ELEGIA IX. Ad Virginem stantem juxta Jesu Crucem.
Si quid mi vere miserum contingere, si quid
Mi potuit, fixo vulnere quod penitus
Ipsam sedem animae laniret; contigit eheu
Id certe, quum te laeta prius genetrix,
Laeta et cunctarum fortunatissima matrum
Heic video, heic cari supplicium capitis,
Spectantem et lethum, quo nec crudelius ullum,
Nec mage probrosum jam queat accidere.
Vae miserae! Quali dicam te fervere luctu,
Curarum quantis millibus intus agi?
Quamque alto absorbens aerumnae [a] ^[1] vortice amaror 121
Tristis in abruptam te pepulit barathrum!
Nam mihi quod matrem [b] ^[1] memorant Ismaelis? Illum
Quid, nati postquam [c] ^[1] sanguineas retulit
Exuvias fraterna manus, patrem externatum
Et gemitu et luctu perdito? Uterque dolor
Magnus, at aequandus non isti: vincis ut omnes
Prolis amore, ipsa et moestitia superas,
O mater, quid jam mater? Tune illa beata,
Aetheria et felix dicta parens sobole,
Tune illum edideras, quo non formosior alter,
Non erat in terris alter amabilior?
Heu nimium brevis ille fuit decor, heu nimium flos
Ille cito casu languit aridulus.
O ubi caesaries flava est, ubi candor, et ille
Purpureus niveo mixtus in ore color?
Quale rosis lac puniceis si sparserit, aut si
Ostro inflammarit candidulum quis ebur.
Illa ubi delituit species, ubi lumina, sidus 122
Ah geminum, et dulci dulcia melle magis
Verba, leporque, quibus per frondiferas convalles
Perque juga et saltus et nemora et scopulos
Attonitum oblitumque lares ac tecta trahebat
Post sese dio vescier adloquio
Optantem vulgum. Vix ipsum agnoscere mater
Nunc potes; effusus lurida membra cruor,
Liventesque notae flagrorum unde undique foedant,
Vulneraque inflictis addita vulneribus,
Ulla nec in lacero pars integra corpore restat,
Nullaque vulnifico pars caret exitio.
Tempora proh! Spinis cohibet paliurus acutis
Harum aliae infixa cuspide per cerebrum
Perque genas fecere viam, miserabile visu,
Horrendumque! Oculos per medios aliae
Luctificam exertant aciem madidamque cruore:
Qui partim guttatim imbre fluit tepido,
Partim etiam undanti rivo per membra volutus
Ubertim duros inrigat et lapides.
Nate deo, ah nimium fluxit jam sanguinis; ah jam
Parce precor, curnam te amplius excrucies?
Tanti igitur mortale fuit genus? Huccine tandem
Nostra salus, huc te nostri amor abripuit?
Poenarum satis exhaustum, jam desine; et ipsi
Ni tibi vis, matri lux mea parce tuae;
Quae moesta attonitos nusquam declinat ocellos 123
A te jucundo germine; nil loquitur,
Sed [d] ^[1] stat, et aegrescens pallet ceu saxea, fletus
Et premit [e] ^[1] aegrescens saxea uti effigies.
Nempe et verba dolor, moesta et suspiria magnus
Obruit, atque ipsis clausit iter lacrymis,
Ne quod sollicitae lenimen forte veniret,
Neu minor in penito cura animo fureret.
Una duos dabit exitio, lux ipsa parentem
Heu rapiet, gnatum quae rapit exanimem.
An non suffixum sic foedo in stipite mater,
Sic te discerpto corpore suspiciens,
Pallentemque aegrumque et lethi limine in ipso
Protinus ereptis sensibus ipsa cadet?
Infelix: non certe illi praecordia circum
Stat lapis, aut dura riget chalybe.
At rigeat: tellus nonne ipsa excita dolore
Bruta cavernosis ingemit e latebris?
Velle minatur et horribili subsidere hiatu
In Styga; flent montes, fluminaque, et nemora.
Neu tantum aspiciat titan scelus, abdidit atro
Axe jubar nigram conditus in nebulam, 124
Ardentesque oris radios extinxit, et auream
Detraxit flavo caesariem capiti
Umbrarum per opaca horrens; cui sanguine sparsa
Jam soror atratos obvia jungit equos,
Inducitque polo stellas, quae triste micantes
Funereas referunt nocte silente faces.
Quid mater? Quae dira suus quot vulnera natus
Corpore habet, totidem saucia sentit amans
Cuncta suis impressa locis. Amor insidet illi,
Et laevo in miserae sculpit atrox latere
Exanimem nati effigiem, teloque cruento
Ipsius usque instans pectora transadigit.
Ferreus ah certe est, et ferro durior ille,
Qui tantum potis est cernere saevitiem.
Parce Amor o quovis crudelior hoste secare
Multitudo innocuae Virginis ense sinum.
Ecce suae in matris noscit se pectore gnatus,
Illa refert gnati vulnera quaeque sui;
Sauciat atque parens gnatum, gnatusque parentem;
Alter et alterius pendet ab ore tamen.
Numnam etiam audebit cari moestissima virgo
Perferre extremum pignoris interitum?
Ipsaque frigidulos manibus componere ocellos,
Sparso et sanguineas tergere crine notas?
Hinc ah cede procul: gnati latus impetit hasta
Miles, et aerata cuspide cor terebrat. 125
Ah procul hinc concede: a parva Virgine noram
Magnanimam, sed quae maxima jam potuit
Esse, fuit virtus; simul ipsa animam exhalabis
Cum nato, ipsa cades victa dolore simul.
Jamque labat: comites o fidae abducite divam;
Nullus et extincti nuncius adveniat:
Incolumem servate; illi dum caussa doloris
Filius edomita morte erebique duce
Victor ovans clara det sese in luce videndum,
Spargat et optatae munera laetitiae,
Ante alios matri ostensus, cujus mihi luctus
Nunc ipsam et vocem surpuit atque animam.