HOMERI ODYSSEAE LIBER QUARTUS.
Vallibus in curvis vastam Lacedaemona cursu
Ingressi juvenes praecelsa minoris Atridae
Tecta petunt, regemque adcitos undique multos
Inveniunt cives inter tum forte parantem
Optatos una gnati gnataeque hymenaeos.
Ille quidem natam Pyrrho armipotentis Achillei
Fulmineae soboli, dura inter praelia martis
Jam Priami ceu pactus erat sub moenibus altis,
Adnueratque pater, perfecto tempore divum
Curribus invectam celsis mittebat ad arces 10
Myrmidonum, qua regna gener ditione tenebat.
At nato prolem jungebat Alectoris almam
Spartana de gente, olli quem serva crearat
Pulcra seni fortem Megapenthem. germina namque
Nulla dii tribuere Helenae, postquam edidit ipsi
Hermionem forma Veneri non cedere dignam.
Ergo omnis festo resonabat regia coetu,
Finitimique aderant populi, civesque vocati
Munere gaudentes. quos inter dulce canebat
Aurea plectra ciens vates, geminique canentis 20
Ad vocem juvenes tollebant corpora saltu.
Interea primo tectorum in limine stabant
Telemachusque heros, et Nestoris inclita proles
Sublimes in equis, quos vidit ut acer Atridae
Armiger egrediens Eteoneus, ocyus ivit
Nuncius ad regem subiens penetralia, et olli
Adstitit, atque prior breviter sic fatus ad aurem est.
Stant gemini juvenes foribus, Menelaë, sub ipsis
Assimiles magni Jovis almo e sanguine proli.
Ergo age fare, alto bijugos num solvere curru 30
Praecipis, anne alias quaesitum mittere sedes?
Cui subito iratus graviter sic flavus Atrides
Orsa refert. adeo malesana haud ante gerebas
Corda Boëthide, puero nunc digna profaris.
Hospitia experti multorum has denique salvi
Venimus ad sedes, ubi saltem Juppiter aequus
Nos utinam servet placidos, finemque laborum
Det pater. hospitibus celerans i solve jugales,
Atque ipsos intro duc ad convivia coram.
Jusserat: ille autem, famulis per tecta vocatis, 40
Sedibus erupit properans, comitesque sequuti
Fumantes pulcro solvunt temone jugales,
Et statuunt ductos plena ad praesepia, fessis
Farra ministrantes et mixtae gramen avenae.
Dein vacuum acclinant septa ad lucentia currum,
Ac juvenes ducunt tecta intra regia. at illi
Omnia lustrantes late penetralia regis
Mirantur; nam tota vident splendescere solis
Luce velut clara, et radiantis imagine lunae.
Postquam oculos laeti cupidos per cuncta tulere, 50
Delapsi irriguum studio petiere lavandi
Marmoreo in labro fontem: dein flumine lotos
Atque oleo nitidos ut circum rite ministrae
Vestibus induerunt pictis tunicaque recenti,
Ambos Atridae vicina in sede locarunt.
Invergunt lymphas manibus, quas lucidus auro
Urceus irrorat supra, purumque fluentes
Subjecti excipiunt argentea labra lebetis.
Ponunt et mensas juxta, cereremque canistris
Expediunt, cumulantque epulas, et munera didunt. 60
Tum famuli varias patulis in lancibus escas,
Fumantesque armos, et viscera tosta reponunt,
Poculaque ex auro fulgentia. dat simul ollis
Pignus amicitiae dextram, simul accipit heros
Sic fatus: gaudete epulis ante ora paratis
O juvenes; ubi pulsa fames atque ardor edendi
Desierit, qua gente hominum, quibus estis ab oris,
Scitabor saturos. haud certe exstincta parentum
Gloria vestrorum: Jovis alto a sanguine reges
Sceptriferi vobisque genus vitamque dedere, 70
Credo equidem: ignavi nequeunt educere tales.
Dixerat, apposuitque bovis lustralia coram;
Pinguia terga; sibi fuerant quae dona parata,
Illi autem accincti dapibus laetantur opimis,
Protenduntque manus. postquam saturata quierant
Pectora, Telemachus dulcem compellat amicum
Cervice admota, et fidam sic fatur ad aurem.
Aspice, Nestoride, regali fulgida luxu
Atria, splendoremque auri flammantis, et aeris,
Electrumque, argentumque, et secti vim Elephanti. 80
Talis sidereo magni Jovis ardet olympo
Intus opima domus: quanta heic aggesta renidet
Gaza ingens immensa! stupor me scilicet altus
Sensibus attonitis cernentem talia pressit.
Haec ille: at flavus mirantem sensit Atrides,
Ac subito sic orsa refert. o germina cara,
Magnanimi juvenes, nulli contendere magno
Cum Jove fas; olli fulgentia sidera supra
Divitiae sine fine vigent, aeternaque sedes.
Seu vero mecum certet, seu cedere victus 90
Haud renuat quisquam mortali e semine, nulla
Invidia est. multis ego late casibus actus,
Multaque perpessus post anno denique ditem
Octavo tetigi Phoenicem, et litora Cypri.
At prius Aegypti lustratis finibus atros
Aethiopum populos, felicia regna colentes,
Sidoniosque, ipsosque adii devectus Erembos,
Et Lybiam, nascuntur ubi cum cornibus agni,
Terque venit longum rediens faetura per annum.
Non dominus, non pastor eget, nec deficit umquam 100
Caseus, aut agni molles, aut copia lactis,
Plena sed usque novae distendunt ubera faetae.
Interea dum multa parans his jactor in oris,
Leto alius fratrem domuit, nil triste timenti
Insidians furtim malefidae conjugis astu.
Sic regno non sponte, opibus neque laetor adeptis.
Haec tamen a patribus, vita si forte fruuntur,
Nota reor vobis. Priami quis nesciat urbem,
Imperiumque Asiae magnum, versosque penates 110
Barbaricis dites opibus, quos aspera passus
Multa diu saevo populatus marte subegi?
Sed mihi nunc utinam tantum vel tertia rerum
Pars foret; incolumes contra vivique manerent,
Idaeum ad Xanthum qui tum periere sub urbe
Dardania, longe caris heroes ab Argis.
Quos ego dum plorans curarum turbine pressus:
Heu queror amissos, saepe in penetralibus aeger
Desideo, luctuque animum depascor amaro,
Si qua mihi hinc veniant solatia: luctus at ipse 120
Deserit interdum miserum, vivitque sub imo
Corde dolor. neque enim longa est speranda voluptas
Tristibus a lacrimis; vix sensibus hausta recedit.
His tamen heu miserum me frustra ex omnibus unus
Ante alios cogit tabescere, qui neque dulces
Carpere me somnos umbrarum in nocte silenti,
Nec memorem gaudere epulis sinit: horrida namque
Grajugenum nemo pro me discrimina rerum:
Pertulit, infelix heros quot passus Ulysses.
Et nunc ille quidem fatis urgetur iniquis, 130
Curarum haud ullam requiem, finemque laborum
Inveniens; meque urit atrox dolor ipsius ergo
Atque agitat sine fine incertum, an vivere credam,
An periisse usquam? flet rарtum perdita luctu
Penelope, flet Laërtes, atque inclita proles
Telemachus, parvum liquit quem classe profectus,
Dixerat: huic patrius moerentia pectora strinxit
Altus amor, cujus nomen vix auribus hausit,
Continuo ex oculis lacrimas effudit obortas
Purpuream obtendens ante ora humentia vestem. 140
Sensit id Atrides, dubiaque in mente volutat,
Sollicitumne sinat cari meminisse parentis,
Occupet an primus lugentem, ac singula pandat?
Anceps ille suo volvit dum talia corde,
Venit odoratae linquens penetralia sedis
Tyndaris, ingreditur qualis florentia Cynthi
Per juga Dyctinna, et lateri sonat aureus arcus.
Protinus huic sedem rutilantem Adrasta locavit,
Formosumque super lana e lucente tapetem
Alcippe stravit. stat juxta candida Phylo, 150
In manibus calathum retinens, quem pignus amoris
Perfectum argento e nitido donarat habendum
Magnanimi Polybi conjux Alcandra, ubi dives
Alta canopaeis tollit se regia Thebis.
Ille duo dederat Menelao argentea labra,
Et tripodas geminos, atque auri dena talenta;
Ast Helenae non parca super dedit optima conjux
Auratamque colum, calathique volubile textum
Argenti summas auro ludente per oras.
Obtulit hunc olli plenum tum stamine Phylo 160
Rite laborato: supra colus aurea fulget
Tincta gerens violae nigrantis vellera fuco.
Ut primum assedit, plantasque innixa locavit,
Formosum tali sermone affata maritum est.
Nossene fas hominum qua sint ab origine creti,
Atrida, nostros qui nunc adiere penates,
Hi juvenes? vanam seu mendax fallat imago,
Seu moneat verax, dicam, quando ipse profari
Fert animus, tacitaque vetat consistere lingua.
Non ego tam simili vel nympham corpore vidi, 170
Vel puerum (cernentis adhuc stupor occupat ora)
Quam similis magni nato est hic omnia Ulyssei
Telemacho, puerum quem quondam in sede reliquit
Dulichia genitor, me propter tota furentem
Graecia quum phrygios obsedit milite campos.
Talia dicenti flavus respondet Atrides.
Quae conjux te cura, eadem me pectore in imo
Sollicitat: sic ille pedes, sic ora gerebat,
Brachiaque, obtutumque, et flavo in vertice crines.
Nunc quoque dum memoro, quantas Laërtius heros 180
Indomitus curas pro me, quantosque labores
Hauserit, ille genas lacrimis perfudit obortis
Purpuream obtendens ante ora madentia vestem.
Talia dum jactant; subito mirantibus infit
Nestorides. magnorum Argivum o maxime ductor
Cura jovis Menelae, vafri, ceu reris, Ulyssei
Progeniem cernis, nec te tua lumina fallunt.
Sed prohibet juvenem pudor atque modestia fari
Multa heic te coram, cujus ceu numinis ambo
Huc primum advecti dio pendemus ab ore. 190
Me vero huic comitem genitor Neleïus heros
Addidit; afflictis namque hinc solatia rebus
Auxiliumque malis sperans te invisere avebat,
Si quid opis misero, si qua est via certa salutis.
Heu nati misera est parvi sors! aspera rerum
Perpetitur puer usque haud multis septus amicis
Patre absente diu. talis fortuna fatigat
Telemachum; vacuis jamdudum a sedibus olli
Carus abest genitor, nec qui fera damna repellat
E populo infensa super ullus in urbe relictus. 200
Nestorides sic fatus erat, quum laetus Atrides:
O mihi quam cari socii nunc cernere gnatum,
Affarique datur, qui saevo in turbine belli
Tot subiit casus pro me, quemque omnibus unum
Anteferens reducem donis cumulare parabam,
Juppiter incolumi cursum si classe dedisset.
Olli urbem patrios statuissem ac tecta per Argos
Ex Ithaca adcito cum gaza omnique suorum.
Cum numero, natoque; meisque ex urbibus una
Olli cessisset veteri vacuata colono. 210
Saepe eadem sedes nobis atque una fuisset
Certa domus, junctosque animis concordibus usu
Dividere alterno nil quisset, ferrea nostros
Ante oculos nigro quam mors velasset amictu.
Sed superi invidere mihi bona tanta, nec illum
Ad patrios referunt longo post tempore fines.
Sic ait, ac tepido maduerunt lumina fletu
Omnibus: aligero flebat Jove Tyndaris orta,
Telemachusque, satusque Atreo fortissimus heros.
Nec tibi Nestoride caruerunt fletibus ora 220
Saeva recordanti dilecti funera fratris
Antilochi, magno victum quem vulnere quondam
Filius Aurorae stygias demisit ad umbras.
Hunc sibi tum raptum moerens ita farier infit:
Te meus ante alios genitor dicebat, Atrida,
Consiliis clarum, quoties tua facta revolvens
Narrabat senior poscentibus omnia natis.
Quare etiam si forte licet, parere monenti
Ne pigeat: non ulla mihi nam flere voluptas
Post epulas. tales referat sine crastina curas 230
Orta dies; neque enim miseris, qui morte quierunt,
Invideo lacrimas supremaque munera leti.
Post obitum quippe unus honos mortalibus aegris
Hic superest tondere comas e vertice summo,
Ac tristes de more genas perfundere fletu.
Heu subiit letum non ultimus inter Achivos
Frater et ipse meus notus tibi: non ego praesens
Olli aderam, sed fama tulit non vana, fuisse
Antilochum pedibusque acrem jaculoque valentem.
Talia Nestorides, quem contra excepit Atrides: 240
Quandoquidem sic ipse mones, et pectore sensus.
In tenero versas dignos majoribus annis
Egregio genitore satus, quem laudibus aequas
Aemulus; haud magnum prolem cognoscere certam
Illius est, аltus cui Juppiter adnuit ultro
Connubium felix et primae lumina vitae,
Adnuit ut facilis Nelidae, quem lare jussit
In patrio molli placidum gaudere senecta,
Consilioque bonos atque hasta cernere natos;
Inceptos praestet fletus abrumpere, jamque 250
Instaurare epulas. vos o manibus date fontes
Nunc pueri; cras tempus erit sermonibus aptum
Telemacho pariterque mihi. nec plura loquutus
Conticuit: properat puros invergere rores
Asphalion, rursumque alacres ad pocula dextras
Porriciunt juvenes, dapibusque fruuntur opimis.
Atque ibi pulcra novam versans in pectore fraudem
Tyndaris immiscet medicata in pocula succum
Adversumque irae et ducentem oblivia luctus.
Hauriat hunc si quis, non tristi sparserit imbre 260
Ora per integram lucem, non saeva parentem
Si rapiat misero Parcarum dextera utrumque
Nec videat coram si fratrem aut germina cara
Vulnifico concisa peti per corpora ferro.
Talem gnata Jovis succum formosa potentem
Servabat, Polydamna uxor quem Thonos in oris
Nata canopaeis dederat, qua plurima tellus
Gramina fert. varios pars vitae inservit ad usus,
Pars etiam nocuis corrumpit membra venenis;
Illaque gens omnis medicas exculta per artes 270
Paeonis a prima deducit origine stirpem.
Hunc in plena mero dulci quum pocula succum
Miscuit argivae proles pulcherrima Ledae,
Sic ingressa loqui est. vos o Menelaë, patrumque
Clarorum soboles, pueri (nunc tristia rector
Ille deum, nunc laeta, potest quando omnia, donat,
Alternatque vices:) dapibus gaudete paratis,
Et vario lenite animum sermone quieti
Sedibus in placidis. prior ipsa ex ordine fabor,
Atque unum e multis (neque enim certamina duri 280
Cuncta Ithaci fando sperem percurrere posse)
Expediam Trojae media intra moenia gestum.
Ille etenim quondam non ullo corda labore
Fractus apud Xanthum sua diris corpora plagis
Sustinuit foedare ultro; circumque decoros
Injiciens humeros sordentem ut servus amictum
Dardania est ausus penetrare in moenia furtim
Solus, inops, formamque omnem diversus ab illo,
Qui proceres inter grajos in litore stabat.
Talis erat veniens, cunctosque fefellit in urbe; 290
Trojugenas. non et potuit me fallere quamvis
Corpore mutatus: multis in millibus una
Agnovique virum, dictisque aggressa vocavi.
Ille nihil certi simulata mente referre,
Ingeniique sui primum non immemor omnes
Cunctando impartes versari: mox ubi lotum
Vestibus indueram, et juraram numina magna,
Nil prius Hectoridis dicturam fortibus, atras
Quam rursum ad naves, tentoria et alta redisset,
Consilia expediens tum prodidit omnia Grajum. 300
Sic postquam multos Troum demiserat orco,
Ad socios rediit, luctumque reliquit in urbe,
Commixtum rabie - passis ibi crinibus omnes
Troades implebant moestis ululatibus auras:
Contra laeta mihi? tentabant gaudia mentem
Talia cernenti. veteres nam corde penates
Versa meo optabam, miserandaque damna querebar
Illacrimans, quae multa tulit Venus aspera, quum me
Abstulit a patria gnataque, et conjuge nulli
Sive animis digno seu pulcra cedere forma. 310
Desierat memorans; illamque his vocibus heros
Excipit Atrides. Nulli dubitanda loquuta es
Quamvis magna refers, conjux dulcissima. namque
Vidi ego multorum mentemque animumque sagacem
Heroum late vasto jactatus in orbe;
Sed nondum talem mihi noscere contigit usquam,
Nec dabitur qualis fuerat Laërtia proles.
Magnum etiam facinus quondam fortissimus heros
Ausus equi in latebris, ubi lecti insedimus omnes
Inachidae cladem Phrygibus letumque ferentes. 320
Vix fuimus positi; tu dardana moenia linquens.
Jussa equidem nutuque reor monitisque deorum,
Gloria queis ingens Teucrorum, et pergama curae,
Illuc venisti. vadentem pone sequutus
Protectus clipeo telumque immane coruscans
Deiphobus veniebat. ibi ter robora lustrans,
Attrectansque dolos circum, mentitaque vocem
Uxorum primos iterumque iterumque vocabas,
Nomine quemque suo signans ex ordine Grajos.
Ipse tamen, Туdeique genus, magnoque creatus 330
Laërta vocem simulataque sensimus ora
In medio strati. jamque una adsurgimus ambo
Corpora tollentes, animis in utrumque paratis,
Sive exire, tibi seu respondere vocanti,
Ni vetet obsistens Ithacus teneatque ruentes.
Ergo aliis circum taciturna prementibus ora,
Solus ibi Anticlus demens te incessere dictis
Dum parat, arreptum clamantis guttur Ulysses
Strinxit utraque manu cohibens, certamque salutem
Attulit Argivis, illum sic usque premendo 340
Turbidus, abduxit donec te bellica Pallas.
Haec ubi fatus erat Menelaus, talia reddit
Telemachus; dilecte Jovi dux inclite Achivum,
Dura quidem fortuna mea est; nil tanta parenti
Profuit heu misero virtus, nec pectora ferro
Septa gravi potuere nigras avertere Parcas.
Nunc tamen in sedes nos ducite, leni ubi somno
Moesta per optatam claudamus lumina noctem.
Dixerat: alma suis proles Ledaea puellis
Imperat extemplo curvata sub atria mollem 350
Ferre thorum, ac tyrias vestes pictosque tapetas
Sternere, tum supra villosa imponere texta.
Jussae abeunt manibus retinentes lampada dextris,
Insternuntque thorum. quo postquam induxerat ambos
Armiger, in placida posuerunt corpora sede
Telemachusque heros et Nestoris optima proles.
Interiora autem subiit penetralia scandens
Atrides, juxtaque illum pulcherrima nympha
Tyndaris accubuit, stratisque locata quievit.
Inde ubi deseruit Tithoni aurora cubile 360
Suave rubens, thalamo prodit Menelaus ab aureo,
Induiturque artus, laterique accommodat ensem,
Candida et evincit formosis crura cothurnis.
Jamque deo similis thalami quum sede recessit,
Telemacho adsedit, dictisque ita fatus amicis.
Dic age fortunae quae vis te dira coegit
Per freta lata sali vastam Lacedaemona adire?
An privata viae caussa est, an publica rerum
Conditio jubet ire, edissere vera roganti?
Talia quaerenti suspirans natus Ulysse 370
Reddidit: Atrida, magnorum o cura deorum,
Huc genitoris ego quaesitum nuncia veni,
Si qua feras longe vectus maria omnia circum.
Diripitur domus ampla mihi, pereuntque labores,
Hostibus et fervent sedes, qui caedere gaudent
Balantumque gregem et nigrantes terga juvencos,
Gens efraena, proci matris, fas omne perosi.
Huc igitur supplex venio, genibusque volutus
Te precor o! si forte velis mihi fata parentis
Exstincti leto visa, aut audita referre 380
Alterius sermone, unum nempe edidit illum
Prae cunctis miserum Grajis quondam optima mater,
Invisumque diis: quare non ulla profari
Cura mei, quaecumque tuo sub pectore servas,
Impediat; quin cuncta refer, si fortis Ulysses
Ille meus, genitor dextra tibi tempore in ullo
Profuit, iliacis, ubi passi plurima, campis:
Illa ego te per dura precor, vera omnia redde,
At gemitus imo rumpens de pectore Atrides:
Heu juvenes, heu triste genus proh Juppiter, inquit, 390
Tantum adeo sperare nefas, tantique cubile
Haud metuunt tentare viri jura omnia contra!
Cerva velut magni si quando in lustra leonis
Ingreditur, parvosque locans necdum ubere pulsos
Hinnuleos campis it late, herbosaque quaerens
Pascua frondiferis ignara in vallibus errat:
Ille autem rediens notoque receptus in antro
Infremit, ac vivos morsu depascitur artus,
Sanguineisque horret setis, sic fervidus heros
Sic rediens ollis feret omnibus aspera fata. 400
Jam pater ille deum, Phoebusque, et bellica virgo
O faciant, sese talem post tempore longo;
In patriam referat, qualem videre Pelasgi
Luctantem in Lesbo, quum surgens arduus ictu
Stravit humi Philomeliden, gavisaque turba
Insonuit plausu, totamque implevit arenam.
Talem o! se referat, turbamque aggressus inertem
Ingratamque simul vitam sperataque rumpat
Connubia insanae falsa inter gaudia mentis. 410
Illa autem, quae poscis, ego haud mendacia fingens,
Expediam, fuerint quaecumque; auditaque pandam,
Quae docuit quondam verax me in gurgite vasto
Caeruleus senior, repetamque ex ordine dicta.
Nequidquam optantem patrios invisere fines
In viridi Aegypto me saevo numine divi
Continuere diu. non illis namque litaram
Rite sacris, ceu fata deum, ceu jussa ferebant.
Stat pelago in lato, diti praetenta Canopo,
Insula, quam dixere Pharon cognomine, tantum
Semota a terris, quantum cita carpere cursum 420
Luce queat tota navis, cui flamina spirent
A puppi motas zephyris crispantibus undas.
Portus ibi statioque patet, nautaeque carinas
Hinc soliti, hauserunt postquam de flumine fontes,
In freta vesani longe propellere nerei.
Illic bisdenis me di tenuere diebus,
Aura nec ulla polo venit, quae carbasa flatu
Impleret per dorsa maris tumefacta secundo.
Jamque adeo consumpta et pabula, et ipsa fuisset
Fracta hominum virtus, ni me fors una dearum 430
Caerula magnanimi servasset filia Protei
Idothee miserata. hujus nam pectora votis
Sollicitans flexi, quum sola in litoris ora
Averso a sociis pisces fallentibus hamo
Parte alia, qua quemque fames malesana trahebat,
Obtulerat sese manifesta in luce videndam.
Atque ea ubi steterat propius, sic ore loquuta est:
Quis furor, aut mens dira expertem sensibus urget
Omnibus? anne ultro cessas; atque aspera gaudes
Ferre mala heic residens? non certa pericula sentis 440
Lentus adhuc claususque mari carisque relictus
A sociis, queis victa fame jam corda labascunt?
Huic refero: o tandem quaecumque es magna dearum,
Dicam equidem, nec vera tegam. non sponte morantem
Aspicis heic; laesi retinet me numinis ira.
Sed tu diva mone, norunt quando omnia divi,
Quis superum mihi saevit atrox, cursumque moratur
Plena vetans ventis intendere vela vocatis?
Illa autem firmans animum sic incipit ore:
Haud procul hinc habitat verax in gurgite vates 450
Jam senior Proteus, Neptuno carus et ipsi,
Qui pelagi subter glaucas scrutatur arenas,
Undarumque domos late, sedesque profundas,
Utque ferunt, genitor meus est. hunc si modo possis
Corripere insidiis, sollerti aggressus et arte,
Ille tibi expediet cursus, atque omne resolvet
Certus iter, piscosa ruas quo stagna profectus.
Praeterea si tantus amor, te cuncta docebit,
Evenere tuo quae laeta, aut tristia regno,
Dum procul ignotis erras male tutus in oris. 460
Desierat: sed rursus ego. quid maxima possim,
Quid sine te sperem? tu fraudem vatis, et omnes
Insidias tu diva doce, ne praescius idem
Effugiat frustra conantem: fallere namque
Difficile est homini captumque evincere numen.
Haec ego tum paucis: contra dea protinus infit
Sic exorsa, docens pavitantem et multa putantem.
Quum medium caeli scandit sol igneus orbem,
Fatidicus senior vitreis emergit ab undis
Flamine sub zephyri, spumis horrentia tectus 470
Terga super, rupisque cavo procumbit in antro.
Circum ipsum patulis pedibus glaucae Amphitrites
Sternunt se variae passim per litora phocae
Aequorei tristem spirantes roris odorem.
Ipsa ego te facilis, quum primum aurora rubebit,
In secreta senis ducam: tu delige fidos
Tres numero ex omni socios, qui robore praestant.
Accipe et insidiae quae sunt, ex ordine pandam.
Ille quidem circum lustrans, numerumque recensens
Per litus phocas ut late inspexerit omnes, 480
Defessus nemorum ceu quondam pastor in umbra,
Gramineo medius componet membra cubili.
Videris hunc postquam vix somno lumina captum,
Tunc animis usus, tunc firmo robore: tende
Fortia cum sociis conanti evadere vincla.
Omnia tentabit verti in miracula rerum,
Et varias referet species, fluviumque liquentem,
Ardentemque ignis flammam: tu vincula capto
Nil dubitans, nexusque magis contende tenaces.
Verum ubi mutatus,vocemque atque ora resolvens 490
Talis erit, qualem sopitum videris ante,
Desine vi dura, facilisque tenacia solve
Vincla seni, poscens ultro, quo numine laeso
Saeva luis commissa, et frustra quaeris abire?
Haec ait, et sese jactu dedit aequor in altum
Spumantem torquens undam dea corpore, at ipse
Digredior, stantesque petens in litore naves
Procedo multis turbatus pectora curis.
Quo simul ut veni, nigro sub vespere mensas
Instruimus, pariterque epulis vinoque refecti 500
Languida curamus per litus corpora somno.
Mox tenebras aurora polo quum clara fugarat,
Extremam aequorei processi ad marmoris actam
Multa deos orans, ducensque ardentia corda
Tres comites mecum, quaecumque audere paratos.
Interea summa pelagi caput extulit unda
Diva ferens quatuor phocarum e gurgite pelles
Direptas paullo ante, dolos meditata parenti
Insidiasque suo; dein apta cubilia scalpsit
Effossa tellure prope udi litoris oram 510
Opperiens. contra taciti nos venimus olli
Cominus, ac subito jussi consedimus una
Quisque data circum contecti corpora pelle.
Dura fuit statio: phocis direpta marinis
Uda gravem nimium spirabant tergora odorem,
Afflabantque luem: quis enim graveolentia cete
Indomitus juxta possit consistere longum?
Sed nympha incolumes voluit, succosque paravit
Ambrosiae, nares halanti suaviter aura
Contingens, qua tetra extemplo pestis abacta est. 520
Sic taciti in latebris stetimus, sol altius egit
Exacto dum mane jubar. jamque igneus orbem
Hauserat ut medium titan, venere frequentes
Sedibus e pelagi phocae, passimque cubantes
Corpora per siccum stravere humentia litus
Ultimus emersit vates, armentaque circum
Pinguia per scopulos lustrans, numerumque recensens
Nos etiam primos, deceptus imagine falsa,
Rettulit in censum; dein stratus et ipse quievit.
Irruimus clamore alto, dextramque jacenti 530
Injicimus. contra ille suae non immemor artis
Fit subito fulvusque leo cervice comanti,
Squamosusque draco, tygrisque, ac horribilis sus,
Fontis et unda liquens, procera et stirpibus arbos:
Instamus circum affusi, manicisque tenemus.
Verum ubi nulla senem juvit fallacia, victus;
Corpore mutato demum sic ora resolvit.
Nam quis te superum docuit, fortissime Atrida,
Me capere insidiis, quidve hinc petis, inquit? At olli:
Scis, Proteu, scis ipse; petis quid talia fallens? 450
Jamdudum hac teneor deserta in rupe, neque ullum
Invenio finem curis oppressus acerbis,
Turbatusque aegro moerentia pectora luctu.
Sed tu dic miserans, divi quando omnia norunt
Quis superum iratus teneat, frustraque moretur,
Ne solvens celeri sulcem vada salsa carina?
Tantum effatus. ad haec vates ita turbidas inquit:
At tu caelicolum regi, superisque litare
Debueras, prius alba dares quam carbasa ventis,
Rite secundarent ut cursus vasta profecto 550
Per maria, optatis proram rapientibus austris.
Nam patrias non ante licet contingere sedes,
Aspicere et notos reduci, quam sacra fluentis
Ab Jove tu longe repetas hinc ostia nili
Aegyptum invectus viridem, donisque peractis
Stellifera places divos in sede repostos:
Expedient victi cursum, ventosque remittent.
Hactenus ille: mihi cecidit, turbataque mens est
Continuo, ut ponti jussit per caerula rursum
Tendere in Aegyptum, longeque revisere Nilum.560
Atque haec subjicio vati: sint ardua quamquam,
Perficiam quaecumque jubes; sed tu mihi, Proteu,
Hanc quoque da veniam super oro, atque ordine pande,
Num Danai salvis omnes rediere carinis,
Quos ego Nelidesque profecti liquimus oris
In phrygiis? quisquamne inopino funere cessit
Fluctibus in rapidis, aut inter cara suorum
Brachia post duri superata pericula martis?
Haec ubi quaesivi, senior mihi talia rursum
Dicta dedit. quid me ista petis, sate sanguine claro 570
Atrida? mitte has curas; neu quaere doceri,
Nec fas, quae servo tacitus: namque omnia рostquam
Audieris, largo sparges tua lumina fletu.
Multi sunt domiti, multi mansere relicti
Incolumes: gemini tantum, fortissima corda,
In reditu periere duces, ne tristia dicam
Funera, queis aderas pugnando ad moenia Trojae.
Stat vero pelagi mediis inclusus ab undis
Unus adhuc, certatque graves evincere casus.
In ratibus curvis periit mavortius Ajax, 580
Quem prius ad Gyras alte surgentia saxa
Vexerat irato Neptunus ab aequore servans.
Atque illic, quamquam invisus foret ipse Minervae,
Vitasset mortem, ni mens labefacta fuisset,
Oraque solvisset caelestes impia contra,
Invitis jactans dis sese evadere posse
Fluctibus e rapidis. jactantem grandia frustra
Audiit undarum rector, validaque tridentem
Corripiens dextra subito latus impulit ictu
Gyraeum, mediumque scidit: pars altera mansit, 590
Altera pars rupis pelago est illisa sonanti.
Illum heic haerentem, vesana et mente furentem
Praecipitem scopulo nigrum detrusit in aequor:
Sic haustus tumidis in fluctibus occidit Ajax,
At tuus heu! frater tunc Parcam effugit acerbam
Classe cita, expertus praesens Junonis amicae
Auxilium, facilemque fugam in discrimine tanto.
Verum ubi jam Maleae tetigit minitantia caelo
Saxa, per undosi stridens maris arva procella
Abripuit longe flentem graviterque gementem 600
Litus ad extremum, fuerant ubi tecta Thyestae,
Alta Thyestiades quae tunc Aegisthus habebat.
Hinc etiam reditus spes visa affulgere certi,
Flamina dis mutata fremunt, et moenia ad alta
Incolumis proram vertit, ripaeque propinquat.
Emicat ille ardens in litus, grataque terris
Oscula dat patriis: lacrimae volvuntur obortae
Ex oculis magno visae telluris amore.
Illum autem specula custos conspexit ab alta,
Cui bina Aegisthus fulvi promiserat auri, 610
Hoc ipsum ut faceret, pacta mercede talenta.
Atque ibi jam residens totum servaverat annum
Excubias agitans, vigilem ne falleret heros
Praeteriens furtim; bellumque inferret apertum
Haud virtutis egens. ut vela accedere vidit,
It subito ad regem, venisse et nunciat hostem.
Continuo Aegisthus fraudem meditatur, et acres
E populo socios bisdenos deligit omni,
Insidiasque locat. mox et convivia mensis
Instruit, et curru vectus procedit in aureo 620
Obvius Atridae, dictisque invitat amicis,
Mente nefas agitans, alta in penetralia regem.
Heic illum ignarumque doli, ignarumque pericli,
Exceptum ferro, ut plena ad praesepia taurum,
Occupat, atque epulas inter demittit ad orcum.
Non quisquam Atridae sociorum in caede relictus,
Non quisquam Aegisthi: cuncti occubuere sub isdem
Sedibus, adversis confossi рectorа telis.
Dixerat: ipse gravi fixus praecordia luctu
Stratus humi flebam, nec jam producere vitam 630
Longius optabam, nec solis cernere lumen.
Atque ubi sordentique artus in pulvere versans,
Effusoque madens explevi tristia fletu
Ora diu, curas his coepit demere dictis
Sic iterum vates orsus. tabescere luctu
Nil juvat aeterno moerentem: quin age cunctas
Tolle moras, patriam si qua contingere possis.
Namque ipsum aut vivum invenies, aut fortis Orestes
Praeveniens ferro stravit, domuitque superbum
Ultus caede nefas; tu vero funera cernes. 640
Queis dictis rediitque animus, pulsoque dolore
Sollicitam rursus tentarunt gaudia mentem.
Et subito: o Proteu, tales jam noscere casus
Sat licuit. quisnam ille autem, quem gurgite vasto
Inclusum retinent seu vivum fata deorum,
Lumine seu cassum? quamvis moerentia magnus
Concutiat tremor ossa, hujus quoque discere nomen,
Fortunamque, vicesque, animi mens incita flagrat.
Ille sub haec referens: quem poscis, tertius, inquit,
Magnanimo est genitus Laërta Ithacensis Ulysses. 650
Hunc ego fundentem lacrimas in litore vidi
Ogygio, vitreas ubi sedes pulcra Calypso
Incolit: heic refluo clausum late undique ponto
Detinet exsilio in longo, quin cedere possit,
Molirive fugam: non illi aut curva carina,
Aut socii, queis terga sali spumantia findat.
Te vero nec fata sinent, Menelae, nec ipsi
Caelicolae quondam patriis occumbere in Argis.
Elisii longe in campos, qua meta recessit
Ultima terrarum, vivum te numina ducent, 660
Flavus ubi Rhadamanthus, ubi est placidissima vita,
Nec glacies, nec saeva riget nix ulla, nec imber;
Sed zephyros semper spirantes mollibus auris
Sufficit oceanus laetae solatia genti.
Haec te certa manet sedes, haec debita sponso
Tyndaridis generoque Jovis felicia regna.
Sic ait, atque altum Proteus se jecit in aequor.
Ast ego stipatus sociis vestigia flexi
Ad naves tacito sub pectore multa volutans.
Ut ventum est, caenam subito properavimus ipsis 670
Sub ratibus; mox vesper ubi processit olympo
Defessi somno per litora stravimus artus.
Jamque nova humentes noctis dimoverat umbras
Exoriens aurora, cavas deducere naves
Instamus laeti, positumque tumentia vela
Cornuaque ad malum suspendimus antennarum.
Nec mora; conscendunt nautae, transtrisque locati
Spumea contorquent abiegnis aequora palmis.
Sic iterum puppes labentis ad ostia nili
Constitui, sacrisque deum de more peractis 680
Numina placavi, vacuumque Agamemnonis umbris
Aggessi tumulum, quo fama aeterna maneret.
His tandem exactis redii, dederuntque secunda
Flamina di faciles, volucri per caerula cursu
Me patriae ad sedes et litora nota ferentes.
Nunc age, namque aliud nil restat, gnate, monere
Quod liceat, sine te lux saltem undena revisat
Atque etiam duodena heic mecum in sedibus altis.
Post laetum hospitio dimittam, opibusque juvabo
Ad patrias reducem terras. tibi munera ternos 690
Alipedes currumque dabo, variisque figuris
Cratera ardentem, sacros in honore deorum
Quo latices nostri libes non immemor umquam.
Haec heros ubi fatus erat, sic orsa reponit
Telemachus: me tanta precor ne tempora lentum
Heic agere, o rex magne, jube: simul otia ducens
Exigerem totum revolutis mensibus annum
Oblitus caramque domum, caramque parentem:
Usque adeo laetum dulci sermone moraris!
Ast alio vis dura vocat: fors taedia et ipsi 700
Jam Pylio nequeunt perferre in litore nautae,
Increpitantque moras, nimium dum tempore longo
Cogor adesse tibi, quae vero munera spondes,
In magno, quaecumque dabis mihi, semper honore
Servabo: nec coge tamen me ducere fines
Ad patriae alipedes. maneant, tibi nempe futuri
In pretio, qui regna tenes ingentia campis,
Lotus ubi viret alta, viret formosa cyperus,
Hordeaque, et segetes, et plurima surgit avena.
Non cursu spatia ampia patent, non florida prata 710
Sunt Ithacae; capras tantum fovet aspera dumis,
Et mihi cara magis, quam si vim pascat equorum.
Nulla adeo aut campis felix, aut curribus apta
Insula, finitimo residet quae gurgite; et omnes
Ante alias Ithaca abruptis male cautibus horret:
Dixerat: illi acer bello subrisit Atrides,
Amplexusque manum placida est ita voce loquutus.
Sanguine te claro sermo tuus arguit ortum,
Illaque mutabo, nam possum, dona; tibique
E cunctis, quaecumque jacent mihi sede reposta, 720
Eximium carumque dabo mage munus habendum.
Caelatum cratera feres: argenteus ipse
Totus, et ardenti fulget labra illitus auro,
Vulcani sollertis opus, ditissimus heros
Sidonium rex ipse mihi donaverat olim,
Per casus varios quum primum sedibus hospes
Illius accessi; tu nunc donatus habebis.
Talia sese inter placido sermone serebant,
Quum celsa ingressi convivae limina regis
Adducuntque greges, lenaeaque munera portant; 730
Nec minus et pulcris evinctae tempora vittis
Adveniunt nymphae, cererisque albentia secum
Dona gerunt: fervet dapibus domus alta futuris.
Parte alia penitus diversa, ante atria Ulyssei
Ludere gaudebant disco jaculoque volanti
Planitie in lata juvenes, ubi semper acerbi
Dirum exercebant vesana mente furorem.
Hos juxta Antinous simul Eurymachusque sedebant
Ductores primique procum, virtutibus ambo
Ante alios longe eximii: quos clara Noëmon 740
Progenies Phronii compellans talia poscit.
Antinoë, ecqua tibi venit vox missa per aures,
Quando huc Telemachus Pyliis adpellet ab oris?
Ille meam duxit navem, qua tendere in almam
Elida debueram procul hinc, ubi gramine molli
Bissenae pascuntur equae, pullique sequuntur
Indomiti totidem, quos sub juga ducere tempus.
Haec ait, atque illi stupuere: haud namque putabant
Neleam petiisse Pylon, sed rura profectum
Inter oves errare aut alta suilia propter. 750
Tum satus Eupitheo Antinous sic ora resolvit:
Dic age vera monens, quando hinc abscessit, et illum
Qui comites duxere? Ithacae num lecta juventus,
An pacti pretio nautae, captivaque turba
Vernarum? Dic et pinum num forte coаctus,
An dederis tu sponte petenti? haec fatus ubi ille,
Excepit proles Phronii sic orsa vicissim.
Navim sponte dedi: talem quicumque videret
Orantem juvenem curisque ingentibus actum,
Quid faceret? durum justis obsistere votis. 760
Ipsum autem comites clara de stirpe sequuntur
Flos Ithacae, ductorque una conscendere visus
Mentor, sive deus, cui par se cuncta gerebat.
Sed tamen hoc mirum est: hesterna heic Mentora vidi
Luce sub auroram; Pylias tunc cesserat arces.
Haec ubi dicta dedit, discessit ad alta Noëmon
Tecta patris, tristesque ambos mutosque reliquit.
Jamque proci adstiterant alii, ludoque quieti,
Consedere, quibus turbato pectore fatur
Antinous: furor illi atra caligine mentem 770
Intus agit, funditque oculis ardentibus ignem.
Commissum heu facinus magnum: discedere furtim
Sic potuit, sic ille minas non fudit inanes?
Ergo puer nobis impune illuserit unus
Scilicet invitis, pelagoque immittere navim
Ausus, et eximiam secum deducere pubem:
Jam premere incipiet gravior vis. at prius illum
Juppiter o perdat, nobis quam tristia portet.
Quare agite ac celerem bisdeno remige рinum
Instruite. inaidiis venientem ac tuta secantem 780
Aequora deprendam mediis in fluctibus inter
Saxosamque Samon Ithacenque: ita tristis acerbo
Funere quaesitum misere luat ille parentem.
Sic ait, atque omnes adsensu dicta probarunt,
Surgentesque cito subiere in limina gressu.
Nec vero longo latuerunt tempore et ipsam
Penelopen, quae dira. proci sub pectore versant.
Omnia namque Medon retulit, qui forte prope aulam
Adstabat, quum saeva intus consulta serebant.
Jamque ibat fidus reginae huncia portans; 790
Obviaque huic propere vadenti in limine fatur
Penelope, inviso quo missus ab agmine tendis?
An famulas cessare proci, pensisque relictis
Instruere adsueto mandant convivia luxu?
O utinam nullos hymenaeos, nullaque posthac
Munera laetitiae norint: postrema sit opto
Ultimaque haec dapibus vestris lux! siccine largas
Telemachi crescentis opes vos perdere rapto
Usque juvat, vestros pueri nec dicere patres
Audistis, qualis fuerit generosus Ulysses? 800
Illequidem nullum facto nec laedere dicto,
Ut soliti reges, solitus vexavit acerbis
Hunc odiis, illum contra dignatus amore est:
Omnibus ille aequus, nil cuiquam triste paravit.
Sed vis dira patet, vestraeque injuria mentis
Improba: non ulla est meriti nunc gratia tanti.
Dixerat. atque Medon: utinam, regina, malorum
Haec, inquit, tibi summa foret; sed majus adorsi
Et gravius multo, quod Juppiter arceat oro,
Flagitium juvenes furiata mente volutant. 810
Telemachum cupiunt redeuntem perdere ferro
Exceptum insidiis, qui jam genitoris amore
Et Pylon, et claras petiit Lacedaemonis arces.
Vix ea: reginae trepida formidine sanguis
Diriguit, stupuitque diu, nec verba nec ullas
Dat voces: lacrimae tantum volvuntur inanes
Ex oculis, clausoque haeret vox gutture pressa.
Post ubi vis tandem rediit, seseque recepit:
Cur abiit mihi natus, ait? quae dira coegit
Mens miserum puppes conscendere, queis freta tranant 820
Mortales, pelagoque volant pernicibus alis;
Nullane ut in terris rapti vel fama supersit?
Tales rumpebat questus, quum talia rursus.
Dicta Medon retulit. Neleam ut tenderet urbem
Quaesitum genitorem; et acerbae nuncia famae,
Impuleritne aliquis caelestum, an sponte voluntas,
Ignotum est: abiisse scio, volvique periclo.
Hace dicens alti subiit penetralia tecti.
At gravis invadit dolor in praecordia lapsus
Intima reginam, sedemque exterrita linquens 830
Sternitur infelix thalami prope limina nudo
Moesta solo, queriturque gemens: circum agmine denso
Stant famulae, resonisque implent ululatibus aedes.
Quas lugens graviter regina affatur. adeste,
Atque audite, mihi o carae: quot lucis in oras
Et natae, et matrum suxerunt ubera mecum,
Caelicolae irati voluere ex omnibus unam
Infandos me ferre magis sine more dolores.
Amisi prius ipsa virum fortemque, bonumque,
Insignem virtute, atque omnes inter Achivos 840
Eximium, famaque per Argos et Hellada notum.
Nunc etiam abreptus nimbis turbantibus aequor
Unigena abscessit carus, matremque reliquit
Ignaram. nec me ulla e vobis surgere lecto
Improba tunc monuit; non ulla adiisse parentem
Sustinuit, quum nosset iter lacrimabile nati?
Haec mihi si miserae citius via nota fuisset,
Aut heic mansisset, quamquam jam certus eundi;
Sedibus aut isdem liquisset funere mersam. 850
Verum agite, atque aliquis Dolion mihi, quem bonus olim
Ipse dedit genitor, cuique horti credita cura,
Advocet. ille seni Laërtae haec tristia portet,
Si quod consilium, si quis modus adsit; et idem
Adveniens instet lacrimis inflectere cives
Optantes prolemque suam atque exscindere Ulyssei.
Talia dicenti sic fata anus Euryclaea est:
Nympha o cara mihi tu me seu interfice ferro,
Incolumem seu linque domi, nil ipsa negabo.
Cuncta equidem noram: cereremque et munera bаcchi
Expedii nato, tum divos jussa per omnes 860
Juravi, duodena dies quam surgeret orta,
Ni cupidae interea digressum fama tulisset,
Dicturam nil ante tibi, ne turpibus ora
Fletibus, ac pulcros foedares corporis artus.
Quin age nunc puris te vestibus indue lota,
Atque altae circum lectis comitata puellis
Conscendens penetrale domus fer vota Minervae:
Illa tibi reddet vel ab atro funere natum;
Non vero patiare senis crudescere vulnus.
Haud Arcesiadae soboles invisa Tonanti 870
Est penitus, divisque aliis: superabit, et agros
Qui teneat pingues, et celsas incolat aedes.
His dictis curae amotae, fletusque repressus;
Lotaque candenti circumdat corpus amictu,
Ascendensque alte fidis stipata ministris
Imponit calathisque molas divamque precatur.
Audi o me Pallas Jovis almo e vertice nata,
Si qua tuis umquam supplex altaribus exta
Pinguia taurorum pecudumque adolevit Ulysses,
Nunc memor ipsa veni facilis, miserataque gnatum 880
Redde meum, longeque procos averte superbos.
Haec orans altum insonuit, deaque alma precantem
Audiit. at juvenes magno clamore fremebant
Tecta per et sedes, studioque elatus inani
Sic aliquis dixit, jam jam regina hymenaeos
Apparat optatos haud structae conscia caedis.
Sic aliquis: sed vera latent, ac decipit error
Incautas agitans vana inter gaudia mentes.
Queis tunc Antinous: vos o generosa juventus
Ponite, ait, magnosque animos, atque ora tenete, 890
Audiat haec aliquis ne dicta, ac perferat intro.
Quin agite ac taciti surgentes, omnibus una
Quae potior placuit, fraudem properemus, amici.
Haec fatus, subito bisdenos deligit acres
Ipse viros. properant ad navim in litore stantem,
Continuoque instant altum deducere in aequor,
Lineaque erecto suspendere carbasa malo.
Jam corio remos aptant, atque omnia rite
Expediunt, laxantque sinus strepitantibus auris.
Arma ferunt famuli: tum pinum in vasta trahentes 900
Aequora conscendunt alacres, epuliaque refecti
Opperiunt, sero veniat dum vesper olympo.
At vero summum regina ingressa cubile,
Non potus, non illа cibi memor, аnxia stratis
Incubuit. metus acer agit, num funera natus
Effugiat, moriens an fato occumbat acerbo?
Ac velut ille leo juvenum turbante caterva
Multa timet, volvitque animo, qua se undique clausus
Expediat: sic multa agitantem ac multa putantem
Corripuit somnus reginam. fessa quietem 910
Accipit, atque omnes solvuntur protinus artus.
Heic virgo molita novam Tritonia fraudem
Effinxit tenuem sine vita et viribus umbram
In faciem Iphtimae, Icario quam rege creatam
Tecta Pheris habitans Eumelus duexerat heros.
Hanc dea tunc sedes Ithaci submisit in altas,
Penelopen si qua arte queat compescere flentem,
Moerentique animo tristes abstergere curas.
Illa subit, clausasque fores ingressa cubilis,
Qua clavi via facta patet, super adstitit ipsum 920
Ad caput, atque ultro reginam affata cubantem est.
Dormis, Penelope, dormis exterrita corde?
Non te caelicolae curis tabescere, et usque
Moestam flere sinunt: namque huc tua salva redibit
Progenies, nulla divis obnoxia culpa.
Cui tum Penelope referens, quam somnia circum
Blanda volant, formisque animum fallacibus implent:
Cur, ait, o soror alma venis? non ante penates
Hos petere adsueras tam longo tramite distans.
Curve eadem cessare jubes a fletibus, actam 930
Tristibus heu curis, miserae quae pectora torquent?
Amisi prius ipsa virum fortemque bonumque,
Insignique auctum virtute, atque inter Achivos
Eximium, notumque omnem per et Hellada et Argos.
Nunc etiam abscessit volitantibus aequore velis
Unigena ignarusque virum ignarusque laborum
Infelix. nostri nunc ille est caussa doloris,
Illi ego nunc timeo, ah ne illum voret aequoris aestus,
Ah ne illum errantem terris gens barbara perdat!
Nam misero multi fatum crudele minantur, 940
Ante redux patrii visat quam litora regni.
Talia Penelope: contra vacua umbra loquuta.
Fide, ait, ac tantos animo ne finge timores:
Talis enim dux alma viae est, sibi legerit heros
Quam comitem quivis, tam forti pectore pollet,
Pallas magna Jovis soboles, eademque gementem
Te miserans jussit certa haec tibi dicta referre.
Penelope rursum: si diva es, et ipsius, inquit,
Audisti divae voces, de conjuge fare
Pаucа precor; vivitne et solis lumina cernit, 950
An periit, nigraque repostus Ditis in aula est?
Tum sata nocte nigra poscenti reddit imago:
Nil dicam misero de conjuge; vivit, an umbris
Occubuit: neque enim fas est me vana profari.
Sic fata in caeli tenues evanuit auras,
Qua fuerat delapsa prius. contra excita somno
Exsiluit regina: micat formidine pectus;
Usque adeo noctis manifesta insomnia vidit.
Interea per stagna proci neptunia longe
Ibant Telemacho letum exitiale struentes. 960
Insula stat mediis in fluctibus, horrida acutis
Cautibus, inter utramque jacens Ithacenque Samumque,
Asteris, haud ingens: portus utrinque patescunt
Intus, ubi insidians pubes consedit achiva.