Your search found 2087 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 1701-1800:

immediate consilio aulae bellico sunt subordinati, et Carlostadiensis baro a Scherzzer egit commendantem, Crisiensis antiquitus Varasdinensis comes Marquiere fuit generalis. (Patachich emit Novigrad.) Baro Stephanus Patachich olim et memoria nostra miser ac per Lambergarianae comitissae legata, bonis Glogovecz, a Suvich successive relutis, item Besanecz potitus, adeo per commando Kostanicense facultatibus crevit, ut ultro summas capitales notabiles variis elocatas, reluta bona in campo Varasdinensi Vidovecz, superiore anno dominium

et quidem generalem Tirhaimp et generalem Marquier, qui prius generalatui Varasdinensi praeerat, et occasione hac Clagenfurtum translatus est magno sui animi dolore. Sub finem ergo Junii Petovium undique comparebant praecipui viri ex Carniolia, Stiria, Carinthia, Croatia, intra quos ex Croatia nostra praeter officiales advenerunt etiam comes locumtenens, Posega redux, dominus protonotarius Naisich, dominus Balthasar Magdalenich, comes Ludovicus Patachich, baro item Stephanus Patachich aliique plurimi. Ex clero sua episcopalis excellentia, dominus generalis vicarius Wolffgangus |

non fuit ratio, quam invidia, odium, suspiciones, respectus, ut ex hoc ultimo monstro amici obligatique me fugere, aversari, inimicari cogerentur. Ipsi quoque juncti sangvine ad hoc impellebantur, ut fusissima scribere oporteret, lamentari de multis, sed domine Deus dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris. Unum tamen ex amicis laudare audeo, qui potius gratia carere episcopi se velle respondit eidem, quam ex respectu me nunquam auditum odisse. Praeberet prius ut susurrantibus ita mihi aures, poscebat, at tacentem secutus.

vicinis, surrexerunt et statim exstincti sunt, neque ivere per incendia vel praedas, sed ad officialium homicidia. Quod quia vicini illi confiniis rustici non fecerunt, quin spanos dominorum suorum pro capitibus habuerunt, ab exemplo Biskupcensium, bene ponderato et combinato, superiora nostra confirmari videntur.- Dices 2do: commissio causas illas non invenit. Fateor, quia ob velocitatem, qua progressa est, neque examinavit in veram causam sed animadvertens, praejudicium jam aulae esse, ex instantiis illis per Mihaljevich submissis medio consilii

item infinitas, quas officiales ipsis causassent. Et plena erat arx populo, ut biduum otiose consumptum sit a nobis. Praetendebat siquidem populus, ut eorum gravamina et excessus, quae contra Raffay et officiales habebant, conscriberentur, credebant enim, nos eo fine submissos. Sed quia haec nostra non fuisset provincia, cum domino Raffay et officialibus actum, ut eosdem conscriptioni et non ad lamenta sisterent, sed illi nec hiscere valentes, dominusque Raffay sibi metuens, uti ex clamoribus apparebat, tandem semet subduxit per Jeszenovecz, nobisque reliquit populum. Quo demum per nos

id quod etiam obtinuit, quemadmodum superius in descriptione I. tumultus attigimus. Porro videntes ex ternionibus conscriptionum, nos munus nostrum haud excessisse neque audita gravamina inseruisse, ne culpa in eos cadere possit, ex parte populi clamare inceperunt, nosque conscriptione nostra populum illum praegravasse, clamarunt, consilio fors etiam eo, ut depraedicarent plebi, a se eam protegi, hacve ratione contra se irritatos placarent, et ad imposita onera persolvenda et dominio praestanda inducerent, haberenturque in regno non oppressores sed plebis protectores, ac, si opus

parimodo ac graviores verberationes pro futuro sint prohibitae et interdictae, verum in locum praescriptarum poenalitatum duplum neglectae robotae desumatur. Pro ratione ac diversitate domini terrestres, contra quos illorum subditi varias quaerellas coram saepe memorata commissione nostra regia indicarunt, se ad medelam eatenus ponendam solemniter obstrinxerunt. Solicite curandum erit, quo ejusmodi sponsioni a praedictis dominis terrestribus debite satisfiat. Ipsisque processualibus judicibus nobilium injungatur, ut praemissorum effectum omnimode procurent. Non absimiletur.

per hanc equidem deputationem istiusmodi stabilis urbarialis regulationis opus elaborari, elaboratum dein in pleno attactorum regni statuum et ordinum consessu referri, et cum horum demum demissa opinione nobis medio fidelitatis vestrae pro ulteriori eatenus elargienda benigna resolutione nostra humillime repraesentari volumus. Cujusmodi regulationis opus siquidem pro objecto habere debet, unde nam dominales proventus derivandi et qualiter horum praestatio procuranda sit. Hinc praesentibus annexa puncta idealia fidelitati vestrae benigne hisce eoque fine consignanda duximus:

acta praelibatae commissionis nostrae caesareo regiae, in quantum hanc in rem deserviunt, hisce annectimus), illud medio fidelitatis vestrae demisse repraesentari volumus. Acceptura demum fidelitas vestra ulteriorem superinde quoque benignam resolutionem nostram, gratia in reliquo et clementia nostra caesareo regia eidem fidelitati vestrae benigne et jugiter propensae manemus. Datum in archiducali civitate nostra Viennae Austriae die 8. mensis Novembris anno domini 1755. Maria Theresia m. p. Comes Leopoldus de Nadasd m. p. Andreas Moritz m. p.

medio fidelitatis vestrae demisse repraesentari volumus. Acceptura demum fidelitas vestra ulteriorem superinde quoque benignam resolutionem nostram, gratia in reliquo et clementia nostra caesareo regia eidem fidelitati vestrae benigne et jugiter propensae manemus. Datum in archiducali civitate nostra Viennae Austriae die 8. mensis Novembris anno domini 1755. Maria Theresia m. p. Comes Leopoldus de Nadasd m. p. Andreas Moritz m. p. Puncta idealia pro elaborando universali regni Croatiae urbario. 1. Praeprimis elaborentur constitutiva

historia et successorum ejus, rem ad apparentiam obumbrantes, sicuti episcopum ab olim ad rempublicam spectasse, sic etiam ea, quae illius erant jurisdictionis. Et quamvis hac de re graves persaepe habuerint cum imperatoribus Austriae quaestiones, et praecipue sub Ferdinando II., uti in historia nostra ecclesiae Zagrabiensis suo loco retulimus has et alias, tamen ita fuere providi, ut, vix nominato uno Aquilejensi patriarcha, alium ei coadjutoris darent titulo, protegente | eos semper Roma, quin et in pactis cum Austria publicis favorabilis sibi eatenus

Fluminensibus necessaria conducerent. De Aquileja quoque et illis Lombardiae partibus, quae antea ab Aquilejensi patriarcha dependebant, cum magna fuisset quaestio, Venetis nulla ratione admittere volentibus, ut a Goritiensi dependeant et illum pro superiore agnoscant, sed nec aula nostra, ut patriarchae Veneto immediate subdantur, Benedictus XIV. Romanus pontifex tandem sic constituit, ut Goritiae sit archiepiscopatus ejusque sint suffraganei Labacensis et Tergestinus . Aquilejae autem vicarius resident apostolicus, et ille sub hoc titulo et illi praesit

varii in locis diversis.) Sub decursu banalis tabulae et sub Februarii mensis medium ob ingentces terraemotus, qui non tantum Ulisipponam in Portugallia destruxissent, sed ubique auditi fuere per Italiam, Germaniam, Galliam, Austriam, in Croatia quoque nostra frequentius, jussu aulae publicae eatenus preces sic institutae sunt, ut primo in cathedrali, tum apud Franciscanos, dein sanctum Marcum postea patres Capucinos, demum apud patres Jesuitas 40 horarum preces essent. In cathedrali ob conciones, quas ego triduo habui, et quidem primo die de

ad illum assessoratum; agere proin dignaretur, ut sibi visum foret, et mecum disponere. Egitque, sed incassum, ut sequenti dicturus anno. Facultate demum regia obtenta, ipsa pro anno sequente banalis tabula Varasdini celebranda promulgatur. Die vero 8. Decembris anni hujus regina nostra Maria Theresia feliciter quintum enixa est archiducem, qui Maximilianus | dictus est. Crevit nativitatis diei augustissimi imperatoris in aula laetitia ex nato etiam eodem die filio archiduce. Quidam poeta alaudam eum compellavit, alludens ad insignia

investituras seu collationes, qua cessione ultra 70 milia annue decedere Romanis dicebant ob Hispanorum absentiam; menses item Germaniae, ut nec Hispanis nec Germanis causa sit Romam excurrendi ibidemque insumendi. Profecto ex Germanorum hinc collegii Apollinaris neglectu, ex dioecesi hac nostra Zagrabiensi 12 juvenes ad fatum collegium suscipiuntur. Monachi vix non haeresis eum post mortem damnabant, quod Muratorii opera permissa. Jesuitae porro magni viri perpetuam habituri sunt abominationem, et de illo Jesuitarum neminem bene loquentem audio. Hoc illi praedicant epitaphium:

regibusque Hungariae singularem titulum Apostolici regis attribuit, imitatus antecessorem, qui regibus Portugalliae titulum Fidelis simus dedit. En tibi breve pontificis ejusdemque tenores: Clemens Papa XIII. Carissima in Christo filia nostra, salutem et apostolicam benedictionem. Cum multa alia Romani pontifices, quibus nos plane quidem immerentes successimus, tum hoc praeclare sapienterque fecerunt, ut, quae provinciae ac nationes in finibus perpetuorum christiani nominis hostium positae tanquam valli quidam atque aggeres

quidam atque aggeres munitissimi contra ipsorum impetum existimantur, eas illi quam diligentissime observarent, praecipua benevolentia complecterentur et singularibus etiam, ubi res ferret, benefices exornarent. Ejusmodi est florentissimum Hungariae regnum, quod tu, carissima in Christo filia nostra, haereditarium accepisti, quodque ad christianae ditionis et gloriae terminos proferendos, vel propter bellicosissimae gentis fortitudinem omnium aptissimum, vel propter locorum naturam opportunissimum adhuc quidem semper habitum est et fuit. Neque vero quisquam ignorat, quam multa et quam

Hungarici regni amplificandam statim convertamus. Id autem recte atque ordine praestabimus, si perhonorificae illi apostolatus appellationi, modo quam diximus, pontificiam auctoritatem, vim ac robur (quatenus opus sit) adjungamus. Eapropter motu proprio et certa scientia ac matura deliberatione nostra deque pontificiae auctoritatis plenitudine Majestatem tuam apostolicam, tanquam Hungariae reginam, tuosque in illo regno successores titulo, appellatione, nomine apostolici regis harum vi litterarum in forma brevis ornamus, honestamus condecoramus, insignimus, atque etiam ab omnibus te

honestamus condecoramus, insignimus, atque etiam ab omnibus te quidem reginam apostolicam nominari, appellari, inscribi, salutari ac tractari mandamus, non obstantibus quibuscunque, quae huic nostrae voluntati adversari posse videantur. Gratum igitur acceptumque habeat carissima in Christo filia nostra hunc titulum, non | eum quidem indicem potentiae ac dominatus (quales ad inanem ostentationem ambitio saculi excogitavit), sed propriam christianae modestiae notam et ministerii Jesu Christi, quo tamen Jesu Christi famulatu verissima ac nunquam interitura

filio, ad quem maternae haereditas gloriae et factorum imitatio pertinet. Habeas denique has quasi primitias pontificiae caritatis et benevolentiae, qua Majestatem tuam apostolicam prosequimur, et cui pignus alterum addimus in apostolica benedictione, quam tibi, carissima in Christo filia nostra, amantissime impertimur. Datum Romae apud sanctam Mariam majorem sub annulo piscatoris, die XIX. Augusti MDCCLVIII. pontificatus nostri anno primo, (Caietanus Amatus.) Carissimae in Christo filiae nostrae Mariae Theresiae Hungariae reginae Apostolicae, nec non Bohemiae reginae

videndos exponere et tum deferre ad tumulum. Meus quoque frater Christophorus Kerchelich apud me ex calidis febribus die 21. Decembris sancta et sanctorum morte hora nona matutina decessit. Sepultus apud patres Franciscanos Zagrabiae in sacello s. Dorotheae, ubi et mater nostra, nata Judita Darich, anno 1735. fuit deposita. Vixit annis 33, mensibus 7, diebus 7. Erat juvenis integer cunctisque clarus, ac bene fundatus in jure et politicis. Desiderium sui reliquit omnibus. Cives omnes ipseque magistratus ad comitandum cadaver comparuerunt et campanis majoribus, ut

advenissent, tanquam propinquiores patriae et occasione quasi oblata, relictis concubinis suis, quibusdam gravidis, quibusdam post puerperium nutrientibus, adeoque etiam pro populanda Hungaria prolibus, in Borussiam profugerunt. Mirabantur omnes eorum in regem suum fidelitatem, exigui enim castra nostra sunt secuti. (De bellicis.) Qua supremus caesareo-regii exercitus imperator hoe etiam sequentibusque annis mareschallus Leopoldus a Daun imperabat, ast ad populi Viennensis invidiam cunctando annum transegit, neque per ipsum actum

adulatorum turba. Servire Deo, optimum est. (Aula pergit ad Tyrolim. Nuptiae Petri Leopoldi. Mors imperatoris Francisci I. Josephus II. imperator et corregens.) Initio mensis Julii augustissimus imperator Franciscus 1., Maria Theresia regina nostra, Romanorum rex Josephus, archidux Austriae Leopoldus Petrus cum numerosa principum, comitum, ministrorum caterva in Tyrolim Oenipontum abivere, causa celebrandarum ibi nuptiarum inter Leopoldum Petrum et Hispaniae regis Caroli III. filiam Mariam Ludovicam, natam 24.

odore pingvis hujus diurni fl. nempe 32 dictim ultra mensem Novembrem Viennae mansere. Secutus eosdem ad Octobris metalibus errectis, non obstante quacunquo exceptionc et obice, in forma provisorii effective separare noverint nec intermittant. Haec enim est positiva et seria voluntas nostra, in reliquo etc. Datum Viennae 31. Maji 1765, M. T. C. T. E. Projectum. Procurandae interimalis pacis intra controversa intra generalatum Varasdinensem et statum provincialem loca nimirum.

nobis labor paratur quibus et rempublicam capessere neque iis, quibus reguntur universi, moribus vitam agere est constitutum. Invidos popularium oculos satis per hoc in nos convertimus quod prorsus extra patriam, quod in tam diversis locis, quod sine ullo fors exemplo iuventus nostra transacta est. Accedit insuetus genti nostrae litterarum amor et ab insanis vulgi opinionibus alienatio, quae nos (ausim sine superbia asserere) universi, Divino primum beneficio, dein Amadi praeceptis, mox nostra etiam industriola accepimus. His omnibus nostris exosi

in tam diversis locis, quod sine ullo fors exemplo iuventus nostra transacta est. Accedit insuetus genti nostrae litterarum amor et ab insanis vulgi opinionibus alienatio, quae nos (ausim sine superbia asserere) universi, Divino primum beneficio, dein Amadi praeceptis, mox nostra etiam industriola accepimus. His omnibus nostris exosi gentilibus ad rempublicam tamen accedere, honores capere, vitam non inquietam ducere cupimus. Hercle maius fortasse istud homine opus fuerit et ut optetur satis. Nec tamen succumbendum est, et quod in totum non

Quod nobis in praesens propositum est ut post explicatos gentis mores illud, quoad res fieri patietur, ostendamus qui nec iis quibus ceteri vitiis volutari et a populari abesse indignatione valeamus. Ad quod cum favor superum, tum fortunae indulgentia non levis, postremo nostra opera expeditaque in depromendis consiliis ratio adesse debent. Sed illa quidem ut dare alienum, ita persequi non nostrum est; de posteriori, ut nostra fert imbecillitas, expediamur. Duplicem ego cum inter nostros, tum in omni republica vivendi rationem puto, duram illam

volutari et a populari abesse indignatione valeamus. Ad quod cum favor superum, tum fortunae indulgentia non levis, postremo nostra opera expeditaque in depromendis consiliis ratio adesse debent. Sed illa quidem ut dare alienum, ita persequi non nostrum est; de posteriori, ut nostra fert imbecillitas, expediamur. Duplicem ego cum inter nostros, tum in omni republica vivendi rationem puto, duram illam et leniorem alteram; cuius exempla cum alibi, tum Romae possumus capere infinita. Illam princeps Cato professus est, posterioris clarissimum

sunt, aut ad publica cuiusque actiones referuntur. Illud itaque, quod consequitur, de familia videamus. Quo in genere id primum cavere oportet ne peregrinam a servitiis turbam habeamus. Hoc enim et est et habetur patriae perniciosum acerbeque in priori episcopo a gente nostra est adversum, ut unum fere istud sit quod Croatas externam nonnihil dominationem faciat aspernari. Huic proximum est ita suos in officio servos continere ut nec querendi iis de domino nec fastidiendi occasio detur; nam id quoque ad famam popularem non parum confert eos

non admittit, quippe id alioquin pernecessarium est et esse habetur solentque prudentes viri, ut facilius id assequantur, in levioribus quibusdam mulieri concedere, quae tamen suae in uxorem auctoritati nihil officiant. Id tantum monere me omnino oportet ut, quantum industria nostra valebit, excolere illam et ea, si fieri possit, politia imbuere non desistamus qua exteras feminas sublime nimium fulgere conspicimus. Sit aliquis vestitus splendor, sit in exteris excipiendis tractandisque permissa comitas, quae tamen sermonibus ansam nequaquam

non minus opinione mea vitandum est ne, dum obligationi subditi non deesse plus nimio contendimus, cives nos esse obliviscamur, dumque principi gratificari nimium sollicite volumus, patriae efficiamur proditores; quod quosdam non sine maximo dolore, etsi parum prospere, aetate nostra tentasse vidimus. Suus est et principi placendi modus, quem tuto et sine scelere possis exercere; si per flagitia adrepas aut ipsius te principis aut aliorum invidia perdet. Id ego et scriptorum testimonio didici et propriis non infrequenter oculis spectavi;

primum quidem, quidquid illegalitatis in aliquam publicae administrationis partem quandocunque irrepsit, id omne in imminente iam nobis diaeta ita deleatur ut eius nec vestigium quidem severus actionum nostrarum iudex, posteritas, agnoscere possit; dein vero ut constitutione nostra in iisdem comitiis ad omnigenum securitatis statum collocata solidioribus, atque ipsi illam accepimus, fundamentis nixam ad posteros transmittere possimus libertatem. Ut idonea hanc in rem consilia conferre possimus, iuvat nos attentius reputare qui factum sit ut ingenua

Sed quid nos e reali potestatis legislativae exercitio adeo facile emovit? Huius enim vero causae partim in potestate executiva, partim in primis eius instrumentis, partim in nobis ipsis et, ne quid dissimulemus, partim in ipsa etiam constitutione nostra sita fuit. Nimirum ea est humani animi indoles ut, qui executivam, id est supremam, obtinet potestatem, limitibus potestatis legislativae se constringi illibenter patiatur; ut comitia differre, et nomine provisionalium ordinationum ipse leges ferre gestiat; denique ut

usum tantisper recolere velit, agnoscet certe me nihil invidiosi, nihil dicere exaggerati. Iam vero palam est, quod solus magistratus, nisi statuum et ordinum praesidio fulciatur, usurpationibus potestatis executivae obsistere non possit. Ipsa denique constitutio nostra rimas habet, per quas potestas executiva ad usum leges ferendi facile eluctari potest; nimirum disiecta per totum corpus iuris legislationis obiecta nullibi compendio et sub unum obtutum ita collocantur, ut ex sola constitutionis inspectione et executiva potestas limites

potestas executiva aliquid quantumcunque praeiudiciosi extra comitia ordinavit, si status eiusdem abolitionem in diaeta urgeant, solet suum in id consensum plerumque negare. Atque ita, cum eius etiam consensus ad legem perferendam necessarius sit, nullum habet constitutio nostra modum, quo factae eiusmodi per potestatem legislativam extra diaetam ordinationes in irritum valeant revocari. Prostat luculentum eius rei exemplum in responsis, quae postremis comitiis potestas executiva edidit ad illas statuum propositiones, quibus nonnulla per

Atque ita et veram malorum, quae nos presserunt, causam in eo sitam esse, quod status e reali potestatis legislativae exercitio excussi fuerint, et quid potissimum ad id, ut inde excutiantur, contulerit, iam intelligimus. Eo tantum, ut iam praemisi, conatus et consilia nostra nos conferre decet: primum, ut status se ad reale legislativae potestatis exercitium in primis statim, quae nobis imminent, comitiis reponant, dein vero, ut adumbranda in proximis comitiis constitutio ita praemuniatur, ne status amplius ullo unquam tempore per potestatem

subtilitatum barbaria, cum primum amoenior scientiis lux affulsit, ea apud praestantissimos quosque non modo philosophorum, sed ipsorum etiam politicorum pervaluit opinio, quod institutioni juventutis intendere sit munus praecipuum regalis potestatis. Eximiam hanc sententiam nostra, cujus imperio gloriamur, Augusta animo Suo ita impressit, ut primis statim suscepti gubernii temporibus, gravissimis licet bellorum saepe varia, pro rerum humanarum vicissitudine, fortuna gestorum procellis distenta, curam tamen omnem explendo huic, a quo praecipuam

perfectionis gradum, si nos quempiam in erudita Europa locum sumus occupaturi, id totum assiduis Svitenii laboribus, quibus benignas Augustae nostrae intentiones explere non destitit, in acceptis referemus. Post restauratam Viennensem Universitatem Clementissima Domina nostra reliqua etiam instituenda juventutis subsidia non modo materna providentia collocavit, sed et regia, ut par erat, munificentia exornavit. Seminaria, convictus, Academiae in omnigenum juventutis usum non in metropoli modo, sed in ipsis etiam provinciis magno numero

respectivis scientiis et disciplinis virorum arbitrio selecti sub auspiciis Illustrissimi Domini Comissarii Regii tamquam sub ipso altissimo Suae Maiestatis obtutu easdem non favore status aut conditionis alicujus praerogativa, sed propriis duntaxat meritis capessatis. Augusta nostra ea vobis stipendia jam in praesens addixit, ut curis rei domesticae levati tranquille et libere litteris vacare valeatis. Ut primum vero aerarium litterarium gravi quidem adhuc in praesens, sed justo sane intertentionis exsociatorum onere tantisper fuerit sublevatum,

qua longa est, lataque crescit
Mensura duplici; debetur terna sed ipsi
Moli, quandoquidem pariter procurrit in altum.
Propterea si sint simili constructa figura
Horrea nostra tuis, sed parjete quae magis alto
Claudantur decies; centum frons undique major
Partibus excurret; centum at non partibus istis
Ditior ipse ego sim, decies sed denique centum,

mediocris. Sed ad hujusmodi res si Musarum elegantiam traducamus, quae et gravissimae sint, et ad Sapientium usum aptissimae, quid causae est, cur pauciorum, id est doctissimorum hominum oculos atque ora fugiamus? imo si nobis eorum, qui nostra legant, eligendi detur optio, cur non eos praecipue quaeramus, quorum judicio, atque auctoritate, quae tradimus litteris, comprobentur? Malo enim praestantiam, quam multitudinem legentium. Bene Euripides, qui in tragoediis

naturae descriptionem absolveret, quando et rei ipsius summa esset obscuritas, nobis autem adjumenta rerum cognoscendarum omnino deessent? Nam si ingenio, et cogitatione ea persequi velimus, quae sub sensus minime cadunt, commenta magis nostra, quam res ipsas describemus. Sed plerique vel ingenii aestu, vel gloriae cupiditate abrepti, cum omnem rerum formam, atque ordinem tenere sese, ac perspicere jactarent, ad illa, quae omnino ignorarent, delabi maluerunt, quam ea

quae in sensus ipsos facile incurrerent. Illi igitur dum initia, primasque causas aequo cupidius consectabantur, a rebus ipsis, quae cognosci quidem poterant, si veri inquirendi viis institissent, longe aberrabant. Tametsi enim imbecilla nostra sint nimisque angusta ingenia, ut causas omnes continere possint, datus est tamen aliquis nobis permultis in rebus veri cognoscendi locus. Antiquior enim est, quam fortasse verior querela illa Democriti in profundo veritatem esse

quoad ingenii nostri imbecillitas admirabilem tanti ordinis magnitudinem sustinere possit. Aequo enim animo consistendum est, ubi ad reliqua persequenda interclusus est aditus, inopia praesidiorum. Neque erit, cur nostra spes infringatur, aut languescat industria, si minus omnem causarum colligationem perspicere possimus, atque ad ipsa rerum capita, primosque ortus pertingere, cum magis contentos nos esse oporteat, ut aliquantulum progrediamur,

progressum vidimus, quo omnes simul omnium conatus nunquam antea pertinuerunt. Quamvis enim ille potius partem aliquam Naturae attigerit, non universam perlustrarit; tamen ab illo mirifice, ac singulariter auctam naturae cognitionem, et nostra, et quaecumque consequetur aetas, sentiet, atque fatebitur. Quanta enim subito lux, verique species enituit, cum eam corporum omnium conjunctionem esse declararet, qua ita sese vicissim omnia pertraherent, ut gravitatis viribus haec

corporibus, sic mentibus suam videri esse vim quandam inertiae, qua eundem, in quo sunt, statum animi conservare nituntur, nisi extrinsecus quibusdam viribus dimoveantur, velut variis motibus, ac affectibus, qui tranquillitati nostra obsunt plurimum, ac pacatam vitae rationem perturbare consuerunt, eoque, quo maxime nobis opus est, ad summas nimirum, perennesque res assidua meditatione dirigendi.

quae aequalitati actionis, et reactionis repugnare videri possint. A vers. 727 postremam generalem materiae proprietatem aggreditur, mutuam nimirum Gravitatem, a Newtono primum detectam. In gravitate generali continetur haec nostra terrestris gravitas, cujus a Galileo leges proditae; ad vers. 816. Gravitas continuis impulsibus corpora deorsum pellit, unde tempori proportionalem velocitatem ea cadendo acquirunt; et sparium, quod dato tempore

ad versum 2341. Hanc Lunae in suis motibus varietatem, atque inconstantiam hominibus ait causam fuisse, ut ejus sideri omnia hic apud nos mutationibus obnoxia tribuerent, ac animorum quoque nostrorum vitia, ac furorem, quo nostra plerumque culpa vexamur, inde deducerent; ex hoc humani generis communem insaniam fabella quadam perstringit, ac tranquillitatis animi, sapientiae, atque virtutis vim breviter in ipso libri fine demonstrat.

revolvit,
38  Rerum etiam arcanas gaudens invisere causas;
39  Ut post naturae mundique exempla revertat
40   Protinus ad proprias magis usque industrius artes,
41  Atque ita nostra diu communia commoda condat
42  Certius, aeternis transmittens nomina fastis.
43  Tuque adeo decus Ausoniae, quo pulchra vigere
44  Sospite gaudemus studia, ingenuosque labores,

102  At, quoniam nostros animos impellere primum
103  In vita incipiunt res, quae sunt cumque creatae,
104  Notitiamque sui facilem procudere certant
105   Ante alias; ratio paulatim scandere nostra
106  Debet ab his summam ad Naturam, unde omnia pendent,
107  Et, veluti vasti lustratis undique regni
108  Finibus, ad magni solium nos sistere Regis.
109  Quapropter

Numen,
113  Aut admirari potius, Dominumque vereri.
114  At nullam, constare queant quaecumque creatae
115   In rebus mentes, nisi nostram ex omnibus ipsi
116  Percipimus, quia nostra intra sentimus eandem,
117  Corpore quae juncta est cum nostro, animamque vocamus;
118  Et sentimus item, quid in interiore recessu
119  Rerum agat: ipsa intus nimirum et cogitat, et vult.

262  Congruere inter se quia vidimus, inde recepit
263   Notitiam hanc animus: quae sunt hoc ordine cunque,
264  Congruere ut possint, opus esse, aequalia constent.
265  Ergo per sensus in nostra mente genuntur
266  Effigies rerum, veluti quae dulcia, dura,
267  Et varie fucata, sonora, et odora vocamus,
268   Atque alia e genere hoc, quorum sunt nomina mille,

et ullo
370  Conatu, aut ullis opibus pertingere non est:
371  Ipsa latet quoniam rerum Natura tenebris
372  Obsita, nec, tenuem nobis nisi, protulit, umbram.
373   Quapropter nostra est, ut dixi, libera prorsus
374  Mens animi; ratio neque sufficit ulla profecto,
375  Qualem nos intus sentimus, libera ne sit,
376  Arbitrioque suo se, quo libet, undique flectat.

487  Per sensus, agitant variis quos corpora plagis.
488   vis in materis proin tantùm est, atque potestas
489  Harum, quas memoro, vel de genere hoc aliarum
490  Rerum notitias in nostra mente ciendi;
491  Quas mens ipsa quidem per sese, experta nisi esset,
492  Efficere haud ullo pacto, et formare valeret;
493   Nam neque cyanei qui sint, rufique colores,

non posse putantur.
516  Pauca tamen nobis ea demum cognita constant
517  E numero ingenti: plura, at non cuncta daretur
518   Nosse eadem porro, si vis pollentior esset
519  Nostra animi; norunt et queis sublimior, atque
520  Mentibus est aliis potior natura, vigorque:
521  Namque alias ultra nos mentes esse, iterumque
522  Atque alias iterum: et sic semper crescere longo

664  Quid super, atque infra, quid et ante retroque locari est.
665  Quantumvis spatio spatii mensura, locique
666   Congruat; at non est eadem res semper utrumque:
667  Quandoquidem, tellus caelo si nostra vagatur,
668  Aëris hoc lati spatium, quo cingimur omnes
669  Nunquam perstat idem; sed parte ipsius ab una
670  Inque aliam, inque aliam cum terra, et tenuibus auris

797  Creditur a nautis per transtra vagantibus unâ
798  In regione loci stare, immotusque manere,
799  Qui loca cum navi permutat non minus ipsâ,
800  Vel quoque cum terra, tellus si nostra movetur,
801   Et circa solem sese, et terrestria transfert.
802  Proinde sedens Tiphys puppi, aut Palinurus in alta
803  Motu corripitur gemino, et quo rapta per aequor

crescit
1339  Mensura duplici; debetur terna sed ipsi
1340   Moli, quandoquidem pariter procurrit in altum.
1341  Propterea si sint simili constructa figurâ
1342  Horrea nostra tuis, sed parjete quae magis alto
1343  Claudantur decies; centum frons undique major
1344  Partibus excurret; centum at non partibus istis
1345   Ditior ipse ego sim, decies sed denique centum,

Perpetuòque omnis mundi hic se verteret ordo.
1374  Non minus ast ideo in quovis ita corpore magna est
1375   Ubertas elementorum, numerusque, ita moles
1376  Subtilis, tenuisque, ut finem tangere nostra
1377  Mens valeat nunquam, quamvis intendat acutas
1378  Saepe acies, partesque iterumque iterumque resolvat,
1379  Nequidquam, quoniam quantavis arte secando
1380   In

parte
1395   Permeat ex omni, neque sese occursibus usquam
1396  Impedit ipsa suis? reputans haec omnia possis
1397  Tutemet haud ullis finem per te ipse videre
1398  In rebus nostra pertingi a mente, nec ipsa
1399  Sisti ad semina nos pedetentim progredientes.
1400   Semina quae si sint, inquam, et res limite constant,
1401  Magno opus est menti, transmittat ut omnia, saltu,

2088  Mens sensu, neque se patitur divellier a re,
2089   Quam gerit, atque, ultro quo fungitur ipsa, labore.
2090  Praeterea exortos, nos intra, saepe tumultus,
2091  Saeviter infestant qui pectora nostra, videmus
2092  Secum animum rapere, atque involvere sponte sequentem,
2093  Vix valido nisu saepe ut mitescere possint;
2094   Si velit, ipse etenim queat in contraria niti.

2104   Pluribus a rebus, nostros ut constet inertes
2105  Esse, statuque animos in eodem velle teneri,
2106  Exterius nisi tum veniat vis, causaque turbans,
2107  Excitet in nostra quae taedia mente, molestamque
2108  Angoris speciem, tristisque incommoda sensus,
2109   Ut sit nulla queis intus: tum cogimur illo
2110  Cedere velle statu, proin suppeditare novas res

2178  Et minor, et nulla est interdum cura, quietis
2179   Hic tantùm, intentis ad caetera, sollicitisque.
2180  Quare opus est nosmet, summum, aeternumque quod extat,
2181  Saepe volutando nostra sub mente, nec omni
2182  Non de prospectu, non omni a parte tuendo,
2183  Ejus uti, quae sit, naturam perspiciamus,
2184   Quam praestans ea sit, praeclaraque, magnaque longe;

nubes superare volatu,
45   Sideraque, et solis tentamus saepe calentes
46  Cominus in radios irrumpere vi rationis,
47  Et tot in abductos mundi penetrare recessus.
48  Sed jam nostra alias cum tantùm excesserit omnes
49  Aetas, quid fore censendum venientibus annis,
50   Contendent si tum nostrum hunc urgere laborem,
51  Et proferre animi praeclaro ardore nepotes?

185   Tum concedendi simul impetus, inque sequendi
186  Immemorabile per spatium, aeternumque per aevum.
187  Non in res quoque cum connitimur, attrahimusque,
188  A nobisve repellimus, in conamina nostra
189  Semper et oppositis contendi, ert viribus aequis
190   A rebus, contra quas nitimur, experiemur.
191  Pressa premit digitum sic mollis cera prementem;

legem,
210   Occurrentia quam plagis cum corpora sese
211  Inter confligunt, et colliduntur utrinque.
212  Paulum has propterea divertimus in rationes.
213  Primò rebus in his nostra tria corpora mente
214  Possumûs, aut species horum distinguere ternas.
215   Dura vocamus enim, quae vi quantalibet icta,
216  Et compressa suam nequeant mutare figuram;

1039  Ulla facit? praeclara juvent quid nomina gentis?
1040   At quoniam in partes magno fuit undique motu
1041  Discessum, et validis certatum viribus; esse
1042  Hic operae pretium nostra divertere paulum
1043  A gravitate rear, tantosque referre tumultus
1044  Doctrinae, bellique novum gens, atque furores
1045   Indecores animis sublimibus: a gravitate

tumultus
1044  Doctrinae, bellique novum gens, atque furores
1045   Indecores animis sublimibus: a gravitate
1046  Praesertim cum sint ea cuncta exorta, videntur
1047  Ipsa locum nostra hìc in carmine poscere, nec se,
1048  Unde fluunt, propria disjungi ab origine velle.
1049  Ergo novis, genus hoc, contra qui viribus obstant,
1050   Id spatium, sursum quo scandunt corpora, vivis

paucis,
2066  Magnaque item parvis adhibemus, non imitantes
2067  Pyramidum varias diversa in fronte figuras,
2068  Ast animi sustentantes et percipientis,
2069  Et memoris vim, nostra queat distendier auctu
2070   Immani ut ratio simul et comprendere multa.
2071  Scilicet eruimus multa hinc, sed plura supersunt,
2072  Quae retegi se mper valeant: inventa labores

2153  Designet vero contingens quaeque colore,
2154  Disponatque situ? rebus locus omnibus, et vis
2155   Est sua; quisque illo, quo par est, perstat in actu.
2156  Ingens quàm nobis tellus est nostra, profundo
2157  Quàm late distenta mari, quantùmque patentes
2158  Et campi, et nemora, et montes tenuere! Sed ipsam
2159  Scimus in exiguo magnam nos orbe referre,

omnem,
192  Atqeu videret, ab hac quid in omni possit oriri
193  Tempore, quid nequeat, res et praediceret omnes,
194  Quae fierent, quocumque loco, quo tempore cumque.
195   Nostra sed est arcto nimium mens limite septa,
196  Et finita, nec extendit nisi per breve vires
197  Intervallum, et vix, ut constant, pauca tuetur.
198  Perspicit officium rectae, clarèque tuetur

581  Nam tuimur cum forte cadentia; non fuga praeceps
582  Illa sinit subitum nos motum posse putare
583  Servantes quamvis animo vigilante, oculisque:
584  Exposcit mens nostra moras, oculique notantes;
585   Exiguusque, et qui nequeat vitarier error
586  Temporis in lapsu, subito discrimina magna
587  Efficiet spatiorum, et eam grandescere fraudem.

1778  Desuper elapso rectà ferit; ipsa profecto
1779  Omnibus usque locis non sese dirigit aeque,
1780   Aeque nec gravium rerum via distat ubique.
1781  Quandoquidem prorsus si tellus nostra globosa est,
1782  Recta via ad terram quaevis signata cadendo,
1783  Est opus, ad medium contendat ut undique punctum,
1784  Axe velut coëunt radii; proin dirigit illuc

elementis.
2110  Nimirum quae res eadem sit saepe probari,
2111  Mente, diuque animo circumsonte, atque probetur
2112  A multis, quamque intersit nostra probari,
2113  Fit facilis credi subito, manifestaque prorsus;
2114  Mensque videt, quod saepe fuit conata videre:
2115   Nomina mitescunt, resque assuetudine longa.

Scrutari, atque artem, qua totus flectitur Orbis.
12  Quo nunc terra parens, hominum gratissima sedes,
13  Nostrae ubi sunt et opes, et maxima regna, ubi curae
14  Ingentes, nostrique metus, et gaudia nostra,
15   Effugis ex oculis? quo moles tanta recessit?
16  Credideram tua res ad commoda quasque referri,
17  Et Solem lucere tibi, tibi condita noctis
18  Sidera, te primam,

124  Qui prius, et qua vi, perspexerit, ire per altum
125  Aethera tum possit, nobis vicinior ipsa
126   Qua deflectit iter bigis exercita Phoebe.
127  Hujus ubi agnorit cum nostra foedera Terra,
128  Evolet ad Phoebum subito, atque vagantia circum
129  Corpora conscendat jam certior, ipsa, requirens,
130  Qua vi per caelum sese, qua lege gubernent,

872  At servans legem, a spatiis quae pendet, eandem;
873  Tertia tum coni effigies tranetur, oportet,
874  Proscissi, sed qua ramus contrarius ibit.
875   Ex his nonne vides, curvos quos nostra meatus
876  Corpora conficiunt vacuas projecta per oras,
877  Qui coni effigiem scissi simulare secundam
878  Nempe videbantur, primarum ex ordine tantùm
879  Esse, nimis

928  Divorumque minas: populis immittere pestes,
929  Nec non sanguineo Martis praecurrere ludo,
930   Regnorum excidiis quoque, funeribusque Potentum.
931  Attamen aerumnas, atque infortunia nostra
932  Omnia si mundo, genus hoc, per signa liceret
933  Noscere, quando foret, non diram ut suspiceremus
934  Per caelum lucem? Cur tam rara illa micaret?
935   Semper an

1000   Ob spatia haud oculis deprensum immania nostris;
1001  Praeterea Comites, ut Saturnumque, Jovemque
1002  Circumstant, quocumque abeant, hoc cingere multos,
1003  Atque sequi; nostra qui cum se parte meantes
1004  Demisere, videntque propinquius ora comantis
1005   Solis, et a vultu jacientis lucida tela,
1006  Usurpari oculis,

1227  Illa etiam spatia, excurrunt queiscumque Cometae;
1228  Unaque rerum vox Naturae detegit artem.
1229  Adde, quod ex illo dein tempore ad ultima demum
1230   Quotquot fulserunt haec tempora nostra Cometae,
1231  Et servati omnes, numerisque recentibus omnes
1232  Suppositi, atque omnes his convenisse reperti;
1233  Proin ut nil caelo constet jam certius omni,

1338  Sepire, in caecos atque abdere sponte recessus;
1339  Quid tenebris tenebras, nocti juvat addere noctem?
1340   Quaeve haec ambitio est, minus, intellecta, morari,
1341  Nostra ut sint, alii quam ne secreta locutos
1342  Non admirentur, studioque sequantur inani
1343  Propterea, Phoebi quasi caeca oracula captent?
1344  Suspecti tibi sint certe, qui ostendere Verum

una
1370   At cur haec aliis? Qua se ratione tueri
1371  Contra omnes queat, et nunquam decedere victa?
1372  Nempe trahit pars una aliam, trahiturque vicissim
1373  Assimili vi, nostra trahit qua corpora Tellus,
1374  Tellurem qua Sol trahit, et vaga sidera circum.
1375   Ulla sit an ratio, partes qua pergere molis
1376  In latus hoc potius, quam possint illud? Oportet

Quoque Atlanta salum lavat imum, desinat esse;
2394  Et brevis, et nullos demum quoque transitus orbem
2395   Extet ab orbe novo ad veterem, defossaque campis,
2396  Collibus et mediis tot naufraga nostra ruantur
2397  Navigia, argentique absorpta metalla, vel auri.
2398  Innumerabilibus paulatim talia saeclis
2399  Sed fient, ut, quid terraque, marique sit ante,
2400  

terque, quaterque
2431  Volvitur, et multa contunditur usque ruina.
2432  Dum tamen has grandes nugas, et docta videmus,
2433  Miramurque hominum deliria, cautior ipsa
2434  Nostra sit, ut proprios mens, dum cavet, ex alienis
2435   Casibus evitet casus, turpesque ruinas,
2436  Nam revocare suam quis speret tum rationem,
2437  Cum semel excessit fines, exlexque vagatur,

2  Olim tot varias miseris Mortalibus artes,
3  Ingenia exacuens pro rebus, opemque ministrans:
4  Fastus, et ambitio dein excepere, repertos
5   Protuleruntque usus, quanto plus, commoda nostra,
6  Et vitae utilitas inopis quam poscere visa!
7  Sic vestes primum inventae, defendere membris
8  Frigus uti possimus, acutaque verbera venti;
9  Parvaque sic tepidis in

34  Et Natum ad sua quemque vocat velut ubera Mater.
35   Nil proprium est, nostrumque, labor nisi, curaque tantum.
36  His igitur cum percipimus, communia quae sunt,
37  Fiunt nostra: velut qui carpit mitia poma,
38  Jam sua sunt, glandesque suae, quas colligit alta
39  Sub quercu, aut leporem capiens, cervumque fugacem,
40   Aut piscem motis findentem caerula pinnus;

267  Exaequabat enim vi, cum breviora fuissent,
268  Distendens artus, nervorum et texta resolvens,
269  Sin contra a pedibus superessent longa, recidens.
270   Sed quid opus prisca sequi, jam nostra reductis
271  Jamdudum his studiis si floret tempora? Magnum
272  Terrae ad quaerendum certatim incumbitur augmen
273  Nunc iterum: primum nempe hunc hausere laborem

Hi flexus, quam par, gemini, et subtilior ille,
317  Quam par, tertius esse; gradus pars scilicet illa
318  Major ob hoc, et major item quoque Terra videri
319  Debuerat, quam sit, sedesque excrescere nostra.
320   Caetera quid memorem, primo velut artis in ortu
321  Quam variis tentata modis? Cum noscere paucis
322  Possia certus ab his, non esse sagaciter illas
323  Tractatas

561  Terrae motu, et diuturna lucis ab alto
562  Ad nos usque via; non se uno haec namque propagat
563  Temporis in puncto, spatia et simul omnia carpit.
564  Has ob res geminis, radius qui nostra lacessit
565   Lumina, ab obliqua fert ictum parte; videmus
566  Properea sidus, non qua regione lacatum
567  Revera tunc est, locus at, quem cernimus ipsi,
568  Per caelum

ipsi,
568  Per caelum se circumfert in marginis oram
569  Exiguae coni primo de segmine formae.
570   Tertius his addi quoque motus denique possit,
571  Haec reperit nuper quem nostra fagacior aetas,
572  Scilicet exiguum quo se polus ipse per orbem
573  Bis denos uno decerpto volvit in annos,
574  Nunc ad Solis iter propius, nunc

1342   Sic itidem noster, qui circumfunditur, aer
1343  Altior est multo, quam queis reflectere lucem
1344  Quit spatiis: statuunt hos ipsa crepuscula fines,
1345  Quae Solis lux sunt ad lumina nostra repulsa
1346  Corpore ab aerio: brevia, atque fugacia cum sint
1347   Illa, quater denis non plus quam millibus alte
1348  Posse repulsantes inventum attollier auras,

cumulatior illic
1430  Forte sit, in Terram properat phoebeius aer
1431   Avulsus parte haud modica de corpore magno,
1432  Ut rupes de monte, novique fit incola regni.
1433  Nostra dat aura locum celeri; tum densior obstat,
1434  Innectitque moras sensim, cursumque refraenat:
1435  Aura retenta fremens ferviscit, laesaque tristes
1436   It velut in flammas irarum; saepe sed,

1682   Audaci pariter jactu, longeque remittat.
1683  Expertum sic cum nostris rationibus esse
1684  Te rear, atque agili posse undique mente subire,
1685  Effice, ne prorsus temeraria nostra videri
1686  Ars queat, et vano contendere ad ardua nisu.
1687   Quas pote, majores proin exere pectore vires.
1688   Ergo etiam hic Terris Caelum conscende relictis,

2387  Thessalicas et anus splendenti luce potentes
2388  Efficere ut valeant in aves, et in ora ferarum
2389  Converti, et latum deferri nocte per orbem.
2390  Stultita sed nostra sua quia construit artes
2391   Mens magicas, aliquas dum scilicet esse fatetur,
2392  Errorem ex animis tantum haec prudentior aetas
2393  Dispulit, evellens fagis volitantibus alas,

2403  Hinc animos furor omnis inundat, et Evius Evan,
2404  Saevities, et triste odium, et rationis egestas.
2405  In caelum evehimus sic crimina, transferimusque
2406   Nostra, nec, unde ortus ducunt, auctusque, videmus
2407  Illa, neque e medio conamur vellere corde.
2408  Scilicet infontes videamur ut esse, bonique,
2409  Non tamen, ut simus, contendimus: O mala mentis

Nepotes
2490  Semper in humano renovant deliria corde.
2491  Quidnam etenim nostris medium est in rebus, et aequum?
2492  Quae studia inter nos versamus, non ubi multam
2493  Nostra habeat partem vesania consiliorum?
2494  omnibus in rebus virtutem audire, sequique
2495  Semper quis suevit solam, solaque moveri?
2496   Protinus invadit quaedam vis fervida pectus,

contendere vires.
10   Nil dare, quo possint exerceri, est sinere illas
11  Diffluere, et propria fraudari sorte vacantes.
12  Scilicet id volunt Naturae providus Auctor,
13  Ut nostra nunquam cessemus ab utilitate;
14  proinde voluptatem duro immiscere labori
15   Collibuit quandam, quae nos invitet, agatque
16  Ad bona nostra trahens, blando avellatque sopore.

Naturae providus Auctor,
13  Ut nostra nunquam cessemus ab utilitate;
14  proinde voluptatem duro immiscere labori
15   Collibuit quandam, quae nos invitet, agatque
16  Ad bona nostra trahens, blando avellatque sopore.
17  Ergo sagax lassos, defecturosque labore
18  Natura ad requiem vocat, et dulcedine spargit
19  Otia, et insuerto somnos rigat alma lepore:

113  Ni vigilans oculis observes, aspicienda;
114  Ipsaque proin species Lunae haud mutata videtur.
115   At neque vel prorsus si mutaretur, in orbem
116   Visa suum verti, fors multum id denique nostra
117  Referret, colimus qui terram; prosit, et obsit
118  Solis id Lunae Cultoribus; inde tuentur
119  Namque alii tellurem, immotum semper ut astrum
120  Ingens, ni quantum

vertat eadem
306   Perpetuo ad Terram? Proin ut quoque credere possis
307  Perfacile, assimili circum vertigine volvi
308  Saturni, atque Jovis Comites, id lumina quamquam
309  Nostra sibi nequeant supponere, ni Comes unus
310  Saturni, extremo qui desuper ordine perstat,
311   Forte per ambages, genus hoc, rem prodere tentet.
312  Semper, cum proprii venit ad loca certa meatus,

Bibliographia locorum inventorum

Škrlec Lomnički, Nikola (1729-1799) [1749], Operum omnium tomus I, versio electronica (), Verborum 68552, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa oratio - dialogus] [word count] [skrl1].

Stay, Benedikt (1714-1801) [1755], Philosophiae recentioris versibus traditae, versio electronica (, Rim), 24209 versus (24170 epici), verborum 184044, Ed. Neven Jovanović [genre: poesis - epica; poesis - epigramma; prosa oratio - dialogus] [word count] [staybphilrec].

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report