§ 100 Dissensio inter magnates et statum nobilitarem.
1 Nobiles inter et optimates jam quidem in comitiis 1492. prima
dissensionum semina jacta fuerint; nimirum horum uti et posteriorum pars 3666
aliqua ad ratificandum dedecorosum illum Uladislai cum Maximiliano initum tractatum
inclinabat (a), cum status nobilium eidem acerrime adversaretur. 2 Subinde
plures his adversus illos querelarum causae enatae sunt. 3 Coeperunt nimirum
potentiores aliqui proceres contra constitutionalem sub Andrea II art. 30. stabilitam, et
capitulationis Albertinae articulo 8. renovatam legem plura simul officia ad se pertrahere;
aliqui supremi comitis officium contra alium iterum constitutionalem Andreae II articulum
16. styrpi suae haereditarium conferri procurarunt. 4 Exemerant se pleraeque
potentiores familiae a jurisdictione ordinariorum tribunalium et magistratuum; supremi
comites, ut securius grassari possint, juramentum officii praestare recusabant, et nobiles
in defixis per constitutionem Andreanam libertatibus turbabant (b). 5 Imo
cum vicecomites hactenus pro arbitrio nominare potuerint (c), tales saepe nominabant, qui
nobilitatem variis injuriis affecerunt, et gravibus saepe oneribus oppresserunt.
6 Ut in comitiis nil nisi optimatum arbitrio definiri possit, hi quaesito
studio tardius ad ea comparere (d) et, cum advenissent, privatis negotiis et inutilibus
disceptationibus tempus terere solebant, tantum ut nobiles, qui cum viritim comparuerint,
proprio aere vivere cogebantur, tolerandis longioris morae sumptibus impares dilabantur; his
vero dilapsis graviora negotia ex optimatum tantum arbitrio decernantur (e).
7 Ac malo quidem huic jam 1492:108. remedium positum fuit perlata lege ne
ullus ultra quatuor a praefixo diaetae termino dies exspectetur, his elapsis statim graviora
negotia assummantur, et quae conclusa fuerint absentes perinde obligent, ac si praesto
fuissent. 8 Reliquae nobilium querelae in turbidis et nullo, ut jam vidimus,
edito decreto solutis 1493. comitiis denuo propositae fuerint. 9 In subsequa
tamen 1495. diaeta pauci tantum sicut cleri ita etiam optimatum abusus sublati fuerunt.
10 In particulari cassatae fuerunt articulo 15-o illae potentiorum
exemtiones quibus se judicatui vicecomitum et judicum nobilium subtrahere solebant.
11 Sancitum etiam fuit articulo 25-o ut sepositis privatis negotiis
inutilibusque disceptationibus causae, propter quas diaeta indicta fuit, statim in
pertractationem assumantur.
12 Reliquae adversus optimatos querelae tumultuosis illis 1497-i comitiis
denuo recruduerunt, sed non perinde atque illae, quae contra clerum proponebantur, in
subsequa 1498. diaeta sublatae sunt. 13 Unicus ille 3668
cumulandorum in unam personam plurium officiorum abusus per articulum 70. abrogatur resque
haec ad constitutionalem Andreae II legem revocatur. 14 Nimirum tanta fuit
optimatum potentia ut reliquae nonnisi sensim in subsequis comitiis potuerint abrogari.
15 Ita anno primum 1504. articulo 2-o supremi comites ad nuncupandum officii
sacramentum adstringebantur, articulo 3-o supremi comitis officium in haereditatem conferri
vetabatur sicque altera etiam constitutionalis Andreae II lex renovabatur; §-o vero 4-o
adimebatur comitibus potestas vicecomites pro arbitrio nominandi.
16 Verum ne his quidem legibus factis adhuc constrictam fuisse potentiorum
audaciam inde liquet quod subinde eo temeritatis sint prolapsi ut latis adversus se
judiciariis sententiis vi resisterent, ut adeo 1514. articulo 1. ordinari debuerit ut
sententiae judicum contra refractarios vi militari in executionem perducantur.
17 Eo itaque anarchia jam evaserat ut respublica arma expedire debuerit quo
debilioribus contra potentiores cives justitiam facere possit.
18 (a) Septem enim praelatos et totidem proceres tabulis pacis hujus
subscripsisse patet ex Auctuario Diplomatico Kollarii pag. 260-a.
19 (b) Patet id e praefatione decreti 1498. § 5. ubi dicitur: "Quamvis Nos
unicuique regnicolarum tam magistratum, quam inferiorum libertates eorum ipsis (...) a
serenissimo Andrea II rege confirmatas (...) in compluribus suis articulis diminutas (...)
confirmari renovareque (...) promiserimus, forent tamen plerique privatum potius quam
commune bonum sectantes, per quorum impedimenta hactenus nunquam assequi potuissent."
20 Cum rex loquatur, per id utique nonnisi potentiores dynastas designare
potest qui minores nobiles in suis libertatibus turbabant.
21 (c) Habebant jus hoc comites adhuc sub Mathia cujus decreto 6-o
articulo 60-o dicitur: "Et ille (comes) teneatur ex illo comitatu et non aliunde nobilem
virum aliquem pro vice-comite eligere."
22 (d) Testatur id articulus 108:1492. ubi dicitur: "Quia certi domini
praelati et barones non ad ipsum diem praefixum, sed (...) post quindecim vel viginti dies
venerunt. 23 Quorum exspectatio adeo fuit onerosa quod 3670
consumptis eorum expensis nobiles mediocres et pauperes de ipsa diaeta discedere coacti
fuerint."
24 (e) Patet id ex articulo 25:1495. ubi dicitur: "ut plurimum domini
praelati, barones, caeterique consiliarii totam diaetam verbis conterunt et absque
deliberatione ab invicem separantur; quo fit ut nobiles et pauperes (...) expensis admodum
exhausti ad propria tandem cum ipsorum damno reverti cogantur."