SATYRA XIII. STOICI
Stultum omnem insanum Chrysippi porticus esse,
Judice me, veri interpres non falsa docebat.
Naviget Anticyram qui lamna expalluit auri,
Ambitione mala quisquis torquetur, et ira,
Qui metuit, vel sperat, qui cupit, invidet, odit,
Naviget Anticyram pariter. Sed amantibus omne
Miscete helleborum, medici, miscete poetis.
Mortales egit discort insania: at idem
Truncus uti varios propellit in arbore ramos,
Sic error variis illudit partibus idem.
An levis haec fortasse mei est insania morbi,
Quod Satyras scribo? Mihine ipsi ignoscere cogar
Corruptus judex? Primum non me esse poetam
Propterea evincas, satyras sermone pedestri
Quod scribo, pravos et risu perfrico mores,
Thetaque stultitiae nigrum praefigo procaci.
Dixeris, historiam potius me scribere; ad artem
Nullius tamen, ingeniumque accedere vatis,
Quandoquidem nobis mendacia more poetae
Fingere religio est, ungurem aut discedere latum
A veris. Tamen, ut dem me insanire libenter,
Scribendi versus haec nostra insanis morbi
Communis quota pars fuerit? Potare Corano,
-- 83 --
Deprendi liceat Dedio, jus dicere Crispo,
Haec ego si totidem verbis narravero, vel si
Quaeram e Crispo, unde illi doctrina repente
Affulsit nova : vel quonam tradente magistro,
Insanus fuero? At Crispo sum judice tutus.
Postremo ut sim insanus ego, non sanus eris tu.
Certe hoc dissimiles, quia me tua vina, venusque
Nil juvet: at contra, ceu clavo truditur alter
Clavus, fors Satyris tibi possim evellere morbum
Unum aliquem e multis. Saepe aeger profuit aegro.
Quas olim censor partes, nunc more recenti
Tutantur Satyrae. Facto censura notabat,
At scriptis adimunt Satyrae, et dant annulum equumque.
Nec nos ancipites nunc formae expendimus usus,
Aut quot habet Glaphyre dentes, aut Aelia crines.
Cetera de genere hoc prudens permulta silebo
Ulcisci properans, insanum me atque poetam
Quod dicis. Quotnam, nullos quod praebeat usus,
Enixe curant! Nihil esse insanius. Ajo:
Nil merito magis insanus quod rideat omnis,
Qui modo aperta queat vitare pericula, rupem,
Strictum ensem, et quot habet narrantem jugera Quintum.
Insani sanique pari risere cachinno,
Cum videre dies, totasque incumbere noctes
Millia tot capitum, miseroque parare labore
Quae congesta carent usu, vel parte lucelli
Vix operam pensent, ut emit cum Pollio libros,
Longinus senior primo cum flore puellam
Deperit, ignavorum aut ignavissimus unus
-- 84 --
Comparat arma sibi cum argentea, et aurea Fuscus.
Nescio, an ulla alia hoc detur vesania major,
Nescio, an ulla meos adeo vesania cives
Torqueat, et studio tenebras offundat inani;
Nec vos Chrysippi gravior tam porticus et grex,
Quam ratio, o miseri cives, naturaque damnat,
Omnia quae ad normam sapiens recti exigit usus.
Anne sapit veterum nummos Crispinus emendo,
Musarumque domi ponendo, et signa Maronis
Expers Musarum, atque adeo rudis artium, ut octo
Caesarea in serie Augustos effutiat, atque
Somniet Octavi Museo inferre numisma?
Est et quem torno faciendis cornua thecis
Collegisse juvat demota Hircis demptaque bobus,
Neve manus umquam pulcro admovisse labori
Hactenus. Interea salve o praeclara supellex
Artificis domini dextra meritura poliri!
Digna senatori curas avertere cura,
Leniter otiolum molli fallente labore.
Pellucent multae in Cois: pars corporis una
Nuda patet, male sub tenui latet altera veste,
Quilibet ut possit facile describere pictor.
Ignosco Catiae. Catiam mirantur et ardent
Centum imberbes. Sic pulcre illi palla locatur.
Hoc vitium est, parco vitiis. At culpo pudicas
Nunc ego, culpo bonas. Quorsum tibi Coa, Metelli
O nurus et tibi, Gracchorum Cornelia mater,
Aequavit priscis quas vita pudica Sabinis,
A quibus abstinuit nigrum ipsa calumnia dentem.
-- 85 --
Quis furor est turpi matronam incedere cultu, et
Affectare nefas, cui vita discrepat et re?
Quod si praesidium ratio fortasse negarit,
Nativo dabit opportuna superbia fastu.
Aut Catiae, aut insanae estis. Nihil extudit isthinc
Tertium Aristoteles, rabulae vel nasus acuti.
Permultis emitur Meliboeo purpura cocco,
Sericaque argento placet illita vestis et auro.
Rideat insanos aliquis, ceu sanior, horum
Qui tota insumunt una patrimonia veste,
Egregio satrapae quia magni Regis amictu
Gaudent, et Tyriam capiti imposuere tiaram.
Affectat Susas, portentaque regia Marcus
Dama crepat, cui vix primum tria nomina praetor
Addidit in titulos hodie, signumque Quiritis.
Proposito cecidere, ubi quisquam agnovit eos, qui
Larvati percurrunt Bacchanalibus urbem.
Quaere peregrinos, si veste illudere speras,
Furcifer e grege servorum notissime Dama.
Visne tui longa ut cives oblivia potent?
Mitte supervacuo damnosas murice lanas,
Atque illud restingue tibi intolerabile, quis, vel
Unde hic? Quod curare omnes, et quaerere cogis,
Cum longo verris lutulentam syrmate Romam.
Vos quoque, qui multum veri sermios egetis,
Ordine Romani juvenes accedite, tardi
Scipiadum heredes, Paulli, Scaurique nepotes.
Stultum est munditiis nullos imponere fines.
Purpura quid majus Lepidis, addatve Camillis?
-- 86 --
Si Carhago nequit, non est, quo scruta colore
Scipiadum faciant. Superat si purpura censum
Scipiadae, illa malas in apertum protulit artes.
Insanum est, temere nullo delectu imitari
Quodlibet exemplar, quod fors objecerit. Ecquis
Vestrum est, qui mecum effuse non rideat, aut qui
Insanisse neget, Venetorum si quis in urbe
Frena et equos emat, aurigas paret, esseda, currus,
Nempe ideo, quia camporum lato aequore Parthis
Et currus agitare, et equos est flectere ludus?
Non haec plus aequo a vobis abludit imago,
Quotquot gaudetis pretiosa incedere veste,
Quae majora nequit largiri commoda, quam quae
Det simplex toga: sed sumptum tamen atque laborem
Majorem affert, quem nullus pensaverit usus.
I, cape, et optatos Nireu pulcherrime amictus
Indue: sume supercilium non veste minus, quo
Dalmata Caesareis tiro se miles in armis
Extulit.A quibus exspectas te coetibus iri
Visum? Saturnalia nondum: non choreae, non
Nuptiae apud quemquam procerum, nec coena paratur:
Quorsum ergo ambitio haec cultus operosa, ubi ni te
Forte soror, calidae vel viderit institor, haud est
Quae te desertis Gabiis, vacuisque Fidenis
Errantem adspiciat tremere per compita turba?
Pictus acu clamydem, argentoque, et discolor auro
Per trivia incedis Romae, solosque per angi-
Portus imixtus lenonibus, et parastis
Nescius ipse tui huc illuc discurris humumque
-- 87 --
Communem calcas, et communem aera spiras,
Quo nemo aut laris, aut vestis prohibetur egenus.
Qui medicas pueris figulorum dividit offas,
Non secus ac tu purpuream circum fora vestem
Scurra tulit, quam olli propola triente locarat.
Sentio; qua insani ratione repellere speras
Posse notam a te. Nempe tibi est meretricula, quam tu
Deperis, aut, alio si mavis nomine, amica.
Huic tu veste placere studes, nitidusque videri, et
Bellulus: accedas ornatus oportet ad hanc: sed
Non ego nunc patruus fuero tibi, nec meretrices
Durius increpitem juvenumque coarguam amores.
Verum hoc est id, ubi insanis, quam qui pote apertum
Mittere se in puteum, ut laticis cyathum hauriat unum.
Quî differs insano, cum metuis, mala ne te
Ejiciat meretrix, si non urbanus amator
In tunica vigiles ostrina? Esset toga erassa
Si tibi, sordida palla, subucula trita, pedi si
Calceus haereret laxa male sutus aluta,
Non ideo exclusus caneres miserabile carmen
Ante fores, dum esset plenus tibi sacculus, et dum
Fenora non unum cumularet nomen in arca:
Sed tibi munditiis solis fors constat amoris
Pignus. An idcirco nil donas? an nihil a te
Corradit? tu continuo non munera mittis,
Nunc soleas, nunc fasciloas, modo crinibus aurum,
Aut capiti mitram? Das nummos saepe, domumque
Conduxisti, deque tuo ancillas alis. Heus tu!
Idcirco te crede admitti, non quia das, sed
-- 88 --
Purpura contexto quia belle te decet auro.
Ergo, age macte animis talem visurus amicam,
I, Phrygiam chlamydem, i, lini cape Belgica texta,
Atque illos cultus, quos te sumpsisse deceret,
Si Xerxis visenda foret, vel nata Darii.
Te ne igitur sanum contendis adhuc etiam, qui
Res, loca, personas nullo discrimine censes,
Quique tuimet amans nimium, Narcissus ut olim,
Decidis in flumen, neque te illi intelligis esse
Ridiculum, cui donas quidquid habes? Furere hoc, et
Insanire nisi est, jam vero sanus erit, qui
Ora senex minio pallentia fucat, et ille
Pygmaeo brevior, curto qui concutit ensem
Sesquipedalem in equo, et cujusvis militiae expers
Innumeras solus ciet in certamina turmas.
Circumfusa negat puerorum turba. Pari te
Ridet ut insanum puerilis naenia jure,
Curantem, et tot molitum res serio ineptas.
Nunc illum, a quo digressi, redeamus in orbem.
Insanire vides capitum tot millia, sana
Quae tu mente frui vecordi errore putaras.
At quota pars hominum nunc nostro est carmine tacta?
Eheu quot restant! quos optans parcere chartae
Praeterii indictos: puta eos, qui philosophantur,
Ut sapiant nihil: aut peregre disjuncta profecti
Per loca qui currunt, alio fastida caelo
Dira sui, et longo sperantes fallere cursu.
Adde negotia curantes aliena, serunt qui et
Excipiunt rumores: his adde ardeliones,
-- 89 --
Adde procos vetularum, et cetera multa, quibus vix
Garrula sufficiat dicendis Laelia. Porro
Invenies insanorum tot millia ubique
In vita circa latus, et circa caput, ut cui
Objicias vitium insani, cui nomina sani
Des, aegre dignoscas. Quos inter numeras te?
Te qui scriptores Satyrarum, quique poetas
Dixisti insanos? Nunc te docuere poetae,
Chrysippo praeeunte viam, memorabile carmen,
Insanire omnes pariter solemnia stultos.
Haec neque servorum capiti, neque formula regum
Dat veniam, tantum sapientes excipit. Ergo
Aut esto sapiens, aut posthac parcius istam
Insani cuicumque notam impegisse memento.
