IACOBI BONI RACVSAEI SVB FIGVRA HERCVLIS CHRISTI PRAELVDIVM DEDICATVM LEONI X PONT. MAX. LIBER PRIMVS: AGLAIA
Taenarias fauces et debellata profundi
Regna Iouis soliumque canam, quo clauiger heros
Tergeminum traxisse canem sub sidera domuisse canem ui Marteque fertur.
Multa prius saeuae qui prodigiosa nouercae
Monstra Mycenaeo domuit superat sub rege, timendus
Victor, et Oechalicas euertit funditus arces.
Adsis, o Helicona tuens Iouis alma propago,
Numine, Phoebe, potens uario, siue aurea princeps
Astra tenes, seu bella geris, seu candida circum
Pieridum te turba choro ludente coronat
Enthea uocali modulantem carmina plectro,
Seu tua Latoo potius cunabula Cyntho
Flammiferae seu templa colis Patarea Chimaerae.
Non te ad uulgatum Thymbraee uocamus Apollo
Carmen et ad dictas acies. Quis namque Gigantum
Aut fera Titanum belli conamina nescit?
Quoi non Romulidum referuntur proelia, quoi non
Perfida Carthago deuictaque Pergama flammis
Argolicis et si qua prior uulgauerit aetas?
Sed Furiis commota canam noua proelia, namque
Sic prius hoc bellum nulli cecinere priorum.
Est prope in obiectu rabidae spelunca Maleae,
Spartano praetenta sinu, qua Ditis anhelat
Spiritus ater olens uasto et fremit Orcus hiatu.
Hac chaos Alcides nigra formidine mersum
Inuasit Stygiique ferox sacraria regni
Et caligantes Erebi deuenit ad umbras.
Quamuis inferni trita est uia, uos tamen Orci
Numina diique omnes, animis qui limen utrumque
Panditis et Phlegeton quos gurgite lustrat adusto,
Et uos Tartareae secreta silentia noctis
Adsitis: sequor Andini uestigia uatis.
Principio ad fauces tetri stabulantur Auerni
Centauri, gens mixta feris partusque biformes,
Scyllaque, Circaeis quoi latrant inguina monstris,
Infoelix stat uirgo procul, centumque mouentur
Aegaeone manus, linguisque sonantibus instat
Parrhasius serpens, ignisque erructat eructat ad auras
Fumantes horrenda globos terno ore Chimaera.
Quid uarias species diuersaque monstra ferarum
Exequar? Harpyiaeque et Phorcidos umbra Medusae
Stant prope, Gerionesque triceps procul aufugit hostem,
Ceu caua quum tractis sonuit spelunca iuuencis.
Sternunturque toris Gemitus, infaustaque lugent
Funera, nec longe fugientia Gaudia distant,
Et macie confecta graui flagrantibus alis
Agmina Curarum uolitant, gressuque propinquat
Exangues inter Morbos odiosa Senectus.
Hic Dolor, hic Metus, hic immanem pandit hiatum
Improba Auarities, nullo saturabilis auro,
Et miseranda Fames humilique infirma grabato
Pauperies recubat foedo turpissima uisu.
Postibus aduersis stimulo Bellona cruento
Eumenides in bella ciet fremituque lacessit
Horrisono, furibunda ruit Discordia iuxta,
Demissos lacerata sinus uittisque cruentis
Anguiferas depressa comas, et proelia poscit.
Hic subito Alcides nodoso robore circum
Fulmineos acer rotat imperterritus ictus
Praecipitesque fuga tenues diuerberat umbras
Et, qua pandit iter, se fert Acherontis ad amnes Acheruntis ad amnes Acheruntis ad amnem.
Iamque propinquabat Stygiae qua portitor undae
Caerulea puppi manes transuectat humatos
Quoi fera terribili sordet pedore senectus
Hirtaque canities incultaque, feruidus ignis
Luminibus, fauces lata fornace fathiscunt.
Auritum caput et nigra ferrugine corpus
Atrius Furuius inuoluit discincto syrmate, gentes
Quem circum innumerae uolitant ripasque per omnes
Turba inhumata ruit, quantus ruit aethere densis
Imber aquis quantaeque cauo tolluntur arenae
Gurgite aristęis aristeis Aristaeis Euro spirante Cyrenis.
Alcides tenuit uestigia pressa parumper,
Cognoscat tanto si quos in turbine manes.
Cernit ibi plures tristi quos miserat Orco:
Agmina praecipue Centaurica nubigenarum
Atque Pelectronios laphitas lapitas Lapithas Rhetumque Pholumque
Nelęumque Hylaeumque datumque sua in praesepia regem
Atque cruentatam Pharii Busiridis umbram.
Et te cernit, Hyla puer: "O Hyla", ipse repente,
"Hiccine maestus ades?" dixit. "Quis te mihi saeuus
Abstulit? ha Abstulit ha Abstulit, ah Abstulit, ah, nimium saeuus? Vix ora comamque
Auratam et faciem dulci candore nitentem,
Vix roseas agnosco genas. Heu, quis tibi uultus
Foedauit, meus ille fuit crudelior hostis.
Hei mihi, rapte puer, nunquam te has ire sub per umbras
Crediderim nec posse mori florentibus annis!
Immo equidem rebar niueis te ad sidera cycnis
Sublatum spretoue socioque Patrem Ganymede potitum
Te, puer, ambrosiaeque suae fecisse ministrum.
Quem non heroum demens quos uexerat Argo
Fatidica argueram furti rixasque mouebam
Impatiens! Quoties fallax mihi dixerat Orpheus
Flumina te propter nymphas rapuisse Napaeas!
Ipse uelut Furiis praeceps agitatus adibam
Antra, lacum Dryadumque domos et lustra ferarum
Causabarque deos furto. Mihi per Styga cuncti
Iurabant nil scire tui. Scit Mysia quantum
Quaesierim te, chare puer, quantosque sub altis praealtis
Montibus ediderim gemitus, scit tristis imago
Vociferans nostros planctus lamentaque nostra.
Quas ego non sortes, quae non oracula diuum
Tentaui? Sed uana mihi responsa dederunt.
Quin etiam Phoebi tripodes inimica canebant
Numina Nayadum te sub sua regna tulisse.
En quoque me falso frater delusit Apollo!"
Tunc tristis laetatus Hylas stetit Hercule uiso
Atque ait: "O magni domitor dominator fortissime mundi regni,
Alcide, neque te frater neque Thracius Orpheus [ERROR: no link :]❦
Nec falsis responsa deum lusere figuris.
Nam tibi (quandoquidem fatis conuenimus altis)
Ipse meos casus fabor mortemque nefandam:
Hellespontiacos portus Argoa carina
Quum tot onusta deum genitis intrarat, Iason
Quos secum auricomam cupientes carpere pellem
Colchon, et Oethei ducebat Phasydos undas,
Tum (bene si memini) quum tota in puppe corona [ERROR: no link :]❦
Heroum accubuit mensae circumque ministri
Aurea uasa, dapes et dulcia uina ferebant,
Ipse ego iussus eram gelidis e fontibus urnam
Implere ex haustu laticum. Quam fune reuinctam
In uada proieci, frigentes flumine lymphas
Vt caperem. Tunc ecce procul sub sole calenti
Candida siccabat madidos Arethusa capillos,
Gurgite pube tenus uirgo stans nuda supremo.
Bis subito liquidas sese summergit summersit in undas,
Bisque emergit emersit aquis iterum nymphasque sorores
Euocat: extemplo nudatas aequore toto
Nayadas aspicio spumantes ire per undas.
Obstupui humoremque mihi sub pectora tum pectore traxit
Sanguineum formido repens, gelidosque per artus
Pallor iit, nox orta oculis, labefactaque terram
Membra petunt, sopita cadit mens corde sub imo subacta.
Me tunc exanimo similem chorus omnis abegit
In caua Nayadum spumosae Doridos antra."
"Ergo uera pii dicebant omina uates",
Alcides ait: at ait. "Ah, male amantia numina nymphae,
Quae mihi delitias nimium rapuistis inique,
Non bene in Alcidae consultae damna fuistis. , Napaeae!
Verum age, quum duri casus aduersaque fata
Nocte sub hac odiosa tuos ostendere manes
Decreuere mihi, dicas, puer, ordine tristes
Euentus quibus, heu, Stygias detrusus ad undas
Omnia tu nostrae fregisti gaudia mentis. [ERROR: no link :]❦
Quoi puer: "Interea uacuae clamore cauernae
Monte sonant gelidoque madent aspergine uultus
Pallentes, tum membra mihi frigentia torquent
Et stringunt per crura, manus et brachia nodos.
Haec fert straceo pingues de Memphitico pingues e cortice guttas,
Ast alia ampullis costum depromit olentem,
Spargit odorato odorata necnon cum baccare nardum
Et cum purpureo myrrham styrace madentem.
Attoniti redeunt sensus et pristina uirtus
Membra subit. Feror in thalamos tum protinus altae
Doridos; huic laetae me dant pro munere nymphae.
Illa tuas ingressa fores proruptaque nuper
Limina, in Hispanam Calpen qua surgit Abyla
Quaque tui monimenta monumenta manent aeterna laboris,
O Hymenaee, tibi magno pulcherrima Nereo
Nupserat ingentique thoro noua nupta sedebat
Et noua progenies circum, fluuiique lacusque
Nympharumque chori, uasto genetricis in antro
Carmina rauca canunt ultro citroque uagantes. meantes:
Protoque Meliteque Taliaque Thaliaque Dotoque Doto Ieraque
Amphitoique comis in candida colla solutis,
Et Chlymene, Liminoriaque, Acteique, Spioque, Limnoria, Actei Cymodoceque
Cymothoe, Cymodoceque, Cymothoeque Legaeaque Spio et flaua Orithya,
Turba pharetratae nec adhuc uitiata Dianae,
Atque Thoi atque Amatis atque aurea Gallianira,
Candida succinctae collecto syrmata nodo.
Inter quas Protheus cythara recinebat eburna
Foedera prima deum narrans festosque hymenaeos,
Praecipue Oceani thalamos, ipsoque canebat
Progeniem fluxisse deo quaecunque creata est.
Sed dicam breuius, ne dillabatur inani
Temporis hoc spatium sermone. Vt me ipsa recoepit
Doris ait meque in gremio complexa tenebat:
Egregium decus hoc, nymphae, munusque parente
Dignum erit Oceano. Ite, citos mihi ducite currus,
Delphinas stimulate uagos! Cristalla ferantur
Praeduro concreta gelu, quo conditus altos
Possit inoffensus nobiscum cernere fluctus
Et quod pontus habet iam prospectare sub undis per undas."
Dixit, et haud segnes referunt ascyntheta acentea nymphae
Alpinis extracta iugis, ac plaustra rotati rotato
Sistunt delphines magnae prope limina portae.
Interea genitor mensas instruxerat omnes
Oceanus magnoque tubae clangore uocabant
Aequoreos ad nota deos conuiuia: pontus
Antraque clamosis resonabant intima conchis.
Progreditur regina toro currumque iugalem
Scandit et aurata palla uestita resedit.
Maeraque prima nouos experta cupidinis ignes
Et cythara Dianassa sonans miranda tricordi
Apseudisque Ianiraque et hispida corpore Meni,
Omnes inflabant roseis caua buxa labellis.
Tresque simul iuuenes: Glaucis nitidisque Pherusa
Conspicienda comis matrique simillima Doris
Dulcia crispabant tenera modulamina uoce.
Meque sub ingentis camerata camerato fornice currus
Defigunt, intus diuinaque pocula ponunt
Ambrosiasque dapes, uitreo sub tum carcere clausum,
Qualis ubi in domibus magnis auis Inda puellis
Delitium humanas meditatur promere uoces,
Argento contexta domus quam paruula claudit
Fixaque sub de trabibus recta suspendit ab hasta.
Iam uada sulcabat prouectus in aequora currus
Altaque Arionius scindebat caerula delphin
Tergore pinnifero, uolucri quom Nerea curru
Immanes Immanis longo uexerunt deuexit corpore pristes pistrix.
Agmina nam propior cupiebat iungere Nereus
Atque rotis altas paribus perlabier undas
Miscerique simul, ueluti trieterica Bacchae
Orgia quom celebrant euantes tygribus "Euan!"
Taygetis si quando iugis descendit amantes
Virginibus satyros cupiens miscere Lacaenis.
Nereidum sic laeta cohors fluuiique sonantes
Nerea delapsi uastum comitantur in aequor
Immixti nymphis: Strymon, Sperchios, Ilerda, Sperchius et Arar
Dillectusque Dilectusque Lycus nymphis et fuluus Oaxis
Et flauus Tybris cornuque Achelous adempto
Et septemgeminus secreto Nilus ab ortu
Auratoque Tagus uultu Rhodanusque bicornis,
Omnigenosque ferens pisces uariasque uariasque uolucres
Dalmaticus Naron, Phasis Phrygiusque Caycus,
Laurifer Eurotas et nigro excussus ab Orco
Corniger Eridanus, Liparis, Moedusque Nyphates
Smyrneusque Meles et multo Marte notatus
Ister et Illyrico ueniens a littore Narbon.
Iamque uias utraeque pares tenuere quadrigae
Marmore demersae in medio. Quae monstra natantum,
Quos pelagi populos et quęue sub ęquore quanta per aequora uidi!
Longa est haec series; quod si mihi guttura mille,
Mille modis uariis: multis et mille per ora sonarent,
Vix equidem unius numerarem tempore mensis.
Omnia nam magno quaecunque sub aethere tellus
Concipit et pulchri profert in lumina solis,
Omnia multiparens complectitur amplectitur Amphitrite
Nascunturque alto uasti sub gurgite ponti.
Sunt nemora et celso consurgunt uertice montes,
Sunt lati fundi, sunt rubra corallia messes,
Et uirides errant diuersa armenta per agros
Pastorumque greges per pascua laeta uagantur.
Verum haec quid referam? Nam quamuis marmore toto
Plurima sint passim uiuis magalia saxis
Tectaque nympharum et palatia magna deorum,
Exitium crudele tamen memorare iuuabit
Atque animae miserae tam lamentabile fatum"
Alcides imo suspiria corde trahebat
Torua piis lachrymis humectans ora genasque.
Vocis et antiquo uerborum ardebat amore
Pectore percipiens notae uestigia flammae.
Et quanquam sese quod saeuo Acheronte manebat
Forti animo uoluebat opus, tamen ipse loquentem
Instigat coeptis peragat fata impia dictis.
At multum miserandus Hylas male cognita ponti
Numina narrando luctus solatur acerbos,
Supplicii uelut immeriti sortisque nefandae:
"Foelix Troianus Phrygia uenator ab Ida"
Mox ait, "ad caelum raptus, quoi Dardana pubes
Inuidet et superis qui dulcia pocula praebet!
Foelix ille puer Phrygiis in montibus Atys,
Cymbala quoi tollunt moestas resonantia curas
Atque leues Gallae et furibundae sacra Cybelles.
Ast ego qui dulci priuatus lumine uitae ---
Heu, nimium infoelix --- Stygias inhumatus arenas
Incolo, nec nostro solatia spesue dolori paenis spes aut solatia nostris nostro spes uel postrema dolori
Vlla datur, sed dira agit inclaementia tetros
Daemonas inque meos iactant incendia manes.
Scilicet hoc pulchras prodest uidisse Napaeas
Nereidumque choros et Doridos antra marinae,
Hoc currum Nerei, infidi iniustiinfidi hoc miracula ponti,
Quin et caelicolas omnes omnesque tenentem
Oceanum terras magnis discumbere mensis
Regna per Aethiopum. --- Postquam genitoris adiuit
Atria grandaeuus pulchra cum coniuge Nereus, [ERROR: no link :]❦
Stabant ter centum currus et mille iugales
Laeta per arua ferae pastu implebantur opimo:
Quae magnum uexere Iouem rerumque parentem
Oceanum mentemque Iouis cum coniuge saeua,
Quae Tethym et Neptunum et te, Tritonia Pallas,
Insignem clypeo et picto cum cuspide peplo,
Quae prolem, Latona, tuam stridente sub ipsis
Marmore quadriiugis. Et te, Gradive, tulerunt
Thraces equi et Veneris niuei pascuntur olores;
Quattuor atque rotae, domitrix quas atra deorum
Nox tulit, adfugiens Erebum Orcum, Phanetis amores;
Et picti Bromii lynces et plaustra leonum,
Alma quibus uehitur diuum Berecynthia mater.
Et te flaua Ceres Teque, Ceres o diua, nothae ad conuiuia bigae
Vexerunt et te gelidi, Saturne, iugales.
Et celer annexis uenerat aderat talaribus Arcas,
Cum patulo pennata gerit qui crura galero
Atque soporiferam laetali cuspide uirgam
Qua regit Elysium, qua Tartara quaque sub imo uoraci
Fas Phlegetonte tenet placidoque in flumine Laethes
Elicit hinc manes, hic suffocat suprimit impius Arcas.
Ventum erat ad sedes, ubi conuenit omne deorum
Concilium Consilium et nitidis collucet regia mensis.
Tum pater undisonus sobolem complectitur almam
Plurima laetanti testatus gaudia uultu.
Me quoque transpicui coniectum carcere uitri
Accepit dono. Postquam saturata libido est
Magna deum mensaeque dapes et uasa remota
Delibata procul, laeti discedere diui
Coeperunt hilarique uagi sermone fremebant,
Quale solet siluis insurgere murmur opacis
Et foliis crepitare nemus saltusque sonantes,
Aut matutino quom purpurat aequora flatu
Horrificans Boreas gelidae sub uirginis ortu,
Quom freta tum leuibus uentis agitata tumescunt,
Quale sonant fragiles curuato in littore fluctus.
Insiliunt igitur currus atque astra capessunt
Exortusque petunt alii bipatentis Olympi,
Qua tuus aurato pandebat limine Cancer
Moenia caelicolumque domos et lucida templa,
Complexu quae cuncta suo clauduntque teguntque.
Ast alii latebras terrarum et concaua saxis
Antra adeunt magnoque cauant cum murmure montes."