De laudabili more nobilium, qui nec assummunt uxores plebeas, nec plebeis nobiles tradunt. Cap. XVI.

Consuetudo antiquissima Ragusinorum pertinaciter cum summa virtute observata, atque nunc servatur, et dum Ragusium regnaverit, observanda circa rem uxoriam seu copulam coniugalem, 157 quae matrimonium aut coniugium dicitur, apud omnes sanę mentis viros et rerum naturam considerantes similitudinemque morum inter coniuges requisitam amplissimis laudibus extollitur et commendat? Nam cum in uxore deligenda mores, ętas, genus, forma, et opes ea de re scribentium sententia spectari debeant, quae inter genus proavorum, a quo mores plerunque trahi videmus, maxime considerare oportet, indignum prorsus iudicant Ragusini nobiles se foeminis ignobilibus matrimonio copulare, aut nobiles dominas viris non claris coniungi. Nec inventum est usque in hoc tempus, quempiam nobilem Ragusinum sponte plebeiam in uxorem, aut matronam proavis claram plebeium hominem in maritum vel illius forma vel opibus, vel quavis dignitate delegisse, quod equidem commendatione dignissimum est. Cum enim solertissima cura, pax et concordia et morum proportionata similitudo viri et uxoris sit perquirenda, nonne saepius rixe et lites ob parentum 158 nobilitatem aut ignobilitatem inter coniuges oriuntur, si presertim uxor ignobilis et maritus vir clarus existat, et econverso; unde dicitur: vis recte nubere, nube pari. Nunnesi quispiam avaritia vel corporis pulchritudine aut qua alia ratione uxorem ignobilem duxerit, filiis a se gignendis dedecus et pudorem comperiat? Qui si recte proverbio dici cognoscimus, tales futuros filios qualem uxorem delegeris, quis dubitabit, filios matre ignobili, a proavorum meritis degenerare? Semina nanque bonitatis vel malitiae maximam partem terrae vel sterilitate aut fęcunditate, ubi iacta fuerint, sibi vendicant. Adde, quod maxime dissentiunt clarorum et ignobilium mores, victus, honestas, pudicitia, et cętera talium. Cumque expertissimum sit, infantium naturam a bonitate nutricum lactantium amplam dependentiam habere, quid in eis fieri credendum est, cum difformi materno in utero concipiuntur, et nutriuntur? Quare concludere licet, eum morem Ragusinorum, 159 quo filii ad virtutem merito incitantur claritate proavorum patrum et matrum et rixarum causa removetur, ab omnibus viris gravissimis singularem et precipuam commendationem promereri. Coniunguntur tamen matrimonio mulieribus nobilibus aliarum urbium ut Durachii, Catari, Spalati, Jadre, Tragurii et cęterarum civitatum nobiles Ragusini, qui illarum urbium viris claris et nobilibus eorum filias et sorores nuptiis legitime nectunt. Conviviis proinde et nuptiarum gaudiis nobilium non intersunt plebei, exceptis salariatis, qui cum eorum uxoribus sive advenis sive terrigenis ut plurimum sponsas comitantur, eodemque officio plebeiorum nuptiis non adsunt nobiles. Servatur autem hic ritus in matrimoniis seu affinitatibus contrahendis. Nullo pacto quis iuvenis aliquam sibi in uxorem tribui postularet, ne rubens excluderetur. Qui igitur filias aut sorores nubiles habuerint, hii generos vel leviros seu sororios expostulant, et alicuius medio 160 affinitatem confirmant. Biennio, vel triennio, vel interdum quadriennio, seu etiam quinquennio sponsus ac sponsa iurati permanent, maxime ob immaturam uxoris ętatem. Nam cum sunt decem vel undecim annorum aut XII. iurantur et promittuntur, marito autem sociantur anno quintodecimo vel sextodecimo, et inde supra. Datur sępenumero sponso pridem dotalis pecunia vel tota vel ipsius pars, quacum mercaturę vacat, et eius opes augere laborat, licet interdum aliquibus longe secus eveniat: dum iurati vivunt, raro sponsus suis oculis sponsam intuetur, tametsi in domo soceri sępius convivetur, et illud adeat. Sic enim moris est tam nobiles apud quam populares, qui eos ut magistros et dominos imitantur.