Croatiae auctores Latini: inventa |
domum | qui sumus | textus | auxilia | tolle, lege! | |
Bibliographic criteria: none
(All documents) Search criteria: sunt Your search found 14119 occurrences
First 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 Last Retrieve all occurrences (This may take some time to download)
Occurrences 4059-4371:4059. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 3 | Paragraph | Section] Europae, quam Pannonii et Turcae, eorumque accole ac finitimi incolunt, carptim assumpta literis mandare, quamquam aliarum quoque nationum res, ubicunque nos locus admonuerit, silentio non praetermittemus. Multa enim in Italia, Galiis, Hispaniisque nostra aetate gesta sunt, quae si qualicunque stylo memoriae proderem, opere precium me facturum putaui. Nempe ac si unquam alias, his temporibus uidimus malis consiliis non modo res publicas regnaque commutari, sed etiam funditus euerti. Eos
4060. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 8 | Paragraph | SubSect | Section] quippe qui haud difficulter adducuntur, ut credant uitia eius uirtutibus magna ex parte fuisse redempta, neque mala eius tam obfuisse ciuibus quam bona profuisse. Atque id uerum esse tunc profecto constabit, cum quę in illo inuidiosa fuerunt, a uitiis, quae quidem sola odio digna sunt, secreueris. Eminens enim in nouo homine fortuna inuidiae, humani iuditii maximę corruptrici, est exposita, nec ullis ferme, quantumuis claris uirtutibus, aduersus obtrectatores satis muniri potest. Constituto igitur exequiis die maior pars procerum una cum
4061. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 8 | Paragraph | SubSect | Section] portabant, quidam antistes Italus, qui forte a pontifice Romano ad Matthiam missus fuerat, dextra filium regis ex pellice natum, leua Hippolitum Estensem, admodum puerum, Strigoniensem pontificem designatum, habens cum omnibus presulibus aderat. Hoc ordine aedem Virginis ingressi sunt, in qua diuus rex Stephanus cum quibusdam aliis regibus sepultus iacet, ubi Matthiam quoque sexdecim ante diebus clam noctu deuectum nuda humo condiderant. Nam ei regio condi sepulcro non obtigit, monimento nondum perfecto, quod quidem uiuens ingenti sumptu et
4062. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 9 | Paragraph | SubSect | Section] Christiani propalam obire nequiuerit. At ubi episcopus perorauit, donaria maximi precii rege adhuc uiuente templo illi dicata, omnia ad rem diuinam magna quaque celebritate agendam, ad sacrificiorumque apparatum et sacerdotum ornatum spectantia, e regio deprompta thesauro sunt oblata, quae profecto ab omnibus huius funeris spectatoribus supra quam uiginti millibus aureorum sunt estimata. Nam ut nummos argenteos, simul et aureos praeteream, quos, uti mos est Hungaris, coereis infixos funalibus partim minores sacerdotes, partim hi quos canonicos uocant, atque antistes
4063. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 9 | Paragraph | SubSect | Section] rege adhuc uiuente templo illi dicata, omnia ad rem diuinam magna quaque celebritate agendam, ad sacrificiorumque apparatum et sacerdotum ornatum spectantia, e regio deprompta thesauro sunt oblata, quae profecto ab omnibus huius funeris spectatoribus supra quam uiginti millibus aureorum sunt estimata. Nam ut nummos argenteos, simul et aureos praeteream, quos, uti mos est Hungaris, coereis infixos funalibus partim minores sacerdotes, partim hi quos canonicos uocant, atque antistes dono tulit, erant omnes uestes sacerdotales sericae, in queis nihil ferme apparebat praeter iucunda
4064. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 10 | Paragraph | SubSect | Section] Moldouii, alteri Valachi nunc appellantur, in ditione Hungarica semper fuerunt, quamquam hoc tempore Valachi ad auertendas Turcarum incursiones regi Turcarum tributum pendunt, magisque in parte quam in ditione Hungarorum sunt. Itaque regiones Hungarico imperio subiectas multae incolunt nationes, quae inter se linguis differunt. Alia enim lingua
4065. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 10 | Paragraph | SubSect | Section] communem habent sermonem ― alia Getae, qui ab ipsis Hungaris Moroualachi appellantur. His enim sermo, quamquam non incorruptus, Romanus est. A litore Dalmatico, quod mari Adriatico abluitur, ad Drauum amnem gentes Illyricae sunt, quas Hungari partim Choruatos, partim Sclauenos ac Rhaxianos dicunt. A Drauo Hungaricus incipit sermo, quo omnes etiam Transistrani praeter Gothos, quos Boemi Slauenos nuncupant utuntur. Atque inde conicio Slauenos et
4066. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 10 | Paragraph | SubSect | Section] Gothos, quos Boemi Slauenos nuncupant utuntur. Atque inde conicio Slauenos et Gothos eandem esse nationem. Sed et Alemani Hungaricas incolunt urbes, quippe qui soli in omnibus Transistranis regionibus opifices ac mercatores sunt. At Hungaros seu Hunugros ab Hunnis et Vgris dictos indigenas non esse lingua coarguit, quippe quae cum nulla memoratarum gentium conuenit, unde illos Boëmi, Poloni, Dalmatae ac Pannonii aduenas, quibus et ipse
4067. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 11 | Paragraph | SubSect | Section] appellatur, quandoquidem ab illis nationibus, quae inter Danubium et Rhipheos montes colunt, Romanum etiam imperium una cum ipsa Vrbe olim fuit deletum. Nec obstat huic opinioni eo quod Rhoxani nunc imbelles admodum sunt: quondam primi bellatores extitere et cum egregiis equitum cataphractorum turmis in expeditionem proficiscebantur. Nec modo in Europa eorum opes late patuerunt, sed etiam in Asiam transgressi ultra Rha amnem multorum
4068. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 12 | Paragraph | SubSect | Section] uerba lenius proferunt, retinentes adhuc quaedam Latinę linguae habitus ac morum uestigia. Sane ante Slauenorum in Illiricum ingressum non modo Dalmatae Latina lingua, qua multa nunc quoque utuntur, sed et omnes Illyrici usi sunt, deductis per totum Illyricum Latinis coloniis. Vnde nunc quoque maritimi Dalmatae a caeteris gentibus, quae mediterraneas Illyrici regiones incolunt, Latini appellantur, non quia Dalmatae Romano pontifici parent, sed quia
4069. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 12 | Paragraph | SubSect | Section] in studiis rei militaris consistit, quique procul a cultu
absunt urbano. Vrbes enim incolere opificum ac mercatorum esse putant, atque in
prędiis suis uicatim habitantes, non modo ab omni tributo liberi agunt, sed etiam omnia
iura in colonos suos, quae dominis fere in seruos sunt, habent.
4070. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 13 | Paragraph | SubSect | Section] ui coacti, aut nostrorum ciuium inopia in alienas leges, qui semper caeteris imperauimus, ultro cedemus? O si Attila, quo duce maiores nostri (ab ultima Scythia digressi) atque Tanai amne superato terras usque ad Britannicum oceanum multis illustribus uictoriis emensi sunt, ab inferis rediret, quanta indignatione gentem suam iam degenerem auersaretur, quippe quam, ueluti indigna esset, quae suis legibus uiueret, ritu iumentorum iugum ab externo impositum submisse ferre cerneret? Sed nec finitimae gentes, belli gloria
4071. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 13 | Paragraph | SubSect | Section] pares, aliis quam suae linguae principibus parent. An Alemanus suae nationi non imperat, num Poloni unquam alium regem quam Polonum habuere? Nonne Boemi nostra memoria Matthiam Chugniadem, quem Italorum assentatio Coruinum uocauit, pene in solio collocatum aspernati sunt, ei puero Vuladislauo, Andreae Casimiri filio, cuius aetas alienae tutellę quam regno aptior erat, quod eiusdem linguae esset, antelato? At profanis duntaxat exemplis ista agimus, quasi eorum, qui religioni addicti sunt, consuetudine, apud quos uidelicet ad obtinenda sacerdotia
4072. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 13 | Paragraph | SubSect | Section] Coruinum uocauit, pene in solio collocatum
aspernati sunt, ei puero Vuladislauo, Andreae Casimiri filio, cuius aetas alienae tutellę
quam regno aptior erat, quod eiusdem linguae esset, antelato? At profanis duntaxat exemplis ista agimus, quasi eorum, qui religioni addicti sunt, consuetudine, apud quos uidelicet
ad obtinenda sacerdotia nihil quemquam praeter uirtutis ornamenta iuuare debet, nostram sententiam tueri nequeam? Num aliquod nostis, uiri Hungari, sacerdotum collegium, cui eiusdem ordinis ac nationis
4073. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 14 | Paragraph | SubSect | Section] nostrae undique hostibus circumdatę illaturus est! Neque enim uos fugit finitimas gentes nobis esse infensas, quae quidem peregrini regis segnitia, perinde ac machina quadam nostris fabrefacta manibus, nos oppugnabunt. Loquor autem dumtaxat de nostrae religionis hostibus ― nam Turcae communes sunt omnibus Christianis hostes. Nimirum ut caeteras accolarum in nos odii causas sileam, omnes ob id maxime nobis adlatrant, eo quod huberrimas terrarum regiones belli iure a nostris maioribus olim occupatas possidemus. Atque iccirco tamquam Dacico ac Pannonico agro nuper
4074. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 16 | Paragraph | SubSect | Section] regni occurrunt. Hi autem regnum petiere: Vuladislauus, Boemorum rex, ad quem sane regnum delatum est; Maximilianus, Friderici imperatoris filius; Albertus, Vuladislaui minor natu frater; Ianus Coruinus Matthiae filius, ex concubina ortus. Primi Boemi auditi sunt, quorum maior natu in hunc ferme modum uerba fecit: Posteaquam ad Vuladislauum, proceres Hungari, allatum est uos regi designando in Rhacosium conuenisse campum, nemine exterorum ullam studiis uestris moram afferente, statim ille in animum induxit regnum Hungariae a
4075. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 16 | Paragraph | SubSect | Section] regem designare, prudentiae uero quam optimum deligere ad regnum. Nemo enim est uicinorum regum, qui id frustra per se adipisci non speret, quod uidelicet pro magnitudine imperii uestri non nisi suffragiis uestris et acquiri potest, et dari debet. Nempe hae sunt Hungarici regni uires, ut circumiectae nationes magis cogitent quemadmodum Hungaros offitio demereantur, quam ut quicquam noui consilii in eos audeant inire. Quum igitur nulla externa ui ius regis cooptandi uobis imminui possit, nemo est qui Boemorum regi
4076. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 16 | Paragraph | SubSect | Section] Hungaros offitio demereantur, quam ut quicquam noui consilii in eos audeant inire. Quum igitur nulla externa ui ius regis cooptandi uobis imminui possit, nemo est qui Boemorum regi Vuladislauo a uobis debeat anteponi, propterea quod in rege creando duo uobis maxime spectanda sunt: alterum, ut in extincti regis locum proximus quis sanguine, licet id fortunae omnino sit munus, sufficiatur (loquor autem de eo decessore, qui aut iure successionis regnauit, aut deficiente uero herede senatus ac nobilitatis arbitrio ad regnum accessit, et ita imperium administrauit, ut eum
4077. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 18 | Paragraph | SubSect | Section] nondum ullo pręsertim publico praesidio optimatibus munitis. Nam apud Hungaros, gentem armis deditam, potentiamque ac diuitias solum admirantem, nulla est tanta dignitas, modo sit inermis, quae suae tantum maiestatis reuerentia contra uim satis sit tuta. Secundum Boëmos Alemani auditi sunt, quorum oratio, quum nullo praesenti decore innixa esset, Hungaros minime mouit, tametsi Romani imperii dignitas antiquusque familiae splendor commemoratus sit, et ille senatus Hungarici conuentus, Ladislauo Posthumo Praghae extincto, in memoriam reductus, quo scilicet
4078. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 19 | Paragraph | SubSect | Section] regis segnitia Hungarorum in gentes adiacentes superbia plecteretur. Nam cum maxime uulgi studia in Albertum essent accensa, rumor (incertum quo authore exortus) tota comitia subito peruasit Alberthum peruicacis ingenii ac ualde suis contumeliosum esse. Qui quidem rumor, ut sunt mortales ad credendum deteriora faciles, omnium fere principum animos ab Albertho extemplo auertit atque Vuladislauo conciliauit. Et re uera aliquando Alberthus in quodam concilio, cui pater eius interfuerat, cuidam ex Polonis principibus ob liberiorem uocem in regem emissam ira concitus
4079. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 19 | Paragraph | SubSect | Section] ab Albertho extemplo auertit atque Vuladislauo conciliauit. Et re uera aliquando Alberthus in quodam concilio, cui pater eius interfuerat, cuidam ex Polonis principibus ob liberiorem uocem in regem emissam ira concitus intenderat manus osque uerberauerat. Quare falso quidam opinati sunt regnum Albertho ablatum tum inconstantia Stephani Botheris, Transistranae Hungariae praefecti, quem ferunt, ut Vuladislauo fautor esset, a regina pecunia corruptum, quando uir ille aetate sua religiosissimus sit habitus, tum dolis ac astu Iani Boëmi, Varadinensium praesulis,
4080. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 19 | Paragraph | SubSect | Section] inconstantia Stephani Botheris, Transistranae Hungariae praefecti, quem ferunt, ut Vuladislauo fautor esset, a regina pecunia corruptum, quando uir ille aetate sua religiosissimus sit habitus, tum dolis ac astu Iani Boëmi, Varadinensium praesulis, cuius rei conscientia et pudore, ut sunt plerique alienae maligni interpretes mentis, sese praesulatu abdicasse fertur, ordinisque diui Francisci habitum sumpsisse, perinde ac timuisset, ne regnum Hungariae non sine suo periculo Vuladislauus retinere non posset, propterea quod ad ultimum prope discrimen Vuladislauo rege
4081. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 19 | Paragraph | SubSect | Section] tunc in mutuam ex simultatibus perniciem ruentes in sese finitimorum arma concitabant.
Sed neque hanc solum modo depositi praesulatus
4082. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 19 | Paragraph | SubSect | Section] rebus prospicientia regnum opibus ac armis ualidissimum prope pessum dederint, nedum conturbarint. Neque gratiam Italae mulierculae tantum apud Hungaros ualuisse credendum est, ut ex illius uoto sibi regem constituerent. Nempe Italis Hungari, Boëmi ac Poloni adeo infensi sunt, ut illos eodem fere odio, quo et Iudaeos prosequantur, eorum maxime (has enim maleuolentiae causas inquirendo comperi) calliditatem atque auaritiam perosi. Quam profecto opinionem de Italis inde natam esse illis gentibus arbitror, quia aliquando quidam Romani
4083. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 21 | Paragraph | SubSect | Section] esset, parum benefica habita est, et Hungarorum optimates quemadmodum in Matthiam, ita et in uxorem eius erant animati) ― tamen, ac si hac reginae sponsione clandestina eius praeda euoluta patefieret, quo cumulatum argentum, ut sunt Hungari ueluti plerique mortales pecuniae auidi, extraherent, quicquid postulauit, se facturos promisere, Italica sane arte, ut Hungari impudenter praedicabant, aduersus Italam usi. Hungari enim Italicae genti fraudem maxime obicere solent, tametsi antiquis Romanorum moribus nihil
4084. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 21 | Paragraph | SubSect | Section] Visegradensi educit custodia, in quam ob ferox maxime ac intractabile ingenium a rege Matthia alienae insolentiae impatientissimo, adnitente etiam Beatrice eius uxore, quae et ipsa praesuli ob intolerabilem hominis in se acerbitatem erat infensa, coniectus fuerat. Quamquam sunt qui Petri arrogantiae proditionem quoque consiliorum regis Matthiae, cuius a secretis et magister epistolarum fuerat, adiciant, licet alii id illi ab inimicis falso obiectum arbitrentur. Caeterum pontifex Petrus sese domi
4085. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 24 | Paragraph | SubSect | Section] quies labefactatur ― agrestes quidam, quorum uis magna undique ad signa Stephani confluxerat, praetextu hostium inquirendorum Feduarense irrumpunt monasterium, atque sublatis ibi quibusdam rebus, quae sicut illis usui erant, ita a sacerdotibus negari haud debuerant, inde abeunt. Sunt enim sacerdotum domicilia ita antiquitus instituta, ut essent hospitalitatis ac beneficentiae officinae. Sed quum in pago sub ipsius radicibus montis, in quo monasterium situm est, pauci ex his, qui monasterium irruperant, uino
4086. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 25 | Paragraph | SubSect | Section] hauserat immanitate, et ipse mero simul et ira, quam singularis auaritia exasperauerat, malis consultoribus incitatus, ministros conuocat, de iniuriis monasterio illatis longa conqueritur oratione. Erat enim, ut ab his, qui hominem nouere, accępi, natura, ut plerique sunt Dalmatae, usque ad fugam audientium, ut dicitur, loquax. Quos ubi ad ulciscendam iniuriam satis concitatos uidit ― quippe Hungari his, quos mercede colunt, fere in omnibus promptissime parent, tantique eos faciunt, quorum se amicitiae dediderunt, ut ne consanguineis quidem, si iussi sunt,
4087. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 25 | Paragraph | SubSect | Section] sunt Dalmatae, usque ad fugam audientium, ut dicitur, loquax. Quos ubi ad ulciscendam iniuriam satis concitatos uidit ― quippe Hungari his, quos mercede colunt, fere in omnibus promptissime parent, tantique eos faciunt, quorum se amicitiae dediderunt, ut ne consanguineis quidem, si iussi sunt, parcant ― merum circumferri largius more patrio iubet, quo furiosa iam incensos oratione uino etiam, cui gentes in septemtrionem uersae deditissimae sunt, magis efferaret. Itaque monachus, ad quem maxime liberalitas, patientiae
4088. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 25 | Paragraph | SubSect | Section] eos faciunt, quorum se amicitiae dediderunt, ut ne consanguineis quidem, si iussi sunt, parcant ― merum circumferri largius more patrio iubet, quo furiosa iam incensos oratione uino etiam, cui gentes in septemtrionem uersae deditissimae sunt, magis efferaret. Itaque monachus, ad quem maxime liberalitas, patientiae uirtus, atque iniuriarum spectabat obliuio, ab epulis, inter quas de hac re consultauerat, consurgens arma capit, sacerdotiique immemor ad certamen, non minus uictori quam
4089. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 26 | Paragraph | SubSect | Section] assequi posset, Bartholomeum Varanensem priorem, iuuenem impigrum, quendam Dalmatam, cui Paruo cognomen erat, et Iacobum Scytham cum parte exercitus instantibus opponunt. Qui quidem pene soli, de quibus rex Matthias benemeritus erat, beneficii memores reguli partes pro uiribus tutati sunt, si modo gratitudo est rege amisso senatus auctoritati repugnare, atque nefariae conspirationi priuatisque simultatibus ius amicitiae praetendere. Nam acie celeriter directa hostes collem subeuntes ascensu arcere
4090. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 27 | Paragraph | SubSect | Section] ius amicitiae praetendere. Nam acie celeriter directa hostes collem subeuntes ascensu arcere incipiunt, nec desistunt suos hortari, uti sese et regis filium ab iniustis hostibus et fidei uiolatoribus defendant, asserentes, ut sunt mortales suis erroribus defendendis parati, contra iusiurandum ac sacramenti religionem eum oppugnatum iri, qui scilicet uiuente adhuc patre rex ab omnibus esset dictus, omniumque fide in hoc data confirmatus. Est autem fama satis constans regem Matthiam
4091. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 29 | Paragraph | SubSect | Section] potestati permisisse simulauit, quo scilicet omnibus appareret reginae auspiciis rem gestam esse, magnamque inuidiae partem in illam transferret, quin etiam spem regii matrimonii credulitatemque, consuetum amoris malum, ei adiungeret; demumque, ad profundendam pecuniam, cui Hungari admodum dediti sunt, eam facilius pelliceret. Non desunt tamen, qui affirment priorem contra ius gentium fuisse captum, utpote qui cum paucis equitibus progressus a suis, uti, prius quam manus inter se consererent, publice aliqua de pace cum aduersariis ageret, oppressus fuit ac pene mortiferis affectus
4092. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 30 | Paragraph | Section]
4093. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 30 | Paragraph | Section] aut supposititium, aut ex incesto natum fuisse) indigna Vuladislaui
coniugio censebatur. Itaque non deerant, qui propalam dicerent eo matrimonio pollutum iri familiam Casimirorum, ut illa subticeam, quae et quorundam malignitas in uulgus spargebat, et uxorem ducturo magis cauenda sunt quam uerecundo scriptori memoranda.
bonis simul et malis meis, Hungarorum mores perdidici.
Cuique genti, Vuladislaue, sicuti sua lingua est attributa, ita et proprios mores inesse satis
constat. Nec profecto haec morum diuersitas nationibus solum, uerum singulis fere
hominibus euenit, atque his etiam, qui iisdem parentibus sunt procreati. Vnde alium alio
teneri studio, aliisque uti moribus passim uidemus. Quo fit ut quaedam nationes rectorum humanitate in offitio contineantur, alios non nisi imperii seueritas coercere potest.
Hi largitionibus principum, efficaci uulgi illecebra, capiuntur, nonnulli generis
iccirco omnia, prae uiribus ac diuitiis, caeterisque externis bonis, humana contemnit, nec prorsus quemquam uenerandum putat, cuius maiestas
nocere nequit. Quin etiam, non tam qui benigne cum Hungaris faciunt, quam qui non
sinunt esse iniurios admirationi apud eos sunt. Illa enim immanis feritas ui quidem
frangi potest, comitate uero nunquam fere mitescit. In hoc igitur totis uiribus incumbe,
ut pecunia, militibus, armis, equis, amicis aut abundes, aut saltem non indigeas. Nam
paupertas caeteris forsan regibus, quibus scilicet
adscitus est,
statum alio statu permutat, nisi studio perfectioris uitae. Sed quod genus uitę perfectius
quam praesulum? Caeteri enim sacerdotum ordines ad ipsam tendunt perfectionem.
Praesules uero, quandoquidem aliis documento esse debent, consumatissimae gradum
uitae sortiti sunt.
Cur igitur, Iane, me in Hungaria regnaturum deseris, remque mihi laetissimam tristem facis? Quae enim ulla regnandi uoluptas cuiquam esse potest, amicis destituto? Cur
me ipsum fugiens inde abire paras, ubi sub Coruini imperio, ne dicam tyrannide, tamdiu
uixeris? Cur, si mecum non
dixerim, quotus est
aetatis nostrae pontifex, qui mores suos fortunae bonis non tradiderit, qui diuitiis, et ista
mortalium non abutatur beatitudine? Est enim difficile rebus prospere fluentibus mentem
hominis de statu nihil immutari. Quippe opes illecebrae sunt uoluptatum, quae quidem tunc facillime sedantur, quum deest his indulgendi facultas, propterea quod ita furtim sensibus nostris sese insinuant atque illabuntur, ut tum maxime libeant, quum
blanditiis suis rationem oppugnant, inflammantes uidelicet animi cupiditates ad explenda ea,
quod
concupiuit, assequatur. At sicut ipsi curae est coniugii uoluptas, ita tibi debet esse prolis
suscipiendae, successorisque ex te geniti relinquendi. Atque ne cultor quidem terrae non
stultus operam sterili adhibet solo, uerum illum agrum quisque colit, ex quo fructus
sperandi sunt.
Non ingratam regi hanc uocem fuisse ferunt. Ratusque, ut erat, eam ab ore totius
senatus Hungarici emissam, iureiurando affirmauit se nunquam Beatricis nuptias
optasse, nec eam ullius spe dotis in uxorem ducturum. Quare quoquo modo
inter se agitauere mihi haud pro comperto est. Verum ut ex ipsius
rei facie apparuit ― iam enim ille affectus, qui eis lachrymas commouerat, pietate, ut fit,
ambitioni cedente, utriusque animo resedisse uidebatur ― pace quidem aut infecta, aut
dubia, licet operto odio, digressi sunt. Itaque relicto in castris Albertho Vuladislauus
Budam reuersus est, maximo praeter Polonorum arma noui insuper alicuius motus timore anxius. Fratre enim alienato externos hosteis locum iniuriae quaesituros facileque
reperturos iudicabat, et quos ipsemet suo merito non
redderem.
Est enim sicut officii, ita et moris mei, quae conducere siue publice, siue priuatim
existimem, ore libero in medium proferre. Qua quidem libertate, ac si unquam antea,
nunc mihi utendum censeo, quum de fratrum, quorum opes in excelso sitae sunt, reconciliatione gratiae sit agendum. Quid enim utilius, ut taceam honestatem, quam
fratribus in maximo imperio constitutis concordiam atque amicitiam conseruare? Cuius
quidem conseruandae si tanta cura esset regibus, quanta cupiditas est imperii etiam per
nefas proferendi,
quisque uitae
quoque anteferre solet, facile expugnat, ac officiis et beneficentia ueluti ariete quodam
prosternit.
Cur igitur, rex Alberthe, maximis periculis ad ea pergis, quae si tibi Hungari, ut forsan pro certo habes, dediti sunt, ultro tibi cessura sunt? Quum praesertim possessio, in
quam beneuolentia inducimur, diuturnior sit ea, quam ui et armis occupamus.
Quandoquidem benefitiorum gratia perpetua est. Pone igitur hostiles animos: licitum est
tibi Hungarorum in te studia sine cede et sanguine
solet, facile expugnat, ac officiis et beneficentia ueluti ariete quodam
prosternit.
Cur igitur, rex Alberthe, maximis periculis ad ea pergis, quae si tibi Hungari, ut forsan pro certo habes, dediti sunt, ultro tibi cessura sunt? Quum praesertim possessio, in
quam beneuolentia inducimur, diuturnior sit ea, quam ui et armis occupamus.
Quandoquidem benefitiorum gratia perpetua est. Pone igitur hostiles animos: licitum est
tibi Hungarorum in te studia sine cede et sanguine experiri. Nam praeterquam
descendere, ubi plerumque qui rebus ac copiis instructior quam cuius causa iustior est uictor euadit. Tute autem probe nosti, quam paratus accesseris ad bellum aduersus Hungaros
gerendum, qui sane ac si ulla alia circa gens, armis, uiris, equis, pecunia, caeterisque rebus,
quae bello usui sunt, quam maxime abundant, nec profecto cuiquam nationi aut corporum robore, aut ui animorum cedunt.
At forsan nihil ambigis Deum tuae causae, ueluti, ut tu arbitraris, iustiori, si bellum
susceperis, secundum exitum daturum? Tuam autem causam iccirco iustiorem esse credis,
eo quod in
reportabis, atque non modo a fratre, ab omnibusque Hungaris
summam inibis gratiam, sed etiam ab uniuerso Christiano nomine maximam feres laudem, nec demum Hungaris, qui in te iam concitantur, suas persequendi iniurias necessitatem impones. Ad haec Alemanis, qui iam instructi intentique sunt ad ulciscendas iniurias a Matthia Chugniade illatas, Turcisque, communibus omnium Christianorum
hostibus, ne quid noui occasione fraeti incipiant, metum inicies. Qui sane, si incoepto non
destiteris, fraternum certamen erectis animis prospectabunt,
quoque agro prius uastato, quae ad
oppugnationem urbis pertinerent, celeriter paratis, urbem oppugnare agreditur, ratus si
coepta successissent, Hungarorum animos non parum ea re motum iri, atque in sui
fauorem conuerti posse. Ciuitati militiae insuetae (omnes enim mercatores sunt) tantus
terror hostium aduentu incidit, ut ni Boëmus quidam longe inter regios purpuratos
clarus (Peutam Seuichouium populares appellabant) adfuisset, nullo ferme repugnante
portis immissus esset hostis, propterea quod oppidanis, ex re
obluctantem ad praefectum urbis Casouiam pertraxit. Quo plane spectaculo
moeror ingens Polonos incessit, et Casouiensibus Hungaricae uirtutis admiratio iniecta.
Hoc Hungarorum successu Poloni haud mediocriter consternati non modo ab oppugnatione urbis, sed etiam ab obsidione omnino deterriti sunt.
Itaque Alberthus
desperata urbis expugnatione motis castris incepto destitit. Ne
tamen fugientis modo uertisse agmen uideretur, parte exercitus in spetiem obsidionis
relicta, per regiones maxime
inuita et accepit, et pertulit, fraeta iam nostris auxiliis magna ac
aperta fastidit indignatione. Turpe enim uidetur Alemanorum genti, qua quidem nulla est
inter Christianos rerum gestarum claritate nobilior, Hungaris seruire, qui plane, uel ipso
habitu oris ac moribus, seruis potius quam liberis sunt annumerandi.
Caeterum ab ipsis Hungaris nihil est timendum. Rex ibi paucorum consilio absque
ullo exercitu accersitus de imperio, ad quod nos quoque haud ab exigua Hungarorum
parte uocamur, cum fratre inimicissimo certat animo. Hungari ipsi inter se ita
nec sua commoda rebus publicis
anteposuisset. Quis autem dubitat saluis publicis priuata perditum iri non posse? Nisi
forte, ne uideamur iniqui esse censores, honestius putauit, aut certe minus turpe, priuata quoquo modo posset retinere, quam pro publicis incerta pugnare uictoria. Et sunt fere
plerique mortalium, ex his maxime, qui sub regibus uiuunt, magis proprii quam communis boni studiosi.
Alemanus, Noua Vrbe ciuium uoluntate recepta, relictisque qui arcem obsiderent, ne
parua res magnas corrumperet opportunitates, Viannam sexdecim millibus passuum inde
distantem
muros peritissimi habentur. Hi
cum pedestre ineunt praelium, pectora tantum thorace muniunt ferreo, posteriore corporis parte inermi, quod quidem argumento est illos haud facile terga hosti uertere, sed
aduersam frontem consuesse ostendere. Triplici armorum genere, queis hostem petunt,
instructi sunt: primi praeter breuem et ob id habilem cum mucrone gladium longas hastas gerunt; secundo agmini ad gladium bipennis addita est, reliqui item gladio paruoque
tormento utuntur, quod ipsi
liberos esse statim iussit. Qui simul quod patriam pudore
amissae arcis uitare statuerunt, simul humanitate atque auro Alemani permoti (et erat
Maximilianus non modo humanissimus, uerum etiam et liberalitate nulli regum aetate
sua secundus) stipendio accępto eius signa secuti sunt, ad inconstantiam, quae forsan ex
rubore nata erat,
transfugii ac auaritiae scelus adicientes. Porro plerique Hungarorum
in omne
fere facinus pecunia impelli solent.
flectit iter. Cuius exercitum aduentantem postea quam Stephanus Bather Transiluanus
praefectus, et Paulus Cinisius, Thibiscinus satrapes, e loco aedito prospexere ― et erat
facilis
in subiectam planiciem despectus, sunt enim omnia campi circa Albam Regiam
- quos quidem uix oculis terminare queas ex signorum militarium internitentium
numero, magnitudinem copiarum conicientes nequaquam sibi intra muros tutum commorandum esse duxerunt, ne in
quidem solam manum habebant, profugiunt, Budamque,
caput regni, petunt, rati ea urbe seque conseruatis caetera facile aut recuperatum iri, aut
defendi posse, quandoquidem in his duobus uiris ea tempestate spes et fortunae regni
sitae erant. Alemanus Albensibus fuga ducum perculsis (sunt enim omnes opifices ac
mercatores) absque ulla ferme oppugnatione urbem coepit, Iacobo Scytha, quem diximus ab Hungaria transfugisse, muros, quorum situs satis peritus erat, ab ea parte aggrediente, qua hi a rege Matthia Coruino demoliti erant (aperuerat autem Matthias
ac lamentis complentur.
Nec quidem insuper religione
sacri, ex his maxime, qui opulento praeerant sacerdotio, illaesi dimissi, auri cupiditate
pietatem uincente. Qui quidem capti, ac omnibus etiam bonis, quae apud se inuenta
sunt, spoliati, tamdiu in custodia habiti sunt, donec ingenti pecunia sese redemerunt.
Nec quidem insuper religione
sacri, ex his maxime, qui opulento praeerant sacerdotio, illaesi dimissi, auri cupiditate
pietatem uincente. Qui quidem capti, ac omnibus etiam bonis, quae apud se inuenta
sunt, spoliati, tamdiu in custodia habiti sunt, donec ingenti pecunia sese redemerunt.
extra oppidum positis, fossaque ac uallo firmoque praesidio munitis, ne qua forte hostibus aggressionis occasio praeberetur ― neque
enim ob amissam Albam Hungari uidebantur ei magnopere contemnendi, quippe quem
haud latebat Hungarorum uires non urbium amissione, quae illis rarae sunt, uerum
strage exercitus frangi ― triumphantis specie urbem ingreditur, aedemque Deiparae
Virginis, sepulcrum diui Stephani Hungarorum regis inuisurus, petit. Vbi forte conspectis Matthiae Coruini insignibus supra tumulum eius de more parieti recens affixis, una
cum hac
nunquam, opinor, euenisset, expugnata uidelicet Buda, quae caput regni
est, totam etiam Hungariam subiectum iri, propterea quod regni Hungarici uires non in
urbibus castellisque, caeterisue id genus ędificiis consistunt, uerum in exercitu, qui quidem ex nobilitate constat, sitae sunt. Nobilitas uero urbes, quae sane in Hungaria, ut diximus, rarae sunt, non incolit, sed quilibet nobilium in sui fundi uilla proprio degit arbitrio, nullius praeter regio audiens imperio.
Igitur spe regni abiecta, quam omnino incisam sibi esse solerter cognouit opportuna
praetermissa
est, totam etiam Hungariam subiectum iri, propterea quod regni Hungarici uires non in
urbibus castellisque, caeterisue id genus ędificiis consistunt, uerum in exercitu, qui quidem ex nobilitate constat, sitae sunt. Nobilitas uero urbes, quae sane in Hungaria, ut diximus, rarae sunt, non incolit, sed quilibet nobilium in sui fundi uilla proprio degit arbitrio, nullius praeter regio audiens imperio.
Igitur spe regni abiecta, quam omnino incisam sibi esse solerter cognouit opportuna
praetermissa occasione, Ostriciam repetit relicto Albae ualido praesidio, uti
dux Vuilacenus,
Bartolomaeus Varanensis prior, atque quidam alii, latronum more grassantes rapere ex
alieno, spoliare, uicinosque armis uexare.
Quae res ubi multorum querelis ad senatum
(nondum enim rex ex Boëmia redierat) delatae sunt, uno consensu statuunt pro presenti rerum facultate latrociniis obuiam ire, ne scilicet cuiquam, quantum fieri poterat,
regiam opem imploranti merito desiderabilem sua facerent incuria. Igitur aduersus
Laurentium eiusque socios Matthias Cerebbius, uir bello satis clarus,
alter cum mediocri militum manu rei militaris scientia, alter opibus fraetus
pari fere spe ad dimicandum uenere, uarioque euentu aliquoties utrinque certatum est.
Postea uero quam agri satis undique ferro atque igni uastati sunt, multaeque inuicem
clades illatae atque acceptae, defessi tandem, nulla fere memorabili re gesta, arma deposuere.
Cerebbius tamen multo meliore conditione ab armis discessit: nam Garam et
Santum Nicolaum, aduersae factionis oppida, eo bello intercepta
ad haec suorum paucitati diffisus, sub ipsum pene concursum uelamento, quod inducias prae se ferret, de more sublato, utroque exercitu uehementer admirante, inermis ad fratrem accessit, haud sane tam
sua causa quam fraterno confisus ingenio, utpote ad pacem et concordiam promptissimo. Itaque, ut sunt temporalia pleraque mortalium ingenia, repente nouo inito consilio
spe pacis per fraudem iniecta petit inducias, regisque indulgentia illico impetrat.
Caeterum ne nihil actum esse hac in expeditione uideretur, Demetrius Ihassius
iunior, natione Rhassianus ― ita
suauissimi
diuersique ab aliis fert saporis, est memorabilis. Nam quum, quod in tota Hungaria
humoris est, per hyemem gelu astringatur, haec sola aqua raro admodum congelascens,
continuis ferme anni temporibus pisces subministrat. Campi ei adiacentes sicut frugibus
sunt foecundi, ita et colles ripis eius imminentes gignendis uuis huberrimi,
caeterisque
uarii generis arboribus felicissimi, nec ulla ex parte maritimae cedentes amenitati. Et
quoniam de
non habitu exteriore, sed probitate atque innocentia constare.
Hic itaque ante initium Alemanici belli, cum esset coenobii curator, cum quibusdam
uicinis nobilibus uiris propter sacerdotii commoda, quae quidem hoc tempore in
Hungaria maxime profanis praedę exposita sunt, inimicitias exercebat, multasque iniurias ultro intulerat recęperatque. Caeterum postea quam ea loca Alemani occuparunt,
ratus se nactum
praemendorum inimicorum occasionem, sacerdotali ueste deposita profanam sumit,
rei
cum Alemanis, dum illi ex consuetudine praedatum egrediuntur, gerendae, missa una
equitum turma monachum inopinantem oppressit, adductumque in conspectum statim
uiuum cremari iussit. Subiit tamen monachi animo, Dei clementia id suggerente ― castus
enim fuisse, ut plaerique sunt Hungari, ac benignus in egentes perhibetur ― inter cruciatus admissorum scelerum recordatio. Itaque dum subdito ureretur igni, ne gemitu quidem edito praesenti animo affirmauit se merito afflictum supplicio, atque inter supplicandum animam expirauit.
Caeterum Alemani populandi, ut
Hungaris metum dempsit, et Alemanos formidinis impleuit, ut posthac agrestes etiam
pene inermes manum cum Alemanis conserere auderent. Et profecto facile loco cedunt,
fugamque arripiunt, qui solis missilibus fraeti rem gladio gerere totamque uim in hostem
cominus effundere non sunt assueti.
Per idem tempus, iam enim Hungaris
laetior fortuna affulgere coeperat, Ladislauus
Hederius, Dalmatarum praefectus, quem
ad colligendas uires haberet,
supplemento iam militum e Polonia accersito, iterum exercitum,
nil tamen hostiliter agens, in Hungariam induxit, forte credens, quod quidam arbitrati
sunt, Vuladislauum fratrem morbo, quem Albae contraxerat, interiturum.
Rex posteaquam bellum redintegrare Alberthum audiuit, pręterquam quod cura est
ei iniecta, ne rursus Maximilianus, Alberthi fraetus armis, animum in Hungaros
resumeret regno nondum pacato, ira accensus, quae
Neque enim ille, quandoquidem iustissimus sit princeps, minus
quam caeteri Hungari legibus ac more patrio tenetur, quum praesertim, quo die regnum
iniit, iurauerit se publicae utilitati nunquam aduersaturum. Hungari, ut sunt solerti ingenio, atque ad succumbendum tempori, maxime quum res urgent aduersae, haud imparati, Maximiliano inani spe expleto totam armorum uim in Alberthum conuertunt, rati
impetu Polonorum represso Alemanos ab Hungaris uinci assuetos facile uanos spiritus
submissuros.
magno uenibat.
Quare cum mortem obisset, praeter eam pecuniam, quae partim legatis exhausta
est,
partim a ministris et clientibus furto, ut fieri in sacerdotum obitu solet, ablata, ad ducenta millia nummum aureorum apud illum reperta sunt, atque in domum regiam illata.
Porro mos est Hungarorum regum nummos penes extinctum antistitem inuentos sibi
uendicare, quam quidem consuetudinem, ut sacrilegio sacrilegium multetur, inde exortam esse arbitror, quia nostrae aetatis sacerdotes congerendae pecuniae supra
instituto ad bellum contra Polonos misere. Ad haec
autem munia iccirco legibus adstricti sunt, eo quod praedia et commoda regni Hungariae
a diuo Stephano, quem primum regem ab Hungaris appellatum supra demonstrauimus, trifariam fere diuisa sunt. Quorum unam partem, et eam quidem potiorem,
sacerdotes administrant, aliam nobilitas possidet, tertiam, una cum publicis uectigalibus
ac colonorum tributis, rex ipse obtinet. Haec enim regibus et ad pacis ornamenta et ad
belli subsidia tribui neccesse est. Atque quum totum regnum ex duobus et
publicis uectigalibus
ac colonorum tributis, rex ipse obtinet. Haec enim regibus et ad pacis ornamenta et ad
belli subsidia tribui neccesse est. Atque quum totum regnum ex duobus et septuaginta
conuentibus seu ciuitatibus, ut supra dictum est, constet, omnes in quatuordecim dioceses distributae sunt, quibus singulis suus praeest pontifex. Qui sane partim adaequant
opibus nobilitatem, partim longe superant, atque aeque ac caeteri principum in suos
uitae necisque obtinent potestatem.
Quam profecto ueteres
copiis Stephanus palatinus, Sepusiensium princeps, praeficitur.
Nec quispiam uirium huius regni ignarus paruam hanc manum fuisse ducat,
propterea quod nemo equitum in hoc exercitu fuit tam tenuis fortunae, quem saltem tres
comites in equis non sunt secuti, at alios quindecim, alios quidem uiginti equites sunt
comitati. Hungari summa alacritate (nihil enim de uictoria ambigebant) ad id bellum
profecti septimo die in agro Casouiensi haud procul a Polonis castra posuere. Dux itaque
Hungarorum, refectis ex
quispiam uirium huius regni ignarus paruam hanc manum fuisse ducat,
propterea quod nemo equitum in hoc exercitu fuit tam tenuis fortunae, quem saltem tres
comites in equis non sunt secuti, at alios quindecim, alios quidem uiginti equites sunt
comitati. Hungari summa alacritate (nihil enim de uictoria ambigebant) ad id bellum
profecti septimo die in agro Casouiensi haud procul a Polonis castra posuere. Dux itaque
Hungarorum, refectis ex itinere militibus, per triduum leuibus certaminibus suorum ac
hostium
has
demum occupauere sedes, dum hos modo, modo illos separatim agrediuntur ― atque iccirco nostro et optimo sane iure hoc regnum ab Hungaris esset reposcendum. Attamen, ne
ueterem et nobis communem cum Boëmis quoque causam persequar, praetermissis quae
multis seculis a nostra remota sunt aetate, recentia et que priuatim ad me attinent
attingam.
Ni in Pestanis comitiis rex a principibus Hungarorum fuissem dictus, clamoribusque
omnium ordinum confirmatus ― humanis nempe uocibus latentis animi habitus indicatur
- nunquam uos in Hungariam studio noui
ingentem exercitum necessitate animum suggerente fudit. Neque enim satis honeste, neque
tuto etiam hinc abire licet non tentata pugnae fortuna, propterea quod metu cogat
Hungaros necesse est, qui cum eis equo iure rem transigere uelit. Eo enim ingenio praediti
sunt, uti aut humillime uictoribus pareant, aut intollerabili superbia inhumanaque crudelitate in eos maxime saeuiant, a quibus se iniuria lacessitos arbitrantur.
Concurrite igitur alacri animo cum hoste, milites, efficite uirtute uestra, ne nos huius
expeditionis unquam
ingenti comitum clientiumque turba frequentes Budam conueniunt. Nec Boëmiae proceres, quo regi gratificarentur (nempe in ditione Vuladislaui tunc erant), huic abfuere
concilio. Qui quidem professi eosdem se hostes amicosque cum Hungaris habituros
domum regressi sunt. Oratores quoque a Maximiliano, qui decreta Hungarorum ad se
referrent, Budam missi. Caeterum, postea quam in concione postulata Alemani
propalam recitata sunt, ab uniuersa nobilitate plebeque magna animorum contentione
reclamatum est. Negabant enim se eo foedere teneri, quod
abfuere
concilio. Qui quidem professi eosdem se hostes amicosque cum Hungaris habituros
domum regressi sunt. Oratores quoque a Maximiliano, qui decreta Hungarorum ad se
referrent, Budam missi. Caeterum, postea quam in concione postulata Alemani
propalam recitata sunt, ab uniuersa nobilitate plebeque magna animorum contentione
reclamatum est. Negabant enim se eo foedere teneri, quod sine auctoritate senatus esset
factum, in Stephanumque Botherem atque Thomam antistitem, ueluti huius rei authores,
conuicia iacta publicique boni eis obiecta
et
Posonio in se cum exercitu uenientem minime ausus expectare, ueluti profligatus subsidio
in turpi fuga posito aufugerit, conspectum etiam Boemorum, nedum congressum perhorrescens? Verum enim uero, uiri Hungari, eminens regum fortuna est, atque in excelso sita,
omniaque illorum facta illustria sunt, quae scilicet ueluti in aedito quodam posita scopulo
nequeunt occultari. Vnde non modo nihil a regibus proficisci debet, quod nomini
eorum ullam notam sit iniecturum, sed quod ne suspitionem quidem criminis sit daturum, propterea quod siue hominum malignitate,
cupiditas, quin ab
inuidis notam maligne inustam fide nostra deleamus, inimicosque nostros uanos ac mendaces esse ostendamus. Libenter scilicet ea nunc praestando, quae, regno in ultimum
discrimen ob intestinam discordiam deducto, a nobis neccessario promissa sunt. Eo enim
tempore non tam dictu ampla ac speciosa quam salutaria quęrenda erant. Omnis animi
elatio, quae iustitia uacat, in uitio est, nec fortes uiros decet aut commodis, aut inconsultae
cupidini gloriae potius quam honestati seruire. Patiamur fidem utilitatis esse
censent ― haud solet obstringere. Haec quidem
mortuo Matthia Chugniade, quem Coruinum appellatum esse diximus, duobus
annis ― tot enim ab eius morte usque ad pacem cum Albertho ac Maximiliano factam
intercessere ― in Hungaria gesta sunt.
Ludouici Tuberonis Dalmatae abbatis
Commentariorum de temporibus suis
liber quintus
mox sacramento adacti, ne de caetero Hungaris iniurii
forent, uerecundia regiae maiestatis, qua Boëmi paulo quoque ante usi fuerant ab oppugnandis Hungarorum castris sese abstinendo, uti, quo uellent, extra Hungariam cum
omnibus suis rebus tuto abirent, dimissi sunt. Atque ita tandem Boemorum latrocinio
modus est impositus.
prudenti quidem consilio, sed parum prospero euentu, transfert, quandoquidem Hungaris
tutius alias esset
uel peruicaciter obluctari quam eorum cedere contumaciae, quoniam
natura, ut plaerique Scytharum, magis ferocis quam fortis animi sunt. Nam qui praesertim dubia erant in regem fide, uidentes illum exarmatum, et ob id regiam inter Hungaros
fere amisisse authoritatem, non modo eum ueluti ignauum hominem contemnere, sed
etiam noua in illum consilia inire coeperunt, principis uel lenitate uel ignauia
in illum consilia inire coeperunt, principis uel lenitate uel ignauia inquietis hominibus audaciam incitante.
Nam non solum Hungari Vuladislauum nefario consilio sibi obnoxium facere conati
sunt, sed etiam Turcae, hostes Christiano nomini acerrimi, eodem tempore multa in
hunc regem, plane magis dormientem quam strenui principis munus obeuntem, moliti
sunt. Etenim Halis, inter Turcaicae gentis satrapas id temporis omnium bellicosissimus,
atque immanitate in Christianos ualde
Nam non solum Hungari Vuladislauum nefario consilio sibi obnoxium facere conati
sunt, sed etiam Turcae, hostes Christiano nomini acerrimi, eodem tempore multa in
hunc regem, plane magis dormientem quam strenui principis munus obeuntem, moliti
sunt. Etenim Halis, inter Turcaicae gentis satrapas id temporis omnium bellicosissimus,
atque immanitate in Christianos ualde notus, perspiciens regem ab Hungaris in ordinem
coactum, regnique limites nullis copiis tutos omnibusque contemptui esse ― et erat
regionum Samandriae
ut re in religionem uersa Hungari putauerint sine ulla humana opera Turcas
profligatos fuisse.
Attamen hoc regis successu ― nam qualiscunque ea aduersus Turcas uictoria extitit,
tota in Vuladislaui felicitatem transferebatur ― a studio nouarum rerum haud quaquam
deterriti sunt principes Hungarorum. Itaque quum alia nouandarum rerum occasio haud
occureret, constituunt omnes proceres, Stephani Botheris imprimis instinctu, quem
opera Thomae antistitis a Transiluana praefectura amotum fuisse dicunt, in unum conuenire, atque sacerdotibus potissimum ob regis in
cum eo instaurarent, atque antiquas
societatis leges, interposita eius auctoritate, confirmari peterent.
Rhacusani a rege comiter excepti, omnibusque quae postulauerant impetratis,
munifice insuper donati ad suos remissi sunt.
Caeterum, Rhacusanae ciuitatis admonitus mentione, quae quidem ciuitas
Dalmatici nominis hac tempestate longe opulentissima est, aliquantisper a
suscepto excedam negotio, repetamque eius
aut fuga
inter tumultum elapsi hostiles uitauerant manus, ad instaurandam patriam
sese conuertunt. Verum a Slouinis, regionum accolis, Transistrana gente, non
solum id facere prohibiti, sed etiam in seruitutem pene redacti sunt, dum
barbari et per se Epidauriis infesti tantae cladis reliquias, ueluti
naufragia quaedam a fortuna obiecta, sibi uendicare nituntur. Tandem cum
sacerdotis cuiusdam Epidaurii, cuius nomen non traditur,
fuere apud suos satis honesti, quorum quidem
maiores una cum Rhatislauo patria extorres Romam sese recaeperant, atque
studio antiquae patriae repetendae, una cum liberis ac coniugibus, Belum in
Illyricum proficiscentem sunt secuti. Eo loci a Ioanne, Tribuliensium
pontifice, regnique principibus, qui officii gratia obuiam nouo
regi frequentes progressi erant, loetis animis summoque honore est
excoeptus, atque in oppidum Tribulium,
inuadentibus, ultra Sauum sese recaeperant. Nam
Dalmatae, Bulgarorum uiribus ac nomine adiuti, Slouinorum iugum excusserant,
libertate armis repetita. Quamquam sunt, qui credant Bossinates et Slouinos
eandem esse gentem, in quam quidem opinionem uix adducor, quandoquidem
lingua inter se haud parum differunt.
Adeptus auitum regnum Polimirus conuocat ad se, quos secum Roma in
est ac monasterium,
quod sacrae uirgines incolunt, exedificauit munimentum, et aduersus hosteis
futurum, et urbanis facilius in officio continendis. Locum Rhacusani
nauium coacta, atque imposito in naueis
exercitu in Apuliam traiciunt, pulsisque e monte Gargano Sarracenis
Rhacusanos non solum ab hoste tutos reddidere, uerum etiam his quasdam
insulas, quae nunc quoque in eorum ditione sunt, partim precio, partim dono
dederunt, qua ex re Rhacusanae fortunae non parum adiectum est.
Caeterum ciuitas Rhacusana ueluti humanum corpus, quum solito speciosius
coloratiusque factum est, in grauiorem plaerumque
imperatore
Constantinopolitano, ad quem tunc Dalmatia una cum ipsa Veneta ciuitate
spectabat (eo quod illud imperium ita iam attritum esset, ut ne sese quidem
posset ab hostibus defendere, nedum sociis opem ferre) pacti sunt cum
Venetis ut, exturbato illorum ope tyranno, praetorem singulis annis Venetiis
peterent. Atque ita externae potestati fideique inexpertae sese committunt,
ut magis alium dominum quaesisse quam tyrannidem effugisse et
habebant, rem astu hunc in modum
aggrediuntur. Per speciem legationis ad imperatorem Constantinopolitanum
mittendae creantur duo oratores, quibus singulis singulae triremes armis ac
uiris instructae attribuuntur, iussique sunt nauium praefecti Rhacusano
parere. Nam et Benessa una cum Venetis atque iisdem etiam nauibus in patriam
est reuersus. Vbi Rhacusam uentum est, adit tyrannum gener, fingit naues
Venetas legatos ad imperatorem
est officinis, erexerunt,
decretumque uti festo die, quo Christus, ab inferis excitatus, uitae est
restitutus, senatus cum sacerdotibus eo
quotannis iret supplicatum, quod eodem die uico sunt potiti. Nam Bodinus uico aggere
ualloque munito, materiam qua tunc abundabat Vergato monte ad manum
suppeditante, locum fere instar urbis reliquerat,
solet, permutare. Ex qua
profecto re et ingentes breui compararunt opes, et Illyricis regulis
mercibus aduectis, magno simul usui, simul uoluptati esse. Sane prisci
Rhacusani finitimos reges omnibus officiis adeo prosecuti sunt, ut uir
religione insignis Stephanus Nemagna, Bossinatibus in Illyrico id temporis
imperans, Rhacusanorum in se officiis, quibus eius gratiam promeruerant,
permotus non mediocrem his Staei agri partem dono dederit, cum
ac nulla
magistratus interposita auctoritate ob aes creditum nectere, atque in neruo
domi suae tenere. Quo facto multi ex Rhacusanis id temporis amplissimas nacti sunt opes,
quibus sane et publice, et priuatim urbs magnopere est exculta.
Caeterum Rhacusani mente, ut fit, secundis rebus sublati, fortuna sua haud
spe pecuniae illecto,
persuaserunt, a patre ad Turcas descisceret, atque ne belli
quidem iure seruato licitati sunt, hostilis capitis pecunia percussori
promissa. Quod quidem certamen imprimis Turcis aditum in Dalmatiam aperuit,
et Cossiciam familiam extinxit, Rhacusanamque ciuitatem non modo tributariam
fecit, sed etiam in Turcaicam
superatis Turcis in se arma conuerteret.
Quae quidem clades, an dolo ullius Choruati principis accaepta sit tametsi nondum est
pro comperto, illos tamen ex eo proelio magnum conflasse odium nulli dubium est, qui
scilicet e medio pugnae ardore inter caedem effugerant, et quia uisi sunt uix pręlio commisso terga hosti uertisse, et quia, quod imprimis odium accendit, ea strage nobilitas
Choruatica fere deleta est, agri uero abacto pecore una cum agricultoribus paene
deserti.
Maxime autem haec clades trium
magna contentione in patentem campum e montibus certamen
traxere, praefecto, quoniam auxilia cataphractorum equitum prope diem uentura
expectabat, nequaquam primo permittente, mox uniuersis praelium poscentibus non
ausus repugnare, in aciem copias eduxit, maxime ne, ut sunt Hungari elatioris spiritus,
pugnae subterfugiendae suspitionem Choruatis praeberet. Hungari nimirum et Choruati
perpetuas de uirtute controuersias inter se habent. Neque enim Dalmatae, quorum pars
potior est Choruatia, ui aut armis coacti, sed cognationis iure in Hungaricam concessere
Aliquot
interiectis diebus rursus Turcae, superiore illecti fortuna, regionem illam adorti sunt, sed
non eadem felicitate usi plurimos ex suis praeda nequicquam tentata amiserunt. Et
quoniam quidam Turcarum hac in expeditione a Dalmatis excepti sunt, factum memorabile duorum captiuorum Hallai et Mechmetis silentio non praeteribo, qui quamuis
obscuro loco in Dardanis essent nati, nobilium tamen uirorum sunt imitati uirtutem, et
quae Christianis etiam admirationi, simul et documento sit futura.
Forte
tentata amiserunt. Et
quoniam quidam Turcarum hac in expeditione a Dalmatis excepti sunt, factum memorabile duorum captiuorum Hallai et Mechmetis silentio non praeteribo, qui quamuis
obscuro loco in Dardanis essent nati, nobilium tamen uirorum sunt imitati uirtutem, et
quae Christianis etiam admirationi, simul et documento sit futura.
Forte quidam mercator Rhacusanus, ubi illi in uinculis asseruabantur, negociabatur,
qui quum captiuorum fortunam miseratus ― nam et Turcas, quatenus homines sunt, odio
haud
tamen uirorum sunt imitati uirtutem, et
quae Christianis etiam admirationi, simul et documento sit futura.
Forte quidam mercator Rhacusanus, ubi illi in uinculis asseruabantur, negociabatur,
qui quum captiuorum fortunam miseratus ― nam et Turcas, quatenus homines sunt, odio
haud habendos censeo ― tum pollicitationibus eorum compulsus, eos non parua pecunia
domino soluta redemit, Rhacusamque secum adduxit. Vbi quum Turcae praecium, quo
mercatori satisfacerent, non inuenirent, petunt ad suos dimitti, affirmantes iureiurando
se ad certam diem pecuniam
neccessario confugerint, haud ulla librandi arte, omnibus culturae
duntaxat agrorum illis in locis deditis, sed Dei clementia certissimo ictu destinatum
hominem excipientes periculum euasere, propterea quod diuina ope protectis nihil non
uel summis in periculis tutum. Rursus uana sunt mortalium arma, nullus maximi thesauri
usus, inutiles militum ingentes copiae, omnia uel recte excogitata male cessura his, quos
Deus uult esse destitutos. Quod profecto, quum saepe alias, tum nostra aetate in tribus,
ut nunc est Italorum captus, opulentis Italiae
summis
precibus petunt. Dices forsan Alberthum tuam gratiam factis suis nondum promeruisse.
At hoc profecto tuam gloriam multo magis celebrem reddet: nam quanto maius officium
in ipsum ultro contuleris, tanto magis tuam commendabis humanitatem. Etenim
praeterquam quod non eadem sunt propinquorum et caeterorum hominum in dandis
accipiendisque beneficiis iura
- est enim de proprio iure in gratiam suorum aliquando
remittendum, atque etiam possessis decedendum ― qui beneficio prouocatus remuneratione
quippe
Wladislauus Boëmos, quos haereticos nostri appellant, semper auersatus est, et quia illi
regis ignauiam penitus cognitam contemptui habebant, et quia in his, quae ad religionem
pertinent, eius imperio nunquam audientes fuere. Potuissetque tunc Boëmos, ut non
nulli arbitrati sunt, in Romani pontificis redigere potestatem, si bonae spei capacior extitisset, illorumque metu abuti uoluisset. Quamuis, uel si aduersus haereticos Wladislauus
mouisset arma, auocasset eum ab hoc incoepto noua Alberthi in Getas expeditio,
quos Valacos
in modum per epistolam est hortatus:
Stephanus Carabogdanes Bazethi Otomano, regum maximo, salutem.
Compulsus Polonorum terrore, qui a me nulla iniuria lacessiti, sed profunda dominandi cupidine ingentibus copiis, procurationis quidem meae, uerum imperii tui regiones
adorti sunt, a tua iam defecissem societate, ni animo proposuissem eodem fidei tenore
erga te perpetuo permanere, et talis in te semper esse, qualis fui, quum primum tecum
amicitiam institui, coepique annuo colere tributo tuae fortunae magnitudinem, quae te
non modo finitimis gentibus
Turcarum armis
illud retinere, quippe quorum amicitiam maximis iniuriis ac demum libertatis precio
Christiani semper pararunt. Turcae enim cum Christianis nulla alia causa amicitia iunguntur, nisi ut demum opprimant incautos. Vnde qui illorum fidei minime credunt,
maxime tuti sunt.
metu simul et ualetudine ad repugnandum segnem urgebant. Itaque
Poloni multiplici malo circumuenti, dum magis saluti quam sarcinis consulunt, magna ex
parte impedimenta cum aliquot militibus, qui hostilem impetum strenue pugnando
sustinuerant, amissere, atque in patriam regressi sunt, precium inconsultae expeditionis
dedecus non sine detrimento reportantes.
Cui autem dubium est Alberthum in Getas temere motum esse? Quippe quibus tantum libertatis studium inest, ut neque finitimis Turcis, quorum armis tot iam
Christianorum regum imperia deleta sunt, neque
regressi sunt, precium inconsultae expeditionis
dedecus non sine detrimento reportantes.
Cui autem dubium est Alberthum in Getas temere motum esse? Quippe quibus tantum libertatis studium inest, ut neque finitimis Turcis, quorum armis tot iam
Christianorum regum imperia deleta sunt, neque Hungaris, quibuscum uetus societas, ut
ante dictum est, illis intercedit, seruire unquam in animum induxerint, quum utraque
gens illos bello saepius tentasset. Tales ergo non ui cogendi erant, uerum beneficiis conciliandi, atque mercede potius in partem quam
non deductis prius in societatem Hungaris, qui quidem soli fere hac tempestate cum
Turcis pugnare nouerunt, eo quod insito quodam odio quotidianis prope praeliis cum
his contendunt,
maximoque ob id ipsum illis terrori sunt. Quod profecto si Alberthus
fecisset, haud ullam suspitionem eius in Moldouiam accessus Hungaris loci opportunitatem timentibus prorsus mouisset, quae quidem lues multorum fons errorum regum
inuicem animos uel maxime dissociat atque in discordiam impellit.
regnasset, nulla ferme arma in Christianos mouit, nec
quenquam de his locum caepit, praeterquam duo ignobilia circa Istrum castella, Cellias
Moncastrumque, quae quidem in Carabogdanis, ut dictum est, fuerunt ditione, magisque
ab incolis destituta sunt quam ab hostibus ui capta. Sed ante quam ad Christianorum
clades accedam, quae Gemii interitum consecutae sunt, eius uiri fortunam, quo res paulo
ante perstricta magis in aperto sit, paucis attingam. Quod ut facerem, ea uel potissimum
causa adductus sum, ne uidear quempiam tanti
caepit, praeterquam duo ignobilia circa Istrum castella, Cellias
Moncastrumque, quae quidem in Carabogdanis, ut dictum est, fuerunt ditione, magisque
ab incolis destituta sunt quam ab hostibus ui capta. Sed ante quam ad Christianorum
clades accedam, quae Gemii interitum consecutae sunt, eius uiri fortunam, quo res paulo
ante perstricta magis in aperto sit, paucis attingam. Quod ut facerem, ea uel potissimum
causa adductus sum, ne uidear quempiam tanti sceleris falso insimulare.
quidem
Constantinopoli asseruabatur, occupandi. Quo ubi potitus est, nihil obstitit, quominus
statim rex appellaretur: nempe praetorianos, ingenti donatiuo allectos, in partes suas
traxit. Turcarum enim animi nulla alia re magis quam largitione conciliantur. Quanquam
sunt, qui id gloriae non Achmetho Cossicio, sed cuidam Mustaphae Epeirotae tribuant,
qui sane, dum ad Bazethem contenderet nuntiatum illi paternam mortem, inciderat in
quendam eundem nuntium Gemio ferentem. A quo quum percepisset, quo iter haberet,
fingit se quoque eodem properare, atque parum
percipiunt commoda, per omnes Christianae ditionis regiones possident. Nemo
fere in eorum collegium admittitur, nisi illustribus ortus sit parentibus. Atque quum quis
eorum sacris initiatur, sacramento adigitur ne duobus armatis hostibus per metum cedat.
In quatuor autem classes distributi sunt, quibus quidem omnibus unus praeest princeps, quem ipsi, ut diximus,
praeest princeps, quem ipsi, ut diximus,
sunt. Prima enim est eorum, quos ipsi
atque amplissimis instructi, magnum amicorum clientumque numerum semper apud se
habent, quorum sane opera belli tempore maxime utuntur. His alii, sicut censu, ita dignitate inferiores sunt, licet et ipsi genere haud obscuri, et fortunis etiam mediocribus
prediti sint. Postremi sunt nullo ferme honore, nisi quem uirtute propria compararunt,
utpote qui neque sanguinis nobilitate, neque prouentibus, quos quidem nullos ex
posse, excusans Turcam
haudquaquam esse sui iuris, utpote quem Rhodii per sese custodirent.
Non ita multo post Innocentius Octauus, pontifex Romanus, et sibi amplum fore
putans regem Turcarum tributarium habere, et tanto auro, cuius quidem sacerdotes hac
tempestate maxime auidi sunt, potiri cupiens, oblata Rhodiorum principi dignitate, qua
cardinales sacerdotes Romanae ecclesiae insigniti sunt, agit cum illo, ut Turcam sibi
traderet. Rhodius non paruum fortunae suae additamentum existimans in collegium cardinalium cooptari, accepta conditione hominem suae fidei
post Innocentius Octauus, pontifex Romanus, et sibi amplum fore
putans regem Turcarum tributarium habere, et tanto auro, cuius quidem sacerdotes hac
tempestate maxime auidi sunt, potiri cupiens, oblata Rhodiorum principi dignitate, qua
cardinales sacerdotes Romanae ecclesiae insigniti sunt, agit cum illo, ut Turcam sibi
traderet. Rhodius non paruum fortunae suae additamentum existimans in collegium cardinalium cooptari, accepta conditione hominem suae fidei comissum huiuscemodi facile
permutat magistratu. Itaque uidimus, si Deo placet, non pecunia modo, quod
cooptari, accepta conditione hominem suae fidei comissum huiuscemodi facile
permutat magistratu. Itaque uidimus, si Deo placet, non pecunia modo, quod iam
solemne est, sed etiam perfidia atque humano sanguine sacerdotia apud Christianos
parari, si Christiani appellandi sunt qui nihil praeter nomen habent Christianorum.
Mortuo Innocentio Alexander Sextus, pontificatum pecunia adeptus, Gemium
in Caroli Octaui, Francorum regis, tunc Neapolitanum regnum petentis, coactus, ut
supra dictum est, permisit potestatem,
cum rege Carolo habebant, ingentis pecuniae pactione ad hoc scelus a Bazethe esse
inductum, qui quidem in securitatem suam, ut dictum est, fratrem e medio tolli
magnopere optabat. Atque in hunc maxime modum Christiani, Turcis praesertim finitimi, a quibus minime oportuit, pene proditi sunt. Nam Bazethes, domestico metu liberatus, statim animo consilia uolutare coepit
Christianos aperte oppugnandi, atque
opportunitate rerum gerendarum, quae ad illam diem haudquaquam patuerat, uti.
partem subegerunt, uerum nomen quoque
eorum perhorrescant. Nam si per te licuerit, quicquid agri inter Tyram et Carpatum montem ad regem Polonum pertinet, populabundus peragrabo, Rhoxaniisque mancipiis omnes
regiones, quae tibi parent, explebo, terrasque regni tui, qua hae cultoribus uacuae sunt,
captiuorum multitudine frequentissimas reddam.
Nec putes quicquam periculi ab illis gentibus nobis impendere posse. Luxu omnia ibi
fluere audio,
Baccho tantummodo indulgent et Veneri, quorum scilicet sacra per totum
repetiuere, nullo non ante libidinis ac crudelitatis genere
in Rhoxanos aedito.
Nam ne quid postremo calamitatis infelicissimę deesset genti,
omnes qui aut ualetudine, aut senio itineris laborem pati nequibant, interfecti sunt, hoste
barbaro, ac omnium immanissimo, beneficii loco saeuissimam inferente
mortem, quam
sane miseriarum finem, corporibus ita afflictis, praedicabant esse. Quanquam non captiuorum fortunae ea crudelitate consultum uolebant, sed
Scythas
esse Asiaticos affirmant, atque ex illa regione, quam nunc uulgo Cathaiam appellant,
aduenisse. Satis enim mihi exploratum est Turcas communes prope sedes quondam cum
Thataris intra Caucasum montem habuisse ― nam et eiusdem fere linguae homines sunt
- Thatarosque ad Tanaim fluuium profectos circa Moeotidem consedisse, Turcas uero,
meliores sedes expetentes, transgressos Caucasum in Albaniam irrupisse anno salutis
humanae quinquagesimo quinto supra septingentesimum. Inde per Albanum agrum ad
Cyrum amnem accessisse, moxque Armeniam
dicuntur: Othomanus, Hermenes,
Scarchanus, Germenes, Andinus, Mentheses, Caramanus. Ex quibus quidem Halladolii,
ab Hermene orti, atque Caramanii ad nostram usque aetatem durarunt. Imperio a
pluribus occupato, confestim ex aemulatione, ut fit, odium, mox bella inter duces exorta sunt, saepiusque clades inuicem acceptae redditaeque.
Per idem tempus Othomanus, unus, ut dictum est, ex Huncharii praefectis, cuius
progenies Constantinopolim cum tot Asiae atque Europae regnis nunc tenet, in regione
Maioris Phrygiae circa Dorilium oppidum satrapeam obtinebat,
posita, in qua ob cultorum frequentiam sedem
regni constituit. Quam sane urbem intra paucos dies in potestatem redegit, Graecis, qui
in ea praesidio erant, eam dedentibus, dum auxilium Constantinopolitani imperatoris,
qui per id tempus cum finitimis in Europa bellum gerebat, desperant. Tametsi sunt, qui
dicant Orchanum de priscis Turcis, quorum paulo ante mentionem fecimus,
Prusam coepisse.
Iamque Orchanus ad Caramani imperium aspirabat, bellumque ei inferre parabat,
solus cupiens in Minori Asia regnare, quum eum ab
sepulto, dederunt.
concitauit,
adeoque acrem hunc hostem habuit, ut iam non pro alieno solo, sed pro suis sedibus
inter Aemum et Rhodopen coactus sit cum his decertare. Eo enim usque Hungari duce
Sigismundo Caesare progressi tandem, nescio quo fato, ibi a Turcis callido hoste fere uictores profligati sunt.
Habuit praeterea bellum Homurathes cum Wladislauo Polono, qui post Alberthum
Sigismundi generum regnum Hungariae obtinuit. Qui quidem, Romani pontificis suasu,
rupto foedere ac per inducias infelici euentu cum Turcis pugnauit. Nam dum inter dimicandum in castra hostium pro uictore
dedi. Quae quidem improba cupiditas Venetos et in odium Christianorum regum semper induxit, et maximis cladibus saepius affecit. Quandoquidem regibus ualde deforme
uidetur mercatores armorum imperitos, et qui uitae humilitate, pudendis artibus, sordido quaestus genere, caeteris opificibus pares sunt, imperium amplecti, atque regum magnitudini sese in aequo ponere.
Sed non est uicta cum rege Hungarorum uirtus. Hi nanque Iano Chugniade praefecto constituto adeo obstinatis animis bellum cum Turcis gessere, ut Homurathe e
Moesia pulso regnum quoque
interfectis,
quo Cereris campum, ager est Albae Iuliae, strages Turcaica nobilitauit.
Caeterum Mehmethes cum circiter duobus et triginta annis regnasset, dum aduersus
Syriae et Aegypti regem proficiscitur, in confinibus Mysiae et Bythiniae, non procul ab
Olimpo monte, uita excessit. Sunt tamen, qui asserant opera Bazethis filii, qui patri in
regnum successit, ueneno sublatum esse, non quod id quisquam pro comperto habet,
sed, ut opinor, ab odio, quo pater filium propter eius ignauiam prosecutus est, ducitur
coniectura. Satis enim constat Mehmethem de necando Bazethe
putabat.
et regis sui amplitudine promptissimi.
Vitam
parcam ac duram, atque ab omni alienam luxu ducunt. Maior anni pars aut sub dio, aut
sub tabernaculis fronde seu culmo intectis agitur, atque quum iter faciunt, uel in expeditionibus sunt, si sol aestiuus feruet, aut imber incesserit, eadem penula ex subcoactis
confecta equum pariter et dominum protegit.
Cibus his simplex ac parabilis est, potus lac aut purus, ut fere et caeteris
Machometanis, fontium
est, potus lac aut purus, ut fere et caeteris
Machometanis, fontium liquor, uel, cum genio indulgent, melle conditus. Nulla apud
eos ars aut disciplina in maiore habetur precio, quam quae decertanti usui esse potest,
atque iccirco sagittandi atque equitandi peritissimi sunt. Tanta his belli inest gerendi
cupiditas, ut grauius fere ocium quam morbum ferant. Hostibus superatis nihil sibi arrogant, sed totum Deo acceptum referunt. Si forte, ut saepe fit, uincuntur, suae in Deum
impietati aduersam adscribunt fortunam. Et quum apud eos nulli
regiones Turcaicis armis adhuc intactae ante oculos expositae iacent, unde
sane non minus splendoris quam fructus reportari posse nulli dubium esse debet.
Cognoscant non solum Poloni, sed etiam caeterae nationes, Bazethem uiris fortissimis
abundare. Vicina est nobis Hungaria, ei contigui sunt Alemani, nec procul abest Italia,
sicut armis militiae dissuetudine prope nuda, atque admodum imbellis, ita opibus ob terrae felicitatem et mercaturam, cui soli dedita est, refertissima. Vide quot pateant, modo
absit liuor, clarissimarum uiae expeditionum, quot rationes in promptu
coortis subito tempestatibus
adeo male habitus est, ut ex octuaginta prope millibus
hominum, qui secum in expeditionem iuerant, uix tertiam partem domum reduxerit.
Equorum insuper centum millia, ut fama est, amissa sunt: singuli enim uel infimae fortunae homines binos in expeditione ducunt equos, uno in itinere, altero, quum hostilem
agrum incursant, utuntur.
Turcae igitur, dum Poloniam petunt, ad temporis incommoda uestis inopiam
addunt. Nam quo essent in itinere expeditiores, ueste tantum,
qua per aestatem uti consueuerunt, sese muniuerant, rati si eos forte saeuior hyems deprehendisset, spoliis
hostium se a frigore defensuros. Verum his longe secus quam sperauerant res cecidit.
Regressi enim pene seminudi e Polonia circa Istrum, ut diximus, adeo atroci uexati sunt
tempestate, ut paucis diebus magna ex parte interirent. Nec quisquam ferme ex gregariis superfuisset militibus, insolita ui frigoris saeuiente, nisi propere in Moesiam traiectos
mitius coelum et pagi Turcaicae ditionis excepissent.
Circumistrana terra niue gelu concreta oppleta
eo quod a Dacis Moldouiis propter iniurias, dum in Poloniam proficiscerentur, illatas tectis haudquaquam accipiebantur.
Itaque eo praesertim die, qui Nonis Ianuaribus illuxit, decem millia fere hominum frigore exanimata in utraque Istri ripa conspecta sunt. Cernere erat humana corpora
cadaueribus iumentorum permixta passim iacentia, alia gelu contracta, atque extincta,
alia ita torpentia, ut uix tenuis spiritus his inesset. Nonnulla extremis pedum ac manuum digitis, auribusque et naribus adustis, adeo foede deformata, ut similiora
saluti meae diffiderem, fraetus non minus regii praetoris aequitate
quam mea ipsius innocentia, propterea quod meis moribus et uita praeterita illud
crimen facile reuincerem, quod scilicet subornatis testibus et his hominibus, qui semper
famosi, ac corruptissimi habiti sunt suffultum est. Etenim si, dum iuuenta, ut fit,
incautior essem, de me nihil tale unquam auditum est, haud consentaneum est a me
iam sene id esse admissum, atque eo, qui neque leges uestras ignorat, et his auctus est
fortunis, quae quidem uel ferociores aetate timidos
quod falsi testes, cuius quidem generis hominibus haec corruptissima ętas
maxime abundat, facile precio parari possunt.
Num credis, prudentissime praetor, accusatorem meum hos difficulter inuenisse, qui
nullo periurii respectu in meum testantur caput? Certe paruo conducti sunt precio, et si
uerum uis audire, ipsi sese accusatori ultro obtulerunt, dum uel minimam utilitatem
maiori faciunt quam hominis uitam. Neque enim hi in coetu hominum quocunque modo
interficere dubitabunt, modo id impune liceat, qui quidem in syluis maiorem uitae partem
per latrocinia
quingentis circiter partim equitibus,
partim peditibus, praedatum in eam partem Dalmatiae, quam Choruatiam appellant, est
profectus. Quod ubi Ianus Coruinus, Dalmatiae praefectus, cognouit, et ipse dimissis per
regiones suae prouinciae nuntiis, ad trecentos equites celeriter contrahit, atque, ut sunt
Hungari elatioris spiritus, ne numero militum, sed uirtute potius superior esse uideretur,
cum hac tantum manu obuiam hosti progreditur. Nec tamen fortuna destituit temeritatem. Erat apud Ianum quidam Dalmata, Cara Michael nomine, uir et animo et corporis
uiribus in paucis
aedem diuae Virginis, quae haud procul a domo eius sita est, una cum filio et sexaginta
circiter comitibus proficiscitur, diuinisque ibi rebus Graeco ritu peractis ad epulas et largiorem potum de more patrio conuertuntur. Deinde ubi satis epulati sunt, partim
ad uarios lusus, partim ad quietem pro suo quisque ingenio sese conferunt. Non latuit
hoc Turcas, qui Semederiam urbem, in ripa Danubii, in Moesico agro, a Stephano
Despoto exaedificatam, Taurinoque circiter uiginti millibus passuum distantem, praesidio obtinebant.
ducis est. Non enim semper felicitas temeritati sufficere potest.
Turcae, ut edocti erant, instantibus cedunt, Christiani uero eos fugientes usque ad
insidiarum locum insecuntur. Ibi pro numero utriusque partis atrox praelium exortum
est, pluresque Turcarum quam Christianorum interfecti sunt. Verum paucitate nostrorum, uulnereque Belmusii patris, et quod Belmusius filius temere in hostem inuectus
ceciderat, maiorem cladem Christiani accepisse uisi sunt. Milon Turcarum fraude, suo
uulnere et filii morte ira inflammatus, ubi ex praelio
insecuntur. Ibi pro numero utriusque partis atrox praelium exortum
est, pluresque Turcarum quam Christianorum interfecti sunt. Verum paucitate nostrorum, uulnereque Belmusii patris, et quod Belmusius filius temere in hostem inuectus
ceciderat, maiorem cladem Christiani accepisse uisi sunt. Milon Turcarum fraude, suo
uulnere et filii morte ira inflammatus, ubi ex praelio domum reuersus est, omnes
captiuos Turcas, quorum non paruum numerum apud se habebat, e custodiis eductos,
crudeliterque excruciatos interficit, atque ita seu dolori suo
inique, utpote rem omnibus gentibus communem, et ob id non sine acerbissimo humani
generis odio, sibi uendicabant, Turcas tantam classem parare, et ipsi ad rem maritimam
solito maiorem curam conuertunt. Nihil tamen aperte factum est, priusquam Turcae
animus ac consilia satis cognita sunt. Itaque misso ad Turcam ueluti ad amicum cum
donis regiae Venetaeque item fortunae congruentibus legato Andraea Zancano, uiro
magis stolida facundia quam literis insigni, placuit Turcaico ritu ab eo querere, utrum in
pace a parente eius facta, deinde ab ipso renouata
erat, ne cum uniuersa classe concurrerent. Itaque quum duas ferme horas pugnatum
esset, uictoriaque neutro adhuc inclinaret, pari prope desperatione ignis utrinque
uicissim in aduersas naues coniectus est, unaque cum nauibus homines eodem incendio
absumpti sunt, pauci admodum ex utraque parte, qui scilicet sese praecipites in mare
dederant atque ad Turcaicas biremes adnarant, ignem euasere, quarum aliquot hostili
metu abutentes a caetera classe seiunctae suos pariter et hostes recipiebant, hos quidem
ut spoliatos aut
casu extemplo euersum
iri. Itaque omnium sententiis, praeter Gallos, qui tota simul classe hostem inuadendum
censebant, eodem inclinatis, constituunt Turcarum classem e portu egredientem onerariis primum triremibus, quae, ut diximus, sexdecim erant, adoriri ― sunt autem hae
triremes sicut caeteris longis nauibus uelocitate haud comparandae, ita robore multo
superiores ― deinde Gallicas emittere in hostem naueis, quibus sane hostis (tantum his
roboris inerat) rostro suarum nauium nocere non poterat, neque etiam propter
Massiliensis classis praefectus, sublato risu, Rectum sane , inquit, ac
salutare consilium a uobis initum est, Veneti: sed quid prosunt bene consulta, nisi ea
fueris mature executus? Immo, sicut extremi ingenii est non excogitare, quae in rem sunt,
ita turpissimum, modo adsit efficiendi facultas, a recte adinuentis per ignauiam desistere.
Putasne, Antoni Crimane, ad te nihil agentem ultro accessuram uictoriam? Scito igitur
neque eum, qui non iaculatur, signo unquam potiturum, neque eum, qui non pugnat, uictoriam
Rhion intraturi contendunt, et ipsi non nisi neccessitate coacti discrimen pugnae
subituri. Iam circiter quindecim millia passuum perfecerant Turcae, quum rubente aurora hostes eos conspicati insequi coeperunt: itaque deficiente sub sextam fere horam
uento illos consecuti sunt. Subsolanus enim sicut aestiui solis exortu uehementior fit, ita
a meridie languescere primo, mox cadere, fauoniumque ab occidua regione, quo sol ipse
tendit, excitare solet, quandoquidem litora praesertim sinuosa, qualia Dalmatiae sunt,
unde hanc duco coniecturam, ictu solarium
sub sextam fere horam
uento illos consecuti sunt. Subsolanus enim sicut aestiui solis exortu uehementior fit, ita
a meridie languescere primo, mox cadere, fauoniumque ab occidua regione, quo sol ipse
tendit, excitare solet, quandoquidem litora praesertim sinuosa, qualia Dalmatiae sunt,
unde hanc duco coniecturam, ictu solarium radiorum percussa talis existant causa motionis, atque iccirco ab ea regione, ad quam sol inclinat, uentus etiam utplurimum exoriri
consueuit.
Turcae igitur a uento in malacia ac tranquilitate destituti uix sese iam commouere
poterant.
si ad littora, quae quidem
a suis copiis subsidii ferendi causa insessa erant, effugium non pateret. Caeterum Veneti,
ubi animaduertere Turcas dimicationem, ut ipsi credebant, haudquaquam subterfugere,
statim in pelagus prouecti puppes hosti dederunt, nec praelium ulla ex parte committere
ausi sunt. Quos Turcae eorum formidine abusi, dum per quatuor modo stadia probra
ingerendo insecuntur, unam ex onerariis Venetam triremem, quas diximus
dederunt, nec praelium ulla ex parte committere
ausi sunt. Quos Turcae eorum formidine abusi, dum per quatuor modo stadia probra
ingerendo insecuntur, unam ex onerariis Venetam triremem, quas diximus
urbi appropinquare
conspexerunt, rati Venetos profligatos, remque Christianam perditam esse, ad Bazethis
ducem Mustapham, Naupactum iam obsidentem, qui cum eo de deditione agerent, confestim mittunt, Venetis quoque, qui urbi atque arci praeerant, proditionis metu assentientibus. Non enim ausi sunt Graecis, qui Romani ritus hominibus ualde infensi sunt,
aduersari, hoste praesertim uictore pene in urbem admisso. Et quoniam Mustapha
Graecis parentibus ortus erat, eo deprecatore apud regem dedititii usi nihil fere priuatae
rei urbe in Turcarum potestate redacta amisere.
Christianam perditam esse, ad Bazethis
ducem Mustapham, Naupactum iam obsidentem, qui cum eo de deditione agerent, confestim mittunt, Venetis quoque, qui urbi atque arci praeerant, proditionis metu assentientibus. Non enim ausi sunt Graecis, qui Romani ritus hominibus ualde infensi sunt,
aduersari, hoste praesertim uictore pene in urbem admisso. Et quoniam Mustapha
Graecis parentibus ortus erat, eo deprecatore apud regem dedititii usi nihil fere priuatae
rei urbe in Turcarum potestate redacta amisere. Iussi insuper sunt omnes urbem incolere per quinquennium ab
qui Romani ritus hominibus ualde infensi sunt,
aduersari, hoste praesertim uictore pene in urbem admisso. Et quoniam Mustapha
Graecis parentibus ortus erat, eo deprecatore apud regem dedititii usi nihil fere priuatae
rei urbe in Turcarum potestate redacta amisere. Iussi insuper sunt omnes urbem incolere per quinquennium ab omni immunes tributo, post quinquennium uero his conditionibus, quibus dum in Venetorum essent ditione uixerant.
Turca potitus Naupacto confestim Alexandro Trapezuntio, Bossinae, ut dictum
est,
ac belli perito milite, uerum
collectitiae essent, et legatus ipse ad exercitum Andraeas Zancanus sola lingua, ut
plaerique Veneti, satis strenuus, animo uero quum suapte natura timido, tum propter
nullum militiae usum ob imminens periculum prorsus abiecto, haudquaquam ausi sunt
cum inermi fere congredi hoste, utpote ad praedam, non autem ad praelium a domo profecto, ac longi itineris labore omnium rerum neccessariarum inopia prope enecto.
Itaque Alexander, quum procul dubio uel a parua uirorum manu praeda exui potuisset,
ac Dyrrachium Latinam esse coloniam, a Slauenis, ut quidam opinantur, ut
alii a Bulgaris dirutam.
Caeterum Turcae sub hyemis initium domum cum praeda reuertentes, praeterquam
quod difficili admodum fluuiorum transitu uexati sunt, qui iam, ut saepe fit, Vergiliarum
occasu
imbribus ualde excreuerant, etiam fame ad ultimum pene inopiae sunt adducti.
Carni enim, Istri, ac Liburni omne frumentum
Turcae sub hyemis initium domum cum praeda reuertentes, praeterquam
quod difficili admodum fluuiorum transitu uexati sunt, qui iam, ut saepe fit, Vergiliarum
occasu
imbribus ualde excreuerant, etiam fame ad ultimum pene inopiae sunt adducti.
Carni enim, Istri, ac Liburni omne frumentum et caetera usu idonea, quum
Turcarum metu ex uicis demigrassent, in oppida ac castella, ne ea communibus hostibus
per ea loca iter habentibus
quoque subiere: uix enim ex decem millibus captiuorum dimidia pars hostilem terram
attigit. Caeteri, quos praesertim Pannoniorum metu, per quorum fines in Bossinam redeundum erat, trahere catenatos periculosum uidebatur, quique ualetudine aut aetate
abduci non potuerunt, interfecti sunt, ne scilicet certae destinatos pesti a graui seruitute
et sanguinarii praedonis manibus morbus, quasi beneficii loco forte datus, eriperet.
quam suorum fuga ac metu superati. Fuga autem a maritimis
Dalmatis coepit, qui quidem, quod fere omnes mercaturae
Venetorum ritu student, cultumque et humanitatem Venetam imitantur, imbelles sunt, praeter illos, qui in
agris suis uicatim habitant, Hungaricaeque sunt ditionis. Hi enim caeteris Illyricis uirtute
praestant, propterea quod continuis fere praeliis cum Turcis contendunt, nec ulla adeo
re, quae ad effoeminandos animos pertinet, utuntur.
coepit, qui quidem, quod fere omnes mercaturae
Venetorum ritu student, cultumque et humanitatem Venetam imitantur, imbelles sunt, praeter illos, qui in
agris suis uicatim habitant, Hungaricaeque sunt ditionis. Hi enim caeteris Illyricis uirtute
praestant, propterea quod continuis fere praeliis cum Turcis contendunt, nec ulla adeo
re, quae ad effoeminandos animos pertinet, utuntur.
Veneti possunt, quod uis tempestatum, commeatusque penuria nos uehementer afflixit, posteaquam agros eorum omni clade euastauimus, magnaque ex parte mortales in illis regionibus inuentos abduximus. Ex quibus
quidem adducta sunt in Bossinam circiter quatuor millia captiuorum, reliqui uero, quos
fame enectos trahere difficile erat, interfecti, e quorum numero ducentos utriusque sexus,
qui forma et aetate conspectiores uisi sunt, selectos tibi muneri misimus, praeter eos, qui
e communi praedae aceruo ad quaestorem tuum
mortales in illis regionibus inuentos abduximus. Ex quibus
quidem adducta sunt in Bossinam circiter quatuor millia captiuorum, reliqui uero, quos
fame enectos trahere difficile erat, interfecti, e quorum numero ducentos utriusque sexus,
qui forma et aetate conspectiores uisi sunt, selectos tibi muneri misimus, praeter eos, qui
e communi praedae aceruo ad quaestorem tuum de more relati sunt. Accipies igitur, regum maxime, hilari uultu munera tuorum militum sudore parata, et quae in agro
Veneto gessimus, Deo duntaxat et tuae accaeptum
reliqui uero, quos
fame enectos trahere difficile erat, interfecti, e quorum numero ducentos utriusque sexus,
qui forma et aetate conspectiores uisi sunt, selectos tibi muneri misimus, praeter eos, qui
e communi praedae aceruo ad quaestorem tuum de more relati sunt. Accipies igitur, regum maxime, hilari uultu munera tuorum militum sudore parata, et quae in agro
Veneto gessimus, Deo duntaxat et tuae accaeptum referes felicitati.
Rex simul his donis, simul rei haud omnino praeter uotum in hostico gestae nuntio
admodum laetus
praeterea uirorum, qui uitae integritate rerumque usu clari essent, tanquam contagium quoddam uitabatur. Quum ita corruptis esset moribus, Hisabellam
Alfonsi Secundi filiam, amitinam suam, permissu Romani pontificis (quae permissio raro
felices nuptias fecit) duxit uxorem. Hisabella, ut sunt acrioris ingenii Hispani ― inde enim
illa oriunda erat, nam proauus Alfonsus a Tarraconensi Hispania profectus, regnum
Neapolitanum incolarum uoluntate sibi adiunxerat ― ubi animaduertit uirum nullius esse
apud suos auctoritatis, omneque imperium ad arbitrium Lodouici patrui
amicus meus Scender Albanesius, cuius sane forti ac fideli opera, ut
nosti, in bello aduersus Ioannem Andum usi sumus, accipitri aliquando accidisse memorabat, eos haud sane illepida taxans fabella, qui propria minime contenti sorte ea
appetunt, quae uiribus suis longe sunt maiora. Dicebat enim cuculum ab accipitre
irrisum, quod quum sibi et corpore et colore non absimilis esset, prae angustia animi
potius uermibus terrenis quam suauibus auium carnibus uesceretur, uidit paucis post
diebus accipitrem a rustico, cuius columbas
tametsi
Lodouicus, ut paulo post demonstrabitur, pro ingenii sui calliditate ita Venetis obsecutus sit amicitiam cum his iungendo, ut neque regem eo facto uellet offensum uideri,
neque ipsorum Venetorum fortunam efficere auctiorem. Quod ubi palam factum est, ferunt Alfonsum, ut sunt plaerique Neapolitani Hispana iactantia infecti, paucis
praeterquam quod sine ullo in Venetos
maleficio iter per Italiam fecerant, non indicto de more bello praelio lacessiti fuerant,
unde omnes cogitationes suas in ultionem iniuriae contulerunt, quam quum aliquandiu
coxissent animis, tandem, ut suo loco demonstrabitur, per occasionem ea acerrime usi
sunt. At Veneti, quibus sane mos est magis consilio quam uiribus rem gerere, clade, quam
in praelio acceperant, dissimulata, famam de industria extra Italiae fines, apud Turcas
maxime, quo huius cladis nuntium nondum peruenisse credebant, ingenti eorum, quibus
res cognita erat, risu, dissipant se
recuperauit, Gallorum quoque praesidio,
quod eorum rex ibi reliquerat, in potestatem suam deditione redacto. Quo facto celebrata in Italia ad illam diem Gallorum fortitudo ad ludibrium redisse uisa est, quippe
quos non uirtute, sed impetu ualere iam inde omnes arbitrati sunt. Et profecto Gallorum
uis animi sicut secundis rebus supra modum
et ius Annae, uxoris Caroli, spectantes deficerent, si illa alium uirum sibi matrimonio adiungeret. Haec enim mulier nulla in domo
paterna uirili sobole superstite Brithonum regionem hereditario iure obtinebat. Nec
mirum si tales nuptiae ab Alexandro Sexto Romano pontifice permissae sunt, quum et
ipse Alexander filiam suam ex quadam adultera susceptam, atque cum principe
Pisaurensium matrimonio coniunctam, e uiri thalamo aduersus leges pontificias
abripuerit, atque alii in matrimonium sola fortunatioris coniugii spe dederit.
in
insidiis latentes: itaque eodem tempore et ab insidiis consurgunt Turcae, et simulatam
sistunt fugam, atque in Albanesios longius ab oppido interclusos conuertunt equos, circunuentosque ita magna ex parte trucidant. Pauci etenim ex mille hominibus per nota
diuerticula incolumes in urbem elapsi sunt.
Per idem fere tempus Turcaica biremis e Corinthiaco sinu, hostilem classem exploratum egressa, circa Cephaleniam insulam in Venetam forte incidit triremem. Turcae
primo fugere conati, deinde ubi celeritate Christianae nauis iam uinci coeperunt, omisso remigio arma expediunt,
Bazethem et Fridericum
Neapolitanum regem Turcaicis lembis commeare. Porro Fridericus, ut fama est, dolore
agitatus propter Apuliae urbeis, quas Veneti pignoris praetextu, ut ante dictum est,
obtinebant, Bazethem ad urgendos bello Venetos uehementer incitabat. Missae igitur
sunt ad intercipiendos hostiles lembos ab Hieronymo Contareno ad classem legato
quatuor triremes, e quibus una Istrica, treis reliquas antecedens, regionibus explorandis
praemissa ad Sasonem insulam accessit (inde Brundusium breuis traiectus intercedit). Et
quum ad hanc
hostico, tanquam in
pacato, securi sine ullis custodiis noctem aegissent; se insuper, Istris exploratum loca
praemissis, praelio non interfuisse, sed re iam transacta superuenisse asseuerabant. Qui
quidem quum sese parum purgasse uisi essent, acerbissima primo lacerati sunt a legato
oratione, deinde cathenę his iniectae, uinctique Venetias missi ibique in carcerem coniecti, tandem post aliquos menses mulcta dicta dimissi. Etenim senatus Venetus, tametsi
illos pro desertoribus haberet, poenam tamen ultimi supplicii eis remisit, non ausus capitalis in
aucupantes iuuenibus suis ambitione corrupti
uehementer indulgent, ut fere fit in omnibus rebus publicis, ubi populi studiis honores
mandantur.
Accedit ad hoc, quod illi desertionis rei non ciues, sed socios ab hostibus circumuentos deseruerant, quorum plane uiliora sunt capita Venetis quam ciuium. Nam licet
Veneti sociis ac plebi etiam suae hac ex parte uideantur esse pares, quod cum his connubio iungantur, tamen quia soli patritii, si mercatores eo nomine appellandi sint, non
modo ad imperia ac magistratus admittuntur, sed etiam suffragii ferendi in comitiis
licet
Veneti sociis ac plebi etiam suae hac ex parte uideantur esse pares, quod cum his connubio iungantur, tamen quia soli patritii, si mercatores eo nomine appellandi sint, non
modo ad imperia ac magistratus admittuntur, sed etiam suffragii ferendi in comitiis ius
habent, longe maioris precii sunt apud Venetum senatum quam caeteri extra patritiorum
corpus positi, siue hi sunt socii, siue ciues. Infimae enim prope fortunae apud Venetos
habentur, cum quibus illi imperium non communicant, nec honorem impertiuntur.
Quamquam Christianae nobilitati Venetorum imperium ualde monstrosum
cum his connubio iungantur, tamen quia soli patritii, si mercatores eo nomine appellandi sint, non
modo ad imperia ac magistratus admittuntur, sed etiam suffragii ferendi in comitiis ius
habent, longe maioris precii sunt apud Venetum senatum quam caeteri extra patritiorum
corpus positi, siue hi sunt socii, siue ciues. Infimae enim prope fortunae apud Venetos
habentur, cum quibus illi imperium non communicant, nec honorem impertiuntur.
Quamquam Christianae nobilitati Venetorum imperium ualde monstrosum esse uidetur,
quippe qui praeterquam, quod militiam haud per se exerceant, sed
fortunae apud Venetos
habentur, cum quibus illi imperium non communicant, nec honorem impertiuntur.
Quamquam Christianae nobilitati Venetorum imperium ualde monstrosum esse uidetur,
quippe qui praeterquam, quod militiam haud per se exerceant, sed mercenario et externo milite utantur, idem sunt et senatores et mercaturae dediti. Vnde Venetis nunquam
fere contingit sua uirtute, sed hostium uitio rem bello bene gerere.
Quod quum et ipsos, qua sunt prudentia, non fugeret, puderetque irriti ad
Cephaleniam incoepti, missis legatis cum muneribus ad Ferrandum,
esse uidetur,
quippe qui praeterquam, quod militiam haud per se exerceant, sed mercenario et externo milite utantur, idem sunt et senatores et mercaturae dediti. Vnde Venetis nunquam
fere contingit sua uirtute, sed hostium uitio rem bello bene gerere.
Quod quum et ipsos, qua sunt prudentia, non fugeret, puderetque irriti ad
Cephaleniam incoepti, missis legatis cum muneribus ad Ferrandum, Ioannis Arragonii
filium, Hispaniorum regem, suppliciter petierunt, ut eius permissu liceret Consaluo
Adigario, clarissimo sua aetate duci, cum his Hispanorum
obiciebant Friderico Turcarum amicitiam, quibus sane illi bellum se propediem
illaturos uideri uolebant, quum nihil minus animo cogitarent. Itaque hoc praetextu rex
Neapolitanus, improba cupiditate duorum maximorum Christiani orbis regum, e patrio
atque auito regno eiectus est. Quamquam sunt qui existiment Fridericum Dei imprimis
nutu e regno eiectum esse, et quia de retinendo regno mathematicorum uanitatem consuluerat, quasi mortalia potius coeli motu quam Dei arbitrio regerentur, et quia
Ferrandinum regem, fratris filium, ueneno necasse dicitur.
Caeterum
his et per se essent infensi, et Christiano
nomini deditissimi.
Misso igitur ad Vuladislauum, cui Hungari ob segnitiem uaccae nomen indiderant,
oratore Sebastiano Iustiniano, oratione quam maxime miserabili (ipsi etenim eam aeditam uidimus) detegendo clades sibi ab hostibus illatas hortati sunt regem, non suo solum
nomine, quod quidem supplices infimis praecibus egerunt, sed etiam Romani pontificis,
Francorumque ac Hispaniarum regum, ad Venetos auxilio iuuandos bellumque communibus uiribus aduersus hosteis gerendum. Sed quum rex ex oratione et postulatis Veneti
oratoris ad concilium
ac Hispaniarum regum, ad Venetos auxilio iuuandos bellumque communibus uiribus aduersus hosteis gerendum. Sed quum rex ex oratione et postulatis Veneti
oratoris ad concilium principum retulisset, nemini fere praeter Thomam, Strigoniensium
pontificem et Romanae Ecclesiae cardinalem, uisi sunt Veneti armis defendendi. Quod
enim meritum in se Venetorum esse pro se quisque dicebat, ut pro illis aduersus Turcas
arma sumant? Contra satis sese scire Venetos Hungarico regno ualde esse iniurios,
quippe qui maritimae Dalmatiae quasdam urbeis, iuris
totas Hungarorum uires, quas id bellum postulabat, conducere poterant, nec rursus Hungari centum millium aureorum precio Turcarum arma
in se auertere seque pro alienis uastandis obicere censebant. Turcae enim sicut ad pugnam collatis signis ineundam statarii militis inopia parum idonei sunt,
ita depopulandis hostium agris eximia equorum pernicitate aptissimi.
confestim altum petunt. Turcae eos paruo spatio insecuti duas ex hostium
uectoriis nauibus, quas a Venetis grossas uocari triremes ante dictum est, aut per classicorum temeritatem ultro restitantes, aut quia mole sua tardiores longarum nauium cursum remis aequare nequissent, adepti sunt, expugnatasque haud parua suorum cęde ad
ducem, non praeda modo, sed et omine futuri successus laetum, uacuas fere hominibus
pertraxere. Etenim Christiani, qui quidem magna ex parte Dalmatae erant, ad mortem
insita feritate haud imparati, posteaquam se ferreis teneri harpagonibus nec fugae
ab ea parte hostem in
urbem una cum suis irrupisse. Turcae, qui praesertim terra Methonem oppugnabant, ubi
animaduertunt Christianas naues oppidanis subsidio uenisse suosque inde, ni totis
uiribus adnitantur, elusum iri conatus, adeo ira atque indignatione accensi sunt, ut iniussi omnes pariter, quatenus loci angustiae permittebant, muris oppidi, qua parte iam diu
quassati prociderant, succederent. Rex hanc animorum incitationem haud reprimendam
ratus e tabernaculo propere egreditur, signumque pugnae dari iubet, adit per se milites,
testis et spectator
trucidandi modum adhibuere, armatis passim inermibusque, qui
obuiam fuere, interfectis. Quos forma atque aetatis flos seu casus praesenti exemit neci,
partim uictorum libidini, quod quidem ingenuis morte ipsa haud quaquam leuius fuit,
partim nefandae atque detestabili uictimae reseruati sunt, mox foedum caeteris, regi
uero triste etiam spectaculum exhibituri. Hos enim rex, alioqui minime sanguinarius
natura et mancipiorum cupidus, ad se pertractos in conspectu suo pene inuitus
interfici iussit, quo, ut quidam existimant,
Hos enim rex, alioqui minime sanguinarius
natura et mancipiorum cupidus, ad se pertractos in conspectu suo pene inuitus
interfici iussit, quo, ut quidam existimant, caeteros Christianos eo terrore segniores in
repugnando redderet. Tametsi sunt, qui credant Turcas id manibus ciuium in praelio
caesorum tribuere solere, atque eo ritu uita functis parentare. Caeterum siue ad terrorem
hostibus incutiendum, siue perinde ac sacro quodam, quod quidem uerius sacrilegium
appellandum est, illa immanitate Turcae utantur,
in praelio
caesorum tribuere solere, atque eo ritu uita functis parentare. Caeterum siue ad terrorem
hostibus incutiendum, siue perinde ac sacro quodam, quod quidem uerius sacrilegium
appellandum est, illa immanitate Turcae utantur, procul tamen a uiris fortibus, ubi praelio defuncti sunt, huiusmodi crudelitas abesse debet. Nam quemadmodum armatum
hostem in praelio occidere decorum est, ita uictos excarnificari feritatis omnem immanitatem excedentis.
Sed nec ualde miror Bazethem, patriis sacris deditissimum, consuetudini ac religioni,
quibus sane reges etiam
quo se primo captae urbis tumultu contulerat, inuentus est, spondae lecti prae lassitudine ac moerore innixus, atque ut erat
armatus, non sine risu ducentium, ac si foemina gladio cincta duceretur. Veneti enim
militantes suis ipsorum militibus, nedum hostibus risui sunt. Ad regem incolumis deductus est, a quo non modo uiolatus non est, uerum etiam contra spem omnium benigne
excaeptus. Quin etiam quum rex eum adhibito interprete per se interogasset, cur in
defendenda urbe pertinacior extitisset, respondenti sui muneris non minus fuisse urbem
fidei
ut incendium restinguerent, simul ut abreptas naueis, si possent,
hosti eriperent. Itaque in ducentos circiter Christianos, qui aut praeda occupati nondum
naueis repetierant, aut armis graues nandiue ignari
sese undae credere ausi non sunt,
impetu facto partim trucidarunt, partim uiuos coeperunt, Venetis extra iactum teli litore
submotis atque inspectantibus.
Imperator Venetus triduo per Ambrachium sinum uagatus magno cum periculo per
fauces euasit. Etenim e castellis in faucibus ipsius sinus utroque ex latere
partimque pedestri itinere Aulonem ire,
partim lembis ac maioribus onerariorum nauium scaphis impositos fluuium ingredi,
ignemque in Turcaicas naueis, quae plurimae in amnem deductae erant, coniici iussisset,
ab hoste in insidiis latente excępti sunt, atque ad unum omnes fere aut caesi, aut capti,
praeter paucos unius scaphae nauales socios, qui notitia fluuialis aluei, simulque audacia
repugnandi hostibus ripas fluuii obsidentibus magna cum laude effugerunt. Nam huius
hostis manus tunc effugisse apud Venetos decus maximum erat,
laude effugerunt. Nam huius
hostis manus tunc effugisse apud Venetos decus maximum erat, utpote quos Turcae
praedam uerius quam hostem existimabant. Reliqui primo Turcarum irruentium aspectu conterriti arma proicientes, seseque supplices dedentes ueluti pecora ab immani hoste
trucidati sunt.
Dux tamen cum scriba et duobus patriciis paucisque honestis uiris ab
Aulonis praefecto Mustapha Iurisio uinctus ad regem est missus, quo ex talium uirorum
captiuitate praefecti uictoria apud regem esset illustrior.
ditionis equites, adiunctis sibi totidem Albanesiis, Venetorum mercenariis equitibus, quum ipsorum Venetorum
instinctu, tum spe praedae, neglecta induciarum fide ― erant enim inter Hungaros et
Turcas id temporis induciae ― proximos Turcarum fines circa Naronem amnem adorti
sunt. Qui quidem dum ingentem pecorum hominumque praedam securi hostium abducunt,
ab agrestibus, quorum uis magna dolore amissarum rerum e proximis locis in
praedones excita fuerat, admixtis paucis Turcis equitibus, haud parua
hominumque praedam securi hostium abducunt,
ab agrestibus, quorum uis magna dolore amissarum rerum e proximis locis in
praedones excita fuerat, admixtis paucis Turcis equitibus, haud parua ex parte in locis
iniquis circumuenti sunt, partimque caesi, partim uiui capti sunt. In quibus quindecim
ferme insignes nobilitate Dalmatae equites cum ducentis obscurioribus uiris desiderati
sunt, meritasque dedisse poenas uisi, quum negligentia ac securitate sua in hostico, tum
induciarum fide uiolata.
ab agrestibus, quorum uis magna dolore amissarum rerum e proximis locis in
praedones excita fuerat, admixtis paucis Turcis equitibus, haud parua ex parte in locis
iniquis circumuenti sunt, partimque caesi, partim uiui capti sunt. In quibus quindecim
ferme insignes nobilitate Dalmatae equites cum ducentis obscurioribus uiris desiderati
sunt, meritasque dedisse poenas uisi, quum negligentia ac securitate sua in hostico, tum
induciarum fide uiolata.
e proximis locis in
praedones excita fuerat, admixtis paucis Turcis equitibus, haud parua ex parte in locis
iniquis circumuenti sunt, partimque caesi, partim uiui capti sunt. In quibus quindecim
ferme insignes nobilitate Dalmatae equites cum ducentis obscurioribus uiris desiderati
sunt, meritasque dedisse poenas uisi, quum negligentia ac securitate sua in hostico, tum
induciarum fide uiolata.
quum nec Venetus terra, nec Turca mari bellator
esset. Turcarum autem opes in mancipiis, caeterisque rapinis magna ex parte consistunt.
Sed quia Veneti a Turcis contemptui habebantur, pacem per sese petere, ne hostes ea re
elati iniquas pacis conditiones ferrent, haudquaquam ausi sunt. Itaque agunt cum
Hungaris, ut uulgata noua militum conscriptione territarent Turcas, ita tamen re in
speciem composita, ut Hungarum
non minus pacis quam belli cupidum esse appareret,
eoque modo tentarentur hostes, an ad
milite Neapolim eo laetior petit, quo paulo ante propior periculo fuerat, urbemque quamquam in Gallos
inclinatiorem, uoluntate ciuium laetisque populi dolorem dissimulantis acclamationibus
ingressus est. Vultus enim et uox humana, uel quum maxime animo disparia sunt, seruire
possunt. Intra paucos dies arx quoque Neapolitana capta, muris eius, qua aditum
Hispani moliti sunt, cuniculo puluere accensibili repleto atque incenso dirutis.
inclinatiorem, uoluntate ciuium laetisque populi dolorem dissimulantis acclamationibus
ingressus est. Vultus enim et uox humana, uel quum maxime animo disparia sunt, seruire
possunt. Intra paucos dies arx quoque Neapolitana capta, muris eius, qua aditum
Hispani moliti sunt, cuniculo puluere accensibili repleto atque incenso dirutis.
ex hoc connubio relinquens decessisset, ad regnum ipsum nihil obstante priore foedere Francorum
rex perueniret.
Pace, quo diximus modo, inter Gallum et Hispanum facta, atque ad Venetos literis
legati sui, qui apud Hispanum regem erat, perlata, ingenti ex conscientia perfidiae metu
perculsi sunt. Itaque quo
et ipsi alicuius Christiani regis amicitia sese munirent, omnibus
tentarunt artibus Maximilianum Caesarem, Friderici filium, hominem satis notae leuitatis, in societatem pellicere, aut saltem a caeteris Christianis
Christianis regibus auertere. Nihil
enim Veneti et Romani etiam pontifices magis sibi timendum censent quam
Christianorum regum coitionem. Metus autem utrisque hinc oritur, quia neutros sane
Christiani reges imperio dignos existimant, alteros, quia mercaturae dediti sunt, alteros,
quia non profanis, sed sacris ac diuinis duntaxat rebus uacare debent. Quamquam, ut
quod sentio dicam, sicut nolim sacerdotes magnis imperiis potiri, ne curis inanium
rerum a diuino cultu auocentur, ita eos possessionibus uelim esse quam
qui Alexandro in pontificatum successerat, uigesimo die ab inito
pontificatu suum obisset diem, ne esset qui retenta duntaxat sibi potestate, quam uulgo
spiritualem uocant, imperium urbium Italicarum Romano imperatori restitueret ― id
enim Pium mente agitasse quidam auctores sunt ― pactus est Caesar, incertum qua mercede, cum Iuliano Sauonense ciue, diui Petri ad uincula tunc cardinale, quem pontificem
creatum Iulium Secundum appellarunt, ut sua opera cardinales Hispani in pontificiis
comitiis suffragiis ineundis ipsi
esse,
quam ut eo suum cuique restituatur. Iam quartus annus circumactus est, ex quo Iulius
pontifex nunquam Venetos hortari destitit, ut tandem latrocinio suo finem imponerent,
redderentque Romanae Ecclesiae saltem illas urbeis, quas recens in Flaminia occuparunt.
Praeces adhibitae sunt, minae etiam adiunctae, nihil denique, quo illos ad saniora consilia reuocare posset, praetermissum. Qui, quoniam olim negotiandi consuetudine omnia
lucro ac utilitate pensant, nec his humana ulla iura, aut diuina obstant, quin cuncta sibi
per scelus uendicent, trahant, excidantque, bello
illos ad saniora consilia reuocare posset, praetermissum. Qui, quoniam olim negotiandi consuetudine omnia
lucro ac utilitate pensant, nec his humana ulla iura, aut diuina obstant, quin cuncta sibi
per scelus uendicent, trahant, excidantque, bello perinde ac communes omnium gentium
hostes urgendi sunt. Permittunt enim leges, fasque est, si a uolentibus nequeas, ab inuitis
ius expetere.
Sed quia Venetorum uiribus pontifex per se impar est, mandauit mihi, ut te, rex
Lodouice, hortarer, uelis maiorum tuorum instituto Ecclesiae Romanae adesse, nec sinere
eam quicquam de
pontifice ad reges facili descensu perueniat. Et profecto persuasum habent Veneti regum maiestatem in uulgus redigi posse, atque etiam ad
ima praecipitari. Igitur nefandis illorum consiliis mature occurrendum est, suis ipsorum
cladibus aequo iure cum caeteris mercatoribus uiuere docendi sunt,
sub legibus, sub
regum imperio tenendi.
Nec putes factu esse difficile Venetorum spiritus infringi: in bello alienis oculis,
alienis manibus utuntur, quippe mercenarios non modo milites,
atque ad oppidum, quod Venetiis tribus millibus passuum distat (incolae Mestrim uocant) consedit. Interim Bergomates, Cremenses,
Brixiani, Cremonenses sese regi permiserunt, Piscariensium quoque munimentis expugnatis fines Mediolanensis imperii ad Mincium producti sunt. Eo Veronenses atque
Vicentini, Patauinique legatos ad regem misere, qui significarent se, quae rex imperasset,
facturos. Ille eas urbes ad imperatorem Romanum pertinere fassus iussit Maximiliani de
se arbitrium expectare. Quo facto Francorum rex non minorem modestiae laudem quam
uictoriae
ex parte ex conuenis et externis hominibus constat, Slauenis, Albanesiis, Graecis
et Circumpadanis Italis, nihil magis tunc optabat quam dari sibi opportunitatem opes
Venetorum, publicas simul et priuatas, diripiendi. Quod quidem senatoribus eorumque
liberis, qui et per se imbelles sunt, improuiso malo consternatis factu facillimum futurum
fuisset, si rex castris ad Mestrim in litore Venetiis proximo positis pronunciasset eorum,
qui diripuissent, praedam futuram.
At ego crediderim Deum maluisse Venetos illa clade admonere iustitiae, cuius alioquin eos ingens
autem petulantior in scribendo
uideri, quod ita Venetorum mores nudarim: nulla mihi iniuria haec gens cognita est. Ipse
autem, quum Christianus sim, odio neminem habeo: ut rerum qualiscunque scriptor,
quae in meam aetatem incidere narro, plaeraque, ne uerbis quidem immutatis, uti accepta sunt transcribens.
enim insulae plebs, auctore quodam eiusdem corporis sacerdote, adiunctis sibi agricultoribus, prima omnium
Dalmatarum arma in optimates sumpsit. Hoc morbo in reliquos Venetae ditionis
Dalmatas quasi contagione quadam uulgato multi Antiuarensium principes a plebe sua
interfecti sunt. Cathareni, multitudine ac uiribus suis aduersariis ualidiores, audacia
etiam se ab impetu plebis facile tutati sunt. Nam quum conspexissent plebem una coire,
sumptis armis eam inuadunt atque e foro in domos citra caedem et sanguinem compellunt, quo facto res Catharena subita seditione
arma in optimates sumpsit. Hoc morbo in reliquos Venetae ditionis
Dalmatas quasi contagione quadam uulgato multi Antiuarensium principes a plebe sua
interfecti sunt. Cathareni, multitudine ac uiribus suis aduersariis ualidiores, audacia
etiam se ab impetu plebis facile tutati sunt. Nam quum conspexissent plebem una coire,
sumptis armis eam inuadunt atque e foro in domos citra caedem et sanguinem compellunt, quo facto res Catharena subita seditione turbata composita est. Caeteris Dalmatiae
ciuitatibus magis metus, ne quid noui consilii aduersus Venetos inirent,
imperii tradita erat. Patauina
urbs ad Meduacum amnem posita quinque et uiginti millia passuum a mari abest, tribus
fossis a Venetis perductis cingitur, quae aqua ex proximo
flumine campestribus locis
deriuata, completae sunt. Vnde non solum militum praesidio, sed etiam opere Patauium
egregie emunitum erat. Itaque Maximilianus, quum duos menses oppugnanda urbe frustra absumpsisset ― nihil enim dignum dictu egit ― dato documento nomen caesareum sine
uiribus inane esse, a militibus inopia stipendii pene desertus
rege Lodouico Duodecimo, aduersus eum conuocauit, in quo, plaerisque Gallis ob insitam genti religionem huic concilio
aduersantibus, quippe quod non nisi pontifice Romano auctore indici potest, multa et
maxima scelera Iulio Secundo obiecta sunt. Sed quia id temporis quidam Christiani maximi principes, quorum societatem pontifices Romani suis rationibus, ne dicam licentiae,
minime conducere putant, rupto nefarie pacis
foedere inter se simultates exercebant,
non solum
uindicat; Brixiani ciuitatem Venetis produnt; Gallis
Venetis eam rursus eripiunt.
habebant, intellexerunt, missis auxilio quinque Vasconum cohortibus, Bononiam aduersus Hispanos egregie tutati sunt. Nam quum Hispani per ruinas murorum, quos tormentis demoliti erant, urbem ingredi conarentur, multis suorum amissis primo a muris
repulsi, mox etiam in castra redacti sunt. Veneti duorum Christiani orbis potentissimorum regum insania abutendum rati, et terra et mari rem pro uiribus gerere constituunt.
Itaque decem et septem triremes nautis ac remigibus magis quam militibus instructae
sustinere, sed acie paulatim excedere, atque arma ab hoste auertere, quosdam etiam
fugae sese mandare, et ipse eodem terrore correptus terga hosti dedit. Et quia exitus ex
urbe non patebat, cedes omnia obtinuit: milites Itali ad unum fere omnes cum magna
Brixianorum parte trucidati sunt, urbis fortunae direptae, Andraeas quoque Grittius,
ciuis Venetus, qui mercatura intermissa cum exercitu Veneto Brixiam ingressus fuerat,
uiuus captus. Nam is suorum acie inclinata in hospitis cuiusdam aedem pauidus
profugerat atque ita, hostium furori spatio dato,
Rursus Galli aegre patiebantur Hispanum armata manu suam
prouinciam inuadere. Itaque Caston Fuxius, Francorum regis sorore ortus, cui summa
rei Gallicae in Italia permissa erat a rege, iuuenis raro animi simul et corporis robore,
lustrato ad Ferrariam exercitu pergit ad hostem. Hispani, ut sunt insita uafri calliditate,
praelium ex occasione commissuri et Gallos, ut saepe alias fecere, temporis spatio segniores ad dimicandum reddituri, collem satis editum tribus millibus passuum Rauenna
distantem castris coeperant, nec facile aduersarii illos munitionibus sese tenentes aggredi
concidit, quamquam eo tempore rumor non defuit Castonem a Vasconibus, popularibus suis, per iram interfectum, quos sane segnius signa inferentes pugnamque
remittentes ferro ac uulneribus in hostem redigere coeperat. Porro Vascones, quemadmodum et Hispani, eius ingenii sunt, ut facilius blanda oratione quam ui ad officium
impellantur. Sed quia eodem tempore Alfonsus, Ferrariensium dux, cum auxiliis aduenerat, nihil fere terroris Gallis mors ducis intulit, spe metum aequante.
Caeterum Hispani non modo ab equite
esse, neque a fine uitae nimium abesse, constituit deposito imperio unum ex liberis in locum suum regem subrogare, quo et populares imperatore regiae stirpis non indigerent, si quis hostium pacem eorum lacesseret,
et ne, ubi ipse excessisset, regnum Turcaicum fratrum dissidio ac mutuo conflictu (sunt
enim apud Turcas usitata fratrum de regno certamina) primum in multos principatus
diuideretur, mox diuisum et ob id debile effectum aut hostili iniuriae expositum esset,
aut per se domesticis armis attritum euerteretur.
Porro erant Bazethi multi utriusque sexus liberi
quod Turcae eum regnare haud
facile permittunt, cui spes sobolis adempta est. Quod quidem eo consilio faciunt, ne rege
sine liberis defuncto regnum aut omnino interiret, aut ad quempiam seruorum sobole
regia extincta delaberetur, quum omnes fere, qui apud Turcas in summo magistratu sunt,
unde gradus ad imperium facilis, aut serui sint, aut libertinae conditionis.
Tandem quum aliquandiu de rege constituendo consultassent, decernunt regem
Achimathem, satrapem Amysinum, moderati ac iusti regis indole apud Turcas celebrem.
Caeterum quo sine tumultu ex Amyso
inepte Achimathis amici hanc simularunt expeditionem,
propterea quod quosdam Asiaticos Turcas, Sophias dictos, per id tempus tumultuari
sermonibus ferebatur. Sophiae autem apud Machomethanos a quodam Helisophia,
Machomethis genero, denominati sunt, qui quidem inter caeteros Machomethanarum
legum scriptores praestare dicuntur. Multi autem Machometanas leges uani, assimilatione sanctissimorum uirorum, qui Christi euangelium conscripsere, literis mandarunt,
quas sane Machomethes, uaferrimus hominum, quo rudem literarum
enim quem timent aut perire cupiunt, aut alio saltim rectore mutare. Nec
flagitiosum apud Turcas putatur fratri de imperio deturbato fratrem seu quemlibet alium
eiusdem familiae in regnum substituere: nempe non minus ad familiam regiam quam ad
regem imperium spectare censent. Inde nulla sunt apud Turcas acerbiora odia quam
eorum, qui in eandem spem regni geniti sunt.
apud Turcas putatur fratri de imperio deturbato fratrem seu quemlibet alium
eiusdem familiae in regnum substituere: nempe non minus ad familiam regiam quam ad
regem imperium spectare censent. Inde nulla sunt apud Turcas acerbiora odia quam
eorum, qui in eandem spem regni geniti sunt.
acie instructa ex aduerso uenire, et ipse suos arma capere
iubet atque in latrones impetum facere. Commisso certamine atrox editur cędes, ut fieri
necessario solet inter eos, qui et rari loricis corpora inter pugnandum muniunt, et ad
mortem, insita animo ferocia, promptissimi sunt. Ibi Halys, dum in primam aciem prouectus equo hortatur suos, a Cichanis filio, de quo supra meminimus, per dolum interficitur
eo consilio, ut regiis audita ducis nece pauor et consternatio iniceretur. Is autem Bazethis
ex filio nepos, quamuis esset patris iussu inter regia auxilia,
Selyni consultum uolebat. Itaque censuerunt Selynem primo molli rescripto reprehendendum, quod iniussu patris prouincia sua Trapezunto excessisset, deinde quod non
accersitus ad patrem praeter morem Turcaicum uenire in animum induxisset. Iisdem
literis hortati sunt eum prouinciam suam repetere omniaque ex parente sperare, quae
indulgentissimus pater in liberos conferre debeat, si ipse patris uoluntati morem gerendo eius beneficio dignum se praestiterit. Selynes uidens aditum sibi ad patrem negari, nec
ad regnum aquirendum ullam spem in patris
gentem, Aphricae incolam, felici incoepto bellum gerit,
alter nihil aliud meditatur quam deuicta Italia, cuius iam maiorem partem habet in potestate, Venetisque sub iugum missis, nobis arma inferre. Et affirmant Gallicae nationis periti Francos, qui sane ab ultima origine Sarmatae sunt, eos esse bellatores, qui nostrae
genti facile conferri possint, nec multum Hungaris, grauibus
accolis nostris, uel animi
magnitudine, uel caedis auiditate concedere.
Si igitur pater, quia ita illi e
operam nauauerint.
Atque ut cognoscatis, quid ex utroque nostrum speretis, unicum filium habeo, cuius
uictui una ex regionibus Asiae attributa satis diuitem ac honoratum satrapem efficiet.
Caeterae prouinciae uestrae uirtuti patebunt, uestram fortunam, ac dignitatem aucturae
sunt. Achimatis uero liberorum turbae ne tota quidem Asia ad uictum sufficit, atque ita,
si ille regnum obtinuerit, Asiatica uectigalia regiae duntaxat familiae sumptus ministrabunt: uos reliqui uulgus ignobile, spectatores potius alienae fortunae quam possessores
eritis. Quare si, quod
habitum corporis filii sui audacię atque animi
elationi haudquaquam respondere. Nempe Scythae eos maxime magnis rebus gerendis
idoneos putant, quos specie corporis excellere uident. In hac pugna ex Selynis exercitu
quatuor millia caesa esse dicuntur, uictores uero circiter quingenti desiderati sunt.
Ait enim se non nisi regem atque in patria sede collocatum ob
communem Turcaici nominis utilitatem cum parente, nedum cum fratre dimicaturum;
etenim nefas esse, quum nulla eiusmodi subsit causa, in coniunctum sanguine hostilia
agere. Praetoriani, agrestes homines pinguique ingenio (et sunt fere omnes ex Illyrico,
pueri admodum parentibus ui ablati, qui, ubi sacris Machomethanis imbuti linguaque
Turcaica eruditi adoleuerint, praetorianis adscribuntur), existimantes Selynis orationem,
quia ex ipsorum uoto mittebatur, honestati haud repugnare eumque recte
Quos quum incolumes conseruasset (erat enim uir minime sanguinarius) interrogauit, an apud se uellent permanere; se peruelle apud eum
esse respondent, cuius beneficio uicturi essent.
Itaque ubi omnes fidei pignore obligati
sunt,
quam mox nefaria proditione fefellerunt, militibus adscripti sunt; dux in cohortem etiam amicorum recaeptus.
Quo tempore haec in Asia gerebantur, erat apud Selynem uir dignitate primus
Mustaphas nomine, Macedo
peruelle apud eum
esse respondent, cuius beneficio uicturi essent.
Itaque ubi omnes fidei pignore obligati
sunt,
quam mox nefaria proditione fefellerunt, militibus adscripti sunt; dux in cohortem etiam amicorum recaeptus.
Quo tempore haec in Asia gerebantur, erat apud Selynem uir dignitate primus
Mustaphas nomine, Macedo natione, auaritiae ita deditus, ut nihil fere esset apud ullam
gentem tam sanctum, quod ille oblato precio non contemneret. Qui
tonsore sceleris imprudente potius quam a conscio tantum facinus perpetrari.
Itaque reus ueneficii manifestus (regi enim, quo nihil indicio deesset, in cane
uenenum experiri placuerat) carnifici traditur, cuius ubi gula laqueo fracta est, liberi
etiam confestim necati sunt, bonaque omnia in fiscum relata. Mox de tonsore quoque
supplicium sumptum, qui sane, non ut conscius, sed aeque ac instrumentum sceleris
interfici iussus est. Indici uita solum concessa, praemium nullum datum, quandoquidem
corrupta procul dubio fide tanto post, quae
Selynem sex
fratrum, qui iam decesserant, liberi, qui quidem in fidem eius sese permittentes, acceptis in Asia latis ad uictum cultumque agris, perinde ac caeteri regis amici ac purpurati
eum fide satis integra, et ob id securi, comitabantur. Horum domos milites regis eodem
tempore ita complexi sunt, ut nemo inde elabi posset. Itaque comprehensi omnes
eodem temporis momento iugulantur, regioque funere honestati Prusae Othomanorum
sepulchris illati sunt. Et quoniam hoc quoque non omittendum putarunt, qui rei gestae
interfuerunt, ferunt Cichanis filium, ad
eum fide satis integra, et ob id securi, comitabantur. Horum domos milites regis eodem
tempore ita complexi sunt, ut nemo inde elabi posset. Itaque comprehensi omnes
eodem temporis momento iugulantur, regioque funere honestati Prusae Othomanorum
sepulchris illati sunt. Et quoniam hoc quoque non omittendum putarunt, qui rei gestae
interfuerunt, ferunt Cichanis filium, ad quem iure gentium regnum spectabat ― nempe
Cichanes Bazethis liberorum natu maximus fuit ― quum ad illum carnifex accessisset,
Selynis perfidia accusata dixisse
summam
rescripsisse, ut facile eius
ambitio ac regnandi cupiditas deprehendi posset. Itaque quum Turcaici iuris consultos,
apud quos criminibus suis fidem faciebat, suspitionis in Corghutem implesset, illique
in eius gratiam, ut sunt humana ingenia fortunae obsequentia, Corghutem morti
debitum censuissent ― est autem horum hominum maxima apud Turcas auctoritas,
omniaque ex eorum fere praescripto aguntur ― instructis multis lembis atque
Mustangiae, genero suo, attributis, iubet eum omnia Asiae
iussit. Est autem totum regnum Turcaicum, praeter
Syriam et Aegiptum, Minoremque Armeniam, quas regiones Selynes imperio suo nuper
adiunxit, in septuaginta fere satrapaeas diuisum. Et quoniam imperii uiribus multum
deesse compertum est, si hae naualis rei auxilio destitutę sunt, ea quoque parte regni
uires adaugere instituit. Itaque ducentis longis nauibus, centum onerariis
aedificandis
materiam ex Bythinia caedi atque in aquae marinae proximis litori uadis dimitti imperat. Nempe usu repertum est ligna,
coloniam, dicunt. Ibi campus oppido subiectus sinuique commode adiacens, naualibus simul
et armamentario construendo electus est.
Per idem tempus quidam Turcarum praefecti finibus Hungaricis appositi bis ultra
Istrum praedatum profecti magna clade accępta domum reuersi sunt. Alii item Turcae,
quum aliquot prosperis populationibus Dalmatarum agros incursassent, Valdanum
amnem spe praedae transmittunt; ibi quoque ab incolis regionum adiunctis Hungaricis
auxiliis populatores opressi sunt. Ex tribus millibus equitum uix dimidia pars effugere,
coeteri partim
bis ultra
Istrum praedatum profecti magna clade accępta domum reuersi sunt. Alii item Turcae,
quum aliquot prosperis populationibus Dalmatarum agros incursassent, Valdanum
amnem spe praedae transmittunt; ibi quoque ab incolis regionum adiunctis Hungaricis
auxiliis populatores opressi sunt. Ex tribus millibus equitum uix dimidia pars effugere,
coeteri partim caesi sunt, partim gurgitibus hausti, dum inconsulta consternatione acti in
transitu Valdani amnis uadis aberrant, nihil praeter hostem caeci pauore metuentes.
Nec in Italia interim Galliisque res quietae erant. Quae
Alii item Turcae,
quum aliquot prosperis populationibus Dalmatarum agros incursassent, Valdanum
amnem spe praedae transmittunt; ibi quoque ab incolis regionum adiunctis Hungaricis
auxiliis populatores opressi sunt. Ex tribus millibus equitum uix dimidia pars effugere,
coeteri partim caesi sunt, partim gurgitibus hausti, dum inconsulta consternatione acti in
transitu Valdani amnis uadis aberrant, nihil praeter hostem caeci pauore metuentes.
Nec in Italia interim Galliisque res quietae erant. Quae ut suis temporibus reddantur, his rebus coniungendae sunt: et ita, quae
coeteri partim caesi sunt, partim gurgitibus hausti, dum inconsulta consternatione acti in
transitu Valdani amnis uadis aberrant, nihil praeter hostem caeci pauore metuentes.
Nec in Italia interim Galliisque res quietae erant. Quae ut suis temporibus reddantur, his rebus coniungendae sunt: et ita, quae in diuersis, Christiani praesertim orbis,
regionibus gesta sunt, commemoro, modo ea digna cognitu uideantur, ac si unius ciuitatis res perscriberem. Lodouicus Duodecimus, Francorum rex, existimans Iulii pontificis
morte multum de hostium uiribus in
in
transitu Valdani amnis uadis aberrant, nihil praeter hostem caeci pauore metuentes.
Nec in Italia interim Galliisque res quietae erant. Quae ut suis temporibus reddantur, his rebus coniungendae sunt: et ita, quae in diuersis, Christiani praesertim orbis,
regionibus gesta sunt, commemoro, modo ea digna cognitu uideantur, ac si unius ciuitatis res perscriberem. Lodouicus Duodecimus, Francorum rex, existimans Iulii pontificis
morte multum de hostium uiribus in Italia demptum esse, decem millia peditum cum
quadringentis fraenatis equitibus in
animi magnitudine cuilibet summae fortunae uiro parem, sine precio dimissos restituit.
Horum alter, ut supra demonstratum est, in receptione Brixiae quum ad Venetos defecit,
a Gallis captus fuerat; alter in praelio ad Abduam cum hoc ipso rege infeliciter commisso, quippe quo Venetorum opes fractae sunt, in hostium uenerat potestatem.
hostium aduentum opperiri, rati in illo corpore uictoriam suam positam esse, eo cum omni oppugnandae urbis apparatu contendunt. Prius tamen quam uim ullam inferrent, tentarunt rem
consilio peragere, alias aduersus huius adolescentis parentem satis prospere inito. Itaque
hortati sunt Alemanos, ut praecio ingenti accepto Lodouici Mauri filium regi Francorum
traderent. Sed ubi Germanos flagitium aspernari uident, aggredi oppidum constituunt.
Iamque deiecerant aliquantum muri tormentis, quum subito Alemani ex oppido
erumpentes Gallum, nihil minus quam eruptionem
inclusos cognouissent, adiunctis sibi Hispanis sociis urbem obsidere instituunt. Et quia ea
urbs, utpote ualido praesidio ac operibus, ut supra demonstratum est, munita, difficilis
oppugnatu uisa est, relicta obsidione Hispani praesertim ad populationem Veneti agri
conuersi sunt. Quem adeo per triennium fere euastarunt, ut Vincentia, nobili eius regionis urbe, ab omnibus principibus, qui genere ac diuitiis clariores erant, excessum sit, partimque Venetias sese recęperint, partim Veronam abierint. Eo sane hi maxime profecti
sunt, qui et Venetorum imperium,
ad populationem Veneti agri
conuersi sunt. Quem adeo per triennium fere euastarunt, ut Vincentia, nobili eius regionis urbe, ab omnibus principibus, qui genere ac diuitiis clariores erant, excessum sit, partimque Venetias sese recęperint, partim Veronam abierint. Eo sane hi maxime profecti
sunt, qui et Venetorum imperium, nobilitati aduersum, auersati sunt, et eorum fidei
parum credebant. Id autem temporis Veronam Maximilianus praesidio tenebat.
Hae sociorum clades Bartolomaeum Aluianum, Veneti exercitus ducem, Patauio inuitum extraxere, atque
fere euastarunt, ut Vincentia, nobili eius regionis urbe, ab omnibus principibus, qui genere ac diuitiis clariores erant, excessum sit, partimque Venetias sese recęperint, partim Veronam abierint. Eo sane hi maxime profecti
sunt, qui et Venetorum imperium, nobilitati aduersum, auersati sunt, et eorum fidei
parum credebant. Id autem temporis Veronam Maximilianus praesidio tenebat.
Hae sociorum clades Bartolomaeum Aluianum, Veneti exercitus ducem, Patauio inuitum extraxere, atque cum manu, qua urbem tutabatur, hosti obuiam ire coegerunt.
Itaque
aut suis opibus huic expeditioni auxilio foret, aut saltem moram tam egregio facto non iniceret. Cardinalis homine collaudato ignarus futuri euentus dat ei literas,
quibus fidem faceret arma in Turcas sumentibus expiationem omnium admissorum
Sedem Apostolicam polliceri.
Itaque, ut sunt Hungari religioni dediti, paucis diebus ad octuaginta millia agrestium
duntaxat in unum conuenere. Nobilitas et principes Hungariae, qui praesertim caeteros
prudentia anteibant, rei nouitate permoti inquirunt, quid id licentiae esset, quid sibi uellet agrorum cultura relicta, rusticorum
uestra exculti, quicquid pecora uestra aedunt, nobilitati in praedam cedit. Illis terra aratur, illis uineae
ponuntur, illis greges et armenta educantur: uobis cum seruitute omnium rerum egestas
relicta est. Quod eo grauius toleratu est, quia qui opulentiae causa sunt, hi maxime inopiam sentiunt: tam sane inexhausta est nobilitatis rapacitas. Nec quicquam dubium inter
incolas regni Hungariae refero, quandoquidem nemo ignorat, quae miseriis suis quotidie
domi quisque uestrum experitur. Quis enim nobilium rem ullam instituit, siue ea magni
operis sit, siue
absumendam. Si ipsi lugent, funusue ducunt, uestris impensis exequias faciunt,
uobisque ueras lachrymas eliciunt; neque liberalitate, neque magnificentia, maximis
atque gratissimis uirtutibus, scelesti homines sine uestra pernicie utuntur. Si uero pecuniae, cuius mortales auidissimi sunt, student, de uestro rapiendo arcas suas replent,
uestrisque spoliis magni atque opulenti incedunt, laudem maximam inter suos ferentes,
qui plura colonis suis per nefas ademerunt. Quousque haec tam indigna patiemini, uiri
Hungari? Ideone uos Attila, rex ille clarissimus et uictor
luetis. Vnde nihil medium
est: aut nobilitas extinguenda est, aut sanguine uestro grauique ac perpetua seruitute
superbissimis hostibus satisfaciendum. Non potuistis innocentes et officiosi nobilium
tyrannidem pati: quid noxii passuri estis considerate, si noxii appellandi sunt, qui libertatem et iura sua sibi restitui postulant. Et ne putetis uobis in discrimen coniectis me
extra periculum fore: in asserenda libertate uestra profiteor me ducem esse, recipioque,
modo Deus coeptis faueat, mihi in laboribus ac periculis subeundis neque animum neque
fidem
dum et
Sigismundus, frater Vuladislaui, Polonorum rex, eo accederet ― nempe illum quoque huic
colloquio interesse placuerat ― et Maximilianum Vianam appropinquare allatum esset;
sane eam urbem colloquio destinarant. Vianae reges congressi adeo magnifice a
Maximiliano habiti sunt, ut in eorum lautitiam ad centum millia nummum aureorum paucis diebus absumpta sint: nemo enim regum aetate sua Maximilianum pecuniae contemptu superauit. Eo colloquio quum multa inter se reges aegissent, quae in uulgus
parum sunt enuntiata, futura
a
Maximiliano habiti sunt, ut in eorum lautitiam ad centum millia nummum aureorum paucis diebus absumpta sint: nemo enim regum aetate sua Maximilianum pecuniae contemptu superauit. Eo colloquio quum multa inter se reges aegissent, quae in uulgus
parum sunt enuntiata, futura tamen affinitas, ut tunc fama ferebatur, inter ipsos inita est.
Quae quidem fama ex eo maxime increbuit, quia Vuladislauus, filia, quae uni ex
Maximiliani nepotibus desponsanda esset, potius in potestatem Maximiliani quam
Sigismundi fratris tradita, eo
Turcaicae ditionis specie transfugarum misit ad
Sepusiensem, qui dicerent ingentes Turcarum copias in subsidium Chaualae aduentare,
atque ubi primum Hungarorum agmen conspexissent, manum conserturas. Hungari hoc
nuntio accępto, conscii paucitatis exercitus sui, usque adeo metu consternati sunt, ut per
trepidationem statim omissuri fuerint obsidionem fuga effusa, ni uir animo et fortitudine
insignis Michael Paxius tantum flagitium admitti magis distulisset quam mox prohibere
potuisset. Itaque adhortatus Hungaros, ut eodem loci manerent, nec hostem formidarent, de quo
Sepusiensis quantum gloriae aliquot ante mensibus, in terra Hungarica
ex tumultu
agrestium compresso adeptus erat, tantum ignominiae, re forsan non sua, sed aliena
culpa aduersus Turcas male gesta, domum reportauit. Sunt enim qui suspicentur
Hungaros haud quidem Turcarum metu fugam conscisse, quippe qui saepe alias maximas Turcarum copias parua manu fuderint, sed in regis Vuladislaui gratiam hanc expeditionem turpi fuga consulto dedecorasse, quandoquidem Sepusiensis opes nimium
eminere rex noluerit,
nec se praelium detrectare, sed tempus pugnae ineundae idoneum expectare; quamquam Sophenis uix honesta uictoria futura est, quae ex
seruis reportanda sit, quippe praeterquam quod omnes Turcae mancipia sunt, ipsi
quoque Othomani reges ex ancillis et captiuis mulieribus nascuntur. Nemo enim ex
finitimis regibus cum Othomanis, nouis hominibus, sanguinem ac genus miscere dignatur. Itaque nisi uelit Selynes Armeniae campos cadaueribus Turcaicis oppleri, excederet aliena
a solitudine uindicantur. Scitote igitur, milites, eos omnes, quibus Selynes arma
aduersus nos sumpta comisit, uilissima esse mancipia, atque ergastulis quam bello gerendo multo aptiora. Quare quum praelium inibitis, eos animos geretis, qui dominis in seruos esse debent, et eos seruos, qui ausi sunt herilem terram armata manu per summum
nefas inuadere. Satis enim constat Othomanum progenitoribus meis seruitutem seruisse.
Sed nec tormenta, quae Turca aduexisse fertur, nimium timueritis: ea maiorem eminus fragorem quam periculum faciunt, quum res comminus geritur, nullius usus sunt.
ausi sunt herilem terram armata manu per summum
nefas inuadere. Satis enim constat Othomanum progenitoribus meis seruitutem seruisse.
Sed nec tormenta, quae Turca aduexisse fertur, nimium timueritis: ea maiorem eminus fragorem quam periculum faciunt, quum res comminus geritur, nullius usus sunt. Ad
hoc memineritis uos animi et corporis robore uigentes cum his manus conserturos, qui
quum itineris labore, tum cibariorum inopia prope absumpti sunt, armatos cum inermibus ac seminudis, peritos militiae cum imbellibus, ac imperitissimis. Turcae enim nullis
fertur, nimium timueritis: ea maiorem eminus fragorem quam periculum faciunt, quum res comminus geritur, nullius usus sunt. Ad
hoc memineritis uos animi et corporis robore uigentes cum his manus conserturos, qui
quum itineris labore, tum cibariorum inopia prope absumpti sunt, armatos cum inermibus ac seminudis, peritos militiae cum imbellibus, ac imperitissimis. Turcae enim nullis
militaribus institutis student, nihil fere ordinatae disciplinae habent: turba est incondita,
rudis, temeraria, neque se unquam, neque equos suos bellicis meditationibus
inclinat;
hinc Sopheni se noctu ex castris proripiunt; Selynes Taurim petit; per Cappadociam
Amysum in hyberna recedit.
Christianis, qui Romanae sedi parent, differunt. Itaque quia, ut alio loco
diximus, nihil magis humanos disiungit animos quam sacrorum ac religionis diuersitas,
Moschouii aequum censentes, ut sui ritus regiones, quae sub Polonorum imperio essent,
ipsis potius quam Polonis parerent, conati sunt Rhoxanos, quos Rubros uocant, a
Polonorum imperio fraude primum ac clandestinis suasionibus auertere, sibique adiungere.
Mox ubi
sibique adiungere.
Mox ubi
consilia parum
processere, comparato iusto exercitu quaedam Lithuaniae oppida ad Polonum spectantia, in finibus utriusque imperii posita, oppugnare aggressi sunt. Caeterum inde a
Polonicis praesidiis erumpentibus non sine cęde repulsi iterum maiore manu coacta fines
Lithuaniae adorti sunt, Smolencumque oppidum, adiuti quorundam Graeci ritus oppidanorum proditione, occuparunt, plurimis ex suis in ea oppugnatione amissis.
Hoc autem magnae rei successu Moschouius elatus cum ingentibus copiis (ferunt
enim supra octuaginta millia equitum contraxisse) fines
cum Moscouio confligunt. Itaque ex Moscouiis supra triginta millia hominum
cecidere, paucissimis admodum ex Polonica acie caesis.
Poloni direptis hostium castris cum magna quum rerum, tum hominum captorum
praeda ad regem suum tanta uictoria laetum reuersi sunt. Nempe in ea pugna praeter
duo millia nobilium equitum, decem duces, et septem ac triginta senatorii ordinis
homines uiui capti sunt. Neque huius rei gestae fama Sarmatiae finibus se tenuit, sed
Selynes quoque, superbissimus Turcarum rex, legatos gratulatum
Poloni direptis hostium castris cum magna quum rerum, tum hominum captorum
praeda ad regem suum tanta uictoria laetum reuersi sunt. Nempe in ea pugna praeter
duo millia nobilium equitum, decem duces, et septem ac triginta senatorii ordinis
homines uiui capti sunt. Neque huius rei gestae fama Sarmatiae finibus se tenuit, sed
Selynes quoque, superbissimus Turcarum rex, legatos gratulatum pacemque petitum ad
Sigismundum misit. Quandoquidem Polonorum amicitiam non minus sibi quam
Hungarorum necessariam censeret, propterea quod regem
natale Christi solum sibi iure suo uendicantibus, uictoriam socordia mutantes luxui se ac
desidiae, ubi hostilis metus animo decessit, corrumpendos dedere. Nempe Aegyptus locorum amoenitate, coeterisque uoluptatum illecebris facile homines in ocio emolliuerat.
Caliphes, ut sunt plaerique sacerdotes ad fallendum et dominationem captandam callidi, ignauiam regum in consilio habens, totas imperii uires paulatim ad se trahendo, eo magnitudinis deuenit, ut regia auctoritas in dies despectior breui fere extingueretur. Adempta regibus
bellum suscepimus, id totum Deo acceptum referemus. Nec ullum seorsum a uobis praemium mihi
dari postulo: et gloria, licet ea propria sit regum, et utilitas uictoriae inter nos futura est
communis. Caeterum si unquam ulli homines egregiis facinoribus perpetuam famam merito consequuti sunt, ego una uobiscum (quippe sine uestra uirtute nihil praeclari geri
potest) eo decore dignus ab omnibus existimabor, modo in praelio, quod instat, forti ac
parato animo pugnaueritis, propterea quod liberatores nos Machomethani nominis omnia
secula laudibus ferent, si grauissimum
uitam restituimus. Quae enim uitae usura potest esse sub
nefario degentibus latrocinio? Nec moueat animos uestros, milites, Cercassorum in obeundis pugnae simulacris agilitas. Huiusce certamina ab equis magis quam ab equitibus fiunt, et ea multo similiora sunt saltationibus quam dimicationi. Excidet hosti de
memoria sua in equitando habilitas, quum Turcaicae robur iuuentutis oculis studio pugnae ardentibus in se inferri conspexerit, quum emissis missilibus res geri comminus gladiis
stantibus equis, uulnera inferri et accipi, cruorque effusus
plures tamen hostium interimunt quam capiunt, propterea quod Cercassi
non ita omnes perculsi erant, quin quidam eorum interdum continerent se ab effusa fuga
atque in hostem uersi non modo repugnarent inconsultius inuectis, sed etiam pauci
pluribus resisterent. Qui ubi eo fuga acti sunt, quo tormentorum tela adigi non poterant,
haud contemnendo agmine collectis a pauore animis constiterunt, quasi in pugnam reddituri. Sed quia Consauus in fuga mortem oppetierat, uoluntariam an fortuitam incertum ― utrunque enim traditur ― omisso pugnae
adeo opibus ac multitudinis incremento coaluit, ut incolarum frequentia diuitiisque cum maximis regnis certet.
Et quamquam supra decies centena millia hominum urbem incolant, pauci tamen
admodum, et hi omnes serui, ut dictum est, militiam exercent; caeteri aut opifices, aut
mercatores sunt, nullam prorsus reipublicae partem curantes.
Thomas insignitus regio nomine, inito militum numero, quum animaduertisset
paucitatem suorum campo haud esse commitendam, statuit dolo et moenibus uim
hostium arcere. Itaque qua hostem muris successurum arbitratus est,
haud pauciora inferentes quam accipientes uulnera:
tandem Turcarum multitudine circumfusi, telisque pene obruti ac confixi, relictis portis
in domos ac tecta refugientes lapidibus telisque aliis, et imprimis plumbo igni colliquato
hostes incessere. Adeo autem Turcae plumbo liquefacto afflicti sunt, ut Selynes statim ab
hoc praelio edictum Constantinopolim miserit, ne liceret cuiquam e regionibus Turcaici
imperii plumbum exportare, credens inde plumbum duntaxat in Aegiptum aduehi, quum
satis constet Britanniam quoque huiusce metalli copiam suppeditare.
Capta
egregia regni defensi trans Nilum ad Saithicam regionem cum paucis comitibus perfugit, ibi tantisper moratus, dum et fortuna, quae plaerunque regressum habet, exseuiret,
et uis Turcaica aliqua
ex parte senesceret. Putabat enim, ut sunt plaerique homines suae spei nimium indulgentes, Turcas haud diutius imperium Aegypti retenturos, quippe quae longo terrarum
spatio, non modo ab Europa atque Asia, sed etiam ab ipsa Syria esset dirempta. Selynes
interfectis aut fugatis Cercassis, qui Caërium tam pertinaciter armis tutati
iusto exercitu ex Turcaicis copiis delecto, Thomam persequi
iubet. Qui ubi ad Abdiam Saithicae regioni imperitantem peruenere, eum primo pro
maiestate ipsius ac uerecundia (ferunt enim illum longa cognatione stirpi Machomethis,
Turcaicae sectae auctoris annexum) molli oratione hortati sunt, ut Thomam sibi, magnam apud Selynem eo officio initurus gratiam, traderet. Mox ut uiderunt illum a proditione abhorrentem, iniecto belli metu coëgerunt tuta potius quam honesta sequi. Itaque
hospitali fide ac religione uiolata, nullaque suae dignitatis habita ratione, Thomam uinctum
qui ingenti ui nummum aureorum a
Bazethe, Selynis patre, accepta, ut supra demonstratum est, Gemium, Mehmethis filium,
ueneno sustulit. Pari tamen in scelere Machomethanus Christiano minus turpis extitit:
alter enim metu, alter auaritia ab honesto recessit, quamquam sunt, qui affirmant
Thomam fide interposita ad Selynem perductum fidemque datam Selynem seruaturum
fuisse, nisi rumor inter Caërenses temere uulgatus fuisset de reddendo Thomae imperio,
Turcamque Aegypto relicta abiturum.
Itaque quo haec fama aboleretur, Thomam cruci affigi
iter dirigit; contra
Rhodios bellum meditatur; Rhacusani terrae motu uexati templum Christo ascendenti
uouent; pestilentia in Turcas saeuiens Rhodios ab insultu liberat.
et longa ualetudine conflictato, peruenit. Inde Hadrianopolim concessit, ratus
Hadrianopolitanum coelum corpori suo ad uires confirmandas admodum conuenire,
quum praesertim et uenandi uoluptate teneretur, et illa regio syluosis collibus distincta
huic studio idonea esset; quamquam sunt, qui tradant, Selynem Constantinopolitanam
habitationem consulto uitare solitum. Nulla enim ibi, ut ferunt, nox illi quieta erat,
paternis furiis eum exagitantibus. Sane in illa urbe patrem regno abire coegerat.
Caeterum Selynes, tametsi corpore diutina egritudine haud
terra mouerat, magno
incolarum metu ac solicitudine, plaerisque arbitrantibus terrae motum semper
fere aliquem futurum praenuntiare euentum, auertendae coelestis irę causa
non modo crebrae per faerias supplicationes habitae sunt, sed etiam templum
Christo ad patrem abeunti a senatu Ragusano uotum, eo quod eo ipso die, quo
Christus quondam nube circumfusus in coelum sublatus est, tremor ille terrae
exortus fuerat. Itaque templi publico sumptu
dum templum erigitur, terra moueri
desiit, Selynisque mors, qui non modo Rhacusanam ciuitatem, sed etiam
caeteros Christianos pariterque Machomethanos maxime conterruerat, opportune
nunciata est, credidereque Rhacusani, ut sunt plaerique mortalium ad spem
suam ampliandam prompti, illum terrae motum Selynis interitum denuntiasse,
non autem ullam urbi Rhacusae significasse calamitatem. Porro de morte
Selynis paulo post suo loco dicemus.
Selynis paulo post suo loco dicemus.
Iam comparauerat Selynes ad ducentas partim longas, partim onerarias naues, libratoresque tormentorum e toto regno euocauerat, et fossorum non mediocrem manum ex
eo genere hominum, quibus uenas argenti (sunt enim in multis Turcaici imperii locis
argentariae fodinae) perscrutari ars est cum ferramentis suis, ad cuniculos in terra agendos contraxerat. Quasdam praeterea naueis rudi xilo et succida lana onerari iusserat, quo
saccis ea materia refertis et suos ab hostilibus tormentis tegeret, et
redditum.
Nefas enim Turcae putant in fiscum uel iniuste illata inde unquam perinde ac Deo dicata efferre, aut in alium usum quam in rem principis, seu publicam uertere: tantum plane
Turcis inest, ut alio loco diximus, siue publicae utilitatis studium, siue erga reges gentis
uitio adulatio. Sunt enim fere omnes, qui praesertim in aula Turcarum regis degunt, aut
serui aut libertine conditionis, quorum proprium est assentari, atque in gratiam dominorum omnia et loqui et facere.
Dum haec Salomon agit, literę e Syria ad eum afferuntur Iamberdinum, Damasci
praefectum,
est, tametsi humanissima et tempori conuenienti
oratione caedis auctorem sibi condonari a principibus,
qui illi perduellionem iudicaturi erant,
contenderit. Atque iccirco sunt, qui credant
Hungaros a Turca, Hungaricae discordiae haud ignaro, legatione
in speciem pacis
petendae missa, fraude actos, quo improuidos ac de bello nihil suspicantes adoriretur.
Igitur conuocatis amicis, quibuscum
oratione ad bellum suscipiendum eos hortatus est:
Si mihi, uiri Turcae, de imperio tantum proferendo decertandum esset, armisque gloria quaerenda, satis honestam causam belli aduersus Hungaros ineundi mihi esse existimarem. Quippe semper magnorum uirorum in numero habiti sunt, qui augendo armis
imperio gloriam suam excoluerunt. Nunc uero, quum sim insigni iniuria lacessitus, non
modo iustam belli causam, sed etiam neccessariam mihi obuenisse arbitror. Nam quum
legatio iure gentium ubique sancta sit, eam Hungari temeritate ac superbia, spreto
sit, eam Hungari temeritate ac superbia, spreto
Othomanorum fastigio, dupliciter uiolarunt, et quod legationi nostrae noluerint respondere, et quod legatum ipsum in carcerem coniecerint. Magno igitur animo Hungarorum
iniuriis obuiam eundum est, dandaque opera, ut qui priores lacessere ausi sunt, eos iniuriae suę poeniteat. Nam si facinoris huius obliti fuerimus, uidebimur superbissimae
genti timore ultionem omisisse. Atqui sicut gloriosius, ita multo tutius est facere quam
habere metum, alioqui coeteri quoque Christiani, et imprimis accolae, formidine nostra
abusi incipient
incoeperit putant. Qui ait, qui se ipsum depresserit, is a Deo extolletur, qui uero per arrogantiam nimium sibi attribuerit, in ima deturbabitur. Maximum
autem rei incipiendae momentum est, ut quod acturus sis, Deo propitio agas. Porro quae
iuste incoeperis, ea secundum ius fasque euentura sunt. Nunquam enim Deus iustae
defuit uindictae. Quum igitur Deo auctore bellum incipiamus, qui dubitare de euentu
possimus, quum praesertim armis, equis, pecunia, militum numero, ac robore omnes fere
Christianos reges superemus?
Nec claritudo nominis Hungarici ulli uestrum
quam Choruatiam appellant, fessa populationibus aedes suas et castella colonis abactis uacua reliquit, permisitque imperium nostrum sine ullo certamine usque ad
Valdanum amnem proferri. Transistranae uero Iazigum Hungarorum regiones, Dacis conterminae, crebris Turcarum incursionibus adeo uastatae sunt, ut omnes agros Thibisco et
Mariso amnibus adiacentes uix casae aliquot ac pastorum tuguria ab solitudine uindicent.
Nostrum uero contra regnum ab Othomano coeptum, quia Turcas neque uirtus neque
fortuna ad hanc diem destituit, dum semper eodem industriae tenore nouas prouincias ad
quia Turcas neque uirtus neque
fortuna ad hanc diem destituit, dum semper eodem industriae tenore nouas prouincias ad
imperium adiungimus, in dies magis ac magis ingenti accessione augetur. Quascunque
enim terras armati adimus, eas confestim ditionis nostrae facimus. Orsi sunt a Mysia
imperium nostri progenitores, iam totam Minorem Asiam, cum bona Maioris Armeniae
parte tenemus. Nuper Syria et Aegyptus subactae sunt, Thraciam, Illyricum,
Macedoniam, Graeciam possidemus: si Hungari quoque certamen tentauerint, eandem
dies magis ac magis ingenti accessione augetur. Quascunque
enim terras armati adimus, eas confestim ditionis nostrae facimus. Orsi sunt a Mysia
imperium nostri progenitores, iam totam Minorem Asiam, cum bona Maioris Armeniae
parte tenemus. Nuper Syria et Aegyptus subactae sunt, Thraciam, Illyricum,
Macedoniam, Graeciam possidemus: si Hungari quoque certamen tentauerint, eandem sibi, quam coeterae gentes, quae cum Turcis pugnare ausae sunt, polliceantur fortunam. Sed nec magnifaciendos censeo regis Hungari cognatos et
Minorem Asiam, cum bona Maioris Armeniae
parte tenemus. Nuper Syria et Aegyptus subactae sunt, Thraciam, Illyricum,
Macedoniam, Graeciam possidemus: si Hungari quoque certamen tentauerint, eandem sibi, quam coeterae gentes, quae cum Turcis pugnare ausae sunt, polliceantur fortunam. Sed nec magnifaciendos censeo regis Hungari cognatos et affines principes.
Nunquam hi ulla fideli societate atque amicitia coire poterunt: modo eos ambitio, modo
inuidia, modo odium disiungit. Ad haec nemo in alterius gratiam pecuniam suam,
Hungarorum, qui regis aetatem regebant, quum
publice, tum priuatim auaritia, ut praeterquam quod a regio questore praesidiis locorum
omnia maligne praeberentur, ipsi etiam praefecti haud paruam stipendii militum partem,
nullo regiae censurae ob regis aetatem respectu, interuerterent. Et sunt sane plaeraque
Hungarorum ingenia, ut non nisi metu in officio contineantur, atque eo petulantiae
quosdam eorum prouectos fuisse satis constat, ut non dubitarent propalam praedicare e
republica esse regem inopia premi, nec debere eum armis et legionibus succinctum esse,
si
deuehi iubet. Ipsa excoeptis Turcae oratoribus atque extemplo trucidatis, eodem, quo
res suas praemiserat, cum liberis suis sese contulit, atque ita aut sua fraude Turcae dolis
obuiam iuit, aut clementiam illius in crudelitatem uertit. Nam Turca hac, ut ferunt, iniuria irritatus ― et sunt Turcae ob ingenitam simulationem ad scelera ipsorum excusanda
haud omnino infacundi ― nulli Christianorum, quos in potestate posthac, uel fide interposita, habuit, pepercit.
At Hungari ubi accepere Turcarum regem cum ingenti exercitu fines Pannoniae inuasisse atque ad Taurunum castra
dignior auxilio Sedis
Apostolicae extitit, quippe qui, ne foedere cum Christiani nominis hoste iungerentur, bellum grauissimum in terram suam accepere. Et quia res improuisa accidit ― fama enim satis
constans erat Turcam in Asiam cum copiis profecturum ― Hungarorum animi ita consternati sunt, ut in maximum periculum hostili fraude sese coniectos putent, quandoquidem
nulla ferme re, qua uim hostilem arcerent, se instructos esse animaduertunt.
Quare, Pater Beatissime, aeque censent Hungari, uti se pecunia, qua exercitum hosti
obiciendum parent, iuues, ne quid interim, dum
aut foedus conditionibus ab hoste latis inibunt. Quod si ― quam
pestem Christus auertat ― usu uenerit, non modo ad Hungariam subigendam hostibus
prope diem aditus patebit, sed etiam ad Italiam imperio Turcaico adiungendam gradus
factus erit. Nam Turcae ita instituti sunt, Pater Beatissime, ut qui illis osculum obtulerit,
eius nasum dentibus impetant.
Nunc etiam Turca, quicquid terrarum est inter Sauum amnem et Adriaticum mare,
nullo repugnante, si ad id animum adiecerit, armis quatriduo occupabit. Quis enim illi
cunctantibus inopia stipendii
comparatur, deinde stipendii copia suppeteret. Nam Boëmi, gens Martia et regi suo
Lodouico deditissima, ne pedem quidem domo efferre nisi accępto stipendio possunt.
Quibus sane conductis Hungari quoque, et Hungaricae ditionis Dalmatae, egregiae equitum alae, extemplo in officio futuri sunt. Soli autem fere nobiles apud Hungaros, Boëmos
ac Dalmatas, quibus Lodouicus Casimirus imperat, militiam exercent. At contra Turcae
ex mancipiis et pastoribus, magna ex parte Illyricae ac Moesicae nationis milites fiunt.
Vnde, ut omittam Christianae reipublicae regionum periculosam,
se quidem obsessis salutare futurum fuisset, si tegi silentio potuisset, uerum ad hostes
delatum urbem procul dubio prodidit. Turcae enim re per quemdam transfugam
Moesum enuntiata intentiorem custodiam adhibentes nauim coeperunt, obtruncatisque
uectoribus puluere eo potiti sunt, pertinaciusque in obsidione perstiterunt, conicientes
deesse obsessis, quibus muros tuerentur. Et sane nihil magis Hungaris spem Tauruni
defendendi abstulit, Turcisque oppugnandi auxit, quam huiusmodi pulueris inopia,
utpote sine quo maiora tormenta nulli usui obsessis
concessere, nihilo magis arci, quam oppido
fuerant, feliciores futuri. Duces Turcarum ubi conspexerunt suos in oppidum transgressos, eoque
potitos esse, et ipsi cum magna exercitus parte urbem porta in orientem uersa ingressi
sunt, non sine militum suorum detrimento. Nam Hungari Turcas ea parte irrumpentes
plumbeis pillulis e paruis tormentis emissis, quae ad eam portam ex arce facile adigi
poterant, petentes multos hostium interfecere. Itaque Turcae tribus aeneis muralibus tormentis eo aduectis, totidem
quam ui corporis procedere. Itaque cuniculum sub terra agendum et puluere facticio arcem deiciendam edocet. Duces collaudato Gallo promissisque, si exitus consilium comprobasset, onerato,
uim magnam fossorum ― et praesto erant ― contrahunt (nam haud procul inde argentariae sunt) atque intra paucos dies cuniculum egere, aut nullo Hungarorum ingruentis periculi sensu, aut quia ferramentorum inopia Turcis altius terram molientibus
obuiam ire nequiuerunt, fossamque apertam e regione hostilis operis ducere, quo uis
conditum, Moesi Illyricique diuam Peticam appellant, quod quidem corpus monachi
Graeci ritus (nam et ipsi Tauruni coenobium, a Moesis olim regibus constitutum, seorsum a Caesiis sacerdotibus tenuerant) Turcarum permissu in curru impositum
Constantinopolim auexerunt. Quamquam sunt qui affirment diuam Peticam iussu
Salomonis inde exportatam, quo illius quoque foeminae reliquiis Constantinopolim
translatis regni sui sedem religione augeret. Quippe Machomethani Christianos, qui,
ante quam Machomethus Arabs exitialem sectam institueret, uitae
cuius instituta, quasi ab homine inuenta, gloriae cupiditate deprauatus latenter antiquare conatur.
Nempe quem probabat, si sibi constare uoluit, sequi debuerat.
Ita Moesi inconsulto metu seque patriamque perditum iuere, Hungari uero ab equite in abeuntes immisso, interfecti, quamquam sunt, qui asserant omnes praeter Blactium
Ianumque Botthium, qui capita rerum in praesidio fuerant, cum fide in Pannoniam
remissos. Ferunt autem Turcae regis sui tum degenerem metum, tum perfidiam dissimulantes Blactium Ianumque cum collega suo ab inuito prope Salomone ob
sed etiam ipsum Salomonem uiuum capturum. Nihil enim roboris in exercitu
Turcaico fuisse affirmauit, sed tantum eum tentoriorum ac camelorum, et hominum
incondita multitudine conspicuum extitisse. Quae uerba ubi ab ipsis purpuratis, qui sermoni interfuerant, ad Salomonem delata sunt, suadendo ne talem uirum hostibus
adiungi pateretur, pene coegerunt regem fidem frangere, atque auctores fuere per scelus
eius occidendi, cui iureiurando incolumitatem promiserat.
Hunc in modum urbs celeberrima in Salomonis potestatem peruenit
copiis oppugnatum
uenisset, non sine clade atque ignominia Iani Chugniadis ductu repulsus est, utpote relictis, ne fugam impedirent, rarae magnitudinis aeneis tormentis, quibus urbem demoliri
conatus erat, quam auus Bazethes et pater Selynes, Mars alter, ne tentare quidem bello
ausi sunt.
At Hungaros de ope Taurunensibus ferenda consultantes nuntius deditae urbis terrore ingenti ac moestitia compleuit, eoque maiore affecit dolore, quia praeter reipublicae detrimentum, cum summo nominis sui dedecore famaeque ac gloriae iactura, uidebant se ab adolescente Turcarum rege,
segnitia reposita. Qui sane tametsi nunquam antehac armatum hostem conspexerat, nempe in umbra cum grege puellarum ad illam diem egerat, tamen inito regno,
quo ignauiae notam aboleret, confestim et iusti regis specimen dedit, et gloriae cupiditate nulli maiorum suorum secundus uideri uoluit. Vnde sunt, qui credant Salomonem,
dum pater uixit, consulto ignauiam simulasse, ne uirtus eius illi formidolosa et ob
id apud ferum hominem fraudi esset, quandoquidem compertum fere habebat Selynem
dominandi cupidinem cunctis humanis affectibus
ne uirtus eius illi formidolosa et ob
id apud ferum hominem fraudi esset, quandoquidem compertum fere habebat Selynem
dominandi cupidinem cunctis humanis affectibus anteposuisse.
Porro Othomani reges, ut fere Machomethani omnes, cupidi sunt quidem uoluptatum, sed eos, utpote gloriae cupidiores, nunquam ulla uoluptas a rebus gerendis
remoratur. Sed nec his, quominus militiam more suo exerceant, corporis mollities obest,
quandoquidem, quod apud caeteras gentes turpissimum est, dum sui collatis signis cum
hoste depugnant,
et ecclesiastico luxui aduersa, cauponari magis pontifices quam e sacerdotali integritate pontificatum gerere dicebantur, et Christi altaria nummulariorum mensae
appellabantur. Proinde nihil magis pontifici curandum est, in quem sane omnium
Christianorum oculi coniecti sunt, quam ut infamiam fugiat, et ita uicarium Christi ac
principem Ecclesiae agat, ut uitae sanctitate omnibus documento sit. Nam ut alio loco
diximus, caeteri ordines sacerdotum ad perfectionem morum assequendam instituti sunt,
pontifices uero consumati esse debent.
Leo autem Decimus
est, in quem sane omnium
Christianorum oculi coniecti sunt, quam ut infamiam fugiat, et ita uicarium Christi ac
principem Ecclesiae agat, ut uitae sanctitate omnibus documento sit. Nam ut alio loco
diximus, caeteri ordines sacerdotum ad perfectionem morum assequendam instituti sunt,
pontifices uero consumati esse debent.
Leo autem Decimus in uenando libenter tempus terebat, primum ut eo studio
nobilem se genere ostenderet ― quum esset argentarii, sed alioqui eximii uiri Laurentii
Medicis filius, licet in hoc merito culpatus sit, quia dum unus nimium
suis
excellere quam patriae principatu suo prodesse ― deinde ut huiusmodi labore edendi
appetentiam excitaret. Qui quidem licet plurimi esset cibi, castus tamen, quod raro usu
uenit, est habitus. Nempe epulae et lautior mensa Veneri, immodicarum cupiditatum
parenti, cognata sunt. Quamquam illius libidinum continentiam quidam non uirtuti, sed
morbo assignant: satis enim constat hunc pontificem ulcus quoddam in obscęnis corporis
partibus ortum multos annos male habuisse.
Huic pontifici
Commentariorum de temporibus suis (liber
primus) MAK: Ludovici Tuberonis Dalmatae abbatis Commentariorum de
rebus, quae temporibus eius in illa Europae parte, quam Pannonii et Turcae
eorumque finitimi incolunt, gestae sunt libri undecim (breuius
Ludouici Tuberonis Dalmatae abbatis Commentariorum de temporibus suis liber
primus) gg1: Ludovici Tuberonis Patritii Ragusini de Cerua, et
abbatis Melitensis Ordinis S. Benedicti
suam
pertrahunt, atque ita obsidionis bellique Slauinici finis impositus, Diocleates
uero, hoc merito in ciuitatem recepti, atque in patricios adsciti. Tradunt autem
hos Malascouios et Gredeos fuisse, quorum alteri iam paene extincti sunt, alteri
diuitiis et auctoritate inter suos adhuc florent.
102
* post accaepta
diuitiis et auctoritate inter suos adhuc florent.
102
* post accaepta
app. ed. Crau.: Sunt enim auctores, qui tradunt, Seuropylum non
omnino orbum liberis decessisse; sed filiam sibi superstitem reliquisse,
quanquam multis ante annis primi Uni, mox Veri, Magete duce, Dalmatiam de
Romanis, deletis Salonis, ceperunt, suoque
Venetorum imperio
liberata, parum abfuit, quin haud multo post, quorundam adolescentium
leuitate animi, et, egestate, ut fit, uenalium, proditione, diriperetur;
quos quidem nominatim tradere, familiae dignitas, in qua nati sunt,
prohibet. Tulit enim ea domus uiros plures singulari facundia praeditos,
patriae studiosos, multisque muneribus ciuilibus claros. Hi igitur iuuenes,
a quodam regulo Bossinate, urbi Rhacusae uicino, pecunia corrupti ac
Pharenses
praesertim, regendis populis minime idoneos, utpote iuris dicundi literarum
inscitia imperitos ― Rhacusani enim soli paene mercaturae per ea tempora
dediti erant, pauci admodum literis, quae nunc quoque perrarae sunt
Rhacusae, dabant operam ― ad hoc, quum audirent, Canalensem agrum, inique,
et per summam iniuriam ueteribus possessoribus ereptum, adeo consternati
sunt, ut, ni saniori auxilio uis prohibita esset, praetores urbium
dediti erant, pauci admodum literis, quae nunc quoque perrarae sunt
Rhacusae, dabant operam ― ad hoc, quum audirent, Canalensem agrum, inique,
et per summam iniuriam ueteribus possessoribus ereptum, adeo consternati
sunt, ut, ni saniori auxilio uis prohibita esset, praetores urbium uiolati
fuissent. Itaque confestim consilium ceperunt, sese in regiam potestatem
restituendi, adiutore in primis Iaxia quodam, ex Naresiis principibus. Erat
aduersus communem inimicum, et foeda libidine
pollutum, pollicentur; tandem spe pecuniae illecto, persuadent, uti a parente ad
Turcas desciscat, patremque Turcarum incursionibus uexet. Ad haec, ne belli
quidem iure seruato, licitati sunt hostis caput, pecunia percussori promissa.
Nec altera parte Stephanus destitit externis auxiliis Rhacusanos oppugnare:
pactus est enim cum Venetis, ut expugnata Venetorum ope urbe Rhacusa, praeda
rerum omnium Stephano, urbs uero
Rhacusana
ciuitas auocauerat, reuertar.
* licitati Zr:
licitati (luctati e marg.) M: lucrati Z1
: licitati sunt hostis caput g
* pugnans KZ:
pugnam M
* quamquam (ex
Retrieve all occurrences (This may take some time to download)
|
Zbirka Croatiae auctores Latini, rezultat Znanstvenog projekta "Digitalizacija hrvatskih latinista", dostupna je pod licencom Creative Commons Imenovanje-Nekomercijalno-Dijeli pod istim uvjetima 3.0 Hrvatska.
Podatke o projektu vidi na www.ffzg.hr.
Za uporabe koje prelaze okvire ove licence obratite se na http://www.ffzg.unizg.hr/klafil/dokuwiki/doku.php/z:digitalizacija-hrvatskih-latinista.