Your search found 549 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 233-699:

2.441  Instabiles, et spes vanas. namque incidet illam
2.442  Temporis aetatem, qua decrescente valore
2.443  Illyrico quivis curabit propria, nemo
2.444  Publica: et ipse magìs rebus capietur honestis
2.445  Quàm vitae utilibus. Sic mens generosa probatur.
2.446  Ducere nam propriae incrementa domestica laudi,

Appulsus hanc ante meos, post singula vidi
Ipse, canam quae cuncta simul, licet esse videbor,
Materia vires superante, relatibus impar
25   Sufficeret vix Smyrna quibus vel Mantua cantu.
Haec ergo velox ad grandia quaeque CAPELLUS
Publica magnifico praebet spectacula sumptu
Tempus in id non visa Phari, nec forsitan annis
Venturis eadem quandoque videre licebit.
30   Vix aliter poterat tantae praestantia mentis,
Dotibus usa suis, et magnificentia nosci

Huic tantum virtutis inest; vis tanta decentis
Corporis, ac animi, tantumque vigoris in armis,
Consiliumque sagax, et tanta peritia belli,
Vt spem frustrari non possit Caesaris umquam,
Non equitis, peditisque sui, non publica nota.
Odrysius perhibetur adhuc voluisse tyrannus
Effectum turbare rei, quater illicò missis
Suppetias decies millenis fortibus urbi
Militibus; satis ipse putans hos esse, superque,
Qui

in eisdem florentissimis gymnasiis cum divinas, tum humanas litteras docuisse memoriae proditum est, ut suis locis demonstrabitur. His vero, qui domi se continuerunt, per singulas aetates non defuere praeceptores homines reconditae, exquisitae atque singularis litteraturae publica cura ex Italia aliisque longinquis regionibus acciti ac magna mercede conducti, qui eos ad litterarum studia condocefacerent et omnibus praeclaris scientiis atque disciplinis informarent et imbuerent. Hos inter omnium liberalium artium ac disciplinarum magistros vetera commendant monumenta

consecrare, aliorum utilitati consulere tentaverim. Veram non ea mihi spes est, ut commentaria haec mea rudi quidem stylo, at multis vigiliis, antelucano studio et diuturno labore lucubrata interitum effugere possint aut in multorum manus pervenire; neque enim aut aeternitate aut publica luce aspectuque digna censeo. Id dumtaxat illis eventurum cupio, ut semel in aliquorum civium manus incidant et, quod optimum iis accidere potest, de huiusmodi argumento scribere volentibus aliquid materiae suppeditent; nec longiorem illis vitam vel opto vel spero. Tum illis blattarum aut

agerem et in commentarium aliquem eorum nomina referrem, qui de scriptoribus Ragusinis inscriberetur et de illis eorumque scriptis rebusque, si fieri posset, gestis unice ageret. Itaque Bibliothecam hanc instruere et litteris memoriaeque mandare decrevi. Tum iterum publica tabularia excussi: Veteres codices, quos ad manus habere potui, omnes, omnes item authores, qui de rebus Ragusinis scripsere, diligenter scrutatus sum, necrologia omnia, membranas, schedas et quaecumque expiscari potui vetera monumenta, praesertim vero ipsorum

tum in epigrammate marmori insculpto in aede vectigali Ragusii, quod suo loco exscribemus, ubi initialibus litteris nomen suum apposuit: AELIUS LAMPRIDIUS CERVINUS POETA LAUREATUS. Parva ea res videbitur, nec in aliqua laude ponenda, cum nulla publica authoritate (cuius est ad quemcunque nobilitatis seu dignitatis gradum promovere) sertum illud tribueretur, sed profecto, si magistrorum atque doctorum gradum magnifacimus, non parvipendenda poetarum insignia, maxime quod cum plausu et gratulatione Romani populi laurea daretur et maximus

videmus. Tua quoque eximia ac praestans excitat me Virtus, CARDINALIS AMPLISSIME, quem cum idem Pontifex optimo judicio elegerit Imperii ac Voluntatis Administrum suae, fecit, ut in hoc quasi rerum humanarum theatro uberrimos, quos a Philosophia habes, fructus palam explicare possis, et cum publica re communicare. Jam pridem edita sunt a te hujusmodi non otiosae non umbratilis Philosophiae luculentissima in negotiis peragendis monumenta. Quis enim non cum summa admiratione praeclarissimorum quibus antea perfunctus es,

versantibus minus decoras esse putandum sit. Faluntur profecto, qui haec ita existimant. Compendiariam quandam esse viam per haec studia ad virtutem ad laudem ad gloriam Optimus novit atque amplissimus quisque; cum praesertim bene provisum ante sit, ne quid privatis studiis de opera publica detrahatur. Quarum igitur vides indolem, amas Litteras ac foves, quae te praesidia sibi et decora patrocinio tuo comparari gaudent. Domum videmus tuam lectissima instructam Bibliotheca, quam novis undique conquisitis voluminibus ornatiorem in dies atque ampliorem facis. Hinc eximios in omni

et mens
44  Rerum notitiis praefulget i omnibus, omni
45  Hos tu, Diva, tua voluisti excellere laude.
46  Eja igitur Vos, doctrinae qui templa tenetis
47  Edita jampridem ingressi, si publica rerum
48  Cura sinit nostras etiam non spernere Musas,
49  Eja agite, hos vultu facili mea dona labores,
50  MARINE, atque ANTONI, illo, quo saepe soletis
51  Me meaque,

doctior armis
18  Gens erit? Amplexu placidae seu civica pacis
19  Jura artesque colunt, tantum felicibus ausis
20  Progrediuntur, uti prorsus miranda reperta
21  Gentibus humanis in publica commoda vitae
22  Ediderint. Verum miranda haec omnia quid sunt
23  Denique prae rerum majestate atque repertis
24  Ejus, qui nobis rationem invenit eam, qua,
25  In caelo

foecundat, et herbis
58  Sufficit humorem, atque aestivos temperat ignes
59  Per terras diffusa et in omnes undique Gentes
60  Fontibus et fluviis lacubusque in praemia vitae
61  Publica, et omnem uno circumdat denique Terram
62  Oceano, per quem disjunctas visimus oras,
63  Atque alias Gentes lustramus et invia Regna.
64  Num minus Aurarum natura deinde juvamur?

1779  Mens nobis, tali in fortuna ut debuit esse,
1780  Usquam inventa forent totam quaesita per Urbem;
1781  Omnia namque solo misere prostrata jacebant
1782  Omnia Templa Theatra Lares et publica tecta
1783  Undique praecipitata immani eversa ruina.
1784  Ante alia illud in his miserandum magnopere unum
1785  Rebus erat, multis plenam modo millibus Urbem
1786  Vidisse et

363  Pro pudor! ingenuimque gerebat bruta ferinum.
364  Adde, quod ipsa suum simplex Natura pudorem
365  Talibus in rebus fateatur: namque probrosis
366  Coeca libidinibus quaerit loca, publica vitat,
367  Deprendique timet; se damnat scilicet ipsam,
368  Seque vel invitam tacite arguit, atque inhonesto
369  Conscia perfundit vultum persaepe rubore.
370  Usque adeo

1505  Absentem atque tibi me ignotum caetera ad Urbem,
1506  Qua nihil in terris majus meliusque, vocâsti;
1507  Nam tu agis hac magni Legatum Caesaris Aula
1508  Curans res Patriae (Te vere in publica natum
1509  Munera res magnas belli pacisque secantem
1510  Gallia consilio Juvenem mirata sagaci est
1511  Jamdudum; tibi tunc annis Prudentia major,
1512  Omnigena quam cum

manu, quantum licet, haud sinit ullos
1537  Dura in pauperie tristem producere vitam.
1538  Hos et fortuna, Superi, donate manenti,
1539  Hos et inexhaustis auri cumulate metallis,
1540  Publica perpetua vivant in commoda vita.
1541  Haud tamen ingentes subito profundere nummos,
1542  Atque ubi non sit opus, Ratio suadebit: egere
1543  Namque Homines, constant queis prodiga corda, necesse

subjiceretur. Quae res amplius 15 milibus illi constitit. Providebat enim Passichium omnibus, qui dein ad monasterium detrusus, res schismaticorum praecipue ob bella adeo assurgere fecit, ut vix amplius Uniti haberi possint. Braniughius tamen et post Passichii casum zelum non deseruit, quin in publica 1741. diaeta restitutionem Marchae ursit, uti ex articulis patet, sed morte praeventus non terminavit. In Romanam sedem tanta fuit observantia, ut licuerit nemini, vel per jocum vel per disputationem, vel minimum contra eandem proloqui. Munificentia quanta fuerit, indicant

ab anno 1734. ad 1747. XV. Angeli. 45. Monita patris ad filium in aula degentem.... folio. XVI. Jani Lerontini. 46. De consiliis et dicasteriis, quae in urbe Vindobonae habentur.... folio. XVII. Varia. 47. Fasciculus diversorum actorum negotia publica spectantium.... folio. 48. Alter fasciculus similium.... folio. 49. Fasciculus diversarum copiarum, diplomatum aliorumque litteralium instrumentorum ad noticias historicas pertinentium.... folio. 50. Alter similium fasciculus.... folio. U

penitus exhausto, qui corrigendo operi huic impar, proprii partus sui amore adeo excoecatus est, ut quam plurima posteritati transmittenda, huic libro inesse putauerit. Exemplo Italiae ad talem librum fabricandum inductus est, ubi etiam secretis privatarum familiarum annalibus publica et privata scandala congeruntur. Liber hic, qui poetarum pixidi Pandorae assimilari potest, misterio suo curiositatem et clamores publici in dies merito auget. Si enim ille finis defuncti domini canonici erat, ut ex suis libris tenella iuuentus vel ipsa vel per institutores suos erudiatur,

a cleri parte abalienarunt. Inter alia mihi ignota, haec certissimum referentes: 1mo. Clerum omnium dissensionum causam et originem in congregatione fuisse et studuisse ut regulationem impediret, imo se scidisse a regno. 2do. Episcopum in publica congregatione regni turpe regnum et status turpes appellasse, status autem similibus asvetos non esse. 3tio. Capitulum disputasse omnia, imo contra nobilibus jura egisse, dum nobiles sessionis unius taxandos proposuit. 4to. Ab ablegatione

vineam neglectam, ubi tamen gratia mea episcopatum consecutus fuisset. Ego alia pluraque non audivi, proinde nec refero. Sed Deum superosque testor, me nec verbum fuisse locutum, minus lamentatum, stultum equidem vel imaginari esset, quod gratia mea episcopatum obtinuisset, cum hoc notorietate publica a gratia dependeat principis, qui jure patronatus fungitur. Sed nec praetendere domus mobilia potui, nec unquam reperietur homo, coram quo fuissem lamentatus, immo armare milii unum dono dedit abiens. At poterant fingere haec et alia adulatores et inimici et finxerunt indubie, ut non solum

regia usui et consvetudini hactenus in ecclesia Zagrabiensi servatis se accomodent, institutionesque secundum usum factas exequantur. | Exhorruit ad hocce mandatum capitulum, quidve facere debeat, satis superque cum episcopo consultatum, et causa mei publica non celebrata consistoria, sed ad praepositum qui vocabantur conveniebant. Variisque habitis consiliis, videbatur aliquibus, mecum lite procedendum, tanquam qui in tale discrimen posui capitulum, hinc denuo ad postae officium pro recognitione staffetarum exmissum, submittente ad me postae

tempore neque suae excellentiae banali scripsissem, non sine derogamine honoris ejusdem. 3. Quod episcopus iste creatura suae excellentiae banalis esset, proinde a sua excellentia protegendus venit, ne dicatur statim a principio talem a sua excellentia fuisse commendatum. 4. Quod episcopus persona publica esset, canonicus autem privata; jam si canonicus vicerit, episcopus honorem nullum unquam habiturus est, consequenter inutilis et despectuosus evadet, neque in publicis congregationibus regni quidquam pro bono publico valebit operari. His consiliarius Koller rationibus domino comiti bano et

die 4. Novembris pluribusque noctibus visum cum delineatioue ejusdem depraedicabant et distribuebant. Videbatur persona regia foemineam faciem prae se ferens lanceis tormentisque necata prostrataque, infra eandem Calvaria, supra vexilla varia, cum litteris P. C. C. P. T. Sed neque vel publica novalia hujus phaenomenon meminerunt, vel accidisse illud, quamvis per meos amicos et communicantes Lipsienses indagassem comperi. Quare ad anniles fabulas merito rejiciendum, tanto fortius, quod, in litteris ipsi Paulini variassent, neque quomodo visae explicassent. Immo nunc Cracoviae

neo regulatam militiam solvi. Reposuere status pro hoc anno impositionem pro illa factam non esse, quidquid attamen pecuniae in cassa haberetur, eo convertendum decernunt. Ex his videas posteritas, quas hac aetate et anno habuimus homines rempublicam gubernantes. Acta testantur loquenturque semper publica, in anno adhuc 1749. taxationes, impositiones, dicas Transcolapianis atque aliis fuisse pro exsolutione impositas et per brachium exactas, | et quidem anno 1749. pro hac militia in fl. Rh. 31272, anno sequente 1750. assumptis existentibus

cum a bano tum et Sua Majestate sacratissima. Hac promotione colonellus Costanicensis Venceslaus Kleffeld admodum disgustatus est, non quod ipse locumtenentis dignitatem affectasset, sed quod Batthyanius eidem non amicaretur, erat enim inter eos occulta quaedam dissensio, quae tamen publica fuerat. Atque istud ab anno adhuc 1751. a tumultu nempe confiniariorum. Hujus porro dissensionis sequentes fuere causae. 1. Generalis major in supremum vigiliarum magistrum Settwicz propensio, et vicissim hujus in generalem obsequia, cum tamen Kleffeldius anno adhuc 1749. mox fatum Settwicz

idem eidem dixerit, in patibulo jam pridem suspensus fuisset Busanius, si ejus non fuisset patrocinium, sibique vitam debere Busanium. Causa autem hujus quod fuerit, quod Busan cum quibusdam latronibus et praedonibus particeps fuerit, hacve via divitias suas congesserit. Res haec facta est publica, et Kleffeldius recognitionem scriptam super talismodi dedit Busanio. Vicebanus autem negabat per omnia etiam sub amissione honoris sui, attestantibus pro colonello quoque aliis officialibus de auditu ex eodem domino Rauch. Odia hic partium magna, omniumque exspectatio, quem res exitum

recognitio, atque sub protectionis spe pro causatis in Tkalecz damnis collegium eo confidentius instare, quia perduellionis Jesuitarum crimen vindicandum non erat, consequenter sic ex necessitate provisionis et victus talia accidissent, viam bonificationis publico facilem esse, sive ex cassa publica sive ex aequanimi ad tumultuantes bonificandorum talium impositione. Nec operae pretium censeri, ut collegium augustissimae Majestatis thronum interpellare eatenus debeat, aut sive cum regno sive privatis eatenus litigare. Caeterum si impensarum ratio a nobilibus sive totius regni sive

viduae, Draskovichii subditorum aliorumque, quae successive plurimorum dederunt occasionem mandatorum, uti infra videbitur. Regulatio ista Montis Claudii subditorum, quam commissio elaboraverat approbata et ad regnum missa. Denique Althamius deponendum е vicebanatu Rauchium arbitrabatur, uti publica rei hujus illico fama fuerat. Kollerius vero in banum, Rauchii promotorem, redundaturam notam bano persvadet, hinc is, ut in baronem elevetur, supplicat. Sed cancellarius Hungariae, baronatum sive statum magnatum illum talemque non esse sustinet, ut demeriti et in poenam ad talem evehantur.

| recipiat, verum ut, quemadmodum parte ab una excitati modo praevio nefarii tumultus autores et complices justas reatus sui jamjam luerunt poenas, ita e contra, obsequiis et praestationibus subditorum aequa lance dimensuratis, debitus in his ordo pro tranquillitate publica et partium illarum populi conservatione introducatur et stabiliatur, subsequam interimalem circa urbaria praestanda regulationem, quoadusque aliam de stabili quoque regulativo provisionem fecerimus, quam exactissime observandam statuere praescribereque nobis summe omnino necessarium visum

pars succumbens diurna persolvat. Haec ob comitem ab Auersperg et Szaich, ut sequenti anno. (Unde viarum inspectores solvendi.) Inspectores viarum vicejudlium, si per viam tellonialem laboraverint, a domino terrestri aut nauli, secus ex cassa publica unius imperialis diurnum habeant. (Libertinis regni assistat procurator pauperum.) Libertinis regni assistentia procuratoris pauperum ordinatur articulo 25. Libertini regni ii sunt, qui nobiles olim uxores ducentes et nulli dominio

regni, quae finitis congregationibus expediri Viennam solent, an vel promulgata sint. Credo ego, Krajachichium medio Bisztriczeji haec Viennae ex ipsa cancellaria obtinuisse. Atque hinc deducebat praepotentiam, addendo etiam ad hanc demonstrandam lamenta illa domini Raffay in regni congregatione publica, quod per commissionem regiam nec citatus nec auditus, convictus tamen sit; ex quo ipso 4to. acta commissionis caesareo-regiae everti procurari subinferebat, addendo puncta illa per dominum Busan concepta et regnotenus distributa, in quibus

confiniorum bano perscripsit? dum conscriptionem ursit et defendit? dum cleri subditos contribuere debere sustinuit? dum Dubiczam confiniis applicari voluit? dum pro servando in banatu Croatiae bano Batthyan 1748. ad augustam aulam oratores procuravit? Respondeo: si consideretur felicitas publica et postponantur privata publico, laudem merebatur ab omnibus et pro patre haberi patriae. Praestabat in confiniis justitia, praedociniorum excidium, pecuniae per confinia in regnum introductio, patriae juventutis cultus et accomodatio quibuscunque privatis utilitatibus et

Zagrabiensi memoria.) Praeter suprascripta memoriam sui Bathyanius banus in cathedrali hac Zagrabiensi basilica (reliquit), dum anno hoc 1756. particulam lingvae sancti Joannis Nepomuceni huic submisit donavitque cum capsula ecclesiae. Hanc episcopus instituta processione publica, clero, religiosis, nobilitate confluentibus, detulit et in cathedralem retulit servandamque dedit. Canonicus Joannes Baptista Paxi egit encomiasten tam martyris quam et donantis festo ipso sancti Joannis. Atque ab hoc anno in cathedrali introductum, ut, absolutis praevie iis, quae juxta

(Bellum Galliae cum Anglis. Minorica occupata a Gallis. Populi responsum.) 2do loco notandum occurrit suscitatum promotumque Galliam inter ac Angliam bellum. Anno adhuc 1754. officialis Gallicus contra pacta publica Dunkerkam praesidium firmavit et Anglicis navibus molestus exstitit, saepiusque eas est praedatus. Angli lamentari et satisfactionem petere non cessabant, at fuere incassum omnia, Gallia surda aure lamenta Angliae praetereunte. Hinc secutae sunt mutuae navium occupationes depraedationesque,

praeses datus est, eodem tempore, quo comes Kaunitcz ministerium accepit. Dispositiones hae sagacioribus jam tunc foedus Galliam inter et Austriam loquebantur. 2do. Lingva Gallica, antea Viennae detestata, aulica sic effecta est, ut, sicuti Aquisgranensi tractatu, publica omnia hac lingva tractari debere superatum fuisset, | ipsaque effecta ut symbolum in concilio, videlicet pro norma et tessera status publici, ita ab universis certatim condisceretur. 3tio. Ab Aquisgranensi tractatu illo res

fraudem hanc mihi significavit, et in judicio eatenus protestata fuit et fassa, maritum quondam suum plene ac integraliter esse persolutum, suumque clavigeri ac indigni presbytheri sodalem inductum deceptumque esse. Quae res ruborem attulit judicibus et ingens in tota civitate scandalum, quia publica fuisset effecta. Sed insuper mandatum tale expedivit episcopus: ut quidquid et in quacunque re sibi contra me testari voluerit actor Malenich, id sub censuris et excommunicatione teneantur. Promulgatumque exstitit, favores omnes, promotiones item ab episcopo habiturum, qui contra me

fueram, subtraxit divisiones et has substituit. Cum redivissem, hoc ipsum mihi detegit, utve mihi has divisiones bonificem, monet, aperiens una, a decano nil fuisse incassatum; eapropter viderem, ut, quod restat, incassaretur. Suborta dein fuit contra conscriptores conscriptionemque publica illa, fol. 238. descripta, persecutio, adeoque, nescio quo instigante, dominus Gaszparich voluit, ut non obstante eo, quod a subditis necdum sit comportata pecunia, ego eandem assignem. Me hoc negante et coram deputatis Goymerecz ac Szkerba restantias liquidante atque assistentiam

cursorem extemplo negotii hujus finem Viennam aperuit, laudes dando summas Adamo Naisich, ut is omnino expeditione hac non solum universas maculas, tot accusationibus habitas, deterserit, sed in summum positus fuerit conceptum, unusque toto in regno habitus, | qui publica tractare sciat. Laudabatur in immensum bani vicebanique Naisich providentia, quod tam diuturnum negotium sine caede, sine confusione omni, tam placido accommodassent modo, crescebatque laus Naisichio, quam tamen in veritate tantam non maerebatur, quod praedictum negotium Montis Claudii

mareschalli Batthyani, aulae coronae principum praefecti, ne hunc | videlicet accusare, sibique et suis intentionibus inimicum habeat efficiatque, praecipue ob ejus in aula potentiam, et quod cum archiduce Josepho mittendum pro supremo exercitus imperatore publica loqueretur fama, jamque comitem Königlin eidem in aulae praefectura successisse, et illum necessariis pro bello et ad illud exitu se providisse. Hinc Septimo. Item cum comite Adamo Batthyan. Fratruelem ejus comitem Adamum

captivatis nostris omnibus; tormenta, castra, verbo omnia a nostris amissa. Generales Luchesi, Stolberg, Otterwolff mortui, ac cum iis, ut novalia dabant ad populi levamen, 1983 homines, vulneribus affectos 4892 praesentabant, eo addito, Borussorum longe plures occubuisse. Verum ex publica comitis bani Nadasd, coram statibus facta etiam relatione, amplius 70 milibus captivis, caesis, vulneratis eotum privati sumus, confirmantibus ista officialibus aliis, edocente dein effectu ipso: equidem ad regimina implenda ubique postulatae reclutae, item homines, pecuniae congestae, ut

studium svaderet, quam gesta hactenus officia, in quibus juris scientiam demonstravisset; cellari tamen non posse, primo affinitatis gradu assessori alteri Antonio Bedekovich conjunctum esse, adeoque in casum exceptionis legalis vota tabulae diminuenda. Georgium Ligutich lege requisitis dotibus, publica quasi opinione ex illius pro protonotariatu candidatione patere, | adeo nihilominus fractis esse viribus, ut nedum ab exmissionibus tabularibus, sed ab ipsis consessibus dispensandus videatur. Stephanus Markovchich resolutus in nobilem auditur, possessionatus

saeculares et salvare honorem religionis; statutum interim esse, ne religiosi ad executoratus saecularium sese imittant, verum legatis contententur. Accusatur episcopus Segniensis. Erupit similiter anno hoc in publicum ac circa mensem Augustum publica episcopi Segniensis Georgii Wolffgangi Chiolich de Lewensperg Segniensis patricii accusatio et diffamatio intuitu stupri cum virgine nata Domazetovich, episcopio habitatione contigua. Circa quod noveris sequentia, lector: Primo, praefatum episcopum Chiolich pessime fuisse educatum, quia

et earundem fundamenta typis evulgat et distribuit. Patres Jesuitae ut confessarii conscientiam reginae faciunt, quod ipsa detractionis causa foret. Prohibentur vulgati libri. Sed minister Portugalliae eatenus quaeritur, interesse dicens publico ac ipsi Portugalliae, ut de re hac publice acta et publica publicum informetur, praecipue cum Jesuitae haec negarent et ex pulpitis commenta haereticorum esse dicerent. Quare, re in universitate, ecclesiastico foro, ipsoque status consilio agitata, libri illi, ut in aliis regnis publici forent, Viennae quoque permissi sunt. |

libertate, libidine et casibus ob sylvestres equos destructio, quinto pecuniarum Viennam comportatio ibidemque insumptio, sexto gravissima praetorianorum nomina et debita, quae ab iis Viennae contracta exsolvi necessum est, septimo Hungariae ob annuam submissionem pecuniarum ingens onus, octavo publica contestatio, plus posse Hungariam contribuere, quam ea, quae in diaeta 1751., allegando impotentiam, promisissset. Atque haec de celebri praetoriana turma, hoc anno incoata et dehinc frequentioris memoriae futura. Revisio processus Kercselichiani

compensabantur aulae superiora. Secundo: schedarum bancalium et capouns vocatarum sagacitas ac pro 18 milionibus erogatio. Dabantur hae, pro interusuriis aulicis, officialibus castrorum singulis in vicem salariorum, politicis item pro parte salarii tertia, quales et ego binas accepi. Ad officia publica, ut tricesimas, has non recipiebant. Pro provincialibus autem exsolutionibus, ut sunt tributa, has primo accipiebant, tum recusabant, demum in tertia tributi parte recipiebant. Fuit hoc privare subditos omnibus bonis pecuniis, si perseverasset, praeterea in gravissimum subditorum damnum,

visu. Adeo aucta. tributa, continua petita subsidia, pecunia omnis titulo mutui aulae deportanda, praemissae insuper in monetis fraudes; et demum pecuniarum fuisse defectum, quin ad 500 miliones fl. rh., has mutuo ab aliis regnis levatas fuisse, fama ferebat. Ista ut publica in subditis amorem aulae plane exstinxerant, et quemvis avarum esse oportuit, vel ditissimum simulare paupertatem. Incredibile est, quibus viis et artibus quaerebantur pecuniae. Officia et honores vendebantur, neque fuit quaestio meritorum, sed pecuniae; immo adauctis ubique taxis ad

suae causae regio mandate fuerint a judicatu vicecomitis abstractae et, quas judicavit, cassatae. Tertio, interesse, ut sententias ferret nemini nisi solutus. Quarto, modi agendorum defectus, uti cum procuratoribus, comite Draskovich etc.; ob quae aulae fuit accusatus, a bano in publica congregatione saepius reprehensus. Plura alia, a quibus praescindimus. Profecto si cancellaria immutata non fuisset, ut infra, facile aut vicecomes fuisset amotus ob lamenta contra eum undique, aut ipse Jursich jubilatus. Qui nihilominus ob rumorem administratoris eidem et comitatui dandi

Ego, ipse ea, quae in humanioribus purioris styli neglexerat, historiae item lumen, moralium quoque, politicenque rerum ideam ipsi aliisque praebui; sed is reliquos diligentia, judicio superabat, adeoque bis studiis captus est, ut propria sibi esse viderentur. Testes rei sunt suae litterae actaque publica et factae per eum repraesentationes, orationes dictae, quae, in protocollo regni reperiendae, fidem narrationi meae praebebunt. Magno mei gaudio Viennae ut convictor orationem ab alumno Nicolao Dumbovich in metropolitana Viennensi coram universitate peroratam idem Petrus composuit, fuitque

inscriptionis Gotthalianae (Anna Orsich Gotthalii sene conjuge aeque subscribente) contractu, ab antedicta Helena inscriptionis 12 milia florenorum per litem coram tabula judiciaria regni anno 1754. repetere non incepisset. Qua occasione satis multa praeterita vitae Gabrielis Gotthal luculenta et publica facta sunt, pluraque | ex litteris et mutuo factis contradictionibus, item inquisitionibus errupissent, nisi ad preces meas, consentiente Helena, ab ejusdem advocato Josepho Loob fuissent suppressa, de quibus a me visis lectisque et quam pluribus

½ redka prekrižano. Hinc atque ex praemissis fontibus anno hoc publici facti tot scandalosissimi actus, celebres ad modum ac memorandi, uti Joannis Galiuff, qui uxorem domini Czvetanovich, natam Jagussich Annam, pro publica notoriaque concubina habuit, scandalo tacendo potius, quam scribendo. Ac licet comitatus Varasdinensis actione fiscali contra adulterum procederet, complex autem adultera a marito criminaliter premeretur, clero tacente et huic vitae favente, res evanuit; ut his visis uxor Joannis Galliuff,

esset, secuturam coronationem; in qua cum ex caeremoniis ante principes imperii praecedentiam, qua aulae praefectus habere deberet, ne quaepiam eveniat turbatio, ipse princeps resolutus est potius, quam ut vel officio defungatur, vel disgustus sit principibus, si eos comes in tam solenni et publica coronationis functione praecederet, et facto tali testaretur aula, se principes non censere comitibus majores. Et quia ab anno 1760. die 28. Aprilis esset viduus, viduam comitis Nicolai Erdoedy gynecaei defunctae principis Elizabet et aulae praefectam, fratris sui filiam Theresiam nomine,

Viennensi Hungaricae res primo demandata, haec onus rejecit ad cameram Posoniensem, qua veterum monumentorum custodem. Ista, ut semet eliberet, | bano statibusque commendat negotium. Res plane ridicula prodiit, et haec sollicitudo aulae facta est publica, ut a me plane Ragusei de his aulae intentionibus petierint informari, curaque tenuit Venetos. In regni congregatione propositnm negotium. Dominus colonellus Nicolaus Fridericus Gerlechich, semet audivisse, retulit: insulas has a Frangepaniis olim fuisse Venetis venditas; Jesuitarum

congressibus, quo tempore Paulinorum nec erat mentio, qui sui primam nativitatem ad annum 1215. faterentur aliis et hanc epocham negantibus; proinde in integrum esse restituendos, cum ideo tum ob archivii publici conservationem et publicam fidei dignitatem sigillique authentiam, quae ipsa publica fides ipsis attributa ex ratione decoris publici exigit, ut privatis anteponantur. §-pho 5. Paulinorum, quae dicere possent, enervavi, videlicet usum, qui tamen ob defectum rationabilitatis abusus esset et plane discrepans; nam in publica diaeta Hungaricae coronae nunc etiam Chasmenses

publicam fidei dignitatem sigillique authentiam, quae ipsa publica fides ipsis attributa ex ratione decoris publici exigit, ut privatis anteponantur. §-pho 5. Paulinorum, quae dicere possent, enervavi, videlicet usum, qui tamen ob defectum rationabilitatis abusus esset et plane discrepans; nam in publica diaeta Hungaricae coronae nunc etiam Chasmenses Paulinos praecederent, ubi tamen per nuncios suos status regni Sclavoniae adessent; praecedentiam Chasmensium agnoscerent, domi autem contrarium, quare cum usus ille, qui in diaeta esset, sit potior, ut leges communes quibusvis privatis

cur tam mature in cathedram conscenderit; ob odium nempe veritatis in capitularibus, narratisque circumstantiis, accipit tesseram ex evangelio: ego sum pastor bonus ; ex qua narratis boni pastoris obligationibus specifice nominando personas, accipit examinandam episcopi vitam, narratque publica et notoria, eum dioecesis nullam gerere curam, sed unice studere coacervandae pecuniae, pauperes pellere sibique foetere palam dicendo, populum opprimere, clerum spoliare ad scandalum omnium, odio lucere ab anno 1754, quo Kerchelichium persequi incepit, nec missam unquam dixisse,

72. Porro contradictionis tenor et continentiae hae fuere 78. Mea autem ad Suam Majestatem haec fuit expositio 80. Resignationis forma 85. Litterarum ad dominum comitem cancellarium tenor sequens 86. Lis secunda licet non publica cum episcopo 87. Lis suo modo tertia 88. Nunc ad residua anni hujus narranda. Canonicus Putz assessor tabulae banalis 90. Malenich canonicus creatur vicecolonellus et commendans Dubiczae 90. Jankovich moritur 90.

potissimum refferri potest; nempe ad publicas cuiusque actiones et ad domestica singulorum negotia remque familiarem. De ista ut ordiar, id antea praemonendum putavi non esse unam tam certam stabilemque agendi regulam sive in domesticis his, de quibus agimus, negotiis, sive in publica cuiusque vitae ratione, quae singulis apta sit adhiberi; nam quibus aut communi via vulgi incedere aut spreto populari favore ea tantum, quae recta ac patriae utilia sint, praefracte consectari est constitutum, hos a nostris procul abesse documentis oportet. In iis

fugiendum est ne quid novitatis appareat; quod cur cavendum sit, ex iis quae supra diximus, cum de gentis moribus tractaremus, apparet. Aliud quod hoc in genere dici commode posset, nihil superest; aut enim mox, dum de familia nobis sermo futurus est, dicenda sunt, aut ad publica cuiusque actiones referuntur. Illud itaque, quod consequitur, de familia videamus. Quo in genere id primum cavere oportet ne peregrinam a servitiis turbam habeamus. Hoc enim et est et habetur patriae perniciosum acerbeque in priori episcopo a gente nostra est

In arbitrario enim imperio una civium classis ad honores, alia ad lucrosa officia, ad exemptionem a communibus oneribus alia obrepere solet: vera libertas exigit ut tam beneficia quam onera reipublicae communia sint. In arbitrario imperio concentrata in paucis manibus tota vis publica facilem reddit mandatorum principis effectuationem. In temperata monarchia, ut vis publica quam rarissime adhibeatur adeoque ut singulus civium leges non tantum sponte sua, sed et alacriter exsequatur, interest. Hic est lapis ille Lydius qui ostendit an populus aliquis

a communibus oneribus alia obrepere solet: vera libertas exigit ut tam beneficia quam onera reipublicae communia sint. In arbitrario imperio concentrata in paucis manibus tota vis publica facilem reddit mandatorum principis effectuationem. In temperata monarchia, ut vis publica quam rarissime adhibeatur adeoque ut singulus civium leges non tantum sponte sua, sed et alacriter exsequatur, interest. Hic est lapis ille Lydius qui ostendit an populus aliquis libertate aut servitute dignus sit. Si enim cives abrogata per potestatem legislativam

sit, ut multae a laboribus agriculturae residuae manus adsint: cum denique has in Hungaria adhuc deesse, in Elaborato status actualis §-pho 51. ostensum sit, censebat Deputatio legem illam non tantum porro etiam confirmandam, sed ad alia etiam onera publica extendendam esse. § 2. Imo si ejusmodi coloniae etiam e nativis, observatis, quae Articulo 35. 1791. praescribuntur, conditionibus deductae fuerint, pari gaudeant immunitate.

Quodsi tamen singulares tantum sessiones per singulares seu exteras, seu etiam, observatis praecitati Articuli cautelis, nativas familias inpopulentur, hae quoad Contributionem nonnisi unius anni, quoad reliqua vero publica onera triennali immunitate gaudeant, salva quoad praestationes dominales mutua conventione. Motiva. Hujus etiam intuitu, observatis praecitati Articuli cautelis, eadem nativorum quae

ut interea et necessaria aedificia erigere, et primam instructionem sibi comparare queat. Sed neque per id reliquis contribuentibus quidquam decedit; supposito enim etiam eo, quod desertam hanc prius alter rusticus possederit, ille tamen reliqua onera publica, utpote labores publicos, tyrones, praejuncturas et portiones nonnisi a proportione domus suae praestabat. Quod Dominales praestationes adtinet: id ex natura rei ad mutuam conventionem debet relegari; si enim domini interest desertas suas

complures eorum diversas professiones re ipsa amplexi sint; id tamen necdum effecit, ut contubernia eos ad tyrocinium admittant. Jam vero hac potissimum via notabilior eorum pars ad statum alimentationis poni potest. Quare Deputatio eatenus lege publica providendum esse existimavit. Forte Contubernia per id instituta sua maculari existimabunt. Verum praejudicii hujus rationem legislatio habere non debet. Recepit jam facultas medica in sui gremium Judaeum, cur eos contubernia recipere non possent?

praesertim equorum, subsistunt. Per politicas, quae ad illos exstirpandos sub Augusta Maria Theresia factae fuerant, dispositiones, numerus eorum vehementer diminutus fuit, verum has inter praecipua fuit, ut proles parentibus adimantur, id quod Deputatio lege publica canonisandum haud esse existimavit. Remisso sub Augusto Josepho II. dispositionum illarum rigore numerus eorum denuo increvit. Nisi lege publica aliquod remedium statuatur, illi Hungariam denuo inundabunt, praesertim cum ob defectum legis antea etiam non eodem

eorum vehementer diminutus fuit, verum has inter praecipua fuit, ut proles parentibus adimantur, id quod Deputatio lege publica canonisandum haud esse existimavit. Remisso sub Augusto Josepho II. dispositionum illarum rigore numerus eorum denuo increvit. Nisi lege publica aliquod remedium statuatur, illi Hungariam denuo inundabunt, praesertim cum ob defectum legis antea etiam non eodem in omnibus Comitatibus modo tractati fuerint. Deputatio haec medium Eliminationis eorum qui fixum aliquem subsistentiae modum inire

aliis agendis Magistratus per ejusmodi Curatores oeconomiae publicae melius prospici demisse arbitrabatur. § 14. Ne vero per Institutum hoc Cassa publica gravetur, praestandorum in officio hoc servitiorum peculiaris in promotionibus conferendisque honorum titulis reflexio habeatur. Motivum. Duo sunt, quae hominem in civili societate constitutum ad navandam publico operam movent,

potest et magnum in expensis compendium fieri, et nobilis in natione aemulatio excitari. Deputatio hanc potius viam proponendam esse demisse existimavit. § 15. Si administratio publica seu pro inducenda novi alicujus producti cultura, seu pro perficienda, quae actu viget, producti alicujus manipulatione magistrum introducat, prouti id de cultura serici et apum factum fuit, Comitatus et Civitates idonea ad condiscendam

tantisper industriam requirit. Majori compendio sinister successus ipsi producto adscribitur, ut per id ingrata haec cura evitari possit. Et ideo interesse publici omnino videtur, ut Legislatio obligationem promovendarum ejusmodi Culturarum defigat, administratio vero publica, accurato legis hujus effectui irremisse insistat. § 16. Exter, qui seu colendi novi et utilis alicujus producti gratia, seu vero inducendae melioris, quam actu vigeat,

nec ipse colere, nec ejus culturam alteri admittere vellet; iniquas enim conditiones illud colere volenti praescribere idem est ac non admittere; interest itaque ut legislatio modum statuat, quo in ejusmodi casibus jus proprietarii cum utilitate publica combinari possit. Deputatio haec id projectata a se modalitate opportune obtineri posse demisse arbitrabatur; jus enim proprietarii salvatur per id, quod non obstante eo, quod alter in fundo suo utile aliquod fossile reperiat, tamen jus culturae

ut propositus finis obtineatur, prorsus necessum est, neque potest objectum hoc per solam administrationem publicam superari, ubi enim de stabiliendis, ad praecavendam adulterationem cautelis actum fuerit, talia se impedimenta evolvent, quae nonnisi lege publica removeri possunt. Quodsi vel de aequali vasculorum mensura, observanda, vel de stigmate aliquo stabiliendo actum fuerit, jam ad id observandum Domini terrestres nonnisi per legem obligari possunt, et ideo Deputatio haec, elaborandum per Consilium Projectum, in

haec nunc in Regno subsistat, in Elaborato status actualis §-pho 40. ostensum est. Caeterum nec hoc institutum indiscriminatim omnibus jurisdictionibus convenit. Inter ipsas illas, quarum situi convenit, notabile saepe discrimen intercedit; aliis equatia publica convenire possunt, aliis ut admissarii per communitates interteneantur; aliis denique, ut eos comitatus ipsi vel in centro, vel in processibus alant, et seu idoneas ad id caballas seriatim ad illos adduci, seu vero admissarios per pagos circumduci faciant.

aliis favoribus iisdem concedendis infra §-pho 146. proponetur. Caeterum delatae fuerunt jam saepius ad Consilium querelae super eo, quod aliqui civici magistratus novos ejusmodi et utiles opifices et manufacturistas mox elapso triennio ad publica onera cogant, id quod eos ad emigrandum facile permovere potest. Itaque, ut lex haec efficax reddatur, Deputatio compulsivum hoc medium proponendum esse demisse existimavit. § 44. Renovato

id quod Deputationi praestare integrum non fuit. Exhibuit quidem Deputationi unus Fabricans ejusmodi projectum, verum illud mancum est et inadaequatum. Caeterum pronum est providere quod in elaboranda hac politia talia se objicient impedimenta, quae nonnisi lege publica removeri possint. Et ideo Deputatio planum hoc in comitiis referendum esse demisse existimavit. Articulus XIX. De libera cupri distractione.

onerum systema vigeat, haec ad invicem comparare et quae Monarchiae utiliora sint? disquirere invidiosum videtur. Quin tamen spinosam hanc discussionem ingrediamur, quaestio illa: an Hungaria vel vero Germanicae Provinciae graviora publica onera supportent? vel a posteriori facile decidi potest; constat enim e theoria impositionum publicarum quod ad quaestionem hanc decidendam non sufficiat physicam tantum respectivarum impositionum quantitatem comparare, sed quod

itaque vel a posteriori quod Germanicae licet majores impositiones magis tamen admensae sint circulanti in illis pecuniae massae et circulationis celeritati, idest viribus incolarum, quam Hungaricae, adeoque quod Hungaria majora a proportione publica onera ferat; apparet quod nec onera Germanicarum Provinciarum tanta sint, ut totalem commercii Hungarici Germanicis Provinciis subordinationem commune totius Monarchiae bonum exposcat; apparet denique quod nec haec ratio obstare queat, quo minus

naturae productis onera remittere quam reciprocum in suis productis experiri. Ac provinciales quidem hae impositiones potissimum ad vinum et frumentum referuntur, proque his sustinendis iterum onera publica Germanicarum Provinciarum allegantur, horumque praecipuum fundum in facili horum tamquam primae necessitatis productorum distractione radicari; hanc vero eo ipso cessaturam esse praetenditur, si sublatis his impositionibus Hungarici frumenti et

in facili horum tamquam primae necessitatis productorum distractione radicari; hanc vero eo ipso cessaturam esse praetenditur, si sublatis his impositionibus Hungarici frumenti et vini in Germanicas Provincias inductio facilitetur. Verum quoad onera publica Germanicarum Provinciarum jam in motivis ad 68. projecti hujus §-phum ubertim responsum est; quod praecipuum onerum publicorum fundum in Germanicis Provinciis naturae producta constituant, id quidem cum fundamento sustineri non potest,

mutata sint, ex iis elici non potest. Utcunque sit: si praejudiciosum hoc independentiae Regni (ut in projecti hujus §§-phis 58. et 61. jam ostensum est) institutum adhuc viget, expedit, ut corrigatur; sin, justum est, ut lege publica praecaveatur, ne praejudicium hoc iterum aliquando induci possit. § 96. Quodsi tamen pro defigendo inter duo haec Monarchiae membra justo commercii aequilibrio mutuum potius

relationes praestent; istud vero iis combinatis planum efformet super eo: quibus in locis? et cum quali tariffa? in casum reperiendi pro redimendis in capitalibus adminus ductibus privatorum, qui iis sponte decedere noluerint, teloniis fundi, telonia publica ita constitui possent, ut illa nec commercium premant, et tamen notabilem pro reparatione viarum harum fundum efficiant; planum vero hoc in proximis comitiis referatur. Motiva. Deputatio

publicorum parte proximius relevetur. Quodsi teloniorum possessores iis sponte decederent, praesertim si generosum eorum exemplum imitando reliqua etiam nobilitas et civitates suae eatenus immunitati ultro renunciarent, possent substituenda iis telonia publica ita regulari, ut nec commercium premant, et tamen sufficientem pro conservandis adminus capitalibus commercialibus viis fundum praebeant, uti id in aliis Regnis evenire constat. In hunc casum utique ad partes Consilii Locumtenentialis

capitalibus commercialibus viis fundum praebeant, uti id in aliis Regnis evenire constat. In hunc casum utique ad partes Consilii Locumtenentialis pertineret, combinatis omnium comitatuum relationibus planum efformare, ubi et cum quali tariffa telonia publica defigi deberent, ad id, ut propositi duo fines obtineantur. Ut autem institutum hoc fixam accipiat basim, deberet utique sanctionem legis in proximis comitiis obtinere. Sed etiamsi non omnes fortasse possessores teloniorum ad ea cedenda disponi

admitti possunt. Verum hactenus is usus viguit, ut proprietarii absque praevia investigatione qualiacunque opera etiam in navigabilibus fluviis ponere potuerint: quodsi tamen ejusmodi opus navigationi obstare compertum est, illud auctoritate publica demoliebatur. Jam vero expedit ut investigatio potius praecedat, et si opus navigationi obstare eveniat, illud impediatur, quam ut proprietarii notabilibus saepe sumtibus inutiliter profundendis ultro exponantur; exigua enim, quam manipulatio haec

pecuniae vis pro constructis e molli ligno exteris navibus e Regno evehatur. Constat etiam, quod quercinae naves tres mollium aetates ferant, et quod Regnum hac specie ligni abunde provisum sit. Interest itaque ut administratio publica eo curas suas convertat, ut et canalis hic evehendae pecuniae obstruatur, et commercium durabilioribus navibus provideatur. Id quod ineunda per locales jurisdictiones partim persuasionis, partim exempli via obtineri potest.

possit; id autem praesertim in Hungaria, cujus producta plerumque voluminosa sunt, pretium sumtuum admodum minuet, atque notabile provehendo commercio vehiculum praebebit. Verum usus ejusmodi navium alia via vix unquam inducetur, quam si administratio publica et primum earum modulum omnium oculis objiciat, et de capacibus eas regendi nautis provideat; si publicae ejusmodi naves devehendis mercibus privatorum locentur, fundus publicus interea, donec eas privato fortasse alicui vendere intersit, suum adminus

adhuc ita, ut nunc post auctam notabiliter intra intermedios 30 annos populationem excitatus fuit. Potest itaque fundate sperari id nunc successurum esse, quod tunc praecox fortasse adhuc fuit institutum. Forte ad feliciorem ejus successum id ipsum conferet, quod lege publica stabiliatur. Negari certe non potest complures utilissimos conatus hactenus in irritum cecidisse seu quia praemature suscepti fuerunt, seu quia aliqua necessaria ad rerum promotionem media intermissa fuerant, seu denique quia in legis sanctione non

navigationis stationes ducentium instaurationem exhauriat. Et cum omnes hi labores ad semel suscipi non possint, ipsum etiam qua serie peragendorum horum laborum ordinem determinabit. In determinandis laboribus semper ad id reflectet: an procuranda per eos utilitas publica necessariis in eos expensis correspondeat? Eorum vero, quos omnino suscipiendos esse determinaverit, accurata, quoad res admittit, laboratorum et sumtuum schemata elaborabit. Motiva. Generale navigationis planum eo dirigi

ramum occludi intersit? Si ejusdem speciei labor in pluribus ejusdem fluvii locis occurrat, quem praeprimis suscipere expediat? quos e collateralibus fluviis praeferenter regulare? quos canales per vastiora stagna praeprimis efformari, publica utilitas exigat. Si omnia haec rite determinentur, nulli inposterum labores praepostere suscipientur, neque plures quam perfici possint ad semel inchoabuntur. Unus labor alteri non nocebit, imo posteriores per eos, qui praecedent,

utilitas necessarios ad eos perficiendos sumtus compensabit. Ars improbo labore et immensis sumtibus montes perfodere, perque has rimas fluvios traducere, aut canales ad eorum apices per cataractas elevare potest. Verum nisi utilitas publica profusis in hos labores sumtibus respondeat, opera ejusmodi ad artis tantum ostentationem referuntur. Quare ut eadem Deputatio sumtuum etiam schemata elaboret, prorsus necessum est. Nihil quidem ejusmodi schematibus incertius esse satis constat. Cum tamen

abusus ille est, quod mercatores in plures classes dispescantur, et singulo certae tantum mercium species, cum quibus quaestum exercere ausit, praescribantur. Institutum hoc Pestiensium et Temessiensium mercatorum coetui adeo utile videbatur, ut hi illud lege publica stabiliendum postulaverint. Verum institutum hoc perinde ac restrictio numeri mercatorum libertati commercii adversatur; aliquam monopolii speciem perinde redolet; necessariam pro obtinendis justis mercium pretiis mercatorum

inter habitantes in capitalibus et depositorialibus stationibus, campestres item mercatores differentiam abolendam jam supra §-pho projecti hujus 89. proposuit. Quare classificationem mercatorum tanto magis adhuc lege publica abrogandam esse Deputatio demisse arbitratur. § 137. Exhinc vero suapte consequitur quod abusus etiam jus mercaturae aut opificii emendi aut vendendi pro abrogato habeatur, adeoque quod in casibus

merces proportio instituatur. Haec enim non secus defigi posset, quam si certa summae quantitas stabiliatur, ultra quam nec cum voluminosis, nec cum minoris molis mercibus domalem quaestum liceat exercere; ejusmodi autem legis executioni intendendi administratio publica nullum absolute modum haberet. Hactenus etiam Judaei clenodia, horologia, aliaque minoris molis aurea et argentea fabricata per domos et curias circumferebant, et tamen id substantiali Regni commercio nil praejudicavit. Nil proinde obstat, quin id porro etiam

Nimirum tres epochae hac in re universim defigi possunt. Prima dum tenui adhuc populatione, nationalis industria et opificia quasi pullulare primo incipiunt, et tunc, cum nulla adhuc sit venditorum concurrentia, administratio publica vigilare debet, ne pauci, qui adhuc praesto sunt venditores, nimis exaggerata articulis primae necessitatis pretia statuant, id quod illa nonnisi per generales et periodicas limitationes impedire potest. Altera epocha est dum aucta populatione et

est dum aucta populatione et opificum numero notabilior jam venditorum concurrentia enata est, et tunc sicut non ubique, et omnium primae necessitatis articulorum, sed jam hic, jam ibi, jam unius, jam alterius articuli pretia exorbitare solent: ita administratio etiam publica in illis tantum locis, ubi casus enascitur, et illius tantum, cujus pretium nimium assurgit, articuli partialem tantum limitationem suscipere debet. Tertia demum epocha est, dum commercium jam ita effloruit ut sola venditorum concurrentia sufficiens cupiditati

quidem Deputatio ut de hoc etiam qualiter conflando determinatum et completum legum projectum proponere possit. Verum antequam fixi aliquid eatenus proponatur, praeliminariter decidi deberet, an una tantum pro toto Regno, vel vero distincta in singulo comitatu cassa publica constitui debeat? In hoc enim varios esse jurisdictionum sensus Deputatio e submissis sibi projectis observavit; et prouti Legislatio quaestionem hanc deciderit, ita etiam distincta conflandi fundi publici ratio iniri debebit. Sed etiamsi unicam pro toto

ita erigi debeat ut inde erogationes pro re nata ad quosvis Regni usus promiscue fieri possint, vel vero, an pro usibus commercii alia, alia pro bellicis, pro reliquis demum eventualibus Regni necessitatibus alia cassa publica constitui debeat? In primo enim casu pro generali ejusmodi cassa fundum unde unde eruere sufficeret; in posteriori vero jam analogi pro singula cassarum illarum specie fundi quaeri deberent. Utcunque demum

cassis publicis omnes solutiones cum schedis his instar paratae acceptentur; dein si eaedem singulo privato, qui nec earum usum in commercio facere, neque eas apud alios privatos in paratam convertere potest seu e speciali in hunc finem destinata, seu e quacunque demum, publica cassa in parata promte exsolvantur. Ultra hoc debet certa inter massam circulantis pecuniae et schedarum harum quantitatem proportio observari, quae ad nullum quidem fixum principium reduci, per usum tamen ipsum facile determinari

oblatum etiam pro Cassa Commerciali nonnisi in Diaeta fieri possit, et in hac hypothesi suam etiam post recensitos propositos sibi fundos depromet opinionem. § 157. Circa modalitatem conflandi e spontaneo oblato fundi nulla publica jurisdictio sensum suum hactenus expressit: privati tamen aliquot suas eatenus opiniones depromserunt, quas trutinio Legislationis substernere Deputatio officii sui existimavit. Inter has relegatus est ad Deputationem hanc typis excusus anonymi cujusdam libellus,

hujus gratuitum oblatum. Mutuum in privatis tantum negotiis v.gr. emtionibus bonorum, et mercantilibus speculationibus, ubi industria longe majorem, quam sit interusurium, proventum procurare potest, notabile quandoque lucrum infert; cassa publica nulli commerciali manipulationi implicari potest, secus Legislatio ipsa se mercatorem efficeret. Quodsi autem ad siccas perceptionis et erogationis rubricas reducatur, e mutuo id tantum in eam realis emolumenti redundare potest, quanto

promotione sumtus concurrunt, jam justum evadit, ut contribuens etiam plebs, in quam promanaturum ex augendo commercio beneficium pro modulo suo perinde redundabit, suas etiam in hunc finem operas tamdiu conferat, donec, ut §-pho 99. statuimus, cassa publica omnibus commercialibus necessitatibus sufficiat. Circa ipsum tantum Projecti hujus calculum Deputatio pauca aliqua observanda existimavit. Nimirum, verum quidem est, quod ultra assumtos per projectantem fundos accedet eorum fundorum proventus, quos e

72  Praesidii, tum se terris ad sidera tollet,
73  Tum mea Cirrhaea decorabit tempora lauro.
74  Quapropter vigiles sensus, vacuamque reposco,
75   Quantum ferre queant at commoda publica, mentem;
76  Non me difficiles cogent nam absistere coepto,
77  Implexaeque viae, quin omnia dispiciamus,
78  Altaque subtili scrutemur viscera lapsu.
79  Principio

1047  infirmae, tenebris quae, ut caeco in carcere, septa est.
1048  Scilicet hoc regnum Naturae grande potentis
1049  Haud male possimus regnis componere nostris,
1050   Omnis res hominum queis recte publica constat;
1051  Prae multis veterum fuit olim quale Laconum,
1052  Quale tuum seu Roma, Numa regnante, vel Anco,
1053  Expulsisve recens quoque Regibus, ante subactus

1100   Praescribat, fierique sine ulla denique noxa
1101  Quid queat; invertat facile omnia, et omnia turbet,
1102  Fictaque constituens ignoret vera, necesse est.
1103  Ergo ut noscendo, quo res stat publica, jure,
1104  Sic opus est etiam Naturae in legibus ipsis
1105   Firmandis (ne mens ruiturum fabricet orbem),
1106  Multa diu servâsse, manuque oculisque per omnes

magnum consita caelum)
1149  Credere nil obstat semper debere, neque ullas
1150   Errorum fraudes, si credimus, inde timendum.
1151  Praeterea res cum recta ratione geratur
1152  Publica Naturae, multis non ipsa redundat
1153  Legibus; at paucis, quibus ipsam et oporteat uti,
1154  Utitur, has uno servans per cuncta tenore:
1155   Publica nam res est vulgo corruptior omnis,

ratione geratur
1152  Publica Naturae, multis non ipsa redundat
1153  Legibus; at paucis, quibus ipsam et oporteat uti,
1154  Utitur, has uno servans per cuncta tenore:
1155   Publica nam res est vulgo corruptior omnis,
1156  Cum nimiae leges. Ergo quibus una gerendis
1157  Lex sat erit rebus, plures confingere inane est.
1158  Hinc ut luxuriem foliorum falce recidit

4  Perculsam veluti tam grandibus, attonitamque
5   Rebus, ad humanas interdum vertere mentem,
6  Quae mage conspicuae nos inter, magnificaeque,
7  Res libuit; queis se flectant, quae publica constant,
8  Nempe modis, et quae coëant in foedera gentes,
9  Qualisque in populos sit late invecta potestas;
10   Atque ita res rebus componens, aequiparansque,

18  Summatim et multas regnandi attingere formas,
19  Perfacile est, quoniam per te quoque plura valebis
20   Sufficere ipse tibi; queis enim te certius ipso
21  Noverit haec, usu qui tractas publica longo,
22  Diversasque olim qui non privatus adisti
23  Sidere mutato regiones, quique per aevum
24  Anteactum, atque alias discurris mente per oras?
25  Rebus ab

30   Inter se populos uno, quaeque optima constant,
31  Jura sequi? Quae non contra diversa probari
32  Aspicis? Imperio quantum discrimen in omni est?
33  Unius hìc flecti moderamine publica rerum
34  Cernimus, ast illic multorum. Subditur uni
35   Quae gens, ire putat melius plerumque sibi res,
36  Hunc praefert aliis dominatum, nosque doceri
37  Hunc a

103  Impulit interdum patriam convellere bello,
104  Civilique ferox foedavit sanguine dextras,
105   Impiaque extimulavit in ipsum pectora Regem.
106  Per multos ubi res agitur sed publica Cives,
107  Degendum solis mortalibus esse beate
108  Creditur, aequato inter se qui jure fruuntur,
109  Haud secus, ac fratres totoidem, quibus aequa potestas.
110   Esse

156  Mutandaeque itidem: sic rerum hic vertitur ordo.
157  incertis non tam vastum mare volvitur undis,
158  Ventorumque vices agitatum percipit omnes,
159  Quam vario rerum mutantur publica motu.
160   Haec ubi cognôris, multaque revolveris ipse
161  Parte vigil, si tum te ad foedera Naturaï
162  Certa, ratasque feras ad leges, haec quibus omnis
163  Summa

74  Scilicet, hac nobis constant ab origine nummi.
75   Crevit avarities hinc, nam, quam servet, adepta est
76  Rem facile, accumuletque, diu si parcat abuti:
77  Hinc cessere in opes privatas publica terrae
78  Jugera, quae populo quoque magno sint sat alendo,
79  Et potiundi aucti, extensique per omnia fines;
80   Nempe ita servari, quodcumque dat ubere gleba

1169  Omnia gente procul si conducantur ab omni.
1170  Rex stupet, atque viri magnum admiratus acumen
1171  Regni consiliis ratus est ingentibus aptum;
1172   Proin opibus donatum in publica munera rerum
1173  Detinuit, nunquam et propria dimisit ab aula.
1174  Tanta vi numeri cumulantur progredientes
1175  Ordine vel duplo: quot erunt, si quadrupla constent

2314  Saepe genus magno in populo: Rex credita piscis
2315  Haec fuit agricolis; Reginae nomine verum
2316  Dignanda est mater, regnum hoc muliebre feratur.
2317   Nullum fervet opus sine matre, aut publica tangunt
2318  Commoda; projiciunt ingratam tum quoque vitam:
2319  Ipsa movet, regit ipsa, et pacis et arbitra belli.
2320  Mel de flore legunt, scrutari florea norunt

235  Herbis imperii mutavit frena colendis,
236  Dalmaticoque libens sudare est visus in horto.
237  Post et magnificis saepe haec adjuncta potentum
238  Cernuntur domibus decora, et sunt publica tecta
239   Interdum hoc laudis titulo exornata recenti
240  Innumeros inter, perrara volumina, libros,
241  Naturaeque exquisitas res undique et artis.
242  At quia

2507  Templisque, et domibus direpta, forisque, viisque,
2508  Et quaecumque fuisse ad victum, ad sacra suppellex,
2509  Ad varias artes: ludos, spectacula, pompas
2510  Creditur, ad rerum privata et publica, vectant.
2511  Parvis longa etiam, vilique in sede locatis
2512  Aetas dat pretium, et praeclarum rebus honorem,
2513  Dignae ut servari sint in penetralibus aureis.

olim tibi tanti
5.859  Mens patuit te digna et rebus grande gerendis
5.860  Ingenium ac placidi mores, quo nempe ministro
5.861  Securus docto potes indulgere labori.
5.862  Ille tuam vigilans in laudem et publica curans
5.863  Commoda, credo equidem, ille ipse haec ingentia coepta
5.864  Suggessitque tibi primus stimulosque volenti
5.865  Addidit. Ille mihi jamdudum haec ipsa paranti
5.866  Ac Brasilos, mundi

et primariae nobilitatis frequentia. 53(52) Cardinalis Landius tam Romae quam Parisiis, ubi aliquandiu est commoratus, poesim excoluit summa cum laude. Quorum ejus studiorum et publica aliquot specimina typis edita prostant. Ac licet tum quidem aetate provectior esset et in amplissimum eum ordinem cooptatus, adhuc Musas et Musarum cultores fovebat. Eum, abdicato paullo ante Beneventano archiepiscopatu, Roma cum omnium ordinum litteratorum hominum in primis, gratulatione

ejus pars deficit, ita, ut in locis satis remotis totus appareat lucidus de more. Facile est ex astronomicis principiis demonstrare illud, nunquam posse in toto hemisphaerio Terrae simul apparere eclipsim Solis, ne partialem quidem. Sed hic provocatur ad observationem, et quidem ad ipsa nova publica, in quibus saepe imprimatur id etiam, quod ad ejusmodi phaenomena pertinet, ex quibus idcirco potest rei veritas innotescere. 4 Affertur in eam rem exemplum eclipsis Solis

extructam olim in ipso littore, jam arenarum aggestione facta, aliquanto remotiorem ab ipso mari. Caeterum tuguria tantummodo visuntur aliqua et stramineae casae, in quibus tum quidem trecenta circiter capita piscatorum, nautarum et operarum ad ostii ipsius tutelam ac reparationem pecunia publica conductarum versabantur. Ubi primum erupit fluvius, ita brevi excrevit, ut casas omnes et tuguria occuparet. Nostrae etiam domus atrium impleverat aqua et jam scalis ad superius tabulatum conscendebat, non sine aliquorum metu, ne nos obrueret. Quod in tanta maris

Newtonus ipse hic invocatur, a cujus immortali theoria repetuntur rationes hujus phaenomeni. Illud autem Tu decus Angligenum atque humanae gloria gentis, quod ante hosce novem annos conscripsi in Italia inscius inscriptionis ejus sepulchralis, quam huc delatus inveni ad ejus tumulum auctoritate publica erectum, cum ea consonat mirum in modum. In qua nimirum inter caetera habetur illud Sibi gratulentur mortales extitisse tale ac tantum humani generis decus. In sequenti velut hymno, cujus mentionem feci lib. I. adn. 4, innuuntur fere omnia ejus physica reperta, quae

primus qui me conscendere Pindum
1.25  Jussit, et Aonias trepidantem duxit ad undas,
1.26  Dulcis amore parens atque idem sanguine frater.
1.27  Ergo age sis, o Marce, sinit sed publica quantum
1.28  Cura, affer vacuam nostra haec ad carmina mentem.
1.29  Cum meat ac tenues tranat vox aëris oras,
1.30  Corpora si medio nacta est obstantia cursu,

1.2.409  Ni pater omnipotens saevire impune vetaret 410
1.2.410  Fortunam ulterius, servans te maxima nobis,
1.2.411  Austriadum te Diva potens ad publica servans
1.2.412  Commoda: qua lethi revocata limine ab ipso,
1.2.413  Sol iterum roseo nitidum caput extulit axe,
1.2.414  Territaque optatam viderunt saecula

doctus desultor, ut omni
15.849  Quatuor e numero praestantes corpore pulchro.
15.850  Legit equos, campo admissos dehinc pellit ad urbem, 850 
15.851  Ampla volans qua strata viae se publica tendunt;
15.852  Mirantur dextra et laeva matresque virique
15.853  Spectaclum attoniti; celer ille huc transilit atque huc,
15.854  Mutatoque sedet dorso imperterritus; Eurum

si quis defendere volet, alia me quavis potius quam ista ratione defendat. Dicat nimio ejus rei, quae mandata erat, exequendae studio plus aequo festinasse; dicat gravissimo, ac laboriosissimo instituendae juventutis muneri addictum, ac verentem, ne quid privatis studiis de opera publica detraherem, ad omnia, quemadmodum cupiebam, limanda et perpolienda non satis otii habuisse; dicat carmina, quae ab Ovidio non nisi animo sereno deducta provenire dicuntur, scripsisse temporibus turbulentis, animo anxio, atque sollicito; dicat postremo, quidquid libuerit, modo

est, ut quod summos potentissimosque Principes nequicquam exoptasse intelleximus, id ipse praecipuo quodam privilegio, et singulari felicitate obtinuerit. Quae cum ita sint, cumque in opere egregio nihil omnino deprehenderim, quod aut Religioni Christianae, aut bonis moribus officere possit, e re publica esse censeo, ut elegantibus typis quam citissime in lucem proferatur. Romae Cal. Septemb. MDCCLXXVI. Petrus Antonius Serassius.

Ulysses:
33  Quis nunc excivit subito juvenisve, senexve?
34  Quae vis tanta urget trepidum? veniencia contra
35  Navigia, armorumque metus instare propinquos
36  Audiit? anne salus aliud quod publica poscit,
37  Nunciat huc primus? numquam fraudatus inani,
38  Quisquis hic est, doleat voto; sed Juppiter olli
39  Sic merito, quae mente agitat, bonus omnia praestet.
40  Dixerat. ac juvenis magni

sequeretur fama nepotes.
85  O Neleïade decus ingens Nestor Achivum,
86  Poscenti sumus unde, ultro tibi vera fatebor.
87  Sylvosa ex Ithaca vestras adnavimus oras;
88  Res privata viae caussa est, non publica: patrem
89  Quaerimus, auditum referat fors sicubi fama,
90  Magnanimum Laërtiaden, quem Pergama tecum 90
91  Evertisse ferunt pugnantem, atque Ilion altam.
92  Jam Danaum, quotquot fuerunt ad

quum sede recessit,
364  Telemacho adsedit, dictisque ita fatus amicis.
365  Dic age fortunae quae vis te dira coegit
366  Per freta lata sali vastam Lacedaemona adire?
367  An privata viae caussa est, an publica rerum
368  Conditio jubet ire, edissere vera roganti?
369  Talia quaerenti suspirans natus Ulysse 370
370  Reddidit: Atrida, magnorum o cura deorum,
371  Huc genitoris ego quaesitum nuncia veni,

citharam ferat ocyus auream
287  Demodoco; pendet regali in sede relicta.
288  Vix haec Alcinous: tecta intra regia praeco
289  Adproperat vati citharam adlaturus ab aula;
290  Nec non cura quibus ludorum publica, lecti 290
291  Surrexere novem proceres, atque undique campum
292  Aequantes late circum fecere patentem.
293  Et jam altis praeco citharam e penetralibus affert
294  Demodoco: ille

veteresque sodales
47  In patria visam cum salva conjuge, faxint.
48  Heic quoque vos maneant semper rata gaudia vestris
49  Cum nuptis gnatisque; dii vos omnibus auctos
50  Muneribus cumulent, procul absit publica clades. 50
51  Vix ea finierat; laeto clamore sequuntur
52  Phaeaces, ducique jubent tam digna profantem.
53  Atque heic Alcinous fido praecone vocato:
54  Pontonoë o, dixit, plenum cratera lyaeo

petunt connubia, et urgent
139  Invitam longo vastantes omnia luxu. 140
140  Hinc mihi et hospitibus non ullam impendere curam,
141  Supplicibusque datur, praeconum aut jura tueri
142  Publica; sed tristi tabescens anxia fletu
143  Irrita pro caro suspiria conjuge fundo.
144  At juvenes votis instant, dum pectore verso
145  Ipsa dolos, monitusque sequens ac jussa deorum
146  Tenvia in

aurato in cyatho sic voce loquutus:
299  Eja age nil metuas; fruere una heic munere bacchi:
300  Ipse manus rapidas arcebo, et foeda minantum 300
301  Dicta procum: non hаec certe sunt atria vulgi
302  Publica, verum Ithaci multo mihi parta labore.
303  Ergo omnes cohibete manus, et jurgia linguae,
304  Ne qua fuat magno nobis discordia motu.
305  Haec ille: infremuit pubes, labrumque momordit

Diplomatis illius in Tabulario Capituli Chasmensis asservari . Vide quid agas. Scin Tu Capitulum Chasmense Locum esse credibilem? Scin quod unum falsum Instrumentum in Tabulario publico repertum totius Loci fidem labefactaret? Idne agis ut in id authoritate publica inquiratur? Statue mihi idoneos testes et efficiam ut publica eatenus investigatio suscipiatur. Sed habes paratum effugium: ii a quibus Te audivisse dicis Croatae erunt dubio procul Testes minime idonei, erunt idiotae qui nec quid sit de Systemate Legum

Vide quid agas. Scin Tu Capitulum Chasmense Locum esse credibilem? Scin quod unum falsum Instrumentum in Tabulario publico repertum totius Loci fidem labefactaret? Idne agis ut in id authoritate publica inquiratur? Statue mihi idoneos testes et efficiam ut publica eatenus investigatio suscipiatur. Sed habes paratum effugium: ii a quibus Te audivisse dicis Croatae erunt dubio procul Testes minime idonei, erunt idiotae qui nec quid sit de Systemate Legum nostrarum Locus credibilis, nec quando M. Alexander vixerit, nec quis

Locum esse credibilem? Pridem scio. Scin quod unum falsum Instrumentum in Tabulario publico repertum totius Loci fidem labefactaret? Hoc Iuris consulti et critici aegre concedant sine multis exceptionibus et distinctionibus. Et quid Tibi videtur? Tabularium Apostolicum vaticanum an non publica in toto orbe authoritate gaudet? An non locus est, ut nostratum more loquar, credibilis? In hoc Tabulario originalis asservari dicitur a praestantissimis auctoribus Charta Ludovici Pii Imperatoris, qua augustus ille multas provincias Ecclesiae Romanae partim donat, partim jam donatas

Loci fidem labefactandum fuisse? Et ego (quod non feci) si credidissem vel suspicatus fuissem a veteratore quopiam idem Diploma subtrusum et a nimis credulo aliquo custode in Tabulario Chasmensi reconditum, totius propterea Loci fidem labefacto. Porro quod minaris Te effecturum uti publica authoritate Tabularium Chasmense ob Diploma Alexandrium inspiciatur, quod lubet fac, per me licet: quid enim mihi detrimenti allaturus es si illic non reperiatur; an propterea verum non erit me id a non nullis Croatis audivisse? Sed idoneos ad peragendam hanc Inquisitionem Testes a me

officio suo Custodem illum capituli, qui non dico falsa, sed verissima etiam, a Materia tamen fori aliena Instrumenta eorsum congereret. Vides etiam, id si reipsa fieret, praesertim vero si credibilis aliquis Locus manifeste falsis etiamsi Historicis Instrumentis scateret, ad ejus Expurgationem publica etiam authoritate procedi posse, adeo in sensu Legum nostrarum nec Tabularium Vaticanum, cujus praefectus nullam habet legalem fidei dignitatem, nec Cistam privilegiorum Regni, in qua ego diversos Litterarum Missilium fasciculos deprehendi, locum esse credibilem vides; hoc autem stabilito,

per commissariaticam administrationem ad merum arbitrium reductum ad normalia principia revocavi et in his illud per celebrandam bis singulo anno viarum deputationem conservari procuro. 10 Scio comiti Amade id etiam relatum fuisse quod processuales non attenta publica dispositione, quas ipsis lubet, vias reparari curent. 11 Verum si vult, convincam ego illum per acta publica quod hoc perinde falsum sit, sicuti et illud quod acta particularium congregationum in generalibus non referantur.

celebrandam bis singulo anno viarum deputationem conservari procuro. 10 Scio comiti Amade id etiam relatum fuisse quod processuales non attenta publica dispositione, quas ipsis lubet, vias reparari curent. 11 Verum si vult, convincam ego illum per acta publica quod hoc perinde falsum sit, sicuti et illud quod acta particularium congregationum in generalibus non referantur. 12 Ego regulatum iudiciorum tam civilium quam et criminalium cursum per id sustineo quod

ad congregationem scontro fieri curo et cum impossibile sit, sicut in dicasteriis, ita etiam in comitatu, ne complures restantiae enascantur, ut illa adminus, quae urgentiora sunt, expediantur, omnimode adurgeo. 14 Hi sunt quinque cardines circa quos publica comitatus administratio potissimum versatur. 15 Ostendant mihi inimici quod in hos propter meam surditiem aliqui defectus arrepserint et ego victas dabo manus. 16 Cum hoc non possint, illi alios vagos defectus mihi volunt imputare. 17

eadem enim die apud te fui et tibi totam sessionis illius oeconomiam explicui. 20 Si aliquam mihi amicitiam praestare vis, invia illos, apud quos rumor ille de illo odioso Anschuss invaluit, ad dictum protocollum et videbunt qualia mendacia in re adeo publica et evidenti contra me spargantur; una reflecte eos quod hinc metiri possint quam fidem adhibere possint aliis sinistris rumoribus qui de privatis meis factis per inimicos meos sparguntur. 21 Quod de magnatum et cleri per magistratuales contemptu

Hungarica Statum effecit. 3 Soli episcopi Statum praelatorum constituunt, capitula tanquam unus possessionatus nobilis considerantur. 4 Et ideo hactenus etiam non in Superiori, sed in Inferiori Tabula sessionem habebant. 5 Nulla ergo publica ratio subversatur quare, cum ditissimi etiam nobiles per Ablegatos comitatuum repraesententur, capitula et conventus (nisi, ut iam diximus, fidedignitatis praerogativa gaudeant) distinctos habere debeant repraesentantes; si enim hac

statum sensu, procurando communi totius nationis bono, adeo conveniens videtur ut nuper Coloniae Americanae, licet nec distinctionem statuum nec regiam dignitatem admiserint, ad assequendum tamen necessarium per tam extensum, ut illae occupant, terrenum in administratione publica aequilibrium distincta a repraesentantibus populi duo corpora stabiliverint quorum unum, nempe Senatus Superior, eadem ferme, quam in temperatis monarchiis optimates habent, Authoritate gaudeat, aliud, nempe Gubernator, eadem ferme iura

contrahi sicque unum ex iis corpus effici possit; quomodo statibus in distincta corpora divisis iustum nihilominus aequilibrium inter eos ita conservari possit ut tamen omnes status aequalem reipsa in legislatione partem habeant; quae pars cui statui in administratione publica competat; an omnia indiscriminatim onera publica per omnes civium classes supportari debeant, vel vero cura securitatis externae, id est onus militandi aliquibus, onus e contra tributorum aliis civium classibus deferenda sit? 23 Omnes de his et

quomodo statibus in distincta corpora divisis iustum nihilominus aequilibrium inter eos ita conservari possit ut tamen omnes status aequalem reipsa in legislatione partem habeant; quae pars cui statui in administratione publica competat; an omnia indiscriminatim onera publica per omnes civium classes supportari debeant, vel vero cura securitatis externae, id est onus militandi aliquibus, onus e contra tributorum aliis civium classibus deferenda sit? 23 Omnes de his et aliis similibus obiectis latae leges

suffragii in Diaeta gaudere possit, et tamen recens terminatis comitiis Iazigibus, Cumanis, et oppidis Haidonicalibus sessio et votum admissa sunt. 34 Ut aliquod etiam de vicinis populis exemplum adferamus, apud Polonos onera publica per constitutionalem legem ita partita fuerunt ut cura externae securitatis, id est onus militandi, clero, magnatibus, et nobilibus, onus vero tributorum solis ignobilibus incubuerit; et tamen illi haud ante multos menses constitutionale hoc institutum commutarunt,

22 Habet tamen singulum hoc departamentum particularia quaedam obiecta quae propter connexionem materiae eo referuntur, et quae consignatio sub B. individualiter exhibet. 23 Publico-politica in publica, politica et litteraria dividi possunt. 24 Ad publica generatim ea, quae ad nexum cum Augusta Aula vel 9,24 Augusta… vel] in margine manu altera |

materiae eo referuntur, et quae consignatio sub B. individualiter exhibet. 23 Publico-politica in publica, politica et litteraria dividi possunt. 24 Ad publica generatim ea, quae ad nexum cum Augusta Aula vel 9,24 Augusta… vel] in margine manu altera | quae ad] ad addidi exteris provinciis pertinent,

habetur, erigendis. (3tiae) 49-o De relaxanda locis damnificatis contributione. (3tiae) 50-o De charitativo subsidio ab exteris provinciis Hungariae locis submisso. (4tae) 51-o De reluendis a contributione publica elibertatis per civitates fundis. 3 Accessoria. (5tae) 52-o De impopulatione, seu tabellae conscriptionis animarum. (5tae) 53-o Tabellae conscriptionis frugum procreatarum.

(5tae) 54-o Tabellae de seminatura vernali et autumnali. (5tae) 55-o Tabellae pretii rerum victualium. C. Publico-Politica. 1 I. Publica, quae augustam Aulam, totum Regni statum, aut nexum cum exteris provinciis concernunt. (4tae) 1-o Circa itinera Suarum Maiestatum vel ablegatorum exterarum provinciarum. (6tae) 2-o De diversis honorum, characterum, et dignitatum gradibus variis

cassam etiam domesticam ferme semper involvunt 12-o obiecta politiae quae erogationes aliquas requirunt 13-o obiecta sanitatis in quantum aeque erogationes involvunt 14-o regulatio taxae concivilitatis 15-o de reluendis a contributione publica elibertatis fundis 16-o de suspendendis ab officio et salario renitentibus magistratibus 17-o de inductione scholarum nationalium in civitates 18-o de statutis civitatum 19-o de confectione vectigalis, et elevatione tariffae in quantum in

vestrum gravibus vestris consiliis adiuvare velitis. 2 Mearum erit partium causas, quae Vos a frequentandis publicis congressibus impedire possint, removere. 3 Vos, puro boni publici studio animati, convenite quaeso frequentes quoties de causa publica disceptatur; reddite eam, quae comitiis comitatuum de systemate legum nostrarum debetur, dignitatem; perspicacia, aequanimitate, gravitate vestra sustinete magistratum vestrum, me, causam publicam. 12.1 Studium operamque meam ut Vobis offeram,

2 Non nosti tu satis indolem hominum administrationi publicae praepositorum. 3 Quamcunque clare iis naevus aliquis remonstretur, quia id ipsi non observarunt, malunt eum quoque modo tueri quam privato eam gloriam concedere quod eius opera administratio publica adeo insignem acceperit reformationem. 4 In particulari hoc casu, quascunque tu contrarietates ostendas, uno hoc argumento Corpus Iuris salvabunt quod omnia haec per subsequum imperantis et statuum consensum iam sanata sint. 5 Interea

Ascraei tu carmina docta poetae,
Si vacat, et fesso rerum si qua otia moles
Publica dat, leni vultu dux accipe: in illis
Invenies, quae lecta tibi dulcedine mentem

1122  Agrion atque Latinon Vlyssi protulit, acrem
1123  Progeniem iustamque: procul qui littora circum belle atque eleganter italicis versibus extulit ac luce publica donavit inter alia sua doctissima carmina Gasto Comes Rezzonicus ille flos merus omnium Italorum, delectae et pater eruditionis. Vtinam et Musaeum seu Herus et Leandri amores cito nobis proferat! 1131

residet, sociosque inter nugatur egenus 621 fuge plena pigris etc. Antiphon in Oratione contra Nicoclem ait, xi<r%a? publica vocabant loca, in quibus otiosum vulgus desidebat. Vide quae Clericus ad hunc ipsum versum ex Cleanthis libro de diis affert. Officinas autem ferrarias etiamnum, praesertim in pagis, plenas hyeme cernimus otiosis rusticis inter

XII. KAL. JUNII A BERNARDO ZAMAGNA PATRICIO RHACUSINO RECTORI CONSILIARIISQUE REIP. RHACUSINAE EXCELLENTISSIMIS QUAM EX SENATUS CONSULTO SCRIPSIT CORAMQUE IPSIS RECITAVIT IN FUNERE ROGERII JOSEPHI BOSCOVICHII PUBLICA AUCTORITATE APPARATO EAM UTI CIVIUM EXTERORUMQUE PLURES ET PERLEGERE POSSINT ET HABERE NE OBLIVIONE EORUM QUI NUNC SUNT NEVE RETICENTIA POSTERORUM ERGA TANTUM VIRUM REIPUBLICAE RHACUS. PIETAS STUDIUMQUE INTEREAT EX SENATUS ITEM CONSULTO IMPRESSIS AERE LITTERIS

nulla datur toto truculentior orbe
Gens Hunno; Theuto svavior ipse fuit.
Est levis, inconstans, semper cupidusque novandi,
Intollerandus herus, non tollerans dominum. /
Ambitione tumens, quivis vult esse monarcha
Nobilis, et nullus publica ferre onera.
Non est his certe notio vel prima gubernii,
Et tamen his nunc vos vendere sponte lubet!
Barbara praeterea lingva est, quam respuit omnis,
Ni extremi Lappon incola forte poli.
Ac merito, nam alphabetum non exstat

Absque Simone sacra vendere nulla solet.
Tollite Scaligeros, nolite fieri Sic, pro: fieri nolite Simones:
Dulcis libertas vestra perennis erit!
Ergo cupis jungi, capias ut publica solus
Munia, mancipium sitque Croata tuum.
Nempe tuo velles si quando more novare,
Ne ausus impediat forte Croata tuos.
Hunc igitur captas banatu, illumque senatu,
Hunc magnatu, hi dant

(verba sunt Rescripti) ut Domini Status et Ordines de eo etiam sollicito studio et omni conatu agunt quo insurectionis negotium in eum redigatur ordinem ut per eius regulationem promptum atque efficax auxilium pro publica necessitate atque adeo ipsius Regni defensione in omnes eventus haberi possit. Modalitates duae per Kollárinum allatae Duplex eius rei

grassationibus incolas Regni ad eas deductos fuisse angustias, tantamque redactos paucitatem ut vix amplius pristina Regni facies apparuerit. Quid itaque mirum adeo comminutae nobilitatis personalem insurectionem lege publica inutilem eotum recognitum fuisse. Cum utilitatem eius denuo agnitam fuisse, ut primum pristinas Regni vires resummere caeperat, sequentium annorum leges satis testentur, quibus ad veteranum hoc defendendi Regni praesidium continuo

Lex omnis ex illius quo perlata est temporis ratione debet explicari. Proinde cum lex illa anno saeculi huius 15o condita est, superest ut quaenam adhuc eotum in Hungaria superfuerint banderia pervestigemus; qua in re praeter alia publica temporis illius documenta lumen nobis sat clarum subministrat conditi sat longo postea intervallo anno 1741. articuli 63. §. 9. qui (post absolutam iam personalis, portalisque insurectionis modalitatem) nobilium

sic responderunt; verentur status ne, si in hos sex, vel tres postremo postulatos annos consentiant, postea per totum illud temporis spatium nullum habituri sint conventum publicum in quo ultra consueta offerri subsidia publica gravamina et necessitates suas declarare deque necessario illorum remedio communibus votis inter se decernere et concludere possent. Quanto iustius hic in praesens metus status incessere potest, sive rei, quae agitur,

admensurari, res haec eo spectare videtur ut tres ad summum necessitatis gradus constituantur ac pro ea ratione triplex diversus insurgendi modus confirmatur reservato etiam (si ita libet) cognoscendi in quonam necessitatis gradu res publica versetur diaetae arbitrio. Atqui id ipsum et natura et constans legum nostrarum sensus excludere videtur ut tres tantum statuantur gradus periculorum, quando experientia constat periculum militis numeris et intendi, et remitti

parte ex altera in casu extra ordinario, seu extremi periculi, quo cessante ordinaria legum provisione ipso naturae instinctu ad nos quaqua ratione defendendis obligari certum est: nunc, inquam, hos duos casus publica lege distingui e re regnicolarum videtur; itaque pro ordinario periculo quodvis bellum quod cum tali hoste geritur, qui finibus Regni adiacet, intelligi non posse, cum citatarum legum sensus, tum constans antiquorum temporum experientia, tum

praelatis exoletae iam a decimis banderiorum obligatio postliminio imponatur, posse eos praetendere ut ipsi quoque postliminio, ubique ad sedecimorum usum reponantur; verum inter utrumque hoc intercedit discrimen, quod decimae publica lege pure ad usum iam restrictae sint, praelati ab onere banderii nulla sint lege absoluti. Interim haec 7o nempe et 8o utcunque accepta fuerint, haud equidem in magno discrimine ponam, praesertim cum hoc in casu

actu luget, Sua Regia Maiestas ulla unquam ratione induci valeat ad rem publicam aliter quam iuxta leges patrias publicaque sancita moderandam; neque ulla insciis, aut inconsultis Statibus mutatio unquam fieri possit; cum interim tamen SS. et OO. ita frequenter ac id res publica legesque ipsae exigunt in generales Regni conventus vix, ac ne vix quidem, nisi cum maxima regnicolarum incommoditate et dispendio cogi queant: idcirco constituendus est Excelsus Regni Senatus, comitiorum quasi perennantium locumtenens, et hoc ipso

in ipsa hominum existimatione exaequntur, id autem ea ratione a effecturos arbitrabantur si clausulam ejusmodi donationi iniseri procuraverint. 13 Quod tamen eos minime assecutos fuisse puto; invecto enim haereditariae nobilitatis systemate ea ex ipsa rei natura publica opinio suapte invalescit quod vetus nobilitas prae nova majorem adferat existimationem, publica autem opinio nullis, praesertim naturae rei contrariis clausulis se cogi permittit. 14 Quare ego ita existimo quod sub ipso S.

ejusmodi donationi iniseri procuraverint. 13 Quod tamen eos minime assecutos fuisse puto; invecto enim haereditariae nobilitatis systemate ea ex ipsa rei natura publica opinio suapte invalescit quod vetus nobilitas prae nova majorem adferat existimationem, publica autem opinio nullis, praesertim naturae rei contrariis clausulis se cogi permittit. 14 Quare ego ita existimo quod sub ipso S. Stephano descendentes primitivarum, quae Regnum occuparunt, familiarum pro

externo quemcunque ditissimum etiam civem vincere possit. 12 Angli ultro adhuc sunt progressi et, cum nossent regem in ipsa legum executione ministrorum opera uti debere, quo regis personam magis adhuc sacram efficiant, hunc impeccabilem et solos, si quid e re publica non agatur, ejus ministros rationi reddendae obnoxios reddiderunt. 13 Voluerunt illi hac ratione id efficere ut nullus ministrorum aliquid, quod reipublicae rationibus officiat, regi suggerere ausit, quodsi vero rex ipse

a liberis, non tamen nobilibus, hominibus exactio stabilita fuit. 6 Verum non cessarunt reges subsequi etiam a nobilium colonis haec praeter omne fas exigere, donec tandem sub Carolo I institutum hoc nomine lucri camerae lege publica receptum fuit. 7 Caeterum inalienabilitas bonorum coronalium, ac praesertim terrarum, populorumque castris adscriptorum jam quidem sub S. Stephano lib. 2. cap. 6-o tamquam lex fundamentalis stabilita fuit. 8 Inde enim regia

§ 57 Uladislaus inaugurale sacramentum nuncupavit. 1 In edito per status de coronatione regis hujus instrumento de nuncupato per eundem inaugurali instrumento diserta quidem mentio non occurrit, e clausula tamen illa: "cum peractione publica et manifesta omnium illarum caeremoniarum, quae ad eandem (coronationem) et ejus efficacium concurrere debuerunt" Uladislaum illud, velut jam vidimus, usu receptum nuncupasse non obscure apparet. Primus, quoad hactenus constat,

4 Apparet etiam ex alia ejusdem instituti clausula (b) quod regi primo per coronationem reale potestatis regiae exercitium conferatur. 5 Dignum denique observatione est etiam illud quod de utraque tantum cum illegitima corona peracta coronatione publica exstent instrumenta eo, ut e toto utriusque instrumento contextu apparet, consilio edita ut validitas harum coronationum vindicetur, quae causa cum in peractis legitimo diademate coronationibus non fuerit subversata, probabile est de ejusmodi coronationibus nulla

1-um limitibus unius anni circumscripta fuerit, Ladislaus Gara palatinus, praecipuus Hunyadii aemulus, absente in aliis provinciis rege, necdum elapso anno in particulari aliquo conventu (alia enim praeter ea, quorum decretum in Corpore Juris exstat, nulla publica regni comitia ad annum 1454. memorantur) pervicit ut novum e sex de singulo statu deligendis viris consilium constituatur quod publica oeconomica, et militaria summa cum potestate administret. 3 Verum rex saniora edoctus id ipsum Hunyadio relinquit

necdum elapso anno in particulari aliquo conventu (alia enim praeter ea, quorum decretum in Corpore Juris exstat, nulla publica regni comitia ad annum 1454. memorantur) pervicit ut novum e sex de singulo statu deligendis viris consilium constituatur quod publica oeconomica, et militaria summa cum potestate administret. 3 Verum rex saniora edoctus id ipsum Hunyadio relinquit arbitrio an consilium hoc abrogare, vel vero ita confirmare velit, ipse illi ut eidem praesit (a). 4 E quo diserte patet

et baronum conventum. § 65 Mahomete Hungariae jam imminente regnicolae decretam ante biennium insurrectionem praestare recusant. 1 Cum Mahometem in proposito invadendae Hungariae persistere fama publica ferret, in hoc 1445. conventu de opponenda eidem valida manu agitata fuere, sed cum Mahometes eo iterum anno cessaverit, nullum eorum, quae forte ibi decreta fuerant, effectum subsecutum esse comperimus. 2 Anno 1456. Ladislaum comitia

potuisse. 11 E plurimis enim decretorum ejus articulis apparet violentas bonorum occupationes per regnicolas ad invicem factas sub hoc etiam rege viguisse (b); apparet etiam banos et comites in ipsum jus patronatus regis in ecclesias ita involasse ut id publica lege prohiberi debuerit (c). 12 Quod si adhuc post inveterata adeo sub prioribus regibus mala illa loco Mathiae languidus aliquis et remissus rex 32 annis imperasset, sane cladem Mohácsianam, quam post 36 ab obitu Mathiae annos Hungaria experta est,

provinciis tantisper edoctus privilegium hoc in comitiis 1405. per articulum 11-um cassari plenamque domesticis mercatoribus libertatem admitti, ut jam vidimus, procuravit. 8 De extraneis ne ille quidem defectum hunc potuit emendare, qui sub Uladislao plane publica lege confirmatur (c). 9 Melior tantisper, sed tamen gravis fuit etiam ille error, quod antiquiores reges aliquibus civitatibus ius praeemtionis concesserint. 10 Nimirum non licebat

spolia et rapinae viguerunt. 12 Ita propagato divitum nimium aliquot optimatum in reliquas etiam civium conditiones luxus exemplo, publicos proventus depeculandi studium, quodve adhuc deterius est, venalitas ministrium invaluit. 13 Ita perturbata publica administratione illae etiam, quae adhuc nationi supererant vires, nunquam in unum cogi potuerunt quo hostibus regni communibus viribus resisti potuisset. 14 Inde evenit ut Maximiliano Austriam tam facile recipere et totam ferme Transdanubianam Hungariam

1514. articulo 56. sanciebatur ut comitatui Hevessiensi saecularis tantum usque reditum episcopi praeficiatur, huic vero reduci munus hoc continuo restituatur. 29 (a) Et ideo jam sub Sigismundo decreto 2-o art. 14. et decreto 3. art. 12. lege publica prohiberi debuit ne fora spiritualia causas prophanas vel vicissim tractent. 30 Verum debuerunt fora spiritualia legem hanc transgredi, cum jam in capitulatione Szilághiana articulo 9, sub Mathia vero 1462. articulo 2. et 1464. art. 14-o ipsae causarum

tradiderat Turcus edacibus,
1.1.2.3  non audis lituos gratave barbita,
1.1.2.4  non heic 3 Aonidum choros.
1.1.2.5  5 Iasorum 4 Celebris Publica res cubat, [4]
1.1.2.6  oppressa et Scythicis tota furoribus
1.1.2.7  et longo rudium germine temporum,
1.1.2.8  nostro maesta iacet solo.

1.1.2.28  Almi percipient chelyn.
1.1.2.29  Reddetur veteri gloria Mursiae,
1.1.2.30  30 reddetur celebri linea Sirmio,
1.1.2.31  Res claris dabitur Publica Iasiis, 8
1.1.2.32  quum Dii 9 Pannoniam colent.
1.1.2.33  Iam cunctis nimium care 10 tyronibus, [5]

inductionis facilitatio promittebatur; boum vero quaestus non tantum in has, sed in ipsum etiam Imperium Germanicum liber admittebatur, et art. 29, quo subditorum Ottomannicorum per Hungariam quaestus ad mentem praeexstantis cum Aula Turcica tractatus regulabatur. Legislatio anni 1751. etiam ad publica potissimum obiecta animum advertit. Unica art. 17 commercialis lex perlata est, qua omne fluviale telonium prohibetur. Advertit tandem legislationis animum id, quod vectigalis tricesimalis impulsu, omne commercium Hungariae versus mare per Pettovium et Tergestum viam iniverit; quare 1765.

Alimentatio populi, sicut in aliis regnis, ita etiam in Hungaria, ad novem summa capita revocatur: nimirum ad agriculturam, rem vinariam rem pecuariam, rem metallurgicam, operas manuales, opificia, fabricas, quaestum et servitia, seu publica seu privata. Sunt qui unico tantum industriae genere subsistunt, alii duas etiam pluresve alimentationis species consectantur. Ita agricultura cum re vinaria et pecuaria, ubi id solum admittit, plerumque coniungitur, et insuper minutus etiam quaestus exercetur. Multi

obiecti cultura; in vernaculo idiomate traductis libellis populum illuminare conati sunt. Edidere idonea ad promovendum singulum oeconomiae publicae ramum normalia. Plerumque incolarum industriam propositis etiam praemiis excitarunt. Iuvat itaque nosse ad quem gradum oeconomia publica, cuius officium est producta naturae omnium trium regnorum et augere et perficere tantis medii ferme seculi conatibus perducta sit, ad hoc, ut quid adhuc legislationi hoc in genere agendum restet, intelligatur. Minerale regnum quod attinet, id ordinata intuitu

et immersionem earum haud debite tractatam fuisse referat. Verum et haec industria aut intercidit aut certe paucis tantum in locis adhuc retinetur. § XXXIV. Cultura lini. Ad perficiendam lini qualitatem administratio publica nihil hactenus contulit; in comitatibus tamen Scepusiensi, Arvensi, Liptoviensi etc. privata industria eum perfectionis gradum attigit, ut confectam ex eo telam, Bohemicae in omnibus aliis aequivalere, tantum in gravitate et dealbatione cedere, toties memoratus mercator

situatione positoque ob oculos non tantum actuali oeconomiae publicae et commercii statu, sed ipsa etiam circulationis pecuniae in Hungaria theoria, superest, ut Deputatio haec ea, quae ad perducendum maiorem florem utrumque hoc obiectum, lege publica constituenda esse arbitratur, demisse proponat. DE IMPOPULATIONE § LXXIX. Naturalis populationis progressus. In Regno minus populoso, is est naturalis populationis progressus, ut nisi bello, fame, peste

illius legislatio e republica haud esse existimavit, populationem naturali tantum suo progressui relinquere, verum ut celerius eius incrementum, extrinseco etiam subsidio procuret, anno 1723. articulo 103 immigraturis in Regnum exteris eum favorem concessit, ut per sexennium a contributione publica immunes habeantur. De intraneis, qui aucto nimium domi suae numero alias seu possessiones seu comitatus impopulaturi essent, providere superfluum adhuc videbatur; in desolato enim, in quo tunc adhuc Hungaria versabatur statu, casus eiusmodi vix potuit evenire. Nunc cum

exteris per legem iam concessus magis adhuc extendendus censetur. Relate ad secundam quaestionem: cum sola sexennalis a contributione exemptio non sit sufficiens ad alliciendos exteros colonos incitamentum, immunitatem illam non tantum ad decennium, sed ad omnia etiam reliqua publica onera, velut labores viarum, praeiuncturas, praestationes portionum et tyronum statutionem diserte extendendam esse, Deputatio haec eo magis arbitratur, quod nisi nova eiusmodi possessio exsurrexisset, omnia haec onera residui incolae alioquin non tantum decennio illo, sed toto etiam

et Regem iam introductum in praesens tantisper labascere coepit, obtineri possunt. Sed horum organisatio publico-politicae Deputationi commissa est. DE AUGENDIS ET PERFICIENDIS NATURAE PRODUCTIS IN GENERE § XCII. Ut oeconomia publica perficiatur, debet legislatio nationalem industriam excitare. Naturae producta nonnisi incolarum industria augeri et perfici possunt. Industriam principio necessitas imperavit; verum postquam illa eo provecta, ut incolae primis tribus necessitatibus, victui

reddere contendebat. § XCIV. Utilitas est praecipuum oeconomiae publicae movens. Et hoc est genuinum oeconomiae publicae movens unicumque efficax et augendae et perficiendae industriae medium. Quidquid seu legislatio seu administratio publica ad promovendam industriam agat, nisi in hac basi fundetur, optatum effectum nunquam producet; sicut vicissim enata utilitate, industria suapte etiam solet excitari. Ipsa praemia cum pro una tantum vice decerni soleant, ut industriae, cui praemium propositum est, primum specimen producatur,

effectu non sinant deterreri, sed urgeant, instent neque remittant, doneccunque populum eiusmodi industriae ramo manum effective admovisse videant. Si Consilium systematicas de effectu relationes periodice urgere non desistat; si denique omnia haec magistratibus, qua pars eorum officii, lege publica imponantur, excutiet certe populus, praesenti utilitate allectus ignaviam omnesque utiles industriae species sensim apprehendet. § XCVI. Periti novi eiusmodi instituti homines, qui populum instruant, adhibendi. In altero casu

hanc in foenilibus suis inducere velit, solent se plerumque coloni opponere, dominum suum recursibus ad magistratum comitatensem molestare, imo horum aliqui votis colonorum reipsa subscribere solent: quare abusus hos, velut alioquin in potestatem rebus suis libere utendi impingentes lege publica abolendos esse Deputatio arbitratur. DE VINEARUM CULTURA § CVI. Status culturae vinearum. In culturam vinearum genius populi Hungarici adeo propendet, ut has, ubi solum admittit, longe maiori

§ CVII. An vineas in plano sitas sufferre expediat. Caeterum proposuerunt aliquae iurisdictiones, ut cum alioquin nimia vinearum copia laboremus, eae, quae in locis planis et oleribus potius quam vitibus idoneis plantatae sint, lege publica evellendae decernantur, neve id imposterum fieri possit, eadem lege prohibeatur. Et vero si parte ex una id spectetur, quod planae eiusmodi vineae non possint non malae qualitatis vina procreare; quod cum procreata in his vina, sub nomine illius, cui vineae hae subiacent, promontorii

Hungaria magnam ultra domesticum usum navalium lignorum quantitatem habeat, et quod adsit idoneus emptor, qui ea in valore medii millionis quotannis educere paratus sit. Verum in omnium eiusmodi privatarum negotiationum promotionem legislatio nulla alia, quam vectigalis via influere, administratio publica nonnisi assistentiam speculatoribus eiusmodi praebere, rem ipsam nonnisi privatorum industria conficere potest. § CXI. Ordo sylvarum lege publica stabiliendus censetur. Tertii ordinis locis providere iam ad partes attinet

privatarum negotiationum promotionem legislatio nulla alia, quam vectigalis via influere, administratio publica nonnisi assistentiam speculatoribus eiusmodi praebere, rem ipsam nonnisi privatorum industria conficere potest. § CXI. Ordo sylvarum lege publica stabiliendus censetur. Tertii ordinis locis providere iam ad partes attinet legislationis. Sicut enim lex, nec industriam privatis praecipere, nec qualem (modo in detrimentum publici non vergat) fundi sui usum facere possit, praescribere: ita vicissim ne quis fundo suo cum

et forte talibus, quae maximam earum necessitatem habuissent, penitus intermissa fuerit, censet Deputatio haec, ut interea etiam, donec complicatior sylvarum ordo in realem effectum perducatur, magistratus comitatuum illorum, qui sylvis non abundant, ad promovendam salicum implantationem, lege publica obstringantur. § CXIII. Usus tectorum habanorum propagandus. Tecta habana cum incendio resistant, ad sylvarum etiam conservationem haud parum conferunt; disposuerat iam piae memoriae Imperatrix et Regina, ut eorum usus propagetur,

lignorum speciem producat; per implantationem vero sylvarum, necessitatibus incolarum melius utique prospiceretur cum tamen hoc industriae genus et impeditum sit et longae admodum exspectationis, ut populo illi interea etiam consulatur, Deputatio haec eius est demissae opinionis, ut lege publica sanciatur: 1) quod lithanthraces cuiuscunque demum sint speciei, inter metalla non censeantur, sed ad liberam privatorum industriam pertineant; 2) ut proposita iam inventoribus pecuniaria praemia ad ea solum loca restringantur, ubi torfae et lithanthracum aut praesens usus haberi aut certe

inferiores productae fuerunt. Verum et industria haec, seu quod semen perinde degeneraverit, seu quod modus eius culturae non satis fuerat observatus, seu denique distractionis defectu non multo post intercidit. § CXVIII. Ad eam perficiendam administratio publica industriam nationalem debet excitare. Cum productum sit voluminosum neque magni in se pretii, sumptus longinqui transportus per axem sustinere non potest; si navigatio per Mare Nigrum aperiatur, eos saltem comitatus, qui Danubio et Tibisco adiacent ad perficiendam producti

facto pretium producto huic pro arbitrio statuere; 3) ut officiales eius productores tabaccae aliis modis vexare et emungere potuerint. § CXXVII.. Adhibita ad eam revelandam media cupitum effectum non produxerunt. Interea administratio publica omnem movebat lapidem, ut tabaccae Hungaricae eductio adminus per Flumen procurari possit. Distribuebat semen Americanum et Levantinum, indicabat specificos tabaccae defectus, ut eius cultura perficiatur, modis omnibus adurgebat, aliquas plane e Turcia familias Levantinae tabaccae culturae

publicabatur constituebaturque praemium pro hinnulo a normali admissario producto, si primae classis fuit sex, si secundae quatuor, si tertiae classis duorum aureorum, verum variae iurisdictiones variam hanc benignam ordinationem effectuandi vicem iniverunt. Aliqui comitatus unum aut etiam plura publica equatia erexerunt, alii plures comparaverunt admissarios, hos per districtus comitatus diviserunt iisdemque viciniorum rusticorum caballas admitti procurarunt. Aliae potentiores communitates ad comparandos sibi proceriores admissarios disposuerunt. Omnia tamen haec, eum tantum effectum

reassumatur. Verum si tota hac in re separentur ea, quae a pura principis clementia pendent, quaeve ad agenda administrationis publicae referuntur, via legislationis sequentia tantum constituenda esse Deputationi huic demisse videntur:
Ne comitatibus publica equatia servare liceat. Id enim citra grave contribuentium onus fieri non potest. A converso Comitatus illi, in quorum gremio potentiores communitates reperiuntur, apud quos maior equorum quam boum usus viget, has ad intertenendos a proportione maioris staturae

delicatior lana longe cariori veniat adhuc, in illum etiam casum interesset hanc vendere, crassiorem autem aliunde procurare. § CLI. Duo generales modi introducendorum utilium institutorum. Quodsi omnia, quae in praemissis de oeconomia publica dicta sunt, combinentur, apparebit demum duos esse praecipuos eam promovendi modos:
Si nova aut utilior manipulatio in dominiis, seu cameralibus seu fundis religionis, aut studiorum primo introducatur; comitatus vero illi, quibus obiectum eiusmodi convenit, pro hac

donec certiora edocear, hoc est sententia: quod illorum tantum regum privilegia non observentur, quorum acta et facta, seu quod crudeliter, seu vero quod arbitrarie contra constitutionem Regni imperarint, sub successore suo publica lege rescissa fuerunt; quemadmodum omnia Petri facta adeoque etiam privilegia sub Aba antiquata fuisse constat. Motiva huius meae sententiae proferre non vacat; volui eam tibi tantum indicare. Habes meam de

sicque maius adhuc sui desiderium in eadem excitare potuerit. §.25. Status alimentationis in partibus fertilioribus. Si iuxta naturalem, quem res publica singulae civium classi destinavit scopum res procederet, ruri tantum agricultura, manualibus operis et servitiis oeconomicis, in civitatibus vero opificiis, manufacturis, quaestu, publicis et

illuminare conati sunt: edidere idonea ad promovendos varios Oeconomiae Publicae ramos Normalia: Incolarum industriam saepe propositis etiam proemiis excitare conabantur. Iuvat itaque nosse ad quem gradum Oeconomia Publica, tantis medii ferme Saeculi Conatibus perducta sit? Minerale Regnum ordinata huius intuitu Montanistica Deputatio proponet.

impedire, debuit arbitrium pretii unice ad Apaldo Viennense recidere debuit denique id efficere, ut eius Officiales Productores Tabacae variis modis vexare, et emungere potuerint, interea Administratio Publica, omnem movebat Lapidem, ut Tabacae Hungaricae ad exteras Provincias evectio adminus per Littorale pedem figere possit. Repraesentabat specificos Officialium Depositorii Pesthiensis excessus, prohibitionem

procreato, si fuit 1ae Classis 6ti 2di 4ti 3ae 2rum aureorum. Verum diversae Iurisdictiones diversam etiam Benignam hanc ordinationem effectuandi viam iniverunt. Aliqui Comitatus unum aut plura Publica Equatia erexerunt, alii plures altiores Admissarios procurarunt, hos per Districtus Comitatus diviserunt, vicinorumque Rusticorum Caballas iis admitti procurarunt. Alii denique, potentiores

Anno 1788. diminuta, si his addatur erectum iam Viennae Filatorium, admissaque in Germanicas Provincias Crudi Hungarici Serici absque omni Portorio Inductio, facile apparebit Sericeas in Regno Fabricas iam ita nutare, ut nisi Publica Providentia modum posuerit, eas proxime prorsus collabescere oporteat. In Particulari si expirante Camerali Contractu Camerale Sericum absque Reflexione ad domesticos Fabricantes, per auctionem

speciei elaboratis Hungaria, quanquam et superfluas cutes et necessarium pro cerdonariis elaboratis alumen uti et gallas quercinas domi habeat, e vicinis Germanicis provinciis providetur. Nimirum in his populatio curaque publica administrationis industriam adeo iam intendit ut earum fabricantes non obstantibus et transportus et tricesimae sumptibus crudas pelles educere, elaboratas vero denuo in Hungariam cum lucro revehere possint. Pelles

elaboratarum, quas illae conficiunt, plurimus sit in Regno usus, notabilibus saepe sumptibus in Regno excitatae, non multo tamen post interciderint. Ipse ille, quem exhibuimus actualis earum Status tantis, quas Administratio Publica in earum Incrementum per medium id Saeculum impendit, curis minus respondere videtur. Intrinsecae Lenti in Hungaria Fabricarum Progressus causae: Verum erectae

quare si quis etiam aliquam fabricam excitet, principio statim cum defectu necessariarum manuum debet colluctari. Quodsi has quoque procuravit, cum novo adhuc in Regno tali fabricarum obiecto administratio publica nullam quoad Fabricas Politiam defixerit, Tyrones, et Sodales saepe admodum intempestive heros suos deserere solent. Et hae sunt intrinsecae causae, quae sicut in omni tantisper fertiliori, et mediocriter

1776. pro Gallicia Vectigalis conferatur, subsequis ordinationibus Complures eatenus factas esse mutationes facile apparebit. In particulari auctum fuerat ultra tenores praevii Tractatus Polonici Cremati Portorium, ob quod Res-Publica Polona Taxam vini Hungarici ad 4 aureos elevavit. Moscoviticus Tractatus eodem §o perinde confirmatur verum huius usum ennatum, non multo post ut iam vidimus, Bellum intercoepit, adeoque eius intuitu nulla etiam ab eo

foenore compensabatur. 10. Status Actualis Fundi Publici. §.88. Fundus seu Cassa Publica pro ratione variarum, quae statui incumbunt necessitatum varias etiam recipit Destinationes. Maiores nostri continuis fermê bellis impliciti omnes suas de creando fundo Publico curas ad necessitates Bellicas

Oeconomiae Publicae Speciem, pro variis Regni necessitatibus fundus aliquis confletur, detuleruntque erecto in iisdem Comitiis Consilio Locumtenentiali Provinciam per articulum 115. ut Proiectum Fundorum, e quibus Publica eiusmodi Oeconomia institui possit elaboret, et proximis Comitiis referat. Proiecto hoc nec in subsequis 1712 nec in Anni 1741 Comitiis exhibito. Coeperunt Status ipsi Obiectum in Diaeta ista agitare,

et proximis Comitiis referat. Proiecto hoc nec in subsequis 1712 nec in Anni 1741 Comitiis exhibito. Coeperunt Status ipsi Obiectum in Diaeta ista agitare, proposuerantque Principi pro conflanda eiusmodi Cassa Publica Sequentes Fundos 1o ut 15 denarios qui pro Stipendiis Dicasteriorum in Comitiis 1723. pretio Salis adiecti fuerunt, Cassae Regni inferantur, ex hac Dicasteria exolvantur, et quod reliquum fuerit in

ex quibus tamen reconvalescens coactus est omnes conditiones Caroli subscribere; fuerant hae tabulae pacis: Franciscus juri in regnum Neapolitanum renunciet. 6 2‑o) Ducatum Mediolanensem restituat duci Svorciae Francisco, et per hanc renunciationem etiam res publica Geneva in libertatem restituta est. 7 3‑o) Ducatum Burgundiae Carolo tradat proxime. 8 4‑o) Renunciet supremo juri in comitatus Flandriae et Artesiae. 9 5‑o) Nunquam velit agere ad recuperandum regnum

Galli etiam ipsis aliquot exigua loca occupata restituerunt Hispanis. 4 Circa hanc aetatem, nempe 1677, Carolus II attigit majorennitatem in Hispania, proin mater abdicare debuit se tutelae, imo ex ipsa urbe regia excedere debuit regina, ne amplius ad negotia publica et regni influere possit, minister vero eius Valantzoela ad insulas Phylippinas relegatus est usque dies vitae suae; regina vero Toleti resedit. 37.1 LudovicusXIV, inquietissimus principum, non diu permansit in quiete, sed causas quaesivit

membra curiae inferioris, et sic convocatum est integrum parlamentum. 2 Hoc parlamentum 8-a Maji anno '60. Carolum salutavit regem Angliae missique sunt legati ad eum salutandum, qui 29-a comparuit rexque salutatus est cumque novo hoc parlamento negotia publica agere coepit; amnistia generalis publicata est omnibus exceptis iis 59, qui morti patris Caroli subscribebant; cadavera mortuorum effossa sunt et rotis fracta, inter quos ipse Cronvellus protector erat, qui effossus ex Vestmünster abtey

Jacobus Montmutius etiam victus et captus est, capiteque plexus et cum illis complures alios mortis poena mansit. 34.1 Sub finem '85-i anni jam incepit contra jus jurandum Test dictum varios ab episcopali religione alienos et ipsos Chatolicos ad munera publica admovit !; '86. anno Commissionem ecclesiasticam constituit, cui incumberent negotia religionis, cuius membra quam plurima Chatolicae religioni addicta erant; hinc maxime exulceravit animos suorum, quia pro Chatolicis sustulit hoc jus jurandum propria

se univerunt et jugum Angliae excusserunt; politica negotia eorum moderabatur Franclinus, militaria moderabatur Vassingthon generalis; habuerunt etiam suum senatum ex omnibus 13 provinciis constantem, qui Congressus dicebatur, et negotia publica communia moderabatur uti in Belgio foederati. 18 Convocatum est illico parlamentum. 19 Ministerialis factio suadebat vi armorum esse domandos rebelles; oppositionistae vero volebant, ut lenitate, transactione reducantur; longa haec

ad posteros extenditur, et per solam nativitatem sine ullis propriis meritis adquiritur. 2 Ignobiles alii sunt rustici, alii libertini, alii personae civicae. 3 Alia disparitas inter incolas habet locum ex vario vitae genere; alii enim publica reipublicae munia obeunt, alii pro privata utilitate vivunt. 14.1 Privatae vitae genera sunt multiplicia, et haec faciunt diversas classes, et relate ad haec omnia vitae genera debet esse certa proportio quam statisticus semper prae oculis habere

alia sunt inferiora, alia superiora, alia revisoria. 3 Ad leges civiles pertinent statuta et leges politiae. 26.1 Quintum objectum sunt reditus publici, qui vel ex fundis publicis vel ex privato civium peculio habentur; praedia publica sunt ea bona immobilia quae gentes vel in origine conditae civitatis vel procedente tempore cesserunt imperantibus, ut reditus inde in bonum civitatis convertant; haec domania dicuntur. 2 Coronalia vero bona sunt, quorum reditus ipsi specifice imperanti

desumebantur taxae, ultimatim per capita taxabantur homines, et secundum facilitates omnes imponebantur civibus taxae; huc pertinent extraordinariae contributiones e.g. Kriegssteuer tempore belli; huc dona gratuita spectant, quae non nunquam etiam exiguntur; huc pertinent debita publica authoritate contracta, quae a civibus tardius solvi debent; huc schaedae bancales, assignationes, quae in casu necessitatis sint, huc lotteriae majores, ollae fortunae nomine principis erectae. 29.1 Sexto est agricultura, manufacturae et fabricae;

4 Huc pertinent etiam societates commerciales, ad damna evenientia, per subdivisionem inter plures imminuantur, negotiaque eo facilius geri possint, et, quod summum est, ut sic per plures facilius notabilis summa conferri possit; societates eius modi coalescunt sub publica auctoritate et privilegio principis, lucrum et damnum huius societatis commune est omnibus sociis secundum ratas a se collatas; ratae hae, quas conferre licet, Acciae dicuntur, pro his datur schaeda testimonialis a societate, quod nempe societas haec vel illa huius vel

stigmate suo cavet de pondere et valore interno monetae. 3 Prius enim dabatur purum aurum vel argentum sine forma in emptione et venditione; cum vero infinitae deceptiones contigerint, necessitas poscebat hoc fide publica fieri. 32.1 Valor monetarum hodie duplex est per abusum, nempe internus et externus; dico per abusum, nam norma monetarum justa exigit ut externus valor interno perfecte sit aequalis; norma haec monetarum seu Müntzfuß determinatur per proportionem

gaudet; quae vero non omnibus gaudet favoribus civilibus et privilegiis, dicitur tolerata religio. 35.1 Educatio iuventutis nationalis maximum habet influxum in civitatem, hinc etiam haec statistico interest. 2 Educatio alia est publica, alia privata, alia mixta. Privata pure parentibus committitur. Publica sine influxu parentium fit per ipsam civitatem; mixta est cum parentibus praescribitur regula educationis bonae, et haec a plerisque politicis praefertur duabus aliis educationis speciebus; in finem huius

dicitur tolerata religio. 35.1 Educatio iuventutis nationalis maximum habet influxum in civitatem, hinc etiam haec statistico interest. 2 Educatio alia est publica, alia privata, alia mixta. Privata pure parentibus committitur. Publica sine influxu parentium fit per ipsam civitatem; mixta est cum parentibus praescribitur regula educationis bonae, et haec a plerisque politicis praefertur duabus aliis educationis speciebus; in finem huius educationis necessariae sunt scholae, quo pertinent universitates,

consistit in hoc axiomate: Omnia ea sunt licita, quae expresse et positive legibus prohibita non sunt, et vicissim; proin analogia legum locum non habet apud Anglos; libertas tamen haec populi nullum plane influxum habet in onerum publicorum subportationem, ad onera enim publica omnes conferunt. 8.1 Utitur Anglus magna libertate cogitandi, scribendi; hinc Angli a praejudiciis hominum sapiunt, et ratio sana maxime in Anglia dominatur; amor libertatis singularem patriotismum et amorem patriae generat, hinc

Parlamentsakte est confirmata per curias et ipsum regem Bill. 17 Provisio in utraque curia approbata per regem confirmatur, et sic vim legis habet; omne decretum parlamenti vel est publicum vel privatum, vel versatur circa tributa; dum bulla est publica, rex eam confirmat formula Gallica: le Roi le Voi (rex vult); si est privata bulla, confirmat: soi comme ile desirer (sit prout desideratis). 18 Si est circa reditus: le Roi remersirse lo so soujet, accept leur bene volens, et osi le vau (rex

ubi rex denominat speciale judicium delegatum pro ea causa; saepe praeter spirituales causas etiam profanae referuntur ad tribunal ecclesiasticum, uti causae matrimoniales et testamentorum. 2 Poenae spirituales in Anglia sunt: increpatio, maledictio, poena publica, excommunicatio minor et major; poena tamen corporalis numquam locum habet. 10.1 Omnia judicia in Anglia publice celebrantur, proin patentibus omnibus portis; dein quilibet reus judicatur a judicibus sui ordinis suo modo, nam 12 illi jurati

hanc sequuntur interusuria debitorum, dein [pro] reliquae erogationes; fit quandoque ut Lista civilis erogationibus aulae non sufficiat; si hoc sit, rex contrahit debita, et parlamento futuro proponat ea exsolvenda. 4.1 Magna Brittania debita publica ingentia habet; anno 1--o huius saeculi fere ad 7 milliones aestimabantur debita, anno 14. ad 53 milliones et 600 000 excreverunt, anno 53. ad 72 milliones, [anno] 62. anno 110 milliones, anno 74. ad 137 milliones Ł, modo levi calculo 150 Ł milliones debitorum

calculo 150 Ł milliones debitorum subsummi possunt; anno 17--o huius saeculi imminuerunt census, et residuum converterunt in exsolutionem debitorum; modernus minister Pitt multum adlaboravit circa exsolutionem debitorum, sed parum effecit. 2 Fides tamen publica non obstantibus enormibus his debitis, quibus exsolvendis tota natio non est par, salva est, quia fides publica in Anglia non est fides regis sed totius nationis, proin tota natio se obligat pro his debitis, quae omnia in chartis publicis consistunt.

converterunt in exsolutionem debitorum; modernus minister Pitt multum adlaboravit circa exsolutionem debitorum, sed parum effecit. 2 Fides tamen publica non obstantibus enormibus his debitis, quibus exsolvendis tota natio non est par, salva est, quia fides publica in Anglia non est fides regis sed totius nationis, proin tota natio se obligat pro his debitis, quae omnia in chartis publicis consistunt. § 8 De commercio, industria etc. 1.1 Natio Anglica una

et mercatores crediderunt ingentes summas aerario, his ergo concessum est privilegium mensam argentariam instituendi, hi habent jus pecuniis substituendi chartas in defectu, quae dein chartae in pleno valore circulant, absque omni rabat, quia haec banca fundatur in fide publica, pro his vero chartis fidem faciunt banc; negotium huius bancae consistit in redemptione chartarum publicarum, dein in coemptione auri et argenti crudi, quod dein in monetam cuditur; chartas enim tam publicas quam privatas etiam coemit

2 Cuduntur nummi Londini in Tauer sumptibus publicis; apud nullam gentem monetae eius sunt interni valoris, quam apud Anglos et Belgas; apud has enim gentes internus valor aequalis est externo. 3 Liquefactio et exportatio monetarum lege publica est prohibita, imo proficiscentes extra regnum non nisi 5 Ł S. effere audent, sed chartas possunt efferre, vel etiam exteras pecunias, e.g. Portugallicas, quae uti Anglicae circulant pecuniae; ceterae vero monetae instar mercium examinantur et ponderantur, non adtento

quod jam ipse Barclajus testatur; hodie catholici Judei, Calvinistae, anabaptistae, tremulantes (quacceri), hodie etiam theistae habent ecclesiam in Anglia, et omnes libere profitentur religiones suas, cum summa tollerantia; solis Mahometanis et catholicis interdictus est lege publica usus et exercitium religionis; ex causis tamen politicis dissimulate se habent catholici, sed restricte. 3.1 Anglicana ecclesia intuitu regiminis ecclesiastici divisa est in duas provincias, seu archiepiscopatus: Cantuariensem et Eboracensem;

hodie nulli sunt; ultimus ordo fuit Iesuitarum in Anglia qui integram formabant provinciam in Anglia; hoc seculo exstincti sunt et hi. § 11 De scholis, scientiis et artibus. 1.1 In Anglia tam privata, quam publica educatio locum habet, nempe in accademiis et universitatibus; quod publicam adtinet educationem, Anglis vitio vertitur quod absque differentia omnes aequaliter educentur absque status futuri discrimen. 2 Anglis nativa inest dexteritas et conatus

nativa inest dexteritas et conatus indefessus in studiis, hinc facile et multi summum eruditionis gradum consequuntur, praecipue quoad disciplinas serias; neque desunt ipsis omnia possibilia media et subsidia ad litteras; habent bibliothecas, musea, instrumenta, stipendia tam publica quam privata quibus industria excitatur et fovetur. 3 In Anglia duae sunt universitates, Oxoniensis et Cambrigensis; Alfredus Magnus, rex Anglosaxonum, fertur anno 887. vel '90. fundasse, proin est antiquissima in Europa post Parisiensem; Alfredus 4

omnibus malis; regis auctoritas restricta est, ei tamen facultas bonum faciendi non adempta; ratio status suadet ut commercium, fabricae, manufacturae conservantur, agricultura efflorescat, in his enim nationales divitiae consistunt; ratio status suadet ut credit, seu fides publica in Anglia conservetur, ob chartas publicas copiosas, neque fides publica degenerat in fidem aulae; deerit enim secus fundus securitatis. 3 Amissio 13 provinciarum Americanarum ingens vulnus inflixit Angliae ob commercium frustratum; status ergo

faciendi non adempta; ratio status suadet ut commercium, fabricae, manufacturae conservantur, agricultura efflorescat, in his enim nationales divitiae consistunt; ratio status suadet ut credit, seu fides publica in Anglia conservetur, ob chartas publicas copiosas, neque fides publica degenerat in fidem aulae; deerit enim secus fundus securitatis. 3 Amissio 13 provinciarum Americanarum ingens vulnus inflixit Angliae ob commercium frustratum; status ergo ratio poscit, ut quantum possibile est amicitia cum Americanis restauratur,

maritimam consecuta est, magnam valorum auctoritatem, sed pretio certe exaggerato: per ingentia enim, quae gerere debebant bella; magna enim debita contrahi debebant, quorum census exaggerati totum premit publicum; ratio ergo status suadet, quantum fieri potest, ut debita publica, maxime extera, depurantur, nullaque contrahantur nova debita, hinc bella, quantum fieri potest, evitentur, haec enim sine novis debitis geri non possunt; temere ergo inania bella non gerantur. 2.1 Huc

Huc spectat etiam reflexio circa enorme omnium pretium rerum Anglicanarum, exaggeratum enim pretium mercium Anglicanarum impedit distractionem earundem; res autem ex eo sunt caro pretio, quia massa pecuniae circulantis in Anglia est enormis; solvantur ergo debita publica, chartarumque massa imminuatur, ut sic circulans pecuniae massa imminuatur. 3.1 Potentia maxima semper instructa esse debet ob securitatem commercii et coloniarum aliarumque possessionum; ratio ergo status poscit ut celebritas nominis

provincias amice componantur; si lis emergeret communis, definiatur consensu provinciarum, si non possit, arbitrio gaudeat vicarius in eo negotio. 8--o) Status foederati [convocati] teneantur toties quoties convocati ad negotia publica tractanda ad urbem Ultrajectensem; absentes vero conclusis praesentiam stare teneantur. 9--o) Si in his defixis articulis obscuritas emergeret, quae explicatione indigeret, haec omnibus statibus est relicta; si non coalescerent provinciae in explicatione, vicarius

2 Olim omnes istae rubricae erant exarendatae; cum tamen anno '748. in rebellionem abiret pleps ! propter exactiones arendatorum, elocatio reditum publicorum prohibita fuit, exceptis accisis. 3.1 Tota haec res publica magnis gravatur debitis, partim propter multa bella, partim ob malam administrationem redituum publicorum; Hollandiae debita majora sunt quam omnium 6 provinciarum, computantur ad 450 milliones, reliquarum provinciarum ad 400 milliones; Geldria tamen et Transisalana

viget, sed rursus in turbis existit. 9.1 Omne commercium Bellgicum facilitat Banco Amsterodamense quod '609. erectum est; communiter pecuniae in hac mensa argentaria existentes ad 400 milliones existimantur; hic ergo pecuniae privatorum sub cura publica existunt pro commercii facilitatione; apochae seu chartae huius banco per totam Europam circulant, et quidem sub maxima fide, quia quaevis charta habet suam pecuniam repraesentatam in banco. 10.1 Belgae

longiorem jusque exsequendi divisum. 7 Navigatio, piscatio, quantum fieri potest, ad pristinum reducatur statum; vitia domestica fabricarum exquirantur, et meliorentur; financiae melior ratio habetur habeatur; onera publica imminuatur, quantum fieri potest, ne cives in tantum graventur. 3.1 Nexus hic provinciarum pridem per vicinas gentes Hispanos Gallos eversus fuisset, nisi restitissent viriliterque suam constitutionem defendere

suam constitutionem defendere potuissent; ratio ergo status suadet ut tam campestris quam navalis semper adsit militia, qua respublica partam sibi jam auctoritatem conservet contraque exteros defendat; 3.2 inania bella declinanda sunt, haec enim onera publica augent, hinc cum vicinis gentibus pacem colant, foedera, tractatus commerciales ineant. Statistica practica Hispaniae § 1 De territorio Hispaniae

Victus Hispanorum generatim tenuis est, consistit in lacte ovili, lactuca, caepis et pomis diversis, et ex hoc etiam milites eorum laudantur, cum inediam perferre valeant; temperantia in potu est generalis in Hispania, adeo ut is, qui potus deprehensus est, numquam ad officia publica applicetur; vituperatur in ipsis ambitio, superbia intollerabilis, pugiones constanter deferunt, etiam vilissimi eorum, ex hoc fastu abominantur viliora opificia; vilissimus sibi appropriat titulum Don; tenaces sunt vestium, morum et

sunt hae monetae. 3.1 Universim monetae Hispanicae spectato valore interno valde sunt malae; differt enim vehementer valor externus ab interno. 2 Anno '750. edita est lex publica qua evectio omnis auri et argenti prohibita est, sed satis ridicule; vidimus enim bilancem evectionis et invectionis esse ut 5:1; stante hac bilanca impossibile est hanc legem observare, imo ea obest commercio; tandem legem hanc interpretati sunt ad purum et crudum

capita collocatur; universim status ecclesiasticus ad 250 000 hominum aestimatur; tanta multitudo non potest non obesse statui. § 11 De educatione et scholis. 1.1 Educatio in Hispania privata magis est quam publica. 2 Habentur in Hispania 23 universitates et 3 in America, ex his tamen tantum 3 sunt veri nominis universitates: Madritensis, hanc Phylippus 4. anno '625. fundavit, Carolus vero 3 formavit eam magis anno '770; alia est in urbe Alcala dehenaros; 3.

nobiles depauperati hic suscipiuntur; numerus monachorum completus est 130, splendidissime vivunt, reditus eorum 180 000 Cruczados aestimantur. § 11 De educatione et scholis 1.1 Educatio privata magis quam publica est, parentibus enim relicta est omnis cura educationis; scientiae nec propagatae, nec excultae sunt hactenus, hinc spissae ignorantiae tenebrae mentes Portugallorum occupant maxima ex parte. 2 Universitates habent tamen Coimbriae, quam 1290.

§ 12 De collegiis diversis 1.1 Eminentissimum collegium est Consilium status; in hoc tam interna, quam externa negotia regni in praesentia regis pertractantur, hic etiam omnia majoris nominis collegia publica conferuntur. 2 Numerus consiliariorum determinatus non est, sunt omnes ex classe procerum; eminet secretarius status, qui in praesentia etiam regis dirigit negotia huius consilii, voto tamen decisivo non gaudet. 3 Ioannes 4--tus

Carmen macaronicum in Crisienses 1792.
1  Forte per horvacko Marcus Trbuša viator
2  Selo ibat, notus Musis notusque molosis
3  Publica cesta fuit, cucki tacuere jacentes
4  V koprivju, praeerat dum pago trabula, kangya,
5  Imo et tota comusorum gens repe movebat
6  Veselo, quotiens Trbušam praetereuntem
7  Viderat ex klada; ast modo quae conversio! kakti
8  Stekli

emicaret ac erumperet? Nonne ad haec convolabat tanta animi alacritate, ut nec ingravescente aetate nec fracti corporis debilitate a templis identidem adeundis, a sacris curandis fuerat umquam avocatus, cum illum et celebritatum majestas et populi frequentia et nostrae calamitatis opportunitas ad publica quaevis pietatis officia vehementissime commoveret? Sed quae in illo mansuetudinis laus! Quod praecipue humilitatis studium! Quacumque adiretur hora, praesto omnibus erat et qui dignitate ab aliis longe recedere noverat, humilitate ad omnes propius accedere laetabatur. Nihil ideo arrogans

ita haec mali aliquid perpatrantibus se objiciat ac provida severitate caveat ne bene fundata sua legibus ecclesia male eversa legibus videretur. Quare non modo subditos legibus adstringebat firmissime, sed et ipse eo ferme pacto adstringebatur, ut ecclesiasticas non solum sanctiones, sed et publica religiosissime venerarentur statuta, quin ideo aliquid sibi de ecclesiasticae potestatis plenitudine derogatum sentiret, quin immo praevidebat consultissime, quantum ex hoc ecclesiae commodo, quantum ecclesiasticae disciplinae esset cautum ac provisum. Ita mirabili quodam unitatis vinculo

20  Divisit ergo stabula, divisit gregem,
Uni adtributa portione, et alteri.
In urbe quoties ad duos res aemulos
Publica redigitur, semper illi praelia,
Ni dividantur, conserent, dum alter cadat. Priciza XIII.

1.74.8  Cujus humi stratus numen venerare, tremensque
1.74.9   Dic: rectum est, quidquid condidit ista manus. 75. Tempore siccitatis desiderantur publica vota
1.75.1  Nubila cur toto pendent errantia coelo,
1.75.2   Nec dum etiam largae decidit imber aquae?
1.75.3  Fallor? An exspectant, sacris operata Quiritum

4.3.6   Prodimus ut plausu gaudia laetifico!
4.3.7  Et merito: quisquis virtutem nam colit almam,
4.3.8   Qui Phoebum, atque artes diligit ingenuas,
4.3.9  Publica res animum cui tangit, saepe juvare
4.3.10   Quam scripto mire, consilioque soles,
4.3.11  Quid ni, te salvo, sic mentem in gaudia solvat,
4.3.12   Laetitiae ut nullum possit

Kr š a : princeps / Gloria Radelja te niveis provehit alitibus.
4.37.3  Scande, vocant quo te jamdudum publica vota,
4.37.4   Inque omni gliscens pectore mirus amor.
4.37.5  Felix, tanta capis quod praemia, sed mage felix,
4.37.6   Praemia quod populo tanta probante capis,

45. [43.] Ad Romam, de Pio VI., Vaticani templi sacrarium dicante.
4.45.1  Sexto plaude Pio. Petri sacraria templo,
4.45.2   Vota quod optarunt publica, digna vides.
4.45.3  Tentavere alii frustra; tibi Roma, favente
4.45.4   Ille Deo, magnum denique fecit opus.
4.45.5  Jamque dicat. Plausum late da, Roma; dicanti

omnibus, ille,
4.46.4  Tandem vota forent ut rara, fecit opus. 47. [45.] Ad Pium VI., perfecto sacrario templi Vaticani.
4.47.1  Publica quod frustra poscebant vota, peractum,
4.47.2   Sexte, sub auspiciis vidimus esse tuis.
4.47.3  Post opus hoc tantum quid poscant publica vota?
4.47.4  Magne, opere ut

Pium VI., perfecto sacrario templi Vaticani.
4.47.1  Publica quod frustra poscebant vota, peractum,
4.47.2   Sexte, sub auspiciis vidimus esse tuis.
4.47.3  Post opus hoc tantum quid poscant publica vota?
4.47.4  Magne, opere ut longum, Sexte, fruare tuo. 48. [46.] Museo Pii VI. inscribendum.
4.48.1  Heic veterum collecta

Non udis rediit sub tua tecta genis,
4.53.5  Nemo sibi moestus patrem non plorat ademptum,
4.53.6   Votaque pro dulci mille facit reditu.
4.53.7  Perge tamen: per te dum publica commoda constent,
4.53.8   Fert desiderium, qua pote, Roma tuum. 54. [52.] De Pio VI., Vindobonam eunte.
4.54.1  Saevit

haec merces una est: curam, atque labores,
4.59.8   Magnaque communis gesta rependit amor. 60. [58.] Ad Pium VI.
4.60.1  Publica res tecum supremo erepta periclo est,
4.60.2  Te salvo, salvam se tua Roma putat,
4.60.3  Mundus ad occasum primo et sibi gaudet ab ortu,
4.60.4   Passim et laetitiae dat

70. [68.] Ad Pium VI. Pontificem Maximum, de ludo alearum.
4.70.1  Alea Romulea nusquam non fervet in urbe;
4.70.2   Res jam, Sexte, tuam publica poscit opem.
4.70.3  Pone modum culpae: vesana licentia sanctas
4.70.4   Fac metuat leges et grave supplicium;
4.70.5  Nec mores perdat, lucri nec turpis amore

Ad Salicetum archiatrum de recuperata valetudine.
4.184.1  Ereptum quae te servat, Salicete, periclo,
4.184.2   Tecum hominum servat millia multa salus.
4.184.3  Ergo jure omnes, cordi queis publica res est,
4.184.4   Munificae haud cessant solvere vota deae.
4.184.5  Nec te unum tantum, verum se se prope cunctos
4.184.6   In te uno pariter convaluisse putant.

rei publicae, iniqua nactus tempora, valedixerat.
4.287.1  Fert onus impositum sapiens, curamque, laborem
4.287.2   Et durum forti pectore perpetitur,
4.287.3  Strenuus ut prosit multis, nec publica segnis
4.287.4   Commoda socordi negligat ingenio,
4.287.5  Pulchrum opus urgenti si fata adversa resistant,
4.287.6   Praecidat si quis laevus et orsa deus.

valeat qui vir tempus non prodigit unquam unquam] ullum Radelja ,
4.338.2   Discimus exemplo, magne vir, usque tuo.
4.338.3  Publica nam fungens privataque munia centum
4.338.4   Nullum non munus fungeris egregie.
4.338.5  Una dies vincit mensis longi acta, labori
4.338.6   Magno ubi se magnum junxerit

11. Ad ineptum rempublicam administrantem.
5.11.1  Nempe tumes, rerum tractas quod multus habenas,
5.11.2   Nullaque non per te publica res geritur.
5.11.3  Id levis ostentas; nec te pudet, improbe, pessum
5.11.4   Quod male das, per te tam male quod geritur.
5.11.5  Quas geris, Aule, nequis rebus prodesse:

5.487.2   Moribus hoc duro in tempore prospiciat,
5.487.3  Communi magis an prosit, noceatne saluti,
5.487.4   Audiri si vis, parce, Caline, loqui.
5.487.5  Publica negligitur, cordi res est sua cuique,
5.487.6   Nec quaerit, quo sit fasque, piumque loco,
5.487.7  Sed quam cara domi, vilisque annona, parari
5.487.8   Quo possint pretio

5.514.1  Stultus, iners primos tibi, Glaucia, poscis honores,
5.514.2   Omnia credis avos quod meruisse tuos.
5.514.3  Hoc quoque avi meruere; illis servata, nepotum
5.514.4   Publica uti vitio res male dispereat. 515. [514.] In medicos.
5.515.1  Corpore quam valido, quam firmo robore, Phylli, es
5.515.2  

[683.] In quemdam, qui dixerat nil detrimenti rebus pubblicis avarum afferre.
5.684.1  Nil rem communem, te judice, laedit avarus;
5.684.2   Communem largus rem juvat ergo nihil?
5.684.3  Publica res eadem est, utcumque pecunia stagnet,
5.684.4   Didita seu liquidi fluminis instar eat?
5.684.5  Perque domos nunquam non labens perpete rivo
5.684.6   Nunc his, nunc

5.737.1  Innocuos spernis, tutaris, Cinna, nocentes,
5.737.2   Tutando et nimium, fis puto et ipse nocens!
5.737.3  Nec multum refert, alienas an tibi vere
5.737.4   Publica res noxus imputet anne tuas. 738. [735.] De Cinnamo mutuum dare recusante
5.738.1  Mutua Corvinus sextertia pauca rogavit.

populo? 825. [819.] In Eunum sibi uni servientem. Krša
5.825.1  Non quod publica res agitur nunc, Eune, laboras,
5.825.2   Verum res agitur quod simul, Eune, tua,
5.825.3  Nec patriae servis, tibi sed male commodus uni,
5.825.4   Usque memor lucri, non

7.185.6   Ut fieri possim rursus et ipse novus. 186. Hortatur amicum, ut Lycoridem deserat.
7.186.1  Surpsti colla jugo tandem, nec publica te res
7.186.2   Mole sua, nec te munia magna premunt.
7.186.3  Jam tuus es, dixi. Risit formosa Lycoris,
7.186.4   Et dixit: totus nunc erit ille meus.

9.30.5  Ah furor est uni, quam cunctis, malle placere,
9.30.6   Velle unam toto Phyllida prae populo.
9.30.7  Non tibi fas curas alio traducere; curas
9.30.8   Publica res omnes postulat una sibi:
9.30.9  Illa vetat mentem placito submittere amori,
9.30.10   Illa vetat dulci subdere colla jugo.
9.30.11  Et clamat: Meus es, quo nunc te

putas nihili, cui nec genus aequa, nec amplas,
9.188.2   Ut tibi, fors tribuit, Glaucia, divitias.
9.188.3  Crede mihi, nihili est, hominum quo res manet omnis
9.188.4   Publica vel vivo vel pereunte eadem.
9.188.5  Haec multos procerum, multos haec formula regum,
9.188.6   Haec te comprendit formula praecipue.

9.279.5  Pabula sint et equo ductanti plaustra, curulis
9.279.6   Jejuna esuriens ilia ducat equus.
9.279.7  Turpe sit, o proceres, vobis, si commoda quisquam
9.279.8   Publica dicatur posthabuisse suis. 280. [277.] Exitio quam quis prohibet, rem, Postume, servat.
9.280.1  Exitio quam quis prohibet, rem, Postume,

Meta homini. Interea felix tu vive, valensque
3.75  Quidquid erit, perferto interritus: utere mensa,
3.76  Utere convictu facili, discinctus, et oti
3.77  Deliciis justi, lectos dum publica patres
3.78  In sanctum revocet cura intermissa Senatum
3.79  Frigoribus coeptis, atque adventante Decembri.
3.80  Quod si etiam voces patiare monentis Ofelli,

4.7  Patricia de gente virum decet, et sapientem,
4.8  Atque probum; frustra Chrysippi rancida ni me
4.9  A curvo rectum secernere pagina quondam
4.10  Edocuit, quid enim? Tibi rerum publica cura
4.11  Commissa a populo est; tibi demandantur honores
4.12  Praecipui; judex etiam cognoscere causas
4.13  Diceris? At contra privis communia rebus

5.120  Quibis, dic sodes, ni jus commune tenetur,
5.121  Ni patrium penitus sedet alta in mente receptum
5.122  Ipsa et naturae lex prima, unde omnia manant?
5.123  Publica saepe itidem patres sententia poscet,
5.124  Resque erit aut ratione, aut exemplis agitanda
5.125  Haustis historiae claris e fontibus. Haeres
5.126  Incertus, titubasque; modo huc

8.140  Si non servorum stipatus ab agmine longo
8.141  Lentus inauratis vectari curribus opto;
8.142  Sed nec iter faciens longum per saxa caballo
8.143  Ire velim. Pateat communi publica sumptu
8.144  Strata via, aeratis pariterque accommoda plaustris,
8.145  Volvendisque rotis; vicina per oppida merces
8.146  Haec eadem late spargat, rursumque reportet,

et ut victo quondam regnavit in orbe,
15.189  Sic nunc doctrinae atque annalibus una sophorum
15.190  Praesit, et alma sono gentes conjungat eodem
15.191  Inter se varias, monumentaque publica servet.
15.192  Heus! Tu me insanire putes solemnia, scribo
15.193  Talia dum natus trans et mare, et altus acutis
15.194  Illyriae in scopulis? Atqui me corrige sodes,

Ego negotium viarum per commissariaticam administrationem ad merum arbitrium reductum ad normalia principia revocavi et in his illud per celebrandam bis singulo anno viarum deputationem conservari procuro. Scio comiti Amade id etiam relatum fuisse quod processuales non attenta publica dispositione, quas ipsis lubet, vias reparari curent. Verum si vult, convincam ego illum per acta publica quod hoc perinde falsum sit, sicuti et illud quod acta particularium congregationum in generalibus non referantur. Ego

revocavi et in his illud per celebrandam bis singulo anno viarum deputationem conservari procuro. Scio comiti Amade id etiam relatum fuisse quod processuales non attenta publica dispositione, quas ipsis lubet, vias reparari curent. Verum si vult, convincam ego illum per acta publica quod hoc perinde falsum sit, sicuti et illud quod acta particularium congregationum in generalibus non referantur. Ego regulatum iudiciorum tam civilium quam et criminalium cursum per id sustineo quod seriem utriusque ordinis

ego de congregatione ad congregationem scontro fieri curo et cum impossibile sit, sicut in dicasteriis, ita etiam in comitatu, ne complures restantiae enascantur, ut illa adminus, quae urgentiora sunt, expediantur, omnimode adurgeo. Hi sunt quinque cardines circa quos publica comitatus administratio potissimum versatur. Ostendant mihi inimici quod in hos propter meam surditiem aliqui defectus arrepserint et ego victas dabo manus. Cum hoc non possint, illi alios vagos defectus mihi volunt imputare. Dicunt quod propter meam nimiam indulgentiam

A nive nomen habet, quae hiberno tempore semper
Multa tegit, se se et vix vere resolvit adulto.
Magna suo utilitas hinc urbi tempore, namque
Servandae plures glaciei publica cellas
Sub terra effodit cura, ut cum Sirius ardens
Urit agros, fauces gelidus refrigeret humor.
Saxa tenent late, visa riguisse Medusa
Haec loca credideris: sed et arx in vertice rupis,

Hinc olus omnigenum, et frugum vis fertur in urbem
Maxima, dum rura haud quidquam dant proxima circum.
Quin ut produci possit quoque longius humor,
En iterum artifices huc publica cura peritos 2 Hoc ipso anno videlicet, quo haec scribimus. 2
Mittit, opusque novum studiis haud segnibus urgent.

deveheris, praecinctasque aggere fossas.
Hîc volvente rota Cererem non una terebat
Ante mola: hoc ignavia bono spoliavit avorum
Urbem aetas: at cum incipiet mage divite vena
Defluxisse latex (in quod nunc publica cura (10) Hoc ipso anno 1803. quo haec scribimus creati a Senatu Rhacusano Provisores extra ordinem tres, qui illud opus perquam sedulo curent, quod paucis abhinc mensibus feliciter inchoatum.

Distraxere: hercle! Hi melius, queis empta, benigno
Lumine nam Pallas spectant, Pomona, Cereresque.
Utile nec tantum capitur, conjungitur unà
Dulce etiam, hîc vacuum curis quia degitur aevum.
Publica per medium via rus: hac pulcrius ipse,
Commodiusque meis nil optem gressibus, aequa
Nam longo tractu se porrigit, et simul offert
Prospectus laetos passîm terraeque marisque
Suppositi, quà multa meat

minor sal inde vehens in littore ponit.
Verùm haec ipsa, maris medio ni tramite prudens
Carpat iter, defixa vadis haerebit in imis.
Sic tempus veniet, pedibus cum forte licebit
Hinc Stagnum petere, opponat ni publica ad illud
Quid remedî cito cura malum, quod crescit in horas.
Ad castrum redeo, teres illi forma, Coronae
Majores apto voluerunt nomine dici.
Bellica

(6) Haec condita fuit Anno MCCCCXXXV. ut ex Inscriptione ibi apposita patet, quae quia longior, eam omitto.
Queis urbis sufulta Aedes est publica nostrae,
Novimus excisas hujus de viscere rupis,
Quae modo neglecta, et malleo cessante quiescit.
Insigni gaudet delubro Cunna, dicavit (7) (7)

Anno 972. electus in Patronum primarium civitatis D. Blasius fuit.
Blasius excubitor servat, mihi numinis instar
Ille coli: effigiem cura addit publica portis,
Attolluntque meae sublimem in puppe carinae.
Ille sua et nostros inscribit imagine nummos
Praesulis os, habitumque gerens, auctusque tiara;
Cumque Patrum res dura animos,

Brachia quò nudae lotum cum lina puellae
Accedunt, patrio heroum res carmine cantant.
Verùm ego dum variis sector compendia terris,
Et molles struo divitias, in civibus ardor
Imminui laudis paulatim, et publica virtus
Coeperat, èque meis me audentior unus alumnis
Servitio premit, 17 Demejanus cognomento Juda, de quo vide Tuber.

Novi urbem, et dominam novi, dominosque minores.
1.2.228  Pol! per doctrinae vana instrumenta recentis
1.2.229  Usque libido nova gliscit malesana sub arte, et
1.2.230  Publica materies morum sic crevit, eundo,
1.2.231   Olim celandus non sani pectoris aestus,
1.2.232  Nunc vitae studium, et quovis ars aere paranda,
1.2.233  Urbanos si inter cupias

cubito me leniter officiosus
1.3.16  Vicinus premit, et, quid vellet? ubi rogo, primus
1.3.17  Occupat. Ignoras tu Vindobona quod in urbem
1.3.18  Cursor, et a Piceno advenit publica navis?
1.3.19  Gratulor incolumes venisse, repono: sed ille,
1.3.20  Hoc minimum est, inquit; nam res de Caesare magnas
1.3.21  Attulerunt: magnas de Gallis, deque

tam bene Gallorum sermone recudit.
1.3.53  Pol, scite docteque! Viri sapientia mira
1.3.54  Illius! Ille quidem regali dignus in aula
1.3.55  Publica ad arbitrium moderari commoda rerum!
1.3.56  Omnia perlegi, atque animo mecum ante peregi.
1.3.57  Liberius, quod visum est, dicam. Aut bellum erit, aut pax.
1.3.58  Rursum,

ut erant, his, visaque narro.
1.3.207  Tunc in Gallomanos multa, Anglomanosque jocati
1.3.208  Insanire putamus utrosque haud dispare morbo, et
1.3.209  Curatoris egere boni: dum publica curant
1.3.210  Atque ignota sibi, sua inepti commoda spernunt.
1.3.211  Quin sale ridiculo, multoque fricamus aceto
1.3.212  Inter coenandum illos, qui acta diurna

et urbanum festivumque est, nisi forte
1.5.131  De Tusco veniat vico, mediaque Suburra.
1.5.132   Improbius sapiunt, multoque nocentius illi,
1.5.133  Qui emendant leges, et publica commoda curant,
1.5.134  Quos quid honestum sit, quid turpe, quid utile, quid fas
1.5.135  Fine voluptatis natura, docetque libido.
1.5.136  Arripuere vice (sit fas risisse)

dum sexus contagia spargit uterque,
1.8.217  Dum sapiunt solum minimis dare pondera rebus,
1.8.218  Artibus ingenuis quantum decedere censes,
1.8.219  Quantum doctrinae? Cui publica commoda, leges
1.8.220  Cui curentur, amicorumque negotia? Inerti
1.8.221  Quis ferat avelli mollis se ad seria lusu?
1.8.222  Perdendi nummos peregre, scabiemque

et toto altera junior esse semestri
1.13.48  Visa, placetque magis: Glycere inconcinna videtur.
1.13.49  Ora puellarum per mille vagatur, et aures
1.13.50  Secretus primo rumor, mox publica fama
1.13.51  Judicium Clymenes Glyceres perduxit ad aures.
1.13.52  Ut misera audivit, plus ipso expalluit auro,
1.13.53  Plus buxo, specumque,

At tu mente mala, tu Diis agitatus iniquis
1.18.178  haudquidquam minus in praeceps ruis, atque domo jam
1.18.179  Egrederis, pedibusque viae divortia carpis
1.18.180  Publica: jam vulgi liberrima praetereuntis
1.18.181  Ridet te indignatio: tergaque vertit et ora huc,
1.18.182  Illuc. Heu! nulla amplius es revocabilis arte!
1.18.183   Quare age,

magno in vulgo natura, deditque
1.23.121  Servitio vitam, duroque juvare labore:
1.23.122  Unde bonus miles, bonus et fit navita, arator,
1.23.123  Fullo, mercator: sociae qui publica vitae
1.23.124  Commoda fabriles meriti excoluere per artes.
1.23.125  Primi hominum caelo nullum posuere Platonem,
1.23.126  Nulla Maeonidem, sed te, o Vulcane faber,

genimi, quorum sapientia saeclum
2.2.124   Romano eversum fulminat eloquio,
2.2.125  Lucejusque, gravis species rediviva Catonis,
2.2.126   Publica privatis commoda qui antetulit
2.2.127  Semper, et ille minor clara de stirpe Georgi,
2.2.128   Ille tuae, Sorgo, duxque comesque viae.
2.2.129  Et dubitatis adhuc alacri

nocua? anne aliud sapientia, virtus
3.3.74  Estque aliud natura, boni quae provida finem
3.3.75  Utilitate tenet, cuncta ut juvet optima mater?
3.3.76  Publica posthabuit: contra sua commoda curat
3.3.77  Impia fraus. Agedum quaenam ars, poenave potestas
3.3.78  Hanc hominum vulgo potuisset sciscere legem,
3.3.79  Pectoris affectum

caedes, perjuria, furta, rapinae
3.4.146  Rectius emendent, stringantque potentius, atque
3.4.147  Ipsa perficiant melius virtute, fideque,
3.4.148  hactenus utilitas virtutem publica gignet.
3.4.149   Quem quid amicitiae finem posuisse negemus,
3.4.150  Utilitas si prima fidem fundavit, et aequum
3.4.151  Et jus? quae tu non quidquam spientius ipsa

11  Hoc tamen arripuit vitae arbiter usus; et inter
12  Cultus urbanos hic fere praecipuus.
13  Nobilium quis opima virûm convivia longis
14  Nunc adeat mento squalidiore pilis?
15  Matronasve ausit per publica strata viarum
16  Molliter apprenso ducere brachiolo,
17  Ni prius hesternae lanuginis incrementum,
18  Naturae spreto munere, messuerit?
19  O quam commodius prisco, quam laetius aevo
20  In propriis

Qua in civitate praeprimis (1825) c. r. Gymnasii rector, verbo et exemplo per plures annos maxima laude praefuit; semper vultu hilari, imitator Josephi Calasantii, ad mores studiosae juventutis componendos omnem movere lapidem studuit, ut magis et magis quisque ex publica institutione maxima incrementa perciperet, nec non undique praeceptis Religionis sancte ac juste imbueretur. Impiger doctusque antiquitatum investigator, fuit (1832-1842) c. r. Musei spalatensis rector et ordinator. Cathedralis

illa mittam. Satage ut quo saepissime ad scholam caligraphicam venias, nam pessimam scripturam habes. Ut musicae studeas semper opto, et quidem ut vocalem omnibus caeteris musicis praeferras; cupio, et ni fallor, primum quod in publica schola es percepturus, erit musica vocalis, id est Gesang; hoc fundamentum est totius musices! Percipe ergo et studeas hoc volo et amo; sed tamen nolo ut grammaticam propter quam ibi existis, ― aliis proferras, et negligas.

meritis hujus nostri praeclari concivis offere ultro persisteres, cuperem, ut juxta hic adnexam paginam quamdam mutationem circa inscriptionem epistolae admittere velles. Dominus namque Gaj nullo publico regio munere fungitur, utpote qui totus amore nationis culturaeque nationalis flagrat, nulla publica munera, utut ipsi plura paterent, ambivit, ne a praeconcepto sibi scopo impediri, sed totus literaturae patriae promovendae vacare possit. Est autem AA. LL. et philosophiae Doctor laureatus, compilator et editor illyricarum ephemeridum ac possessor neoerrectae per ipsum typographiae

METAMORPHOSIS UNICA ARTIS POETICAE AMATORIBUS ET OSORIBUS
AD NOVUM ANNUM DICATA 1843.

Quid celare iuvat, quod agit, quod peccat aperte
Frons delira hominum risumque iramque movendo?
Non facile tegitur vesania publica, lato
Pervulgata foro, lacerans patriam intus et extus.---
5   Quae manifeste agitur, cur non ea scena canatur?---
Quid vetat e stultis satyros finxisse comoedis
Sicque in ridiculum convertere triste theatrum?
I! Satyra! Hoc praesta lectoribus,

procerum, parentum et amicorum: hic mea etiam quiescent, quum Deo Ο. M. libuerit e terris ad meliorem vitam me educere: hic servantur monumenta et reliquiae antiquae tuae virtutis et laudis, qua inter Illyricas gentes effulsisti. Grati animi erga te officium iamdudum aliqua publica devotionis significatione testandi cupidus, benevole excipias, precor, hoc exiguum ingenii mei munus, quod tibi nunc offero. Quod si me quoque templum gloriae tuae ingredi non dedignaberis, praemium summa laude atque honore coniunctum me retulisse mihimet ipsi laetabor.

profecit tum in humanioribus literis, quam in philosophiae, iurisprudentiae et politices scientiis et disciplinis. A genitore spectatae probitatis, sapientiae, et magni consilii viro hausit a primaeva aetate verae religionis amorem, huiusque protulit tam suis editis opusculis, quam privata et publica vivendi ratione perspicua argumenta.

Triginta annos natus uxorem duxit Nicoletam Sorgo aeque e nobili patriciorum genere ortam, ex qua tres natos suscepit, nempe Franciscum, Hieronymum, et Sigismundum, quorum

prima. MIROSLAV KRAVAR Quaeso, doctissimi collegae, ut mihi liceat hoc in Coetu ea, quae de studiorum classicorum in re publica Iugoslavia statu suo tempore in ephemeride «Romanitas» pluribus verbis exposui, in pauca conferre, quo facilius appareat parem aut similem saltem horum studiorum condicionem in variis non solum Europae civitatibus, sed etiam in omnibus paene orbis terrarum regionibus, in

ingenia contenderint, ut Latini sermonis usum conservarent atque propagarent, quotque opera hac lingua edita cum Latinas tum etiam Slavicas litteras locupletaverint. Nam eo tempore lingua Latina apud nos non solum in Ecclesia aut in schola, sed etiam in tota fere vita publica complures utebantur. Quae condicio usque ad prima saeculi undevicesimi decennia permansit. Tum autem rerum mutatione facta, quae in multis Europae gentibus nationis conscientiam excitaverat, etiam Slavorum populi, qui antiqui Illyrici regiones incolebant, tamquam diuturno quodam

Bibliographia locorum inventorum

Matijašević Karamaneo, Antun (1658-1721) [1712], Carmen ad v. c. Iacobum Candidum, versio electronica (), 351 versus, verborum 2196, Ed. W. H. Allison H. C. Schnur [genre: poesis - carmen] [word count] [matiasevcaramancarmen].

Matijašević Karamaneo, Antun (1658-1721) [1716], Ferocia Turcarum per Christianos Compressa, versio electronica (), 262 versus, verborum 1629, Ed. Gorana Stepanić [genre: poesis - carmen; poesis - epica] [word count] [matiasevcaramanferocia].

Crijević, Serafin Marija (1686-1759) [1740], Bibliotheca Ragusina, loci selecti, versio electronica (, Dubrovnik), Verborum 6633, Ed. Stjepan Krasić [genre: prosa oratio - historia litteraria; prosa oratio - lexicon; prosa oratio - prosopographia; prosa oratio - commentarius] [word count] [crijevicsbiblioth].

Stay, Benedikt (1714-1801) [1747], Philosophiae versibus traditae libri sex, versio electronica (), 11229 versus, verborum 82047, Ed. Neven Jovanović [genre: poesis - epica; poesis - didactica] [word count] [staybphilos].

Krčelić, Baltazar Adam (1715-1778) [1748], Additamenta ad Annuas, versio electronica (, Zagreb), Verborum 17030, Ed. Tadija Smičiklas [genre: prosa oratio - historia] [word count] [krcelicbannadd].

Krčelić, Baltazar Adam (1715-1778) [1748], Annuae 1748-1767,versio electronica (, Zagreb), Verborum 244601, Ed. Tadija Smičiklas [genre: prosa oratio - historia] [word count] [krcelicbann].

Škrlec Lomnički, Nikola (1729-1799) [1749], Operum omnium tomus I, versio electronica (), Verborum 68552, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa oratio - dialogus] [word count] [skrl1].

Stay, Benedikt (1714-1801) [1755], Philosophiae recentioris versibus traditae, versio electronica (, Rim), 24209 versus (24170 epici), verborum 184044, Ed. Neven Jovanović [genre: poesis - epica; poesis - epigramma; prosa oratio - dialogus] [word count] [staybphilrec].

Bošković, Ruđer (1711-1787) [1761], De solis ac lunae defectibus, versio electronica (), 5828 versus, 91294 verborum, Ed. Branimir Glavičić [genre: poesis - epica; poesis - epistula; paratextus prosaici - commenta] [word count] [boskovicrdsld].

Zamanja, Bernard (1735-1820) [1764], Echo libri duo, versio electronica (), Verborum 11422, versus 1535, Ed. Petra Šoštarić [genre: poesis epica] [word count] [zamagnabecho].

Zamanja, Bernard; Kunić, Rajmund (1735-1820; 1719-1794) [1768], Navis aeria et elegiarum monobiblos, versio electronica (), 3251 versus, verborum 26001; carmen epicum, hendecasyllabum 1, elegiae 10, idyllia 4, Ed. Neven Jovanović [genre: poesis - epica; poesis - elegia; poesis - idyllium; poesis - epigramma] [word count] [zamagnabnavis].

Kunić, Rajmund (1719-1794) [1776], Homeri Ilias, Latinis versibus expressa, versio electronica (), 18.330 versus, verborum 126.883, Ed. Petra Šoštarić [genre: poesis - epica; poesis - versio] [word count] [kunicriliaslibri].

Kunić, Rajmund (1719-1794) [1776], Оperis ratio (Ilias Latinis versibus expressa), versio electronica (), 218 versus, verborum 7485, Ed. Petra Šoštarić [genre: prosa - epistula; prosa - praefatio; prosa - dedicatio; paratextus] [word count] [kunicriliasoperis].

Homerus; Zamanja, Bernard (1735-1820) [1777], Homeri Odyssea Latinis versibus expressa, versio electronica (), 13633 versus, verborum 95,658, Ed. Petra Šoštarić [genre: poesis - versio; poesis - epica; poesis - elegia; poesis - carmen; poesis - argumentum; prosa - paratextus; prosa - epistula] [word count] [zamagnabodyssea].

Škrlec Lomnički, Nikola; Szalágyi István (1729-1799; 1739-1796) [1778], Epistolae Nicolai Skerlecz ad Stephanum Salagi et responsorium Salagi (, Zagreb; Pečuh), Verborum 7797 [genre: prosa oratio - epistula] [word count] [skerlenepistsalag].

Škrlec Lomnički, Nikola (1729-1799) [1782], Operum omnium tomus II, versio electronica (), Verborum 46753, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa oratio - epistula; prosa oratio - oratio; prosa oratio - tractatus] [word count] [skrl2].

Hesiodus; Zamanja, Bernard (1735-1820) [1785], Hesiodi Ascraei opera, versio electronica (), 2747 versus, verborum 58425 [genre: poesis - versio; poesis - epica; poesis - elegia; poesis - carmen; prosa - epistula; prosa - commentarius] [word count] [zamagnabhesiod].

Zamanja, Bernard (1735-1820) [1787], Oratio in funere Rogerii Josephi Boscovichii, versio electronica (), Verborum 4192, Ed. Irena Bratičević [genre: prosa oratio - oratio] [word count] [zamagnabboscovichoratio].

Brezovački, Tito (1757-1805) [1790], Dalmatiae, Croatiae et Slavoniae trium sororum recursus, versio electronica (), 94 versus, verborum 664, Ed. Darko Novaković [genre: poesis - satura; poesis - elegia] [word count] [brezovtrecursus].

Škrlec Lomnički, Nikola (1729-1799) [1790], Discursus in secundum membrum propositionum regiarum seu opinio de insurectione in Regno Hungariae, versio electronica (), Verborum 10693, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa oratio - tractatus] [word count] [skerlendisc].

Škrlec Lomnički, Nikola (1729-1799) [1790], Operum omnium tomus III, versio electronica (), Verborum 71764, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa oratio - tractatus] [word count] [skrl3].

Katančić, Matija Petar (1750-1825) [1791], Fructus autumnales, versio electronica (), 948 versus, verborum 7599, Ed. Tomo Matić [genre: poesis - ode; poesis - carmen; poesis - elegia; poesis - epigramma; prosa - paratextus; prosa - dedicatio; prosa - praefatio] [word count] [katancicmpfructus].

Škrlec Lomnički, Nikola (1729-1799) [1791], Descriptio physico-politicae situationis Regni Hungariae, editio electronica (), Verborum 26295, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa oratio - tractatus] [word count] [skerlendesc].

Škrlec Lomnički, Nikola (1729-1799) [1791], Quindecim epistulae ad Martinum Georgium Kovachich, editio electronica (), Verborum 12898, epistulae 15, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa oratio - epistula] [word count] [skrlepistkov].

Škrlec Lomnički, Nikola (1729-1799) [1791], Status actualis oeconomiae publicae, versio electronica (), Verborum 39967, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa oratio - tractatus] [word count] [skerlenstatus].

Barić, Adam Adalbert (1742-1813) [1792], Statistica Europae, versio electronica (), Verborum 91598, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa oratio - tractatus] [word count] [baricastat].

Sabolović, Martin (1730-1801) [1792], Carmen macaronicum in Crisienses 1792, versio electronica (, Zagreb), 31 versus, verborum 222, Ed. Olga Perić [genre: poesis - satura; poesis - macaronicum] [word count] [sabolovicmcrisienses].

Kordić, Marko (m. 1806) [1792], In funere D. Gregorii Lazzari Archiepiscopi Ragusini oratio, versio electronica (, Dubrovnik), Verborum 3282, Ed. Relja Seferović [genre: prosa oratio - oratio] [word count] [kordicmfunerelazzari].

Ferić Gvozdenica, Đuro (1739–1820) [1794], Fabulae, versio electronica (), 2266 versus, verborum 52873, Ed. Sanja Perić Gavrančić [genre: poesis - fabula] [word count] [fericdfab].

Kunić, Rajmund (1719-1794) [1794], Epigrammata, versio electronica (), 20870 versus, verborum 170058, Ed. Irena Bratičević [genre: poesis - epigramma] [word count] [kunicrepigr].

Zamanja, Bernard (1735-1820) [1795], Epistolae scriptae an. 1795. et 1796, versio electronica (), 1960 versus, verborum 13466, Ed. Neven Jovanović [genre: poesis - epistula] [word count] [zamagnabepist].

Škrlec Lomnički, Nikola (1729-1799) [1798], Ad Maximilianum Verhovacz epistola 16. Octobris 1798, versio electronica (, Jakovlje), Verborum 1108, Ed. Neven Jovanović Josip Kolanović [genre: prosa oratio - epistula] [word count] [skerlenepistverh17981016].

Ferić Gvozdenica, Đuro (1739–1820) [1803], Periegesis orae Rhacusanae, versio electronica (, Dubrovnik), 3368 versus, verborum 28363 [genre: poesis - epica; poesis - praefatio; prosa - index] [word count] [fericdperiegesis].

Rastić, Džono; Appendini, Franjo Marija; Zamanja, Marija; Zamanja, Bernard; Ferić, Đuro; Appendini, Urban (1755-1814; 1768-1837) [1816], Carmina, versio electronica (), Versus 6583, verborum 46647, Ed. Neven Jovanović [genre: poesis - satura; poesis - elegia; poesis - epistula; poesis - carmen] [word count] [rasticdzc].

Ferić Gvozdenica, Đuro (1739–1820) [1817], Elegia de tonsore, versio electronica (, Dubrovnik), 56 versus, 437 verborum, Ed. Joseph Nicolas Barbier-Vemars [genre: poesis - elegia] [word count] [fericdelt].

Čobarnić, Josip (1790-1852) [1835], Dioclias carmen polymetrum, versio electronica (, Split; Zadar; Makarska), Versus 2345, verborum 17608, Ed. La Redazione del Bullettino di Archeologia e Storia Dalmata [genre: poesis - epica; poesis - carmen; prosa - vita; prosa - praefatio; prosa - adnotationes] [word count] [cobarnicjdioclias].

Brlić, Ignjat Alojzije (1795-1855) [1837], Epistula ad Andriam Torquatum filium, versio electronica. (, Brod), Verborum 442, Ed. Ivan Brlić [genre: prosa oratio - epistula] [word count] [brliciaepist].

Mažuranić, Antun (1805-1888) [1838], Epistula ad A. Kaznačić, versio electronica. (, Zagreb), Verborum 1113, Ed. Milivoj Šrepel [genre: prosa oratio - epistula] [word count] [mazuranicaepist].

Milašinović, Franjo (1808-1883) [1843], Martini Sarcastii Pseudo-Nasonis Ilirici Metamorphosis unica artis poeticae amatoribus et osoribus ad novum annum dicata 1843, versio electronica (, Zagreb), 360 versus, verborum 2540, Ed. Senia Belamarić [genre: poesis - satura] [word count] [milasinfmet].

Gundulić, Ivan; Getaldić, Vlaho (1588-1638; 1788 - 1872) [1865], Osmanides, versio electronica (), Verborum 42047, 5086 versus, Ed. Neven Jovanović Juraj Ozmec Željka Salopek Jan Šipoš Anamarija Žugić [genre: poesis epica; poesis versio; paratextus prosaici; carmen heroicum] [word count] [getaldibosmanides].

Kravar, Miroslav (1914-1999) [1966], Oratio in conventu Latinis litteris linguaeque fovendis, versio electronica (, Roma), 712 verborum [genre: prosa - oratio] [word count] [kravarmoratio].

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report