Your search found 2111 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 1201-1300:

praecipueque cum graves subitasque immittit poenas, furor ei tribuitur: ubi autem contrarium fit, atque benignum se Deus praebet, dicitur moveri misericordia. 15 Dicitur insuper poenitentia duci: veluti Gen. 6 legimus: Poenituit Dominum, quod fecisset hominem, et dolore tactus est in corde suo: non quod consilium vel propositum mutet corrigatve, quomodo solent homines: sed quod in operibus suis aliquid aliter facere eum deprehendamus, quam ante fecerat: veluti cum percutit et plectit,

Dicitur insuper poenitentia duci: veluti Gen. 6 legimus: Poenituit Dominum, quod fecisset hominem, et dolore tactus est in corde suo: non quod consilium vel propositum mutet corrigatve, quomodo solent homines: sed quod in operibus suis aliquid aliter facere eum deprehendamus, quam ante fecerat: veluti cum percutit et plectit, quosantea beneficiis cumulaverat. Quam quidem vicissitudinem ac mutationem non affectu aliquo Deus inducit: sed ab aeterno praevidit ac definivit. Ab aeterno autem et immobili voluntate, cum semel de omnibus quae perfici unquam debent, statuerit, intelligi sane non

Transformantur in eandem imaginem, tanquam a spiritu Domini. 3 Et contra non raro ea quae in speciem essentialiter dicta videntur, ita accipienda sunt, tanquam si particulam Similitudinis habeant praepositam: ut Psal 39. Ecce palmae spacium posuisti dies meos: id est, veluti palmae spacium. Item Exod. 19. Super alas aquilarum gestavi te, id est, veluti super alas. Ioel. 1, Dentes eorum, dentes leonum: id est, sicut dentes leonum. Vicinum huic est, quod particulae Similitudinis interdum omittantur. 4 Similitudinibus Hebraei saepe utuntur ita, ut

contra non raro ea quae in speciem essentialiter dicta videntur, ita accipienda sunt, tanquam si particulam Similitudinis habeant praepositam: ut Psal 39. Ecce palmae spacium posuisti dies meos: id est, veluti palmae spacium. Item Exod. 19. Super alas aquilarum gestavi te, id est, veluti super alas. Ioel. 1, Dentes eorum, dentes leonum: id est, sicut dentes leonum. Vicinum huic est, quod particulae Similitudinis interdum omittantur. 4 Similitudinibus Hebraei saepe utuntur ita, ut eas a rebus quae tractantur, non separent, sicut plerunque Graeci et Latini: sed

coleris, et mox sequente: Tecum neminem volui in terra: id est, nihil petinde dilexi ut te. Sic Christus inquit: Ponet partem eius cum hypocritis: id est, perinde eum tractabit ut hypocritas. 27 Aliquando continenter plures similitudines obiter, paucisque vocibus attinguntur, aut etiam veluti Metaphorae usurpantur. Vicinum hoc est ei, quod supra dixi de pluribus similitudinibus aut parabolis, nisi quod ibi plenius expositas intelleximus. Cernimus enim nunc per speculum in aenigmate, tum a

ipsius, servabimur ab ira. Ea aliquanto brevius in sequenti amplificatione uno colo complexus est. Si enim inimici existentes reconciliati sumus Deo per mortem filii ipsius: multo magis nunc reconciliati servabimur in vita ipsius. Ubi in posteriore ratiocinatione est servari per vitam Christi veluti integram novamque argumentationem continens, quod si mors Christi tantum efficere potuit, multo magis vita eius erit efficax: quod etiam in praecedente intelligi potest. Sed in priore est ab ira, quod et in posteriore intelligendum est. Sic eodem capite versibus 12, 13, 14 est

sua commoda. Nazianzenus in concione de filio, annotat, quod in certis quibusdam generibus negationum, ubi quid de una quadam re negatur, non mox diversum quid affirmetur, etiamsi talem quandam speciem praese ferre videantur, non, inquam, in eis quicquam poni, sed tantum omnia negari: veluti si dicas, Christum non esse traditum in mortem propter sua peccata, sed propter nostra: non ideo ponit ullum in Christo fuisse peccatum. Item cum dicit Paulus Tit. 3, nos non esse servatos ex operibus iustis, quae nos fecerimus, sed ex Dei misericordia: non ponit ulla in nobis iusta opera,

inquit, Quomodo sedet civitas sola, etc. non quaerit, sed queritur aut lamentatur. Ioan. 8, Quare locutionem meam non percipitis? est obiurgatio, non inquisitio. Interrogatione figurata contrariam propositionem interrogamus eius, quam asserere volumus, quo eam adversario veluti invito extorqueamus. Et hoc Interrogationum genere Hebraei non solum in contentione, verum etiam in quieto et familiari sermone multum utuntur. Interrogant enim saepe ea quae vel maxime asserere volunt. Psalmo 113. Quis est sicut Dominus Deus noster? Genes. 8, Nunquid difficile erit

Christum, et eius adversarios. Interrogabat autem actor, aut qui ultro prior opponebat. Respondebat vero reus, aut qui se excusabat. De qua re in verbo Interrogo, disserui. In disputationibus plerunque sunt veluti insidiosi quidam laquei. Sic Iudaei suis interrogatiunculis captabant aliquod periculosum verbum aut dictum ex ore Iesu, quod plausibiliter postea exagitare, et ipsum in odium inducere possent. Ac facile sane hominibus hoc accidere potest, qui non prius praevident fraudulentum consilium

igitur est hic eventus, ut tantum aliqui sint servati, non quidem culpa passionis Domini, quae omnibus satisfecisset, sed incredulitatis hominum. Huc referre possis varia Dei miracula, in quibus interdum adhibet Deus aliqua media: ut pulverem creandis muscis in Exod. aut lutum sanandis oculis, veluti si ea sint illorum operum causa, cum nequaquam sint. Huc referri posset, quod particulae causales, id est, causas et effectus significantes, non semper suam vim servent, sed nonnunquam pro aliis ponantur. Particulae rationales, non semper sunt rationales:

nondum factus per Christum caelestis. Nam et de illius generis hominibus praemiserat ibidem De alio autem hominum genere subdit: Qui aut acceperit testimonium eius, s. Christi, qui de caelo venit. Vel potius dic, quod Omnis de maiore hominum parte dicatur. Nam pauci pii in Christum credentes veluti nihil sunt prae reliqua multitudine impiorum. Solent alioqui scriptores indicare esse usitatum, ut de eo quod plerunque accidit, universaliter pronuncietur: ut, Nusquam tuta fides. Omnis potestas impatiens consortis erit. Omnes quae sua sunt quaerunt. Universaliter ergo et

seu excessum. Et est figura, secundum quam dictio vel oratio excedens fidem, ponitur vel augendi, vel minuendi gratia. Augendi, ut, Nive candidior: id est, multum candidus. Minuendi, ut, Volantis folii te sonitus terrebit. Huiuscemodi locutiones Hyperbolicae sunt in Scripturis frequentes, veluti quod dicitur Deut. 9, Ut possideas civitates ingentes, et in caelum usque muratas. Num. 13, Vidimus civitates pertingentes usque ad caelos, vidimus viros, et eramus sicut locustae coram eis. Iiem in Psal. 107, Ascencuntusque ad caelos, et descendunt usque ad abissos: ubi

ne videatur sibi sapere. Videtur quasi contraria extrema proponere, et sibi invicem opponere, ut nos in respondendo adversariis ad quandam mediocritatem reducat. Haec loquendi ratio in adhortationibus ideo in usum venit, quod cum homines in contrarium nimis proni sint, eos in alterum contrarium veluti curvum lignum, iuxta praeceptum Aristotelis, inflectere monitores conati sunt, ut sic tandem res actionesve eorum ad quandam mediocritatem redirent. Posses aliqua praecedentium exemplorum et hac sequenti Regula complecti, quod videlicet persaepe negativae orationes in speciem

in summo gradu, sicut homines. At contra curat in inferiori, Psal. 147. DE ESSENTIA ET CIRCUMSTANTIIS FACTI AUT REI. Cognatum praecedenti Regulae est, quod in rebus et factis, actionibus aut passionibus alud est ipsum factum aut res, quae veluti substantia quaedam dici potest: aliud sunt circumstantiae eius, sive sint causae, sive loca, tempora, effectus, usus aut fines, quae tu sane accidentia nominaris. Haec nisi cogitatione diligenter separentur, multa exponere perspicue nequibis, multaque dubia indissoluta relinques. Sic saepe

in eo iustus, illi vero iniustissimi: sicut ille inquit: Duo cum idem faciunt, non est idem. Hic igitur secundum praedictam Regulam observetur, aliud esse substantiam facti, et aliud circumstantias, ac veluti accidentia quaedam, sive causarum aut finium, sive aliorum. In facto igitur ipso seu interfectione Christi, convenerunt aliquo modo Deus et persecutores: utrique enim voluerunt Christum tam tristi supplicio mori: sed in accidentibus aut circumstantiis eius non convenerunt. Nam alio animo,

eum crucifigi: Deus quidem iusto, sancto ac pio, et ad summam utilitatem generis humani tendente, at impii contra nefario et sanguinario animo idem expetiverunt: Eventus ille ex Deo pendet, malae circumstantiae a Iudaeorum pravo animo veniunt. Factum ergo ipsum seu eventum, ac veluti substantiam totius illius negotii, Deus ordinavit, promovit, et plane ad opus ipsum deduxit: sed nefarias illas et sanguinarias circumstantias impiorum, qui ex diabolico odio ac invidia Christum interfecerunt, idque tantum sui proprii carnalisque commodi gratia, nequaquam Deus promovit.

ideo dicuntur esse oculorum ipsorum: id est, quae illi semper habebant in oculis, ea animo contemplabantur et admirabantur, ac ad ea subinde respiciebant tanquam ad unica suarum rerum praesidia. At Deo erant abominationes, eoque respectu Dei sic vocantur passim in sacris Literis. Per se igitur ac veluti ratione essentiae erant idola, ratione accidentis erga Iudaeos erant eorum Dii, ex quibus prorsus pendebant, ideoque dicuntur fuisse ipsorum oculorum: ratione Dei erant abominationes. Ita videmus confluere orationem ex vocabulis diversas personas spectantibus, et in unica re ratione alius

et Per fidem iustificari. Verba igitur tantum diversa sunt; res vero unica. Sic 1. Cor. 5, Non commisceri, non comedere. Hoc saepe fit in mutata constructione, et repetito vocabulo, veluti epexegeseos gratia. Huc pertinent variae reduplicationes sermonis. Vicinum huic est, quod interdum unicum sensum in duo membra aut orationes scindunt. Psal. 88, Deus salutis in die clamo, in nocte coram te. pro, die ac nocte coram te clamo. Huc referatur Hendias,

Quia et illae duos sensus in unam sententiam contrahunt. Nam non raro in sacris Literis voces rerum longius distantium connectuntur, efficiuntque et durum et obscurum sermonem. Quare ut sententia quasi expleatur, magisque perspicua reddatur, mediis aliquibus vocibus aut sensibus supplenda ac veluti sarcienda est. ut Prov, 10. Labia norunt scientiam: pro, secundum agnitam perceptamve scientiam loquuntur. Gen. 31, Comedit argentum aut precium nostrum: id est, cibum nostro precio aut argento pro nobis accepto comparatum. 2 Cor. 7, Estis in corde nostro ad commoriendum: id est, adeo

duo aut etiam tria membra, aut sententiae in unum contrahuntur, ut in constructione Verbi prolixius ostendi: seu singulae voces unius membri, quasi integram sententiam continent. Psal. 5. Tanquam scuto, bona voluntate aut favore tuo coronabis eum: id est, tu favebis ei, ideo veluti scuto proteges aut munies eum: unde sequitur, ut ille tunc incolumis maneat, tum etiam glorificetur, veluti elegantissima corona ornatus. Hic favor, scutum et corona, tanquam re diversissimae duriter cohaerent, et singulae istae voces singulas sententias continent. Sic Psal.

ostendi: seu singulae voces unius membri, quasi integram sententiam continent. Psal. 5. Tanquam scuto, bona voluntate aut favore tuo coronabis eum: id est, tu favebis ei, ideo veluti scuto proteges aut munies eum: unde sequitur, ut ille tunc incolumis maneat, tum etiam glorificetur, veluti elegantissima corona ornatus. Hic favor, scutum et corona, tanquam re diversissimae duriter cohaerent, et singulae istae voces singulas sententias continent. Sic Psal. 10, Oculi eius contra pauperem absconditi sunt: id est, ipse latitat loco idoneo struens insidias, inde acute

Contra aliquando etiam posterioribus gestis aliqua antecedentia, seu dudum gesta admiscentur. Quod vero attinet ad nominum anticipationem, exemplo sit illud Gen. 1, In principio creavit Deus caelum et terram: ubi per anticipationem illa rudis et informis massa eis nominibus notatur: quia fuit veluti materia quaedam caeli et terrae. Seu fuit, ut ita dicamus, in potentia caelum et terra. Sic Ioann. 11, Erat autem Maria quae unxit Dominum: quod per anticipationem dicitur, quia sequenti capite fit ea unctio. Verum de hac figura plura forte mox in capite de Narrationibus dicentur.

multum ad evidentiam aut energiam: proponit enim rem ante oculos, tanquam si coram res nunc primum agatur. Saepe cum oblique lingua Hebraea alicuius sermonem incipit referre, subinde aliqua directe, tanquam si ille ipse iam coram ea loquatur, recitat. Facit autem id ideo, ut illa iam veluti coram geri videantur, Genes. 20, Nonne ipse dixit mihi, Soror mea ipsa est: et ipsa quoque dixit, Frater meus ipse est: id est, dixit, quod sit soror ipsius, et quod sit frater ipsius. Ierem. 2, Qui dicitis ligno, Deus meus es tu. 1. Reg. 1, Tu dixisti Domine mi rex, quod Salomon

ut Psal. 95, 97, 98. Observandum quoque in prophetiis res diversissimas simul aut de diversissimis temporibus praedici. Isa. 7. Matth. 24. exempla mox sequentur. Saepe dum de alia re praesenti loqui videtur, τυπικῶς veluti per typum de futuris aliquid significat: ut Exod. 12, Nec os confringetur in eo: dum videtur eos docere modum edendi agni paschalis, praedicit formam passionis Christi. Sic Exod. 25, Vide ut facias omnia secundum exemplar, quod ostensum est tibi. Dum videtur Deus instruere Mosen, qua

pingitur gloriosus, potens ac terribilis. Malach. 3. Veniet repente ad templum suum Dominus, quem vos quaeritis, et angelus foederis, quem vos desideratis. Ecce venit, dicit Dominus exercituum. Et quis potest sustinere diem adventus eius? et quis stare poterit, cum ille apparuerit? Est enim veluti ignis exco quens, et veluti lixivium lavantium. Sic Ioel 2, Sed et super servos et ancillas meas in diebus illis effundam de spiritu meo. Et dabo prodigia in caelo et in terra, sanguinem et ignem et columnas

ac terribilis. Malach. 3. Veniet repente ad templum suum Dominus, quem vos quaeritis, et angelus foederis, quem vos desideratis. Ecce venit, dicit Dominus exercituum. Et quis potest sustinere diem adventus eius? et quis stare poterit, cum ille apparuerit? Est enim veluti ignis exco quens, et veluti lixivium lavantium. Sic Ioel 2, Sed et super servos et ancillas meas in diebus illis effundam de spiritu meo. Et dabo prodigia in caelo et in terra, sanguinem et ignem et columnas nubis. Sol vertetur in

peccato, morti et inferno, quibus erit pestis et mors: omnibus idolis, quae abolebit: erroribus ac seductoribus, et simul falsis pastoribus, quos refutabit, et flagello verbi et ministerii sui ex suo templo et grege eiiciet: omnibus securis vel Epicureis et iustitiariis, quos malleo legis suae veluti durissimas quasdam petras confringet: veteri Adamo, quem lege ac spiritu suo conteret et mortificabit: et denique omnibus adversariis, quos non tantum verbo expugnabit, sed etiam paulatim reipsa ac tristi exitio, teste Psal. 2 et 11, veluti testacea vasa ferreo sceptro

et iustitiariis, quos malleo legis suae veluti durissimas quasdam petras confringet: veteri Adamo, quem lege ac spiritu suo conteret et mortificabit: et denique omnibus adversariis, quos non tantum verbo expugnabit, sed etiam paulatim reipsa ac tristi exitio, teste Psal. 2 et 11, veluti testacea vasa ferreo sceptro contundet. Contra autem expectantibus regnum eius, esurientibus et sitientibus, oneratis et laborantibus, humiliatis denique et contritis veniet mansuetus et servator, ut eos consoletur, liberet, satiet et reficiat. Non enim venit iudicare, non

gloriam, vim ac energiam Christi: quam non tantum non videmus externis ocuiis, sed nec pii quidem, etiam in spiritu satis experiuntur. Alia ergo in talibus locis ipsa Scriptura, alia sensus externi, imo et ipsa priorum experientia ac spiritualis gustus testari videntur: unde difficultas et veluti obscuritas talium descriptionum accumulatur, dum res tam grandibus ac fulgentibus verbis parum respondere videntur. Hoc dubium Iudaeis occasionem dedit fingendi duos diversos Meschias: quorum errorem ac dubium alius quidam edita carta per duos diversos adventus dissolvere

in suo tabernaculo et templo: Salomon tamen 1. Reg. 8, et Esa. 66, ac Stephanus Act. 7 et 17, dicunt Deum non habitare in manufactis templis, nempe sic ut opinantur homines, ut vel tota ipsius substantia comprehendatur eo aedificio, vel etiam ut ea domo ac cultu per se delectetur Dominus, veluti ex opere operato: sed habitat tamen ibi, et capitur eo aedificio ac cultu, quatenus vera fides eum per illos cultus tanquam typos quosdam in Christo apprehendit et complectitur: quatenus, inquam, pius homo intelligit se per illa veluti paedagogica quaedam rudimenta ad Christum legis finem

vel etiam ut ea domo ac cultu per se delectetur Dominus, veluti ex opere operato: sed habitat tamen ibi, et capitur eo aedificio ac cultu, quatenus vera fides eum per illos cultus tanquam typos quosdam in Christo apprehendit et complectitur: quatenus, inquam, pius homo intelligit se per illa veluti paedagogica quaedam rudimenta ad Christum legis finem deduci. Sic circumcisio per sese, ac recte intellecta, ut a Deo instituta est, vere a Paulo, Rom. 4, signaculum iustitiae in benedicto semine donatae, ac gratiae dicitur: et rursum ab eodem per accidens ratione pravae pseudapostolorum

gratissima Deo sacrificia, glorificant patrem caelestem, habentque promissiones huius et futurae vitae: alias contra sunt reiectamenta, atque adeo damna, Phil. 3. Haec varietas pronunciatorum in Scriptura etiam inde oritur, quia res nobilissimae religionis, malitia satanae et hominum veluti affuso modico fermento aut etiam veneno admodum facile vitiantur, et veluti alterantur, ut postea prorsus aliter de eis pronunciare sit necesse quam antea. Hic vero Hebraismus tale quid habet, sicut quod saepe homines quaedam per se bona ob aliquod accidens aut etiam abusum

huius et futurae vitae: alias contra sunt reiectamenta, atque adeo damna, Phil. 3. Haec varietas pronunciatorum in Scriptura etiam inde oritur, quia res nobilissimae religionis, malitia satanae et hominum veluti affuso modico fermento aut etiam veneno admodum facile vitiantur, et veluti alterantur, ut postea prorsus aliter de eis pronunciare sit necesse quam antea. Hic vero Hebraismus tale quid habet, sicut quod saepe homines quaedam per se bona ob aliquod accidens aut etiam abusum vituperant: ut cum aurum, opes, vinum, ferrum, aut similia vituperantur, quae per

dilatant. Quare ob summam huius linguae peregrinitatem ac diversitatem ab aliis etiam literati minus eam feliciter intelligere possunt. Consideremus igitur duo in hac priori parte, primum, unde sit ista tanta rerum copia in hoc libro: deinde, quo modo ea condensari et quasi confarciri in unum veluti cumulum soleat. DENSITAS SENSUUM AC RERUM IN SACRIS LITERIS. Primum igitur inquiramus causas, cur sacrae Literae sint adeo refertae sententiis ac rebus: seu unde tandem illa tanta copia oriatur, ac veluti in unum cumulum aut congeriem confluat, cum

quo modo ea condensari et quasi confarciri in unum veluti cumulum soleat. DENSITAS SENSUUM AC RERUM IN SACRIS LITERIS. Primum igitur inquiramus causas, cur sacrae Literae sint adeo refertae sententiis ac rebus: seu unde tandem illa tanta copia oriatur, ac veluti in unum cumulum aut congeriem confluat, cum tamen id in aliis scriptoribus ac materiis non perinde accidere soleat. Primum aliae materiae minus habent rerum aut circumstantiarum, quam aliae. Mathematicae res, cum sint in ἀϕαιρέσει,

fagi, et praeterea materiae ac styli poematis, quae omnia praeter principalem sententiam sunt, eique quasi quaedam vestes circumpositae adhaerent. Sic Paulus cum posset simpliciter scribere usitato more: Paulus Romanis, scilicet scribit, gravi consilio interponit statim initio, et veluti aliud agens nervosam descriptionem tum suae personae, tum functionis ac doctrinae, tum etiam subiecti doctrinae seu personae, de qua sua doctrina concionatur, tum denique etiam ipsorum Romanorum quibus scribit. Antequam ergo veniat ad exordium, iam ita se quasi aliud agendo

ad aeternam vitam gloriamque et Dei celebrationem sint ordinati. Haec vero omnia (ut dixi) non tantum prudenti, sed etiam necessario consilio dicit: dum enim se ostendit legatum Dei, seque eis proponere ipsum Dei filium, et eos iam ad hanc professionem religionemque divinitus vocatos: veluti vivis quibusdam catenis eos sibi alligat et subiicit, ut summa religiositate eius epistolam legant et amplectantur. Verum de hoc circulo Paulino, aliisque ei similibus, mox in ordine Sententiarum disseram. Hic videmus, quomodo aliud sit, illa primaria simplicissimaque sententia,

brevem orationem aliquando valde multa, quasi accidentaria inserant, aut infarciant. Quae diligenter observanda sunt: de quo genere forte aliquid etiam in capite De brevitate dicetur. Ut igitur tanto melius intelligatur quod hactenus disserui, totam hanc rem aliquanto brevius repetam, veluti resumpto initio. In sermone igitur aliud sunt ipsae primariae sententiae inter sese cohaerentes, et hamorum instar filum orationis connectentes: aliud sunt, quae obiter ornatus, benevolentiae, occupationum, aut aliarum causarum vel circumstantiarum gratia adiectae. Singulae etiam sententiae

contra Latina lingua pauciores, et plerunque una quadam forma phraseos simul connectat, ut mollius fluant, et sibi invicem similes, sororesve esse agnoscantur, seu facile intelligantur. Si liberet veluti quandam Hypotyposin huiusmodi sententiarum habere, diceres Latinas sententias incedere veluti ornatas suis vestibus puellas, Hebraeas vero, veluti oneratas, et quidem ita oneratas, ut in omni parte corporis aliquid oneris haereret, in capite, tergo, manibus, sinu, ex cingulo,

quadam forma phraseos simul connectat, ut mollius fluant, et sibi invicem similes, sororesve esse agnoscantur, seu facile intelligantur. Si liberet veluti quandam Hypotyposin huiusmodi sententiarum habere, diceres Latinas sententias incedere veluti ornatas suis vestibus puellas, Hebraeas vero, veluti oneratas, et quidem ita oneratas, ut in omni parte corporis aliquid oneris haereret, in capite, tergo, manibus, sinu, ex cingulo, etc. Causa huius densitatis rerum partim supra ostensa est, partim postea patebit luculentius.

phraseos simul connectat, ut mollius fluant, et sibi invicem similes, sororesve esse agnoscantur, seu facile intelligantur. Si liberet veluti quandam Hypotyposin huiusmodi sententiarum habere, diceres Latinas sententias incedere veluti ornatas suis vestibus puellas, Hebraeas vero, veluti oneratas, et quidem ita oneratas, ut in omni parte corporis aliquid oneris haereret, in capite, tergo, manibus, sinu, ex cingulo, etc. Causa huius densitatis rerum partim supra ostensa est, partim postea patebit luculentius. Exemplo sit locus Ephes. 6, ubi

orationes: quare efficiunt orationem minus nervosam, et tamen prolixiorem. Sicut vero hac ratione ob nimiam rerum dicendarum copiam, et simul brevitatis studium, singulae sententiae aut orationes onerantur, gravantur, et obscurantur: ita etiam totus contextus sermonis quasi turget, et veluti gravidus est, confertis sententiis. Unde non unum genus obscuritatis ac difficultatis rudioribus et minus attentis oboritur. Quare nunc de altera propositi instituti parte, nempe de sententiarum in sacris Literis ordine ac connexione, agemus. DE ORDINE

hominum oculis subiicere. Sic enim demum et in oratione Paulina et quavis alia, tum illud quasi fundamentum aedificii recte contemplari, quale ac quam firmum sit, et quorsum tendat, quidve sibi velit, possunt: tum etiam cernere, qua ratione aut consilio unumquodque illorum accersitorum suae veluti basi, ossibus aut nervis accommodatum sit, et quam commode sint illa primaria hisce accersitis convestita. Quam utilissimam admonitionem prolixius exposui in regulis De ratione cognoscendi sacras Literas. Etsi aut tales quasi digressiones et accidentaria vestimenta verborum

Nec loquor nunc de iis, quae proprie digressiones aut evagationes sunt, plane extra rem propositam susceptae: sed de connexione istius admirabilis varietatis sententiarum, quae in istas communes scriptiones praesertim in sacris Literis incidunt, quarum certe aliae sunt minus nativae aut veluti essentiales propositae materiae, quam aliae, quibus tamen aliquando veluti semineglectis illis principalibus, vacari necesse est. Cum enim variae sint res ac sententiae in sermone, quae inter se

sunt, plane extra rem propositam susceptae: sed de connexione istius admirabilis varietatis sententiarum, quae in istas communes scriptiones praesertim in sacris Literis incidunt, quarum certe aliae sunt minus nativae aut veluti essentiales propositae materiae, quam aliae, quibus tamen aliquando veluti semineglectis illis principalibus, vacari necesse est. Cum enim variae sint res ac sententiae in sermone, quae inter se connecti, ac sese invicem consequi deberent, ut sunt propositio,

illius correctio, declaratio, rationes, antithesis, obiectio, causae, effectus, institutum, conatus, fructus, eventus, refutationes, illationes, vota, gratiarum actiones, et similes innumerae: alias aliae inter sese coniungi, et et praecedentibus adglutinari solent. Nec raro illae veluti litigant inter se, quaenam ut proxima pedissequa, priori adiungi debeat. Quin etiam saepe fit, ut ipsemet scriptor, qui veluti iudex de earum ordine sedet, dubitet, quamnam praecedentibus proxime adhaerere ac consequi permittere velit. Aliam enim interdum videt rei ipsius naturam poscere,

illationes, vota, gratiarum actiones, et similes innumerae: alias aliae inter sese coniungi, et et praecedentibus adglutinari solent. Nec raro illae veluti litigant inter se, quaenam ut proxima pedissequa, priori adiungi debeat. Quin etiam saepe fit, ut ipsemet scriptor, qui veluti iudex de earum ordine sedet, dubitet, quamnam praecedentibus proxime adhaerere ac consequi permittere velit. Aliam enim interdum videt rei ipsius naturam poscere, aliam sermonis ordinem, aliam denique animum auditoris, qui cito explicari cuperet (aut alioqui id fieri utile esset) ex aliquo

propositionem. Talia vero interserta, commodissime per Parenthesin excluduntur. Sic enim tum ordo rerum ac sententiarum necessario cohaerentium, tum et sermonis vis illustratur, sensusque fit perspicuus. Sed crebro fit, ut sint non tam orbiter interiectae Parentheses, quam longiores veluti digressiones in aliquas minus principales sententias, ut sequentia exempla ostendent. Quorum primum sit illa celebris epigraphe Rom. 1, Paulus Apostolus Romanis scribit, digreditur primum ad descriptionem Apostolatus sui: secundo ad descriptionem Evangelii: tertio ad descriptionem

legendis gravioribus autoribus summa cura adhibenda sit, ut videamus, in qua parte sermonis versemur, quis sit principalis scopus eius loci, in quo iam existimus, quomodo explicetur, ubi sit eius initium, ubi finis: perdifficile profecto est hoc interdum in Scriptura praestare. Ita enim sensim et veluti furtim ex alia materia in aliam serpit, ut difficilimum sit animadvertere, quando aliquam materiam inchoet aut finiat: de qua re etiam paulo post aliquid dicetur. Id autem accidit, quia non semper sic membra orationis secat, sicut res ipsae vel sententiae disiunctae sunt: sed

contra adversarium tuenda. Fieri etiam potest, ut sit aliqua adversa obiectio aut cogitatio repellenda ac refutanda, quae non tam contra hanc ipsam rationem pugnat, quam alioqui quoquo modo nobis adversatur. Horum si quid interponatur, recte illi tandem conclusio additur propositionem veluti repetens. Quibus sensibus expolita ac veluti plane absoluta prima argumentatione, inchoatur nova ratio, cui simile quid attexi potest, cuiusmodi de prima dictum est. Absolutis vero tandem omnibus, sequitur principalis conclusio, veluti peracta tota ea sermonis parte, aut etiam

etiam potest, ut sit aliqua adversa obiectio aut cogitatio repellenda ac refutanda, quae non tam contra hanc ipsam rationem pugnat, quam alioqui quoquo modo nobis adversatur. Horum si quid interponatur, recte illi tandem conclusio additur propositionem veluti repetens. Quibus sensibus expolita ac veluti plane absoluta prima argumentatione, inchoatur nova ratio, cui simile quid attexi potest, cuiusmodi de prima dictum est. Absolutis vero tandem omnibus, sequitur principalis conclusio, veluti peracta tota ea sermonis parte, aut etiam tota instituta oratione. Haec de naturali

recte illi tandem conclusio additur propositionem veluti repetens. Quibus sensibus expolita ac veluti plane absoluta prima argumentatione, inchoatur nova ratio, cui simile quid attexi potest, cuiusmodi de prima dictum est. Absolutis vero tandem omnibus, sequitur principalis conclusio, veluti peracta tota ea sermonis parte, aut etiam tota instituta oratione. Haec de naturali ordine nunc monuisse sufficiat. Exempla proponere nimis prolixum foret, et sunt cuivis obvia. Ad observandam connexionem sententiarum Scripturae, utile est animadvertere discrimen huius voluminis

presse et apposite, placidoque ac humili sermone de rebus, nulla ferme prorsus habita ratione personarum aut circumstantiarum, nullisque admixtis affectibus. Si sunt orationes aut epistolae, plerunque proprie movere conantur, et unam tantum quampiam simplicem sententiam, quam propositionem vocant, veluti scopum quendam proponunt, eoque omnia sua argumenta dirigunt, ac veluti ad propositam notam collimant, adhibitisque suis circumstantiis et variis affectibus ac moribus omnia turbantes et concutientes, illuc auditorem propellere conantur. Quare scriptores prophanarum rerum facile

habita ratione personarum aut circumstantiarum, nullisque admixtis affectibus. Si sunt orationes aut epistolae, plerunque proprie movere conantur, et unam tantum quampiam simplicem sententiam, quam propositionem vocant, veluti scopum quendam proponunt, eoque omnia sua argumenta dirigunt, ac veluti ad propositam notam collimant, adhibitisque suis circumstantiis et variis affectibus ac moribus omnia turbantes et concutientes, illuc auditorem propellere conantur. Quare scriptores prophanarum rerum facile in tanta simplicitate subiecti, tum ordinem certum observare, tum et

Ethnicos, postea Iudaeos. Ostensa vero necessitate huius iustitiae, circumscribit ac explicat eam primum breviter, ac praesertim illud demonstrat evincitque, quod ea non veniat ex operibus, aut merito cuiusquam, sed ex sola gratia nobis contingat. Denique ut tanto magis haec iustitia agnoscatur, veluti per Analysin quandam totam hanc materiam resolvit, exponendo quid sit peccatum aut iniustitia, et unde veniat, quid efficiat, quove modo regnet: tum etiam quid lex, gratia ac iustitia sint aut agant: ac denique qui fiat, ut Iudaei eam non consequantur, gentiles vero ea potiantur. Quae rerum

est. De quo fundamento aut demonstratione assertionum Mosaycarum et propheticarum, in tractatu De ratione legendi sacras literas uberius disserui. Verum enimvero aliquando etiam Christus et Paulus, qui alioqui plerunque sua dicta nervose constabiliunt, tantum simplices assertiones veluti plures quasdam propositiones inter sese connectere videntur: ferme ut solet fieri in scholarum disputationibus. Rom. 1, in exordio videntur hae simplices assertiones sese invicem consequi: Ago gratias Deo de vestra fide: Sancte affirmo me crebro vestri mentionem facere, orantem, ut possim

facere, orantem, ut possim ad vos venire: Cupio vos videre, ut vobis aliquod spirituale donum impertiar: id est, ut nos mutuo consolemur. Saepe proposui venire ad vos, ut aliquem fructum ex vobis perciperem, sed impeditus sum. Omnibus debitor sum. Paratus igitur sum et vos docere. Post hasce tot veluti puras assertiones, sequitur ratio a praestantia et eximia utilitate Evangelii: Non enim me pudet Evangelii: Iustitia enim Dei patefit in eo, etc. Sic mox ponitur propositio, revelari caelitus iram Dei super omnes peccatores, quae in sequentibus non comfirmatur: sed

concionator praeterea fecit, nempe indicavit Paulo fidem Coloss. 10 redit ad gratiarum actionem, concludens se ideo gratias agere Deo de illis. Sic per octo externas sententias oberrando tandem redit ad initium facto pleno circulo, sed ita, ut semper sequens praecedenti apte cohaereat, ac ex ea veluti nasci videatur. Similis periodus reperiri potest etiam 1. Thes. 1, ubi a gratiarum actione de Thessalonicensium pietate transit ad causas eius pietatis, nempe ad electionem, et verbi auditionem ac efficaciam, inde ad suam et illorum crucem ac patientiam. Ubi prius tn eorum

restant ἐπιλογικῶς, epilogice complectuntur. 1 Cor. 4, Quoniam spectaculum facti sumus mundo, et angelis et hominibus. Nos stulti propter Christum, vos autem prudentes per Christum: nos imbecilles, vos autem validi: vos clari, etc. Veluti excrementa mundi facti sumus omnium reiectamentum ad hunc usque diem. 1 Cor. 3, Omnia namque vestra sunt, sive Paulus, sive Apollo, sive Cephas, sive mundus, sive vita, etc. Omnia namque vestra sunt, vos autem Christi, Christus vero Dei. 1 Cor. 1, Videtis enim vocationem

sua morte redemerit. Hanc posteriorem rationem per Antithesin duplicatam amplificat, eius antitheseos duo capita simul ponit: deinde singula separatim perficit. Duo illa quae dico, capita antitheseos sunt, quod nemo in hac vita pro iusto homine velit mori: sed tamen pro homine aut re sibi bona ac veluti forte aliquis non recuset mori: postea illa capita amplificatoriae antitheseοs perficit prius primum, secundo posterius. Asscribam autem textum una cum suis notis correspondentibus, ut facilius cerni possit, quaenam inter se cohaereant. Porro spes non pudefacit, quod dilectio

iuste factum aut meritum, nempe inobedientiam Adami, et obedientiam Christi. Septimo versu 21 ostendit usum legis, ac dicit peccatum vehementer per eam crevisse: sed gratiam adhuc abundantiorem et potentiorem esse eo factum. Postremo in ultimo huius capitis versu est veluti finalis causa ac conclusio omnium collationum iniustitiae ac iustitiae, tametsi potissimum respiciat ad proximum versiculum de usu legis. Ait igitur hunc esse finem ac scopum, ut sicut antea peccatum aut iniustitia regnavit, aut potius tyrannizavit perdendo homines aeterna morte: ita nunc

iustitiae abundat in gloria. Etenim quod glorificatum fuit, ne glorificatum quidem fuit hac in parte: id est, quod ad superantem gloriam attinet. γ Nam si quod abolendum erat, fuit gloriosum, multo magis est gloriosum id quod manet. Saepe Paulus veluti exaudiens varias impiorum obiectiones et calumnias, dum indiquaque vult se communire, plura in unum locum congerit. Atque ita obscurat nonnihil textum, dum non relinquit singulas causae partes suis locis integre separatim tractandas, ut in principio 3 ad Roman. Quod necessario fit in summo

saepe longius a proposito digredientia, ponunt, nec tamen ea ita inter se concinna connexione iungunt, ut animadvertatur adhuc oratio esse pendula, sed singula cola separata esse videantur. Ideo cum alteram partem periodi adiungere volunt, quo melius earum cohaerentia animadverti possit, breviter veluti summam quandam illius prioris partis, acceptis etiam inde saepe verbis, repetere solent, a tque ita alteram partem annectere priori. Gen. 28, Et vidit Esau, quod Isaac benedixit Iacobum, et misit eum in Padan Syriae ad accipiendam inde uxorem, et praecepit ei inter benedicendum in hanc

Matth. 10, Non est discipulus supra magistrum, neque servus supra dominum, etc. Nihil est opertum, quod non revelabitur: et nihil occultum, quod non cognoscetur. Quod dico vobis in tenebris, etc. Quod in aurem auditis, etc. Iob 38, multis verbis et veluti quadam amplificatione, describitur mare certis conclusum limitibus, quos transire ei non licet. Hucusque venies (inquit Deus) et non adiicies ut transeas: et hic ponet impetus tuus elationem fluctuum tuorum. Aliquando vero necessitas postulat, quaedam allis verbis repeti: veluti

et veluti quadam amplificatione, describitur mare certis conclusum limitibus, quos transire ei non licet. Hucusque venies (inquit Deus) et non adiicies ut transeas: et hic ponet impetus tuus elationem fluctuum tuorum. Aliquando vero necessitas postulat, quaedam allis verbis repeti: veluti quando prius aliquid propositum est obscurius, quod lucidiore eget explicatione. Quomodo saepe apud Prophetas tecte, et periphrasi aliqua notantur provinciae ac populi peregrini,

excelso, in Gibeon. Neh. 8, Et legerunt in libro, in lege Dei. Huc referantur et Anadiploses emphaseos, inculcandi, aut etiam specificandi gratia factae. Psal. 92, Quoniam ecce inimici tui Iehova, Ecce inimici tui tollentur. Illam vocem (Inimici) emphaseos gratia, et veluti aculei infigendi gratia iterat. Sic et Psalm. 93, Magnificentiam induit induit Dominus. Psal. 94. Quamdiu improbi Domine? quamdiu improbi exultabunt? simili ferme ratione Grammatici et Rhetores dicunt Homerum Iliad. 2, ter nomen Nerei repetiisse, cum postea esset eum

attinet, non satis recte illa duo frusta cohaerere possint. Rectissime autem ad Epanalepsin is quoque Hebraismus refertur, ut Ephes. secundo: Et vos existentes mortuos peccato: primo ponit tantum accusativum principalis propositionis, deinde tribus vers. attexit alia, quibus pro necessitate veluti explicare vult hunc accusativum: quorum tamen copia impedit, ne illa principalis aut iam in choata oratio commode perfici possit. Non enim posset facile agnoscere auditor, illas partes, iam procul a se mutuo per haec interposita distractas, unam orationem efficere. Quare post hanc illius

exacta veritas explicatioque spectetur, quam ut quoquo modo auditor, quo nos volumus, pertrahatur. Ut vero duo diversissima sunt, exacte rem explicare ac enucleare, et porro homines quo opus est permovere; ac veluti protrudere: ita etiam duo diversissima dicendi genera istis duabus actionibus serviunt. Nam sermo tenuis et humilis, magis est idoneus explicationi rerum aut institutioni scholasticae. Quare eum potissimum adhibuerunt philosophi expositioni philosophicarum disputationum, ut et Cicero suis

inani lenocinio puellarum, aut etiam scortorum more, auditoribus blandiatur, sed virili quadam gravitate, non sine austeritatis specie, suam aestimationem apud Lectorem obtineat. Tales sane sunt Sacrae literae, quae suum decorum pro rerum amplitudine et loquentis maiestate, tuentur, gravemque et veluti regiam quandam faciem, habitum, gestumque exprimunt. Tertio loco, grandi ideae vehementiam adscribunt, quod magna vi efficaciaque omnia penetrando progrediatur acribus sententiis ac verbis, urgendo ac instando. Hoc nomine non immerito dicitur sermo Sacrarum literarum gladius

et vitulos de medio armenti. Qui canitis ad vocem Psalterii. Sicut David putaverunt se habere vasa cantici, bibentes in phialis vinum, et optimo unguento delibuti, et nihil patiebantur super contritionem Ioseph. Nunquid nam isti qui prophetas nostros tanquam ineruditos et elocutionis ignaros, veluti docti disertique contemnunt, si aliquid eis tale vel in tales dicendum fuisset, aliter se voluissent dicere, qui tamen eorum insanire noluissent? Quid enim est, quid isto eloquio aures sobriae plus desiderent? prima ipsa invectio, quasi sopitis sensibus ut evigilarent, quo fremitu illisa

etiam dominium recipiant. Deinde transit aut applicat sermonem ad seipsum ac auditores in prima persona: Ita et nos, cum essemus infantes, etc. ut haereditatem recipiamus. Mox etiam propius rem eam ad ipsos auditores Galatas admovet: Quod autem sitis filii, etc. postremo veluti unum quendam singularem ex auditoribus apprehendit et alloquitur: Quare non amplius es servus, sed filius: quod si filius, etiam haeres Dei per Christum. Sic eo sermonem tandem deducit, quasi tota illa tractatio ad unum aliquem ex Galatis pertineat, sub cuius tamen nomine aut persona singuli

seu δείνωσιν in sermone Paulino notavit olim August. lib. de Doctrina Christiana 4. quem locum supra citavi. De eodam sic Erasmus super Rom. 8 annotat: Totum autem hunc locum Augustinus lib. de Doctrina Christiana 4, cap. 20 profert veluti exemplar orationis, quae vehementiam, hoc est δείνωσιν cum ornatu coniunxerit. Iucunditas enim orationis partim est in gradationibus, Praescivit, praedestinavit, vocavit, iustificavit, glorificavit: partim in similiter desinentibus et cadentibus,

Certus sum enim: Quid unquam Cicero dixit grandiloquentius? Haec ille. Est autem non tantum vehementia, granditas ac suavitas in hoc loco Pauli inde a, Quid igitur dicemus ad haec? sed etiam plenitudo, quam vocant, postquam enim in genere dixit, Si Deus pro nobis, quis contra nos? mox veluti sub dividendo incipit plene indicare, quomodo sit Deus pro nobis: quia nobis tum filium suum largitus sit, tum etiam omnia bona cum eo largietur: quia ille nos iustificet, quia filius eius sit pro nobis passus ac resuscitatus, quin et pro nobis ad dexteram patris intercedat. Exponit etiam

celebrat. Sic Psal. 91, terribilior fit descriptio pestis, dum infesta circumvagari, volitare ac grassari diu ac noctu pingitur. A peste perambulante in caligine, a flagello grassante in meridie. Sic Psal. 2 significantius pingitur furor persecutorum, dum veluti coram sistuntur concursantes, frementes, et horrenda blaterantes contra Dominum et Christum eius: et vicissim Dei severitas potentius monstratur, dum dicitur ridere, et quasi suo ore coram eis respondens inducitur. Sic in superiore Psalmo, Qui sedet in latibulo altissimi, et alis suis

tanti tamque atroces effectus ac clades ponuntur, nempe tam tetra strages, tam infinitorum hominum, ad latus ac dexteram nostram, circaque patratur. Ex eodem etiam vis protectionis divinae apparet, quod in tanto tamque vicino et iam nos contingente periculo, soli tamen, pereuntibus tot impiis, veluti ex medio incendio servamur. Sic Psalm. 2 et 110, potentissima vis imperii Meschiae indicatur per illos effectus, quod adversarios suos tanquam vas figuli comminuet: quodque vulnerabit regum capita, et late omnia complebit cadaveribus. Sic etiam vis victoriae Christi

depingit. Sic saepe prophetae amplificant cladium magnitudinem, quod eis qui eas modo audierint, ambae aures tinnient, quodque videntes sibilabunt, et caput movebunt, et quod tantum auditus talium tremorem incutiet: item quod fient attoniti, quod prae metu ac moerore contabescent: item quod erunt veluti ebrii et veluti parturientes, ac denique quod petent a montibus et rupibus ut se obruant: cum Psalm. 42 et 80 lachrymae dicuntur afflicto panis fuisse, aut lectum suum illis rigasse. Psal. 6, tum vehemens sermo est, ostendens ingens malum ex effectu, tum etiam ante oculos

prophetae amplificant cladium magnitudinem, quod eis qui eas modo audierint, ambae aures tinnient, quodque videntes sibilabunt, et caput movebunt, et quod tantum auditus talium tremorem incutiet: item quod fient attoniti, quod prae metu ac moerore contabescent: item quod erunt veluti ebrii et veluti parturientes, ac denique quod petent a montibus et rupibus ut se obruant: cum Psalm. 42 et 80 lachrymae dicuntur afflicto panis fuisse, aut lectum suum illis rigasse. Psal. 6, tum vehemens sermo est, ostendens ingens malum ex effectu, tum etiam ante oculos rem proponit.

demissa per aures, Quam quae sunt oculis subiecta fidelibus, et quae Ipse sibi tradit spectator, etc. Quare cum omnis oratio in hunc finem sumatur, ut audientem legentemve et instruat et promoveat: solet magis laudari is sermo, qui res quasi ante oculos spectandas proponit, quam qui veluti procul remotas tantum audiri facit. Neque tamen talis sermo solum animum movet, sed etiam res ipsas feliciter illustrat, dum eas veluti coram spectandas contemplandasque proponit, atque ita veluti intuitivam quandam noticiam (ut scholae loquuntur) efficit. De hoc genere sermonis disserit

in hunc finem sumatur, ut audientem legentemve et instruat et promoveat: solet magis laudari is sermo, qui res quasi ante oculos spectandas proponit, quam qui veluti procul remotas tantum audiri facit. Neque tamen talis sermo solum animum movet, sed etiam res ipsas feliciter illustrat, dum eas veluti coram spectandas contemplandasque proponit, atque ita veluti intuitivam quandam noticiam (ut scholae loquuntur) efficit. De hoc genere sermonis disserit Aristot. Rhet. 3. cap. 14, idque uti fiat docet, et Homerum huius virtutis nomine laudat. Sane sacrae Literae in

et promoveat: solet magis laudari is sermo, qui res quasi ante oculos spectandas proponit, quam qui veluti procul remotas tantum audiri facit. Neque tamen talis sermo solum animum movet, sed etiam res ipsas feliciter illustrat, dum eas veluti coram spectandas contemplandasque proponit, atque ita veluti intuitivam quandam noticiam (ut scholae loquuntur) efficit. De hoc genere sermonis disserit Aristot. Rhet. 3. cap. 14, idque uti fiat docet, et Homerum huius virtutis nomine laudat. Sane sacrae Literae in hoc genere multos alios scriptores superant: praestant vero

in sacris Literis. Tale est verbum Paulinum ἀποκαραδοκία, qua voce exprimitur gestus aliquid alicunde solicite expectantium: sicut si parvi liberi matrem alicunde venturam expectant, solent caput exerere, et oculos eo versus intendere, veluti longius certiusque prospecturi et visuri, num mater iam veniat. Sic David Psalm. 119 inquit: Defecerunt oculi mei ad verbum tuum dicendo, Quando consolabitur me? Solent enim pii mentis suae oculos intendere in promissiones Dei, veluti in penu quoddam aut promptuaria, tanquam beneficia

solent caput exerere, et oculos eo versus intendere, veluti longius certiusque prospecturi et visuri, num mater iam veniat. Sic David Psalm. 119 inquit: Defecerunt oculi mei ad verbum tuum dicendo, Quando consolabitur me? Solent enim pii mentis suae oculos intendere in promissiones Dei, veluti in penu quoddam aut promptuaria, tanquam beneficia liberationesque Dei inde expectantes et accepturi: sicut Isaacus prodibat foras, spectaturus an iam sua dulcis sponsa adventaret. Quin etiam aliquando interna verba cum externis vocibus aliquanto violentius coniungunt, ut modo

quoquo modo coniunctae internis pro eis ponuntur, ut videre et audire ac olfacere. Item gustare, pro intelligere: quod in omnibus linguis fit. ut, Videte et gustate quam suavis est Dominus: pro, fide cognoscite, ac experimini. Adiungatur hisce illa vocula, Ecce: qua saepissime prophetae utuntur, veluti coram totam rem demonstrantes. Ut, Ecce dies venient. Ecce me, ubitu es? Haec est requies. Ecce, tu es Iudaeus, etc. Rom. 2. Tertio, sicut philosophicae disputationes et omnia in genere ac thesi et sine circumstantiis proposita, quasi de communi hominum conspectu

totam rem demonstrantes. Ut, Ecce dies venient. Ecce me, ubitu es? Haec est requies. Ecce, tu es Iudaeus, etc. Rom. 2. Tertio, sicut philosophicae disputationes et omnia in genere ac thesi et sine circumstantiis proposita, quasi de communi hominum conspectu remota esse, ac veluti dormitare videntur: ita contra Scriptura suas disputationes personis, idque coram astantibus tribuit, dum vel docenti vel audientibus eas circumponit, ut nos vel vos peccatores aut redempti, aut servandi, aut puniendi. de qua monitione mox in Efficacia dicetur. Quarto, res ante

et fugit, et Iordanus rediit retrorsum. Montes exilierunt ut arietes, et colles ut agni ovium: cum tota rerum natura piis congemiscit expectans cupide liberationem. Sic cum caelum ac terra audire, loqui ac testari iubetur. Isa 1. Deut. 32. Sic in Psal. 85. Misericordia et veritas veluti duae quaedam puellae sibi mutuo obviasse, et iustitiam ac pacem sese invicem amplexas exosculatasque esse: praeterea iustitiam de caelo perspexisse, et veritatem de terra succrevisse, dicuntur. Tales sunt plane innumerae Prosopopoeiae in sacris Literis, ut cum etiam membris contentio aut

Christi et prophetarum, Apostolorum et adversariorum ita recensetur, ac si iam coram colloqui audirentur: ut colloquium Christi cum Nicodemo, Samaritana, cum matre in nuptiis Canae, cum Cananea, et aliis innumeris adductis coram ipsis personis recensetur. Sic et Paulus suum certamen cum Petro veluti coram depingit, dicens: In FACIEM ei restiti CORAM OMNIBUS, ET DIXI: SI TV cum sis Iudaeus, ethnice vivis, etc. Huc recte ille Hebraismus referri potest, quod narrantes aliorum sermones aut colloquia, non oblique, ac in tertia persona ea recenseant: ut plerunque

subiectio sub oculos hisce verbis exprimitur: Cum vidisset autem turbam, ascendit in montem: et cum ipse consedisset, adierunt eum discipuli eius: tunc aperiens os suum docebat eos, dicens. Omnia illa faciunt evidentiam, videre turbam, ascendere in montem, sequente nimirum pene tota turba, ut veluti quaesita forma theatri, de superiore loco auditoribus concionaretur: discipuli autem ut familiariores propius accedunt. Considens igitur ipse, compositaque tota multitudine aperit

Christo: Tune es ille adveniens, aut alium expectare debemus? Iohann. primo, Impostores negant Christum venientem ἐρχόμενον, in carne, id est venisse. Quae enim in Praesenti dicuntur, quasi ante oculos sistuntur: at quae in Praeterito aut Futuro, ea veluti ex oculis nostris removentur. Duodecimo, huc referre queas illas notissimas et frequentissimas Scripturae locutiones, quod flagitando veram animi bonitatem ac obedientiam, praestationem externarum actionum potissimum urgeat, dilige proximum, obedias Deo, fac hoc, fac illud.

ait: Oves meae vocem meam audiunt. Qui ex Deo est, verbum Dei audit: ideo vos non auditis, quia ex Deo non estis. Ubi verbum Audire, non tantum actionem significat, sed et in praesenti ponitur: nec tantum praesens actio proponitur, sed et talis, quae in currat in nostros sensus. cernimus enim, et veluti palpamus hanc notam piorum, et impiorum, qui'nam assidue ac cum oblectatione versentur in verbo Dei, idque discendi et simpliciter illi obediendi causa: qui vero contra et plane abhorreant a sacris Literis, vel eas tantum ideo discant, ut inde ad contentiones instrui, et aliquid excerpere

sunt etiam propheticae picturae, ut sunt Apocalypticae: sic Homerus et Vergilius inducunt regem affirmantem, adhibita similitudine rei praesentis ac visibilis, Quam certo hoc sceptrum nunquam revirescet, tam certo istud erit verum quod iam affirmo. Summa, saepe Scriptura suum sermonem veluti in comicum quendam actum a totius mundi theatro spectandum producit, cuius ipsius consuetudinis est prorsus illustre exemplum Psalm. 2. Ibi enim plane admirabile huius evidentiae specimen profertur: ubi veluti ante oculos res quasi in theatro comoedia repraesentantur: primum enim prodit

istud erit verum quod iam affirmo. Summa, saepe Scriptura suum sermonem veluti in comicum quendam actum a totius mundi theatro spectandum producit, cuius ipsius consuetudinis est prorsus illustre exemplum Psalm. 2. Ibi enim plane admirabile huius evidentiae specimen profertur: ubi veluti ante oculos res quasi in theatro comoedia repraesentantur: primum enim prodit Psaltes, veluti prologus quidam, et pauca praefatur, ac mox producit aliam personam post aliam, suam sententiam coram omnibus serio et quasi minaciter proponentem. Primum enim Psaltes summatim rem

in comicum quendam actum a totius mundi theatro spectandum producit, cuius ipsius consuetudinis est prorsus illustre exemplum Psalm. 2. Ibi enim plane admirabile huius evidentiae specimen profertur: ubi veluti ante oculos res quasi in theatro comoedia repraesentantur: primum enim prodit Psaltes, veluti prologus quidam, et pauca praefatur, ac mox producit aliam personam post aliam, suam sententiam coram omnibus serio et quasi minaciter proponentem. Primum enim Psaltes summatim rem complectitur, narrans impios, praesertim potentes, atque adeo totum mundum bellare contra Deum et

quod Deus pater ad illos ipsorum impios furores rideat, eumque respondere dicit, Ego unxi regem meum super Sion, nec patiar ullo modo regnum eius dissipari. Tertio producit Psaltes ipsum regem Meschiam, Deique filium, dicentem, Narrabo decretum Domini, etc. qui ibi veluti omnibus inspectantibus et audientibus profert, recitat et exponit humano generi totum diploma traditi a patre sibi regni et promissorum successuum tristissimarumque poenarum, quibus omnes inobedientes horribiliter pessundabit, inquiens, Dominus dixit ad me, filius meus es, etc.

et audientibus profert, recitat et exponit humano generi totum diploma traditi a patre sibi regni et promissorum successuum tristissimarumque poenarum, quibus omnes inobedientes horribiliter pessundabit, inquiens, Dominus dixit ad me, filius meus es, etc. Postremo, veluti peracta illa theatrica rei ipsius repraesentatione, amotisque omnibus totius actus personis, Psaltes aut prologus denuo in publicum prodit: concludensque totam actionem, monet omnes homines, quid ipsi ex ea lite, tragoedia aut actione trium illarum personarum discere debeant, et quomodo

Iudaeus, et acquiescis in lege, et gloriaris in Deo: plene ac copiose exponitur hypocrisis Iudaeorum, qua et simulant, sibique ipsis persuadent se esse pientissimos, et contra revera intus et in corde sunt impientissimi. Qua expositione non tantum res ipsa plene agnoscitur, sed etiam ipsi rei veluti obruuntur et submerguntur suis criminibus. Sic cap. 3, Non est iustus, ne unus quidem, non est qui intelligat, etc. Sequitur plena descriptio corruptionis humanae, enumeratis etiam partibus vitae: ut noticiae cogitationum, sermonis, actionum, aut

stylum referri posset. Integre sane illa duo capita 6 et 7, ubere laeticia ac exultatione spiritus Pauli, et sermone luxuriant, aut etiam exundant. Tales vero orationis repletiones fiunt a Paulo, cum auditores accusando vult potenter suae improbitatis convincere, eos confundere, et veluti obruere: quomodo fit Rom. 1, dum accusat gentiles nomine corrupti cultus et teterrimarum turpitudinum: et 2, Iudaeos, ostendens quam et tumeant de sua iustitia ac pietate, cum tamen interim revera

ut prolixitas: quo fit ut et aliis vacare queamus. Tertio, brevitas apta est sententiis, teste Phalereo, apta etiam symbolicis dictis, apta mandatis dandis, apta minis, mysteriis, symbolis, et allegoricis dictis. Maiori etiam energia saepe aliqua dicit, quam prolixitas, tum quia veluti telum quoddam contortum quasi subito impetu fertur: contra autem prolixitas relanguescit, tum quia multa relinquit cogitanda et suspicanda: eoque solicitudinem audienti incutit, dum graviora ac tristiora cogitat, ac timet, quam saepe res ipsa in se habet. Est etiam nonnunquam

essentiam, tres personas ac eius proprietates complectitur: caelum et terra complectuntur omnia adiuncta, quae licet prima die non sunt plane effecta, in materia tamen ac potentia aderant. Saepe quoque singulae sententiae aliis aut verbo aut participio, aut nomine aliquo inseruntur, ac veluti infarciuntur. Statim initio Roman. 1, in sola subscriptione singula verba integras prolixasque sententias continent: Paulus servus Iesu Christi, vocatus Apostolus, separatus ad Evangelion Dei. Singulae enim hae voces multa complectuntur, prolixaque expositione indigent. de qua re alibi

porro etiam magis Hebraei quam Graeci. Quanto est succinctior Demosthenes quam Cicero: cuius redundantem copiam aut Asianismum stylum nequaquam Athenienses, multo minus Lacones tulissent. Sed apta forte fuit eius copia rudiori ac crassiori Romanorum Martiae plebi, quae ingenti vi ac copia sermonis veluti ingenti quadam mole aut etiam diluvio fuit proturbanda. At Graecis hominibus intelligentibus suorum rhetorum brevitas abunde suffecit. Quanto igitur Graeci intelligentia et animi celeritate acrimoniaque Romanos superarunt, maiorique sermonis brevitate contenti fuerunt, tanto porro hoc ipso

Non enim possumus, quae vidimus et quae audivimus, non loqui. Summa brevitas inest huic dicto, qua illi tamen ingentem rerum copiam complectuntur. primum enim, quod non simpliciter nec acerbe recusant obedientiam, sed eis reverenter deferunt iudicium, dicentes, Vos iudicate: ostendunt, ac veluti dicunt, se eos agnoscere pro suis dominis ac gubernatoribus, seque eorum auditores ac subditos esse: secundo se paratos esse obedire illis in omnibus rectis ac possibilibus: tertio in hac re se non posse obedire illis, quia id mandatum sit simpliciter contra Dei mandatum et suam

Bibliographia locorum inventorum

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report