AGMEN
In Cetinje, in Monte Nigro surrexerat agmen.
Exiguum numero, sed pugnis vivida virtus. 160
Vix numerat fortes centum, non, hercule, lectos
Ob formam faciemque decoram, sed cor ob acre;
Quisque petiturus non plures, ut dare possit
Terga fugae, verum binos, ut scindat eosdem,
Et moriturus quisque libens est pro cruce sacra, 165
Qua signat se, pro cruce libertateque cara.
Agmen inauditum! collectum non velut agmen
Colligitur solitum; veluti prius haud volitabat
Tunc super auras vox: “Ad fauces se ferat heros!”
Ac Echo resonans: “Ad fauces se ferat heros!” 170
Ex latebris tunc non referebat ad aethera voces.
Ut vox mystica, qua Superi tantummodo fantur,
Huc illuc Nigrum per Montem murmur opacum
De saxo ruit ad saxum; mirabile dictu!
Per tenebras censes algentia saxa vigere: 175
Haec trepidant, cupiunt, tollunt caput, ex scopulisque
Immotis sensim monstrant pugnumque virilem
Robustumque pedem; per nervos sanguine caldum
Algentes horum flumen transire videtur.
Ignivomam longamque superbe deinde petentem 180
Sidera ballistam cernis; tua lumina fida
Haec non aspiciunt, quae in cinctu paenula celat...
Sed tenebrae densae nocturnum ens eripuerunt
Omne tibi; se illuc miles tulit unde volat vox.
Nox multa est, tenebris data, nubes astra recondit 185
Lucida, resplendens quoque ferrum paenula noxque.

-- 12 --

Agmen it obscurum, nocturnum et id anteit heros
Insignis. Si illum summissa voce vocaret
Ex sociis quisquam, tunc illum “Mirko” vocaret.
Agmen it obscurum, sed frustra quaeris ab illo: 190
Quo? Sicut quaeres frustra a fulgore caduco
Ac a terrifico tonitru, quo praecipitare
Approperent, tibi cum semper responsa remittant:
“Haec nihil ad nos! Haec a summo quaere Tonante,
Cuius in obsequium mortales se dare debent.” 195
Agmen it, ast: Quonam, qua pergit? Cognita tantum
Haec supra caelum stanti sunt. Sed sceleratus
Est certe gravis, in quem desuper iniectura
Est vim iustitiae eius sententia talem.
Agmen it et tacitum et surdum sub nocte per umbras. 200
Nemo sonos, carmen, vel risum fundit ab ore:
Vox non percipitur centum de vocibus una.
Vero gelata velut nuber horrenda flagella
In gremio celat, stillat mussansque minatur
Perniciem diram regioni, quam petit: agmen 205
Sic tenebris cinctum, dextrae velut assimilatum
Aeternae, tacitum procedit, ut impius ex his
Addiscat, fulmen si protinus ad scelerata
Responsum non det, se culpa haud esse solutum:
Hoc gravius feriet, quo tardius incutit ictus. 210
Arma micantia non crepitant, nec murmure montes
Ignivomae replent ballistae, nec radiantes
Ad facilem gressum bullae tinnire suerunt:
Sed veluti gnari, quem gestent, sub pede prolis
Decrescunt Montes ac aspera fiunt plana. 215
Cum socio fido socius procedit eodem,
Constanti fidoque gradu velut astra gemella,
Subducto cum sole polus convolvitur umbra.

-- 13 --

Komljani, Zagarač, Bjelopavlić arduus illis
Iam dudum post terga manent, modo Rovce refertos 220
Conculcant saxis; post hos, ubi flava fugatis
Nocturnis umbris aurora rubescere visa est,
Agmen ad illustrem fluvium, cui Morača nomen,
Venit, ab hoc nomen regioni educitur illi.
Hic transire diem validum consederat agmen. 225
Hic madido iacuit revolutus gramine, somno
Ut recrearet iam fessas in corpore vires:
Hic autem ignerium ballistae cernit acerbum
Ac accurate plumbum letale recenset,
Cote sui fidum vel laevigat ensis acumen: 230
Hic chalibe ex saxo scintillam excudit et illam
In foliis siccis capit et dein accumulatis
Termitibus forti flatu flammam excitat acrem:
Arietis hic quartam partem oblatam a grege miti
In nuceo parvoque veru conversat ad ignem, 235
Vel de ventre trahit perae sibi caseolum album.
Ardescitne siti? Non distat Morača flumen.
Estne calix opus huic? Palmas adhibebit utrasque.
Interea caelum sine nube rubescere coepit,
Pastor oves vigil in vicina convocat alpe, 240
Et ducis arietis aes huic dat responsa sonoro.
Ecce gregem proprium visurum cernis euntem
Nunc alium mitem pastorem. Non decor eius
Aurum ac argentum, sed virtus et toga nigra.
Cum funalibus et facibus non hunc comitantur 245
Illustres comites, et nec de turribus altis
Aera, sed occiduus sol est comes illius ac aes
Arietis adveniens clemens de monte propinquo.
Illius templum est spatium omne sub aetheris axe,
Ara verenda et mons et vallis, thus odor ille, 250

-- 14 --

Qui sese defert ad caelum ex floribus, albo
Ex mundo necnon ex sanguine pro cruce fuso.
Cum melioris heri famulus bonus agmen adiisset,
Auxilium Domini optavit, et inde vocatis
Fortibus ut iuvenis saxum conscendit in algens, 255
(Algebat saxum, sed cor fervebat) honestus
Et bonus ista senex tunc verba ferebat ad agmen:
“Tutores patriae, soboles mea, vos generavit
Haec regio, vere praerupta, sed aurea vobis.
Haec et avis vestris vitales tradidit auras, 260
Haec patribus vestris vitales tradidit auras,
Haec vobis ipsis vitales tradidit auras:
Pulchrior hac vobis ulla haud existit in orbe.
“Semper avi vestri fundebant pro hacce cruorem,
Usque patres vestri fundebant pro hacce cruorem, 265
Vos quoque prompti estis nunc fundere pro hacce cruorem:
Carior hac vobis ulla haud existit in orbe.
Veloces aquilae super alto vertice nidos
Aedificant, quoniam libertas vallibus absit.
“Cum sueti sitis moderatam ducere vitam, 270
Cui vestrum cordi est, an vinum saxa refundant?
Cui vestrum cordi est, an fruges saxa refundant?
Cui vestrum cordi est, an serica saxa refundant?
Donec prosiliunt gelidae de fontibus undae,
Donec terrificis reboant mugitibus agri, 275
Donec balatus dulces per saxa resultant.
“Pulveris est tibi sat, satis et super est tibi plumbi:
Herois manus est fortis; sub fronte coruscat
Falconis lumen; cor in eius pectore fervet;
Firma fides, hanc non vertes; te frater amore 280
Prosequitur fratrem; te fidum amplectitur uxor
Fida; sit his pro actis munus tibi nobile carmen;

-- 15 --

Estne tibi ferris opus? Affert haec tibi Turca:
En tibi, quae votis optas, sunt omnia praesto!
“Ast super omnia, quae decorant haec culmina montis, 285
Crux est, quae super haec effert se; roborat haec vos
In cruciatibus et caelo vos protegit alto.
“Ah! si ex planitie, prospectus unde vetantur,
Et reliquae gentes hanc nullo tempore victam
Illustremque crucem de vertice Lovćen ad astra 290
Elatam aspicerent, et si innotesceret illis,
Quomodo Turca ferox constanter faucibus atris
Haud parvo glutire illam molimine tentet,
Et frustra dentes ad Montes quomodo frangat:
Non pigrarentur, dum sacra pro cruce vobis 295
Crudelissima sunt crebro tormenta ferenda,
Nec vos barbaricos idcirco voce vocarent,
Quod, dum istae somno, morti vos membra dabatis.
“Pro cruce vos sacra prompti estis cedere vita.
Nunc etiam pro illa consurrexistis in arma, 300
Divae irae fortes ultores. Est opus illi,
Qui servire Deo mavult, ut corde polito
Serviat et sceleris purus sua debet obire
Munera qui promptus peragit mandata superna.
“Si fratrem verbo quis vestrum offenderit unquam; 305
Vel scelerans animam vitam resecaverit hostis
Cuiusdam miseri; vel clauserit ostia fesso
Forte viatori; vel promissa atque fidem non
Addiderit dictis; vel quaesitum esurienti
Non dederit panem, nec laesi cinxerit ulcus; 310
Omnia sunt isthaec peccata, nefaria facta:
Crimina dimittuntur eis quos paenitet horum.
“Paeniteat vos, clara dies dum luce coruscat;
Dum tempus, pueri, decurrit, paeniteat vos;

-- 16 --

Paeniteat vos iam nunc antequam ad Omnipotentem 315
Se sistant animae vivaces; paeniteat vos,
Nam brevis est vitae cursus, brevis et celer una;
Paeniteat vos, nam multos aurora resurgens
Inveniet ducetque ubi standum est omne per aevum;
Paeniteat vos....” Tuncque seni vox faucibus haesit 320
Et supra niveam barbam eius gutta refulsit
Sole sub ardenti velut unio. Forsan amaro
Commemoratu illum nunc fortior increpat aetas,
Atque sui plagas medicans gregis ipse suarum
Forte recordatur iuvenilum tristitiarum: 325
Hic bonus est pastor, nam aliis quae praedicat, ipse
Usque suis factis haec confirmare videtur.
Ad pia verba pii senis omnis turba stat illa
Aegra gravi tamquam morbo; mitesque videntur
Agni, qui fuerant silvestres ante leones: 330
Divinum tantum facit haec miracula verbum.
Quis stetis ante oculos mitis tunc agminis huius,
Cum subito palmae centum enses diripuerunt
Vagina centum? Vere mirabilis adstans!
De cursu ad caelum cum corda repellere centum 335
Atque voluntates valet unus perdere centum!
Novica, crudelis tortor prius, et modo liber,
Adstat et agmen adit properanter relligiosum
Accedensque seni dat constans ore loquelas:
“Per Dominum fratres, fortes ex Montibus istis, 340
Ferra micantia ne vagina diripiatis.
Novica notus ego sum, sed mutatus ab illo,
Non contra, vero cum vobis en eo flagrans
Sanguine Turcarum hasce meas modo tingere palmas.
Turca ferus dudum rapuit mihi quaeque tenebam, 345
Dextra mihi tantum sospes fortisque remansit,

-- 17 --

Quae posthac Montis Nigri tantummodo fiat.
Namque crucem, nisi rite lavatus, non decet heros,
Haec votis opto summe: me in fonte lavate;
Nos ad agendum nam tempus nunc ocius urget.” 350
Haec ad verba manus centum letalia ferra
Deposuere statim, centum quoque lumina, sicut
Per pluviam, formosam Irin pro sole videbant.
Cumque senex oculis dederat signum, ilicet illi
Porrexere galerum undae de Morača, deinde 355
“Nate, fide viva Patrem sectare Supernum,
Eius ab aeterno Natum quoque , tertium Eum, qui
Spiritus est Sanctus: viva sectare fide, tum
Haecce fides et te salvum servabit in aevum.”
Dixit et hinc unda Turcam perfudit acerbum 360
Testibus excelsis, praeruptis Montibus atque
Illorum natis, hoc agmine in alpe morante.
Tumque senex oculos tollit venerandus in altum,
Mansuetos oculos, et brachia nix velut alba,
Ac agmen solvit peccatis. Deinde videtur 365
Hoc donare Deo: iuveni dat cuique superni
Particulam panis, sacram escam; cuique superni
Dat vini iuveni guttam quoque, pocula sacra.
Prodigium magnum rutilans sol lustrat ab alto:
Debilis annosus restaurat debilitatos 370
Mortales, ut par Divo vis fiat eorum.
Sicque refecti inter se basia fida dederunt.
Immotum summo stetit agmen Numine plenum,
Nequamquam velut ensis inunctus sanguine, vulnus
Quo letale datur: sed ut aurea sanctaque penna, 375
Qua Deus acta notat patrum pro posteritate.
Occiduus sol iam se vertice condidit alto;
Discessitque senex ac agmen se tulit ultra.

-- 18 --