Bibliographic criteria: none
(All documents)
Search criteria: id
Your search found 15178 occurrences
More search results (batches of 100) First 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152
Retrieve all occurrences (This may take some time to download) Click here for a KWIC Report
Occurrences 13956-14252:
13956. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [Paragraph |
Section]
conscriptos libellos exhibere.
3.
1 Quodsi Suam Regiam Maiestatem extra Regni gremium residere oportet: tum
regius princeps, successor regis, qua dux Hungariae, in locum Suae Maiestatis,
lege id alioquin exigente, Budae resideat: ibidemque fungatur plenipotentiati
regis ministri et velut principalis commissarii munere.
4.
1 Morte Serenissimi Regis
13957. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [Paragraph |
Section]
rationes Camerae Regiae de proventibus et erogationibus Thesauri Regni Regii, et praesentes
Regni necessitates clare ob oculos positae fuerint.
11.
1 Prout vero admiranda plane maiorum nostrorum sapientia, prudentiaque id,
quod verae libertatis felicitatisque studiosissimae nationes aliae nunc demum partim
meditantur, partim exsequuntur, mox iam in primis huius Inclyti Regni incunabulis salubriter
institutum fuit: ut praelati et magnates reliquos Regni nobiles omni quidem honoris, nulla
13958. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [Paragraph |
Section]
Hungaria actu luget, Sua Regia Maiestas ulla unquam
ratione induci valeat ad rem publicam aliter quam iuxta leges patrias publicaque sancita
moderandam; neque ulla insciis, aut inconsultis Statibus mutatio unquam fieri possit; cum
interim tamen SS. et OO. ita frequenter ac id res publica legesque ipsae exigunt in generales
Regni conventus vix, ac ne vix quidem, nisi cum maxima regnicolarum incommoditate et
dispendio cogi queant: idcirco constituendus est Excelsus Regni Senatus,
comitiorum quasi perennantium locumtenens, et hoc
13959. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [Paragraph |
Section]
Quapropter semper s uccedant prioribus exacto mense novi alii
ex repraesentandis quatuor Regni partibus ablegati per procuratorem nationis evocandi ex
illis in specie comitatibus et civitatibus, qui vel quae in serie pro quolibet generali Regni
districtu ob id peculiariter in comitiis elaboranda ordine invicem consequentur.
3 Tabulae autem superioris decedentibus
assessoribus in Senatu Procerum succedant semper repraesentandarum vacantium
dignitatum per Regnum seniores;
13960. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [Paragraph |
Section]
haec non erant hereditaria, et ideo non tribuebant illa
distinctum a reliquis nationis individuis statum, sed
temporaneam solum officii potestatem. 4 Unicam
illi praeter hereditarium ducem, id est imperantem, hominum conditionem, unicum regni statum
agnoverunt, nempe liberos homines, ad quem statum omnia nationis individua
referebantur; servos enim non ut partem nationis aut reipublicae, sed tanquam
rem domino suo propriam
13961. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [Paragraph |
Section]
nationis?
1 Primam distinctionis inter commembra nationis idaeam praebuit primitivum
illud, quod teste anonymo Belae regis notario septem, qui sub Arpado gentem ex Asia
eduxerant, capitanei cum duce hoc iniverunt pactum; licet enim nec capitanei illi id depacti
sint ut officia sua ad heredes transmittere possint, cum tamen tertia pacti
conditio ita sonet: Ut ipsi et filii eorum nunquam a consilio ducis et honore Regni
excludantur, apparet quod hereditarium consilio ducis interveniendi
13962. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [Paragraph |
Section]
excludantur, apparet quod hereditarium consilio ducis interveniendi honorem
stirpibus suis asseruerint, adeoque eas supra reliquam nationem evexerint.
2 Verum cum tamen exiguus fuerit stirpium harum numerus, non potuit id adhuc
perfectam hereditariae nobilitatis idaeam excitare; reliqui enim minores
militiae praefecti nullam per pactum hoc praerogativam consecuti sunt, adeoque stirpes eorum
in primitiva cum reliquis nationis individuis aequalitate permanserunt.
13963. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [Paragraph |
Section]
adeo multos
e devicta natione servituti manciparunt; e reliquis aliquibus terras suas sub certi servitii
aut obventionis praestatione excolendas dederunt, alios relictis iisdem sub solo militandi
onere, quas iam possidebant, terris in armorum societatem adsciverunt, uti id alibi iam
demonstravimus. 4 E primis ignota antea Hungaris hominum, qui nec servi neque
tamen perfecte liberi erant conditio enata est, et conditionariorum
compellationem accepit. 5 Horum numerum iam sub ducibus vehementer
13964. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [Paragraph |
Section]
privilegiatum elevatio usque dimidium saeculi XII producta
5.3 producta: prostracta MS
sit, merito dubitari potest an usus aliquem e plebe ad statum privilegiatum per regis
diploma evehendi iam hac epocha viguerit, vel vero id porro etiam verbo tantum coram testibus
perfici consveverint.
§ 6 Quando pro libero homine compellatio militis usurpari coepit?
1 Ad aliquam quaestioni huic lucem affundendam meminisse oportet quod iam
sub
13965. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3230 |
Paragraph |
Section]
variis, quae olim vigebant, plebis conditionibus.
1 Detecta hac ratione plebeios ad statum privilegiatum provehendi origine, superest ut ipsam actum hunc perficiendi formam, seu modum, qualis, qua
periodo viguerit, uberius discutiamus; ut id planius intelligatur, iuvat diversas, quas
Hungaria antiquitus habuit, hominum conditiones, de quibus alibi ex instituto egimus, hic
compendio tantum recensere.
2 Praeter servos perfectos
13966. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3230 |
Paragraph |
Section]
dicitur: contulimus eidem terram T. sub libertate filiorum
iobagionum castri, intelligi debet sub iisdem servitiis, ad quae reliqui
iobagiones castri obligantur. 4 Potest hoc ex ipso diplomatum
contextu facile elici, clarissime tamen id indicat recitandum infra § 24 Belae IV diploma,
ubi postquam votis hospitum de Bohemia, ut eos ad conditionem udvornicorum suscipiat,
annuisset, subiungit: ita ut nullus successorum nostrorum ipsos praeter libertatem
ultro susceptam valeat aggravare.
13967. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3230 |
Paragraph |
Section]
quo filios Bud de Terse
a pristina conditione castrensium cum possessione, seu portione, iuxta iustam
divisionem in coetum nobilium castri iobagionum duxit aggregandos.
8 Carolus iobagiones castri hic nobiles appellat, verum id infra
enucleabimus. 9 Atque ita non piscatores tantum et
lapicidas sed et castrenses, quorum tamen conditio tantisper
honoratior fuit, ad statum iobagionum castri elevatos fuisse satis apparet.
13968. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3230 |
Paragraph |
Section]
esse suburbani illi, pro quibus diploma hoc
emanavit, et ideo rex dicit: eos a servitio castri subtraxi; deinde quod
iobagiones S. Regis prae aliis castri iobagionibus praeeminentiae
praerogativa gavisi fuerint, uti id e 304, 360 pluribusque Rit. Expl. Verit.
§-phis apparet, et ideo eos rex
proceres castri appellat. 4 Denique quod ante voculam
Stephani litteram S. vel vetustate erosam, vel
13969. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3230 |
Paragraph |
Section]
eiusdem
castri proceres filii scilicet S. Stephani existant, facile apparebit quod per
impropriam licet clausulam illam filii S. Stephani, non nisi
commemorati in tot aliis posterioribus chartis iobagiones S. Regis, id est
descendentes eorum intelligantur, quos ipse S. Stephanus militiae alicuius castri adscripsit.
6 Forte non esset nimium audax coniectura si dicatur quod vocula etiam
iobagionum emanserit, et tunc totus textus ad naturalem hunc sensum rediret:
13970. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3230 |
Paragraph |
Section]
inter reliquas honoratiorem fuisse et exinde apparet quod post
iobagiones castri et iobagiones S. Regis ex hac plures quam ex
aliis ad statum privilegiatum evecti fuerint, ut proferendis infra diplomatibus apparebit.
2 Videtur id etiam e diplomate Belae IV de 1236. elici posse, quod inter
Hevenessiana extat; obtulerint nobis (dicitur illic) litteras Stephani
Regis condam praedecessoris nostri filii Geysae II, in quibus habebatur quod proavis ipsorum
de Bohemia venientibus in
13971. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3230 |
Paragraph |
Section]
litterarum harum inde a Stephani III temporibus in Hungaria versati
non poterant ignorare beneficia singuli conditionariorum status. 5 Proinde
cum conditionem udvornicorum praeeligerint, id ea de causa fecisse videntur quia
conditio haec post iobagiones castri et iobagiones S. Regis maiori
prae aliis existimatione gaudebat. 6 Cum tamen nullum alicuius ex alia
conditionariorum specie ad udvornicorum
13972. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3230 |
Paragraph |
Section]
recipiebantur, sed et alii seu advenientes primo in Regnum
hospites, seu domestici etiam, quos § 18 explicuimus, liberi
homines. 2 Hi ut servitia castri obire possint, debebat utique aliqua
terrarum castrensium portio conferri, uti id infra § 28 ostendemus. 3 Quod si
vero conditionarius inferioris classis ad gradum hunc provectus fuerit, cum is
iam antea admensam servitio prioris suae conditionis terram possidere debuerit, haec tantum a
servitio priori eximebatur et oneri
13973. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3230 |
Paragraph |
Section]
eiusmodi a servitio prioris conditionis quandoque diplomati diserte inserebatur, uti
in allegato § 21 Belae IV de 1245. diplomate vidimus. 5 Alias generaliter
tantum dicebatur, quod talis conditionarius una cum terra sua ad statum iobagionis castri
evehatur, uti id e recitato ibidem Caroli I de 1311. privilegio apparet; quod si terra, quam
talis conditionarius antea possidebat, pro dotatione iobagionis
castri insufficiens fuit, tunc rex aliam adhuc terram adiciebat, prouti id ex iam
provocato Belae IV de
13974. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3230 |
Paragraph |
Section]
iobagionis castri
evehatur, uti id e recitato ibidem Caroli I de 1311. privilegio apparet; quod si terra, quam
talis conditionarius antea possidebat, pro dotatione iobagionis
castri insufficiens fuit, tunc rex aliam adhuc terram adiciebat, prouti id ex iam
provocato Belae IV de 1245. privilegio apparet; cum enim impetrator
25.5 impetrator: imperator MS
eiusdem antea piscator fuerit, debuit iam habere admensam conditioni huic terram, et
tamen eidem rex
13975. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3230 |
Paragraph |
Section]
solicitantem
stipulatione pependerit, prouti postea, postquam colonorum systema
26.4 systema: sistema MS
inductum est, dotatio coloni servitionumque et obventionum emensio a mutua inter hunc
et dominum conventione pendebat, id quod tantam in Regno varietatem produxit ut tandem certa
tam quoad dotationem, quam et onera colonorum principia defigi oportuerit, quam nunc technico
nomine urbarialem regulationem appellamus.
§ 27 An iobagiones castri
13976. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3230 |
Paragraph |
Section]
castri viritim militare debuerint?
1 Caeterum communis hactenus fuit sententia, quod rege exercitum in hostem
ducente, omnes castrorum iobagiones sub signis comitis castri ad exercitum
regium comparere debuerint; neque ego abnuerim id primis forte Regni temporibus in more
positum fuisse, cum e Thuroczii part. 2 cap. 90 id quodammodo elici videatur,
ubi Vid Bachiensem et Ian Soproniensem comitem ad reportatam sub
13977. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3230 |
Paragraph |
Section]
quod rege exercitum in hostem
ducente, omnes castrorum iobagiones sub signis comitis castri ad exercitum
regium comparere debuerint; neque ego abnuerim id primis forte Regni temporibus in more
positum fuisse, cum e Thuroczii part. 2 cap. 90 id quodammodo elici videatur,
ubi Vid Bachiensem et Ian Soproniensem comitem ad reportatam sub
Salamone Rege et Geysa duce ad Belgradum victoriam
cum gentibus castrorum
13978. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3230 |
Paragraph |
Section]
elici videatur,
ubi Vid Bachiensem et Ian Soproniensem comitem ad reportatam sub
Salamone Rege et Geysa duce ad Belgradum victoriam
cum gentibus castrorum suorum plurimum contulisse prodit; ut enim id praestent, debebant esse
numerosae hae cohortes; nisi vero viritim comparuissent, vix magnum effecturae fuisse numerum
videntur; usum tamen hunc sub Bela IV non viguisse eius diplomata satis remonstrant.
2 Nimirum vidimus iam praecedenti §-o ex eius litteris
13979. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3230 |
Paragraph |
Section]
Namzalo ad statum
servientis regii elevetur, e converso clausulam filii iobagionum
contineant, existimavit Kollár quod per donationem hanc stirps Namzalo tantum ad
iobagionis castri conditionem, non vero id servientis regii statum
elevata fuerit. 8 Verum cum rex non dicat terram
castri, sed de terra Andreae, videtur terra haec per defectum
Andreae ad regem devoluta, et sic
13980. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3260 |
Paragraph |
Section]
bene multis locis
se improprie expressit. 11 Nec mirum quod ex ipsis his comitibus
aliqui, prouti impetrator praesentis privilegii, ignobilis fuerit; nam hoc aevo
non tantum praefecti castrorum dicebantur comites castri, id est, ut nunc
loquimur, supremi comites, verum affectabant et reipsa obtinuerunt hunc titulum omnes
vilissimae etiam rei regiae praefecti, ita ut plane comes venatorum, bubalinorum in
Rit. Expl. Verit. § 167, 290 et 330 memoretur.
13981. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3260 |
Paragraph |
Section]
numerus bellatorum augeatur confirmat depromptam
§ 4 sententiam, quod et duces et reges Hungariae, ut extinctarum per tot bella primitivarum
familiarum iacturam suppleant, debuerint seu exteros liberos homines, seu domesticos
conditionarios ad statum nobilium, id est militum, provehere.
§ 36 Exemplum nobilitati iobagionis castri.
1 Provectorum ad nobilem statum iobagionum castri iam plura
exempla detecta sunt;
13982. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3260 |
Paragraph |
Section]
terrae, et agregationis in coetum nobilium careat. 3 Nunc
constat quod nemo unquam in aulicum, seu familiarem aulae, hereditarie receptus
, et quod favor hic semper ad personam restrictus fuerit. 4
Defectus clausularum illarum id tantum denotare videtur quod cum duae fuerint praecipuae
nobilium praerogativae, nimirum immunitas ab omnibus praeter officium militandi oneribus et
exemptio a iurisdictione omnium aliorum praeter regem, quod, inquam, aevo Emerici posterior
praerogativa pro principali
13983. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3260 |
Paragraph |
Section]
altiores iobagiones castri non nisi aut
officiales castri, aut iobagiones S. Regis intelligi possunt. 3
Nam inter reliquos nullum honoris discrimen viguit; ego malim primum exinde existimare quia,
si fuissent iobagiones S. Regis, diploma id tanquam quid determinati indubie
expressisset. 4 Obiverit aliquis e horum maioribus quodpiam castri munus quod
specifice exprimere, quia longum fuisset, maluerit id compilator generali illa clausula:
de altioribus castri
13984. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3260 |
Paragraph |
Section]
ego malim primum exinde existimare quia,
si fuissent iobagiones S. Regis, diploma id tanquam quid determinati indubie
expressisset. 4 Obiverit aliquis e horum maioribus quodpiam castri munus quod
specifice exprimere, quia longum fuisset, maluerit id compilator generali illa clausula:
de altioribus castri officialibus
37.4 officialibus sic
oriundi, exprimere.
13985. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3260 |
Paragraph |
Section]
2 Observatione dignum est quod ipsi iobagiones castrorum
regiorum potuerint servitia apud privatos assumere. 3 Fuerit domus
impetratorum populosior ita quod reliqui adnexa huic conditioni servitia facile explere
potuerimt, id quod confirmat depromptam § 27 opinionem quod iobagiones castri non
viritim, uti nobiles, sed a certo domum numero ad exercitum regium comparere
debuerint; secus enim nemo eorum privato alicui servire potuisset.
13986. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3260 |
Paragraph |
Section]
nostrorum nobilium transtulimus cum omnibus
eorum possessionibus hereditariis emptitiiis, ac quodcunque iusto titulo acquisitis.
2 Hactenus hereditariae tantum conditionarii, qui ad statum
nobilium sublimabatur, terrae, id est, quae ipsis titulo prioris suae conditionis collatae
fuerant,
39.2 collatae fuerant postea additum in MS-to
eximebantur. 3 Hic iam rex etiam alias quomodocunque per
impetratores
13987. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3260 |
Paragraph |
Section]
Cum diploma hoc non nisi 190 post regnum S. Stephani annis emanaverit,
hoc autem temporis intervallo et styrps aliqua facile perdurare et memoria eius originis
conservari potuerit, vel hinc apparet quod familia Urusz iam a S. Stephano militiae castri
Zaladiensis adscripta, id est ad conditionem iobagionis castri huius collocata
fuerit.
4 Caeterum diploma hoc vetustissimo, quod § 36 produximus, Emerici
diplomate non nisi 20 annis posterius est, et tamen clausulas servientis regii
et
13988. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3260 |
Paragraph |
Section]
eorum heredes... inter aulicos nostros computabiles habeantur, et provocatum §-o 39
Stephani V de 1265. diploma, quo dicitur quod de domo regia in numero servientium
regalium computabiles habeantur. 12 Nolim tamen ut e clausulis his
id deducas quasi eotum nobiles mero aulici seu familiaris aulae
honore gavisi fuissent. 13 Si genuinus veterum diplomatum spiritus
expendatur, facile apparebit quod nobiles pro praetoriano regum
13989. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3260 |
Paragraph |
Section]
author
libelli de nobilium in bona sua iure protulit, non tantum clausula iure
perpetuo et aliis huic aequipollentibus terminis, sed etiam vocabulo
irrevocabiliter utuntur; quod autem irrevocabiliter donatum est,
id certe, nisi omnem verborum significationem perturbare velimus pro lubitu recipi non
potest.
14 Quoad usum duo sunt in quibus se adversarii potissimum
fundant; primum quod in unum aliudve primae periodi diploma inciderint quo rex collata
13990. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3260 |
Paragraph |
Section]
lumen exigatur.
23 Caeterum primum est hoc ex iis, quae supra recitavimus, diploma e quo
apparet quod etiam terra castrorum nobilibus conferri consveverint, quamquam
prostent copiosa diplomata e quibus iam Andream II, praesertim vero Belam IV id factitasse
apparet.
24 Cum isthoc iuris publici Hungariae obiectum nec per Kollárium nec per
alium quempiam satis dilucidatum sit, libet illud paucis enodare.
25 E primitivo Regni instituto terrae castro alicui adscriptae non
13991. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3260 |
Paragraph |
Section]
sit, libet illud paucis enodare.
25 E primitivo Regni instituto terrae castro alicui adscriptae non ad
privatum regum usum, ut iam diximus, sed ad dotandos, quibus castrum egebat,
conditionarios, ac praesertim iobagiones, id est milites
castri, destinebantur, et ideo pro axiomate habebatur quod nobilibus,
qui ex ipsa status sui praerogativa oneribus his subici non poterant, conferri non possint.
26 Causa instituti huius fuit ut praeter nobiles exstet alia
13992. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3260 |
Paragraph |
Section]
suis quod hoc primitivo Regni instituto repugnet et quod
hac ratione sensim tota illa castrorum militia extingui sicque vires Regni sensibiliter
accidi possint, ad collatarum iam eiusmodi terrarum revindicationem subinde
processit, uti id e Ritus Expl. Ver. §-phis 361 et 368 luculenter apparet.
30 An Andreas II negotium hoc reipsa confecerit, non constat; quod Bela IV et
terras castrorum nobilibus conferre continuaverit, et rursus ad earum revindicationem
processerit, constat; id
13993. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3260 |
Paragraph |
Section]
uti id e Ritus Expl. Ver. §-phis 361 et 368 luculenter apparet.
30 An Andreas II negotium hoc reipsa confecerit, non constat; quod Bela IV et
terras castrorum nobilibus conferre continuaverit, et rursus ad earum revindicationem
processerit, constat; id enim complura eius diplomata testantur. 31 An hic
quoque rex avulsas a castris terras ex integro recaptivaverit, perinde non liquet.
32 Utcunque sit, prostant plures successorum suorum litterae e quibus patet
eos terras castrorum porro etiam aut
13994. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3260 |
Paragraph |
Section]
hic
quoque rex avulsas a castris terras ex integro recaptivaverit, perinde non liquet.
32 Utcunque sit, prostant plures successorum suorum litterae e quibus patet
eos terras castrorum porro etiam aut nobilibus, aut certe iure nobilitari contulisse, prouti
id ultimus primae periodi regum per praesens diploma fecit. 33 Cum hac
ratione paucae tantum iobagionum castri, quae usque Ludovicum I non defecerunt,
familiae superfuerint, forte id ipsum regi huic ansam dedit ut has in praerogativis cum
reliquis
13995. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3260 |
Paragraph |
Section]
etiam aut nobilibus, aut certe iure nobilitari contulisse, prouti
id ultimus primae periodi regum per praesens diploma fecit. 33 Cum hac
ratione paucae tantum iobagionum castri, quae usque Ludovicum I non defecerunt,
familiae superfuerint, forte id ipsum regi huic ansam dedit ut has in praerogativis cum
reliquis nobilibus, ut infra dicemus, exaequaret. 34 Caeterum scriptores in
principiis iuris publici minus versati, cum in diplomata incidissent e quibus Andream II et
Belam IV ad Revindicationem avulsarum
13996. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3260 |
Paragraph |
Section]
formam.
1 Si omnia haec exempla rite expendantur, apparebit: 1-o, quod nullum
servi ad statum servientis regii provecti exemplum prostet; omnia
enim, quae de hoc argumento protulimus, diplomata tantum de conditionariis, id est
servis imperfectis aut sic dictis liberis hominibus emanarunt.
2 Itaque illi antequam nobilitate donentur, ad statum seu
conditionarii seu liberi hominis eluctari debuere, praesertim cum
supra
13997. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3260 |
Paragraph |
Section]
conditionem, utpote iobagionis castri, vel liberi S.
Regis relati fuerint.
3 Apparet 2-o: Quod in prima regum periodo non alii
conditionarii quam regii nobilitatem adipisci potuerint; cum enim
id ea perfici solverit ratione ut possessa per conditionarium terra a priori seu servitio,
seu obventione eximatur, si rex privati alicuius conditionarium
nobilitasset, privasset eius dominum emolumento illo quidem quod ex
13998. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3260 |
Paragraph |
Section]
terra a priori seu servitio,
seu obventione eximatur, si rex privati alicuius conditionarium
nobilitasset, privasset eius dominum emolumento illo quidem quod ex illius seu
servitio, seu obventione percipiebat, id quod citra huius consensum effici non potuit.
4 Dedimus quidem supra § 39 Stephani V diploma quo Clementem et Martinum,
Aegydii dapiferorum regiorum magistri servientes, nobilitat. 5
Verum et hos regios fuisse
13999. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3260 |
Paragraph |
Section]
apud privatum talem ingenuum aliquod servitium obivisse reor.
8 3-o. Prostant quidem complura regum primae periodi diplomata quibus certa
castri terra ab huius servitio eximitur et iure nobilitari confertur.
9 In nullo tamen eorum id exprimi recordor quod impetrator antea
ignobilis fuerit. 10 Quare omnes illae donationes iam nobilibus
factae fuisse videntur, domestici vero plebeii debuerint sibi
statum conditionarii antea procurare, et
14000. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3260 |
Paragraph |
Section]
iam nobilibus
factae fuisse videntur, domestici vero plebeii debuerint sibi
statum conditionarii antea procurare, et sic demum per exemptionem impetratae eo
nomine terrae ad statum nobilium eluctari. 11 Utcunque id se
habeat, exteri certe plebeii per collationem liberae alicuius terrae nobilitati
nullum exemplum prostat. 12 Nam ipse ille, de quo § 31 sermo fuit, Ruthenus
defixo forte iam per maiores suos in Regno domicilio pro domestico potuit
14001. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3260 |
Paragraph |
Section]
et collatae
terrae a prioribus oneribus exemptionis diserta mentio inici consveverit.
16 Nunc vero adoptato subinde principio illo quod omnis terrae alicuius
per principem ignobili facta collatio nobilitet, id in donatione non exprimatur, sed
suapte subintelligi supponatur; cuius usus ratio ut intelligatur, meminisse oportet quod olim
omnis terra Hungarica pro libera fuerit reputata, usum vero eius conditio, sub
qua illam rex contulit, determinaverit; veteres enim
14002. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3260 |
Paragraph |
Section]
haec non in tesseram neo-collatae
nobilitatis, sed pro majori tantum stirpis ornamento collata fuisse exinde
conficitur quod e contextu diplomatis appareat impetratorem ejus comitem Stephanum jam antea
inter optimates locum tenuisse; adeoque instrumento hoc id necdum conficitur quod usus per
armales nobilitandi jam in prima periodo viguerit.
§ 47 Quando usus per collationem nobilitatem conferendi incoeperit?
1 Ab eo inde tempore usque Carolum I nullum ego
14003. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3260 |
Paragraph |
Section]
indicare videatur; omnia tamen haec incertum satis evincunt Carolum I usus nobilitandi per
armales authorem fuisse.
7 Legi etiam Sigismundi diploma quo stirpi Közel de Zaversje
scutum gentilitium confert; nulla tamen in illo nobilitati per id impetratoris mentio
continetur; imo cum possessor diplomatis hujus familia nunc Zaverszky scribatur et stirps
haec sitam in comitatu Varasdinensi possessionem Zaverzje ad nostra noque
tempora possederit, probabile admodum est quod illa relicto nomine
14004. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3260 |
Paragraph |
Section]
invehendis armalistis primam
forsitan ansam praebuerit. 4 Verum cum e sedecim, quae hanc in rem supra
protulimus, diplomatibus, clausula de exemptione terrae tantum in quatuor desideretur,
impetrator primi e provocatis diplomatibus fuerit suburbanus, id est castrensis,
reliqui vero iobagiones castri, malim ego existimare quod clausula haec, vel qua
suapte subintelligi credita ultro exmissa sit, vel vero quod compilatoris aut describentis
oscitantia emanserit; omnes enim hos qua conditionarios terras eo
14005. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3260 |
Paragraph |
Section]
vix aliquis eorum nobilitatem tanto pretio sibi comparaturus fuisse videtur ut unicum
sustentationis suae fundum dimmittat. 6 Quod primum attinet, equidem non me
latet quod usque Ludovici I art. 11 inter ipsos nobiles quoad praerogativas discrimen
viguerit, id est quod fuerint nobilium classes quae non omnibus perfectae nobilitatis
praerogativis fruebantur. 7 Verum discrimen hoc, ut mox
ostendemus, in ipsis collatae nobilitatis litteris exprimi solebat; quod enim in quatuor
illis, de
14006. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3260 |
Paragraph |
Section]
honorifica fuit iobbagyionum castri conditio ut
hi non tantum passim pro nobilibus reputati, sed ab ipsis etiam regibus hoc axiomate
insigniti fuerint. 3 Bela IV in diplomate 1269, quod inter Hevenessiana
prostat, ipsos iobaggyiones, id est milites, ecclesiae Albensis pro
nobilibus habuisse videtur dum dicit: quod cum inter primos et postremos ejusdem
ecclesiae nostrae iobbagyiones super nobilitate et statu iobbagyionatus eorum fuisset gravis
discordia suscitata; Ladislaus IV
14007. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3260 |
Paragraph |
Section]
regis majoris officii uspiam alibi memorantur.
2 Qui diploma illud impetrarunt, fuerunt iobbagyiones castri
Zagrabiensis in campo tum Zagrabiensi, nunc Turopolyensi dicto commorantes.
3 Nisi totus diplomatis illius spiritus id denotare videtur, quod incolae
campi illius, qui uti nunc, ita indubie tunc etiam plures hospitum centurias efferebant,
omnes ad semel nobilitari voluerint, id Belae regi non arriserit; ut tamen aliquid eorum
precibus detulisse videatur, provocatum diploma cum
14008. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3260 |
Paragraph |
Section]
Zagrabiensi, nunc Turopolyensi dicto commorantes.
3 Nisi totus diplomatis illius spiritus id denotare videtur, quod incolae
campi illius, qui uti nunc, ita indubie tunc etiam plures hospitum centurias efferebant,
omnes ad semel nobilitari voluerint, id Belae regi non arriserit; ut tamen aliquid eorum
precibus detulisse videatur, provocatum diploma cum aequivoca illa clausula
iisdem elargitus sit. 4 Adduxit me in opinionem hanc aliud Ioachimi totius
Sclavoniae bani de 1271. diploma, quod Stephanus
14009. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3260 |
Paragraph |
Section]
reliqui
servientes regii aut nobiles regni perfruuntur; tota itaque cooptatorum in aulam
regiam nobilium honoris praerogativa in eo substitisse videtur, quod illi frequentius in aula
regis versari potuerint, per id vero occasionem nacti sint tam provinciales quam
aulicos magistratus et honores facilius consequendi.
§ 55 Uti et primitivi ab adscititiis.
1 Cum in tribus tantum e hactenus prolatis
14010. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3260 |
Paragraph |
Section]
Cum in tribus tantum e hactenus prolatis privilegiis impetratores
eorumdem cum veris puris et naturaliter nobilibus
exaequentur, in aliis diplomatibus clausula haec desideratur, minori atque
illi libertate gavisi sint? 2 Ut id debite discutiatur, ante omnia definiri
debet quinam pro veris puris et naturaliter nobilibus reputati fuerint; vidimus
jam § 16-o quod inter iobbagyiones castri eadem naturalium
iobbagyionum distinctio viguerit. 3
14011. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3260 |
Paragraph |
Section]
Stephanus
militiae adscripsit vel inde apparet quod hi alias etiam liberi S. Regis vel
iobbagyiones S. Regis, ut eodem §-ho ostendimus, compellentur.
5 De naturalibus iobbagyionibus ecclesiae Albensis Bela in laudato Diplomate
id diserte quidem non profitetur; cum tamen dubitari non possit quod iobbagyiones ecclesiarum
compellationem et distinctionem naturalium iobbagyionum ab exemplo
iobbagyionum castri invexerint, vix etiam dubitare licet quod eandem etiam
14012. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
ii designati fuerint quos S. Stephanus
militiae alicujus castri aut ecclesiae adscripsit, probabile admodum efficitur
quod per naturaliter nobiles etiam ii intelligant quos idem rex in numerum militum immediate regiorum, id est, ut nunc loquimur, in album nobilium retulit.
7 Si proinde demonstrari potest quod naturales iobbagyiones seu
castri, seu ecclesiae honoris tantum gradu a reliquis discreti
fuerint, prona inde evadet conjectura quod
14013. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
honoris tantum gradu a reliquis discreti
fuerint, prona inde evadet conjectura quod naturaliter nobiles etiam a reliquis
perfecte nobilibus solo existimationis gradu discrepaverint. 8 Iam vero de
naturalibus iobbagyionibus castri id vel inde conicitur, quod Rit. Expl.
Verit. in octo locis, ut provocato § 16-o ostendimus, de Naturalibus
iobbagyionibus castri agat quin ullam illis praeter honoris praerogativam §-ho 304-o
attribuat, ubi dicitur: Cum... comes de Doboka
14014. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
quod Rit. Expl.
Verit. in octo locis, ut provocato § 16-o ostendimus, de Naturalibus
iobbagyionibus castri agat quin ullam illis praeter honoris praerogativam §-ho 304-o
attribuat, ubi dicitur: Cum... comes de Doboka pervideret (id est lustraret)
exercitum suum, quidam Herenszt stetit in ordine iobbagyionum naturalium, qui...
iobbagyiones S. Regis nuncupari solent; tunc accesserunt quidam de iobbagyionibus S. Regis
et rejecerunt illum de ordine suo dicentes quod ipse non esset de ordine et
14015. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
tantum et gradu discrepasse, quod inde etiam confirmatur quod
hi perinde ac alii castrorum iobbagyiones nobilitatem, ut jam ostendimus, per distinctum
regis privilegium debuerint impetrare.
10 De naturalibus iobbagyionibus ecclesiae Albensis id ipse
Bela in laudato supra diplomate diserte definivit dum ait statuentes quod omnes illi,
qui usque ad praesens tempus... nomine iobbagyionum permanserunt, eadem gaudeant per omnia
libertate, qua iidem primi, veri et naturales iobbagyiones...
14016. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
perinde ac naturales iobbagyiones a reliquis solo
existimationis gradu discrepasse tuto statuere licet. 12 Verum ex iis, qui
nobilitatem impetrabant, urgebat quosdam illa ambitio ut primitivis nobilibus in ipsa hominum
existimatione exaequntur, id autem ea ratione a effecturos arbitrabantur si clausulam
ejusmodi donationi iniseri procuraverint. 13 Quod tamen eos minime assecutos
fuisse puto; invecto enim haereditariae nobilitatis systemate ea ex ipsa rei natura publica
opinio suapte invalescit quod vetus
14017. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
se
cogi permittit. 14 Quare ego ita existimo quod sub ipso S. Stephano
descendentes primitivarum, quae Regnum occuparunt, familiarum pro
nobilibus primitivis habiti, et majori prae illis, quos rex hic in coetum
militum, id est nobilium, cooptaverat, existimatione gavisi fuerint. 15
Postquam primitivae illae stirpes partim naturali rerum cursu, partim per continua ferme
bella interciderunt, tum primum creati a S. Stephano milites pro naturaliter
nobilibus, id est
14018. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
militum, id est nobilium, cooptaverat, existimatione gavisi fuerint. 15
Postquam primitivae illae stirpes partim naturali rerum cursu, partim per continua ferme
bella interciderunt, tum primum creati a S. Stephano milites pro naturaliter
nobilibus, id est primitivis, haberi coeperunt. 16 His quoque sensim
exstinctis nulla amplius nova creatorum nobilium epocha defixa fuit, quia nullus successorum
ejus tot fundandae novae periodi titulos conjunxit, videlicet fundatoris regiae dignitatis,
instauratoris
14019. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
e Rit. Exp. Verit. §-his 44, 194, et
360 non obscure elicitur. 6 Inter hos Andreas II in decreto de 1222. art. 29
memorat boves, tributa, et cibriones, postea tamen universim
adjicit: et duas partes castrorum, id est proventuum castrorum, rex
obtineat, e quo conficitur alios etiam praeterea proventus e castris regi et comiti
obvenisse.
7 Bela IV in suo de 1240. diplomate, quo praestationes vinitorum castri
14020. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
rex
obtineat, e quo conficitur alios etiam praeterea proventus e castris regi et comiti
obvenisse.
7 Bela IV in suo de 1240. diplomate, quo praestationes vinitorum castri
Geuriniensis, id est Iaurinensis, regulat, et quod mihi amicus ex authographo descriptum
communicavit, ita habet: eidem populi nec descensum comitis, nec liberos denarios, nec
bovem, nec fekespénz, nec debitum centurionis solvant, nec centurionem habeant, sicut
caeteri castrenses
14021. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
docuimus. 19 Censui huic an non ipsi quoque iobbagyiones castri
, qui aut vineas possidebant, aut mulsum, vel cerevisiam coquebant subjecti fuerint, necdum
exploratum est.
20 Descensibus e converso comitis castri, id est praestando
eidem, dum officii causa proficiscebatur, gratuito hospitio et intertentione eos obstrictos
fuisse, e Rit. Expl. Verit. § 323 apparet, in quo iobbagyionum descensum
comiti persolventium fit mentio. 21 Apparet etiam e
14022. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
diplomate Nicolai
bani iobbagyionibus castri Zagrabiensis elargito et in arch. nobilium campi asservato de
1273. ubi dicitur: quod per solutis commutationibus descensuum nec vice-iudex ejusdem
bani nec comes curialis ejusdem inter ipsos descensum facere possit, et ob id comiti decem
et octo pensas, eidem bano 10 pensas circa festum Martini annuatim solvere teneantur.
22 Apparet ex hinc quod aliqui iobbagyiones castri descensum comitis certa
aeris quantitate redemerint, alii proinde eundem in natura sustinebant;
14023. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
etiam suis
aliquid dependere debuerint, nec affirmare nec inficiari ausim, cum neutrius sententiae vadem
statuere possim. 35 Utcunque tamen sit seu de bobus seu de
tributis seu de cibrionibus seu de fekespénz seu de debito centurionis, id
satis constat quod iobbagyiones castri et iurisdictionem et signa comitis ex ipso conditionis
suae instituto agnoverint descensibusque ejus subjacuerint, id autem verae
nobilitati ex ipsa liberi hujus status idaea repugnaverit, adeoque quod
14024. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
seu de
tributis seu de cibrionibus seu de fekespénz seu de debito centurionis, id
satis constat quod iobbagyiones castri et iurisdictionem et signa comitis ex ipso conditionis
suae instituto agnoverint descensibusque ejus subjacuerint, id autem verae
nobilitati ex ipsa liberi hujus status idaea repugnaverit, adeoque quod nobiles
iobagyiones seu castri seu ecclesiae (horum enim semper eadem cum illis sors fuit) a
genuinis regni nobilibus non tantum honoris gradu, sed
14025. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
castrorum) signanter de campo Zagrabiensi ad
servitia facienda et taxas persolvendas compellant; subjicit deinde: et nobiles
castrenses, quos antea semper banis
audientiam fecisse (id est horum tantum iudicium agnovisse) intelleximus,
ab obedientia castris facienda extrahimus; Medved in Zagrabiensi,
Rakonok (nunc Rakovecz), Kemlek et Kaproncza in Crisiensi comitatu
situantur, adeoque per diploma hoc omnes
14026. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
diploma Mathaei, bani
totius Sclavoniae, de 1270, ex authographo descriptum, quo usum et consvetudines, quibus
nobiles Regni Sclavoniae ab immemoriali, ut illic dicitur, tempore
in iudiciis utebantur, articulatim confirmat, et cujus § 40, uti id, dum illud commentarer,
dispescui, dicitur: Et quod omnia praemissa debito ordine observentur, cum comite
Zagrabiensi continuo duo nobiles et duo iobbagyiones castri, et totidem cum comite
Crisiensi, quos Regnum eligendos duxerit, judicabunt.
14027. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
e iobbagyionibus castri tot, quot e
statu nobilium individua delegarint. 17 Debebant certe illi in
usum complurium praerogativarum nobilitarium pridem antea devenisse, quam ad hanc
administrationis publicae communionem admittantur; id autem ad Belae IV regnum, qui
Turopolyenses jam 1224. ad imperfectum illum nobilitatis statum, ut jam vidimus,
evexit, commode referri potest.
18 In Hungaria singulares castri iobbagyiones ad perfectam statim
nobilitatem evehi
14028. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
nolit pro donatione regia
considerari, innuere videtur quod non omnia perfecta nobilitatis iura impetratori conferre
voluerit. 6 Indubie reservaverit sibi rex porro etiam venationem et forte pro
tempore illo gratuitum hospitium et intertentionem, id quod iuribus perfectae nobilitatis
adversabatur. 7 Itaque per haereditarium descensum compilator
diplomatis hujus id exprimere voluisse videtur quod civilistae emphiteusim, nos
perpetuam arendam, quam imperator Iosephus
14029. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
6 Indubie reservaverit sibi rex porro etiam venationem et forte pro
tempore illo gratuitum hospitium et intertentionem, id quod iuribus perfectae nobilitatis
adversabatur. 7 Itaque per haereditarium descensum compilator
diplomatis hujus id exprimere voluisse videtur quod civilistae emphiteusim, nos
perpetuam arendam, quam imperator Iosephus II in venditione bonorum fundi
litterarii et religionis inducere voluit, appellamus, id est haereditarium sine
proprietate
14030. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
descensum compilator
diplomatis hujus id exprimere voluisse videtur quod civilistae emphiteusim, nos
perpetuam arendam, quam imperator Iosephus II in venditione bonorum fundi
litterarii et religionis inducere voluit, appellamus, id est haereditarium sine
proprietate possessorium.
§ 59 Quae fuerint onera.
1 Atque ex his tertia etiam, quam § 49 proposuimus, quaestio, nimirum
quibusnam oneribus obnoxiis fuerint illi, qui
14031. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
§ 59 Quae fuerint onera.
1 Atque ex his tertia etiam, quam § 49 proposuimus, quaestio, nimirum
quibusnam oneribus obnoxiis fuerint illi, qui nonnisi imperfecta gaudebant nobilitate, facile
resolvitur; de nobilibus enim iobbagyionibus castri id jam § 57 enucleavimus.
2 Iobbagyionum ecclesiae eadem ferme sors fuit, nisi quod hos
a tributis per specialia privilegia exemptos fuisse constat.
3 De donatariis qui terras sub certo onere impetrarunt, e
14032. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
denique descensibus regis obnoxii fuerint. 4 Si plures successive
ejusmodi donationes protrahantur, elucescent ex iis indubie alia adhuc onera,
quae reges iis imposuerant, quos perfectae nobilitati asserere noluerunt; nam id
aevo illo a mero regum arbitrio stetisse videtur.
§ 60 Cur Ludovicus I omnes nobiles in praerogativis exaequarit?
1 Tres itaque fuerant usque Ludovicum I imperfectorum nobilium classes,
quas ille art. 11
14033. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
iobbagyiones
ecclesiarum, et ii qui onerosas impetrarunt donationes.
2 Cum per exaequationem hanc iuribus et proventibus regiis haud parum
decesserit, libet ominari (neque enim tuto statuere adhuc licet) quid illum ad id statuendum
permoverit. 3 Constat quod Transylvania et Sclavonia tam quoad
proventuum formam, quam in ipso regiminis systemate in pluribus capitibus ab Hungaria
discrepaverit; nimirum in Transylvania centesima, in Sclavonia
14034. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
Ludovici combinetur, videtur non obscure inde elici posse quod rex hic omnes adnexas
provincias ad idem cum Hungariae systema redigendi consilium susceperit, quemadmodum nuper
imperator Iosephus II totam ad eandem normam redigere monarchiam sibi proposuerat.
7 Ut id Ludovicus perficiat, ab exaequanda
60.7 exaequanda: exequenda MS
tributorum forma sibi ordiendum esse existimavit, procuravitque per art. 12-um ut
abrogata in Transylvania centesima, in Sclavonia
14035. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
vel vero nobiles etiam unius
sessionis, quorum plures donatarios esse satis constat, subjacuerint? 13
Verum cum ne de origine quidem armalistarum, ut § 46 ostendimus, res confecta sit,
praeposterum videtur quaestiones has vel agitare. 14 Id unum advertere operae
pretium videtur quod primum subjectorum lucro camerae nobilium unius sessionis vestigium
exstet in ipso statum decreto de 1446, quod sub gubernatore Hunyady condiderunt, prouti illud
Kovachich in Vestigiis Comitiorum integrum produxit,
14036. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
executivae tutum se praestare possit, quam si
hujusmodi iuribus continuo aliquid decerpat. 9 Plerumque potestas executiva
omnibus illis, quas constitutio reliquit, rimis in rem suam uti solet, ut in legislationem
sensim irrepere possit. 10 Non raro id, quod ex assignatis sibi reditibus
superat, in corrumpenda potestatis legislativae membra convertit; quandoque militari etiam,
quae ipsi, ut officio suo rite defungi possit, necessario concredi debet, potentia
legislativam uno ictu usurpare solet potestatem. 11
14037. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
legislativam etiam arripere debet potestatem.
13 Omnia haec diserte definire ad primitivum quidem, quo natio imperantem
sibi constituit, pactum pertinuisset; sed cum in illa saeculorum, quo Europea regna condita
sunt, barbarie necdum sufficiens ad id praestandum lumen affulserit, debuere
haec per elaboratas tardius constitutiones suppleri. 14 Itaque ad
constitutionem ea solum pertinent quae ad rite dividendas summi imperii partes, ad justos
singulae limites assignandos, ad
14038. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
cum populo exaequare.
8 Deinde haereditariam, quae jam antea invaluerat, nobilitatem ultro etiam,
sed ita stabiliverunt ut eadem omnibus externis honoris signis porro gaudere possit, in
realibus tamen reliquae civium classi ex integro exaequetur, id est iisdem legibus, iisdem
poenis, iisdem subsidiis subjaceat, nullos sibi haereditarios efficere possit magistratus,
imo in conferendis quibusvis muneribus nullae conditionis, sed tantum habilitatis ratio
habeatur.
Haereditariam
14039. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
Romanae docti, cum perviderent stabilita
semel haereditaria nobilitate non defuturos cum tempore optimates qui seu divitiis seu
clientelis, seu bellicorum factorum gloria inflati rempublicam civili bello involvere sicque
ad supremam eluctari potestatem conarentur, ut id pervertant, haereditariam stabiliverunt
monarchiam. 10 Et quia praevidebant quod, nisi ipse successionis regiae ordo
diserte designetur, frequentia cum periculo communis libertatis inter regios principes bella
exoritura sunt, non modo masculi, sed foeminei
14040. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
legibus vel praescribitur, vel vetatur; nulli autem civi actio
aliqua jure aut imperari, aut prohiberi per legem possit, nisi quam aut edere, aut
intermittere reipublicae intersit, potestatem legislativam ipsi populo reservare debere
facile perviderunt. 2 Si enim id principi concredatur, ministerium ejus, si
non noxias, certe inutiles, et jam hoc nomine libertati contrarias leges, vel exercendae
potestatis suae causa perferet;
Ut legislatio per repraesentantes nationis exerceatur.
14041. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
mittere sicque, etsi mediate tantum, in potestatem legislativam
influere possit. 3 Quod in emetiendis his districtibus non eam geometricam
iniverint proportionem ut aequalis populi numerus aequalem habeat in comitiis numerum
legatorum, constat; neque ipsi Angli id abnuunt hac in re non usquequaque regulariter actum
fuisse; alibi proportionem hanc subsequa tempora, quibus unus locus effloruit, alter ad
minorem redactus est populationem, commutasse; malunt tamen receptum usum retinere quam tot
gravissimis quaestionibus implicitam rem
14042. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
ius tamen eidem aliquid addendi, minuendi, aut modificandi denegarint.
7 Ita Angli stabilitatem constitutionis suae potissimum a justo potestatis
regiae, optimatum et populi aequilibrio pendere existimarunt proindeque hac legislativae
potestatis partitione id sunt assecuti ne unum corpus legislativum alterius iura infringere
sicque aequilibrium hoc possit perturbare.
§ 4 Limites potestatis legislativae.
1 Caeterum ad legislativam quidem potestatem universim omnia, quae
14043. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
de certis objectis peculiariter provideri debet. 2 Tale est primum:
Quoad ius tributa imperandi.
3 a) Ius necessaria pro intrinsecae et extrinsecae securitatis
conservatione tributa imperandi. 4 Id si soli principi concredatur, facile
evenire potest ut ministri domus suas ditare intenti, assentatores munificentiam principis
continuo provocantes, reges ipsi, si ad immoderatum luxum propendeant, aut vero cupiditate
illimitatae potestatis agitentur, gravibus nationem
14044. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
luxum propendeant, aut vero cupiditate
illimitatae potestatis agitentur, gravibus nationem onerent tributis. 5
Itaque Angli, postquam omnium indiscriminatim civium classem publicis pro modulo suo
subvenire debere necessitatibus decrevissent, ius hoc populo, id est inferiori senatui, ita
proprium constituerunt ut omnem hac in re legislationis communionem principi ademerint
sibique soli jus necessitates publicas definiendi admensaque illis tributa imperandi
reservarint. 6 Et cum ipsum hoc ius inefficax futurum
14045. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
publicas definiendi admensaque illis tributa imperandi
reservarint. 6 Et cum ipsum hoc ius inefficax futurum perviderunt nisi et de
usu jam collatorum subsidiorum cognoscendi habeant potestatem, constituerunt ut publici
aerarii administratores, quoties id natio exigit, de qualiter impensis subsidiis rationem
reddere teneantur.
Quoad imperium ad militiam.
7 b) Cum perducta apud omnes ferme Europaeos populos ad summum perfectionis
gradum militari arte et
14046. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
9 c) Ius etiam belli et pacis natura sua ad legislativam refertur
potestatem; cum enim bellandi ratio adeo sumptuosa effecta sit ut gravia prorsus subsidia
requirat; cum bella, quin civium effundatur sanguis, geri non possint; cum denique
vicissitudines belli id secum ferant ut hostis unam aut plures etiam provincias saepe
desolet, evertat Penates, animalia rapiat, ipsos homines aut caedat aut in captivitatem
abducat sicque complura civium millia in extremam conjiciat calamitatem, securitas certe et
rerum et personarum admodum
14047. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
cum
multiplices supersint modi, quo per elevationem aut depressionem monetae, vel per majorem aut
minorem minus preciosi metalli admixtionem populus aliquis grave vicinis suis adferre possit
detrimentum, nisi hi tempestivum pro ratione temporis remedium adferent, adeoque id tardiori
plerumque comitiorum determinationi deferri non expediat, Angli totum hoc ius in principem
transtulerunt. 32 Quod si tamen hac etiam in re quidpiam, quod in populi
detrimentum cederet, princeps ageret, velut si monetam adeo vilem procudat, ut ea
14048. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
ad unius tantum
alteriusve civium classis commoda, sed ad generale totius nationis corporis bonum respicere
debeat, naturale est ut et singuli cives, et integri eorum ordines leges illas, quae suis
adversantur commodis, saepe non secus observare velint quam si majori vi ad id adigantur.
2 Itaque sicut legislativa, ita etiam executiva potestate omnis respublica
opus habet. 3 Ut autem haec officio suo rite defungi possit, major ipsi, quam
qua non ditissimus tantum quisque, sed ne plures quidem in unum consentientes et
14049. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
nossent regem in ipsa legum executione ministrorum opera
uti debere, quo regis personam magis adhuc sacram efficiant, hunc impeccabilem et solos, si
quid e re publica non agatur, ejus ministros rationi reddendae obnoxios reddiderunt.
13 Voluerunt illi hac ratione id efficere ut nullus ministrorum aliquid, quod
reipublicae rationibus officiat, regi suggerere ausit, quodsi vero rex ipse
quid ejusmodi meditaretur, metu poenae nullus ministrorum suam ad id operam ei locare velit.
14 Quodsi
14050. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
13 Voluerunt illi hac ratione id efficere ut nullus ministrorum aliquid, quod
reipublicae rationibus officiat, regi suggerere ausit, quodsi vero rex ipse
quid ejusmodi meditaretur, metu poenae nullus ministrorum suam ad id operam ei locare velit.
14 Quodsi tamen aliquis minister ne metu quidem poenae deterritus regi
adversus nationis libertatem aliquid molienti operam navasset, volebant Angli ut salva, quam
manuteneri reipublicae interest, erga regem veneratione severa in
14051. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
qua sub paucorum inspectione utique melius proficit quam si a numeroso
corpore exerceatur, principi sub conditione, uti jam diximus, exigendae ab administris,
quoties nationi visum fuerit, rationis crediderunt.
22 Et hae sunt illae potestatis executivae, id est regis, in Anglia
praerogativae, quae proverbio illi quod rex Angliae tantam habeat authoritatem ut omnibus
benefacere possit, locum dederunt. 23 Quibus e contra vinculis
constringatur ne cuiquam (juxta idem proverbium)
14052. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
expressisse affirmare solet, discussioni comitiorum obnoxiae redditae sint, fit ut rex ne hac
quidem via in usum legislativae potestatis se possit collocare.
12 c) Non exiguum etiam usurpationibus potestatis executivae impedimentum
ponit publicitas, id est tutelare illud libertatis numen, loquendi scribendique libertas; cum
enim contra ea solum scripta, quae ipsam tantum rempublicam perturbare, aut secus eidem
officere possent, leges poenam decreverint, de aliis omnibus suas pandere cogitationes, imo
publicis etiam
14053. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
continuo militem facile conducere posset quem regis copiis opponat.
Praesidia quoad judicialem potestatem.
22 Denique cum iudicis officium haud ultra procedat, quam legem ad factum,
de quo quaestio vertitur, applicare, id est, sub cujus legis dispositionem controversum
factum cadat, enunciare; si iudex seu ad interpraetationem legis se immittat
6.22 immittat: immitere A
, seu de facto, de quo adhuc nulla lex decreverit,
14054. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
si iudex seu ad interpraetationem legis se immittat
6.22 immittat: immitere A
, seu de facto, de quo adhuc nulla lex decreverit, arbitrarie pronunciet, utique
legislativam sibi arrogat potestatem; id ne evenire possit, Angli:
In stricta observandarum formularum et litteralis legis sensus obligatione.
23 a) Primum certas singulae actioni formulas praescripserunt, quas si
actor ad
14055. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
detulerunt. 8 Primitivum seu tacitum,
seu expressum pactum eo statim momento, quo coalescens in unum populus summum imperium
introduxit, existere debuit. 9 Nemo enim in hunc (nisi forte eum armis
subjugavit) imperium exercere potest, nisi cui ille id sponte detulerit. 10
Itaque de eo quis imperet, quave ratione imperium exerceat, cum primae statim populi unione
pactum perfici debebat. 11 Tale et quidem explicitum est pactum illud quod
septem Hungarorum tribus, antea, ut Porphirogenitus docet, ad
14056. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
"de progenie almi ducis". 13 Caeterum jam Arpadum
jure bonorum officiorumque largitionis usum fuisse, innumera Anonymi loca demonstrant.
14 (c) "Quod" (verba sunt pacti) "septem principales personae (...) et
eorum filii nunquam a honore regni (id est a consilio ducis, et eminentioribus magistratibus)
excludentur".
§ 10 Verum mox in monarchico-aristocraticam inclinavit.
1 Verum parte ex una Hungarorum seu nobilium numerus per frequentes, quas
non multo
14057. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
statum gubernii forma usque Colomannum perstitisse videtur.
3 Nam et coronationis omnium regum praeter Petrum, et celebratorum sub iis
comitiorum luculenta jam vestigia tenemus (a), et libri S. Ladislai, et Colomanni testantur
quod in comitiis populus, id est minor nobilitas, aequam cum optimatibus
partem habuerit (b). 4 Si quae tamen proximioribus aetati illi scriptoribus
fides est, gravissima negotia, veluti consensus in propositum a rege successorem (c),
exauctoratio prioris
14058. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
veluti consensus in propositum a rege successorem (c),
exauctoratio prioris et alterius electio (d), tum quoque penes episcopos et optimatos fuit.
5 Tantum, an occasione coronationis inaugurale nuncupaverit sacramentum, non
constat.
6 Id constat quod primus statim S. Stephani successor Petrus, homo exter
peregrinisque imbutus principiis, pleraque ejus instituta everterit, praecipuis muneribus
exteros praefecerit, quin plerasque etiam terras his potissimum contulerit, Hungaros vero
gravibus tributis
14059. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
errore typothetae loco "Hungarica" irrepsisse "Baiavarica," dum dicit "Hungaros petentes lege
Baiavarica donavit." 19 Quis enim credat tenacissimum institutorum suorum
populum peregrinam legem uno ictu inducendam ultro orasse.
20 (g) Id enim significare videntur illa Lamb. Schafnaburgensis verba:
"Henricus Salomonem in solium patris restituit, oblatisque omnibus, quae regi scrupulum
movere, vel regni statum labefactare poterant... remeavit."
14060. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
regno salis distractionem eotum fuisse ostendit.
7 Porro ne rex monetam alterius, quam, quae sub Bela III viguit, ligae cudere
possit, articulo 23-o. 8 Denique in militaribus quod, cum nobiles propriis
sumptibus militare teneantur, id rex ab ipsis nonnisi intra limites regni exigere possit,
articulo 7-o. 9 Iudicialis etiam regis potestas eo limitata fuit ut is motas
tantum ad amissionem capitis aut bonorum causas judicare possit, articulo 8. § 1-o; reliqua
vero iudiciorum forma articulis 5.
14061. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
Demum concessa primati regem, si eam infringerat,
excommunicandi potestate.
14 (a) Andream II occasione inaugurationis sacramentum nuncupasse patet ex
ipso alterius ejusdem, quippe de 1231, decreti articulo 5-o, uti id uberius explicatur in
Vestigiis Diaetarum sub nota (a) pag. 104. 15 Ne quis tamen
dubio locus supersit, eruitur id diserte ex epistola Pontificis de 1235, ubi de Andrea
loquens ait: "Cum (...) in coronatione sua juraverit etiam jura regni sui et
14062. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
Andream II occasione inaugurationis sacramentum nuncupasse patet ex
ipso alterius ejusdem, quippe de 1231, decreti articulo 5-o, uti id uberius explicatur in
Vestigiis Diaetarum sub nota (a) pag. 104. 15 Ne quis tamen
dubio locus supersit, eruitur id diserte ex epistola Pontificis de 1235, ubi de Andrea
loquens ait: "Cum (...) in coronatione sua juraverit etiam jura regni sui et honorem coronae
illibata servare." 16 Et hinc tuto existimare licet quod antecessores etiam
Andreae II, quos pariter jurasse mox
14063. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
quodve
instrumenta haec formam potius diplomatis et privilegii praeseferre videantur.
2 Verum reputent illi improprium, qui in instrumentis aevi hujus viguit,
scribendi modum, expendant in praefationibus Andreae clausulam illam: "ipsi nobiles Nostri
(id est universi) Serenitatem Nostram instantiis multis pulsaverunt," in praefatione Belae IV
illam: "Quod nobiles Hungariae universi ad nos accedentes," in praef. Ludovici illam:
"praelatorum, baronum, nec non procerum, ac nobilium regni Nostri coetus et universitatis
14064. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
omnes has clausulas,
et videbunt nec universos tam vasti regni nobiles regias aures pulsare, nec reges accedere,
nec nuncios mittere potuisse, nisi praevie in comitiis congregatos.
4 Ne vero seu forma diplomatis, seu id eos offendat quod in decretis istis
nulla factae per regem comitiorum convocationis memoria occurrat, legant ea, quae infra ad
decretum Alberti animadvertemus, et videbunt quod adhuc 1439. is quandoque in Hungaria
legislationis usus viguerit ut status sponte congregati
14065. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
IV haec de novo emersisse apparet quod regii homines multas nobilium, et
hi vicissim populorum regiorum terras occupaverint, quae reciproce restituendae ordinantur
articulo 2-o et 5-o. 7 Quod rex seu domi, seu in exercitu deficientium bona
via facti occupaverit; id enim articulis 6-o et 9-o prohibetur. 8 Caeterum
hoc quoque decretum nullo iterum alio quam regis filiorumque suorum juramenti, tum intentatae
anathematis poenae praesidio fulcitum fuit. 9 Vel ex ipso tamen decreti hujus
tenore, tum quod Belam
14066. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
fuerint, forte ab exemplo regis hujus argui potest reliquos
etiam ejus praedecessores inauguralia diplomata edidisse, sicut vicissim, cum aliquot ejus
praedecessores inaugurale nuncupasse sacramentum superius ostensum sit, hos etiam postremos
tres primae periodi reges id praestitisse vix dubio locus videtur. 3 Comitia
certe eos praeter Stephanum V, qui biennio tantum regnavit, identidem celebrasse, adeoque
avitam constitutionem haud mutasse, jam in Vestigiis Diaetarum ostensum est.
14067. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
unum obtutum collocare.
2 Delata in abstracto per primitivum pactum domui Arpadianae successio tota
haec epocha nuspiam determinata fuit; cum plerique scriptores nostri lectores in contrariam
sententiam obtorto, ut ajunt, collo pertrahere conentur, libet id per specifica facta
illustrare.
4 Bona primorum ducum sorte evenit quod singulus eorum tamdiu vixerit donec
primogenitus ejus adolevit. 5 Pronum itaque iis fuit nationem eo pertrahere
ut primogenitum se adhuc vivis pro successore
14068. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
S.
Stephani se evolvit. 8 Si primogeniturae ordo jam stabilitus fuisset, huic
Andreas I succedere debuisset. 9 Regnavit vero Petrus, qui ex Arpadiana
styrpe per masculum ne descendebat quidem. 10 Ut vim exempli hujus elevent,
alii id matris suae Giselae artibus perfectum fuisse, alii id inde evenisse dicunt, quod
metuerunt proceres ne sub Andrea in Christianis sacris necdum satis firmato, religio pessum
eat. 11 Verum si primogeniturae ordo pragmatice stabilitus fuisset, apud
armatam, ut
14069. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
ordo jam stabilitus fuisset, huic
Andreas I succedere debuisset. 9 Regnavit vero Petrus, qui ex Arpadiana
styrpe per masculum ne descendebat quidem. 10 Ut vim exempli hujus elevent,
alii id matris suae Giselae artibus perfectum fuisse, alii id inde evenisse dicunt, quod
metuerunt proceres ne sub Andrea in Christianis sacris necdum satis firmato, religio pessum
eat. 11 Verum si primogeniturae ordo pragmatice stabilitus fuisset, apud
armatam, ut tunc erant Hungari, gentem potentia matris regis nunquam
14070. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
jam sub Andrea I se evolvit.
18 Huic enim, si primogeniturae ordo stabilitus fuisset, filius Salomon
continuo succedere debuisset, sed cum minorennis adeoque regnando adhuc incapax fuerit, rerum
potitus est Bela I, Andreae I frater. 19 Hic iterum id peculiari per Andream,
antequam adhuc filium sustulisset, cum Bela inito pacto evenisse dicunt. 20
Verum stabilito semel successionis ordine, non est amplius in regis potestate eum per privata
pacta cum fraude tertii immutare, et Andream ipsum pactum hoc postea
14071. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
fasces delatae
fuerunt. 33 Verum dum postea imperator Emanuel pro ejus tertiogenito Stephano
urgeret, status et primogenitum exauctorarunt, et neglecto secundogenito Ladislao,
tertiogenitum, Stephanum nempe IV, regem proclamarunt. 34 Verum quidem est id
status terrore exercitus, quem imperator Emanuel adduxerat, permotos fecisse.
35 Verum si pragmatice defixus fuisset succesionis ordo, non potuisset
Emanuel ambitiosis suis consiliis illud obtinere quasi receptum esset apud Hungaros illud
institutum, ut
14072. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
ordine successio reipsa respiciebat, eam contravertit
Carolus Martellus eo unice nomine, quod is propiore gradu, licet per foemineum tantum sexum,
Arpadianam domum contingat; erat enim Mariae, Stephani V filiae, ex Carolo Siciliae rege
filius. 44 E quo apparet ne id quidem satis exploratum fuisse an remotior
masculus proximiorem sexum foemineum excludat.
45 Frustra itaque sunt omnes illae, quas patroni contrariae sententiae e
diversis diplomatibus sollicite conquisiverunt, primogeniturae ordinem praedicantes
14073. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
suis
faventes propriis diplomatibus inserant? 46 Res ipsa eventuumque vices et
factorum series indagari debet.
47 Haec autem aperte ostendunt in secundo, tertio et ultimo periodi hujus
rege vel id in quaestionem vocatum fuisse, an masculo prae foemineo sexu ius competat
successionis; ostendunt post 100 ab aditu per S. Stephanum regimine annos primum patri suo
immediate successisse Colomannum; ostendunt neglecto minorenni Andreae I filio Salomone
fratres ejus primum
14074. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
Andream II coronato licet jam primogenito Bela IV regnum in nasciturum primo e
posteriori consorte filium transferre voluisse, adeoque delata tantum in abstracto domui
Arpadianae successione circa hujus ordinem nulla fixa principia viguisse satis apparet.
49 Id quod aliorum etiam, qui Europaea regna condidere, barbarorum, Francorum
in Italia, Nordmanorum in Anglia, Visigothorum in Hispania, et Longobardorum in Italia
exempla satis ostendunt.
50 (a) Simon de Keza: "Principes et nobiles Hungariae episcoporum
14075. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
§ 22 Alter constitutionis defectus: usus partiendi cum fratribus et primogenitis regum
regni.
1 Maximam tamen internae regni perturbationi ansam dedit infelix Andreae I
partiendi cum fratre suo regni exemplum. 2 Id enim ipsum statim Andream
civili cum fratre suo bello involvit.
3 Hoc exemplo permotus Geyza I a fratruele suo Salomone rege tertiam regni
partem perinde extorsit, perindeque in civile cum eodem bellum prolapsus est.
4 Unicus cum
14076. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
sed Sclavoniae, quam recens conquisiverat, ducatum cessit. 6 Verum
Colomannus postea hunc recipere tertiamque regni partem eidem concedere maluit, nec multo
post in civile cum eodem bellum incidit.
7 Ut id Geyza II antevertat, fratri suo Ladislao Bosniae, Stephano Syrmii
ducatum concessit. 8 Sed et hic Geyzam frequenti civili bello impetiit.
9 Bela III, ut paria inter filios suos dissidia antevertat, Emericum filium
ex asse
14077. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
aequivalens praestare voluerit, hic patrem non jam ad tertiam, sed ad
dimidiam regni partem sibi cedendam coegit. 16 Ita editum semel inter fratres
partiendi regni exemplum effecit ut idem postea non tantum fratrueles, sed et primogeniti
regum assectarentur, id quod Hungariam decem funestis civilibus bellis involvit.
§ 23 Solemnia coronationis omnes epochae hujus reges subiverunt.
1 Singulum epochae hujus regem coronationis solemnia mox cum aditu regni
subivisse extra dubium
14078. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3320 |
Paragraph |
Section]
regni
stabilitum fuisse appareat.
De inaugurali iuramento non ita est expeditum.
8 Inaugurale iuramentum jam Salomonem regem nuncupasse probabile admodum
videtur (c). 9 Adminus ante Emericum id in usu fuisse jam superius
docuimus.
Vestigium capitulationis hactenus primum de Andrea III erutum est.
10 E contra capitulationem, seu inaugurale diploma, usque Andream III
14079. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3426 |
Paragraph |
Section]
fratrem suum, ultimis
tabulis dedit, vicariamque eidem, dum Ladislaus adolesceret, tradidit potestatem (i), et
Stephanus V curam reipublicae viduae suae Elisabethae cum delectis aliquot primoribus suprema
voluntate interea mandavit.
24 (a) Ubertim id in Vestigiis Diaetarum ostenditur.
25 (b) Chronicon Thurocz. cap. 30-o "Et vivi regis Salomonis coronam...
habere noluit;" Salomon autem triennio post electionem S. Ladislai decessit.
26 (c) Chronicon Thuroczii:
14080. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3426 |
Paragraph |
Section]
nostro promisimus juramento, quod jura
nobilium reddi faciamus".
30 (f) Biographus S. Adalberti: "Sarolta totum regnum viri in manu tenuit,
et quae erant viri, ipsa regebat."
31 (g) Patet id e provocato sub (d) textu.
32 (h) Patet e copiosis, quae hanc in rem jam producta sunt, diplomatibus.
33 (i) Hujus rei testis est omni exceptione major Thomas archid.
Spalatensis.
§ 24 Usus
14081. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3426 |
Paragraph |
Section]
sed jure suffragii gaudebant, forma comitiorum.
1 Usum comitiorum inde a S. Stephano per totam hanc periodum viguisse in
Vestigiis Diaetarum luculenter ostensum est, quamvis pauca eorum decreta ad nos
sint transmissa. 2 Id dum dico, status jura suffragii in iis gavisos fuisse
utique una adfirmo. 3 Armatae enim, ut tunc erant Hungari, gentis comitia
unice ad audienda principis jussa cogi non solent. 4 Verum longe alia atque
nunc eo aevo agendorum negotiorum ratio fuit.
14082. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3426 |
Paragraph |
Section]
scriptum redigebantur. 9 Ad ejusmodi comitia
potentiores dynastae magna militum manu stipati conveniebant, sed cum minor
nobilitas perinde armata adfuerit, cum hujus numerus plurium etiam dynastarum comitatum
superaverit, debuit id semper decerni, quorsum major nobilium pars, id est major militiae
numerus inclinabat. 10 Si tamen minor nobilitas in diversas sententias
distracta fuit, aliquot vero dynastae minori licet hujus parti accesserunt, facile evenit ut
non id, quod potior, sed quod
14083. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3426 |
Paragraph |
Section]
comitia
potentiores dynastae magna militum manu stipati conveniebant, sed cum minor
nobilitas perinde armata adfuerit, cum hujus numerus plurium etiam dynastarum comitatum
superaverit, debuit id semper decerni, quorsum major nobilium pars, id est major militiae
numerus inclinabat. 10 Si tamen minor nobilitas in diversas sententias
distracta fuit, aliquot vero dynastae minori licet hujus parti accesserunt, facile evenit ut
non id, quod potior, sed quod fortior pars nationis tuebatur, decretum
14084. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3426 |
Paragraph |
Section]
superaverit, debuit id semper decerni, quorsum major nobilium pars, id est major militiae
numerus inclinabat. 10 Si tamen minor nobilitas in diversas sententias
distracta fuit, aliquot vero dynastae minori licet hujus parti accesserunt, facile evenit ut
non id, quod potior, sed quod fortior pars nationis tuebatur, decretum fuerit.
11 De aliis, quae ad internum regni statum regulandum pertinent, parum adhuc
solliciti status fuere. 12 In id unice intendebant ne rex suam cum detrimenta
statuum potestatem
14085. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3426 |
Paragraph |
Section]
dynastae minori licet hujus parti accesserunt, facile evenit ut
non id, quod potior, sed quod fortior pars nationis tuebatur, decretum fuerit.
11 De aliis, quae ad internum regni statum regulandum pertinent, parum adhuc
solliciti status fuere. 12 In id unice intendebant ne rex suam cum detrimenta
statuum potestatem extendat, neve proceres nobilitatem opprimant. 13 Id si
evenit, convenere status, etiam a rege non rogati, concepere brevia aliquot legum capita
quibus abusus illi sufferebantur. 14
14086. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3426 |
Paragraph |
Section]
decretum fuerit.
11 De aliis, quae ad internum regni statum regulandum pertinent, parum adhuc
solliciti status fuere. 12 In id unice intendebant ne rex suam cum detrimenta
statuum potestatem extendat, neve proceres nobilitatem opprimant. 13 Id si
evenit, convenere status, etiam a rege non rogati, concepere brevia aliquot legum capita
quibus abusus illi sufferebantur. 14 Leges has libertates suas appellavere,
licet reipsa partitionem legislativae, executivae, et judicialis potestatis, id est
14087. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3426 |
Paragraph |
Section]
13 Id si
evenit, convenere status, etiam a rege non rogati, concepere brevia aliquot legum capita
quibus abusus illi sufferebantur. 14 Leges has libertates suas appellavere,
licet reipsa partitionem legislativae, executivae, et judicialis potestatis, id est
constitutionem regni, in se complectant. 15 Has regi pro confirmatione
praesentarunt; qui unanimi nationis consensui refragari cautum esse ratus, easdem totidem
verbis in forma diplomatis expedire solebat.
16 Ita Andreae II bis,
14088. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3426 |
Paragraph |
Section]
crimina poenarum, seu aliarum civilium legum perferendarum
causa, veluti sub S. Stephano, S. Ladislao et Colomanno, comitia acta sunt, in his aliquas
rex ipse, alias quidam e statibus leges proponebant, mutuo tamen semper assensu
perferebantur. 19 Testantur id laudatorum jam regum libri luculenter,
quamquam nolim inficiari multas ex iis, quae libris his continentur, leges non in plenis
comitiis, sed in regali senatu sancitas fuisse, id quod subactus usu rerum oculus facile
discernere potest.
14089. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3426 |
Paragraph |
Section]
e statibus leges proponebant, mutuo tamen semper assensu
perferebantur. 19 Testantur id laudatorum jam regum libri luculenter,
quamquam nolim inficiari multas ex iis, quae libris his continentur, leges non in plenis
comitiis, sed in regali senatu sancitas fuisse, id quod subactus usu rerum oculus facile
discernere potest.
§ 25 Interna gubernii forma fuit vitiosa.
1 Internum negotiorum statum periodo hoc illud non modice
14090. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3426 |
Paragraph |
Section]
partim per cursores publicos mandata subalternis jurisdictionibus
significabant, et cum ipsis de singuli effectu rationem exigere non vacarent, haec impune
plerumque ita negligebantur, ut si regi quodpiam horum effectui dari intererant, refractarium
magistratum ad id armis demum cogere debuerit (e).
9 (a) Patet id e pluribus civitatum privilegiis; speciminis causa libet
unicum civitatis Pestiensis provocare, ubi dicitur: "Si per ipsum (majorem villae) debita
iustitia alicui non
14091. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3426 |
Paragraph |
Section]
singuli effectu rationem exigere non vacarent, haec impune
plerumque ita negligebantur, ut si regi quodpiam horum effectui dari intererant, refractarium
magistratum ad id armis demum cogere debuerit (e).
9 (a) Patet id e pluribus civitatum privilegiis; speciminis causa libet
unicum civitatis Pestiensis provocare, ubi dicitur: "Si per ipsum (majorem villae) debita
iustitia alicui non fuerit exacta, ipse villicus, et non villa debeat conveniri coram nobis."
10 (b) S.
14092. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3426 |
Paragraph |
Section]
appellaverit". 11 Verum
appellata haec propter adjectam gravem 10 auri pensarum poenam raro locum habuerit.
12 (c) E S. Ladislai l. 3, cap. 3-o apparet palatinum non proprio officii
jure, sed regis nomine nobilium causas cognovisse, id quod postea judex curiae praestabat.
13 Sub Andrea II jam ipsi comites nobilium causas decimales discutiabant,
articulo 5-o. 14 Reliquas omnes, praeter sententias
25.12 sententias: sententiae B
14093. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3426 |
Paragraph |
Section]
"Cum esset edictum
a rege Andrea quod terrae castrorum a quocunque violenter occupatae, restituentur."
22 (c) Vide in Vestigiis Diaetarum pag. 138. decreti hujus
articulum 5-um et notam (d).
§ 27 Id tamen de iure tantum intelligi debet, de facto saepe inter arbitrarium imperium,
oligarchiam et democratiam militarem fluctuavit.
1 Caeterum eandem, quae sub S. Stephano invecta est, constitutionis formam
tota prima regum periodo de iure perdurasse
14094. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3426 |
Paragraph |
Section]
potentiae, tum arbitrario regum imperio obnoxia fuit.
3 Ast ubi seu in comitiis seu in exercitu tota coivit, cum illa ipsum
militiae regni corpus effecerit, poterat, si unita fuisset, summam rerum semper ad se
pertrahere. 4 Naturale itaque fuit ut ad id impediendum et procerum et regis
summum semper studium fuerit minorem in diversa studia distrahere nobilitatem.
5 Ut id efficiant, proceres primum pauperiores ex iis bene multos in
aulicum suum comitatum cooptare coeperunt. 6 Cum pars
14095. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3426 |
Paragraph |
Section]
militiae regni corpus effecerit, poterat, si unita fuisset, summam rerum semper ad se
pertrahere. 4 Naturale itaque fuit ut ad id impediendum et procerum et regis
summum semper studium fuerit minorem in diversa studia distrahere nobilitatem.
5 Ut id efficiant, proceres primum pauperiores ex iis bene multos in
aulicum suum comitatum cooptare coeperunt. 6 Cum pars dignationis haeri in
ejus etiam familiares dimanat, subinde plures etiam e melioribus nobilium
domibus aulas
14096. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3426 |
Paragraph |
Section]
frequentissimis propter non definitum regiae
successionis ordinem civilibus bellis agitata fuerit, plurimis per hoc tempus annis mera
viguit anarchia. 14 Superest ut genuinas eventuum horum causas eruamus.
§ 28 Causae per quas id effectum fuit: 1-o non definitus regiae successionis ordo.
1 Iam primum non definitus regiae successionis ordo, tum institutum
partiendi regni (a) frequentissima civilia bella excitavit, quae utique omnem internum
ordinem debent perturbare.
14097. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3426 |
Paragraph |
Section]
aliquae fixae civiles leges exstiterint adeoque
sententiae in casibus, ubi nulla adhuc consvetudo emerserat, arbitrarie tantum pronunciari
solverint.
3-o Nullum inter corpora legislativa aequilibrium.
4 Dein nec id uspiam adhuc definitum fuit, quam rex, quam optimates, quam
denique nobiles in legislationis exercitio partem habere debeant, id est, nullum inter ipsa
legislativa corpora aequilibrium exstitit. 5 Immo ne id ipsum quidem, quod
natio communem cum principe habent
14098. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3426 |
Paragraph |
Section]
solverint.
3-o Nullum inter corpora legislativa aequilibrium.
4 Dein nec id uspiam adhuc definitum fuit, quam rex, quam optimates, quam
denique nobiles in legislationis exercitio partem habere debeant, id est, nullum inter ipsa
legislativa corpora aequilibrium exstitit. 5 Immo ne id ipsum quidem, quod
natio communem cum principe habent legislativam potestatem, ullibi hactenus in publicas
tabulas relatum fuit.
4-o Nulla
14099. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3426 |
Paragraph |
Section]
aequilibrium.
4 Dein nec id uspiam adhuc definitum fuit, quam rex, quam optimates, quam
denique nobiles in legislationis exercitio partem habere debeant, id est, nullum inter ipsa
legislativa corpora aequilibrium exstitit. 5 Immo ne id ipsum quidem, quod
natio communem cum principe habent legislativam potestatem, ullibi hactenus in publicas
tabulas relatum fuit.
4-o Nulla edendorum suffragiorum norma.
6 Nulla etiam certa edendorum
14100. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3426 |
Paragraph |
Section]
Hungaricae constitutionis palladium ut rex, antequam
coronatur, nullum regiae potestatis actum legitimo possit exercere, nulla vero pro legitima
coronatione habeatur, nisi quae specifica S. Regni corona peracta sit, jam quidem hac etiam
periodo viguit (a). 20 Id ipsum tamen usu tantum et consvetudine conservatum
neque uspiam in publicas tabulas relatum fuit. 21 In possessorio S. hujus
coronae tota legislativae, qua status gaudebant, potestatis securitas consistebat; poterant
enim, donec eam in potestate habebant,
14101. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3426 |
Paragraph |
Section]
potestatis securitas consistebat; poterant
enim, donec eam in potestate habebant, occasione singulae coronationis constitutionem regni
sui seu renovare, seu explanare magis, seu novis fulcire praesidiis, et si rex haec acceptare
noluisset, poterant illi coronationem, id est, legale regiae potestatis exercitium negare; et
tamen nulla de reservata statibus coronae conservatione alia provisio tota hac epocha
reperitur, ita ut jam Emerici regis vidua eam una cum reliquis clenodiis in Austriam
transferre potuerit. 22 Immo ne usus
14102. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3426 |
Paragraph |
Section]
formarit, quasi is eo potissimum nomine
imperaret ut singulis subditis eos, quos postulaverint, favores impertiatur: immo reges in eo
reipsa praecipuum regiae potestatis exercitium situm esse existimarint. 2
Inde evenit ut, cum tabula fori, pontium et portuum, id est census fori, telonii et nauli
praecipuus adhuc esset regi proventus, ab his non modo civitates et liberae villae, sed etiam
totus ferme ecclesiarum populus, immo potentiorum plerorumque optimatum subditi liberi
pronunciati sint; ut plerique ex his ab ipsa etiam
14103. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3426 |
Paragraph |
Section]
strepere; parte
denique e tertia attrito aerario regio successores contra decessorum, saepe ipsi reges contra
propria privilegia agere. 4 Auxit mala reipublicae praecipue illud quod reges
pravo privilegia tam facile et elargiendi et infringendi usui insveti id ipsum subinde in
legibus publicis factitarint easdemque sicut ea, qua per status offerebantur, forma metu
armatae multitudinis facile acceptabant, ita metu post dilapsa comitia soluti eas continuo
infringendi nil pensi duxerunt. 5 Atque inde orta fuit perpetua
14104. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3426 |
Paragraph |
SubSect | Section]
leges ne tota quidem
adhuc secunda periodo relatum est) quod coronatio nulla alia quam specifica illa S. Stephani
corona peragi, nullus nisi eadem redimitus aliquem regiae potestatis actum legitime possit
exercere. 4 Episcopi tamen (c), imo ipse Carolus (d), id pro vulgari tantum
opinione reputabant. 5 Verum alium certe illi fovissent sensum si genuinam
instituti hujus vim et causam fuissent assecuti. 6 Licet enim hac adhuc
aetate usus inauguralis diplomatis, ut vidimus, necdum invaluerit, eam tamen
14105. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3426 |
Paragraph |
SubSect | Section]
Licet enim hac adhuc
aetate usus inauguralis diplomatis, ut vidimus, necdum invaluerit, eam tamen Hungari
constitutioni suae jam dudum statuerunt securitatem ut singulus rex statim
cum aditu regni de conservandis regni juribus, id est de manutenenda regni constitutione,
jurate caveat.
7 Ut juratam hanc tanto certius obtineant securitatem, nihil oportunius
constituere potuerunt, quam ut rex statim cum regni aditu et coronari et jurare debeat.
8 Ut autem
14106. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3426 |
Paragraph |
SubSect | Section]
10 Ubi e converso stabilito semel hoc
instituto non poterat electus etiam rex reale potestatis exercitium adire donec coronetur;
non poterat coronari donec status specificae hujus, quam in potestate habebant, coronae usum
eidem concedant, status autem id concedere non solebant donec electus promptum se non
exhibuit inaugurale nuncupandi sacramentum.
11 Et haec est vis instituti hujus, non populare (ut ignari rerum
nostrarum exteri improperare solent) praejudicium, non vanum spectandorum inauguralium
14107. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3426 |
Paragraph |
SubSect | Section]
Deinde quod in casum protrahendae in longius tempus (quod
legitima etiam de causa quandoque evenire potest) coronationis ad evitanda interregni mala,
nulla facta fecisse provisio comperiatur.
15 (a) Docet id instrumentum coronationis in Vestigiis
Diaetarum pag. 178. ubi dicitur: "ut tale novum (diadema) illi antiquo, dum (id est,
donec) sic detinetur, succederet, ac accederet liberatio."
16 (b) Docetur id proprie Caroli I instrumento in
14108. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3426 |
Paragraph |
SubSect | Section]
interregni mala,
nulla facta fecisse provisio comperiatur.
15 (a) Docet id instrumentum coronationis in Vestigiis
Diaetarum pag. 178. ubi dicitur: "ut tale novum (diadema) illi antiquo, dum (id est,
donec) sic detinetur, succederet, ac accederet liberatio."
16 (b) Docetur id proprie Caroli I instrumento in Vestigiis
Diaetarum pag. 176-a.
17 (c) In eodem instrumento ibidem episcopi dicunt: "cui
14109. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3426 |
Paragraph |
SubSect | Section]
15 (a) Docet id instrumentum coronationis in Vestigiis
Diaetarum pag. 178. ubi dicitur: "ut tale novum (diadema) illi antiquo, dum (id est,
donec) sic detinetur, succederet, ac accederet liberatio."
16 (b) Docetur id proprie Caroli I instrumento in Vestigiis
Diaetarum pag. 176-a.
17 (c) In eodem instrumento ibidem episcopi dicunt: "cui (coronae) multum
reverentiae atque authoritatis ex dicti regni incolarum opinione defertur, quasi in ea sit
14110. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3426 |
Paragraph |
SubSect | Section]
recuperata eadem sacra corona de novo
exstitimus coronati."
19 (e) In laudato coronationis instrumento ibidem pag. 177-a dicitur:
"regale diadema (...) quod in Albensi ecclesia summa cum diligentia asservabatur."
20 Debuerunt id postea ad propriam sedem Vissegradum transferre sicque in
suam plene redigere potestatem cum in alio, nempe Uladislai Poloni coronationis instrumento,
in Vestigiis Diaetarum pag. 238-a dicatur: "Sublata (per Elisabetham) de castro
Vissegradi corona illa
14111. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3426 |
Paragraph |
SubSect | Section]
et nobiles aequilibrium reduxit.
A comitiis celebrandis alienus fuit.
6 An tamen utrosque in constitutionali legislativae potestatis exercitio
conservaverit, non ita est expeditum. 7 Iam primum 1318, id est octavo post
legitimam suam coronationem anno, per praelatos regni sub poena excommunicationis ad
indicenda comitia cogi debuit. 8 An tamen eadem reipsa celebraverit, non
constat. 9 Post 20 enim annos, id est 1338, praelati apud Pontificem
14112. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3426 |
Paragraph |
SubSect | Section]
expeditum. 7 Iam primum 1318, id est octavo post
legitimam suam coronationem anno, per praelatos regni sub poena excommunicationis ad
indicenda comitia cogi debuit. 8 An tamen eadem reipsa celebraverit, non
constat. 9 Post 20 enim annos, id est 1338, praelati apud Pontificem denuo
conqueruntur: "Regem, a quo rerum potiretur, generales ordinum conventus vetare, in quibus
regni status ex consvetudine hactenus temperari consveverit" (d). 10 Adeo
nempe mance concepta fuit constitutio regni ut
14113. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3460 |
Paragraph |
SubSect | Section]
ac
posteritati ejus, prout regalis successionis ordo exigit, regnum defertur (a).
2 Verum ipsa etiam haec clausula perinde ac illa primitivi pacti "de
progenie almi ducis" est indeterminata. 3 Comitia etiam haec factiosa tantum
fuisse et id ostendit quod nullus episcoporum, nullus baronum, nullus comitum in instrumento
hoc cum dignitate exprimatur, et quod Carolus ipse id agnoverit qui se postea bis adhuc
coronari, nulli autem posterioris electionis et coronationis instrumento clausulam
successionis
14114. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3460 |
Paragraph |
SubSect | Section]
perinde ac illa primitivi pacti "de
progenie almi ducis" est indeterminata. 3 Comitia etiam haec factiosa tantum
fuisse et id ostendit quod nullus episcoporum, nullus baronum, nullus comitum in instrumento
hoc cum dignitate exprimatur, et quod Carolus ipse id agnoverit qui se postea bis adhuc
coronari, nulli autem posterioris electionis et coronationis instrumento clausulam
successionis inseri procuraverit. 4 Agnovit etiam per id quod filium suum
Ludovicum se adhuc vivo coronari summis studiis, etsi irrito conatu
14115. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3460 |
Paragraph |
SubSect | Section]
nullus comitum in instrumento
hoc cum dignitate exprimatur, et quod Carolus ipse id agnoverit qui se postea bis adhuc
coronari, nulli autem posterioris electionis et coronationis instrumento clausulam
successionis inseri procuraverit. 4 Agnovit etiam per id quod filium suum
Ludovicum se adhuc vivo coronari summis studiis, etsi irrito conatu adlaboraverit.
5 (a) In Vestigiis Diaetarum pag. 157.
§ 34 In coronatione
14116. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3460 |
Paragraph |
SubSect | Section]
licet quod hic quoque vigentis jam a
tanto, ut ostendimus, tempore consvetudinis hujus officium praestiterit.
3 Diploma inaugurale ne hunc quidem edidisse admodum probabile est,
siquidem ipsam constitutionem Andreanam octavo primum regni sui anno, id est 1351, et quidem
primus e successoribus Andreae confirmavit; observatio certe illa quod prima, quae ad nos
pertigit, regni constitutio 17-o vel 18-o regni Andreae II anno edita sit; quod renovatio
constitutionis hujus 30-o vel 31-o regni Belae IV anno emanaverit;
14117. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3460 |
Paragraph |
SubSect | Section]
confirmatam fuisse hactenus compertum sit, justum certe de illa Verböczii sententia part.
2-a tit. 14-o § 12-o dubium surgit quod omnes Andreae II successores decretum hoc in ipsa
inauguratione debuerint confirmare.
5 (a) Testatur id etiam synchronum Chronicon Budense dum ait:
"Magnatum, procerum, militum, ac communitatis nobilium regni Hungariae voluntate unanimi et
favore (...) coronatus exstitisset."
§ 35 Monarchico- tamen aristocraticam
14118. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3460 |
Paragraph |
SubSect | Section]
ut jam vidimus,
constitutionem confirmavit novasque in iisdem comitiis leges perferri concessit.
7 1378. dum de renunciando per Carolum parvum omni in Hungariam jure, deque
deferenda filiae suae Mariae cum sponso Sigismundo post fata sua successione ageretur, id
ipsum in comitiis pertractatum voluit (c). 8 Status certe in reali
potestatis legislativae exercitio sub rege hoc perstitisse docent etiam complures, quae in
comitiis 1351. perlatae sunt leges, utpote politicae: de sufferendis
14119. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3460 |
Paragraph |
SubSect | Section]
expeditorias a comite camerae... redimere... teneatur" longe magis arguere
potuissent jam Carolum nobiles dependendo lucro camerae subjecisse, cujus tamen contrarium
ex ejusdem decreti Carolini §-o 19-o constat. 4 Sicut proinde in Carolino
decreto § 33-us id tantum importat quod nobiles de persoluto a subditis suis lucro camerae
quietantias excipere debuerint, ita Ludovicaeus articulus 11-us nihil aliud significare
potest quam quod nobiles lucrum camerae a subditis suis exigere et aerario
14120. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3460 |
Paragraph |
SubSect | Section]
eodem instrumento apparet.
6 (a) Vide Vestigia Diaetarum pag. 186.
§ 37 Neque dependendo in naulis et teloniis censui.
1 Major est circa articulum 15-um difficultas; cum enim ibi id tantum
constituatur ut nobiles, si alias quam per locum tributorum transire possunt, per haec
tributorum loca transire non cogantur, videtur innui, quod si a contrario nullas alias quam
per loco tributorum transire potuerunt, tributum ipsi quoque dependere debuerint,
14121. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3460 |
Paragraph |
SubSect | Section]
alias quam per locum tributorum transire possunt, per haec
tributorum loca transire non cogantur, videtur innui, quod si a contrario nullas alias quam
per loco tributorum transire potuerunt, tributum ipsi quoque dependere debuerint, praesertim
cum subsequo articulo 17-o id tantum prohibeatur ne, si nuptiarum causa telonium transeunt,
una argenti marca, prout abusive invaluerat, ab iisdem exigatur, adeoque ordinaria tributi
depensio a contrario hic quoque supponi videatur.
2 Verum inter plurima, quae hactenus coram
14122. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3470 |
Paragraph |
SubSect | Section]
hi duo Ludovicaei articuli conceptus est, et tamen
sub Vladislao nobiles aliquo tributi generi subjectos fuisse nemo affirmabit qui vel levem
statisticae Hungariae tincturam habet. 8 Ut adeo sensum provocatarum legum
non nisi imperitia compilatoris, prout id saepius usuvenit, adeo ambiguum evasisse et
Ludovicum status regni sicut in aliis praerogativis, ita in hac etiam non dependendi nauli
et telonii census immunitate conservasse appareat.
9 (a) In antiquissimo, quod adhuc eruere potui, civitatis
14123. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3470 |
Paragraph |
SubSect | Section]
honoris consilii formalitatisque illius praerogativa adhaesit ut in
privilegiis clausula: "de voluntate etiam et consensu" adhibeatur, non excessit limites
potestatis suae Ludovicus si honorem hunc matri proprio etiam nutu detulit.
4 Verum si dignitas haec id etiam juris involvebat ut corregens absente aut
mortuo rege regnum moderari possit, id certe de systemate constitutionis absque statuum nutu
decerni non poterat. 5 Itaque cum Ludovicus constitutionem regni in reliquis
adeo religiose observaverit, probabilius
14124. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3470 |
Paragraph |
SubSect | Section]
"de voluntate etiam et consensu" adhibeatur, non excessit limites
potestatis suae Ludovicus si honorem hunc matri proprio etiam nutu detulit.
4 Verum si dignitas haec id etiam juris involvebat ut corregens absente aut
mortuo rege regnum moderari possit, id certe de systemate constitutionis absque statuum nutu
decerni non poterat. 5 Itaque cum Ludovicus constitutionem regni in reliquis
adeo religiose observaverit, probabilius videtur quod corregentia haec aut in honorifica
tantum nomenclatione substiterit, aut
14125. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3470 |
Paragraph |
SubSect | Section]
statuum nutu
decerni non poterat. 5 Itaque cum Ludovicus constitutionem regni in reliquis
adeo religiose observaverit, probabilius videtur quod corregentia haec aut in honorifica
tantum nomenclatione substiterit, aut certe cum assensu statuum delata, verum id ipsum aut
in publicas tabulas, sicut multa ejusmodi alia, referre intermissum, aut illis, quae
intercidisse vidimus, Ludovici decretis insertum fuerit.
§ 39 Constitutio sub Ludovico nullo praesidio fulcita.
14126. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3470 |
Paragraph |
SubSect | Section]
clausulam de
corregentia Elisabethae hujus exprimunt.
§ 42 Primum vestigium ut nobilitas ad comitia non viritim, sed per nuncios comparuerit.
1 In comitiis 1385. notabilis in constitutione Hungariae commutatio per id
intercessit quod status non jam viritim, sed per nuncios, seu repraesentantes ad comitia tum
primum evocari coperint. 2 Adhuc enim Ludovicus I §-o 4-o, adhuc Maria ipsa
in edita superiore anno decreti Andreae II confirmatione §-o 3-o "praelatorum,
14127. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3470 |
Paragraph |
SubSect | Section]
3-o "praelatorum, baronum,
nobilium coetum et universitatis identitatem" nominat. 3 In diplomate 1385.
jam de "quatuor potioribus nobilibus de singulis regni comitatibus ad comitia revocatis"
loquitur (a).
Quomodo id perfici potuerit?
4 Verum congregationes comitatuum in prima epocha celebratas fuisse nemo
hactenus edocuit. 5 In secunda periodo plura quidem exstant generalium in
comitatibus celebratarum congregationum monumenta, verum hae nihil nisi
14128. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3470 |
Paragraph |
SubSect | Section]
usus congregationum in comitatibus aut jam antea viguerit, licet nullum
hactenus ejus rei diplomaticum prolatum sit argumentum, aut certe quod ipsa hac mutatae
celebratarum diaetarum formae occasione usus etiam hic suam originem acceperit.
11 Sententiam hanc id etiam confirmat quod jam in Sigismundi decreto 6-o
articulo 2-o de restauratione judicum nobilium disponatur. 12 Articulo vero
4-o authoritas de actibus potentiariis
42.12 potentiariis: poten***is B
14129. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3470 |
Paragraph |
SubSect | Section]
decreto 6-o
articulo 2-o de restauratione judicum nobilium disponatur. 12 Articulo vero
4-o authoritas de actibus potentiariis
42.12 potentiariis: poten***is B
cognoscendi, id est, proclamatas congregationes celebrandi, quae antea solis
palatinis competebat, jam comitibus parochianis deferatur.
13 Caeterum id quoque e toties laudato diplomate apparet quod cum exordio
enati nuncios tantum comitatuum ad diaetas evocandi usus
14130. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3470 |
Paragraph |
SubSect | Section]
42.12 potentiariis: poten***is B
cognoscendi, id est, proclamatas congregationes celebrandi, quae antea solis
palatinis competebat, jam comitibus parochianis deferatur.
13 Caeterum id quoque e toties laudato diplomate apparet quod cum exordio
enati nuncios tantum comitatuum ad diaetas evocandi usus non duo, ut postea, sed quatuor e
singulo comitatu potiores nobiles deligi consveverint.
14 Apparet denique, quod mutatio haec non in
14131. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3470 |
Paragraph |
SubSect | Section]
24 Caeterum constat quod Hungari inde ab exordio regni usque finem
secundae epochae politica et judicialia simultanee in comitatibus pertractaverint,
ipsarumque politicarum ordinationem effectum potissime via juris procuraverint.
25 Patet id e vetustis palatinorum adjudicatoriis qui se eas e generali
comitatus T. congregatione edidisse profiteatur. 26 Nec obstat quod in
iisdem adjudicatoriis secum vicecomitibus, judicibus nobilium, et juratis assessoribus
processisse exprimant. 27 Hi
14132. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3470 |
Paragraph |
SubSect | Section]
ipso termino (verba sunt diplomatis) feliciter adveniente
ipsisque nobilibus universaliter in locum praedictum juxta Nostrae Celsitudinis decretum
convenientibus. 31 Si hic cum descriptis supra ejusdem diplomatis §-is simul
sumptis expendatur, mihi certe id videtur indicare quod Maria id tantum comitatibus
mandaverit ut quatuor potiores nobiles e singulo compareant, individua vero ipsa quod
comitatus delegerint.
§ 43
14133. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3470 |
Paragraph |
SubSect | Section]
feliciter adveniente
ipsisque nobilibus universaliter in locum praedictum juxta Nostrae Celsitudinis decretum
convenientibus. 31 Si hic cum descriptis supra ejusdem diplomatis §-is simul
sumptis expendatur, mihi certe id videtur indicare quod Maria id tantum comitatibus
mandaverit ut quatuor potiores nobiles e singulo compareant, individua vero ipsa quod
comitatus delegerint.
§ 43
43 tit. corr.
14134. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3470 |
Paragraph |
SubSect | Section]
in
democratiam inclinat.
1 Per horum comitiorum occasionem notabilis iterum in constitutione
Hungariae facta est commutatio, ideo quod non tantum civitatibus liberis (a), sed regalibus
etiam, et reginalibus (b), imo villis etiam liberis, id est oppidis privilegiatis jus
suffragii in comitiis delatum fuerit, sicque constitutio Hungariae denuo ad democratiam
tantisper inclinaverit.
2 Civitatum legatorum nulla amplius in praefationibus subsequorum
decretorum fit mentio. 3
14135. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3470 |
Paragraph |
SubSect | Section]
1458. (d), 1490. (e), et 1492. (f) comitia evocatoriae jam prolatae sint, easdem inde a
Sigismundi temporibus in usu suffragiorum permansisse dubitari nequit.
4 Quod numerum mittendorum per civitates ad diaetam nunciorum adtinet,
videtur reges id proprio civitatum arbitrio reliquissse, aut adminus infra tres quatuorve
nunquam restrixisse (g).
5 (a) In ingressu decreti de 1405. §-o 3-o dicitur: "convocatis ex omnibus
regni nostri comitatibus ac districtibus civitatum, oppidorum et liberarum
14136. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3470 |
Paragraph |
SubSect | Section]
minorem nobilitatem per repraesentantes tantum ad comitia evocandi usus, tum datum
civitatibus jus suffragii opportunissimam praebere poterat occasionem status in duas tabulas
partiendi sicque aliquod inter ipsa corpora legislativa aequilibrium inducendi...
4 Id tamen tarde admodum effectui datum fuisse infra docebimus.
5 (a) Vide praefationes decretorum post Sigismundum usque Uladislaum, quae
non tantum in Corpore Juris, sed etiam in Vestigiis Diaetarum
continentur.
14137. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3470 |
Paragraph |
SubSect | Section]
Juris, sed etiam in Vestigiis Diaetarum
continentur.
§ 48 Internus regni status sub hoc primum rege tantisper regulatus.
1 Vel ipsum tamen id, quod per institutum repraesentantum legislatio per
pauciora individua exerceri coeperit, jam eum produxit effectum, ut plures atque unquam
alias sub Sigismundo saluberrimae leges perlatae, tumque primum de interno etiam regni statu
regulando consilia suscepta sint.
14138. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3470 |
Paragraph |
SubSect | Section]
5 (a) In praefatione decreti 3-ii §-o 3-o, ubi dicitur: "celebrato
praelatorum, baronum, procerumque nostrorum conventu de ipsorum consilio, authoritate et
consensu has leges ex authoritate regia duximus statuendas." 6 Iam vero
meminisse oportet id ante natum Verböczyum scriptum fuisse.
§ 50
50. tit. delevi Primus statuum passus ad stabiliendam haereditariam
successionem; cf. infra 52. tit.
14139. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3470 |
Paragraph |
SubSect | Section]
potestatis legislativae exercitio persisteant.
1 Caeterum status sub Alberto in communione legislativae potestatis
perstitisse e 1-o statim decreti hujus articulo apparet, dum rex se obstringit quod leges,
consvetudines et libertates regnicolarum, id est constitutionem, "ad priorem... statum...
praelatorum ac baronum regni consilio reducere, et manutenere" velit. 2
Patet etiam inde quod in politicis art. 8. 21. et 28, in cameralibus 6. 7. et
18, in commercialibus 9, in
14140. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3470 |
Paragraph |
SubSect | Section]
et pacis, tum foedera et
tractatus ineundi potestas, hoc etiam adhuc tempore regi reservatum fuisse videtur.
8 Cum enim articulo 14-o dicatur: "in defensionibus et conservationibus
metarum confiniorum regni hujus consiliis regnicolarum utemur," videntur status id tantum
perferri voluisse quod rex in negociis pacis et belli Hungaros consiliarios debeat
adhibere.
§ 54 Potestas regis executiva diserte explanatur.
1 Potestas executiva principis quoad collationem
14141. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3470 |
Paragraph |
SubSect | Section]
explanatur.
1 Potestas executiva principis quoad collationem bonorum et officiorum
articulis 15. 16 et 26. jam diserte stabilitur, et cum articulo 20-o dicatur: "More ab
antiquo consveto, juxta hujus regni nostri consvetudinem," confirmatur una id quod principio
constituimus, potestatem hanc regibus ex ipsa primitiva regni constitutione competiise.
Quoad collationem tamen palatinalis dignitatis nunc primum restringitur.
2 Ipsa tamen haec potestas decreti
14142. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3470 |
Paragraph |
SubSect | Section]
copiosissimis asseri potest instrumentis (a); nunc vero constituitur
ut hunc rex "ex consilio statuum pari voluntate eligat" quod eum sensum facere videtur ut
status individua proponant, rex eligat. 4 Dicitur quidem eodem articulo:
"antiqua consvetudine regni id ipsum requirente". 5 Verum consvetudo haec
minime potuit esse diuturna quando adhuc sub Sigismundo 1392. palatinos a regibus
renunciatos fuisse subnexa nota exhibet. 6 Dignitas haec ne tum quidem adhuc
ad eum, quem postea obtinuit, authoritatis
14143. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3470 |
Paragraph |
SubSect | Section]
lex haec allegat, et e pluribus
ejus temporis litteris constat munus hoc pene tantum judiciarium fuisse. 8
Supremum tamen judicem hac etiam adhuc aetate regem egisse ex articulo 31. §-o 7. apparet,
ubi suam a palatinali et judicis curiae praesentiam, id est tribunal, diserte distinguit.
9 Memoratui dignum est quod hoc demum decreto articulo 27-o diserte
explicata sit illa nobilium praerogativa quod etiam in criminalibus non nisi post
pronunciatam capitis sententiam captivari possint.
14144. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3470 |
Paragraph |
SubSect | Section]
reflexe agnoverint (c).
7 E conclusione vero patet primum quod ad fidem fidelitatemque regi et
reginae observandam diserte se obstrinxerint (d). 8 Dein quod solemnem regi
sponsionem dederint nullas amplius novas leges eidem proponendi (e), id quod forte invidia
perlatae de palatini electione legis evenit.
9 (a) Vide Vestigia Diaetarum pag. 227. et 228.
10 (b) Ibidem: "Tandem nobis velut suae Serenitatis adventum magno cum
desiderio praestolantibus ad
14145. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3470 |
Paragraph |
SubSect | Section]
mors invectam
inde a Mariae regno oligarchiam secutamque exinde saepe anarchiam ita provexit ut haec
Hungariam usque Mathiae Corvini regnum misere afflixerit; status enim seu immemores agniti
vivo adhuc Alberto Elisabethae juris, seu ipsa desiderio novi connubii in id suffragante,
gravida licet regina, Uladislaum Polonum, Arpadianae genti nullo prorsus gradu nexum, 1440.
mense Martio elegerunt. 2 Interea Elisabetha jam profectis ad Uladislaum
legatis, Ladislaum Posthumum enixa est. 3 Quae res proceres in partes
14146. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3512 |
Paragraph |
SubSect | Section]
subinde
cassum reddi, aut illo judiciales, hoc autem publicae expeditiones obsignari, aut denique
cassato priori, posteriori hoc utriusque ordinis litterae confirmari. 8
Plurae etiam publicae litterae prostant quae posteriori hoc sigillo munitae fuere (e), id
quod provocati articuli voces illae: "commemoriales litterae" indicare videntur, sicut e
converso verba illa "et procedatur justitia mediante secundum quod decet, usque coronationem
regis," satis ostendunt sigilli hujus usum etiam in judicialibus viguisse.
14147. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3512 |
Paragraph |
SubSect | Section]
Caeterum clausula illa "usque coronationem regis" evidenti est indicio et quod status
Ladislaum Posthumum jam nunc regem agnoverint, et quod coronationem, quam hic adhuc in cunis
subiverat, pro valida eotum adhuc non reputarint.
10 (a) Docet id Verböczy P. 2. tit. 14. § 35. et Friderici imperatoris ad
civitatem Bartphensem litterae quibus eam hortatur ut suffragium suum his comitiis in
Ladislaum Posthumum conferat. In Vestigiis Diaetarum.
11 (b) Sunt verba provocati supra
14148. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3512 |
Paragraph |
SubSect | Section]
administratione Ujlakii reipublicae statu regnicolae varios
revehendae internae pacis modos cum in Albensibus, tum in Pestanis comitiis agitarunt (a);
quid tamen in iis sancitum fuerit, non constat, cum memoria tantum comitiorum horum in
posterioribus litteris existat; id unum constat eos decrevisse ut occupata per privatos
regia castra, e quibus hi regnicolis multas injurias inferebant, demptis paucis, quorum usus
privatis relictus est, restituantur (b); decreverunt etiam ut Ladislaus una cum corona e
manibus Friderici imperatoris ita
14149. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3512 |
Paragraph |
SubSect | Section]
relictus est, restituantur (b); decreverunt etiam ut Ladislaus una cum corona e
manibus Friderici imperatoris ita repetatur ut, si abnuerit, is bello etiam impetatur (c);
seu imminens belli periculum, seu impares sustinendae adeo procellosae administrationi
Ujlakii vires id demum consilium statibus expresserunt ut eodem anno 13-a Iulii non jam per
repraesentantes, ut antea, sed iterum viritim (d) convenirent, et examinato Ujlakio (e)
vicariam regis potestatem Ioanni Hunyady gubernatoris nomine detulerint. 2
Itaque videndum
14150. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3512 |
Paragraph |
SubSect | Section]
ut antea, sed iterum viritim (d) convenirent, et examinato Ujlakio (e)
vicariam regis potestatem Ioanni Hunyady gubernatoris nomine detulerint. 2
Itaque videndum tantum restat quibus limitibus auctoritatem ejus circumscripserint.
3 (a) Patet id ex ingressu decreti quo Ioannes Hunyady gubernator
renunciatus est, in Vestigiis Diaetarum pag. 253-a, ubi dicitur: "eas res
modosque quibus... tot diebus, totque annorum curriculis alternis insidiis, persecutionibus
acerrime contra sese fine dato pacem
14151. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3512 |
Paragraph |
SubSect | Section]
5 (b) Albensium ingressus laudati decreti, Pestiensium articulus ejusdem
2-us memoriam continet; ita tria eodem anno celebrata fuisse comitia apparet.
6 Certum perturbati interim regni status indicium.
7 (c) Id enim vero coaevi scriptores prodiderunt.
8 (d) Ingressus laudati decreti ita habet: "cum universitate praelatorum,
baronum et nobilium, ac aliorum singulorum possessionatorum hominum hujus regni."
14152. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3512 |
Paragraph |
SubSect | Section]
comitiis exauctorari.
§ 60 Authoritas quam muneri huic adhibuerunt.
1 Articulo quidem 6-o in abstracto decernunt "ut gubernator tantam habeat
authoritatem quantam haberet regia Majestas." 2 Verum id postea adeo
restringunt ut praeter competentem regibus judicialis potestatis partem, authoritatem
militarem, et proventuum regiorum administrationem nihil ferme ei reliquum manserit.
3 Adjunxerunt nempe illi unius praelati, unius baronis et duorum nobilium
14153. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3512 |
Paragraph |
SubSect | Section]
consiliariorum dederunt illi quidem potestatem currentia
negotia et
60.4 et addidi
minores causas expediendi, ea tamen cum restrictione ut, si quid contra
consvetudinem regni decerneret, id per judices ordinarios regni valeat emendari sicque ipsas
gubernatoris sententias revisioni judicum regni ordinariorum subjecerunt (articulo 13).
Latum a rege judicium non fuit inappellabile, sed potuit a judicibus regni ordinariis
14154. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3512 |
Paragraph |
SubSect | Section]
fuit, hujus executionem non gubernatori
commiserint status, sed eorum possessores e comitiis antea non dimiserint, donec illa
effective resignarunt. 11 Patet ex articulo 10-o quod potestatem ejus in
conferendis bonis ad numerum 30 colonorum restrinxerint, id quod postea palatino praesente
etiam rege legitime concessum fuit.
Plane privilegia confirmant.
12 Patet ex instrumento e comitiis 1447. dimisso (b) quod plane concessum
a Sigismundo rege vico Al-Magyari
14155. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3512 |
Paragraph |
SubSect | Section]
16 Ita status in prima statim longiori regis absentiae occasione commodo
reipublicae minus prospexerunt, dum magnam potestatis executivae partem ad se pertraxerunt.
17 Debuit enim gubernator variis aemulorum insultibus patere, id autem
vigentem jam anarchiam debuit magis adhuc confirmare. 18 Patet id vel e
variis privatarum familiarum confoederationibus quae articulo decreti hujus 5-o abrogantur.
19 Has enim ad propulsandas tam regis, quam aliorum privatorum injurias
14156. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3512 |
Paragraph |
SubSect | Section]
occasione commodo
reipublicae minus prospexerunt, dum magnam potestatis executivae partem ad se pertraxerunt.
17 Debuit enim gubernator variis aemulorum insultibus patere, id autem
vigentem jam anarchiam debuit magis adhuc confirmare. 18 Patet id vel e
variis privatarum familiarum confoederationibus quae articulo decreti hujus 5-o abrogantur.
19 Has enim ad propulsandas tam regis, quam aliorum privatorum injurias
initas fuisse ostendunt, quae earum adhuc prostant, exempla; quod autem
14157. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3512 |
Paragraph |
SubSect | Section]
coronationi
illi, quam Ladislaus adhuc in cunis subiverat, acquiescentes eum Posonium deductum 1453.
regem salutarunt. 4 Obtento nihilominus quod in Corpore Juris
sub nomine decreti insertum est inaugurali diplomate, seu capitulatione, quod enim id pro
tali habendum sit, apparet ex articulis 1-o et 2-o cum finali ejus clausula combinatis e
quibus patet quod et rex statibus de observanda regni constitutione, et status regi de
praestanda eidem fide et obedientia juratam dederint cautionem.
14158. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3512 |
Paragraph |
SubSect | Section]
Juris exstat, nulla publica regni comitia ad annum 1454. memorantur) pervicit ut
novum e sex de singulo statu deligendis viris consilium constituatur quod publica
oeconomica, et militaria summa cum potestate administret. 3 Verum rex
saniora edoctus id ipsum Hunyadio relinquit arbitrio an consilium hoc abrogare, vel vero ita
confirmare velit, ipse illi ut eidem praesit (a). 4 E quo diserte patet
palatinum executivam ipsius principis potestatem restringere quidem voluisse, regem tamen id
passum non fuisse.
14159. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3512 |
Paragraph |
SubSect | Section]
rex
saniora edoctus id ipsum Hunyadio relinquit arbitrio an consilium hoc abrogare, vel vero ita
confirmare velit, ipse illi ut eidem praesit (a). 4 E quo diserte patet
palatinum executivam ipsius principis potestatem restringere quidem voluisse, regem tamen id
passum non fuisse. 5 Constat enim Hunyadium particulares praelatorum et
baronum conventus subsequo anno 1455. celebrasse (b). 6 Consilii tamen
illius nulla uspiam adhuc memoria prolata est, ut adeo illius erectionem Hunyadii
14160. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3512 |
Paragraph |
SubSect | Section]
pro festo Epiphaniae indixisse
constat (a); an tamen haec, uti et alia ante festum S. Brictii
65.2 Brictii: Beictii B
eodem anno indicta (b) reipsa celebrata sint, necdum compertum est.
3 Id constat Mahometem hoc anno ad Belgradum expugnandum invadendamque
Hungariam cum ducentis armatorum millibus reipsa movisse. 4 Quod cum
Szilágii, Belgradi praefecti, litteris annunciatum fuisset, nihil quidem Hunyadius intentati
reliquit quo regnicolas ad
14161. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3512 |
Paragraph |
SubSect | Section]
8 Quae tamen illa fuerit, hactenus eruere non potuimus (g).
9 (a) Primum patet e decreti Pestiensis 1458. conditi articulo 55-o,
alterum e diplomate Mathiae in Vestigiis Diaetarum pag. 352.
10 (b) Constat id e publicatoriis ejus in Vestigiis Diaetarum
pag. 297. prolatis. 11 Decretum hoc Corpore Juris non
continetur. 12 Primus illud vulgavit Martinus Kovachich in Vestigiis
Diaetarum pag. 298.
14162. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3512 |
Paragraph |
SubSect | Section]
tantum et
Ludovici, sed et sexti Sigismundi decreti procurarunt; sicque alter hactenus regum ab Andrea
III est Mathias qui decretum Andreae II occasione coronationis confirmavit; alii omnes
pluribus post coronationem annis id praestiterunt. 3 Nimirum noluerunt
Hungari fundamentalia jura sua nisi a legitime coronato rege confirmari, et vero
constitutionale illud axioma "quod nullus pro legitimo rege haberi possit, nisi qui propria
S. Regni corona redimitur" in Mathiae exemplo
14163. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3512 |
Paragraph |
SubSect | Section]
multo post, atque hic regni gubernacula
adierat, tempore, secessit nixaque fundamentali constitutionis Hungaricae principio quod
nullus nisi ipsa illa, quam Fridericus in potestate habebat, S. Regni corona adimitus pro
rege Hungariae haberi possit, eidem regnum detulit, id potissimum obtendens quod Ladislaum
sanguinis nexu contingat, et S. Regni coronam in potestate habeat (b).
12 Si Fridericus suppeditatis prompte factiosis his necessariis belli
subsidiis coronationem sui peragi
14164. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3512 |
Paragraph |
SubSect | Section]
§ 70 Adhuc tempore Mathiae rex non tractare cum statibus, sed articulos, prout sibi
exhibebantur, confirmare solebat.
1 Si prolixi, qui in Pestiensibus 1458. comitiis perlati sunt 60 articuli
expendantur, una et id reputatur quod diaeta illa nonnisi 12 diebus duraverit (a); si
praeterea stylus, quo decretum 1478. conceptum est, in considerationem sumatur, videtur usus
ille, quem in decreto Alberti jam animadvertimus, adhuc sub Mathia perdurasse, nimirum quod
rex propositos per
14165. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3512 |
Paragraph |
SubSect | Section]
sermonem ad regem dirigere potuissent, e. g. in articulo 1-o "Contribuimus hoc
anno praesenti Majestati Vestrae," articulo 2-o "Ut Majestas Vestra eo magis
necessitati suae intendere possit," et sic passim.
2 Ac una id etiam e tenore praefationum et conclusionum Mathiae apparet
quod jam rex tantum statibus unum decreti exemplar, non vero vicissim (ut sub Alberto),
extradederit.
Usus decreta ad singulos comitatus submittendi renovatur.
14166. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3512 |
Paragraph |
SubSect | Section]
Si decreta
haec Regno Sclavoniae, si civitatibus missa fuere, quis dubitabit eadem comitatibus etiam
transmissa fuisse? 11 Verum intercideret fortasse tantisper hic usus eoque
nomine per laudatum articulum renovabatur.
12 (a) Patet id ex dato expeditionis decreti hujus in Vestigiis
Diaetarum pag. 330.
13 (b) Vide animadversiones in Grossingerum.
§ 71 Decreto 1471. eadem quae capitulationi
14167. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3512 |
Paragraph |
SubSect | Section]
capitulationis §-um 18-um in memoriam revocare
oportet. 6 Cum enim ibi dicatur: "quidquid domini status pro libertate (...)
atque conservatione regni usque tempus coronationis (...) concluserint (...) quod regni
decretum appellatur," patet evidenter id, quod posterior aetas capitulationis aut
inauguralis diplomatis nomine expressit, temporibus his nomine decreti regni compellatum
fuisse, reliqua decreta regis illius sub quo condita sunt dicebantur. 7
Itaque articulo 31:1471
14168. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3512 |
Paragraph |
SubSect | Section]
his nomine decreti regni compellatum
fuisse, reliqua decreta regis illius sub quo condita sunt dicebantur. 7
Itaque articulo 31:1471
71.7 1471: 1741 B
et in conclusione ejus decreti id perferebatur ut articuli horum comitiorum tantam
vim habeant ac si per status ipsos ante coronationem conditi fuissent. 8 Et
vero in capitulatione, cui Szilághium nomine Mathiae subscripsisse vidimus, pauca tantum
capita continebantur. 9
14169. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3512 |
Paragraph |
SubSect | Section]
et judices, si tale ad eos pertigit, ea tuto seponere
possint, articulo 12-o.
21 Quid proin mirum quod status decretum hoc pro capitulatione haberi
eandemque, quam inaugurale diploma habet, vim eidem inesse voluerint?
22 (a) Id enim exprimunt confusa articuli hujus verba illa: "et deferatur
idem decretum ad locum sedis judiciariae singulo comitatuum," quod in singulis conventibus
nobilium intercessit.
23 (b) Vide ejus articulum 5 in Vestigiis Diaetarum pag.
14170. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3512 |
Paragraph |
SubSect | Section]
respublica se absente, Viennae enim
potissimum morabatur: detrimentum caperet, invexit novum hactenus locumtenentis regii munus,
cujus indefinitam adusque potestatem iis, quibus sibi visum est, limitibus circumscribere
potuit (f).
25 (a) Narrant id coaevi scriptores, sed et prolatae in Vestigiis
Diaetarum pag. 348 et 352 ab utrinque factae considerationes testantur.
26 (b) Quod si enim Mathias electionem palatini jam in usu deprehendisset,
certe initio vacillantis regni sui status
14171. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3512 |
Paragraph |
SubSect | Section]
(b).
29 (d) Dicitur ibi: "Palatino, donec haeres rex in adultam pervenit
aetatem, universe illius subditi et regnicolae perinde ac vero domino et regi semper obedire
et in omnibus rebus obtemperare teneantur."
30 (e) Patet id e collatione praesentium et eorum, qui tunc editi sunt,
articulorum, dum Hunyadius gubernator enunciatus esset.
31 (f) Haec quidem totidem verbis nullus scriptorum tradit, ipsa tamen
rerum gestarum combinatio facit manifestum. 32 Nam quod
14172. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3512 |
Paragraph |
SubSect | Section]
in Sclavonia, quinquagesimae
in Transylvania persolvantur (a). 2 Verum an jam sub Ludovico ab illo Caroli
instituto ut a singula domo tres grossi, quorum singulum quinque modernos etulisse probabile
est, exigantur, recessum fuerit, non constat. 3 Id constat quod jam ante
Mathiam non a singula, sed a quinque portis non 3 grossi, seu 75 denarii, sed 1 florenus
auri a 100 denariis computatus nomine lucri camerae depensus fuerit (b) et quod portae
nomine non fumus, seu domus populosa, sed sessio fuerit intellecta (c).
14173. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3512 |
Paragraph |
SubSect | Section]
exemptionis privilegio frui possit." 14 Cum mos iste jam principio regni
Mathiae viguerit, certe non sub hoc, qui jura fisci acerrime tuebatur, sed sub aliquo a
decessoribus suis enasci debuit.
15 (c) Quod portae nomine non fumus, id est domus, sed sessio populosa
intellecta fuerit, docet 1474. art. 4, ubi dicitur: "Ita ut portae connumerentur, et non
fumus neque sessiones desertae."
16 (d) In Vestigiis Diaetarum pag. 328 dicitur hoc articulo:
"quod, prout
14174. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3512 |
Paragraph |
SubSect | Section]
8 (a) Partem litterarum Mathiae, quae haec quoad lucrum camerae
confirmant, jam priori §-o ad notam (b) dedimus. 9 Aliae ejusdem ad
comitatum de Sáros de eodem 1467. datae litterae, quae in Vestigiis Diaetarum
pag. 373 prostant, id ipsum quoad tricesimam remonstrant; dicitur enim: "Cum nuper,
videlicet in praesenti quadragesima, praelatos, barones et nobiles regni Nostri undique ad
Nos in hanc civitatem Nostram Budensem convocassemus, inter caetera vero id erat dispositum
ut ea, quae hactenus
14175. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3512 |
Paragraph |
SubSect | Section]
Diaetarum
pag. 373 prostant, id ipsum quoad tricesimam remonstrant; dicitur enim: "Cum nuper,
videlicet in praesenti quadragesima, praelatos, barones et nobiles regni Nostri undique ad
Nos in hanc civitatem Nostram Budensem convocassemus, inter caetera vero id erat dispositum
ut ea, quae hactenus tricesima vocabatur... penitus in posterum aboleretur... sed loco ejus
alia quaedam exactio institueretur, vectigali coronae perpetuo... applicanda... nec quisquam
regnicolarum Nostrorum immunitate aliqua solvendi gaudere valeat,
14176. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3512 |
Paragraph |
SubSect | Section]
3 Ut rex arbitrarie agat, debet seu omnem et legislativam et judicialem
usurpare, seu executiva sua abuti potestate. 4 Mathias status e
legislationis communione adeo non exclusit ut potius hanc in litteris suis identidem
agnoverit (a) et id ipsum opere etiam contestatus sit. 5 Ac in Corpore
Juris nonnisi sex regis hujus decreta quidem exstant; verum tria praeterea jam
hactenus per extensum prolata sunt, duo nempe 1458, et 1470. unum. 6 Decreta
annorum 1472. et 1475.
14177. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3512 |
Paragraph |
SubSect | Section]
aut de iis,
quae secus natura sua ad objecta legislationis pertinent, proprie tantum arbitrio disponat.
12 De Mathia neutrum adhuc horum comprobatum est; si quid enim hujusmodi
comisisset, status certe in primo Uladislai decreto, quo novitates ejus abolentur, id
diserte indicare non intermississent; si faciliores atque debiles aliquot sui pradecessores
in sententiam suam habuit status, id proprio eorum facto evenit; erat enim eotum adhuc
armata tota regni nobilitas. 13 E novem
14178. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3512 |
Paragraph |
SubSect | Section]
neutrum adhuc horum comprobatum est; si quid enim hujusmodi
comisisset, status certe in primo Uladislai decreto, quo novitates ejus abolentur, id
diserte indicare non intermississent; si faciliores atque debiles aliquot sui pradecessores
in sententiam suam habuit status, id proprio eorum facto evenit; erat enim eotum adhuc
armata tota regni nobilitas. 13 E novem certe, quae jam
prostant, ejus decretis nulla ejusmodi lex apparet, quae extorqueri debuisset.
14 Privatam etiam aliquam,
14179. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3512 |
Paragraph |
SubSect | Section]
debuisset.
14 Privatam etiam aliquam, quae alias ad objectum legislationis
pertinuisset, ejus ordinationem nemo hactenus in lucem protraxit. 15 Unius
potissimum usurpatae tributa imperandi potestatis insimulatur. 16 Juvat
itaque id tantisper ad vivum
77.16 vivum: visum B
resecare.
17 (a) In regalibus pro diaeta 1462. apud Pray ad hunc annum ita loquitur:
"Cum S. coronae negotium et tantarum turbarum
14180. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3574 |
Paragraph |
SubSect | Section]
satis
apparet. 17 Apparet etiam quod intra 32 annos duodenis tantum, quantum hactenus constat, extraordinarium illud subsidium impetraverit.
18 Ubi tamen posteriores reges, quos nemo hactenus arbitrarii imperii
insimulavit, id intra brevius tempus longe frequentius exegisse mox videbimus; ut adeo, dum
Bonfinius eum per annuam unius auri floreni exactionem plurimam apud Hungaros invidiam
contraxisse narrat, id de accurata lucri camerae collectione, quam de systemate regni annue
exigendi jus
14181. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3574 |
Paragraph |
SubSect | Section]
Ubi tamen posteriores reges, quos nemo hactenus arbitrarii imperii
insimulavit, id intra brevius tempus longe frequentius exegisse mox videbimus; ut adeo, dum
Bonfinius eum per annuam unius auri floreni exactionem plurimam apud Hungaros invidiam
contraxisse narrat, id de accurata lucri camerae collectione, quam de systemate regni annue
exigendi jus habuit (m), intelligi debeat. 19 Itaque ego facilitatem potius
illam, qua status datis insuper vadibus de non exigendo amplius subsidio securos reddere
solebat, in Mathia
14182. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3578 |
Paragraph |
SubSect | Section]
externae securitatis Mathiam in comitiis pertractasse
constat. 2 Objectum enim concludendi cum Friderico imperatore tractatus in
continuo 1462. et 1463. comitiis pertractatum, ac ipsae demum pacis tabulae in diaeta 1464.
ratificatae fuere (a). 3 Imo id etiam passus est ut status privative nomine
regni oratorem ad imperatorem miserint (b). 4 Ut adeo Mathiam adversus
competentem statibus regni legislativae potestatis communionem nihil prorsus egisse
luculenter appareat.
5 (a) In
14183. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3578 |
Paragraph |
SubSect | Section]
adversus
competentem statibus regni legislativae potestatis communionem nihil prorsus egisse
luculenter appareat.
5 (a) In Comitiis 1462. de pace cum imperatore conficienda actum fuisse
docent litterae Mathiae a Prayo ad hunc annum prolatae; cum id tunc perfici non potuerit,
anno 1463. negotium hoc in comitiis iterum reassumptum fuisse docent litterae statuum in
Vestigiis Diaetarum pag. 368-a; quod autem conclusae subinde pacis conditiones
in comitiis 1464. ratihabitae sint, patet e producto per
14184. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3578 |
Paragraph |
SubSect | Section]
in
Vestigiis Diaetarum pag. 368-a; quod autem conclusae subinde pacis conditiones
in comitiis 1464. ratihabitae sint, patet e producto per Kollár in Auctuario
Diplomatico ipso ratificationis instrumento.
6 (b) Patet id e littera Mathiae ad Albertum arhiducem Austriae scripta,
ubi ait: "D. Joannes episcopus in Sclavoniam per nos pro certis negotiis missus inde non
quidem ex Nostro mandato, ut ipse dixit, sed ex nonnullorum praelatorum et baronum regni
consilio ad imperatorem
14185. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3578 |
Paragraph |
SubSect | Section]
In hac rex peccare potest si eadem aut abutatur, aut vero eandem remissius exerceat.
3 Mathias potestate executiva in officiis extraneis conferendis non est
abusus. 4 Nulla enim hac de re lex sub eo perlata est, cum sub omnibus ejus
decessoribus id frequentissime prohibitum fuerit. 5 Debuit tamen ille
ignobiles muneri supremorum comitum admovere, cum id art. 15:1471. prohibentur (a).
Itaque arbitrarii imperii nomine unice ideo notabatur quia competentem sibi executivam
14186. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3578 |
Paragraph |
SubSect | Section]
executiva in officiis extraneis conferendis non est
abusus. 4 Nulla enim hac de re lex sub eo perlata est, cum sub omnibus ejus
decessoribus id frequentissime prohibitum fuerit. 5 Debuit tamen ille
ignobiles muneri supremorum comitum admovere, cum id art. 15:1471. prohibentur (a).
Itaque arbitrarii imperii nomine unice ideo notabatur quia competentem sibi executivam
potestatem mascule exercuit.
6 De remissione in exigendis legibus adeo accusari non potest
14187. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3584 |
Paragraph |
SubSect | Section]
sufferri potuisse. 11 E plurimis enim
decretorum ejus articulis apparet violentas bonorum occupationes per regnicolas ad invicem
factas sub hoc etiam rege viguisse (b); apparet etiam banos et comites in ipsum jus
patronatus regis in ecclesias ita involasse ut id publica lege prohiberi debuerit (c).
12 Quod si adhuc post inveterata adeo sub prioribus regibus mala illa loco
Mathiae languidus aliquis et remissus rex 32 annis imperasset, sane cladem Mohácsianam, quam
post 36 ab obitu Mathiae annos Hungaria experta est,
14188. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3584 |
Paragraph |
SubSect | Section]
exigendam in Hungaria majorem anni partem § 8.
15 Verum in casum absentiae non transtulerunt ab eo potestatem seu in
locumtenentem, seu in palatinum, seu in senatum aliquam, sed tantum, ut regnum in bono
ordine atque dispositione relinquat, eidem comiserunt, id est, detulerunt ejus arbitrio
cuinam vicariam suam deferre velit potestatem.
16 In judicialibus etiam potestatem ejus nihilo magis atque Mathiae § 14
constrinxerunt, excessus enim in auferendis citra viam juris bonis et in infligendis poenis,
14189. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3584 |
Paragraph |
SubSect | Section]
restituat; e contra civitates Hungariae, quas
Elisabetha, Alberti regis vidua, Friderico imperatori impignoraverat, nonnisi post mortem
hujus erga deponendam iisdem investitam sumam restituantur; Maximiliani haeredes post
defectum Uladislai in Hungaria succedant; id rex, praelati, barones nunc statim juramento
firment; successores regis, doneccunque casus re ipsa evenerit, tempore coronationis; si
regem minorennem esse contingat, ejus tutor, tempore aditae tutelae; futuri denique praelati
et barones, tempore aditi beneficii vel
14190. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3584 |
Paragraph |
SubSect | Section]
tempore aditi beneficii vel magistratus successionem hanc juramento
polliceantur. 20 Si Maximilianus vel successores plures
habuerint filios, status liberam inter eos habeant electionem. 21 Pro
sumtibus belli, id est, pro devastata per Maximilianum Transdanubiana Hungaria (Uladislaus
enim, dum eam revindicavit, in Austriam non penetraverat) centum aureorum millia
dependantur.
22 Caeterum fit quidam mentio tractatus hujus in praefatione decreti 1492.
14191. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3584 |
Paragraph |
SubSect | Section]
diplomate apparet.
23 Quas enim Kollár in Auctuario Diplomatico pag. 260-a profert
litteras, his septem tantum episcopi, totidem praelati, paucique nobiles et civitates
privato tantum suo nomine subscripserunt. 24 Statuum nomen, prouti id in
prolatis per eundem Kollár ibidem anni 1464. tabulis factum fuit, nullibi subscriptum est.
25 (e) Plerique scriptores comitia haec per palatinum Perény indicta
fuisse indigitant
86.25 indigitant: indigitat
14192. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3584 |
Paragraph |
SubSect | Section]
pag. 447 provocavit.
26 (f) Originale confoederationis hujus in pluribus tabulariis, nominanter
in Regni Croatiae archivo exstat. 27 Edidit illam Pray in Annalibus
Hungariae ad hunc annum.
28 (g) Patet id e litteris Maximiliani ad Uladislaum 24-a Junii 1506.
datis, in Vestigiis Diaetarum pag. 450-a, ubi Maximilianus dicit: "Serenitatem
Vestram minime latet quam multum conquesti fuimus de his, quae proceres ac status regni
Hungariae in proximo conventu mense
14193. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3584 |
Paragraph |
SubSect | Section]
capitulatione hac insuper spondere debuerit quod
filium suum nec Maximiliani, nec cujusvis exteri principis tutelae commissurus, sed eundem
in Hungaria sub statuum vigilantia educaturus sit (d).
4 (a) Discimus id cum e rescripto Uladislai ad Ladislaum Gereb de Vingarth
de 1502. emisso, quo eum ad coronationem hanc invitat, tum ex alio ejusdem ad Frangopanum
Veszprimiensem edito, quibus eum securum reddit quod peracta per Strigoniensem haec
coronatio juribus sedis suae nihil sit
14194. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3584 |
Paragraph |
SubSect | Section]
celebretur per articulum 1-um constituebatur. 5 Et implevit
hoc statuum votum Uladislaus; licet enim intra hoc quadriennium decretum tantum 1500.
exstet, vestigia tamen comitiorum 1499, 1501, et 1502. jam tenemus. 6 Cum
elapso etiam hoc quadriennio, id est post 1502, (praeter annum 1503.) annuarum diaetarum
vestigia usque 1508. prostent (a), crediderim ego ab hoc primum anno triennium fuisse
observatum, cum intra hunc et 1511, uti et intra hunc et 1514, nullum vel decretum exstet,
vel vestigium aliquorum comitiorum
14195. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3584 |
Paragraph |
SubSect | Section]
§-o 5-o dicatur: "ut, si
sententiae discrepent, magister janitorum regalium vota viritim colligat", debuerunt utique
omnes status in eodem loco considere, secus provincia vota colligendi magistro janitorum
regalium tantum relate ad tabulam procerum delata, aut certe id expressum fuisset ut
collectis procerum votis eodem fine ad conclave statuum transeat. 19 Quid?
quod probabile admodum sit comitia in campo Rákos sub tentoriis acta, conventus vero ipsos
in aperto campo celebratos fuisse.
14196. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3584 |
Paragraph |
SubSect | Section]
4-o ut ipsas has civitates ad tales de se litteras elargiendas
disponat, quibus se Hungariae sub certa summa oppignoratas agnoscunt, litteras vero has rex
ad domum tavernicalem, ubi archivum regni asservabatur, pro securitate regni deponat.
8 Cum Uladislaus id neglexisset, 1498. articulo 23. eundem denuo ejus
commonefecerunt, et quia ne tum quidem id praestitit, anno 1504. articulo 20. relationem de
effecta ejus iterum urgebant. 9 Postea nulla amplius ejus rei
memoria occurrit,
14197. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3584 |
Paragraph |
SubSect | Section]
sub certa summa oppignoratas agnoscunt, litteras vero has rex
ad domum tavernicalem, ubi archivum regni asservabatur, pro securitate regni deponat.
8 Cum Uladislaus id neglexisset, 1498. articulo 23. eundem denuo ejus
commonefecerunt, et quia ne tum quidem id praestitit, anno 1504. articulo 20. relationem de
effecta ejus iterum urgebant. 9 Postea nulla amplius ejus rei
memoria occurrit, seu quia Uladislaus commissum sibi hoc negotium forte perfecerit, publicis
tamen tabulis
14198. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3584 |
Paragraph |
SubSect | Section]
vidimus. 16 Quod 1500. bellum contra Turcas etsi nullo cum effectu in diaeta
decretum fuerit, mox videbimus. 17 E quibus omnibus satis apparet sub
Uladislao externa etiam negotia in diaetis pertractata fuisse.
18 (a) Patet id ex articulo 4-o 1492.
§ 90 Memorabiliores politicae leges sub illo perlatae.
1 Reliqua politica objecta, circa quae legislationem jam sub aliis regibus
versatam fuisse vidimus, e decretis Uladislai repetere
14199. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3584 |
Paragraph |
SubSect | Section]
11 Solebant quandoque reges possessionem alicui comitatui ab olim
adscriptam, si earum proprietarius exposuit commodius sibi fore ut jurisdictioni alterius
comitatus subjiciatur, privatis suis rescriptis alteri adjicere comitatui (a).
12 Cum id jurium convulsionem ideo producere posset quia antiquiores
privilegiales et judiciales litterae de possessionibus ejusmodi emanatae illas, quae in
tali, a quo avulsae sunt, comitatu sitas indicant, ut omnes hae possessiones pristinis suis
comitatibus reapplicentur,
14200. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3584 |
Paragraph |
SubSect | Section]
investitam his bonis summam e fructibus eorum sibi jam conpensasse,
utve ea gratuito statim remittantur, contendebant. 12 Verum cum proventus
hujusmodi potissimum Bakacs episcopus et cancellarius, tum Zápolyius palatinus tenerent,
obstante horum potentia id in praesens evinci non potuit. 13 Ita
proventibus, qui jam usque 1497. impignorati fuerunt, non revindicatis, cum quaestores regii
ne poena quidem Hamponis et Dombaii deterriti Peculatum ultro pergerent exercere, neque
Uladislaus continendis intra justos
14201. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3622 |
Paragraph |
SubSect | Section]
justos limites reductionem commercio melius
prospici non potuisset quam per simplicem ejus prohibitionem.
3 Auri etiam et argenti crudi inductio prohibebatur (b) quasi aurum et
argentum in monetam conversum non perinde facile a regno extraheretur, nisi id per alias
commerciales provisiones, quarum tunc
93.3 tunc: nunc B
adhuc nec idea exstabat, impediatur. 4 Verum ignoravit adhuc aetas
illa vel id, quod aurum et argentum non tantum qua
14202. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3622 |
Paragraph |
SubSect | Section]
non perinde facile a regno extraheretur, nisi id per alias
commerciales provisiones, quarum tunc
93.3 tunc: nunc B
adhuc nec idea exstabat, impediatur. 4 Verum ignoravit adhuc aetas
illa vel id, quod aurum et argentum non tantum qua materia monetae, sed etiam qua merx, quae
iisdem, quibus reliqua commercii objecta, subjacet legibus, considerari debent.
Ordinationes commerciales.
5 Supremus temporum
14203. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3622 |
Paragraph |
SubSect | Section]
ius praeemtionis concesserint.
10 Nimirum non licebat mercatori talem civitatem praeterire, sed debebat
suas illic merces deponere donec aliquis civium ex iis aliquid emere volebat.
11 Quod superfuit, id solum ad alia deinde loca poterat deportare.
12 Et tales civitates emptoriales vel loca depositorum vocabantur.
13 Hic quoque publicae administrationis defectus sub Uladislao publicis
legibus confirmabatur (d).
14 Eandem
14204. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3622 |
Paragraph |
SubSect | Section]
adegit ut complures proventus regios
alienare sicque ipsos redituum suorum fontes diminuere debuerit, tum enimvero eum omnem,
quae ultra legalem banderii regalis numerum fuit, stipendiariam militiam dimisisse extra
dubium est.
6> Quo tamen anno id evenerit, non ita expeditum est. <7
Stipendiatorum quidem regalium adhuc 1492. in articulis 17. et 18. mentio occurrit.
8 Verum quod per id nil nisi conflatum e mille capitibus banderium regis,
tum gentes illas, quas aliqui barones regni
14205. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3622 |
Paragraph |
SubSect | Section]
numerum fuit, stipendiariam militiam dimisisse extra
dubium est.
6> Quo tamen anno id evenerit, non ita expeditum est. <7
Stipendiatorum quidem regalium adhuc 1492. in articulis 17. et 18. mentio occurrit.
8 Verum quod per id nil nisi conflatum e mille capitibus banderium regis,
tum gentes illas, quas aliqui barones regni intertenere, rex autem stipendia illis dependere
debebat, intelligatur, e combinatione reliquarum sub rege hoc perlatarum legum redditur
manifestum. 9 Itaque
14206. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3622 |
Paragraph |
SubSect | Section]
20 Praerogativa
haec proprium aducendi banderium procerum aetatis illius animos ita occupavit ut anno 1500.
quindecim regis aulici articulo 21. descripti, cum concessum dynastis in comitiis 1498.
proprii banderii honorem ex toto obtinere non potuerint, id adminus impetrarint ut
statuendum a bonis suis militem, si rex ipse in persona exercitum ducat, non comitatus, sed
regis ipsius vexillo submittere possint (h).
21 Regis et quatuor illorum baronum banderia,
14207. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3622 |
Paragraph |
SubSect | Section]
e contra illam Mathiae nigram legionem totumque usque adeo stipendiarium peditem,
cujus ille ope tot victorias reportavit, dimissum fuisse (l).
31 Caeterum sub Uladislao confiniorum etiam securitati in comitiis
providebatur. 32 Hactenus id tantum sancitum fuit ut huic rex e propriis
proventibus procurare teneatur. 33 Articulo 1495:36. jam constituitur ut
singulum fortalitium duos habeat praefectos, quo uno propriorum negotiorum causa absente,
alter semper praesto esse possit et debeat.
14208. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3622 |
Paragraph |
SubSect | Section]
Vide Bonfinium et Tuberonem.
36 (b) Indicta in 14-am Septembris pro coronatione diaeta videtur mero
caeremonialis fuisse. 37> Acta ejus nulla supersunt. <38 Sed
nec ullus scriptorum meminit in ea insurrectionem dercretam fuisse, licet id litteris omnino
consignarint tantam tamque ordinatam militiam ad coronationem hanc confluxisse, ut
debellando et Alberto et Maximiliano par fuisse visa sit. 39 Comitia vero,
quae Uladislaus prima egit, 1492. pro festo Purificationis confecto jam utroque hoc
14209. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3622 |
Paragraph |
SubSect | Section]
officiolatus vero tenentes, quatuor illi barones, qui in provocato in praecedenti nota
articulo recensentur, intelligi possunt.
49 (g) Quod praelati admensa sibi banderia continuo intertenere debuerint,
alioquin constat. 50 Neque tamen id ita recipiendum est quasi statarium,
qualis nunc in more est, militem adere debuissent. 51 Verum habebant illi
suos praediales, qui ea lege sessiones suas possidebant ut tempore pacis aut decimam, aut
exiguos quosdam census praestare, tempore belli vero
14210. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3622 |
Paragraph |
SubSect | Section]
parenthesis 1-i § cum § 8. et 9. rite combinetur.
63 (i) 1492:9, § 14.
64 (k) Dicitur enim 1498:17, § 9. "Officiales nec non stipendiarii, tam
regales, quam DD. praelatorum et baronum (i.e. banderia) nec non caeterorum regnicolarum (id
est portalis miles) limites et metas regni secundum temporis et rerum necessitatem egredi
exercitualiter debeant, si autem universitatem ipsam insurgere (intellige personaliter)
contigerit, tunc ipsa universitas (id est praelati, barones, et nobiles in persona) ultra
14211. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3622 |
Paragraph |
SubSect | Section]
(i.e. banderia) nec non caeterorum regnicolarum (id
est portalis miles) limites et metas regni secundum temporis et rerum necessitatem egredi
exercitualiter debeant, si autem universitatem ipsam insurgere (intellige personaliter)
contigerit, tunc ipsa universitas (id est praelati, barones, et nobiles in persona) ultra
limites regni exercituare non teneantur." 65 Et hoc sensu intelligendus est
etiam articulus 18:1492. aliaeque hanc in rem sonantes leges.
66 (l) In elargito statibus Regni Sclavoniae per
14212. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3622 |
Paragraph |
SubSect | Section]
dicitur quidem: "Ut nullus belligerantium exercituantiumque hominum, sive equitum,
sive peditum in villis particularibus sive in extraneis nobilium bonis, sed in oppidis
duntaxat et civitatibus ejusdem Regni Nostri Sclavoniae descendat." 67 Verum
inde non id quod rex stipendiarium adhuc intertenuerit peditem, sed quod in Sclavonia
Nobiles non meros equites, sed etiam pedites a portis statuerint inferri posse puto.
68 Nam si aliquem etiam stipendiarium habuisset peditem, hunc certe non in
Sclavonia, sed in
14213. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3622 |
Paragraph |
SubSect | Section]
Caeterum electionem Uladislai Beatricis reginae viduae, quae spem
ineundi cum eo matrimonii conceperat, artibus procuratam fuisse concors ferme est scriptorum
sententia. 2 Si causam ex eventu conjicere licet, ego non exiguum in rem
hanc momentum id etiam adtulisse puto quod nota jam Ioannes Corvini mascula indole metuerint
olygarchiae et anarchiae studiosi, ne per hunc, perinde atque Mathias, naturalis ejus
parens, fecit, in officio contineantur. 3 Eventus adminus eorum votis certe
respondit.
14214. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3622 |
Paragraph |
SubSect | Section]
6 Verum nullius vel in decretis alicujus regis, vel in prolatis
hactenus litteris, legis vestigium exstet qua regis in conferendis bonis potestas ad certum
colonorum numerum restricta fuisset. 7 Itaque per clausulam illam compilator
decreti hujus id tantum obvelare voluisse videtur quod inter ipsa anteriora Uladislai
decreta hac in re contradictio occurrat. 8 Nempe in 1-o statim ejus de 1492.
decreto articulo 14. § 2. ad finem regi bona infidelium conferendi nullo colonorum numero
circumscripta
14215. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3622 |
Paragraph |
SubSect | Section]
9 Restrinxerunt etiam status 1507:7-o potestatem ejus in officiis
conferendis ita ut nullum absque consensu stabilis illius, quod tum moliebantur, seu
consilii, seu senatus officium sub vinculo invigorositatis largiri valeat, immemores indubie
quod id etiam primitivae in capitulationis Albertinae articulis 15. et 26. diserte renovatae
constitutioni adversetur. 10 Verum stabili illo consilio nunquam, ut
vidimus, in effectum perducto lex etiam haec suapte evanuit. 11 Apparet
itaque non
14216. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3622 |
Paragraph |
SubSect | Section]
articulis 15. et 26. diserte renovatae
constitutioni adversetur. 10 Verum stabili illo consilio nunquam, ut
vidimus, in effectum perducto lex etiam haec suapte evanuit. 11 Apparet
itaque non constrictam nimium regis executivam potestatem, sed id regnum sub Uladislao tot
calamitatibus involuisse quod ille animo fuerit tam pusillo ut neque ministros suos in
officio continere, neque gliscentes dissensiones authoritate sua in herba statim suffocare,
neque excessuosos cives
14217. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3622 |
Paragraph |
SubSect | Section]
quod ipsi jam sub
Sancto Stephano concessum fuit, sub prioribus quoque regibus connitebatur ut illud etiam ad
realia extendere possit, ita ut saeculares etiam in realibus causis contra ecclesiasticos
coram foro ecclesiastico procedere debeant; eratque tempus quo id reapse in effectum
perduxit (a). 3 Hoc assecutus jam ipsum fundamentale juris principium quod
actor forum rei sequi debeat, subvertere idque efficere contendebat, ut ecclesiastici etiam
active procedentes saeculares in quacunque demum causa coram foro
14218. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3622 |
Paragraph |
SubSect | Section]
et clerum
viguit, controversia.
33 (b) Omnes hi abusus patent et e coaevis scriptoribus et e subjiciendis
mox legibus quibus abrogantur.
34 (c) Causam eorum vide in Bonfinio et Tuberone.
35 (d) Patet id e conclusione decreti 1492. § 4. et 5. ubi dicitur:
"Praeter praedictos (nempe in decreto hoc contentos) articulos DD. praelati, barones,
nobiles plures articulos tam ratione decimarum, quam ecclesiasticorum beneficiorum ac
collationis comitatuum praesentarunt
14219. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3622 |
Paragraph |
SubSect | Section]
certe facturus non erat si aliquod e comitiis his decretum emanasset.
42 (g) Nullum enim celebratorum hoc anno comitiorum vestigium exstat.
43 (h) Nec celebratorum hoc anno comitiorum ulla memoria superest.
44 (i) Patet id e praefatione decreti 1498. § 6. ubi dicitur: "Cum nos...
ad perficiendum ea omnia, quae a Nobis maximo cum suspiramine exspectabant, congregationem
generalem pro festo B. Martini in anno proxime transacto indixissemus et celebrassemus,
inter delecta grana frumenti
14220. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3622 |
Paragraph |
SubSect | Section]
quo
debilioribus contra potentiores cives justitiam facere possit.
18 (a) Septem enim praelatos et totidem proceres tabulis pacis hujus
subscripsisse patet ex Auctuario Diplomatico Kollarii pag. 260-a.
19 (b) Patet id e praefatione decreti 1498. § 5. ubi dicitur: "Quamvis Nos
unicuique regnicolarum tam magistratum, quam inferiorum libertates eorum ipsis (...) a
serenissimo Andrea II rege confirmatas (...) in compluribus suis articulis diminutas (...)
confirmari renovareque (...)
14221. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3622 |
Paragraph |
SubSect | Section]
confirmatas (...) in compluribus suis articulis diminutas (...)
confirmari renovareque (...) promiserimus, forent tamen plerique privatum potius quam
commune bonum sectantes, per quorum impedimenta hactenus nunquam assequi potuissent."
20 Cum rex loquatur, per id utique nonnisi potentiores dynastas designare
potest qui minores nobiles in suis libertatibus turbabant.
21 (c) Habebant jus hoc comites adhuc sub Mathia cujus decreto 6-o
articulo 60-o dicitur: "Et ille (comes) teneatur ex illo comitatu et non aliunde
14222. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3622 |
Paragraph |
SubSect | Section]
turbabant.
21 (c) Habebant jus hoc comites adhuc sub Mathia cujus decreto 6-o
articulo 60-o dicitur: "Et ille (comes) teneatur ex illo comitatu et non aliunde nobilem
virum aliquem pro vice-comite eligere."
22 (d) Testatur id articulus 108:1492. ubi dicitur: "Quia certi domini
praelati et barones non ad ipsum diem praefixum, sed (...) post quindecim vel viginti dies
venerunt. 23 Quorum exspectatio adeo fuit onerosa quod
consumptis eorum expensis
14223. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3622 |
Paragraph |
SubSect | Section]
post quindecim vel viginti dies
venerunt. 23 Quorum exspectatio adeo fuit onerosa quod
consumptis eorum expensis nobiles mediocres et pauperes de ipsa diaeta discedere coacti
fuerint."
24 (e) Patet id ex articulo 25:1495. ubi dicitur: "ut plurimum domini
praelati, barones, caeterique consiliarii totam diaetam verbis conterunt et absque
deliberatione ab invicem separantur; quo fit ut nobiles et pauperes (...) expensis admodum
exhausti ad propria tandem cum ipsorum
14224. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3622 |
Paragraph |
SubSect | Section]
Inde aurea ejus illa Budensia et Vissegradiensia palatia; inde horti
pensiles; inde splendida adeo ejus suppellex ut exteros, qui eam conspicati sunt, in
admirationem rapuerit. 8 Hoc regis exemplum jam sub illo proceres corripuit.
9 Verum ne id ad inferiores dimanare possit conditiones, ille partim
continuis bellis, partim frequentibus exactionibus impedivit. 10 Sub
Uladislao alta per 24 annos pace, tributis ad consuetam tantum lucri camerae depensionem
redictis, labes haec inferiores etiam
14225. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3622 |
Paragraph |
SubSect | Section]
quo horum fastum obfuscare possint, majora suis facultatibus suscipiant; denique ut
jam verecundia civem subire soleat depromtum semel licet facultatibus suis superiorem
vivendi splendorem dimittere. 15 Quid itaque jam tum restabat quam, cum
necessarias ad id pecunias domesticum peculium suppeditare nequeat, eas malis artibus
conquirere? 16 Inde certe manavit sub Uladislao illa morum corruptela ut
justos regis proventus illi quidem, qui eos exigebant, depeculati sint, alii denique, ut eos
cum usura ad se
14226. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3622 |
Paragraph |
Section]
licet post unitas jam supra duo saecula duas has nationes
imperator Iosephus II tentaverit, eventus ipse ostendit. 6 Et
vero ut natio Hungara suos unquam exuat mores, suam sepeliat linguam, de libera sua gubernii
forma decedat, id ille tantum sperare potest qui aut ingenuam, et generosam nationis indolem
non novit, aut totam perdi mavult nationem quam illam penes gentilia relinquere instituta.
7 Imo cum haec non aperta, ut imperator Iosephus II tentavit, vi, sed sensim
et per cuniculos
14227. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3622 |
Paragraph |
Section]
3 Iteravimus jam toties hoc
postulatum, quandoque reges Austriaci eidem etiam detulerunt, sed nullo unquam cum effectu.
4> Quare? quia res ipsa non admittit. <5 Rex
monarchiae rebus continuo intendere debet; id ut praestet, oratores exterarum aularum,
dicasteria aulica eidem semper ad manum sint, est necessum. 6 Quibus
sumptibus accomodae his omnibus habitationes Budae erigentur; sed adsint sumptus, quis
exteros oratores ad id coget; frequentioribus, uti jam nec
14228. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3622 |
Paragraph |
Section]
monarchiae rebus continuo intendere debet; id ut praestet, oratores exterarum aularum,
dicasteria aulica eidem semper ad manum sint, est necessum. 6 Quibus
sumptibus accomodae his omnibus habitationes Budae erigentur; sed adsint sumptus, quis
exteros oratores ad id coget; frequentioribus, uti jam nec dubitare licet, diaetis Hungari
regis praesentia satis frequenter recreabuntur.
7 b) Separatim bella decernere, pacem inire, foedera sancire est rem
Hungariae a rationibus totius monarchiae separare. 8 Hoc
14229. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3622 |
Paragraph |
Section]
bella decernere, pacem inire, foedera sancire est rem
Hungariae a rationibus totius monarchiae separare. 8 Hoc spiritus sanctionis
pragmaticae non admittit. 9 Haec quo nationis commodo in publicis comitiis
agantur, docent nos Poloniae exempla; id e contra constituere ut ad omnia haec Hungari etiam
adhibeantur, eidem nullatenus repugnat. 10 Omnium itaque horum arbitrium, id
quod liberrima etiam natio, Angli, fecerunt, ultro regi permittendum puto. 11
Id autem ut ad haec, uti et legationes,
14230. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3622 |
Paragraph |
Section]
sanctionis
pragmaticae non admittit. 9 Haec quo nationis commodo in publicis comitiis
agantur, docent nos Poloniae exempla; id e contra constituere ut ad omnia haec Hungari etiam
adhibeantur, eidem nullatenus repugnat. 10 Omnium itaque horum arbitrium, id
quod liberrima etiam natio, Angli, fecerunt, ultro regi permittendum puto. 11
Id autem ut ad haec, uti et legationes, Hungari a proportione adhibeantur, imo si bellum aut
pax ipsos Hungariae limites concernit, ut princeps e sententia potissimum Hungarorum
14231. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3622 |
Paragraph |
Section]
agantur, docent nos Poloniae exempla; id e contra constituere ut ad omnia haec Hungari etiam
adhibeantur, eidem nullatenus repugnat. 10 Omnium itaque horum arbitrium, id
quod liberrima etiam natio, Angli, fecerunt, ultro regi permittendum puto. 11
Id autem ut ad haec, uti et legationes, Hungari a proportione adhibeantur, imo si bellum aut
pax ipsos Hungariae limites concernit, ut princeps e sententia potissimum Hungarorum
ministrorum agat, decernendum puto.
Quoad imperium in
14232. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3622 |
Paragraph |
Section]
appellamus,
uti et fixum dislocationis systema in comitiis stabiliatur, ipsa conservandae plebis ratio
deposcit. 16 Ut de necessario nationalium legionum numero in comitiis
cognoscatur, haeve nationi etiam Hungariae fidem juramento voveant, id securitas nationis,
quo legalis regni constitutio immota consistat, exigit, rationibus vero monarchiae prorsus
non adversatur. 17> Itaque haec perferenda. <18 Caeterum
liberum regi, ut in Anglia habet, in militem imperium, liberum ejus pro ratione
14233. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3622 |
Paragraph |
Section]
ut reliquus ab
iis, qui signis adscripti sunt aut porro adscribentur, confiniarius populus, quasi conflata
alioquin e nobilium bonis, quam confinia occupant, plaga a S. Regni corona avulsa esset, sub
oppressivo militari, adeoque peregrino gubernio fatiscere debeat, id enim vero commune
monarchiae bonum certe non exposcit. 21 Possit itaque princeps tranquillis
domi rebus confiniario in necessitates cujuscunque monarchiae partis milite uti; si domi
periculum subversatur, eum educere non possit. 22 Maneat
14234. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3622 |
Paragraph |
Section]
postliminio restituatur.
Quoad subsidia belli.
23 e) Ut Hungaria subsidia belli, veluti tirones, annonam, foenum, stramen,
et vecturas, dum necessitas urget, suppeditet, ratio monarchiae exigit; verum, qua ratione id
fiat, nihil ejus interest. 24 Proinde cum instituta regni id secum ferant ut
haec nuspiam, nisi in comitiis decerni possint, legem hanc, quam defunctus imperator adeo
graviter violaverat, nil vetat renovare.
Quoad
14235. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3622 |
Paragraph |
Section]
subsidia belli.
23 e) Ut Hungaria subsidia belli, veluti tirones, annonam, foenum, stramen,
et vecturas, dum necessitas urget, suppeditet, ratio monarchiae exigit; verum, qua ratione id
fiat, nihil ejus interest. 24 Proinde cum instituta regni id secum ferant ut
haec nuspiam, nisi in comitiis decerni possint, legem hanc, quam defunctus imperator adeo
graviter violaverat, nil vetat renovare.
Quoad contributionem.
25 f) Ut contributio ab iis, qui eidem de
14236. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3622 |
Paragraph |
Section]
vicini alicujus stratagema exposcit. 32 Interest itaque totius monarchiae ut
jus hoc principi integrum relinquatur. 33 Verum ut procusa e metallo
Hungarico moneta insignibus regni signetur, ut officinae monetariae in Hungaria erigantur et
stabiliantur, id commune monarchiae bonum non vetat. 34 Quotus quisque
nostrum est qui de justa inter idealem et intrinsecum unius vigesimarii valorem proportione
ausit pronuntiare? 35 Maneat ergo jus defigendi monetae valoris apud
principem, sed procusa e metallo
14237. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3622 |
Paragraph |
Section]
et ipse unionis finis et commune totius monarchiae bonum exposcit.
2 Cum interesse Hungariae jam innexum sit communi totius monarchiae bono,
utique ea parte, qua hoc Hungariam respicit, nemo meliora quam Hungarus consilia depromere
potest. 3 Nisi id fiat, facile reliquarum provinciarum ministri a genuino
totius monarchiae bono aberrabunt, et privata tantum illarum provinciarum commoda pro totius
monarchiae bono constituent, huic omnia Hungariae emolumenta sacrificabunt, sicque et finem
unionis pervertent, et nociva
14238. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3622 |
Paragraph |
Section]
inter cancellaria et principem dicasterium efficit.
Quoad directionem rei militaris.
9 c) Ut tota rei militaris directio in uno puncto, consilio nempe bellico,
concentretur, interesse totius monarchiae exposcit, verum id non exposcit ne ad illud etiam
Hungari applicentur. 10 Non exposcit id ut ipsa Hungarica armorum praefectura
e meris exteris consistat. 11 Non exposcit denique ut sub praetextu militaris
systematis consilium bellicum in pluribus etiam provincialibus
14239. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3622 |
Paragraph |
Section]
Quoad directionem rei militaris.
9 c) Ut tota rei militaris directio in uno puncto, consilio nempe bellico,
concentretur, interesse totius monarchiae exposcit, verum id non exposcit ne ad illud etiam
Hungari applicentur. 10 Non exposcit id ut ipsa Hungarica armorum praefectura
e meris exteris consistat. 11 Non exposcit denique ut sub praetextu militaris
systematis consilium bellicum in pluribus etiam provincialibus objectis arbitrarie et saepe
contra apertas regni leges agat. 12 Maneat
14240. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3622 |
Paragraph |
Section]
administrationis forma gaudebat, et hujus conservationem jam per primitivum,
quod cum augusta Domo Austriaca inivit pactum, sibi reservavit.
4 Quidquid itaque ad eam seu explanandam seu firmandam status pertinere
arbitrantur, id velut internum juxta stabilitum superius principium rex cum
Hungaris tantum consiliariis concertare potest.
Relate ad potestatem legislativam.
5 Iam vero basis est Hungaricae constitutionis quod
14241. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3622 |
Paragraph |
Section]
jam controvertere potest
ut status periodicum comitiorum terminum efficaciter defigant et insufficiente veteri
compulsivo medio novum et efficacius constituant.
13 Brevem nimis comitiorum terminum defigere non puto reipublicae
interesse; nimis caro id veniret miserae plebi. 14 Frequenter nimis per varia
impedimenta terminus hic evanescere sicque iterum in desuetudinem abire posset.
15 Ipsa interna comitatuum negotia, ipse iustitiae cursus frequenter nimis
interrumperetur. 16 Itaque ego
14242. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3622 |
Paragraph |
Section]
certe nec dignitati tam
illustris corporis neque compendio temporis et sumptuum, quos misera plebs supportat,
respondet. 19 Illa demum est vera libertas si singulo civi constet se nonnisi
iis parere legibus quos revera potior nationis pars pertulit. 20 Id in
moderna manipulatione constare non potest. 21 Multa enim eorum, qui jure
suffragii non gaudent, auxilio, aliqua nondum satis enucleata perferuntur. 22
Defectus hos corrigi ipse certe nationis honor, ipsa communis Europae de nobis exspectatio
14243. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3622 |
Paragraph |
Section]
Ne potestas executiva in legislativam serpere possit, juvabit fortasse
vigilantem regni senatum ita constituere ut relicta consilio locumtenentiali mandata, quae in
effectum legum emanabunt, exequendi potestate, illud per novam instructionem et formulam
iuramenti ad id obstringere ut sub gravi in proximis comitiis reddendae
rationis onere omne, de cujus legalitate vel dubium habet, mandatum vigilantis illius senatus
examini substernat. 2 Vigilans hic senatus e primate, palatino,
14244. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3622 |
Paragraph |
Section]
in gratiis ejus perferuntur, in effectum perducere reluctetur.
11 Malo huic illud tantum hactenus remedium positum fuit quod in conclusione
singuli decreti princeps se leges has observaturum, utve per alios observentur, effecturum
spoponderit. 12 Cum id non satis efficax esse usus ipse docuerit, decernendum
puto ut singulis comitiis principio statim disquiratur an omnes priori diaeta conditae leges
in effectum sint perductae. 13 Sin minus, constituatur efficax pro natura
objecti, de quo agitur, medium ut lex
14245. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3622 |
Paragraph |
Section]
convertere juvat ut lex haec sacra et illaesa
persistat.
Nequis erga occultas delationes vel per privatas resolutiones possit condemnari.
7 Itaque cum praetextu periculi, si id palam fiat, solent imperantes eos,
qui res novas moliri dicuntur, edito privatim mandato (Hand-Billiet) comprehendi, per
exoticum politiae tribunal examinari curare et saepe ad longos, nonnunquam perpetuos etiam
carceres clam condemnare, ut abusus hic diserta lege
14246. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3622 |
Paragraph |
Section]
constitutiones in proximis comitiis debeant discuti, veterem constitutionem tantum obfirmat; nimirum ne indirecta hac via status ab exercitio
potestatis legislativae amoveri possint.
8 d) Senatus etiam vigilans id tantum praestabit ne princeps sub specie
executivae legislativam private exercere possit potestatem. 9 Atqui in hoc
substantia avitae constitutionis versatur.
10 e) Ne potestas executiva non effectuando leges communionem, qua status
14247. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3622 |
Paragraph |
Section]
legislativam private exercere possit potestatem. 9 Atqui in hoc
substantia avitae constitutionis versatur.
10 e) Ne potestas executiva non effectuando leges communionem, qua status
gaudent, potestatis legislativae indirecte infringere possit, id natura subsistentis jam
constitutionis secum ferebat. 11 Itaque ut cum initio omnis diaetae
disquiratur quae leges non sint effectuatae et, si post bina comitia adhuc ineffectuatae
maneant, ut depensio contributionis suspendatur, ad effectum tantum pertinet
14248. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3622 |
Paragraph |
Section]
sed etiam intrinsecae
instrumentum, justum certe est ut hac parte non tantum una, sed et altera legislativi
corporis pars tranquillisetur.
15 h) Ut autem status militaris jurisdictio unice ad militaria
restringatur, id enim vero non tantum Hungariae, sed et totius monarchiae salus exposcit.
16 Secus serius certe aut citius imperium in militarem degenerabit
democratiam.
17 i) De iis, qui aut castra regni turpiter dediderunt, aut aerarium
depeculati
14249. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3622 |
Paragraph |
Section]
et coronationis puncto
5 et Carolini et Theresiani diplomatis non obscure quidem stabilitur, idque non alia profecto
de causa, quam, quod juxta titulum 14, paragraphum 2, rex non coronatus nullum regiae
potestatis actum legitime exercere possit. 22 Cum tamen id variis
cavillationibus ansam dederit, diserte explanandum puto quod regi ante coronationem regiae
potestatis exercitium non competat.
23 m) Eodem titulo diserte quidem explicatur quod si alia, quam S. Regni
corona rex coronetur, omnes ejus regiae
14250. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3622 |
Paragraph |
Section]
23 m) Eodem titulo diserte quidem explicatur quod si alia, quam S. Regni
corona rex coronetur, omnes ejus regiae potestatis actus perinde illegitimi sint ac si
nunquam fuisset coronatus. 24 Ut tamen omnis differentiarum fomes etiam
eatenus sopiatur, id quoque diserte renovandum puto.
25 n) Ex his plane causis quod S. Regni corona non in regis, sed statuum
esse debeat potestate, innumerae fere leges innuunt. 26 Ne id etiam alicui
imposterum dubio locum relinquere possit, id quoque clare censeo
14251. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3622 |
Paragraph |
Section]
24 Ut tamen omnis differentiarum fomes etiam
eatenus sopiatur, id quoque diserte renovandum puto.
25 n) Ex his plane causis quod S. Regni corona non in regis, sed statuum
esse debeat potestate, innumerae fere leges innuunt. 26 Ne id etiam alicui
imposterum dubio locum relinquere possit, id quoque clare censeo exprimendum.
27 o) Ut in dicasteriis omnia publice agantur, nihil eorum, quae ad ejus
agenda pertinent, nisi ejus nomine expediatur, et natura rei et ipsa eorum instructio
14252. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus III, versio... [page 3622 |
Paragraph |
Section]
eatenus sopiatur, id quoque diserte renovandum puto.
25 n) Ex his plane causis quod S. Regni corona non in regis, sed statuum
esse debeat potestate, innumerae fere leges innuunt. 26 Ne id etiam alicui
imposterum dubio locum relinquere possit, id quoque clare censeo exprimendum.
27 o) Ut in dicasteriis omnia publice agantur, nihil eorum, quae ad ejus
agenda pertinent, nisi ejus nomine expediatur, et natura rei et ipsa eorum instructio
deposcit. 28 Quid itaque vetat illum praesidialis
Bibliographia locorum inventorum
Škrlec Lomnički, Nikola (1729-1799) [1790], Operum omnium tomus III, versio electronica (), Verborum 71764, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa oratio - tractatus] [word count] [skrl3].
More search results (batches of 100) First 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152
Retrieve all occurrences (This may take some time to download) Click here for a KWIC Report
|