HOMERI ODYSSEAE LIBER VICESIMUS SECUNDUS.
At vafer ingentes artus nudavit Ulysses,
Insiluitque altum limen gravidamque pharetram
Atque arcum manibus retinens; dein aspera tela
Ante pedes fudit medium sic fatus ad agmen.
Ardua res perfecta, viri: nunc altera major
Pugna vocat nulli tentata. hanc tangere metam
Experiar; si possim, adsitque vocatus Apollo.
Dixit, et Antinoum contra jaculatus ab arcu
Intorsit telum. pateram tum forte tenebat
Ille gravem, signis caelatam, auroque nitentem; 10
Jamque parans explere sitim tollebat et atri
Exitii et jaculi ignarus volitantis ab aura.
Nam quis tot comitum sperasset in agmine solum,
Quamquam animo indomito, magnis et viribus esset,
Molirique sibi caedem, letumque parare?
Ast illum in medio fixit Laërtius heros
Gutture, et aversa fugit cervice sagitta.
Volvitur extemplo pronus, pateramque remisit
Saucius excussam manibus: tum naribus ater
It cruor undanti rivo, revolutaque mensa 20
Calcibus impressis, epulaeque ante ora paratae,
Exta simul, foedoque Ceres stat pulvere. at omnes
Continuo trepidi, postquam videre cadentem,
Assurgunt juvenes, atque implent tecta tumultu,
Luminibusque obeunt tacitis latus omne per aulam.
Non usquam clipeus, non septis hasta relucet,
Quam capiant; solis irati vocibus instant.
Tela viros contra quo sic male dirigis, hospes?
Nulla dehinc cernes vivus certamina; nunc te
Pernicies infanda manet. nam vulnere stratus 30
Qui fuit in patriis Ithacae praestantior oris,
Ecce jacet juvenis; jam jam tua membra vorabunt
Vulturii. his terrent dictis; nec credere cessant
Effugisse manu jaculum nil tale volenti,
Ignari commune necis jam tempus adesse.
Quos ibi torva tuens furiisque incensus Ulysses
Alloquitur: fera turba, canes, me limina, numquam
Ad mea venturum reducem sperastis ab urbe
Dardania, aggressi res omnes vertere fundo,
Molirique nefas, famulasque in nocte fovere, 40
Ipsius et vivi thalamos invadere furto
Conjuge praerepta? tenuit non ulla deorum,
Non hominum vos ira sequens; nunc denique venit
Omnibus atra dies et ineluctabile fatum.
Dixerat; atque illos trepida formidine pallor
Occupat, exitiique fugam, qua quisque sequatur;
Respiciunt: solus contra est sic farier orsus
Eurymachus. si verus ades, Laërtia proles,
Ille Ithacus, merito quereris, nec dicta refello:
Multa domi a nobis, multa et male facta per agros. 50
At jacet ille quidem, fuerat qui caussa malorum,
Antinous; nos tale hic scilicet impulit auctor
In scelus, haud cupiens animo connubia tantum,
Ast alium versans, vetuit quem Juppiter aequus,
Mente dolum; quo regnum Ithaces averteret ipse
Ad sese, natumque tuum demitteret Orco
Insidians. nunc jam Parcarum ferrea sensit
Jura cadens. tu parce tuis: placabimus ultro
Muneribus laesum, quaecumque et perdita luxu
In domibus periere tibi, pensabimus aequo 60
Omnia solventes pretio, mulctamque ferentes
Pro se quisque boum viginti. Ingentiaque aeris
Pondera praeterea dabimus, rutilantis et auri,
Dum fuerit mens laeta: nefas irascier ante.
Talibus ardentem dictis lenibat. at heros
Reddit acerba tuens: non si vel deferat omnem
Rem patriam vestrum mihi quisque, et quae bona cumque
Nunc habet, et quondam sperat sibi forte futura,
Abstineam manibus furibunda a caede, priusquam
Flagitia ultrici dextra et scelus omne piaro. 70
Sors reliqua haec vobis: vel me contendere contra,
Vel celerare fugam, si cui det Parca salutem:
Sed non effugiet, credo, fata aspera quisquam.
Haec ille: intremuere artus, turbataque mens est
Omnibus extemplo, rursusque ita voce loquutus
Eurymachus trepidis infit. fidissima corda,
O socii, non ille gravi jam temperet ira,
Indomitasque manus teneat; sed limine ab alto
Spicula torquebit pharetraque arcuque potitus,
Dum dabit exitio heic omnes. ergo arma paremus 80
Nos etiam pugnae memores: educite ferrum,
Ac jaculis una fortes opponite mensas:
Dein contra valido conferti Marte ruamus,
Si foribus pulsus, si qua vi limine cedat,
Exitus et pateat nobis, circumque repente
Fama volans totam rumoribus impleat urbem,
Quo nunc extremum calamos in funera spargat.
Sic dicens ferrum vagina extraxit acutum
Utrinque, et stricta contra ruit obvius ense
Horrendum inclamans. ille autem emisit ab arcu 90
Missile, et adversi percussit cuspide mammam
In jecore infigens telum. Fluit aereus ensis
Lapsus humi e manibus, circumque volutus et ipse
Incidit in mensam curvato corpore, et omnes
Effuditque epulas et stantia pocula casu.
Fronte solum ferit ipse, atque alta sedilia plantis
Verberat insurgens; oculis nox ingruit atra.
Heic subit Amphinomus, seque ultro fervidus infert
Obvius, aeratumque alte consurgit in ensem
Pellere si foribus valeat conatus: at illum
Occupat a tergo ferrata cominus hasta
Telemachus, figitque humeris trans pectus adacta.
Decidit ingenti strepitu, totaque recumbit
Fronte solo adlisus. celeri se gnatus Ulysse
Proripuit saltu, telumque in vulnere liquit
Permetuens, ne quis cunctantem hastamque trahentem
Transadigat, prono feriat vel desuper ictu.
Jamque citus referens gressum stetit ante parentem,
Ac propior sic voce infit. jam jam tibi scutum,
Et duo magna feram praefixo hastilia ferro, 110
O genitor, galeamque habilem. simul induar armis
Hinc elapsus ego, simul ipse Philetius artus
Eumaeusque tegent: armari corpora praestat.
Cui genitor fer, nate, inquit, dum spicula in hostes
Sufficiunt spargenda mihi, ne cedere motum
A foribus tandem cogant denso agmine solum.
Vix ea; Telemachus genitori paret, et altum
In thalamum conscendit, ubi arma inclusa jacebant.
Inde capit quatuor clipeos, hastiliaque octo,
Et galeas quatuor cristaque atque aere corusco 120
Insignes, celeratque ferens ante ora parentis,
Primus ibi ante alios circum ipse accingitur aere,
Pastoresque dein ambo; tum fortibus armis
Agglomerant regi sese, propiusque resistunt.
Ille autem, donec volucres pugnare sagittae
Dant nondum insumptae, nunc hos nunc dejicit illos
Tela manu vibrans non irrita: plurima turba
Strata jacet, foedatque effuso in sanguine crines.
At postquam certo jaculantem spicula nervo
Defecere, altis acclinem postibus arcum 130
Marmorei tecti suspendit: nec mora, sese
Armat et ipse citus, humerisque ingentibus aptat
Bis duplicis clipei textum, galeamque comantem
Induit. horrendum nutant in vertice cristae,
Binaque rapta manu quatit acri hastilia ferro.
Limen erat secretum extrema in parte domorum
Vestibulum a tergo post ipsum, et pervius usus
Tectorum inter se, vicique; at robora dura
Firmabant septum, jussusque adstare sub armis
Eumaeus propior fauces servabat, ubi arcta 140
Sola per angustum ducebat semita callem.
Ergo illuc socios jubet ire Agelaus, et ultro
Hortatus; nemon vestrum perrumpere limen
Audeat illud, ait, populoque edicere cladem
Indignam? gliscet subito vox missa per urbem,
Atque hic postremum nunc spicula tendet ab arcu
Perditus. hortanti sic pauca Melanthius olli
Voce refert: via nulla datur; stant proxima tecti
Limina, et angustis arctantur faucibus ora,
Sufficit unus ubi fortis bellator in omnes. 150
Sed vobis nunc arma feram: namque omnia credo
Haud aliam in partem furtim subduxit Ulysses
Impiger, atque una proles fortissima gnatus,
Ni thalami in latebras, sic fatus in ardua gressum,
Scalarum exsuperans flexus, penetralia tendit;
Bissenosque rapit clipeos, bissenaque tela;
Ac galeas totidem setis horrentibus aptas.
Hinc properans dat habere procis: quos maximus heros
Vidit ubi armari ferro, dextraque minaci
Ingentes crispare hastas, turbatus et aeger 160
Obstupuit, tremuitque artus. tam magna repente
Objicitur species, ac nato talia fatur.
Aut aliqua heic famulantum, aut ipse Melanthius adstans,
Telemache, in domibus nos contra haec aspera bella
Suscitat. huic natus referens sic orsa vicissim:
O genitor, mea culpa omnis; nec criminis alter
Auctor, ait: thalami versos ego cardine postes
Immemor haud clausi. quos nunc speculatus apertos
Horum aliquis sensit, non furta ad talia lentus.
I properans Eumaee, fores atque objice firma 170
Observans, si qua haec mulier facta improba versat,
Anne satus Dolio, potius quem suspicor ausum?
Haec illi inter se jactant, dum rursus adibat
Caprigeni custos pecoris penetrale repostum
Arma procis celerans. quem postquam Eumaeus euntem
Viderat, his propior dictis affatus Ulyssem est.
О Laërtiade sate claro e sanguine divum,
Ille malus rursum, quem nos jam duximus ipsi,
In thalamum scandit. tua sit mihi nota voluntas:
Exstinguine jubes, melior si robore vincam, 180
An vivum adduci coram, quae plurima fecit,
Supplicio ut longo tandem scelera omnia solvat?
Tantum ille; atque heros quaerenti talia reddit:
Heic ego Telemachusque feros cohibebimus hostes
Nequidquam urgentes: vos illum brachia captum
Innexumque pedes thalami in penetralibus alti
Claudite. ibi celsa pendentem e mole columnae
Haerentemque ad vincla trabes educite ad ipsas,
Vivus uti longum meritas, det corpore poenas.
Dixerat: illi alacres parent, et jussa facessunt 190
Tendentes notum per iter: latuere morantem
Intus, subvecti tacito sub culmina gressu.
Ille quidem latis quaerebat in aedibus arma,
Hi tecti adstiterunt hinc atque hinc postibus ambo.
Jamque pedem referens ibat, dextraque ferebat
Ornatam cristis galeam, clipeumque sinistra
Squallentemque situ, veteremque, insigne decorum
Laërtae quondam juvenis; tunc pulvere stabat
In medio exesis horrescens undique loris.
Heic illum insidiis exceptum limine in ipso 200
Corripiunt gemini pastores, altaque retro
Luctantem sub tecta trahunt, maestumque supinant
Supposita in tellure: pedes dein nexibus arctis
Aversasque manus cohibent; ceu jusserat acer
Multa diu passus, proles Laërtia, ductor.
Sic vinctum e celsa suspendunt mole columnae,
Inque trabes subvectum alte per vincula tollunt.
Ac subito insultans dictis Eumaeus acerbis:
Nunc, ait, in molli strato jam nocte, Melantheu,
Excubias tota perages, nec pulcra latebit 210
Oceani e roseis veniens te fluctibus Eos,
Quum duces ad laeta procis convivia capras.
Sic ibi sublimem densa inter vincula linquunt,
Armatique iterum forium stridentia firmant
Robora, et ingressi, qua parte ardebat Ulysses
Fulmineus, redeunt alacres: stant limine in alto
Quattuor hi, numero exigui, sed vivida bello
Pectora, spirantes robur: illi agmine denso
Oppositi sedes intra glomerantur in aula.
Interea sacro Jovis orta e vertice Pallas 220
Adstitit hos inter, vocemque et Mentoris artus
Diva gerens. quam vidit ubi Laërtius heros,
Continuo laetus: fer opem, haud oblitus amici
Dilecti quondam; nunc et benefacta referre,
Et juvet aequaevo, Mentor, succurrere regi!
Sic orat ratus esse deam. sed turba procorum
Parte alia ingenti strepitu per tecta minatur,
Increpitatque furens, primusque Damastore cretus
Vociferans: frustra te suadeat, inquit, Ulysses
Auxilium sibi ferre, et nos insurgere contra, 230
Namque aliter, postquam leto gnatumque patremque
Victores dabimus, diro tu funere Mentor
Stratus et ipse cades moliri talia nobis
Haud veritus, culpamque tuo cum sanguine solves.
Quin et rapta tibi per nos quum vita recedet,
Fortunasque domosque et servas quotquot ubique
Largus opes, nullo discrimine habebimus ipsis
Permixtas Ithaci rebus. non vivere natos
Sedibus in patriis, tenerasque aetate puellas,
Degere nec thalami sociam patiemur in urbe. 240
His magis exarsit dictis violentia divae,
Et stimulos regi subdens sic ore loquuta est:
Nec tibi vis eadem, nec idem stat robur, Ulysseu,
Quod fuerat quondam, quum Dardana Pergama circum
Pugnabas magno repetens genitore creatam
Tyndariden, totosque novem bellator in annos
Durando ingentes tollebas caedis acervos;
Consiliis jacet ipsa tuis Priami eruta sedes.
Nunc tua devectus jam tandem ad limina victor
Abnuis ignavus pugnam, nec inertia contra 250
Corda ruis. mora nulla in me; quin cominus adstans
Adspicies quanto tibi munera foenore Mentor
Alcimides duro juvenum in certamine reddat.
Sic fatur, necdum plenam Tritonia laudem
Adnuit illa ducem gaudens extrema sequentem
Cernere, et egregiam gnati tentare juventam;
Jamque alte sublapsa solo; mutataque Prognes
In faciem celsa tecti trabe diva resedit.
Parte alia socios Agelaus ad arma ciebat, 260
Eurynomusque, atque Amphimedon, Demoptolemusque,
Pisanderque Polyctorides, expertus et armis
Una ingens Polybus, soli praestante relicti
Ante omnes longe virtute, ipsaque furentes
Certabant de vita: alios nam letifer arcus
Straverat, ac missae glomerata in caede sagittae.
Inter quos Agelaus ibi: dabit, inquit, amici,
Indomitas dabit ille manus; jam Mentor et ipse
Discessit vano laudis conatus amore
Nequidquam miserum succendere. cernite maestos
Pro foribus stantes, vacuoque in limine solos. 270
Haud omnes temere vos una effundite tela,
Sed primum seni tantum. si forte vocatus
Juppiter ipsum adeo nobis det sternere regem,
Adnueritque decus, nullo socia arma labore
Fracta cadent, illo crudeli funere caeso.
Dixerat: hi validis contortas viribus hastas,
Non secus ac jussi fuerant, jecere; sed omnes
Bellipotens flexit vanas a corpore virgo.
Ergo abeunt diversae; hic altos cuspide postes
Perculit, ille fores; gravis aere huic fraxinus haesit 280
Parjete in adverso nequidquam emissa lacertis.
At postquam cecidisse procum tela irrita vidit,
Incolumesque suos Ithacus: jam spicula, dixit,
Scilicet et nobis emittere tempus in hostes,
Crimina prisca novo qui crimine caedis acerbant,
Atque ipsam nostro poscunt cum sanguine vitam.
Vix ea fatus erat breviter: cunctique repente
Intorsere simul tenues librata per auras
Tela manu. Demoptolemum jam fortis Ulysses
Dejicit, Euryaden ingenti vulnere gnatus, 290
Eumaeusque Elatum, pariterque Philetius acrem
Pisandrum. Volvuntur humi morientibus una
Artubus, illiduntque admorso in marmore dentes.
Abscessere alii retro, caecoque recessus
Praecipites subiere, instant fugientibus illi,
Infixasque hastas morientum e corpore vellunt.
Nec minus, in media quamquam jam morte tenentur,
Rursus in arma proci tendunt, aerataque dextris
Robora in adversos jactant; sed plurima Pallas
Irrita deflexit, sparsitque aut fixa sub altis 300
Postibus, aut aptis resonanti cardine valvis,
Aut etiam adverso percussa in parjete fregit.
Telemachi tamen aere manum perstrinxit acuto
Amphimedon, summamque levi de vulnere pellem
Hasta furens hausit. Nec non exstantia terga
Eumaei Ctesippus, iter molitus ad oras
Extremas clipei, tersit: super evolat actum
Missile, et ingenti demum ferit impete terram.
Hi circa regem densantur, et ordine facto
Fraxineas jaciunt hastas. Cadit ictus Ulyssei 310
Eurydamas magni telo, cadit Amphimedonque
Vulnere Telemachi; Polybusque acerrimus armis
Volvitur Eumaei dextra confossus, et ipse
Pectora Ctesippi ferit ecce Philetius, illique
Haec super insultans inimico fatur ab ore.
O Polytherside, fuerant cui semper amica
Jurgia, vesano tandem jam parce furori
Magna loquens, potiusque diis minitantia cede
Dicta ferox, homines quorum vis praestat in omnes.
Hoc tibi taurino, dederas quem perfide regi, 320
Pro pede nunc munus refero. sic ille nefandum
Ultus caede viri facinus dicebat; at heros
Cominus interea longa Laërtius hasta
Fata Damastoridi properat, sternitque superbum.
Mox Evenoridem Leocriton impiger ictu
Telemachus figit, medioque per ilia ventre
Transadigit ferrum: penitus fera cuspis adacta
Haesit, et ille ruens prono sola perculit ore.
Tunc Dea bellipotens tecti de culmine summo
Aegida terrificam concussit: frigidus horror 330
Insinuans turbata procum per pectora gliscit,
Praecipitesque fugam tentant; ceu territa quondam
Diffugiunt armenta boum, queis tempore verno,
Incipiunt longi quum jam procedere soles,
Asper acerba sonans furias immisit asilus.
Contra bis gemini heroës palantibus instant
A tergo, attonitosque metu late omnibus urgent
Sedibus. ac veluti quum rostro atque unguibus uncis
Vulturii insiliunt celsis de montibus agmen
In volucrum, campis hae sese ad nubila tollunt 340
Praecipites, illi trepidas laniantque premuntque
Immensam aggressi caedem: via nulla salutis,
Nulla fuga est, vulsis labuntur ab aethere pennis
Condensae, praeda gaudet venator opima.
Sic illi per tecta procos agitantque, tenentque,
Et caedunt passim: morientum tristis ad auras
It gemitus, sparsoque exundant sanguine sedes.
Atque heic Liodes astu subit, imaque Ulyssei
Genva manu amplectens effatur talia supplex:
Dux o magne, sine hanc animam, et miserere precantis, 350
Non ego vel dictis incessi turbidus umquam,
Vel turpi famulas violavi crimine; quin et
Saepe alios vetui vim talem inferre parantes
Haud tenuere manus moniti; nunc foeda luentes
Supplicia expendunt scelerum, caesique recumbunt;
Quos super ipse quidem, meritus nil tale, jacebo
Infelix, vatem neque gratia digna sequetur.
Illum immane tuens contra sic excipit heros:
His vates si fata olim haud ingrata canebas,
Credo equidem longum exsilium et crudelia saepe 360
Funera pro reditu mihi sueras poscere, et idem
Uxoremque tibi ac dulces promittere gnatos:
Proin morere, et socios socius ne desere vates.
Sic fatus dextra correptum sustulit ensem
Ille solo, qui pridem Agelao in caede ruenti
Exciderat, mediaque actum cervice recondit
Arduus assurgens. cadit ille, et fracta loquentis
Immundo cervix commixta in pulvere sedit.
Terpiades vero letum exitiale tremiscens
Phemius, ille procos cantu mulcere coactus, 370
Stabat adhuc, citharamque manu retinebat eburnam
Limine secreto latitans. cunctatur, et aestu
In vario nunc huc animum nunc dividit illuc
Anceps, Ercaeine Jovis progressus ad aram
Marmore de solido structam considat, ubi exta
Multa boum soliti fuerant incendere flammis,
Laërtesque olim natusque; an cominus adstans,
Ac genua amplexus precibus pervincere tentet?
Haec potior dubio visa est sententia; jamque
Ponit humi soliumque inter rutilantibus aptum 380
Argento e puro clavis, crateraque magnum,
Argutam acclinis citharam; dein ipse volutus
Ante pedes Ithaci supplex ita voce profatur.
Haec per ego tua te genua oro, maxime ductor,
Insontis miserere, atque hoc te crimine solve;
An non ipse tuo tristis cruciabere corde,
Si dabis exitio celebrantem facta deorum
Atque hominum vatem? cantus vis insita ad omnes,
Non ars me instituit, sensusque in pectore fingens
Versat agitque meos numen, perque omnia ducit. 390
Tu quoque non impar divis celebrabere nostro
Carmine, me tantum stricto ne dejice ferro.
Et jam Telemachus tua cara et sola voluptas
Me non sponte tuos dicet subiisse penates;
Nec pretio aut epulis captum cecinisse, sed una
Instantumque minis juvenum numeroque coactum.
Vix ea: Telemachus flentemque et multa precantem
Audiit, atque adstans genitori: parce, nec hasta
Hunc, ait, insontem Stygias detrude sub umbras!
Quin et praeconem libeat servare Medonta, 400
Cura mei fuerat primo cui plurima in aevo,
Ni fors Eumaeusve, acerve Philetius illum
Perdidit, aut ipsi tibi dira in caede furenti
Obvius advenit. sic ille: at callidus hausit
Dicta Medon; solio subter nam tergore tauri
Abdiderat sese tectus, pavitansque latebat.
Sed tunc prosiluit, densumque exutus amictum
Telemachi genibus propior stetit; atque ita supplex:
Ille ego sum quem poscis, ait; tu parce, tuoque
Dic patri, ne me ferro transfigat acuto 410
Ob scelera iratus juvenum, qui vertere tecta
Ipsius institerant, teque heic sprevere furentes.
Olli subridens pacato pectore Ulysses:
Fide, ait, incolumem quando hic te a funere servat;
Jamque animo monitus tu disce; aliisque memento
Dicere, quam longe virtus a crimine distat.
Verum, agite, egressi foribus considite foeda
Ambo a caede procul, tuque et clarissimus una
Phemius, expediam donec, quod restat agendum.
Finierat dicens; illi tecta alta relinquunt, 420
Vicinamque Jovis magni funduntur ad aram
Omnia lustrantes circum letumque paventes.
At contra, fato ne quis subductus Achivum
Deliteat vivus, tecti latus omne pererrat
Luminibus tacitis Ithacus. videt undique stratos
Procubuisse omnes nigranti in sanguine et atro
Pulvere confertos. ceu quando in litore curvo
Humida lina trahens vitreis piscator ab undis
Squamigeros fundit pisces; illi aequora frustra
Optantes late sicca glomerantur arena, 430
Jamque animam rapuit miseris lux aurea Phoebi.
Haud aliter per tecta proci spatiosa jacebant
Alter in alterius mactati sanguine. et heros:
Vade age, nate, voca nutricem, dixit, ut adstans
Audiat extemplo, quae fert mihi corde voluntas.
Nec plura: ille quidem celerans mandata parentis
Emovitque fores, talique est voce loquutus.
Huc ades Euryclaea, uni cui tradita cura
In domibus vigili studio servare puellas,
Exi agedum, genitor te coram affarier optat. 440
Tantum effatus, et in verbo vestigia movit
Egrediens foribus reserato limine nutrix,
Telemachus qua monstrat iter, ducitque sequentem.
Cernit ibi medium strata inter corpora regem
Pulvere sordentem taboque, ut forte leonem
Digressum de caede boum; cui pectora late
Sanguinea horrescunt, malaeque utrinque madentes
Stant sanie immani; metuendus lumine terret.
Sic Ithacus tunc ipse pedes, sic foeda superne
Brachia terribilis visu monstrabat. at illa 450
Funeraque ut vidit glomerata, altumque cruorem,
Tollere clamorem ac laeto gestire ululatu
Visu improviso perculsa. haud talia passus
Continuit subito, atque audentem voce repressit
Heros haec fatus: tacito sub pectore gaude,
Ac voci nunc parce. nefas in morte virorum
Bacchari, quos fata deum quosque impia facta
Abstulerunt; nullum veriti nec honore colente
Terrigenum, indignus, dignusve accederet hospes,
Spernebant omnes pariter; quae propter acerbo 460
Exitio domiti cladem subiere nefandam.
Sed tu, femineo famulantum ex agmine quotquot,
Dic age, me temnunt, scelerosaque furta sequuntur?
Cui nutrix: equidem dicam vera omnia, gnate;
Quinquaginta intus famulae, haud ignara Minervae
Pectora, stant niveas assuetae carpere lanas,
Et duram longo vitam tolerare labore.
Quarum bissenae sanctum violare pudorem
Aggressae nec me dignantur honore neque ipsam
Penelopen. vixdum natus pubescit, et ante 470
Haud passa impubem est genitrix dare jura puellis.
Jamque feram scandens penetrale haec nuncia ad aures
Conjugis optatae, cui somnos numen amicum
Exciit irrorans per membra. haec illa; sed heros:
Ne placidam turbes dominam: tibi cogere tantum
Cura sit huc diro pollutas crimine servas.
Haec dederat vix ore; et jam mandata facessens
Ibat anus, famulasque vocans per tecta ciebat.
Ipse autem gnatum affatus geminosque ministros
Ad sese accitos: ite, inquit, corpora caesa 480
Tollite jam celeres pariter; subeantque puellae
Triste ministerium: dein pulcra sedilia circum,
Et patulas lustrate undis et tergite mensas.
Post ubi compositis steterint rite omnia tectis,
Sedibus ex altis famulas educite, et inter
Surgentemque tholum medias inclusaque septa
Perdite caedentes ferro, dum spiritus artus
Deserat oblitos venerem, quam saepe solebant
Exercere, procis nocturna per otia mixtae.
Dixerat: illae autem coram venere frequentes, 490
Ac primum institerunt vectare cadavera et una
Aggerere, aulaï qua porticus ampla patebat,
Sese inter connixae humeris: ferus instat Ulysses
Ipse operi; hae properant, quam vis non sponte, laborem.
Mox etiam mensas varioque sedilia cultu
Rore superfuso lustrant, purgataque tergunt.
Nec non Telemachus sociique has inter ahenis
Stringebantque solum rastris, aspersaque tabo
Limina verrebant: raptas illae undique sordes
Subvehere, atque extra sedes effundere certant. 500
Tota renidenti postquam luce aula refulsit
Femineam educunt turbam, mediisque trementem
Porticibus subterque tholi testudine cogunt
Angustum in spatium, nulla unde exire potestas.
Atque ibi Telemachus: turpi jam funere, dixit,
Eripiam his animam, capiti quae probra tulere,
Dira meo, matrisque, procis accumbere quondam
Assuetae furtim per opaca silentia noctis.
Dixit, et ex alta pendentia vincla columna,
Summa tholi jaciens supra fastigia, nectit, 510
Ne terram suspensa pedum vestigia tangant.
Ac veluti turdi molles variaeque palumbes
Insiliunt densos inter quum stantia dumos
Retia, ubi repetunt consueta cubilia sero
Vespere; dura quies omnes latitantibus intro
Excipit insidiis. sic tum cervicibus illae
Pendebant longo pronis ex ordine; circum
Colla premunt laquei misero luctantia fato;
Jam pedibus tremuere, et vita recessit in auras.
Post etiam vinctum traxere Melanthion altis 520
E foribus; truncas cui foedo vulnere nares
Ense metunt, populantque aures; tum cruda voranda
Objiciunt canibus dissectis inguina nervis,
Inciduntque pedes irati et brachia ferro.
Et jam tecta petunt abluti a caede recenti,
Agglomerantque duci sese, postquam ultima coepto
Imposita est operi manus, et deferbuit ira.
Ergo ille affatus nutricem; huc ocius affer
Sulfura, ait, caedis consueta piacula, et ignem,
Queis valeam suffire domos; mox ipsa vocata 530
Penelope huc adsit fidis comitata ministris,
Accedantque omnes, tua cetera cura, puellae,
Cui subito Euryclaea refert: certe omnia, nate,
Digna mones, nec tanta sequi me jussa pigebit.
Unum addas, oro: sine me tunicamque nitentem,
Et chlamydem tibi ferre novam; sordentiaque isthaec
Projice texta, precor, functus jam caede procorum:
Talem haud esse decet. sic illa orabat; at heros:
I properans, ignemque feras ante omnia primum,
Edico. vix fatus erat; nec dicta retardans 540
Sulfuraque atque ignem nutrix tulit. haud mora, totam
Rite domum sanctosque Ithacus adolere penates
Institit; at celeri rursum penetralia gressu
Scandit anus, famulasque jubet succedere coram.
Conveniunt jussae, manibusque ardentia quassant
Lumina; tum circum fusae regemque salutant
Osculaque infigunt capitique humerisque decoris,
Amplexaeque manus prensant. ille ictus amore
Aestuat, ac gemitus inter lacrimasque volutas
Ora recognoscit cunctarum et nomina signat. 550