AD AEMILIANUM SCHAENIUM PLACENTIUM.
O vindex Latiae merito, qui dicere linguae
Solus in Idaeis Aemiliane locis;
Accipe, quae tristis inter fera murmura belli
Pangimus, et raucas Martia signa tubas.
Dumque alii varias versant sub pectore curas,
Tu mecum haec hylari carmina fronte lege.
Bella gerant fortes; sed at nos lateamus inermes:
Sit tibi Corytium, sit mihi Parma nemus.
Forsan et hic nostris aliquid succurret avenis,
Quod superet gracili Classica rauca sono.

DE SPECU CORYTIO SILVA. Ad Eundem de Nemore Corytio. Sylua Tertia

Haec inter mediae glacialia tempora Brumae,
Quum terras nix alta tegat, quum frigore pontus
Algeat, et densa pulsentur grandine campi,
Impulsu Aemiliane tuo, cum bella quiescunt
Paulisper, Scythicisque iacet Mars fessus in antris,
Semideos, Nymphasque canam, camposque virentes,
Corytiumque Nemus. Vos o bona pia numina coeptis
Aspirate meis, quibus haec inculta dicamus
Carmina, sed gratam certe testantia mentem.


Est, humiles inter quos pandit Isauria colles,
Intonsosque Syros, Regio; quam desuper horrens
Taurus, et ingenti se vertice tollit Amanus;
Qua mediam niveo praeterfluit aequora praetermeat aequore Tarson
Cydnus, honorato quem fundit ab amne Coaspes.
Hic super impositus pelago sublimis, opacum
Mons aperit, septumque cavis amfractibus Antrum:
Corythium indigenae patrio cognomine dicunt:
Quod circum laetas densum nemus efficit umbras,
Et placidae placido labuntur aquae, quo credere dignum est
Naturam artificem caecis spectacula terris
Admiranda sui voluisse ostendere partus.

Principio nanque angusti panduntur in ipso
Vestibulo, et spinis aditus armantur acutis.
Hinc via difficilis, hederaque implexa seguaci
Ducit ad interiora loci: mox tramite recto
Pandunt se campi ingentes, et latior orbis
Luce perenne fruens, placidis quem flumina rivis
Multa rigant, resonantque vagis per prata susuris:
Et nemora, umbrosaeque virent circum undique sylvae.
Illic Maedorum veteres refererentia lucos
Citria procero se tollunt stipite in auras
Aethereas, succique ferunt praestantis honorem:
Punica nec passim desunt pendentia ramis
Poma suis, duris habilis nec Fraxinus hastis:
Illic et celsae (victorum praemia) palmae,
Necnon pallentes insignia pacis olivae,
Et Myrtus Veneri; et Phebo gratissima Laurus,
Atque Abies dubiis pelagi iactanda procellis:
Illic Cinama rara, et odori virgula Thuris,
Et sudans gratum de cortice Myrrha liquorem,
Et Costum, et molles quicquid legere Sabaei,
Pendent, et rigidae praeruptis cautibus orni.
Nec non Chaoniae civilia praemia quercus,
Pendet ferales pompas visura Cupressus,
Castaneaeque nuces atque autumnalia corna,
Et nemoris latera ingenti munimine cingunt:
At Phaetonteae sublimi fronte sorores
Haerent flumineis avidae se mergere ripis,
Veraque corticibus sudant electra, nec usquam
Nobiliora ferunt, nusquam se vertice in auras
Attollunt magis , aggeribus nisi forte superbis
Fluviorum Ducis Eridani, quo fluctibus impar
Immiscet Trebia exiguas maioribus undas,
Et iacet in mediis Romana colonia campis;
Non plebe ex humili deducta, sed ordine equestri
Eloquio culti celebrata Placentia Tinchae,
Quae tulit hoc nostro te, cui vix vidimus aevo
Aemiliane parem; magno tibi tanta decori
Est patria, et patriae magno tu tantus honori.
At subiecta novis variata coloribus arva
Et casia atque aliis vernant redolentibus herbis.
Hic violae genus omne nitet; hic lilia cana
Purpuraeae, niveaeque Rosae, mistique coloris
Terra crocis adoperta latet, queis gloria prima
Gestandas nuribus vestes tinxisse latinis.
Haec passim variae per amena vireta volucres
Dulcibus aethereas mulcent concentibus auras:
Illic ante alias mutilo Philomela palato
Deflet Itym; rubro stat iuxta pectore Progne
Ipsa sui referens in corpore signa cruoris,
Nec desunt nivei fluviali in margine Cigni
Deficiente vagas formantes gutture voces;
Quique natent nigri per frigida flumina Mergi,
Et placidae Alciones ,et quas fert pontus Anates,
Psytacus Aeois ales celeberrimus Indis,
Et pictae Iunonis aves per gramina ludunt,
Tum volucris, nostro quae nondum apparuit aevo,
Illic clausa latet, longos ubi terminat annos
Rursus, et e proprio renovatur pulvere Phaenix.
Illic lanigerumque pecus, simaeque capellae,
Cervorumque greges campis pascuntur apertis,
Et Lepus, et timidae ludunt per roscida Damnae,
Prata nec immites metuunt armenta Leones:
Errant herbosos incustodita per agros
Agmina laeta Boum, et praestanti corpore Tauri
Insueti servire iugo, quos improbus inter
Ludit Amor, quum defessus maioribus actis
Regales thalamos, et magnas deserit urbes;
Atque hinc inde volat, medicataque tela veneno
Spargit, et indomitis succendit pectora flammis.
Illi inter sese magna vi praelia miscent,
Nec procul in medio victoris praemia campo
Alba iuvenca manet. stat circumfusa, pavetque
Caetera plebs, tanto et demum terrore soluta
Insultat victo, et victoris iussa facessit.
Victor honore tumens, praedaque potitus amata
Sublimis graditur, quem tota armenta sequuntur,
At victus stimulante Deo; stimulante pudore,
In sylvas abit, et lucis se condit opacis.
At vero inferius, ubi se rursus in arctum
Cogit Sylva patens, et densior imminet aer,
Mista strepunt rauco Mimalonia cimbala cornu
Bassaridum pulsata manu, lituique tubaeque
Sistraque,et horrisonis crepitantia tympana bombis:
Illic pampineis frontem redimita corollis
Cuncta corimbiferi versatur turba Lyaei,
Et quatit implexos haederis per devia Thyrsos:
Ebrius ante alios pando silenus asello
Fertur, et incerto mutu ans pede lampada vibrat,
Non intellectis implens clamoribus auras.
Hinc deducta novos ostendit semita campos
Lucis egens, atque angusto vix pervia calle:
Quoque magis teritur, magis hoc formidinis affert.
Nanque hic e medio fractae telluris hiatu
Ingens se fluvius superas ostendit ad auras,
Coeruleaeque undas et fluctus volvit amaros,
Rursus et in primo sub terras mergitur ortu,
Cum sterpitu et magno cursum comitante fragore,
Vorticibusque fremens, et spumis turbidus atris,
Nec quenquam licet audentem, maris obiice vasti
Ulterius penetrare sinit, ubi cognita nulli
Camporum spacia, et luci cernuntur opaci,
Admiranda Deum, caecis arcana cavernis.
Forsitan et vera est, quae fertur fama, superbos
Terrigenas olim coelum affectasse Gigantes,
Et bellum movisse Deis, et Pellion Ossae
Imposuisse super, subiectoque Ossan Olimpo,
Et iam syderibus captis per tecta Deorum
Infandas sparsisse faces, et victa timore
Numina sub variis se se occuluisse figuris,
Tum plenum terrore Iovem vix fulmina dextra
Tollere, vix tantam potuisse avertere cladem,
Et tandem summa coeli super arce fugatum
Nymborum fregisse fores, pluviasque nivesque
Emisisse, feris laxasse et vincula ventis,
Grandinibusque geluque atras sparsisse procellas,
Fulguraque et fracta generata tonitrua nube,
Saevaque sulphureis stridentia fulmina flammis:
Tum demum affestos montes ad sydera, versis
In preceps cecidisse iugis, saevosque Gigantas
Fulminis afflatos flammis; hinc inde per orbem
Disiectos, tantam late sparsisse ruinam:
Quorum de numero membrorum mole, Typhaeum
Et longe ante alios rabie et feritate priorem
His demum cecidisse locis;vinctumque cathenis
Crura manusque suae poenas persolvere culpae,
Frustra indignantem, et terras cervice moventem,
Dum miser Enceladus flagrantem concutit aethnam,
Et premitur Siculi non sola mole Pachyni.
At locus exterior placidis spirantibus auris
Semper vere novo fruitur, non syderis aestu
Icarii, Illyacae nec frigore laeditur urnae.
Hic reor Elysios celebravit Graecia campos,
Illustresque animas, et regna beata piorum.
Alcinoi veteres sileat Phaeacia Sylvas;
Nec mihi Massylo quis custodita Draconi
Praedia divitibus iactet fulgentia pomis,
Et toties biferi celebrata Rosaria Poesti:
Nam neque in aeterno ( si phas est dicere) olympo
Nobilior statio est, quamvis duodena per axem
Signa micent variis animantum insignia formis,
Et Phoebus, Phoebique soror stellaque minores
Assiduo cunctas illustrent lumine partes.
Illic immisti Satyris saltantibus errant
Capripedes Fauni, et praecincti tempora pinu
Panes, et agresti gaudens Sylvanus honore:
Pars inter frutices arbustaque densa latentes
Effusis struit insidias per gramina Nymphis,
Pars se se aucupio exercent, ramisque repostos
Arboreis laqueos, viscoque infecta tenaci
Filla locant, pars flumineis piscantur in undis,
Octipedes ve legunt muscosa per antra Paguros:
Hos calamos inflare iuvat, hos dicere versus
Alternos, dulcique diem subducere cantu;
Hos saltu, celeriqui iuvat contendere cursu,
Aut Lacedemoniae studio insudasse Palestrae,
Tum Dryades, viridesque simul prata Napaeae
Assiduas ducunt noctuque dieque choreas:
Inter Amadryades, et Oreadas innuba castos
Exercet Diana choros, seu Naiadas inter
Candida flumineis aspergit corpora lymphis:
Nunc canibus praemit illa feras, nunc retia tendit,
Et laqueis cingit saltus venatibus aptos:
Illic et doctae (Parnasia turba) Sorores
Post habito veteris versantur vertice Cyrrhae,
Atque alios fontes, alios fecere recessus,
Unde novi capient graviora exordia vates.
Hunc ego crediderim Ducibus post funera magnis
Servari suprema locum: qui multa gerendo
Fortiter, et nullos renuentes ferre labores
Rem patriae coluere suae; nec regna, nec ullas
Divitias pulchra prae libertate tulerunt:
Atque his, qui vitam dignas egere per artes,
Et qui iam bene de multis linquere merendo
Clara suorum operum totum monumenta per orbem,
Atque his, qui numeris vincto pede, quique soluto
Plurima Mercurio vel Apolline digna locuti,
Dum laudant alios, alienaque clara recensent
Facta, sibi aeternam pariunt per saecula laudem;
Quo iam transactae sapienter praemia vitae
Accipiant, vivantque omnes sine fine per annos,
Delitiasque iocosque inter ludosque perennes.
Quos inter te, meque etiam, non ultima sedes
Aemiliane manet: nam tu foelicibus usus
Auspicis Venetae res prima ab origine gentis
Orsus ad haec cultis narrasti tempora libris,
Quae non indignum tanto te munere reddunt.
Ast ego (si pia fata sinant) dum vita supersit,
Nunquam carminibus desistam tollere clarum
Huius et huius opus, mihi quae venientibus annis
Corytias forsan tribuent post funera Sylvas.
Sed tamen, hoc ut cunque cadat; Deus optimus orbis
Conditor atque opifex, manuum miranda suarum
Haec olim saeclis linquit monumenta futuris: