Clioque, Pherusaque, Cymothoeque.
Tu quoque, stulta odij, quìd Caelum in praelia poscis;
Humenti quìd nimbo, et opacis, Terra, laboras
Auricomum Phoebi extinxisse vaporibus ignem?
Vana moues, quin authori nocitura. Palustres

-- 129 --

Non perimunt, imo iubar immortale sed Orbi
Eripiunt nebulae. Malesani desine coepti.
Quam vomis in Superos, tibi nox superincubat vni.
Telluri similis vulgi dementia, fumo
Egregium nebulisque suis Sapientis honorem
Dum violare furit; tenebris se damnat. At ille
Celsior interea, piceamque ex aethere noctem
Despiciens, rutilum Conuexa per ardua Mundi
Vrget iter, caecam rabiem satis vltus, iniquo
Quòd, dum negligitur, lucem non commodet hosti:
33. Iamne vides igitur, causae nil esse, malignis
Cur scelerum furijs adeo moueare, suamque
Cur sonti retulisse vicem pro crimine pergas?
Vindictae procul ansa, procul si noxa: nec vllo
Improbitas (Sapiens modò sis) te crimine laesit.
34. Verùm, age, sit fatuis meliorum in vulnera virtus:
Nec volucres auras, ipsum te iniuria certo
Perculerit iactu: nullâ ratione repones
Hanc meliùs, quàm si fastu sapiente superbum
Vulneris authorem sperans. Quid pectoris illi
Esse putas mentisque, (vllá si mente mouetur)
Dum furit, atque odijs in te grassatur iniquis?
Hoc agit, vt laesus doleas, altèque receptum
Vindictae studio fateare in pectore vulnus.
Tolle voluptatem hanc hosti; iamque vltus abunde es.
Quae tibi munitam pulsarunt irrita mentem,
Artificis cor tela sui redeuntia figent:
Quòd te torquere haud potuit, torquebitur, aegrâ
Mente ferens, nec vindictam se posse mereri.
Detuleris nimiùm Stulto, si irascere, fassus
Talem, cui liceat Sapientem attingere. Discat,
Neglectus, sese vel poenâ iráque minorem.
35. Adde, quòd ipse sui primus iam damna furoris
Pertulit, externoque dedit sine Vindice poenas,
Queis nil Cecropius Draco, nil seu, Romula, siue,
Gens Aetnaea, tui grauius statuere tyranni.
Omnibus usque adeo flagris, vncisque, rotisque,

-- 130 --

Tedisque, et lamnis cadentibus acriùs ipsum
Se cruciat scelus, et sceleris mens conscia: nulli
Quod non extemplo subeunt lacrymabile Sontes,
Iniustâ quandoque Alios vi laedere certant,
Supplicium: similes vobis, redolentis Hymetti
Melligenae ciues: alieno tela cruore
Audaces nimium quae tingere, ponitis aegram
Cum telis minimo toties in vulnere vitam.
36. Denique vindictâ nil proficis. Exige quodvis
Supplicium, saeui, lania, grassare per omnes
Irarum lethique vias: nec facta cruenti
Sit pudor Oenidae, moresque referre Cyclopum; [a] [ERROR: no link :] Stat. lib. 8.
Attamen hostili nunquam tua caede coibit
Plaga, nec, admorso Menalippi funere, venis
Manantem cohibebit atrox vindicta cruorem.
37. Vlcisci iuuat? Haud teneo. Vlciscare, sed hostem,
Qui propior, grauiori animum qui vulnere laedit.
Ira animi mentisque bonae est acerrimus hostis:
Huic meritum par redde, hanc iussis obrue poenis.
Demonacta furens quis nescio verbere crudo [b] [ERROR: no link :] Apud Lucianum in eius Vita.
Perculerat. Cum iudicium, poenamque Nocentis
Turbati magno fremerent clamore sodales;
Quò mihi praesidium legum, Themidisque tribunal?
Subiecit Sapiens. Sententia Iudicis ictos
Nil releuat, docti sed cura Machaonis artus.
Hunc mihi, si qua fides, actutum quaerite. Poenam
Cur hostis propriae libeat praeferre saluti?
Ille fugâ procul auectus, nec iam nocet: hostis
Nunc meus est, pergit quod laedere, vulnus: in ipsum
Cura sit auxilijs potiùs pugnare Medentùm.
Te quoque par eadem sentire, calentibus ira
Quandocunque ferox stimulis praecordia versat.
Hanc hostem censere, et signa infesta mouenti
Viribus aduersis, totoque occurere nisu.
38. Perge Hygieìa potens, Ratio. Curam altera poscit

-- 131 --

Auxiliumque lues. Sunt, quos haud molliter angat,
Dulcis ab amplexu Patriae, carisque Propinquis
Diuulsos alio sub sole senescere, gentes
Inter inhumanas, et linguâ, moribus, omni
Dissimiles vitae cultu. Sulmone creati
Quanta hinc materies elegis? Dolor ipse canenti
Ingenium facit, et maior, quia tristis, Apollo est.
Nasoni Senecam, Sapientem opponere vati
At licet. O, patrio, vitam, seclusus ab orbe,
Vitalem quicunque negas, tersura parentis
Quae miserae lacrymas Cyrneo nobilis exul
Condidit inclusus pelago, monumenta reuolue; [a] [ERROR: no link :] Seneca Consol. ad Heluiam.
Non spernenda tui inuenies solatia casùs.
39. Exul es. An genus id poenae nunc noscere primò
Incipis? An solus comprendi hoc nomine censes?
Quilibet, aetherei dias vbi luminis oras
Attigit, in miserum confestim nascitur Infans
Exilium, longè cognatis deuius astris.
Vnica, si nescis, Mortali Patria caelum est:
Illic certa domus, generisque exordia nostri.
Quid refert, haec, illa colas an littora? Quovis
Tantundem Superi terrarum cardine distant.
Exilium mutare tibi, haud indicere possunt
Hostes, haud patrio te pellere longius axe.
40. Exul es. Antiqui cunabula scilicet ortùs
Nulla vides, neque carpis adhuc, quas aduena vitae
Impuleras primis auras vagitibus. Hoc si
Exilium dicendum; hominum pars plurima sponte
Exulat. An paucos videas vbicunque locorum,
Diuersis procul aduectos e finibus? Vrbem
Subiesti caput hanc Orbis, generisque theatrum
Humani percurre oculis. Quae saxa Seriphi
Exulibus sic plena? Ad nomina danda citentur
Si fòrs Romuleo veteres e sanguine ciues;
Vix, puto, diuersae fuerint pars tertia turbae.
Sed quid opus priuata sequi monumenta? Vetustis

-- 132 --

En etiam effusi turmatim sedibus ipsi
Externam populi Patriam, penitùsque remotos
Quaesiuere lares. Italo sic littore magna est
Graecia: sic Gallos Asiae tenuistis opimo [a] [ERROR: no link :] Liuius lib. 38.
Pinguia culta sinu: sic longum vecta per aequor
Massiliam Rhodano adiunxit Phocaea Iuuentus: [b] [ERROR: no link :] Strab lib. 4.
Nec noua dêest vltra Herculeas Hispania metas.
Cessisset pecudum squalentibus inuia lustris
Magnâ parte sui Tellus; si prima virorum
Abnuerat soboles gentilia linquere tecta.
Exilijs adeo debet, regione quòd omni
Iam patuit, vacuus nusquam cultoribus, Orbis.
41. Et verò quidni pudeat, fusi vndique circùm
Orbis in imperium genitos, natalibus aruis,
Vnius et certae regionis limite vitam,
Non secus ac Gyarae scopulis, includere? Trunci
An sumus arborei, quorum qua quilibet egit
Radices primùm tellure, senescit eâdem?
Sint alijs aliae gignundis stirpibus orae
Felices: oleas haec educet; altera linum
Plùs amet: haec Cereri respondeat; illa Lyaeo:
Nulla hominum generi tellus non hospita, nullos
Non illi tractus voluit Natura patere.
Si plures numerare domos, et praedia pulchrum
Ducimus; vna iuuat cur tantùm Patria? Cordi
Si locus est, quem prima dedit nascentibus hora;
Quin placeat, quem sors, ratioque assignat adultis?
Exulat infelix, totius transfuga Mundi,
Angustis glebae spatijs qui clausus auitae,
Perpetuò sedem fouet, ac circumspicit vnam.
42. At locus exilij subtristior. Esse paternum
Id tibi finge solum; ridebit protinus. Iîsdem
Indigenae tecum certè veteresque coloni,
Haud, reor, exigui numero, versantur in oris:
Hosne etiam patriae regionis poenitet? Omni

-- 133 --

Quin illam prae sede putent caeloque colendam.
Nec fòra illusi genio, atque errare volentes:
Nulla etenim tam prorsus inops damnataque tellus,
Quin eadem proprijs iactet se dotibus. Arua
Hic segetum ieiuna; poli sed purior haustus.
Iuppiter inclemens alibi caelumque palustre;
At placidi regnant mores, et mitia gentis
Pectora. Non illic pecoris, non copia lactis;
Pensabit vacuam felix vindemia mulctram.
Turba minor; tantò libertas plenior. Auri
Fulgor abest; aberunt auri quoque crimina. Tardis
Sensibus obtusi, atque iratà Pallade nati
Indigenae: Sophiâ qui tinctus, quique liquore
Labra Caballino abluerit, vix vnus, et alter.
Pulchrius id: sine riuali, sine puluere certam
Ipse feres palmam, et subsellia prima tenebis:
Omnis, ceu tripodem, populus te consulet vnum.
Cur quod abest curas, nil respicis obuia? Disce
Deteriora Bonis, et damna rependere lucris.
Sub quocunque die, quocunque sub aetheris axe
Viuere fas. Plus poscis adhuc? Sub sydere quovis
Viuere non tantùm; felicem viuere fas est.
43. Sed tenui in plagâ nimis haereo. Carceris atri
Tempus erit latebras inuisere. Squalidus illic
Nescio quis miseris vrget sua fata querelis.
Nec tam illum ( licet is fodiat quoque pectora luctus)
Foeda loci facies, claustrisque obnoxia mordet
Libertas; quàm quòd, Themidem sortitus iniquam,
Damnetur sontum poenis et legibus insons.
44. Vt priùs hanc animo experiar tibi vellere curam;
Falleris egregiè, vacuum si crimine pectus
Innocuasque manus momentum sortis acerbae,
Non lenimen habes. Morituro à Socrate fas est
Illustre oppositi documentum sumere Veri.
Cecropidûm quis saeua odia, addictamque Nocentûm
Supplicijs Virtutem, et in vno nesciat omne
Peruersum ius fasque viro? Proh tristia fata!

-- 134 --

Infelix laniata genas, laniata capillos,
Cum gemitu, lacrymisque, et foemineo vlulatu,
Clamabat coniux. Quid mens ignara nocendi, [a] [ERROR: no link :] Vide Laert. in eius Vita.
Quid virtus, moresque iuuant? En criminis expers,
Integer en vitae, rigidi praeceptor Honesti,
Vir moriens. Sed non hos illam perdere luctus,
Proposti retinens, poenâque et iudice maior
Sustinuit Reus. Irato muliebria vultu
Reiecit lamenta: et, Num, vanissima, furti
Me potiùs, vel caedis, ait, pro crimine turpem
Optâris meritae poenam exorbere cicutae?
Quid virtus moresque iuuant? Vt luce peractâ
Triste chaos Erebi, funestaque Tartara vitans,
Insontem Elysijs assignem coetibus vmbram:
Vt, qui iudicio infando nil tale merentem
Addixere neci, damnandi hominumque, Deûmque
Iudicijs nullo causam non tempore dicant:
Omnibus exemplum venturi gentibus aeui
Magnanimae ferar vt mortis, labemque sepulto
Haesuram cineri, et fatis opprobria demam.
Haec adeo recolens, indigni tu quoque duras
Supplicij solare vices: sique aspera ferre
Angit; at innocuum, releuet saltem, aspera ferre.
45. Sed neque concretis aeternùm sordibus horrens,
Nigro maesta situ, viuaeque imperuia luci
Sollicitet sedes. Pura ceu lampade Titan
Illuuiem stabulorum, et putri informia limo
Stagna subit; tetri Sapiens sic fornicis vmbris,
Et pingui squalore adeo nil tingitur; afflet
Vt pretium magis ipse loco; propriumque nitorem:
Scilicet, elapsi quo Morus gloria saecli
Delituit, rigido vallatus milite postis
Immortate viri nomen caligine turpi
Presserit? Haud illud, tanto tunc hospite plenum,
Supplicij potuit claustrum deforme videri:
Limen erat Sophiae, Musarum regia, templum

-- 135 --

Palladis, immensum decorum laudumque theatrum:
Clarior ipse vbi, quàm solio, tu Henrice, Britanno,
Enituit, sacrumque iubar, latèque micantes
Nobilis exempli radios, quà peruia Soli
Orbita, Memnonium, Hesperiumque refudit in axem.
46. Quid referam, quòd mens, Nostri pars optima, nullo
Seu stringi nexu potis est, siue aggere claudi?
Dura licet corpus Vigilum custodia seruet;
Terrarum quoscunque sinus, vndosaque regna,
Altaque stelliferi percurrit moenia Mundi.
Quin etiam rerum nunquam sic libera, nunquam est
Arbitrij sic tota sui; ceu, deuia lucis
Cum mediae à turbis scenisque forensibus intra
Arcani tacitum Veri penetrale refugit.
Tunc etenim, nullo sibi se rapiente tumultu,
Officijs vitae reliquis curisque soluta,
Aut varias rerum causas, penitùsque latentis
Inuia naturae rimatur semina; libris
Aut Veterum vacat; aut molitur et ipsa vicissim
Grandia quae seri voluant monumenta nepotes.
Sic Ticinensis carcer tibi, magne Boethi,
Inclyta Cecropiae referebat limina Stoae.
Scilicet hìc, strepitu semotus diuitis aulae,
(Arctior illa bonae quantò est custodia mentis?)
Libera dilectis sacrabas otia musis.
Hìc per inaccessos calles, humilique negatum
Vulgo iter ingenij pennis sublimibus acto,
Syderaque, et Superos adeunti pectore, totam
Praebebat sese rerum Natura videndam.
Hinc etiam, pars illa tuae non vltima famae,
Compositi Sophiâ coram dictante libelli
In medium venere diem, quos nectare dulci,
Nectare Pierio madidos informibus vmbris
Nulla vaporiferae fuscabunt Nubila Lethes,
Nullaque non memori celebrabunt saecula plausu.
47. His igitur tanta saturis dulcedine cures
Tu quoque si mentem studijs assuescere; tristem

-- 136 --

Ilicet obruerint sensum poenaeque, locique:
Nec tibi iam tetro cohiberi limine, dulcis
Quin Academiae virides errare per vmbras,
Doctaque Pirerij laureta videbere collis.
Ac veluti, mersis, quas lucri sedulus olim
Vectabat pelagi nimbosa per aequora, gazis,
Eximias Zeno soluisse rapacibus vndis [a] [ERROR: no link :] Vide Laert. in eius Vita.
Naufragij optando fertur pro munere grates:
Vilibus à curis quòd sese, opibusque reuulsum
Ad Sophiae placidos portus, doctique Cratetis
Impulerant gremium: mox illum Porticus vnde
Exosum Cynicos mores, proprijque futurum
Agminis authorem rapuit; sic tristibus ipse
Acceptum latebris non aspernabile munus
Hoc referes, quòd, futilibus discedere iussis
Nequitiae illecebris, meliora capessere tandem
Compulerint, dignasque; animum excoluisse per artes.
48. Hactenus externae contra molimina sortis,
Et sceleris rabidos mentem firmauimus ausus:
Naturae propiora sequar iam vulnera. Primum,
Nec mora, Boeoti crassus stupor ingenij se,
Pancratio factis ceruicibus, auriculisque
Tempora vix non tota hinc, inde vmbrantibus, offert.
Margitae faciem agnosco: nec forma repugnat
Interior. Socij vix effundere quadrigas
Carceribus; metamque tenent: tu, verbere multo
Ignauum frustra pecus, et calcaribus vrgens,
Palladio restas postremus in aequore puluis.
Sanguis iners, gelidi sensus: non mentis acumen,
Occultas liceat quì rerum attingere causas:
Eloquij non vena fluens, non laetus ad artes
Impetus Aonias, Phoebique capacia corda.
Et licet extremi nil indefessa relinquat
Sedulitas operis, duram tundensque, retundensque
Ictibus incudem affiduis; conamina venti
Diripiunt, vanisque perit labor irritus orsis.

-- 137 --

Doctarum nam quidquid opum meditansve, legensve
Pectoris in gazâ stipaueris, ocyùs vndae
Instar abit, vacuis repetunt quam Belides vrnis.
49. Egregium, fateor, munus Natura negauit.
Tolle animos tamen: hoc quamvis sine munere, felix,
Parua loquor: potes his etiam felicior ipsis
Degere, queîs puri viuaces aetheris hanstus,
Queîs animi florem, et potioris semina flammae,
Seque adeo tenui totam sub pectore Pallas
Miscuit. Eximijs rarò ambitiosa cupido
Non comes ingenijs: nec plurima scire videtur
Sat pulchrum, nisi Scire tuum sciat alter. At ista
In venas vbi lapsa lues; quae gaudia, quosve
Iam liceat solidae fructus decerpere Pacis?
Pulsa quies: tedis flagrantibus aemulus instat
Vsque calor: longè requies. Spes hinc, timor inde
Alterno quatiunt sibimet contraria motu
Pectora. Certamen, quo non operosius vllum,
Perpetuò miseris sudandum: prima referre
Dum loca, riualis tantoque ex agmine turbae
Nullum non famae in stadio superare laborant.
Nequicquam. Eloquij censu Hic est ditior: Ille
Promptior ingenio: doctrinae fascibus Alter
Eminet: Hunc procerum coetus numerosior ambit:
Declamantem Alium pleno conferta theatro
Suspiciunt, resonis et plausibus agmina tollunt:
Quae dedit Ille typis vigilata volumina famae
Plus referunt, crebroque magis lectore teruntur.
50. Vt procul inuidiae, procul ambitionis amarus
Sit furor; ipsa fames Veri, augendique paratas
Mentis opes nouus vsque, et inexaturabilis ardor
Anne leuis stimulus, tot adhuc intacta recludi
Nusquam omnis Sophiae cernentibus aequora: tantò
Maiores iam collectis occurrere gazas:
Vltima nulla immensi operis fastigia: nunquam
Non similes sese tyronibus: vndique vastum
Crescere iter: refugos portus, semperque petendi

-- 138 --

Plus aliquid? Tam duro hic certè pectora morsu
Splendidus absumit dolor; vt vix altera vitae
Occurrat ratio grauioribus anxia curis:
Laetius et pingues insulsi ruris alumni
Saepe trahunt aeuum, quàm Palladis, Aonidumque
Ingeniosa cohors. Adeo per pabula vires
Aegra capit sitis: et, quantò quis doctior; idem
Tantò plura sibi nesciri, pluraque sentit:
Quae neque mortali fas sit comprendere captu
Omnia; nec, si non plenè obtineantur, in vllo
Limite sollicitis requiem contingere votis.
Viderat id, mendax non semper, Fabula: sacri
Dum raptorem ignis, diuinaque munera terris
Importare ausum, et mortali iungere limo,
Caucaseae nudum cecinit praebere Volucri
Viscera, in assiduam sese reparantia poenam.
Aethereas arces peruadere, raptaque Soli
Deuehere in terras caelestis semina flammae
Haud aliud (Veri si quid mihi gnarus Apollo)
Innuit; ac, Sophiae penetralia mente volucri
Ingressum, populis deprensa Arcana referre.
Quod qui conetur, (Proli tristia nobilis Ausi
Praemia!) Caucaseo findi ceu vulture pectus
Sentit inexhausti maiore cupidine Veri:
Nec sperare licet crescentibus otia fibris.
51. Esto tamen, conatus et acris cura sciendi,
Ingenijs, tineae ritu, melioribus haerens,
Nil noceat: certè haud etiam conducere multùm
Laetitiae ad cumulum potis est vitaeque beatae.
Nam quid opus varios caeli cognoscere motus:
Omnibus euentis causas, euentaque causis
Reddere: fastorum monumenta omnemque capaci
Pectore transacti seriem complectier aeui:
Agumentorum laqueos seu nectere, contra
Seu nexos celeri occursu dissoluere: linguam
Nosse vetustorum lapidum: nullam esse repostam
Vsque adeo vocem, cuius non invia sensa,

-- 139 --

Ceu tibi germanum valeas depromere nomen:
Eloquium tereti verborum claudere gyro:
Et iam Rhetoricae spatiosa per aequora pleno
Effusum volitare gradu; iam legibus orsa
Pierijs, nexuque pedes vincire decoro?
Aerios famae strepitus, ventosaque vulgi
Murmura quem Ratio docuit contemnere, norit,
Nesciat haec, minimo sanè in discrimine ponet.
52. Heu quibus incassum studijs mortale fastigat
Se genus! In reliquas si quantum temporis artes
Consumpsise iuuat, medicandos pectoris aegri
Ad morbos, sensuque animi ratione regendos
(Par vbi curarum pretium) conferre liberet;
Vt facili planoque magis tunc tramite vita
Curreret! Vt breuius quaesitae ad limina pacis
Ferret iter! Quò nunc per taedia longa viarum,
Mille per ambages, labyrintheosque meatus,
Vix serò (atque vtinam vel serò) appellere fas est.
Quaerendâ sic materie, qua gaudeat, ipsum
Absumit, gaudere animus quo debuit, aeuum:
Quàmque frui, steriles mauult vsque addere fructus.
Quìd per multiplices adeo discurritur artes?
Quò tantus labor, et sitis infinita sciendi?
Scire sat est, Homini syncera ad gaudia nullis
Cecropiae, aut Latiae studijs opus esse Mineruae.
53. Quis verò ille gradum, deiecto nubilus ore,
Corripit? Incessus quantùm, vultusque minatur,
Fabricio ne desiliat de ponte, verendum est.
Compellare hominem iuuat, atque exquirere causas.
Heus bone, quae tanto miserum sors aspera luctu
Exagitat? Retices? Cunctaris? Lumina vertis?
Iam satis est: miserum ne coge in verba pudorem.
Quod petimus, certis facies tua vocibus vltro
Eloquitur, peragitque vices sermonis imago.
Rem teneo, licet ipse neges. Hic nempe nigranti
Concretus Meroe color, haec tubercula frontis,
Necnon phyctaenis atque exanthemate rubro

-- 140 --

Corrosae nares, breuior mensura sinistri
Tum pedis, et scapulae gibbi appendice tumentes,
Cur tibi displiceas, faciunt, cur ora December
Vestiat, imbriferâque oculi se Pleiade soluant.
54. At videsis, toto quàm tramite deuius erres.
Haec eadem tibi laetitiam suadere, bonosque
Debuerant vultus. Si tetrica namque dolori
Est facies; torui cur hanc impensiùs atrâ
Nube supercilij horrifices? Neque sedulus omni,
Quà licet, ingenio et nisu mollire labores?
Ira, dolor, rugae vel pulchrum Nirea mutant.
Thersitem an deceant? Quantò distortior ergo
Contigerit vultus; tantò hunc diffundere maior
Cura sit. Haud tali desunt solatia formae.
55. Turpis es. Aesopo numquid Phryge turpior? Almas
Informi quas ille tamen sub cortice dotes
Occuluit? Quàm pulchra animi monumenta reliquit?
Mitte queri, lepidum caput, et circumspice, qualem
In numerum venias. Vultu male pictus opaco,
Pinguia crura tumens, Phariaeque vocamen adeptus
Clematidis, magnae populos in limina Stoae [a] [ERROR: no link :] Vide Laert. in vita Zenonis.
Citticus induxit Senior. Ludibria vano
Socratis hircinae nares, taurinaque vulgo [b] [ERROR: no link :] Vide Plat. In Theateto.
Lumina praebuerat. Claudo quis rectior Aequi
Author Epicteto? Medij frons luminis orba
Pellaei minimum titulis gestisque Philippi
Obfuit. Annibalem luscum videre cruenti
Caedibus Ausonijs Thrasymenus, et Aufidus: ipsa
Talem Roma suo vidit pro limine, lusci
Nec, puto, ridendam faciem sibi credidit hostis.
Adde his Speuisippi curuum caput, Antigonique [c] [ERROR: no link :] Sen. de Ira lib. 3. c. 22.
Degeneres famae vultus. Quis posthuma tanti
Censeri doleat pars agminis? Euge: Vetustas
Haec tibi nunc memoranda offert exempla: futuris
Exemplum fòrs ipse olim memorabere saeclis.

-- 141 --

56. Turpis es. Haud tibi, sed populo. Res ista videntûm.
Nec sua formoso blanditur Adonidi; toruun
Nec sua Cyclopem facies deterret. Vterque,
Tristia, laeta, Alijs tantùm spectacula praebet.
Is doleat, sine, qui talem fòrs obuius horret:
Cui dirum facis ingratis occursibus omen.
Vnde tibi hìc luctus, niueo cui lilia frontem,
An ferrugineo pingant vacinia fuco:
Acìdis, Aetnaei an venias pastoris imago,
Nullo est, dum speculum vites, deprendere sensu.
57. At spernere. Quibus? Vulgo nempe: omnia solis
Librat, mentis inops, qui sensibus, occiduâque
Totum hominem externi metitur imagine limi.
Hoc melius. Nullos, nisi sanae mentis, Amicos
Inuenies: socio quisquis tibi foedere iunctus
Haeserit, haud fluxum formae vernantis honorem;
Virtutem, mores, animum, te diliget ipsum.
58. Turpibus haec sunto solatia. Restat amicâ
Nunc fouisse manu, lentis quos cedere morbis
Crebra valetudo, gelidus praecordia circùm
Sanguis, et exhausto tenues in corpore vires
Sorte sua prohibent contentos viuere: tanquam
Robore vique lacertorum tranquilla parentur
Gaudia, non Sophiae nisu mentisque vigore.
59. Vanus et iste dolor. Quid enim? Titania membra,
Immanesque toros; et brachia Polydamantis
Sors negat. Athletam Pisaeum fingere nempe
Noluit, aut duris operam te addicere pensis.
Cur ideo mens aegra? Solum si frangere rastris,
Triticeas versare molas, excidere saxa
Non datur, et curuo moliri pondera dorso;
At superant, quibus incumbas, meliora, viroque
Digna ministeria. Arcanas aperire licebit
Ingenio causa, ius dicere ciuibus, vrbes
Consilio regere, imperijs fraenare cohortes.
Aedibus in magnis Famuli ceu munia rite
Diuersi diuersa, illi prout quisque, vel illi

-- 142 --

Aptior, accipiunt: hic à rationibus; alter
A cyathis: struit ille dapes; hic limina seruat:
Mox alij, atque alij, scriba, opsonator, agaso,
Villicus, artoptes, fullo, rhedarius, auceps;
Haud secus in magno, qui Regia Numinis, Orbe
Partes cuique suas, et idonea maximus author
Munera distribuit. Valido tu robore polles?
Exercebis humum fossor: ceruice torosâ
Baiulus excipies clitellas: aspera miles
Bella geres. Renuunt tantos tibi membra labores?
Non deêrunt, quas, affecto vel corpore, possis
Impleuisse, vices: tibi res sit publica curae;
Consilium, linguam, vim pectoris exere: ritus
Sacrorum, officij leges, mysteria Diuûm
Ignaris aperi: causas age, iura tuere,
Prouida ciuilis teneas moderamina claui.
Officijs nemo sic omnibus vtilis vnus,
Nec quisquam nulla diues producitur arte.
His caput esse; pedes alijs, vel brachia certo
Iure datum. Capitis voluit si munere fungi
Te Natura; suos cur inferioribus actus
Inuideas membris? Anne omnia solus obire,
Omnia posse velis? Satis esto, summa tenere
Quòd licuit, primasque refers quòd in ordine partes.
Tu fortes regis infirmus: tibi, corporis absint.
Vt reliqui vires; at deservire laborant.
60. Nonne vides, pretio quae conspicienda, vigere
Saepe minùs: solido vulgaria robore niti?
Hortorum sydus, reginaque veris odori,
Vix teneram pubem redolenti vestijt ostro,
Puniceosque sinus caelo, pompamque comantem
Explicuit; primos Rosa contabescit ad Austros:
Austris illa cadit, vel solibus: horrida messis
Interea, tribuli, lappaeque, et carduus asper
Camporum per aperta vigent impunè, nec illos
Seu rapidi soles, nimij seu laeditis Austri.
Apenninigenâ quid firmuis ilice, saeuos

-- 143 --

Ventorum durare ausus, hyemisque rigores?
Nec tamen humanos victus iuuat illa, secundis,
Aut parit, imponi deceat quae, munera, mensis.
At malum Hesperiam felici ponere curuam
Diuitis autumni (centum licet vndique seruet
Auriferam syluam vigilum tutela draconum)
Hyberni quoties faltus, tristesque pruinae
Vrunt, et rigidi grauis inclementia caeli?
61. Adde, quòd in vegeto vitiorum pabula gliscunt
Corpore, degeneratque hebeti confecta saginâ
Mens animi. Quae non stolido molimina voto
Aggreditur, quibus vrgendis vis improba coeptis
Abstinet? Hinc Phelgraeae acies, consertaque tellus
Syderibus, montes aggesti desuper altis
Montibus, et pauidae vasta ad conamina nubes.
Donec ab immani reiecta potentiùs auso,
Cumque suis, frustra emensum per Inane, voluta
Molibus horrendum in praeceps, îjsdemque sepulta
Et caelo meritas pubes temeraria poenas,
Et terris, Superos ne impunè lacessere quisquam
Posse putet, dedit exemplum memorabile. Vires,
I nunc, indomitas, roburque exposce superbum.
72. Aequior illorum gemitus, quos lucis egentes
Perpetuùm squalens, nullique domabilis astro
Plusquam Cimmerijs nox circumplectitur alis.
Sed tamen his pariter sua sunt collyria, sortem
Queis miseram, tristesque ferant moderatiùs vmbras
Nempe dies oculos si fugit et aureus aether;
Vnà etiam ingrati occursus, et dira videri
Spectra latent. Nusquam stricti Mauortia ferri
Lux aciem, nusquam criniti syderis horror
Vulnerat, aut piceis prorupti nubibus ignes.
Non maris insani rabiem, non saucia foedis
Corpora vulneribus, putrique fluentia tabo,
Non, quae saepe venit letho funestior ipso,
Instantis faciem coguntur cernere lethi.
63. Iam quantum lucis pretium fatearis adempte,

-- 144 --

Obuia tot scelerum irritamina, tot male blando
Mortiferas visu pestes nescire? Dolosis
Heu quoties oculi captiuam in retia mentem
Illecebris egere? Lues quàm saepe nefasti
Criminis hoc aditu in cordis penetralia fluxit?
Fortunati equidem, qui Visa nocentia, pressis,
Quandocunque locus monuit, transcurrere norunt
Luminibus: Siculi ceu monstra canora Profundi
Ceratis vitasse cohors Ithacesia fertur
Auribus. Hic multò sed fortunatior, omnem
Cui genus id curam facilis Natura remisit:
Quique fores animi non, anixus hoste propinquo,
Tum demum trepidè obstruxere ac munire laborat;
Vsque sed aeterno obstructas munimine seruat.
Si, Caecos, qui sponte imitantur, crimina vitant;
Commodiùs quantò Caecus vitauerit ipse?
64. Quid memorem, scelerum, quòd pars non vltima, rixae
Furta, doli, caedes, totque his affinia probra,
Absque oculis, animi ducibus operumque ministris,
Inuia tentari? Non vt modò lumine cassis
Peccandi studium; ipsa etiam prope copia desit.
65. Sed neque me leuiùs compendia frontis opacae
Illa mouent, nullis venientem extrinsecus icta
Mens quòd imaginibus rerum, formisque caducis,
In sese penitùs conuertitur ipsa, suasque
Liberiùs promit collecto robore vires.
Iamque, memor, precepta olim, et sub pectore fido
Condita naturae Verique Arcana reuoluit;
Iam noua, progrediens sensim, ratione sagaci
Eruit, et varias agilem se mittit in artes;
Ardua iam superans audaci sydera nisu
Iungitur ordinibus Diuûm, rerumque supremum
Authorem nitidâ immensae caligine lucis
Arcentem visus (Mortali attingere quantùm
Fas Superos, nostrisque patet conatibus aether)
Aspicit, et primi se pascit imagine Pulchri.
Quae paria his tellus, pontusve, aut mobilis aer

-- 145 --

Luminibus praebere queant spectacula? Formas
Non humiles, pingui consecrataque corpora limo
Cernimus; augustae species, diuinaque Caeco
Panduntur simulacra. Angusto limite noster
Clauditur obtutus; sepiri nescius vllis
Finibus immensi volat ille per auia Mundi.
Fas oculis tantùm praesentia tangere; saeclis
Omnibus ille infert animum, aspectuque sub vno
Temporis elapsi seriem, seriemque futuri
Colligit. Externo rerum se cortice frontis
Pascit hebes visus; naturas ille repostas,
Claustraque vel Phoebi radijs imperuia lustrat:
Vt non immeritò Diuûm praesagia, vatis
Finxerit Ogygij tenebris patuisse Vetustas.
Luminis orbus erat. Nemo caelestibus alter
Aptior alloquijs, longique capacior aeui.
66. Et crassae iubar hoc lucis, Mundique iacentis
Exiguum, ac pecudum vulgo commune theatrum
Corporeis vetitam se attingere sensibus, aegra
Mens queritut; tantò meliori luce rependi
Nubila cum frontis soleant, potioraque tantò
Luminibus clausus animus spectacula cernat?
Non sic Abderae sapiens, qui, penè reuulsis [a] [ERROR: no link :] Gel. lib. 10. cap. 17.
Dum toties ridenda videt, pulmonibus, et iam
Ludicra pertaesus vani proscenia vulgi,
Aeternùm Soli dixit lucique valere:
Proiectisque libens oculis, tanquilla recepit
Sepositum sese in puri commercia Veri.
Vsque adeo haud miseros externi luminis orbos,
Felices potiùs sed credidit, inque videndos.
67. Fortia nunc locus, inprimisque volentia poscit
Pharmaca: lethifero manus est adhibenda dolori:
Firmandusque animus, lanienam vt corporis inter,
Dum podagrae saeuit rabies, dum calculus atrox
Intima crudeli carpit Vitalia morsu,
Diraque barbaries ferro grassatur, et igni;

-- 146 --

Laetitiam stabilem, securaque pectora seruet.
Durum opus, et quo vix aliud Sapientia maius
Audeat. Hic animis opus, et conamine toto.
68. Non tamen, vt cladis sensum vel nesciat icta,
Vel nullo referat virtus, ceu nescia, motu.
Quanquam etiam tanti spectacula rara vigoris
Plurimus Ausoniae exibuit gladiator arenae. [a] [ERROR: no link :] Vide Cicer. lib. 2. Tuscul.
Voxque o, vos adeo plùs rara dedistis olympo,
Aetherei pugiles, fortissima pectora, caeli
Indigetes nunc, terrarum miracula quondam,
Atque erebi formido hilari quos barbara vultu,
Pro Christi imperio, pro Relligionis honore,
Supplicia excipere, insultare doloribus, irâque
Hostili, et sacrae pasci dulcedine mortis
Nequicquam indignantûm animis, vincique, frementûm
Carnificum attonitus stupuit furor. O adamante
Incidenda perenni! O ipsis digna notari
Syderibus virtus! Huc albos, Fama, iugales,
Huc omnes conuerte tubas. Quid murmure tanto
Regulas, ambustaeque immotus Scaeuola dextrae
Tollitur? En Mundi meritos consumere famam,
Caelestes heroas, et heroum phoenicas:
Integra quos laceros, armata expauit inermos
Barbaries: ludus quêis vulnera, gaudia poenae.
Hos Helicon, Pindusque sonent: his nectere frontem
Ambiat, et tota in sertum se nectat Idume:
Hos Hyperionio sublimes gloria curru,
Innumeris Laudum pleno circùm ore sonantûm
Agminibus cincta, et Plausuûm Deccorumque sequacem
Pone trahens turbam, per subdita regna, per vrbes,
Perque reuesurum assiduè circumferat aeuum.
Sed vigor is rarum caeli, et mirabile munus,
Non nostrae portenta docent, sed pharmaca musae.
69. Per me equidem Sapiens hominem non exuat artus
Contrahat, in gemitum laxet praecordia, rectos
Immutet vultus. Miserum se dicere tantùm,

-- 147 --

Foemineosque, Malis impar, effundere questus,
Temperet. Inuicti gemitus, et mascula duri
Pectoris ex adyto resonent susupiria: qualem,
Afer vbi toto descendit in ilia ferro,
Horrendis animam singultibus exalantem,
Luctantemque Malis, et adhuc in morte minacem,
Massili trepidant nemoris Conuexa leonem.
Denique tristis hyems vultus (hac vsque dolori
Fas prodire) tegat; frontis sub nube serenus
Deficiat: mens nixa suo sibi robore constet.
70. Nec ratio procul, id liceat qui ducere robur.
Vel siquidem parcente manu sua spicula torquet:
Vel totis dolor aduersum se viribus infert.
Si primum; pudeat mediocria vulnera, quaeque
Vix summam strinxere cutem, Sapiente, Viroque
Indignis deflere modis. Vbi fortia dicta?
Pectus vbi Sophiae inuicto munimine clausum?
Non aries saeuus, non, quem Telamonius Aiax [a] [ERROR: no link :] Homer. lib. 7. Iliad.
Misit in aduersum tormenta aequante lacerto
Piramidem, lapis, Herculeis aut viribus acta,
Monstrorum exitium, claua, exitiumque gigantum;
Iunceus imbelli calamus te cuspide sternit.
Vel tenuem questu iuuat exatiare dolorem?
Exatia: sed, quò deceat conuertere questus,
Disce priùs. Querere exiguo in certamine perdi
Nequicquam factos bella ad maiora lacertos:
Nil Meriti laudisque capax occurrere: Sorti
Plus nimiò te despectum, visumque pusilli
Bellatorem animi, cui tam vulgaria fata
Obtrudat vincenda. Hinc causas nobilis irae
Duxeris: hic dignus Sapientis pectore luctus.
71. Sin nimium contra certamen, vique supremâ
Res geritur; bene sit: Sophiae non limina nullo
Triuisti pretio: quaesiti plena facultas
En decoris: quod Palladiae inter gymnadis vmbras

-- 148 --

Sis nactus, medio licet in discrimine robur
Promere. Sat dictis huc vsque animosus et acer
Fata lacessiti parcentia. Tempus agendo
Virtutem sancire, et factis verba tueri.
Id Superi de te expectant, hominesque: tabellis
Id tua signatis repetit sapientia. Paruis
Non licet in rebus consistere. Maxima quaeque
Ni praestas; reus es famae, vitaeque prioris.
72. Respice et authorem fati. Non barbarus hostis,
Ipse Deus, Deus ipse suá, pater aequus, amanti
Te ferijt dextrâ. Anne illum vitaeque Bonique
Supremum artificem indignis gaudere Suorum
Luctibus: an, crudi Laestrygonis instar, acerbis
Funeribus censes et viuo sanguine pasci?
Vulnerat, vt prosit: sceptri sunt pignora clades:
Iridis aeternae risus e nube fugacis
Maestitiae parit. Ac veluti, spirante metallum
Impleuisse Deo meditans, lectissima, seu quae [a] [ERROR: no link :] Vide Plin. lib. 34. Histor. nat. cap. 2.
Delos habet, seu Myrmidonum quae Patria, doctis
Exudare Myron fornacibus imperat aera,
Non odio, sed materiae melioris amore:
Vt rutili patiens tortoris massa verendos
Transeat in vultus maiestatemque Tonantis,
Artificisque, suumque decus fulgentibus aris
Inuehat, et longè ventura in saecula mittat;
Aethereus sic ille faber, peiore metallo
Compositos, vulgare genus, venaeque secundae
Praeterit: egregios, Diuinorumque capaces
Tristibus imperijs subigit, versatque premendo,
Dum sese penitùs dignos efingat, et omni
Corporeâ tersos ad purum faece, beatis
Coetibus adscribat Superûm. Quis vulnera tanti
Hórreat auspicium decoris? Saeuissimus vt sit;
Iam celeri fugiet cursu dolor: ocyùs ille,
Qui grauior: nullâ sed tempestate, dolores
Quam refugi pariunt, Diuum est cessura voluptas.

-- 149 --

Aeternùm, piguit quae ferre, tulisse iuuabit.
73. Vltimus ille labor vati, trepidantia corda
Soluere vicini miserâ formidine lethi,
Et, reliquis vitae domitis iam casibus, ipsam
Quae superest, simili mortem duxisse triumpho?
At quibus inuisum, et nulli superabile monstrum
Vincetur telis? Num, qui te, caerule Python,
Explicuit, longè iaculantis Apollinis arcum;
Anne colubriferae tepefactam caede Medusae,
Horridior pestis, Cyllenida sentiet Harpen?
Nil opus. Ex ipsis praesens medicina venenis
Ad virus fatale fluit. Quos hactenus hostes
Pertulimus, cuncti haec sociant in praelia vires,
Cuncti armis opibusque iuuant. Si namque Malorum,
Quêis adeo humani series circumfluit aeui,
Spremus mitisque venit, Mors, terminus; illa
Qui timet, hanc minimè flendam sibi duxerit: aequm
Ad tumuli gremium nihilò quin seciùs ibit;
Ac qui, turbinibus ventisque furentibus alto
Pulsus in Ionio, vel spumifero Aegaeo,
Eminus optatas caeca inter Nubila terras
Aspicit, et fido properat se condere portu.
Et verò quod Myrtoi, Icarijve Profundi
Indomitis adeo ventorum flatibus aequor,
Fortunae vt rapidis iactatur vita procellis?
Luctus vbi, curaeque, inconsumptique labores
Vndique perpetuâ miseros indagine claudunt:
Nulla quies: longè portus: plena omnia monstris,
Vorticibus, scopulis: nusquam non multa Charybdis,
Scyllaeaeque canes, et concurrentia saxa.
O penitùs sortisque suae, vrgentumque Malorum
Immemores, quibus, haec inter discriina, Parcae
Plùs nimiò celeres, et portum tangere poena
Ducitur, haud poenae requies, optandaque finis.
74. Bistonidae meliùs, dilectae funera prolis [a] [ERROR: no link :] Herod. lib. 5.
Ad citharam quibus, et laetos producere plausus

-- 150 --

Mos erat: egressos cum contra in luminis oras
Luctisono gemitu, et flebilibus lamentis
Exciperent, nempe ad lacrymas, et funera natos.
Iure equidem. Tot enim momenta in singula duris
Casibus hic luitur perituri temporis vsus;
Protinus exortis vt si Mortalibus aeui
Tota sui fatique daret se forma videndam;
Crediderim, pauidos retro ad genitalia claustra
Ocyùs infausto raperent à lumine gressus:
Illius exemplo pueri, quem prisca Saguntus, [a] [ERROR: no link :] Plin. lib. 7. Histor. nat. cap. 3.
Vixdum luce salutatâ, genitricis in aluum
Expauit remeare, omen sibi cladis, eodem,
Primitiae Libyci Martis, quam pertulit anno.
75. Iratos igitur vitae, mortisque pauore
Attonitos iuuat his affari vocibus. Vnde
Tam noua, Mortales, animi discordia? Tristem
Hinc proferre piget; piget hinc dimittere vitam.
Iam miseram nimiùmque grauem; iam iustiùs aequo
Culpatis volucrem. Si manserit; aspera fertur:
Inuida; si fugiat. Qua vestris, dicite, possit,
Qua tandem Natura Malis ratione mederi?
Dum munus, Mala quo vitae simul omnia tolit,
Ceu summum, reliquisque Malum par omnibus vnum
Horretis. Cur vota sibi contraria pugnant?
Cur dolor est, citiùs causas transire dolendi?
Candida si fati series, optandaque molli
Tramite vita fluit; sit magnis gratia Diuis:
Carpite, io, laeti felicia munera, amiciam
Intempestiuo sortem nec laedite questu.
Sin alius rerum tenor, absinthique deunce
Obruit vnciolam blandi sors aspera mellis;
At gaudete, Mali quòd faex iam proxima fundo,
Nec longè est, tantos quae finiat, hora, dolores.
76. Verùm, age, nil miserum terreni corporis hospes
Vita ferat; quantum vel sic, rogo, mortis habendum
Munus erit, vitae quòd caelitis ostia pandens

-- 151 --

Ereptos terris animos inducit olympo?
Non toti (procul ex animis temerarius error:
Stulta quìd immerito sese mens funere damnet?)
Non toti fuimus, nutantia lumina postquam
Ferrea nox clausit, deploratique supremùm
Neruos atque cutem tristi concessimus vrnae.
Nil Lachesi diuina animorum in semina iuris.
Quod dederat, tellus repetit: quod fluxit ab alto
Aethere, perpetuùm cineri, taboque superstes,
Non defecturos vitam producit in annos.
O niueus! Quater o felix, gemmâque notandus
Ille dies, lutei quo mens compage soluta
Carceris in Patriam cognataque sydera fertur,
Caelicolûm iugenda choris! Vt lumine puro
Vescitur! Ingenuos vt promptiùs exerit actus!
Vt dulces agitat curas! Vt laeta suo se
Restituit fonti! Non flamma volatilis aequè
Prosilit in patrij Conuexa nitentia caeli:
Non Tyberim pelago, aut rapidum par impetus Istrum
Deuehit; ipsa suum vinclis ac libera ferri
Gestit in authorem, flagrantique incita nisu,
Ingere sese illi, ac penitùs miscere laborat.
Qua, rogo, tunc igitur fruituram sorte putandum est.
Flammiferos cum tandem aestus, inhiantiaque ora
Nectaris aetherei optato iam proluet haustu:
Inque suo syncera bibens, immensaque fonte
Gaudia, perpetuum pascet laetissima, nunquam
Non auidi, nunquam non pleni, cordis a amorem?
77. Me certè haec animo reputantem abrumpere nexus
Ocyùs inuisos, pigrique morantia claustra
Corporis, et tantae iamdudum accedere sorti,
Flammeus, haud capiens sese, vinclisque teneri
Nescius ardor agit. Quid enim iam longiùs inter
Tot gemitus, et viua morer tot funera, cari
Numinis amplexu, et dulci fraudatus amore?
Quo sine tam nullum mihi fas sperare quietem;
Mota suis nullum quàm sedibus ossa leuamen

-- 152 --

Accipiunt, tactusque chalybs Magnefide gemmâ
Stare negat, sydus donec tueatur amicum.
Caelum vota petunt: caelo suspirat in vno
Anxius aeger amor. Nescit, mihi credite, nescit
Quid Superûm domus alma, procul felicibus oris
Plena sibi speranda putat qui gaudia: censet
Aut aliam, nisi mortali quam lumine functis
Inchoat aeterni Solis praesentia, vitam.
78. O mihi fatali desponsa sub arbore coniux,
O aeui melioris ades, Mors, pronuba. Turpi
Te licet exesam macie, nudisque rigentem
Ossibus exiheant pictae mendacia telae;
Bis raptâ venis Helene mihi pulchrior. Ipsa [a] [ERROR: no link :] Vide Ouid. in epist. Oenon. ad Paridem.
Quin tibi si geminis ausit comitata Deabus
Se formâ conferre Venus; me judice, palmam
Continuò tibi cum Venus ipsa Deabus
Cesserit. O adsis pulcherrima. Quas ego, tanti
Muneris, extremique potens iam denique voti,
Sic meritae grato persoluam carmine laudes?
Sponte suâ numeri venient (dant gaudia vires
Ingenio) discentque hilares plùs posse Camoenae?
Solis inoccidui tu Phosphorus, vnica mentis
Sollicitae requies, curarum dulce leuamen,
Votorum portus, pacis sinus, anchora fessis
Cursibus, et patrij limen diceris olympi.
Hei mihi quìd cessas, et adhuc pia vota moraris?
Illis lenta veni, toto qui Nestore, toto
Qui procul Euboici te pulueris aggere vellent. [b] [ERROR: no link :] Aeuo scilicet Sibylla Euboica, de quo vide Ouidium lib. 14. Metam.
Has illi duxise moras, hanc ferre iubendi
Crudelem veniam. Satient se tristibus annis,
Aspiciantque suos secum canescere luctus.
Inuiso pereat cur munere, cur alienis
Mactetur votis, qui te flagrantibus vsque
Sollicitus studijs vrget, venatur, anhelat:

-- 153 --

Cui tu primus amor, spes vnica, summa voluptas?
79. Culpa sed vltrices, reor, haec stimulauerit iras:
Quòd, vitae curare lues dum molior, vnâ
Non tulerim cunctis, ceu fas, ex morte medelam.
Erraui, fateor: iamque, vt sis mitior, omnis
Te luctùs morbique vnam sat grande leuamen
Vociferor. Vos o, crudelibus aspera cunque
Imperijs quos exagitat Fortuna, supremum
Accipite hoc hilares, nulli non vtile fato,
Auxilium. Paucos vbi sol conuerterit orbes;
En aderit, duris quae vos mitissima soluat
Casibus, et fido (tantum ni pergitis vltro
Corrupisse Bonum) statuat Mors denique portu.
Hoc Superûm tanto donati pignore, longos
(Caetera nulla adsint curarum vt pharmaca) questus
Desinite, et mortis spe tristem absoluite vitam.
Occiduos, facilis labor est, spreuisse dolores.