HOMERI ILIADOS LIBER DECIMUS OCTAVUS.
Sic illi ardentum pugnae certamina ritu
Flammarum exercent: Pelidae nuncius at se
Obtulit Antilochus, procurvo in litore, celsas
Ante rates, nactus, turbata mente sedentem,
Et quod erat secum tristi sub corde putantem.
Quippe gemens tales volvebat pectore curas:
Me miserum! quianam dant huc ad litora Graji
Curva fugam, totisque ruunt verso agmine campis?
Heu metuo adversi ne laevo numine divi
Re mihi complerint misero, quos caerula mater 10
Portendit quondam luctus; dixitque futurum,
Myrmidonum ut primus virtute ac fortibus armis,
Me vivo, solis jucundum lumen, et auras
Linqueret, Iliaco prostratus Marte. Menoetī
Occidit heu proles bello fortissima! leto
Patroclus jacet infelix! Ast, igne repulso
Hostili, ad curvas jussi remeare carinas,
Priamida nec cum saevo decernere pugna.
Ille suo tales versat dum pectore curas,
Nestoris eximii germen sese obtulit ecce 20
Antilochus; lacrimas fundens perque ora tepentes,
Atque trahens imo gemitum de corde, profatur:
Hei mihi, Pelide, magnae tibi nuncius adsum
Infelix cladis. quam cur non arcuit aequus
Divūm aliquis? jacet heu Patroclus. pugna cadaver
Fit gravis ad nudum: ferus Hector nanque habet arma.
-- v-21 --
Sic ait: huic subitus tristi caligine moeror
Nubem animo densam offudit. putrem rapit amens
Ambabus cinerem palmis, vultuque decoro,
Et capiti superinfundit; fuligine turpi 30
Spirans nectareum foedata est vestis odorem.
Ipse, ingens spatio ingenti porrectus, in atro
Pulvere procubuit, manibus turpabat et auream
Caesariem iratis vellens. Tum, quotquot Achilles
Atque Menoetiades bello cepere, dolore
Fixae acri, accurrunt famulae, circumque jacenti
Affusae, moestumque ululant, et pectora plangunt
Ingenti attonitae, labefacto corpore, luctu:
Antilochus parte ex alia turbatus, obortis
Ora udus lacrimis plorat; validisque retentat 40
Pelidae usque manus manibus; ne forte corusco
Ipse sibi jugulum ferro secet. alta gemebat
Nanque amens luctu, moesto circum omnia complens
Clamore, horrendum exululans. Procul audiit imis
In specubus gnati questus Nereïa, patris
Intra tecta, Thetis; vocemque agnovit, et almo
Ore graves fudit gemitus, lamentaque, luctu
Indulgens. coetu divam cinxere frequenti,
Caeruleae quaecunque maris Nereïdes imi
Stagna colunt, Glauceque, Thaliaque, Cymodoceque, 50
Nesaee, Spioque, Thoëque, Halieque decora,
Cymothoë, Actaeeque, et candida Limnoria;
Amphithoë, Meliteque, et Agave pulchra, et Iaera
Dotoque, Protoque, Pherusaque, Dynameneque,
Dexamene, Amphinomeque, et florens Callianira,
Dorisque et Panope; ante alias Galatea sorores,
Inclyta, Nemertes, Apseudes, Callianassa,
Et Clymene formosa, Ianiraque, tuque Ianassa,
-- v-47 --
Et Macra, atque Orithyia, atque comas Amathea
Formoso cohibens plexu, centumque, sub alto 60
Queis domus est ponto, Nereïdes. omne frequenti
Hae coetu implerunt vitreum specus, et simul omnes
Plangebant niveis moerentia pectora palmis.
Queis Thetis in mediis orsa est hos anxia questus:
Audite, atque meos cunctae cognoscite luctus,
Nereïdes, mecum flentes mea damna, sorores.
Heu misera! heu partu eximio male functa! vigentem
Artubus atque animo, heroum quo fortior usquam
Nemo fuit, gnatum peperique aluique. sub auras
Arbor uti pingui e sulco se attollit, et auctu 70
Usque novo ad caelum surgit, succreverat ille
Sic, validusque artus, formaeque insignis honore.
Hunc ego Trojugenum sacras ad bella sub arces
Tristia misi olim; tecta in Peleïa mater
Nec reducem excipiam; dulci et dum vescitur aura,
Atque videt solis pulchrum jubar, angitur usque
Infelix; pressoque malis nil ferre salutis
Adveniens possum genitrix: tamen ocyus ibo
Ut carumque caput videam, noscamque dolorem
Quem doleat tantum, bello secretus ab omni. 80
Haec effata cavum linquit specus. omnis euntem
Nympharum sequitur juxta chorus, arvaque, largo
Perfusae fletu, Neptunia pectore findunt.
Inde, ubi jam Trojae pingues ad fertilis oras
Advenere, actam scandunt longo ordine, fluctu
Caeruleo egressae, celsas qua parte carinas
Myrmidones circa Peliden rite locarant.
Huic, imo gemitus rumpenti e pectore, mater
Adstitit, ac tollens ploratum, dulce prehendit
Gnati diva caput manibus; dehinc talia fatur 90
-- v-72 --
Quid fles, nate? angit quis te dolor? en age matri
Dic; ne cela animo quidquam. facta omnia summo
Ab Jove sunt certe, manibus quaecunque supinis
Orasti supplex; ad curvas omnis Achivūm
Ut pubes compulsa rates, et pressa malorum
Mole gravi, angustis te nempe in rebus egeret.
Huic, gemitum ducens alto de pectore, contra
Pelides: Mater, mihi Jupiter ista secundus
Annuit, indulgens precibus votoque: sed, eheu,
Esse queat rapto quid nunc mihi dulce sodali 100
Patroclo? colui quem semper, semper amavi
Ut caput ipse meum, misero mihi raptus acerbo est
Funere. qui vitam eripuit ferus Hector, ademit
Arma idem spolians, ingentia, pulchra, tuentum
Mira oculis; dederunt ipsi, dona inclyta, quondam
Quae Peleo divi, qua te, dea, luce cubili,
Injecere viri mortalis. degere vitam
Aequoreas inter nymphas te morte carentem
Aequius at fuerat: thalamo sibi jungere Peleum
Mortali de gente aliquam. non, diva, doleres 110
Multa gemens nati ob letum, quem bella secutum
Tristia, non reducem excipies in tecta, laremque
Ad patrium. vitaeque piget lucisque, virorum
Esse nec in numero patiar me, fata sub hasta
Primus dura mea subeat ni perditus Hector,
Patroclo et meritas fuso det sanguine poenas.
Cui mater lacrimis haec rursus moesta profusis:
Ergo, gnate, tibi veniet cita funeris hora;
Mors tibi confestim post Hectora nanque parata est.
Ille refert, graviter suspirans pectore ab alto: 120
Dispeream vel nunc, cui fata juvare sodalem
Egregium misero suprema in morte negarunt.
-- v-99 --
Heu nimis, heu, longe patria ab tellure domoque
Occidit, ille meum frustra, desertus, amici
Auxilium, infelix, tam duro in tempore poscens.
Nunc quoniam ad patrios nec me remeare penates
Fata sinunt, nec opem dilecto ferreus ullam
Patroclo, sociisve tuli, quos tot mihi dirus
Hector demisit leto; verum usque carinas
Ad curvas sedeo, telluris inutile pondus, 130
Talis ego, fortes qualis nemo inter Achivos
Bellator: fantem in coetu qui vincere possint
Eloquio, haud desunt alii. Proh Jupiter, absit
Discors ira deūmque hominumque a pectore, quamvis
Cordatos saevire tamen quae cogit, et atro
Assimilis fumo gliscit praecordia circum,
Perque means animum, stillanti dulcior ipso
Melle, sinu in medio capit auctus major in horas.
Ceu mihi totum ira pectus complevit Atrides.
Sed quae facta, licet dolor angat, mittere praestat; 140
Ac durae mentem domitos vi subdere sorti.
Nunc abeo, capitis cari si caede superbum
Hectora nanciscar; nigraeque occumbere morti
Haud renuo, volet ille alti cum rector Olympi,
Dīque alii, quorumcunque est sub numine vita
Morsque virūm. mortis postremae fata nec ipsa
Invicti fugit vis Herculis, ille Tonanti
Ante alios fuerit quamvis acceptior omnes:
Sed domitus fatoque gravi, Junonis et ira est.
Sic et ego, me dura premet si Parca, jacebo 150
Mortuus; at meritae referam nunc praemia laudis;
Troiadumque aliquam, sinuosa et veste nitentum
Dardanidum, ambabus tergentem mollia palmis
Ora, gravi cogam gemitu jactare querelas.
-- v-124 --
Norint me cessasse diu certamine belli
A duro. nunc arma, parens, in saeva ruentem
Ne retine incassum: precibus nec flectere blandis,
Nec verbis poteris mihi mentem vertere amicis.
Huic Thetis: ista quidem, quae fatus, vera negare
Haud ausim. fessis pulchrum est avertere praesens 160
Exitium sociis, claramque affundere lucem.
Sed tua Trojugenae potiuntur pulchra corusco
Aere arma; indutus quae nunc gerit Hector, inani
Laetitia exsultans: longum at laetarier ille,
Ut reor, haud quibit; cui mors jam dura propinquat.
Ergo ne te armis audax immitte prius, quam;
Me reducem huc videas. prima cum luce revertar
Nanque ferens, faciet solers quae Mulciber, arma.
Sic ait; atque viam celerat festina; sed ante
Aequoreas abiens sic est affata sorores: 170
Vos nunc ite, maris gremium vos condite in alti,
Caeruleumque senem visurae, aedesque paternas;
Et, quae facta, patri narrate: micantis Olympi
Ipsa hinc ad sedes abeo, Vulcania tecta:
Egregius si forte faber caelestia gnato
Arma meo donare velit, quorum indiget usu.
Sic ait: illae undas moestae subiere. supremi
Pulchra Thetis longe ad sedes tendebat Olympi,
Ferret ut arma parens gnato. dum pergit ad altas
Illa domos divūm; magno clamore cruentum 180
Priamidem interea fugiens Argiva juventus
Venerat ad naves, et fluctisonum Hellespontum.
Necdum etiam media telorum e nube sodalem
Aeacidae extulerant Graji. post terga secuti
Troes enim densi instabant, currusque virūmque
Turba ingens, igni et similis Priameïus Hector,
-- v-154 --
Ter pedibus retro apprendens exsangue cadaver
Priamides traxit, socios et voce vocatos
Horrisona increpuit; ter magnis viribus ambo
Ajaces gelido aspulerunt a corpore; fretus 190
Ille suo contra perstabat robore; turbam
Acer et in mediam nunc se, mediumque tumultum
Injicit; immotus nunc stat, magnaque suorum
Voce animos firmat, nusquam decedit et hosti.
Ac velut impastum flammato corde leonem
Pastorum nequeunt vigiles arcere catervae:
Sic gemini Ajaces, Mavortia corda, furentem
Hectora ab exanimi Patroclo arcere nequibant.
Jamque adeo abreptum rapuisset victor, et ingens
Cepisset decus et speratae praemia laudis; 200
Iris ni subito venisset nuncia forti
Pelidae, illa jubens armari ad praelia. caelo
Clam Jove, clamque aliis quam dīs Saturnia misit.
Haec juveni stetit ante oculos, ac talibus infit:
Surge age, Pelide armipotens, omnesque tremende
Ante viros; fer opem Patroclo. nanque carinas
Stat gravis ad curvas dudum pugna illius ergo,
Seque acies caedunt hinc atque hinc: pugnat Achiva
Exsangui pubes pro corpore; Troia certat
Arreptum Iliacas at pubes tollere ad arces. 210
Inclytus ante omnes Hector furit; atque potiri
Exstincto, atque caput molli a cervice resectum
Figere avet summo in vallo. Consurge, jacere
Desine; jam subeat mentem pudor, optime Achilleu,
Te vivo, Iliacis Patrocli membra relinqui
Ludibrium infelix canibus. tibi turpe sodalis
Si veniat lacerumve tui foedumve cadaver.
Sic dea. sic contra Pelides: Iri ferentem
-- v-182 --
Ista deum quis te celso huc demisit Olympo?
Illa refert: Magni conjux Jovis, inclyta Juno; 220
Nec missam summus scit Juppiter ipse, deorum
Nec quisquam e numero, caeli qui tecta frequentant.
Tum sic Aeacides: nam qui nunc, diva, tumultum
Ire virum in medium possum, cui scilicet arma
Hostis habet; mater vetuit quem bella subire
Et prius, huc rediens quam venerit ipsa? Spopondit
Vulcani nam facta manu, quibus induar arma
Laturam caelo. Nec fortes inter Achivos,
Quod norim, est quisquam, cujus sint artubus arma
Apta meis, magnum Ajacis Telamone creati 230
Si clypeum excipias. Sed et Ajax nunc, reor, inter
Primores pugnat Patroclum propter, et hasta
Ut solet hostiles turbat, caeditque phalanges.
Haec ille: haec roseo contra Thaumantias ore:
Pulchra tibi in mediis nunc hostibus arma teneri
Ipsi etiam scimus: primam tamen i vel inermis
Ad fossam; Teucrisque offer, metuende, videndum
Os modo; si gelida capti formidine tandem
Absistant pugna; longo si fessa labore
Gens Danaum paullum respiret. saepe salutem 240
Parva quies tulit in medio discrimine belli.
Haec effata levi nisu dea fugit in auras.
At carus regi superum consurgit Achilles;
Cui fortes dedit horrificam Tritonia Pallas
Aegida circum humeros, aurata et nube decorum
Ipsa caput cinxit, summoque a vertice late
Fulgentem incendit praeclaro lumine flammam.
Ac velut aerias quondam se attollit in auras
Fumus, litoreae surgens a moenibus urbis;
Quam, fluctu septam circum pontoque locatam 250
-- Homer-v-208 --
In medio, admotis oppugnant molibus hostes:
At cives tota quam longa est luce cruento
Haud cessant trepidi e muris decernere Marte;
Inde ubi se occiduas tandem sol mersit in undas,
Densae igni flagrantque faces, et fulgor ad altas
It nubes, signum sociis, si forte carinis
Advecti auxilio veniant, finemque laborum
Ferre aliquem, ac duram possint avertere cladem:
Haud aliter clarum flammae jubar emicat alte
Ad caelum dio e capite, horrendumque refulget 260
Ille quidem muro est ingenti egressus, et altam
Constitit ad fossam, turbae sed mixtus Achivūm
Haud tamen est; carae occursant nam jussa parentis.
Illic stans, altum clamavit. Pallas at una
Vocem divino claram de pectore misit
Horrendum exclamans, tremefactaque pectora Troum,
Atque omnes late implevit terrore phalanges.
Ac veluti clarum tuba clangens insonat, hostis
Densus ubi obsessae cladem fert cominus urbi:
Sic magni Aeacidae late vox clara sonabat. 270
Turbatae mentes Teucrorum; pulchra comantes
Convertere viam bijugi, stragemque futuram
Horrescunt; pavidi perculsis mentibus haerent
Aurigae, horrenda specie ut videre coruscam
Pelidae celso diffundi e vertice flammam,
Quam saeva indomito succenderat igne Minerva.
Ter latam stans ad fossam clamavit Achilles:
Ter magno Teucri ac socii fugere tumultu.
Tunc adeo bis sex Troum, Mavortia pubes,
Celso dejecti curru, jacuere, suisque 280
Pectora confossi, visu miserabile, telis:
Hostibus at Graji depulsis, corpus ovantes
-- v-131 --
Patrocli e pugna extulerunt, mollique feretro
Imposuere: udi fletu funduntur amici
Cui circum; sequitur Pelides, pulchra profusis
Ora madens lacrimis, postquam conspexit amicum
Porrectumque toro, confossumque ilia ferro;
Ad pugnam curru imponens quem miserat ipse,
Nec reducem rursus pugna ex ardente recepit.
Heic indefessum Juno Saturnia Solem 290
Invitum Oceani subter vada caerula misit:
Ille mari latuit mersus; certamine ab omni
Grajugenae at fessi nigra sub nocte quierunt.
Parte alia, pugna postquam excessere cruenta,
Abjunctos curru Teucri solvere jugales:
Continuo et, nondum potu dapibusque refecti,
In coetum coeunt. heic recto corpore cuncti
Stabant; nemo ausus considere. Corda tremebant
Namque metu, Aeacides fuerat quod visus, Atridae
Iratus postquam longum cessarat ab armis. 300
Pantoides quibus in mediis ita farier infit
Polydamas, veri prudens, transactaque rerum
Qui solus norat, rerum et ventura, sodalis
Hectoris, ac partu vitales fusus in auras,
Hectora Cisseis Priamo qua nocte creavit.
Sed longe melior lingua hic fuit: Hector at hasta.
Is tunc has prompsit facundo e pectore voces:
Consulite, o socii, magnaque expendite cura
Quid fieri praestet. muros hinc ire sub urbis
Hortor ego, Aurorae medio nec velle manere 310
Adventum in campo, non longe a navibus. Hostis
Si veniat, nimium tuta distamus ab urbe.
Ille vir iratus quando cessabat Atridae,
Argivus levior Mavors fuit, et mihi Grajas
-- v-258 --
Dulce erat ad puppes longam producere noctem,
Speranti ratibusque insigni et laude potiri.
Nunc dium timeo Peliden. nanque, superbis
Ut furit usque animis, non campis ille manebit
In mediis, vario passim contendere Marte
Troës ubi et Graji fuerunt: at moenia bello 320
Incursans, rerum trepidos certamine tristi
Deque urbe et de conjugibus decernere coget.
Quare agite, o socii, longe bine cedamus in urbem.
Consiliis parete meis. nam sic erit ipse
Ut dico: Pugna Aeaciden absterruit alma
Nox veniens: quod si nos, huc progressus in armis,
Mane novo inveniat, qui sit noscemus. in altum
Ilion evadet fugiens hinc nanque libenti
Pars animo: longe pars major strata jacebit,
Vulturibus dulces epulas canibusque datura 330
Iliacis. talem, dī, longe avertite cladem.
At, parere mihi si vultis vera monenti,
Nocte quidem clausis, vel moesto corde, licebit
Consilio firmare animos, belloque parari;
Atque urbem poterunt turres, portaeque, superbi
Et postes, vectesque arcta compage tueri.
Dehinc, instructi armis primo surgentis in ortu
Aurorae, densa turres et celsa corona
Moenia cingemus. labor olli curaque major
Tum fuerit muros circa pugnare; carinas 340
Et repetet vana spe lusus, moenia circum
Postquam agitans cursu frustra satiarit inani
Efferus alipedes alta cervice superbos.
Nanque urbi nec sese immittet quamlibet audax;
Nec vastam dabit: ante suo nam corpore pascet,
Ipse canes. Haec Polydamas: quem Martius Hector
-- v-284 --
Torva tuens, dictis contra sic fatur acerbis:
Polydama, istorum laudo nil prorsus; et odi
Futile consilium. Concludi rursus in urbe
Meque jubes, Troum et pubem? nondum satis intra 350
Cessastis turres et propugnacula clausi?
Nondum animus vobis otī satur, atque morarum est?
Clara urbem Priami per gentes fama ferebat
Olim auri atque aeris ditem, aggestisque beatam
Divitiis: nunc exhaustis pretiosa supellex
Jam domibus periit. Nam venum plurima gaza
Maeonias abiit longe, Phrygiasque per urbes,
Intumuit magna in Teucros cum Jupiter ira.
Nunc idem quando ad naves mihi ferre secundus
Annuit eximiam laudem, Grajūmque phalanges 360
Admovisse mari pulsas, ne talia demens
In populis consulta effer: queis non erit ullus
Pareat ut Troum; patiar parere nec ipse.
Nunc age quae dicam concordi mente facessat
Quisque alacer. victu primum revocate labore
Exhaustas longo vires, per castra frequentes
Divisi in turmas; dehinc sic custodia cordi,
Nec pigeat somni expertem producere noctem.
Quod si quem nimius dolor angit, curaque rerum,
Quas habet aggestas dives, simul omnia caris 370
Civibus apponat large. nam praestat amicos
Hisce frui, Grajos quam vi pugnaque potiri.
Cras iterum, aurorae prima sub luce, carinas
Ad Danaum ferro Martem instauremus acuto.
Aeacides quod si vere surrexit in arma,
Ipse sibi exitium arcesset. per bella ruentem
Haud ego nanque virum fugiam, verum obvius ultro
Consistam, sive ille decus laudemque reportet,
-- v-308 --
Sive ego. communis Mavors, versaque superbum
Saepe vice abjecto victorem sternit ab hoste. 380
Haec ille: acclamant vecordi pectore Troës.
Quippe viris mentem exemit Tritonia Pallas.
Hectora laudarunt suadentem prava, monentem
Recta sed haud quisquam laudavit Polydamanta.
Tum victu revocant vires, et corpora curant.
Interea tota Patroclum nocte frequentes
Plorabant Graji, luctum quibus orsus Achilles:
Ingentem in mediis, palmas tot caede virorum
Horribiles super imponens frigentia leto
Pectora, dans gemitus crebros, moestaque sodalem 390
Voce vocans. Qualis fulvus leo, durus ademit
Cui catulos silva raptos venator in alta,
Absenti; rediens luctu furit ille, profundos
Et cursu lustrat saltus, vestigia cernat
Sicubi pressa viri; cor tristi exaestuat ira:
Talis moesta alto suspiria pectore ducens
Myrmidonum in medio luctum est exorsus Achilles:
Proh superi! ut vanis fudi verba irrita ventis,
Qua te luce, Menoeti, animo confidere jussi.
Quippe tibi patrias promisi Opoëntis ad oras 400
Ducturum incolumem gnatum post eruta bello
Pergama, victorem praedaque et laude superbum.
Ast optata viris non perficit omnia summus
Jupiter. hoc nobis nam fatum instabat, utrumque
Purpureo terram perfundere sanguine eandem
Litore in Iliaco, nec me Thetis inclyta, Peleus
Nec pater excipiet reducem, sed nigra tenebit
Exstinctum heic tellus. at nunc, Patrocle, subibo
Posterior quando terram, non ante sepulcro
Te condam, arma caputque tua quam caede superbi 410
-- v-335 --
Hectoris tulero, bis sex et corpora pubis
Iliacae ante pyram, secta cervice, corusco
Mactarim ferro, te ob caesum percitus ira.
Interea ad naves, caput o mihi dulce, jacebis
Sic ut es: affusae circum noctesque diesque
Dardanides cultae sinuosa veste, decorae
Troades et positum flebunt, quas cepimus ipsi
Vique hastaque urbes cum vastabamus opimas.
Haec ait, atque jubet socios circumdare flammas
Magno confestim tripodi; corpusque, cruento 420
Foedatum tabo, tepida perfundere lympha.
Haud mora jussa viri faciunt, aptumque lavacris
Imponunt igni tripodem, purosque superne
Infundunt latices, subterque arentia flammae
Pabula subjiciunt. costas ingentis aheni
Ignis obit; liquor interea calet almus aquai.
Fumidus at resono cum ferbuit humor in aere,
Frigentes lavere undis, oleoque liquenti
Perduxere artus, unguento et lata novenni
Vulnera complerunt. dehinc lecto molle cadaver 430
Impositum, lino tenui texere supremo
A capite ad talos, quam longe tenditur, imos;
Et vestem stravere super candore nivali.
Post haec Myrmidones, cum magnanimo Pelida
Moerentes, noctem luctu, quam longa, trahebant.
Junonem interea conjux fraterque, sedentem
Ad latus, aetherei compellat rector Olympi:
O Juno veneranda, animi laetare: peractum est
Jam tibi opus. fremit arma citus, pugnaeque parat se
Aeacides; Danaos ut jam te suspicer esse 440
Progenitos; tantam impendis queis sedula curam.
Illa sub haec: Quid ais, Saturnie? quod tibi verbum
Excidit ore? viro quod vir mortalis, inopsque
Mentis, totque astu moliri nescius orsa,
Fecerit; hoc nequeam, quae glorior esse deorum
Prima, genus vel quod majus mihi, vel tibi jungor
Quod thalamo, in superos regnum cui contigit omnes?
Talem me irasci frustra, nullasque decebat
Iliacae clades moliri ac funera genti?
Haec inter sese divūm rex, magnaque Juno. 450
Vulcani Thetis interea pervenit in aedes
Astriferas, late fulgentes aere corusco,
Eximias inter divūm tecta omnia, claudus
Ignipotens olim sibi quas construxerat ipse.
Hunc operi intentum, largo et sudore madentem,
Invenit circa folles. nam tempore solers
Bisdenos uno tripodas properabat, in aede
Regali ut starent pariter, pulchris decus ingens
Parietibus; fundoque auratos cuique rotarum
Subdiderat lapsus, in coetum ut sponte deorum 460
Irent ipsa sua, rursusque in tecta redirent
Nulla ducta manu, visu mirabile monstrum.
Jamque opus ingenti cura perfecerat ingens.
Restabant pulchrae, quas nondum aptaverat, aures:
Rite sed aptandis clavos cudebat ahenos.
Haec dum solerti festinat Mulciber arte,
Ecce fores intra veniens sese intulit altas
Pulchra Thetis, niveis fulgens quam candida vittis
Excepit Charis occurrens, Vulcania conjux;
Et dextram dextrae jungit, dehinc talia fatur: 470
O Theti pulchra, pedem nam cur ad nostra tulisti
Limina; diva, soles raro quae visere, quamvis
Cara mihi ante alias, venerandaque? verum age mecum
Huc ades, hospitibus quae par, ut fercula ponam.
-- v-387 --
Haec effata, ultro media in penetralia ducit
Diva deam, pulchraque libens in sede locavit,
Argenti clara bullis, varioque decenter
Picta opere, extremae suberat cui rite scabellum.
Post haec, voce vocans Vulcanum, talia fatur:
Huc ades, o Vulcane; Thetis nam caerula te vult. 480
Huc modo quae nostras, vetus hospita, venit in aedes.
Sic Charis: at contra Vulcanus: Magna, colenda
Et merito mihi diva domi est. quae multa dolentem
Servavit quondam, caelo prolapsus ab alto
Cum cecidi saevae propter crudele parentis
Consilium, quae me claudum occultare volebat.
Tunc miser ingentes luctus, clademque subissem,
Excepsent gremio ni me Thetis inclyta, et alma
Eurynome, Oceani proles immane fluentis.
Harum ego et in specubus tum feci multa labore 490
Daedaleo, amne novem sub ponti conditus annos,
Armillas, calycesque, et pulchra monilia collo,
Omnigenas, et acus vesti retinacula. magni
Me circum Oceani spumans immensa fluebat
Unda, ruens vasto cum murmure: quaque laterem
Parte deum nemo norat, nemoque virorum,
Ni, quae servarant lapsum, Thetis, Eurynomeque.
Nunc igitur, nostras quoniam dea venit in aedes,
Me Thetidi pretium acceptae persolvere vitae
Addecet. ergo dapes tu rite apponere opimas 500
Festina interea, dum folles armaque pono.
Sic fatus, durae incudis consurgit ab atro
Stipite, mole ingens vasta deus, oraque flamma
Torridus assidua, claudus pede, tenuia magno
Crura trahens nisu; follesque amovit ab igne
Seponens; dehinc arma locat fabrilia puro
Fulgentem argento, fuerat queis usus, in arcam.
Post haec osque deo, atque manus, hirsutaque tersit
Pectora, cervicem et validam purae indita lymphae
Spongia. dehinc tunicam induitur, dextraque capessit 510
Sceptrum ingens; proditque foras gressu male claudus
Alterno. hinc atque hinc regem comitantur euntem,
Sustentantque manu famulae, quas fecerat auro,
Vivis persimiles florenti aetate puellis;
Queis et mens inerat formoso in corpore, voxque
Et vigor, atque artes variae, quas scilicet ipsi
Caelicolae docuere. hae regi utrinque meabant
Ad latus: ille autem, figens vestigia gressu
Incerto, sedi se admovit, pulchra sedebat
Qua Thetis, ac dextrae dextram conjunxit: amico 520
Dehinc laetus tales prompsit de pectore voces:
O formosa Theti, o merito mihi cultaque semper
Caraque, cur nostras venisti haud sueta sub aedes?
Quid tibi opus? quodcunque optas effare, jubebis
Quidquid enim, actutum faciam, dea; sit modo, possim
Quod facere, atque mea praestari quod queat arte.
Haec ille: haec lacrimis contra dea fatur obortis:
Vulcane, an, caelum colimus quaecunque, dearum
Totque ac tam duros perpessa est ulla dolores,
Quot gravis attribuit miserae mihi Jupiter uni? 530
Solam Nereïdum mortali nanque jugavit
Ille viro, Aeacidae Peleo; subiique cubile
Diva hominis moerens invita mente; senecta
Qui tristi jacet exhaustis nunc viribus intra
Tecta miser. luctus alios mihi Jupiter idem
Aggerat. eduxi nam postquam sedula gnatum,
Eximium heroum; postquam succreverat, ingens
Arbos foecundo veluti succrescit in arvo,
-- v-437 --
Navibus in curvis Trojae sub moenia misi,
Vastaret bello ut Teucros: at rursus eundem 540
Haud reducem excipiam tecta in Peleia mater.
Quin etiam mihi dum vivitque ac lumina solis
Cernit adhuc, dolet usque animo; nec ferre levamen
Possum aliquod flenti, curisque ingentibus aegro.
Namque, illi eximium dederant quam munus Achivi,
Formosam ante alias florenti aetate puellam,
Hanc rursum eripuit vi abducens major Atrides.
Ille autem, saevo tabescens ima dolore
Pectora, fervebatque ira, et cessabat ab armis.
Interea Grajos procurvo in litore Teucri 550
Conclusere cavas ad puppes, arma sinebant
Nec proferre usquam, septisque erumpere ab arctis.
Tum primi Argivum proceres venere, meumque
Suppliciter gnatum orabant, ingentia dona
Polliciti: cladem Grajis arcere sed ipse
Abnuit. inde suis carum Patroclon at armis
Induit, ac saevae jussit se immittere pugnae,
Myrmidonumque una densas inducere turmas.
Hi tota, quam longa, die prope limina Scaeae
Pugnarunt portae, cepissentque Ilion altam, 560
Ipse Menoetiaden veniens ni Phoebus Apollo,
Pugnantem primos inter, multaque superbum
Caede virum, subita stravisset morte, decusque
Priamidae saevo eximium laudemque dedisset.
Haec propter supplex, genibusque affusa tuis, te
Obtestor genitrix pro gnato; quem premet eheu
Parca gravis miserum primaevo in flore juventae,
Pulchra viro si forte velis largirier arma,
Scutumque, galeamque, et crurum tegmina nexu
Multiplici, et thoraca. habuit nam quae prius, arma 570
Perdidit, a Teucris extincto rapta, sodalis.
Ille solo jacet abjectus nunc corpore inermi.
Sic Thetis; at contra Vulcanus: Fide, nec ista
Angat cura tibi mentem, dea. sic ego nigrae
Illum utinam celans possem subducere morti,
Cum misero adveniet fatum grave, quae petis, arma
Ut mox cuncta aderunt olli, pulchraque tuentum
Percellent specie, fulgenti et lumine visus.
Haec fatus, divam linquit: redit ipse relictos
Ad folles, quos ut sopitum vertit ad ignem, 580
Jussit quenque deus fungi sua munia rite.
Spirabant folles una in fornacibus altis
Bisdeni, omnigenas ultro non segniter auras
Fundentes; nunc, festino quae proforet, auram
Nunc aliam, quamcunque faber sibi posceret, et quae
cunque foret magis apta operi. mora nulla corusco
Inde igni large imposuit genus omne metalla,
Aurumque, argentumque, et stanni pondera, et aeris
Indomiti; magnamque locans in robore duro
Incudem ut statuit, forceps laevam, gravis aere 590
Malleus implevit dextram; nec multa moratus
Daedaleum informat clypei quincuplicis orbem
Ingentem, solidum, candentique ambiit ora
Fulgentem versu triplici, mollique revinxit
Argento, in lori faciem quod flexile duxit.
Tum variis totum formis caelavit, et omnem
Insculpens rerum speciem mira indidit arte.
Illic telluremque almam, caelumque, liquentes
Oceani et campos fecit, Solemque labore
Perpetuo haud unquam fessum, plenamque coactis 600
Cornibus, et puro candentem lumine Lunam;
Et caelum quaecunque ornant labentia circum
-- v-485 --
Sidera, Pleiadasque, Hyadasque, et Oriona magnum,
Immanemque ursam (plaustrum cognomine dicunt)
Vertentem sese contraque Oriona tuentem,
Oceani quae sola unquam non tingitur amni.
Tum geminas pulchris praecinctas menibus urbes
Fecit. in hac positaeque dapes, et laeta parantur
Connubia. ante faces lucent longo ordine, sponsae
Post, matrum e thalamis egressae, rite per urbem 610
Ducuntur; laeto circum sonat aura Hymenaeo;
Exsultansque chorus juvenum se versat in orbem,
Ac terram plaudit pedibus; quos inter et acris
Tibia multifori buxo, jucunda sonantes
Et citharae, matres sua quaeque ad limina primas
Ante fores tacitae similes mirantibus adstant.
At procul hinc coetu complerat magna frequenti
Turba forum, ancipiti confestim lite coorta.
Quippe viri duo certabant alterna vicissim
Jurgia miscentes noxa super, ante patratam 620
Ob caedem. cives compellans, omnia sese
Jam solvisse alter clamabat: se nihil unquam
Accepisse alter jurabat. ponere finem
Ergo ambo optabant docto sub judice liti.
Huic pars acclamat vulgi: pars altera at illi
Aequa favet; studiis gliscunt certamina. turbae
Sedabant fremitum praecones. sedibus et jam
Marmoreis sacro in circo consueta locarant
Membra senes: juxta clamosi sceptra tenebant
Praecones; accepta senes quae rite gerentes, 630
Post alios alii surgebant, et sua quisque
Pandebant quae certa foret sententia. fulvi
In mediis auri duo magna talenta jacebant,
Danda olli, visus veri consultior omnes
Qui foret ante alios, et qui servantior aequi.
Urbem aliam hinc atque hinc, cinctae fulgentibus armis,
Circumstant acies geminae. queis certa voluntas
Vel dejecta solo dare moenia celsa, vel omnem
Urbis partiri gazam cum civibus: illi
Nondum animo fracti parebant; furtaque belli, 640
Clam pubem armantes, secreta in parte parabant.
Tunc varia murum stantes cinxere corona
Matres, atque nurus, puerique, ac debilis aevo
Turba senum; juvenes abeunt; quos torvus euntes
Praegreditur Mavors simul et Tritonia Pallas,
Ambo auro excusi, auratis in vestibus ambo,
Ingentes, pulchrique, armisque insignibus ambo
Conspicui, ceu sancta deum par numina: substat
Mole minor pubes mortali sanguine creta.
Hi, sedem insidiis nacti aptam, fluminis alveum, 650
Quo saturum pecus omne ibat de more liquentis
Ad potum lymphae, tecti fulgentibus armis
Insedere locum: in speculis procul inde sedebant
Queis duo delecti juvenes, oviumve boumve
Flexipedum adventum servantes. nec mora longa
In medio. pecus en prodit; duo pone sequuntur
Pastores, inflantque leves alterna cicutas,
Laeti animi, fraudum securi. protinus illi
Ignaris densi incurrunt, armentaque sternunt
Pulchraque, et oves rapiunt niveas, caeduntque magistros. 660
Ast alii longe belli de rebus habebant
Consilium. hi subitum postquam audivere tumultum,
Praedantum et voces, et rapta armenta, relictis
Sedibus una omnes consurgunt, atque frementes
Subjiciunt in equos pernici corpora saltu,
Corripiuntque viam; jamque adsunt agmine magno,
Consistuntque: altas gliscit pugna aspera utrinque
Fluminis ad ripas. caedunt se mutua longis
Hinc atque hinc hastis aerata cuspide; turbam
Per mediam graditur Discordia saeva, Tumultus 670
Et demens; dirumque fremens male noxia Parca
Hunc tenet integrum, transfixum hunc membra recenti
Vulnere, duro alium leto furibunda jacentem
Per mediam pedibus turbam trahit, illa cruore
Sparsa manus, pallaque humeros induta cruenta.
Spirantes pugnam credas miscere corusco
Aere viros: caeduntque, ruuntque, et corpora vita
Cassa trahunt, magno instantes certamine utrinque.
Nec non cernere erat molli tellure novale
Amplum, ter ducto proscissum vomere, tauros 680
Multus ubi stimulo increpitans versabat arator.
Hos arvi reduces postremo in limite baccho
Vir dulci excipiens omnes ex ordine obibat,
Cuique manu cyathum de more: refecti
Viribus ad sulcos vertebant quisque suos se,
Extremum optantes camporum attingere finem.
Arva secant illi, tellus post terga relicta.
Aurea sit quamvis, curvo ceu vomere versa,
Nigrescit verae similis, mirabile visu.
Septa etiam agrorum densis horrentia spicis 690
Addidit, intentosque operi, falcemque tenentes
Messores. jam fervet opus; flavique manipli,
Par sulco in versum procumbunt: pone secuti
Tres, qui operas urgent, partem vinxere; resecta
Queis pueri frumenta legunt, praebentque, ferentes
Assiduae sublata ulnis Cerealia dona.
Hos inter dominus stat gestans sceptra, tuetur
Et tacitus, complent laetum cui gaudia pectus.
Praecones patula subter convivia quercu
Sacra parant, caesoque epulas struxere juvenco. 700
Nec minus et longo fessis messoribus aestu
Miscebant tritae Cereis dona alba puellae.
Vinea non longe surgit, multa gravis uva,
Aurea, pulchra, nigris passim variata racemis.
Sustentat vites vallorum argenteus ordo:
Circum fossa nigrans cyano, septumque nitenti
Candens e stanno; quo tantum semita ducit
Una, meant ultro per quam citroque ferentes
Pondera, dum plenis spumat vindemia labris.
At laeti juvenes, aevo et florente puellae 710
Uvam in textilibus dulcem gestant calathiscis.
In mediis citharam pulsat puer, atque decorum
Voce Linum molli simul accinit. hunc chorus omnis
Cantuque et plausu sequitur fremituque canentem.
Haud procul hinc armenta boum capita alte ferentum
Fecerat, excudens auro stannoque. juvencae
Linquebant stabulum sordens, et nota petebant
Pascua, non longe ripis arguta sonantis,
A fluvii, et cursu rapido per prona ruentis,
Plurima cui virides ripas praetexit arundo. 720
Una ibant auro clari fulgente magistri
Quatuor, atque novem celeri pede, fida magistris
Turba, canes albis horrentes corpora villis.
At duo prima inter metuendi armenta leones
Unguibus ingentem taurum rictuque tenebant,
Mugitus edentem altos, frustraque gementem
Raptabant. trepidi juvenes et fida canum vis
Accurrere: illi, jam tauri tergore scisso,
Viscera purpureumque hauribant ore cruorem.
nequidquam clamore instant, et voce molossos 730
Instigant crebra pastores; morsibus illi
Appetere haud audent aversi, horrendaque vitant
Ora; modo allatrant magis et magis usque propinqui
Pascua praeterea multa faber inclytus arte
Ampla ovium fecit pulchra in convalle, nitentum
Eximio candore, et septa agrestia, et aptas
Pastori sedes, tentoria, tectaque denso
Duram hyemem contra pluviasque mapalia culmo.
Inde chorum varians apte distinxerat, illi
Assimilem, Cnosso in lata quem Daedalus olim 740
Inventum instruxit flavae, ut perhibent, Ariadnae.
Heic laeti juvenes, forma et praestante puellae
Plaudebant choreas, manibus per mutua junctis.
His tenui lino vestes: at membra nitentes
Velabant illis tunicae, subtemine denso.
Hae nivea pulchras gestabant fronte corollas:
Illis ex humero pendebat fulgidus auro,
Argento amplectens nectit quem balteus, ensis.
Haec pedibus magnum doctis nunc turba per orbem
Sese agili saltu versabat: fictor ut olim
Ille rotam manibus tractans convertit, utrinque
Experiens docili quam se ferat incita cursu;
Nunc celeres variis miscebat mutua gressus
Ordinibus. stabat spectantum laeta corona
Pulchras densa tuens choreas; geminique rotabant
In mediis sese juvenes, cantumque praeibant.
Extremo clypei radiantis in orbe locavit
Oceani vastis undantem fluctibus amnem.
Fecit ubi ingentis clypei mirabile textum;
Addidit et thoraca, ipso magis igne coruscum, 760
Temporibusque habilem galeam, solido aere nitentem
Pulchram, daedaleam; cui summo in vertice crista
-- Homer-v-611 --
Aurea nutabat, tum lento denique stanno
Candentes ocreas, fulgentia tegmina crurum.
Quae bonus ut mira perfecit Mulciber arte,
Laetus Achillea coram locat omnia matre.
Accipitri at rapido similis dea lapsa per auras,
Fugit siderea de sede nivalis Olympi,
Arma, dei munus, portans radiantia nato.
