Your search found 1142 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 1-1142:

pontifice datum ei fuisset. Quam ob rem ipsum Cededam et Potepam cum suis sequacibus perpetui anathematis mucrone a fidelium consortio detruncauit, Vlfum uero, tanti sceleris inuentorem tantique satorem erroris, usque Spalatum trahi iussit. Vbi congregata synodo eundem iniquum presbiterum ab omni ordine clericali deposuit multisque affectum uerberibus, atonso capite, adusta stigmate fronte, sicut papa iusserat, perpetuo carcere detrudi fecit. Sed cum malesanus Cededa ab incepta temeritate nullatenus resipisceret multaque scandali materia propter ipsum in toto regno fuisset exorta, preceptum

de ipso, quia pro suorum leuitate morum habilis non erat tanto sacerdotio fungi. Alii etiam multi tale de ipso testimonium dabant. Sed Petrus suorum procacitate uerborum omnes reuincebat. Et quamuis in ecclesia Spalatensi uel alibi non deessent persone, que tutiori uia et iustiori possent ordine ad eam prouehi dignitatem: uulgaris tamen inscitia hac uanitatis uentositate raptatur, ut notos contempnant, ignotos posse patrare miracula arbitrentur. Ast alii tanta inuidie tabe liuescunt, ut quod ipsi assequi non merentur, hoc meritos prohibeant adipisci. Aliorum enim profectum sibi

odio non uituperanda uituperarent, nec consulendo sinceriter ad uestre respicient utilitatis profectum, sed ad sue carnalitatis affectum. XXXIII. De Gargano potestate 1Sic et factum est. Nam accedentes ad quendam religiosum uirum, qui erat de ordine fratrum minorum, qui fidem et conuersationem omnium perspicue cognoscebat secumque diutius conferentes, taliter deliberauerunt, ut neminem alium pro potestate eligerent, nisi nobilem uirum Garganum de Arscindis, qui testimonium habebat bonum ab omnibus. Tunc nuntii eundem Garganum adeuntes,

semetipsos interfectorum sanguine inuoluebant et inter cadauera latitabant et sic uiui a mortuis tutele refugium optinebant. Quid uero commemorem de immani seuitia, quam in ciuitatibus et uillis diebus singulis exercebant? Cum imbellem turbam mulierum, senum et infantium congirantes faciebant uno ordine consedere et, ne uestes macularentur sanguine, neue carnifices lassarentur, indumenta prius omnibus detrahebant et tunc missi carnifices singulorum brachia eleuantes figebant leniter telum in corde et extinguebant omnes. Preterea mulieres Tartarorum uirili more armis accinte in pugnam

que includebantur intra metas eodem priuilegio comprehensas. Itaque Bernardus potestas armatis lignis a Spalato exiuit cepitque ex Traguriensibus quasi homines quinquaginta, quos Spaletum adductos ergastulis mancipauit. 2His diebus superuenit quidam relligiosus uir de ordine minorum, nomine Gyrardus, origine Mutinensis, homo ualde famosus et magne sanctitatis titulo reuerendus, per quem Deus multa dicebatur iam miracula ostendisse. Hic uidens inter has ciuitates crudele odium agitari ualde condoluit. Et uerens, ne forte instigatione dyabolica intestini et

Et quia conciues non audebant alia loca deserere, per que fuerant ordinati, non potuerunt illis prestare succursum. Mox ergo Tragurini maceriam conscendentes ceperunt instare acriter his, qui iam inferius stantes non sinebant eos descendere et ulterius pertransire. Sed cum multitudo magna confuso ordine et cum impetu ascedisset, statim maceria sub eorum pedibus diruta est et in planum redacta. Videns autem uniuersus exercitus, quod uia esset latius patefacta, cateruatim omnes ad loci illius aditum confluxerunt et in suburbium irruentes usque ad muratas edes cum ciuibus manu ad manum

archiepiscopo asignandum. Idem tamen episcopus, licet iam relicto seculo fratrum minorum religionem intrasset, uocatus tamen Spalatum uenit pallioque, ut ei mandatum fuerat, Hugrinum archiepiscopum inuestiuit. 18Hiis diebus contigit quemdam fratrem Iohannem natione Hungarum, de ordine predicatorum, eligi in episcopum ecclesie Scardonensis. Qui presentatus archiepiscopo in illis tunc partibus existenti, confirmationem ab eo suscepit secumque duxit ad metropolitanam ecclesiam consecrandum misitque et uocauit suffraganeos, cum quibus eadem erat consecratio celebranda.

Petrum, filium Cerneche. Quibusdam uero uulneratis alii omnes Deo prestante auxilium de manibus illorum elapsi sunt et euaserunt. 5Audiens autem Bela rex omne malum, quod regina Spalatensibus irrogauerat, ualde indoluit et protinus misit duos uiros sapientes et religiosos de ordine fratrum minorum, qui eam a seuitia sua compescerent et ad Hungariam celeriter reuocarent. Sed ipsa in suo rigore perdurans captos nobiles et ignobiliter ac inhumaniter ad castrum tractos in obscuro carcere fecit detrudi. At Spalatenses mestiores effecti, quod de talibus fraudulentiis

Quam miser est et erit qui gaudia mundi querit,
Nam sua dulcedo delabitur ordine fedo:
Prebet sub mellis dulcedine pocula fellis.
Cuncta relinquentur nec plus hic invenientur.
Nonne vides mundum miserum et in omnibus nudum? [correxi ex undum]
Omnibus

uicino flamma nocere solet;
Dulcia non meminit, nisi qui gustauit amara;
Qui petit excelsa, debet uitare ruinam. Diligunt itaque iusticiam Spalatini, ut cum ordine iusticię perpetuo ualeant honorabiliter gubernari: cum iusticia sit famę perpetuę stabile fundamentum.
Si lis inciderit te iudice, dirige libram

Dominica quadam, tertio viceno die Quintilis mensis, quam Iadertini benedictam dominicam dicunt, contigit quod quidam rebeliones, qui ad hostes saltum fecerant, in quadam cymba iuxta littus ex quirinali plaga vrbis remigantes, aliqui fideles patrię ex infimatum ordine sub specie fiducie illos ad terram conuocant. Quibus fide adhibita iuxta littus applicarunt. Insurgunt quidam, qui in latibulis erant latitati, illos conspiratores, qui erant numero quinque, potenter ceperunt ac in ipsis manus iniecerant, quos ad rectores ciuitatis

313. ALIUD IN EANDEM
1.313.1  Cui Deus immensi patiens consortia regni,
1.313.2  Et coeli et rerum mundi permisit habenas,
1.313.3  Pontifici summo, Nicolao ex ordine Quinto:
1.313.4  Andreolae hunc sacro genuerunt viscera partu.
1.313.5  Adde et puniceo redimitum sacra galero
1.313.6  Tempora, Bononiae

tuos, progeniemque tuam;
3.14.27  De te haud plura loquar, nec quae te forma decoret
3.14.28  Edam, cum formae cedat Apollo tuae;
3.14.29  Sed sponsae egregias percurram ex ordine laudes,
3.14.30  Cuius me nomen, metra referre vetant.
3.14.31  Ast valeat nomen, praestet cognoscere mores,
3.14.32  Et quam forte nequit nomen, imago notet.

surgit sanctis proxima gurgitibus,
3.20.19  Audire et strepitum, quem subter, valle profunda
3.20.20  Spumea sulfurei fluminis unda facit,
3.20.21  Ac totos circum lustrare ex ordine montes,
3.20.22  Pura salutiferi, quos fovet aura, poli.
3.20.23  Ante, voluptatem spectacula nulla movebant
3.20.24  Cum premeret torrens ora perusta vapor.

iungunt satis, foedera parta, meis.
4.7.93  Hos dudum audimus moliri nobile bellum,
4.7.94  Horum iam multa Nerea classe tegi.
4.7.95  Sed meus a reliquo longe status ordine differt,
4.7.96  Nec volo, nec possim, si piger esse velim.
4.7.97  Turcorum nostro nimium gens proxima regno,
4.7.98  Securos nobis non sinit ire dies.

adverso principio ad ultionem magis, quam ad defectionem ferri conspexeris. Tu vero, quidquid dicatur, apud alios, ex casu isto in nullo despera, nam ampliorem hostes cruorem pro occupanda quam nos pro recuperanda adhuc Macedonia dedimus. Cura solum, ut bono tempore responsa exigas, de quibus suo ordine, sed et de omni statu tuo nos celeriter avisare non postponas, redditurus nobis largam consolationis vicem, si hoc; quod summe optamus, maturasse videberis. Sanctissimo Domino nostro et Sacro Collegio nos recommissos facias, certificando rem nostram minoris esse periculi, quam famae.

ad te, vir ornatissime, impresentiarum scribere constitui. Bartholomeus Colionus vir in re militari non spernendus, homo sane magni animi, et utinam sapientis consilii fuisset! susceptis maximis et amplissimis ab hoc ordine ornamentis, quae ipsum et posteros eius plurimum honestarent (vix, ut opinio mea fert, sibi maiora tribui poterant), praeerat summa cum potestate splendidissimo equitatui; omnium peritorum huiusce disciplinae bellicae opinione nulla

non modo tibi vigilanti, verum etiam sopori dedito, ut nobis persuademus, — scimus etenim, quod nondum ad divina officia peragenda surrexeras, — suas aures tam faciles praebuerint, tua vota tam confestim exaudierunt. Certum vero habeas, nil me tibi in hac re finxisse, sed rem ordine actam memorasse. Demum Padum una cum navi rimis fatiscente attigeramus triaque milia itineris perficiendi Ferrariam usque supererant, ibi una lembo conducta Ferrariam sole iam ad occasum vergente adnavimus, urbem ac deinde habitationem introgressi fame membris debilitatis

exactorem comminatur. Itaque et nos uniuersis prodesse cupientes eisque uiam ostendere ad id consequendum quod diuino pariter ac humano iure ab his exquiritur praecepta consolandi ex ordine digessimus illius ope adiuti, qui solus est cunctorum miserorum optimus consolator. Qua in re, quando curandorum animorum artem professi sumus, nobis ueluti corporum medicis

Ex quo datur intelligi, si qua manifesta necessitatis ratio aliud non postularet, securiorem salubrioremque uiam consolandi fore si leniores medelae praemittantur. Sic et sciti medici omnes, si non extremo discrimine aegroti ab ordine auocentur, semper ante pharmacum potiunculis leuioribus morbum mitiorem reddere consueuerant. Nam et natura excolit prius corpora ac praeparat quam ea formam induat uel superuestiat. Nos tamen postquam, quae

nomen inclutum. Apud Aegyptios uero maiores eorum omnes, qui clari praecipue uiri fuerunt, uariis medicamentis ita condiuntur ut eorum corpora flagrantia perseuerent; hos in priuato cubiculo ex ordine disponunt et quot diebus inuisunt quorum memoriam uenerantur exemplisque eorum ad uirtutem succenduntur atque illi feliciores dignioresque habentur apud quos plura cadauera inueniuntur. Ceteris uero nationibus apud alios alii

sunt igitur omnes illi praecipui loci quos nobis Diuina clementia innotescere uoluit, quibus abduci animum a maerore posse putamus. Ille unus superest quem in calce huius nostri operis et ordine et ratione uidemur reseruasse. Vltimo enim loco haud inepte poterimus ad preces descendere et amicum uehementius obsecrare ne se cruciari uelit, sed et nostra et ceterorum amicorum

lapidis moenia semiruta et disiecta uisuntur. Ager quoque, absque alia mitiori cultura, a pastoribus tantum habitatur. Igitur imperator sub lucem ad quendam sinum illius regionis Barbanicola uocatum applicuit. E uestigio emissi equites ac naualis turba absque ordine omnia percurrunt, maximum numerum hominum cuiusque aetatis ac sexus capiunt, praeterea pecoris quantum ad usum satis, nemine resistente, accipitur; aliarum rerum, praeter paucos tapetas et centones, nihil. Ex centonibus enim illa gens et tabernacula portatu facilia-

cupitis terris cęlestia regna relictis
Scandere et ęterni pręmia ferre boni. Ad nobiles Spalatenses
Cogite concilium, summę consulite rerum
Ordine, lege, ęquo, simplicitate, fide.
Non amor aut odium, mentes non occupet ira:
Libera sint uobis publica consilia. Ad sacerdotes
Templa male

Quęque suis discreta locis secedere certa
Lege iubes, magno complectens omnia cęlo;
Tu clarum Titana creas, qui lumine largo
Sydereum circum curru uectatus Olympum
30  Alternas nobis rediens daret ordine luces;
Tu roseum lunę uultum stellasque minores,
Vt, dum lentus habet mortalia corpora somnus,
Lustrarent tacitas nocturno lumine terras.
Diuidis inde diem a tenebris mensesque reducis

Sat. I 17-18 legimus:
Stulta est, inquit, clementia, cum tot ubique
Vatibus occurras, periturae parcere chartae. Non tamen eo ordine id carminis nostro inclusimus libello, quo et fecimus illud et composuimus, sed quo includendum arbitrio nostro putavimus. Tu vero, mi suavissime Petre, accipe nostras Musas, quas tibi pro tuo in nos

et mentem. Anima conuenit partim cum diuinis, partim cum brutis 380 . Contra Epicureos non esse incongruum, quod homo sit partim mortalis, partim immortalis. Penitus mortalis. Penitus mortalis, inter hos homo medius. Item sicut ultimum in ordine corporum est incorruptibile, sic et ultimum in ordine mentium 381 . Contra Epicurum de rerum serie. Vt luna ad solem, sic nostra mens refertur ad Deum 382 . Sicut in rebus naturalibus fit resolutio ad

cum brutis 380 . Contra Epicureos non esse incongruum, quod homo sit partim mortalis, partim immortalis. Penitus mortalis. Penitus mortalis, inter hos homo medius. Item sicut ultimum in ordine corporum est incorruptibile, sic et ultimum in ordine mentium 381 . Contra Epicurum de rerum serie. Vt luna ad solem, sic nostra mens refertur ad Deum 382 . Sicut in rebus naturalibus fit resolutio ad primam materiam immortalem, sic ad formam ultimam

a consilio humano nescatur. Contra illos qui aiunt, quod homines ad religionem ferantur a syderibus 412 . Quęstiones quinque de anima. Vtrum sit unus cunctorum hominum intellectus. Contra Aueroem. Quod mens sit forma corporis, patet ex ordine naturę 414 . Quomodo mens proprinquat corpori. Quomodo mens adsit corpori. Anima tota in qualibet corporis parte. Quomodo mens insit corpori 416 . Quod mens sit forma corporis, patet ex opinionibus

et legere, orare ac psallere ualeas 129 . Displicent mihi maxime in teneris immoderata ieiunia. Quadragesima accuratius ieiunanda. Nunquam uinum redoleas. Ieiuna quantum ferre potes 132 . De cibis et ordine comedendi 155 . De sobrietate et ieiunio 156 . De ieiunio Moysi, Helię, Christi, Niniuitarum. Ieiuniis magis quam epulis delectare 160 . De uictu Helię,

Hęredis fletus sub persona risus est 104 . Disertatio Herodis Attici super ui et natura doloris 116 .
Deffensor. De ordine officiorum: primus locus iuxta parentes pupillorum est, qui fidei tutelęque nostrę crediti sunt; secundus clientium; tertius hospitum; quartus cognatorum; quintus affinium 36 .

Ocium. Qui a negociis publicis ad priuatam tranquillitatem se conferunt. Ocium alii quęrentes opes appetunt, alii contenti suo esse student 88. Multi magni animi fuerunt in uita ociosa 93. Contemnuntur nihil agentes 120. Ordo. De ordine rerum, locorum, temporum 106. Homo. Quid intersit inter hominem et belluam 74. Quo differimus a feris 83, 96. Hominum differentia 97. Obedientia. Oportet eum qui paret sperare se aliquo tempore imperaturum et illum qui

Pudore coguntur ciues recto uti, cum principem uiderint promptum in uoluptatibus superandis legibusque obseruandis 334 .
Prouidentia. Vniuersum agi et gubernari ordine quodam mentis et sapientię mirabilis 32 . Prouidentia diuina 309, 310 . Deus amat et prouidet. Contra Lucretium prouidentiam negantem 349 .

Qui Euangelium annunciant, de Euangelio uiuant 140 . De regimine abbatissę 149 . Nihil honorabilius quam seruitus Christi 150 . De officio et potestate abbatissę. De ordine operum abbatissę 151 . De regimine episcopi circa sorores et presbitero pręposito 152 . Exire limites monasterii nefas est sororibus 153 . De his quę seruiunt

Quicquid habent clerici, pauperum est 235 . Nepotianus sollicitus circa Ecclesię nitorem. Vende omnia quę habes 263 . Si uis esse perfectus 265 . De ordine monasterii uirginum 273 . Quare crines tondentur monialibus 281 . De celebratione paschę 288 . Officium episcopi periculosum 303 .

tui 61 . Quidam dixerunt Dominum post sanctorum resurrectionem in carne cum eis regnaturum annos mille 84 . Resurrectio corporum futura 117 . Vnusquisque resurget in ordine suo. Apostolus 126 . Erunt sicut angeli in cęlis 269 . Resurrectionem approbat 274 .
Risus. Cato Censorinus

Presbiter. Senior prouectus dierum. De iustis tantum dicitur 165 . Sacerdotes et Leuitę docere debent et ab eis quos docent uitę necessaria accipere 166 . Aaron et Moyses in ordine sacerdotali 172 . Iudex et episcopus Ecclesię non semper gladio uti debet 177 . Pro meritis populi datur Ecclesię pręsul 177 . Sacrificium. Hostiarum differentię

exęquat 86 . Ridiculum est odio nocentis innocentiam perdere 87 .
Vigilia. In Acilium Butam, qui uerso naturę ordine noctem peruigilabat et diem totum dormiebat 61 . PLATO
Vaticinium. Cum anima supra mentem in unitatem surgit, futura pręsagit. Demum cum anima

pertulit et victas doluit sub iudice leges?
1.16  Non cuiquam exitio congesta pecunia causam
1.17  praestitit et census misero nocuere paterni;
1.18  scilicet, aequato suspendunt ordine librae
1.19  ius cuiuscumque suum; nullo discrimine aguntur
1.20  foemina vir, iuvenis senior, cum paupere dives.
1.21  His tu firma manes, nullos experta tyrannos,

1.89  redditur remis confestim et funibus ordo,
1.90  temo sua velumque sua iam lege reguntur;
1.91  nec mora! stipantur proceres nulloque feruntur
1.92  ordine concilium ad magnum. Sententia cunctis
1.93  una sedet: segni non exspectanda sub umbra
1.94  Herculis arma feri, sed dum per amica liceret
1.95  numina ad hostiles ultro immittenda

ad hostiles ultro immittenda penates.
1.96  Hic, senior rerum et fandi cui summa potestas,
1.97  talibus inclamat dictis coelumque tuetur:
1.98  Vos ego, vos testor, superi, quibus ordine fati
1.99  ingratos punire datum, si sumimus arma
1.100  iusta parum sontes primique lacessimus hoste
1.101  in nos adversam Mavors intorqueat hastam

classes armat feritas et mille carinis
1.125  completur subito pelagiis, pictasque triremes
1.126  vix capit Hadriaci sedes immensa profundi.
1.127  Mirantur molem et varias ex ordine pinus
1.128  aequorei proceres, stat vultu caerula Nais
1.129  attonito et virides ciet ad spectacla sorores.
1.130  Audit cornicines Triton suaque agmina laetus

iter. Longas movet in certamina turmas,
1.188  parte vacat nulla, totusque fugacibus instat.
1.189  Et tandem Eridani consedit in aggere summo
1.190  adversasque acies totasque ex ordine vires
1.191  explicuit, stupuitque hostis tacitusque timorem
1.192  prodit et attonito suspiria pectore ducit.
1.193  Sic Iovis armigerum Paphie cum forte volucres

5.4.308  Vectabaris equo uariosque iterare recursus
5.4.309  Gaudebas primaeuus adhuc nunc mille per artes,
5.4.310  Mille modis texisse uias, nunc ordine certo
5.4.311  Currere et exiguos errorum inducere gyros?
5.4.312  Qualiter incertus semper redeuntibus undis
5.4.313  Errat et

5.4.434  Quisue catenatas equitum peditumque catheruas?
5.4.435  Quae ualeant acies cuneos acuisse feroces,
5.4.436  Cornua quae deceant, quaeque ordine prima feratur,
5.4.437  Quae postrema manus, quid dextra in fronte locari
5.4.438  Conueniat, laeuae quae sint accommoda parti,

locorumque. Invigilans itaque Plinianae doctrinae Plinius et historiae Strabonis Strabo et Appiani Appianus et aliorum, non nulla delegi, complura excerpsi multaque ordine, quo potui, ipse disposui, ut obscura reddi possint clara et ignota sint nostra demonstratione satis nota, non utique longis ambagibus, sed quasi Phociana Phocion aut Salustiana Salustius perstrinctione.

1.139  Non bene in Alcidae consultae damna fuistis. , Napaeae!
1.140  Verum age, quum duri casus aduersaque fata
1.141  Nocte sub hac odiosa tuos ostendere manes
1.142  Decreuere mihi, dicas, puer, ordine tristes
1.143  Euentus quibus, heu, Stygias detrusus ad undas
1.144  Omnia tu nostrae fregisti gaudia mentis. ❦
1.145  Quoi puer: "Interea uacuae clamore cauernae
1.146  Monte sonant gelidoque madent aspergine

Nunc quantum calamitatis et miserię hostis impiissimus nobis intulerit, animus dolore victus horet farri, lingua proferre pavet, nam ubi generaliter dixerim Turcorum rabiem quam in captivos acuunt, non tam sum commotus neque stomachatus. Sed omnia quę nuper acciderunt nobis ordine singulariter pandere, Pater Beatissime, hic mihi, veh, misero concutit ossa tremor, vix a colapsu me retineo, mens enim simul et membra corporis pietate potiusque timore cadunt, tamen ut debitę servitutis erga Sanctitatem Vestram expendam officium, cuius nominis obsequentissimum et

educat, virtutibus demum omnibus erigit artem et habitaculum perpetuum, ipsum eciam chaos iampridem in elementa distinctum tuetur. Pax deinceps et in celestibus dominatur. Legimus enim celos ipsos vertigine sua, perpetuo quodam cursus ordine suavissimos indigenarum aribus offere contentus eosque, ne ab ullo quidem adverso impediri signorum deinde ac planetarum ceterarum quoque stellarum fulgencia lumina, quibus celorum machina illustrata divicias suas videtur terris

ita et oculorum usu caruisse et hanc ingentem terram, hec latissima maria, hunc immensum aerem, et celum supra hec continuo sese uoluentem, stellas, solem, lunam, ceteraque pulcherrima huius machine (que mundus appellatur) ornamenta uidere non potuisse, que tanta ratione constant, tanto ordine reguntur ut nulla harmonia concinnior, nulla concinnitas suauior, nulla suauitas gratior, salubrior, utiliora ut inueniri aut effici potuisse uideatur; et hec temere ac fortuito subsistere quisquam sane mentis contenderit, hec sine dei prouidentia ita esse ab initio disposita crediderit?

immortalem deum nobis, qui hoc sumus uili corpusculo inclusi, artem, consilium, rationem, intellectum et prouidendi multa et gubernandi prope infinita et quedam etiam de nouo quasi creandi concedemus, illi uero immenso et perpetuo fonti, a quo omnia hec miro quodam et ineffabili ordine profluxerunt, curam suarum rerum non dabimus? Et numquid solus ille, qui plantauit, aurem non audiet, et qui fecit, oculos non uidebit? Quod cum falsissimum tum ratione, tum exemplo et auctoritate conuincatur, necesse est profecto et deum esse et res humanas curare et bonos,

apostolorum conculcandam pedibus apposuisse, ut scilicet ea contempta agrum sibi illum de Euangelio parare posset, in quo absconditus est thesaurus regni cęlorum. Nunc, qui deinde horum uestigia sunt secuti, ordine referamus! Gregorius, antequam pontifex, urbis Romę senator erat neque diuitiis minus quam nobilitate potens. In Sicilia sex monasteria sua impensa construxit, Romę unum, paternas auitasque ędes in illud commutans,

pertinere arbitratus, suis ipse manibus hospitum lauabat pedes abbatemque se in monendo duntaxat corripiendoque nouerat, pręterea omnium minimus erat. Hor etiam abbas eadem erga peregrinos obseruantia, certo tamen ordine usus dicitur: primum cum illis simul suppliciter prouolutus Deum adorare, deinde pedes eorum abluere, postremo ablutis pręcepta salutis dare, quasi innuere uolens, iis, qui peccatorum sordes poenitentię lauacro mundare

aduersa ualitudo corpus impedire potuit, animum non potuit, et ancilla Christi affuit in spiritu, ubi in carne adesse nequibat. Reuersis quippe sororibus, quicquid inter absentes actum dictumque esset, ordine retulit et mirantibus adiunxit sibi tunc ibidem loci, ubi absens cum ipsis fuit, Iesum puerum, qua hora quondam nasci uoluit, apparuisse. Iesum ergo deuote contemplata, cum in lectulo iaceret, omnia, quę procul in

Alias etiam, a die Coenę Domini usque ad Sabbatum sanctum, corporeorum sensuum usu subtracto quasi mortua permansit. Sed interim toto animi uigore in Deum translato omnia Dominicę passionis mysteria iisdem horis, eodem ordine geri cernebat, quo gesta noverat. Vbi autem corpori fuit reddita, haud amplius quam unius horę spacio se dormisse putauit. Ex quo facile percipi potest, quam illi gratum erat huiusce dormitionis spectaculum. Breue enim

qui statutis diebus proueniunt, paulatim aucti dulcescunt, qui autem pręcoces uel serotini, id est, non suo tempore apparent, sępe decidui sunt et prius corrumpuntur quam ad maturitatem peruenerint, ita religiosę actiones, ordine seruato, iuuant: confuso, tedium sui faciunt et plerunque mentis affectum languere cogunt. Ei curę nocturnum tempus Syluia, Ruffini, Alexandrię pręfecti, soror, dedicauerat. Quam quidem eloquentissimam fuisse aiunt

LIBER III Caput I / DE CHARITATE ERGA DEVM Charitas, quoniam et tertia in ordine harum, de quibus modo diximus, ab Apostolo ponitur et de tribus maior ipsa prędicatur, ideo satis congruum arbitror, ut tertii nunc uoluminis principium teneat et quasi in arce collocata consistat. Quę uirtus cum talis

Ob hoc quidem et propheta contremuit dicens: Vę mihi, quia tacui. Et Apostolus: Vę mihi est, inquit, si non euangelizauero. Iuuenalis, natione Apher, arte medicus, ordine presbyter, cum a pontifice Romano, ut Narniensi infideli populo Christum euangelizaret, ius potestatemque sibi concedi petisset, episcopus eorum constitutus illo se contulit. Multisque ibi catholica credulitate

Hieronymus et demoni, ut ab ea exiens, quibus pręstigiis Nazarethanos aduersus Syluanum ludificasset, palam faceret, imperauit. Illico mulier sanatur et pręsente Syluano Syluanus alter iuxta illam cernitur, qui rem ordine confessus disparuit. Et uulgato miraculo cessauit innocentis infamia uersipellisque impostoris offucię magno omnibus tunc stupori fuere. Quam igitur circunspectos, quam uigilantes nos esse decet, nequid male de sanctis

non tyrannorum minis terreri, sed a uita prius quam a iustitię cultu discedere. Opportune itaque eorum nunc proponemus exempla, quos in perseueranda iniuria fortes fuisse accepimus, deinde de reliquis patientię generibus suo ordine dicturi. Ioseph fratrum in se inuidiam beneficiorum relatione compensauit. Fame, qua laborabant, interiissent, nisi ille eos aluisset, in cuius necem conspirauerant, quem in cisternam, ut ibi extingueretur,

Caput VIII / DE PERSEVERANTIA BENE AGENDI Sed in omni bene beateque agendę uitę instituto, constare nos nobisipsis decet. Nunc hoc, nunc illud uelle leuitatis indicium est. Multi de ordine clericali ad monachalem transmigrant, non profectus desyderio, sed nouitatis. Multi domicilia mutant suimet tedio, non loci. Multi uero — et id deterrimum inconstantię genus est — cum diu sancte uixerint, ad uitia

persecutio, dum Christianorum passim innoxius effundetur cruor, dum uastans omnia prophanorum rabies debachabitur, dum denique Conditor omnium Deus ore sacrilego ubique blasphemabitur, indignabuntur elementa et uerso naturę ordine sol obscurabitur, luna non dabit lumen suum, stellę cadent, terra quassabitur, commotis mare fluctibus rugiet. Et, proh scelus, tam trepida rerum facies non commouebit impios, ut ab impietate sua desistant. Erunt

erit eos in propria imagine uidere? Nam et hoc beatis oculis datum erit, ut cernere angelicos spiritus possint, et non unum tantum aut duo aut tres, sed tot milia milium, et quorum numerum scit ipse, qui creauit. Deinde, quo ordine disponantur, quibus discernantur dignitatibus, qua quisque pręstet autoritate. Hic sunt angeli, illic archangeli, alibi throni, alibi dominationes, alibi uirtutes, alibi potestates, alibi Cherubin, alibi

mora cum fueris perlectum; protinus illam
1.204  Desere: felices et loca laeta fuge.
1.205  Cum mare, cum terras lustraueris ordine longo,
1.206  Descendas nigri regna profunda Iouis.
1.207  Nos ubi tum cernes cum maestis uana gerentem

31.95   (Publica priuatis praeponens commoda damnis,
31.96  Vt faciunt hi quos durius urget onus).
31.97  Ordine dehinc alias recto construxerat aedes,
31.98  Pro quibus ecce lares et noua tecta dedit.
31.99  En tabulata nitent, miseris

31.137  Firma satis fuerat quondam Pagaseia puppis:
31.138  Fracta sub aequoreis haec tamen isset aquis,
31.139  Ordine clauigeri si non prudentia Tiphis
31.140  Vela daret, tumidis exsinuanda notis.
31.141  Dic ubi Thessalici non exeat gloria

Automedonteis nisi concitaretur habenis,
31.144  Illius forsan mentio nulla foret.
31.145  Nos quoque qui liceat non sumus in ordine tales,
31.146  Grandibus ut paruas aequiperemus opes:
31.147  Quid sine conspicuo faceremus munere tanti

ab innumeris infesta latronibus ora
46.164  Haec fuit, hac nocuis est regione locus.
46.165  Cur nisi terribiles quia subsunt ordine colles,
46.166  Sunt nemora et frondes, sunt puto causa rubi.
46.167  Haec ubi sollerti persensit mente Capellus,

uides quod cuncta rota properante senescunt,
60.14  Quodque uices primis posteriora ferunt.
60.15  Omnia diuino uoluuntur ab ordine, mundus
60.16  Et cum mundanis forma caduca bonis.
60.17  Anne uides quod nos nostri genuere parentes,

ciues peritiores. (Quorum nunc est copia ingens eadem in urbe) propter ea quę superioribus annis Florentię, Romę, Neapoli, Mediolani et in tota Italia, immo et orbe acta erant, orta est admiratio: Ex admiratione nata est diuinę prouidentię inquisitio an uerum uniuersa congruo ordine ab aula procederent summi imperatoris Dei: Et an sibi essent curę hęc humana: Inter loquendum uero de ipsorum angelorum admirabili custodia atque ministerio (ob quod precipue diuinam prouidentiam credimus esse) quasi sorte quadam habitus est sermo, plurimaque ex his quę de supernis

sępius interponerentur, ita hoc opus, ac si sermo a nobis coram haberetur, ordinauimus et descripsimus. Et quia quedam alias conscripta etiam cum primo induximus deinde ciuium interrogationes successerunt, hic quoque ordine utemur eodem. Quam quidem disputationem mouerat prius dignissimus pręsul noster et Archiepiscopus uir moribus et utroque iure maximaque rerum experientia insignis Iohannes Saccius Anconitanus mihi in domibus suis quom plerique et patrum et ciuium adessent. Et ipse suo acutissimo atque

se simul aggerat ore rotundo,
13  Hinc tua Pontifici sollertia amabilis haeret.
14  Teque fides, et amica Deo constantia iungit,
15  Ordine perpetuo uariis uirtutibus auctum.
16  Macte bonis animi, cui uultu arridet honoro
17  Gloria, cui se addit gressu Fortuna sequaci,

443   Sentiet hunc Garamas pronusque subibit habenas
444   Nobilioris heri, cedent sublimia gesta
445   Invicti Alcidae, summittet Pella triumphos
446   Extremo Phoebi nascentis ab orbe petitos."

447   Protulerat faustum miles praenuntius omen:
448   Assensit Lachesis, geminae assensere sorores
449   Cadmeoque parant saturatum murice pensum
450   Candentesque legunt gemmas, quibus ordine certo
451   Venturae numerent felicia tempora vitae.

Suprascriptum dicitur micandi consuetudine submota per id declaratur quod sequitur: digitis colludentibus. (Micare) Micare enim per uices et sine ordine mouere est, ut illud Vergilii: Micat auribus et tremit artus. Micare etiam digitis sortiri dicitur. Varro: Micandum erit cum Gręco utrum ego illius numerum an ille meum sequatur. Cicero: Dignus est qui cum

FESTVS AEDILIS. V. VIR. HVIC CVM PLEBS VRBANA LVDOS PVBL. EDENTI AD STATVAM SIBI PO- NENDAM PECVNIAM OBTVLIS- SET. IS HONORE CONTENTVS IM- PENSAM REMISIT. ET IMPETRA- TA VENIA AB ORDINE PERVSIN- OR. OPTIMO MAXIMOQ. PRINC. DE SVA PECVNIA POSVIT. CVIVS OB DEDICATIONEM Correxi ex DEDICATIONEN DARI IVSSIT AB HERE. SVO DECVRIONIB.

CLE- MENTIS LIB. PRIMIGENIVS SEX VIR. ET AVGVSTALIS Ipse ex AVSTALIS correxit ET FLAVIALIS PRIMVS OMNIVM HIS HONORI- BVS AB ORDINE DONATVS VOTVM SOLVIT. 98.1. In omni negocio quicquid prospere cesserit ut Deo acceptum referamus, hoc exemplo admonemur. Lucius Cancrius, Clementis libertus, sex uir et Augustalis et

Ab hoc igitur missa fuit Delmatarum cohors (Murus) ad ędificandum murum Salonarum, cuius fundamenta adhuc extant, ingentibus saxis posita prope fluminis ripam et inde ad maris littora Tragurium uersus longo admodum ordine tendentia. (Delmatarum militum uirtus) Delmatarum autem uirtus ex eo declaratur quod primę cohortis fuisse memorantur. Prima quippe cohors cęteras et numero et dignitate superabat.

in a somewhat different variant, transcribed by Péter Tóth. http://ephemeris.alcuinus.net/exempla.php 2  We do not know Ferdinand’s letter. servulum Vestrae Serenitatis. Illustris dominus meus, dominus comes de Corduba 3 omnia alia ex ordine referre poterit. Exiguntur quidem istae decimae, sicut Vestra Serenitas ab ipso intelliget, sed in his quoque parva est spes ponenda, si Deus pacem aut indutias inter principes non posuerit, tota salutis communis ratio in hac una re posita esse videtur. [2.] Ex Croatia habemus ex

in modo scilicet abstrahendi et considerandi, quia secundum esse est in materia et secundum diffinitionem abstracta a materia. Secundo etiam modo mediat, quia divina simpliciter est de obiecto prius noto naturae quam nobis. Naturalis autem ordine procedendi est de obiecto prius noto nobis, quam naturae. Sed mathematica tam simpliciter, quam ordine procedendi est de prius notis nobis et naturae. Ex quo in plus se habet secundum utramque differentiam: quam divina et quam naturalis. Ex quo patet, quod per applicationem est ratio

diffinitionem abstracta a materia. Secundo etiam modo mediat, quia divina simpliciter est de obiecto prius noto naturae quam nobis. Naturalis autem ordine procedendi est de obiecto prius noto nobis, quam naturae. Sed mathematica tam simpliciter, quam ordine procedendi est de prius notis nobis et naturae. Ex quo in plus se habet secundum utramque differentiam: quam divina et quam naturalis. Ex quo patet, quod per applicationem est ratio cognoscendi in omni scientia, non solum nostra, verum est etiam ratio cognoscendi ipsius intellectus

erit finita. Quia infinita non est nota (quia non cadit sub potentia alicuius intellectus secundo Caeli). Ergo finita et terminata, sed tales termini dicuntur principia lineae, quorum est tantum terminare. Quare sensus litterae erit, quod punctum est principium mensurae, non omnis, sed primae ordine scilicet naturae: quia lineae. Aliarum enim mensurarum erit principium vel linea, ut ipsius superficiei vel latitudinis. Ipsius autem corporis non linea, sed superficies. Animae autem neutrum istorum, quia est forma simplex: non quanta neque composita vel terminata aliquo termino, sed

Divisibile tamen utrumque, quia materia coniuncta ipsi formae est causa divisibilitatis, in genere tamen causae materialis, minus tamen principaliter, dicat divus Thomas, quicquid sibi velit. Unde intellectui non repugnat, imo est eius operatio ista, scilicet res materiales transferre de ordine in ordinem et facere eas potentia intelligibiles, actu intellectas. Et hoc erit, quando ipsas a materia depurat 3. De anima; et abstrahentium non est mendacium secundo Physicorum. Unde ex ipsa solutione colligitur, quod scientia mathematica distinguitur a

totam reliquam latitudinem, primam vero multitudinem, quae est ipsum quadratum, quod est ex duobus constitutus triangulis, nono Metaphysicae textu commenti 20. Quare erit quadratum prima figura composita dicens primam multitudinem, quia duos triangulos. Pentagonum vero erit in secundo ordine, quia componitur ex tribus triangulis et etiam resolvitur in tres triangulos ducendo lineam de angulo in angulum, quot modis est possibile non tamen intrinsecando lineas iam ductas per doctrinam Campani propositione 32. primi Elementorum Euclidis. Modo dubitatur

singula quaeque notas.
Euclidem superas, geometrica dogmata nemo
Te melius tenuit, nec tenuisse potest.
Progressus natura suos tibi dedita pandit,
Atque per ignotas consulit ire vias.
Pythagorae sacros numeros, quibus omnia nectis
Sese multiplicans ordine prima monas.
Et res in propria discernis origine cunctas
Ideasque omnes et Iovis ora vides.
Principio causas rerum deducis ab uno,
Atque priora sciens posteriora doces.
Clam te nil Superi coelis operantur in altis
Et nihil inferior te sine

confundat potius legentis mentem quam instruat, deinde nonnulla memoratu digna omississe, quę et sanctitatem hominis plenius indicare et nobis exemplo esse poterant. Quam ob rem illa eadem, suo in quo gesta sunt ordine, perscribere et alia quędam quę minime tacenda esse duxi, adijcere decreui, breuiter quidem cuncta perstringens, pręter illa quę uel ipsum de se loqui continget uel aliorum testimonijs affirmare

puto laudaret: quo magis in hoc temporis articulo laboro et ineptire videor, dicam tamen non ut volo, sed ut scio et possum nec ab re est animi bona corporis et externa commoda recensere: neque quicquam quod domi aut foris militiaeve privatus aut in potestate gesserit conticescere. Ut tamen ordine quo quaeque pars exposita est transigatur, a virtute primum: quae sola est animi laus, incipiendum, cujus contemplatio laudem procreat, admirationem parit et immensum illius comparandae studium accendit: sed ab illa primum quae semideos facit cujus meritis non unus Hercules in coelum

Pompilius ad Librum.
f6.1  Parve Liber, visurus lucem, carcere ab isto
f6.2  Exi, nec dubites cernere ubique Viros.
f6.3  Namque Tibi dabitur fautor coelestibus oris
f6.4  Demissus vates ordine Chiriacus
f6.5  Nicolaos Alemana clara ab origine Proles, 5
f6.6  Cui data cura quoque est ordinis egregii
f6.7  Nectoris hic tecum felix per saecula vivat,
f6.8  Virtutis cultor, Relligionis amor.

Orbem
1.20  Sidereum, finxit naturae nobilis omnes 20
1.21   Angelorum creatio. Luciferi casus Aligeros, quorum primus fuit ille superbus
1.22  Lucifer, ex nihilo dependens ordine pulchro;
1.23  Mox tamen at cecidit Coelorum cardine ab alto
1.24  Ambitione ferus, qua nullus sidera cernit
1.25  Tartareis detenta jugis; tegit alta cacumen 25
1.26  Virtutis durum; Stygias hac namque

verbum, sine fine triumphans
1.45  Mentibus ignotus miseris, nova gloria Mundi, 45
1.46  Perpetuo Coelum, Terras, qui sidera torquet
1.47  Ordine cuncta movens aeterno, immobilis extat
1.48   Solus deus est eternus. Solus, et hic seros semper mansurus in annos,
1.49  Qui nunquam potuit peregrinis sternier astris;

traxit ad oras
1.58  Sedibus aethereis nos; nunc mea verba reconde
1.59  Pectore, Nate, tuo; nostrae praecordia vitae
1.60  Accipite, o Mundi spes, puri lumina Coeli: 60
1.61  Quam varias rerum vires pulchro ordine servant,
1.62  Nunc nunc nos meminisse juvet, quibus ille superbus
1.63  Lucifer intumuit, tetrum demersus in antrum:
1.64   Ordo elementorum Aëra nunc posui sub magno

meatu
1.110  Temporis inspiciens, in tempore forma creata, 110
1.111  Nec tamen hoc lumen decrescit, lassa vetustas
1.112  Corporis at rapiet tandem peritura ruinam
1.113  Condita cuncta Virum mirantur, ab ordine pulchro
1.114   Hominis praestantia Adventasse suum Dominum gaudere coacta,
1.115  Rectoremque Orbis nitidi stupefacta secundum 115
1.116  Undique sic laeti blando

adora
2.430  Alterum, pauper, coeli terraeque parentem. 430
2.431  Quisquis eris cupidus per saecula vivere felix
2.432  Inspice mente tua, qui cernis sidera solus,
2.433  Quam varias rerum vires pulchro ordine servat
2.434  Ipse Deus, quem nunc mirantur cuncta creantem
2.435  Numina prima aevi: firmatum sidere coelum, 435
2.436  Quod velox lustris omni sine labe peractis
2.437  Tempora, quaeque caduca suo

3.54  Vanus inopsque Dei magni, stat vera fateri.
3.55   Nulli est certa fides. Nusquam tuta fides, nec spec est certa sodali; 55
3.56  Non nisi fictus amor cinxit longo ordine gentes.
3.57  Heu Myrrha infelix, foedas pharetrate Cupido
3.58   Luxuria Te Duce jam lectum, quo natam turpis adulter
3.59   Fraus

tenens. Canum caput aurea circum
Stabat perstringens oculos fulgore corona.
Aurea perspicuis torques distincta lapillis
A collo pendens pectus decorabat honestum.
Circa illum famuli et procerum longo ordine coetus
1.275   Nobilis astabat. Fratres, ubi tale tribunal
Accessisse datum, pariter ceruicibus omnes
In terram pronis et aperto uertice adorant. Fratres Dauidis ad Saulem

Ipse tuę totumque diem sub tecta sedeto
Illa parte domus, tutę quę uisa latebrę
Esse magis fuerit, donec modo pectora regis
Aspera per blandos tentem mollire precatus
2.355   Illiusque tibi mentem mox ordine pandam.
Interea lateas oro incolumemque memento
Conseruare tuo nostram sub pectore uitam.
Lęsus eris si quo (deus hoc auertat) ab ictu,
Effluet ex illo noster quoque uulnere sanguis,

Illi intensurum fraudes, nihil amplius esse,
Quod sibi formidet: conspectum horrescere regis
Desistat, notos inter numerandus amicos.
Lętus ad hęc Ionathas grates persoluit et ipsi
Talia Dauidi gaudens ex ordine pandit. Dauid
2.405   Securus latebris Dauid post terga relictis
Regia festino gradiens pede limina scandit
Erectosque gradus surgentis ad ęthera tecti.

Indigne ista ferens, subitam simul actus in iram
Cisides, mora nulla, suam uocat ipse cohortem
Atque anteire parat. Paribus quoque passibus agmen
Terga ducis sequitur: pedites equitesque feruntur
Ordine turbato, cuncti miscentur in unum, Comparatio
3.60   Dum celeratur iter, veluti quum sole calenti
Sturnorum nubes supereuolat acta sonoris
Vocibus agricolę, fructus ne fertilis

lumina lucis
Atque hilari clarere die. Conuiuia mensis
Ecce parant positis, epulas et munera Bacchi
3.155   Apponunt famuli. Iocundo tecta tumultu
Tota strepunt. Ipso tunc demum rege sedente,
Ordine seruato proceres accumbere iussi,
Quisque suum tenuere locum. Dauidica sedes
Sola suo sessore uacat. Cur defuit ille,
3.160   Quęrenti regi Ionathas respondit abisse
Ad solenne sacrum Bethlemi forte futurum.

Foecundus plenusque suis ardoribus Ęthon,
5.5   Quando tecta domus Nabalis sedula coniux
Succedens uidit dapibus conuiuia largis
Feruere et impletis undantia uina lagenis
Afferri pariter positis longo ordine mensis.
Atria tota strepunt istis famulantibus, illis
5.10   Nunc hoc, nunc illud poscentibus, omnis et ipsa
Plebs recubans uario tempus sermone trahebat.
Risusque et cantus creberque per ora susurrus

tuis nobis in tempore adesto!" Achis aduersus Saulem regem
Post, ubi ad arma omnes iam conuenere manipli
Magnanimique duces fulgentesque ęre cateruę,
5.335   Milia multa uirum, peditum longo ordine coetus
Atque equitum numerosa cohors, effusa patentes
Per campos, lentis non multum passibus ibant.
Peruentum est ad plana Sunę finesque Sebastę.
Hic tandem fixis libuit considere castris.

regia sceptra
7.65   Sacratumque caput. Post talia plurima dicta
Legatis portanda nouo dant munera regi
Haud temnenda quidem. Lęti rediere suoque
Legati referunt, fuerant quę gesta, tyranno
Ordine quęque suo largitaque munera promunt Regis liberalitas
7.70   In medium. Socios ea rex partitur in omnes,
Ex opibus nihil esse suum regnique bonorum,
Hoc unum dicens, ut

11.195  Foemineis illusa dolis, ea turba retrorsum
Cędendo redeunt Solymarum moenia uersus,
Hi quoque de puteo surgentes iam modo coeptam
Tendunt ire uiam pariter castrisque recepti
Rem sibi commissam Dauidi ex ordine pandunt
11.200  Persuadentque fugam. Iussit rex signa mouere
Sub noctis tenebris, Iordanis protinus amne
Transmisso sese festinans sistit in urbe. Vrbs Castra

11.255  Tunc solio ad portas innixus stabat eburno,
Quando per has totę sese effudere phalanges: Dauidis exercitus
Ibant turmatim clypeos et tela ferentes,
Passibus ęquatis seruatoque ordine cuncti
Ac promptis animis. Dauid mandata tribunis
11.260  Certa dabat, forti committant pręlia dextra
Auxilioque dei freti certamina faxint, Dauid de Absalone solicitus

Illustrissimus Dominus Dux Mediolani die xxviiij. * * Il a été ditcy devant p. 25. qu'il y estoit entréle 28. mais il est seur qu'il n'y est entre que le 29. Decembre 1512. Decembris intravit faeliciter Mediolanum, quo ordine et qua pompa videbit Serenitas Vestra ex copia hiis annexa: in die Sancti Stephani habuit idem Dux arcem Navarre que est satis importans sperat cito se habiturum et illam Mediolani ac Tretii: immo relatum est, incerto tamen auctore, quod illa Tretii est redita, quod ego non ausim affirmare

Vitam. heu! quam miseris imminet vndique
55  Fatum mortalibus: vel mare nauiges,
Vel terram ambiguo numine transuoles,
Omnis Pomponius gloria saeculi,
Aruis Pomponius fertilior Gygis,
Securum docuit quemlibet ordine.
60  Non solum geminis possis vt auribus,
Ast ipsis oculis omnia cernere:
Et plagam Hesperiam, feras et vltimas,
Et quis presideat Memnonius parens
Terras, et nimiis nigra caloribus
65  Quae gens

carnem Filii hominis | et sanguinem eius biberitis, non habebitis uitam in uobis. Verentur itaque diuinis libamentis uesci, et in peccato perseuerando Deum offendere non uerentur. Communicare quidem non debent, nisi rite atque ordine pręparentur | sed pręparari ita eos oportet, ut communicatione digni habeantur. Alioquin et indigne accedens perit propter temeritatem | et accedere nolens damnatur | propter sese corrigendi negligentiam. Quid enim prodest Christum honorare, dum

quando regnare coepit. Mater eius fuit Naama Ammonitis. Sepultus est in ciuitate Dauid. Successit in regno Abia, eius filius, de quo dicemus, cum de aliis regibus Iuda tractare coeperimus. Nunc reges Israhel ordine seruato exponentur. REGES ISRAHEL HIEROBOAM HIEROBOAM, filium Nabath, Ephrateum, Salomon constituerat super tributa

ut Onię sacerdoti gratias ageret pro uita sibi illius pręcationibus donata. Hoc tantum effati a conspectu hominum sese subtraxere. Heliodorus igitur actis Onię gratiis re infecta rediit ad regem et, quę sibi contigerant, ordine narrauit. Non multo post ab rege interrogatus, quem deinceps mittendum censeret: Hostem , inquit, tuum mitte, o rex, ut flagellatum, si tamen uiuus euaserit, recipias.

/ qui postquam late diffusus est / difficile extinguitur. Facilius enim est crescentibus viribus resistere / quam quum ipse omnia sua magnitudine / quo se inclinauerint / opprimant. Quippe non temere Caesarem dictatorem dicere solitum accaepimus / difficilius se principem ciuitatis a primo ordine in secundum / quam a secundo in nouissimum detrudi. Dictum Iulii Caesaris. profecto haec eadem in Thurcis multo certiora apparent: Si quidem nec potentissimi reges eorum impetum sustinere potuerunt: nec ab illo fortissimo Matthia rege Hungariae /

Deum pulcherrima virtus /
196  Qui coelum et terras aequo sub pondere libres.
197  Hethereos quis enim temere sic iudicet ignes /
198  Septenas coelique rotas / errantiaque astra
199  Temporibus certis / miro quoque et ordine semper
200  Nunc petere Antipotas / nunc has emergere in oras:
201  Algentesque hyemes / mitis florentia veris
202  Germina et aestatis feruentia labra tepentis /
203  Pomiferi Autumni pallentes arbore frondes /

robore in te colendo stabiliri et a uia ueritatis atque iustitię nunquam discedere. Sed iam reliqua prosequamur! Post illa, quę superius dicta sunt, trinam Petri negationem Mattheus et Marcus enarrant, Lucas uero pręmittit.* Nihil tamen refert, quo ordine aliquid factum sit, cum ab omnibus totum commemoratur. Nos, nequid, quod gestum est, omittamus, Ioannis potius narrationem sequamur. Et quoniam de prima apostoli negatione diximus, nunc de secunda est dicendum. Stabant — inquit — serui et

Filio autem Deus Pater dedit omne iudicium, omnem contulit gratiam, ita ut idem ipse nobis et auxilio esset contra demones et saluti aduersus errores. His tandem de Saluatoris infantia pueritiaque, ut potui, expeditis ad grandioris ętatis gesta ab Euangelistis descripta ordine rerum seruato recensenda accedamus, ea q uidem, antequam euenissent, prędicta demonstrando, ut omnibus pateat Iesum crucifixum uerum fuisse Messiam et illos mortifero nimis errore labi, qui uenturum putant, cum uenisse constet. Baptizabat Ioannes,

oblaturum. Prior enim consolandus erat, quem gemini uis doloris oppresserat: tum ex Domini desyderio, tum ex negationis peccato. Discipuli igitur, dum Petro, cui iam apparuerat Dominus, credunt, ingenti afficiebantur gaudio; quod quidem istorum duorum insecuta auxit narratio ordine cuncta referentium, et quę in uia ambulantes audierant, et quę in conuiuio cognouerant. Nos quoque, si in fractione panis, in communicatione corporis et sanguinis Domini nosse ipsum uolumus, confiteri cum poenitentię dolore oportet peccata nostra, quę in huius uia uitę

debemus; in quinquagenario remissio habetur peccatorum; in tribus mysterium Trinitatis, quam in Deo credere oportet, ut in illo uiuamus. In primo igitur charitas ad cęlestia affectum dirigens, in secundo spes post remissionem, in tertio fides in omnibus constans. Prępostero ordine uteris, inquiet aliquis, cum Apostolus dicat: Fides, spes, charitas. Cui respondebimus: ad illos hoc spectare, qui conuertuntur. Primo enim credunt, deinde, quod credentibus promissum est, consequi sperant, postremo, ne pro acceptis beneficiis ingrati sint, ad

Immo etiam tibi, si uera fuisse censes. POETA: Omitte quęrere, sed tantum, si talis fuerit uir ille, qualem ueterum testantur monumenta, quanti ab omnibus ęstimari debuit, perpende. THEOLOGVS: Age iam cetera suo ordine prosequere! POETA: Accipe his quidem, quę modo diximus, magis fortia magisque miranda. (Diomedis equi VIII) Vt satis Euristei faceret imperio, Diomedis, Thracum regis, equos, quos ille hospitum carnibus alebat — neque enim minor tyranno sęuitia

pręstantiores, clariores, laudabiliores his quos commemoras, nedum pares. POETA: Gestio id quidem audire. Incipe iam! Attentum habebis docilemque auditorem. THEOLQGVS: Herculis acta nunc mihi rite atque ordine sunt digerenda et cum nostris conferenda, ut, utra alteris pręstent, cognoscamus. De Sansone autem alias uidebimus, si uidere opus fuerit. (Dracones) Igitur, antequam ad Euristei iussa peruentum est, dixisti duos dracones a Iunone ad Herculem adhuc puerum

ipsa proprio uitio imis radicibus innata, nullo impellente ad terram concidunt. Quod profecto regno Hungariae pene euenire uidimus, dum singuli ferme principum regem, cui quisque studebat, creari contendunt. Sed iam inde narrationem auspicemur, unde eius perturbationis, de qua seruato temporum ordine primum scripturus sum, non modo origo, sed etiam causa manauit. Post Alberti mortem Vuladislauus primus ab Hungaris in regnum inducitur; cui Ladislauus Posthumus, huic uero Matthias Coruinus succedit.

cum pontificibus Albam Regiam conueniunt, paratoque funere pompa hunc in modum fit. Primo sacerdotes, omnes quidem de more candidati, manu funale accensum singuli portantes e domo Albensis antistitis progrediuntur. Deinde regii cubicularii cum caeteris aulicis eodem ordine, itidemque cum funalibus, pullati omnes procedunt. Hos sequuntur duodecim uiri ex regiis purpuratis tecti armis, equis cataphractis insidentes, panno serico ferream equorum speciem ad terram promisso tegente, qui aurata regis uexilla non sine lachrymis per humum trahentes

uiri nobilitate insignes portabant, quidam antistes Italus, qui forte a pontifice Romano ad Matthiam missus fuerat, dextra filium regis ex pellice natum, leua Hippolitum Estensem, admodum puerum, Strigoniensem pontificem designatum, habens cum omnibus presulibus aderat. Hoc ordine aedem Virginis ingressi sunt, in qua diuus rex Stephanus cum quibusdam aliis regibus sepultus iacet, ubi Matthiam quoque sexdecim ante diebus clam noctu deuectum nuda humo condiderant. Nam ei regio condi sepulcro non obtigit, monimento nondum perfecto, quod quidem uiuens

Ianus D. Francisci ordinem amplexus Vuladislauo Volphangum quendam pro praesulatu commendat; rex, illum uerbis suis necquidquam mouens, aegre tandem annuit. Caeterum, quoniam decreuerat Ianus, regno a Vuladislauo inito, extemplo praesulatu abire, reliquum uitae in ordine diui Francisci acturus, quod quidem eum fecisse supra demonstrauimus, orat supplex regem, ut in eius locum Volphangum quendam sacerdotem subrogaret, qui sane apud Ianum primum amicitiae locum obtinebat. Verum rex diu uoluntati eius aduersatus ― erat enim

regni deuastare. Sed harum causas rerum facilius quaerere possumus quam inuenire. Itaque ne diuinae sapientiae, quae hominum captum excedit, per temeritatem praescribere uideamur, hoc pro comperto habendum est omnia a Deo recte ac ordine constitui, nec eius curam quicquam effugere, quin etiam ita quaeque euenire, licet quaedam interdum parum ex uoto cedere uideantur, ut nullo modo magis e publico commodo accidere possint, siue ea Dei permissu, siue uoluntate fiant. Neque enim imperio et caeteris fortunae bonis, quae

et ipse sacerdotali ueste indutus moxque rem diuinam incoepturus accedit diadema ferens. Atque postea quam rex iurauerit se iuste ac secundum leges Hungarorum regnum gubernaturum, eius caput inter sacrificandum diademate circundat. Deinde iam sacrificio peracto singuli procerum suo ordine iusiurandum praestant, promittuntque regiam se potestatem legitime conseruaturos. Sed forte quispiam querit, cur hic mos omni ex parte in rege Vuladislauo creando haud quaquam sit seruatus. Neque enim ullo nobilium clamore ad Albam Regiam Vuladislaui regnum

Atque iccirco sicut ad hanc diem haud saepe ex suis expeditionibus magnam reportarunt uictoriam, ita nec multum iacturae fecerunt. Veneti igitur ad eas triremes, de quibus dictum est, sexdecim longas eius generis naues, quibus ipsi ad conuehendas merces utuntur, et ipsae terno ordine remis aguntur, grossas uulgo uocant, armis militibusque instructas cum onerariis sexaginta adiungunt, Methonemque ad Crimanum proficisci iubent. Nec confisi hoc nauium ad hostem terrendum numero, a Lodouico Aurelianensi in locum

Italia haud longo Hadriatici maris interuallo ab Illyrico et caeteris regionibus, quarum praecipue euenta literis mandamus, dirimitur, ita nec remotior a proposito digressio uideri debet, si praesentium rerum ordine admonitus duorum Italiae principum, Alfonsi Secundi Neapolitani regis, et Lodouici Sforciae Mauri, qui aliquot annis Mediolanense administrauit imperium, horrendos ac miserabiles casus, tragoediaque quam historia digniores institutis inseruero rebus ― tametsi alterius

et singulos etiam hominum actus animaduertis, neque aliquid est in rebus abs te conditis (omnium enim tu author es) quod ad tuum non agatur praescriptum. Vnde licet tuo iussu alia extollantur, alia deprimantur, omnia tamen recte et ordine facis, propterea quod quemadmodum tu summa ratione mundum construxisti, ita summa is etiam ratione abs te regatur necesse est. Quum igitur tuo solius arbitratu mortales et uoti compotes procul dubio efficiantur, et in aduersa incidant, fac me, obsecro, si tua fert uoluntas, ita

tentato muros adoriri, uirtutis, cuius mentione Turcae admodum excitantur, praemiorumque, quae a rege pro nauata opera essent accepturi, identidem admonendo. Hosteis insuper, ut erat stolida et procaci lingua, quod sane uitium plaerisque nouis inest hominibus ― erat enim ex humili ordine ad eum gradum promotus - uerbis obterit: luxum, mollitiem, rei militaris imperitiam, sordidae mercaturae arteis, quas Veneti, ut plaerique maritimam incolentes oram, promiscue exercent, obicit. Quin euadatis, inquit, in muros, fortissimi uiri, et regi nostro inspectanti,

praefectorum excitaret, affirmauit Mustapham recte quidem sentire ― quis enim neget regna populi beneuolentia stabiliri ― sed consilia ordinaria id tempus non pati. Nam festinationem sibi, moram hosti utiliorem esse, propterea quod quum Achimathes non modo aetatis ordine, sed etiam parentis iudicio in regni successione potior esset, sola industria efficaci ad illam diem negocii conficiendi celeritate sibi nitendum esse. Itaque cum Europaeis copiis in Asiam confestim transgressus magnis itineribus in Bythiniam

et magna ex parte corpus reliquum, praeter superius labrum, radunt. Re in hunc modum composita hortatur Achimathem, missis ad eum literis plumbea pila inclusis, ut cum exercitu propius Prusam accedat occasionique suae non desit. Iisdem literis ei cuncta, quae parabat, ordine perscribit, mandatque insuper, ut lectis literis tabellarium extemplo interficiat, ne si consilium parum procederet, certo eius uitae periculo emanaret. Nuntius ad Achimathem profectus, conspecta epistola praeter usitatum modum plumbo inclusa, re insolita permotus

fide salutare indicium sibi apud Selynem si non emolumento, at certe saluti futurum. Itaque omisso instituto itinere Prusam repetens noctu ad Selynem clam peruenit, ostendit se ad salutem regis pertinentia afferre. Admissus in tabernaculum, quae in caput regis Macedo moliebatur, omnia ordine exponens indicauit, prolatisque literis manu proditoris exaratis indicium confirmauit. Selynes, cuius animo lectis literis ingens incussa est sollicitudo, indice uinciri atque in crastinum diem asseruari iusso, periculum suum animo uoluendo noctem

contemnere. Porro reges eodem loco urbium cultores ac rusticos habendos esse censent, utpote qui ab utrisque pari iure tributum exigunt. Neque enim putant mercatorem et opificem anteire gradu aut dignitate agricultorem, quum illos eadem seruilia officia pares efficiant, nec ordine distinguant. Inde Italis nihil fere nobilitatis inesse gentes extra Italiam positae, quas uulgo Transmontanas appellant, existimant, propterea quod Itali, senatorii etiam ordinis homines, urbes promiscue cum opificibus incolunt, mercaturamque excaeptis Neapolitanis

abeunti a senatu Ragusano uotum, eo quod eo ipso die, quo Christus quondam nube circumfusus in coelum sublatus est, tremor ille terrae exortus fuerat. Itaque templi publico sumptu extruendi triumuiris a senatorio ordine creatis negocium demandatum, Danieli Rhestio, Demiano Minutio, Petro Seorgio, qui quidem e sua, simul et ciuitatis dignitate absoluendum curarunt. Interim dum templum erigitur, terra moueri desiit, Selynisque mors, qui

pudica
1.129  Aurea namque sibi pendent collocasia collo
1.130  Candida quamque manebit uestis iaspide semper,
1.131  Castalii et laticis custodes ordine longo
1.132  Prospiciunt genitricis, quam fit forma pudica, Illustrissima Lionora excellit fere omnes mulieres pudicitia.
1.133  Hanc et collatinus amans ueneratur ubique

mea, spes regum et uatum suprema uoluptas,
1.166  Dum mea Castalio perfundam labra liquore
1.167  Pierides, paulum, ne uagi, clara propago
1.168  Ipse tacere uolo, ut te ninent ordine pulchro
1.169  Cantantes, pia corda tui, clarique parentes
1.170  Vtque ligent tenerum corpus complexibus arctis
1.171  Paruulus interea fit suges ubera matris.

puero faueant per Nestoris annos,
2.167  Ite cite, caste, et meritos date semper honores
2.168  Huic puero, ne uera loquatur bardulus atrox
2.169  Verbula, que audistis, nunc, nunc ex ordine longo
2.170  Soluite nunc tristes furue caliginis umbras,
2.171  Mentibus efatuis ostendite quod pia uirtus
2.172  Tollit ad astra

interea defessus, labra liquore
2.183  Ipse ego perfundam Aonio, uos ipse manebo
2.184  Nec tangam cythare crepitantis pollice cordas,
2.185  Vos nisi cum uates uenientes ordine pulchro
2.186  Viderit atque ducis coronantes aurea tecta
2.187  Aduentu superum, subitoque talibus ausis
2.188  Discedunt uatemque suum tacite inde relinquunt.

huius genitrix uidit quoque ture Sabeo
3.31  Libauit superis uenerans pia templa deorum,
3.32  Sola ego nunc ueni, ut referam tibi quod cito celsus,
3.33  Celsus ab aethereo ueniet deus ordine diuum
3.34  Vltima spes mundi huius duratura per aeuum
3.35  Principio uel fine carens uel tempora nulla
3.36  Noscens descendat magna comitante caterua

Nubila clamantes, fugiunt hic sidera nostrum
3.84  Aspectum miseros hument in flumine flamme
3.85  Exurunt nos, et tu, Tantale, false minister
3.86  Deridens superos merito stas ordine in isto.
3.87  Hic sunt qui in uanum diuinum sumere nomen Transgressio decem praeceptorum. Non assumes nomen dei in uanum.
3.88  Audent et

nobis, pacemque imponere rebus
3.205  Vtque diu possit te tollens semper ad astra.
3.206  Annuit his dictis superum pater et cito diuos
3.207  Conciliumque uocat quibus ille ex ordine cuncta
3.208  Narrat et exiguo claros in secla tryumphos
3.209  Tempore turba deum parat. Ergo dulcia rura
3.210  Vrbine gentis petat illuc qui tua seruat

3.287  Vt fieri poterit cui sit laus, gloria sitque. Humilitas ducis plena relligione.
3.288  Perpetuo sine fine manens qui nulla relinquit
3.289  Pectora pura pius tamen mox ex ordine cuncta
3.290  Implet iussa dei, uarias it seruus ad urbes,
3.291  Vrbinum ueniant proceres et amicus ubique
3.292  Qui datur enotriae terris, princepsque comesque

ullo dubio fore, respondit. Et eo magis quod non solum uobis, sed etiam Caesareae Maiestati rem gratam me facturum persuadebat. Libens onus suscepi, diisque fauentibus, non diu moratus, et ecce ab oriente multa ad nos, quae eo ordine quo perlata sunt, quam primum significare duxi. Addere etiam pleraque uolui, ut locorum descriptiones, multaque altius repetere, quo rectius narrata perciperentur. Licet in hoc uereor, ne et modum excedat epistola, et

Corio. de bello Asiatico. (217) reliquiae uel, ut ipsi Catharenses incerto auctore autumant, populi ex Asia Graecorum Troiam deuastantium furorem declinantis post uaria maris discrimina ultima sedes. Quod (ut praefati sumus) duo uterini fratres ex ordine praedicatorum, Vincentius et Dominicus, Vincentius et Dominicus fratres Catharenses. suis scriptis et indefessis ad populum praedicationibus celebre reddiderunt. Sicumque, a nostris Sibenicum dictum, Sibenicum alias Sicum. uario

pro tempore ad tates 34 perferremus, quia Sanctitas Sua neque castrum neque eius populum unquam erat derelictura, imo sub protectione Sanctitatis Suę recoeptura. Et id omne factum fuit de scientia et ordine Sanctitatis Tuę, quę huiusmodi negotiis apud eum non solum tunc intus fuerat, verum etiam praefuerat. Nunc vero spiritus sancti gratia, quoniam penes Te rerum summa repperitur, ideo valde lętamur, quia, si unquam antea bene, nunc

Est deus immensus, cuius sine fine potestas
1.210  Labe caret, quem non rerum comprehendit abyssus,
1.211  Hunc tamen ipsa locas? atque ullam cogis in aluum?
1.212  Oceanique cupis uastum scrobe condere flumen?
1.213  Ipse Deus mundum propio regit ordine princeps,
1.214  Seque super cunctas Coeli tenet arduus Arces.
1.215  Ast hominem terra famulantem mersit opaca,
1.216  Hos ergo iungis quo foedere? Diua doceto.
1.217  Nunquid tanta Deum potuit mouisse cupido?
1.218  Damnatam faciem,

1.420  Cornigerum Mosem, flagrantemque igne columnam
1.421  Horrifico, rutilante ducem sub nube latentem,
1.422  Per iuga, per fluuios, deserta per inuia ducti.
1.423  Talia per Thalamum pictura, coloribus, auroque
1.424  Atque alia ex aliis uariaueat ordine pulchro
1.425  Ingeniosa manus. tum mille uolumina circum
1.426  Coccineus uellabat honos, atque aurea cingit
1.427  Fibula, molle solum pedibus substernitur imis,
1.428  Stragula purpureo radiant aurata cubili.
1.429  Iamque aris templisque

2.275  Hinc me foelicem dicent mare, sydera, tellus.
2.276  Praemia magna mihi, triplicem dedit ille coronam
2.277  Omnipotens, qui nomen habet super omnia sanctum.
2.278  Ipsius et pietas Iudaea a stirpe propagat,
2.279  Quas ex aeterno praedestinat ordine gentes,
2.280  Fortia qui summo uallauit brachia Coelo,
2.281  Vnde sua fastus dispersit mente proteruos.
2.282  Et deturbauit ualidos a sede rebelles,
2.283  Atque humiles populos sublimibus intulit astris,
2.284  Ieiunos inopes dapibus

2.375  Hae flagrant in amore faces, hae lampade clara
2.376  Eradiant, ueroque mouent praecordia sensu.
2.377  Hi solium posuere Deo, rectosque nitescunt
2.378  Regis ad intuitus, et lumina inhausta refundunt.
2.379  Ordine quos triplici mediae cinxere phalanges.
2.380  Quarum aliae praesunt populis, et regna capessunt,
2.381  Maiestate uigent aliae, Dominique potentis
2.382  Imperia exercent, et diis sua munea ponunt.
2.383  Pars alia aduersis obstitit uiribus orci

nefas infando Regis iniqui
4.156  Consilio, iustis quam debita tempora fatis
4.157  Maturare sinat quidquid fit ubique malorum,
4.158  Quicquid agunt, alto Deus omnia lustrat Olympo,
4.159  Componitque uices, decoratque hoc ordine rerum,
4.160  Quo multos tenebris splendores elicit atris,
4.161  Quo magis immensae decor elucescat Abyssi.
4.162  Pandite uos Helicona nouum mihi, dicite cantus
4.163  Veridicos primae uernantis sanguinis arae,

4.220  Horrea, falce suis concrescit uinea botris,
4.221  Quo mea calcato feruescant dolia musto.
4.222  Semen habet frugem, uitis foecunda racemos,
4.223  Grana mihi tritura dedit, uindemia mustum.
4.224  Quicquid agunt omneis, nostro omnis in ordine mundus
4.225  Militat, et uictor secum trahit omnia Christus,
4.226  Sponsus habet sponsam,
4.227  I, celer ergo mei uerbi os, curre ocius euris,
4.228  Aegypto reuoca natum, luit impius hostis
4.229  Crimine digna suo stygiis

4.236  Plenaque laude Dei, et magno sonat aula triumpho.
4.237  Sed quodcunque Pater fatur, fit protinus, inque
4.238  Stant ea fata suo praesentia fonte recenti,
4.239  Exercent in se motus, uariantque perenni
4.240  Ordine, deficiunt hae res, illaeque recurrunt
4.241  Principio, omne bonum coit hic radice beata.
4.242  Postquam autem Christus Nili reuocatus ab oris ❦
4.243  In patriam rediit, maternaque tecta reuisit,
4.244  Te modo rege

4.266  Ipsa quota Iudaea tribus se gente propagat,
4.267  Ad solenne sacrum, quod lege edicit agendum
4.268  Ascendit Solymam, primi tum mensis onustos
4.269  Implet Luna sinus, et cornua lumine iungit.
4.270  Cuncta datis miro posuit Deus ordine signis,
4.271  Quaeque canunt uates, eadem quoque et astra loquantur.
4.272  Ah patria infoelix, patria ingratissima, sancto
4.273  Siccine uersa tuo dura ceruice rigescis?
4.274  In te Luna micat, lex in te tota dehiscit,
4.275  Caeca

in astris,
4.278  Insignis trabea roseo bis murice tincta.
4.279  Ah demens, quo te caligo inuoluit amara?
4.280  Quo decus omne tuum, quo gloria tota recessit?
4.281  Altera Tartarei facta est Proserpina regni,
4.282  Alter ab excelso ruis ordine Lucifer, illi
4.283  Ast electa suos magno regina triumpho,
4.284  Stellantes thalamos altis subit acta trophaeis.
4.285  Interea templi sacratas itur ad arces, ❦
4.286   Quos

Emaus, Zophaniticusque, et amoenus
4.292  Poenaeas, uincla Andromedae, uulgataque Ceto.
4.293  Omnis ad Azoto, et Thamiticus incola uenit,
4.294  Rite litant Domino, et sistunt caput omne uirile.
4.295  Ex alia incedunt omnes longo ordine matres
4.296  Agmine foemineo, et nondum pubescere coepti,
4.297  Puluerulenta fremunt stipantibus astra cateruis,
4.298  Ridet festa dies, sol clarius aethere lucet.
4.299  Agglomerant templo, foribus fluit agmen, et alta
4.300  Machina

4.320  Quae domus est aeterna tibi, Regnumque perenne,
4.321  Hac pluat eloquium, nostris e nubibus imber,
4.322  Componatque suas electae frugis aristas,
4.323  Quis precor omne malum, tineamque aeruginis arce
4.324  Septima lux sacro solennis ab ordine pompae ❦
4.325  Vertitur, et festo defluxit turba soluto,
4.326  Hoc abeunte, Puer festum immortale diei
4.327  Aeternae haud abiit, propria sed in arce resedit.
4.328  Tum quia cuncta suae mysteria nosse parenti

sequar, o, Rabbi dixit quascunque per oras.
7.215  At Iesus foueae sunt uulpibus, inuia nidos
7.216  Dant nemora alitibus, genus hoc, humanaque proles
7.217  Non habet hic tecum quanam caput arce reclinet.
7.218  Alter adest licet ille pius, tamen ordine recto
7.219  Qui deflexus eat, uitam qui funere mutet,
7.220  Ni uetet illa, sequi Christum quae iussit euntem,
7.221  Lumine nam uiduos uiduati lumine uitae
7.222  Iure suo debent propriis inferre sepulchris.
7.223  At contra internus

me propter, causas, et foedera uestro
8.113  Testanda interitu, et totum celebranda per orbem.
8.114  Quum uero uis haec regum uexabit in alta
8.115  Atria uos, intus ne quid mens ante uolutet,
8.116  Quo ratio sermone cluat, quoue ordine dicat.
8.117  Quaelibet hora sui dat temporis interuallum.
8.118  Sed quid quaeque ferat mens est ignara futuri,
8.119  Ipse adero uobis, facunda ipse ora mouebo,
8.120  Frater erit fratris, natusque in fata parentis
8.121  Proditor,

nitescit,
9.16  Floribus, et picto micat ubere gemmeus hortus.
9.17  Talis in hospitio Marthae fluit entheus amnis
9.18  Luminis, et geminas radianti fonte sorores
9.19  Imbuit, et sancto colucent atria cultu,
9.20  Quo surgunt uario florentes ordine foetus.
9.21  Dum Martha assiduos obit officiosa labores,
9.22  Paulisper stat fessa gradu, dhincdehinc talia fatur.
9.23  Non te nostra mouent haec munia? sola relinquor
9.24  Lassa ministeriis, o, Rex, soror

uos templa sub altis
9.86  Dicitis esse locum populis, ubi numen adorent.
9.87  Crede mihi mulier, non longe hic affore tempus, Chr.
9.88  Cum nec in arce patrem solyma, neque monte coletis.
9.89  Vos ingnota quidem colitis, nos ordine sacris
9.90  Vtimur, et cultus, causas, ritusque tenemus.
9.91  Iudaea de stirpe salus uenit, hora propinquat,
9.92  Nunc et adest, alta uenerabimur omine sancto
9.93  Sanctum mente patrem, uerum quoque, numine uero.
9.94  Talibus ipse pater

cateruae.
9.178  Desilit in fontes, et puppe natante resedit,
9.179  Et genus electum secum, dhincdehinc multa locutus
9.180  Ad populos stantes, et littora curua tenentes.
9.181  Hocque parabolicis intexuit ordine signis.
9.182  Prodiit ad campos manus haec extenta serendos,
9.183  Semine plena suo, quod dum serit, excidit una
9.184  Pars, penes estque uiam pedibus calcata, rotisque,
9.185  Nec minus et uolucrum rostris rimantibus aesa.
9.186  Saxea

uariumque nefas ostentat adulter.
9.293  Stat caput in disco iacet ingens carcere truncus,
9.294  Et datur in precium saltanti immane puellae,
9.295  Impia quod tandem suscaepit adultera mater.
9.296  Ecce sacer, nullique secundus in ordine princeps
9.297  Militiae, ille Dei magno laudatus ab ore,
9.298  Dira profanate cadit in ludibria mensae,
9.299  Par Coelo, superis materna notus ab aluo.
9.300  Sanctus erat claris uirtutibus, Angelus immo,
9.301  Cui nota nulla fuit, leuis

de gente paropside pisces,
9.332  At quota pars? et sit micis libanda pusillis.
9.333  Hos huc ferte mihi, uiridique in gramine campi
9.334  Discumbant humiles conuiuia fusa per herbas,
9.335  Et quot quinque decem dixit tot in ordine sunto.
9.336  Discubuere uiri centum per gramina mensis,
9.337  Foemineumque genus, puerique, impube petulci
9.338  Agmen ibi, quo quisque suis cum matribus ibat.
9.339  Tum data quinque capit cerealibus ordea crustis,
9.340  Decoctosque

10.734  Occidere at quis te quaerit sanaticefanatice ? rursus
10.735  Respondet, patriaque undat dulcedine Christus.
10.736  Cur uos turbat opus? Quod feci e pluribus unum,
10.737  Et patrio ipse sacrum uerpis dedit ordine Moses,
10.738  Fit tamen in festo, Mosi nec soluitur ordo.
10.739  In me tela uolant, in me furit unda procellis,
10.740  Me quia totus homo sospes fit sospite festo.
10.741  Neu uos per facies hominum sententia fallat,
10.742  Iudicium

11.66  Hoc neque principium, de quo mea manat origo,
11.67  Hanc si nossetis, forsan sciretis et illud.
11.68  Haec templi sunt icta tholo, quo gaza recumbit,
11.69  Nec quis detinuit, quia nondum uenerat hora,
11.70  Hora dei iussu fatalis, et ordine Christum,
11.71  Hic igitur rursus sic incipit, arduus alta
11.72  Protinus astra peto, me quaeritis, aspera crimen
11.73  Vestrum fata manent. Ego quo modo limite migro,
11.74  Huc uestros inferre pedes mors arcet acerba.
11.75  Nunquid

11.389  Munere soluentes, diuinaque iussa ligatis.
11.390  O, simulata uirum sub amictu pectora falso,
11.391  Haec bene Amosides in uos Esaia canebat.
11.392  Me populus labris, et honesta uoce decorat,
11.393  Corde procul distat, quamquam colat ordine laeuo,
11.394  Doctrinas hominum doceat, praecepta ministret.
11.395  Tunc iubet acciri turbas, ac disserit illis.
11.396  Auribus accipite haec, et mente reuoluite dicta.
11.397  Nulla per os hominum subeuntia uiscera

11.510  Vt dedit alma Ceres efusa cibaria late.
11.511  Ergo ubi cuncta phalanx epulis expleta beatis,
11.512  Relliquias lento septem de uimine quallis
11.513  Excipiunt, epuli stipant hos fragmine multo.
11.514  Millia quattuor accubuisse uirum ordine sexus
11.515  Foeminei excepto, et pueris in monte feruntur,
11.516  Qui data mirificae sumpsere encaenia mensae.
11.517  Christus ab aerio dimissis uertice turbis ❦
11.518  Ad uada uertit iter,

coelum densas intexerit omne per alas,
12.543  Quae uia non coecas multo tenet obiice fossas?
12.544  Quis non incautus terram teret? ille ruina
12.545  Tum duce tendit iter, quum celsi est luminis expers,
12.546  Haec ubi, tunc alio dubias agit ordine mentes,
12.547  Et reuocat sermone uiam, sic deinde locutus.
12.548  Cultor amicitiae nostrae modo Lazare dormis;
12.549  Te peto, ut euigiles, ut te meus excitet ardor.
12.550  Hoc socii audito referunt uno ore uiritim.

astra, tamen lapis omnis ab omni
13.642  Diuulsus lapide, heu qualem dabit icta ruinam.
13.643  Iamque iugo montis multa uiridantis oliua
13.644  Considunt, patet unde oculis domus alta Sionis,
13.645  Fata Dei secreta petunt ex ordine reges,
13.646  Signaque, et aduentus, extremi et tempora finis.
13.647  Tum Iesus (neque enim occuluit sua lumina) uerax,
13.648  Fatidico euentus praenunciat ore futuros.
13.649  Inuigilate uiri, ne qui uos pestifer author
13.650  A

ubi festa diei
14.142  Lumina praetereant, insit ne plebe tumultus,
14.143  Tum fera Tisiphone summum de uertice crinem
14.144  Vipereo, stygia dirum de gente Marassum
14.145  In Scariotei coniecit pectora Iudae,
14.146  Vnius e Christi bissenoque ordine caetus.
14.147  Concitus hinc abiit in principis atria Cayphae,
14.148  Iam penetrat foedi praeceps ante ora senatus.
14.149  Munere me quanto o, proceres donare uelitis?
14.150  Vt genus hoc hominis tradam, sic improbus inquit.
14.151  Hoc

14.198  Et concepta furit rabies in pectore Iudae,
14.199  Ausi immane nefas, miti lupus accubat agno.
14.200  Hic tamen haud ignarus erat se posse paterna
14.201  Omnia quae conclusa manu sunt, unde profectus
14.202  Quo redeat Deus, exurgit mox ordine coenae,
14.203  Comminus atque suos alacer deponit amictus,
14.204  Exsinuatque manu quae caepit lintea, tunc his
14.205  Cingitur, et tepido latices infundit aheno,
14.206  Poplite nixus humi, tum procidit ante lutosos
14.207  Sorde pedes,

14.447  Sicut ego tecum, sic his ego iungar in unum.
14.448  Sicut et una sumus nos uirtus, Vna potestas.
14.449  Cognoscat mundus quod sim demissus ab alto
14.450  Te generante deo, quod et illos diligis omnes,
14.451  Sicut in aeterno me diligis ordine natum.
14.452  Quos mihi summe pater dederis, uolo sumere mecum
14.453  Vt sint, atque tuam uideant in me esse lucernam,
14.454  Qua tuus ardet amor caeli prius omnibus astris,
14.455  Quam lux ulla sinu magni radiaret Olympi.
14.456  Non te

inque dies, adeo ut me nemo teneret,
14.620  Vestra sed hora uenit, caliginis atra potestas.
14.621  Inuadunt, subito conuoluitur agmine Christus.
14.622  Ah quid ago? huc atque huc iactor, capite auferor illuc?
14.623  Hei mihi dirreptum quo prosequar ordine Iesum?
14.624  Quis deus ablato spiret modo numine carmen?
14.625  Adsis castalio pro fonte et Apolline, nostris
14.626  Funde fluenta genis uberrima passio Christi,
14.627  Tu mea musa, tuos heu nunc mihi pande labores.
14.628  Corripuere

15.568  Illiditque caput, tum spicea iuncea subter
15.569  Et durum capiti subigit puluinar acumen.
15.570  Defecitque manus Christi, torquente ministro,
15.571  Nec laeuum potuit contingere laeua foramen.
15.572  Quid faciant? aut quo protelent ordine corpus?
15.573  Recte ligant, et lata trahunt in cornua palmas,
15.574  Brachiaque enodant, et cratem pectore laxant.
15.575  At postquam signo manus est adducta secundo,
15.576  Et confixa trabi pariter, sub pectora uenter

pater et domine clementissime! Post oscula pedum Sanctitatis Vestre beatorum et servitutis mee in gratiam humillimam commendationem. Vestra Beatitudo, scio, satis meminit, quid sepe tam de statu huius regni ac de aliquo meliori ordine in eo ponendo, quid etiam de domino Colocensi mecum contulerit. Duo sunt potissimum magistratus in Hungaria, quorum prudencia, authoritate, industria hoc regnum regi consuevit: cancellariatus et the

iam facile intelliges quantum illi uiro antecellam. Atque alios conplures ea tempestate sapientissimos homines et fortissimos imperatores, quibus nunqum caruit, senatus habebat. Quę apud exteras gentes esset existimatio de nostro ordine, si Marius imperator aduersus Mithridatem missus fuisset? dicerent nos ignauos, imbelles, ineptos ad obeundam huiusmodi prouinciam ab Arpinatibus ducem impetrasse, ut olim Lacedaemonii contra Messenios pugnaturi Tirtheum ab

imo descensu pagus modicus cum templo, Földwar ei pago est nomen, ibi fuerunt positae machinae hostiles. Eum locum oculis nos postea circa extremum certaminis tempus conspeximus hostibus fuisse oppletum, maxime ianiczaris, quos vocant, qui, quicquid erat ultra illius pagi casulas, omnia longo ordine occupabant, inter quos fuisse caesarem postea fuit cognitum. Tormenta ita erant ibi posita quasi in quadam valle, propter quod nostris longe minus, quam si in plano fuissent, nocere potuerunt, et plus terroris quam damni intulerunt. Acie in hoc, quem diximus, loco, eo, quem diximus, modo et

dextrum coepit, et plerique ex eo cornu fugam capessere tormentis, credo, quae hostis tunc primum iaculari coeperat, exterriti, quae res et globorum iam nostris etiam, qui penes regem eramus, capitibus supervolantium crebri ictus non parum terroris omnibus incusserunt. Et eo ipso tempore rex in ordine nostro non comparuit, sive priores illos ordines, quos ante ipsum fuisse diximus, progressus (quod antea ita erat statutum, ne rex eodem in loco staret), sive sublatus ex acie ab hiis, quos ei post tergum fuisse diximus, nam utrumque fieri potuit. Nec desunt, qui dicunt eum priores sui

ei post tergum fuisse diximus, nam utrumque fieri potuit. Nec desunt, qui dicunt eum priores sui agminis ordines transgressum usque ad principia processisse atque ibi viriliter cum hoste pugnasse, quod ego neque affirmare ausim neque aperte inficiari. Illud mihi certo constat eum tunc a nostro ordine et a suo loco abfuisse, quando tormenta hostilia tonare coeperunt, et quando ex cornu dextro fuga fieri coepit. Secundum ex eodem ordine pene eodem tempore, quo regem, sensimus abfuisse archiepiscopum Strigoniensem et nonnullos alios regi propinquos. Ego regis amissi culpam neque in eos

principia processisse atque ibi viriliter cum hoste pugnasse, quod ego neque affirmare ausim neque aperte inficiari. Illud mihi certo constat eum tunc a nostro ordine et a suo loco abfuisse, quando tormenta hostilia tonare coeperunt, et quando ex cornu dextro fuga fieri coepit. Secundum ex eodem ordine pene eodem tempore, quo regem, sensimus abfuisse archiepiscopum Strigoniensem et nonnullos alios regi propinquos. Ego regis amissi culpam neque in eos ausim conferre, qui ei custodes fuerunt adhibiti, neque in eos, qui eum fortasse intempestive ex acie subduxerunt, sed infelici cuidam nostro

Anno Salutis Domini M. D. XXVII
DALMATA THOMA NIGRO SPALATENSIS ET ORDINE, PRAESVL
EX SCARDONENSI TRAGVRIENSIS HIC EST
CVI LEO TVNC DECIMVS, MOX CLEMENS SEPTIMVS ISTVD
CONTVLIT ABSCENTI PONTIFICALE DECVS
VT, SVA QVE FVERINT MERITORUM PREMIA, BINVS

in Hungariam, quam Ferdinandus cum tenere non potest, decrevit evertere. Reverendissimis dominis Gnesnensibus et Plocensibus cupio a Vestra Reverendissima Dominatione, si commodum erit, commendari. Aniano et Caligulae item iucundo ordine. Deus fortunet omnes cogitationes Vestrae Reverendissimae Dominationis, cui me unice commendo. Constantinopoli, postridie

palatinum tradito, ubi palatinus cum illis paucis, non in campo et loco libero, quod in electionibus regum Hungariae semper est observatum, sed in quadam ecclesia conveniens hortatu reginae, qui in eadem civitate erat, post lapsum tempus illius etiam reginalis dietae nulla lege, nullo ordine servato, nullo comitatu nobilium, sine quibus talia fieri non possunt, presente post coronatum alium legitimum regem Ferdinandum elegit. 41 In originali: tractatum. Atque in hunc modum mortuo rege Ludovico prius Joannes, postea Ferdinandus fit

ego eram in occulto prope Clisium circa quindecim stadiorum miliare et sic illa nocte introivi castrum Clisii transiens per medium Turcharum et iterum mihi castrum restituerunt, et conscedi ad locum meum auxilio omnipotentis Dei et bono ordine praefati domini Andree, qui exposuit et dedit pecunias ac pannos de bonis suis ad quingentos ducatos aureos ultra illud, quod Sanctitas Vestra dedit, et quod ego mecum portavi de domo mea. Et sic ego introiens decapitavi unum ex

Poterit de hiis, que scribo, Vestra Sanctitas et a domino Paulo Zondino, penitenciario apostolico, quando ad eam redierit, edoceri, qui multis interfuit et oculis vidit ea, que hic aguntur, et que a Sede Apostolica et a toto nostro ordine desiderantur. Me et servitutem meam in graciam Vestre Sanctitatis humillime commendo, quam Deus conservet felicissimam et sospitem. Bude, 10. Decembris 1533. Eiusdem Vestrę Sanctitatis humilimus

Sedulus. . . Petrus] e marg. loco versus Ipse struit satagens propere tum cetera Petrus ipse struit tunc ordine cętera Petrus. 13
1.457  Aegyptus

fouet sub pectore flammam.
2.65  Instruit hęc acies et digerit agmina Diuum:
2.66  Terna phalanx triplici discriminat ordine turmas.
2.67  Diuino intuitu de lumine pendula plebes
2.68  Lustrandique operata sacris sibi dedita prębet
2.69  Hanc

Deo una omnes ineuntque choręas,
2.82  Et seruant orbes, ac uergunt semper eodem,
2.83  Quam densas, liquido cum tranant aere lapsę,
2.84  Tempus agit seu uere grues longo ordine tracto,
2.85  Siue aestate, petunt cum pabula dulcia, sturnos,
2.86  Dum sedes mutant, rumpunt clamoribus auras,
2.87  Exercent proprios sic agmina

Huc. . . 226 uitę] Gn 4, 17-24 prope longa quidem series ueniebat auorum:
2.216  Primus Enoch; muri iuxta cernuntur et artes.
2.217  Irad, Mauiael, huic ordine proximus astat
2.218  Matusael, curisque Lamech partitus amorem
2.219  Insequitur, lateri coniunx hęrebat utrique:
2.220  Adda comesque puer geminus,

ut tessera turmis
2.444  Sortito ascripsit, quadrato tenditur, atque
2.445  Omne latus sobolis delectę robora cingunt.
2.446  Seruato pariter incedunt ordine cuncti
2.447  Quattuor in partes positi, triaque agmina cędunt
2.448  Cuilibet; unus enim assideat qui peruigil arcę
2.449  Exemptus, populi numero nec miscuit illum

2.533  Abessa, Abessa. . . Abdon] Idc 12, 8-13 Achialon, statque ordine tertius Abdon,
2.534  Et Et. . . ulna] Idc 16,

suprascr. pro imperat illo inde
2.670  Captiuumque agitur uulgus, longo ordine feruent:
2.671  Imperium inuitos Babilonem tendere cogit.

2.731  Qui Qui. . . tollant] II Esr 2, 11-20 gestu facilis medio stans ordine pangit,
2.732  Quam partem muri proceres, quę moenia tollant.
2.733  Vna

construxit opus, queis scilicet ipsum
2.941  Se prodat, uoluit uarios effingere uultus.
2.942  Serua ministerio tunc primum turba refulsit
2.943  Spirituum, atque acies duxerunt ordine iussi.
2.944  Dehinc hominem mox tollit humo, cui foedere certo
2.945  Extendit coelos, intusque elementa ligauit,
2.946   Diuersis

simul ignauia et secordia deses oberrat.
3.43  Aequora tot pestes tenuerunt libera terrę,
3.44  Quis uitę exitio ratio iam extinguitur omnis",
3.45  Et quo narrabat posthac scelus ordine creuit.
3.46  Vt iam desierat qui thura imponeret aris,
3.47  Sola coli uoluit postquam uiolentia regum
3.48  Atque illo tandem progressum, numen haberet

pręceptaque uitę,
3.85  Dum rerum proprios animis accommodat usus,
3.86  Et sibi iustitię quadrat dum calculus omnis.
3.87  Quin illo penitus describitur ordine rerum:
3.88  "Quicquid", ait, "de me cecinerunt carmina uatum,
3.89  Et status umbratur coelestis, certaque passim,
3.90  Impressa uelut effigie, respondet imago,

manet penitus tanti Stix muneris expers-
3.378  Talis erat patris aeterno qui prodiit ortu,
3.379  Atque uirum medio residebat in ordine Christus.
3.380   Quęrens porro aditum uersabat pectora Iudę,
3.381   Et dictis una residentem

3.587  Haud tamen hęc narrans operam tardabat Iesus:
3.588  Lauit et extersit uestigia sindone Petro.
3.589  Dehinc tacitus reliquos adit ordine, cimbia solus
3.590  Admouet his, solus liquidas fundebat et undas,
3.591  Atque uiros niueo tergebat syrmate solus.
3.592  Iam

Quis. . . petebat] e marg. pro Impius esse timet tantum tantumque scelestus/De sese iccirco tunc ordine quisque rogabat. nam inter notos lateat clamque impius esset,
4.28   Ordine scitati de sese quisque petebat.

e marg. pro Impius esse timet tantum tantumque scelestus/De sese iccirco tunc ordine quisque rogabat. nam inter notos lateat clamque impius esset,
4.28   Ordine scitati de sese quisque petebat.
4.29  "Neu Neu. . . 39

per sacra piamina uotis sollicitis iam iam lustrare ueneni
4.186  Lętalis pectus per pura piamina uotis."
4.187  Dixit et inceptum peragebant ordine iussi,
4.188  Initiata cohors per cuncta pericula pridem,
4.189  Quid non perpessi uitę certamine longo,
4.190  Dum recto impediunt gradientum tramite gressus

ore:
4.319  "Incertus quo tendis, iter qui nouerit ipsum?
4.320  Ignari cunctorum ideo sumus illicet omnes,
4.321  Optamusque adeo nunc ordine cuncta doceri."
4.322  Subiciens Subiciens. . . 333 coelo]

Christus dictis aperit tunc talibus ora:
4.417  "Pectoris hic aditus, qua sensus illico nostri
4.418  Haustus erit solito uobis sublimior usu,
4.419  Ordine constabit quę prorsus gratia tali.
4.420  Noster amor cordi et sanctę obseruantia Legis
4.421  Cui fuerit, Patri dilectus amabitur ultro,
4.422  Continuoque una Pater illum

5.444  Nocte intempesta, cum muta animalia terris
5.445  Carpebant passim somnos oblita laborum,
5.446  Concurrunt densantque globos, non ordine pergunt
5.447  Seruato, resonant properantum compita plausu.
5.448  Purpureos nebulis obnubit Cynthia uultus,
5.449  Ne lucem nocti sceleratę ingrata ministret.

meruit Verbi tunc Virgo uideri
5.685  Mater diuini, quo facto cuncta repente
5.686  Exemplum mirata nouum diuum agmina stabant.
5.687  Inde suo in terras Gabriel uenit ordine motus.
5.688  Quin etiam generis debebat iure uocari
5.689  Humani mater, tantum pia Virgo dolebat
5.690  Mortales procul a uero per deuia tractos.

illum
7.272  Cęsareas partes grata non mente tueri.
7.273  Iniectum dubium prętorem pectore mouit,
7.274  Romanus cessit pulsus uelut ordine miles,
7.275  Hostis quando subit pręnsis non impiger armis.
7.276  Inde abit et secum tacitus tunc multa reuoluit:
7.277  Fato posse rapi sperat, si corpore plagas

hinc superum demanat gratia qualis
7.429  Sedibus et uestris hodie conspecta tenebris!
7.430  Nunquam alias aditus, qui nunc, patuere beati,
7.431  Atque iccirco throni sacro nunc ordine motus
7.432  Hic adsum uestro solamen ferre labori
7.433  Iussus et arcani sensus recludere diui.
7.434  Vicinus uester, nil iam dubitate, receptus

captu,
7.532  Et se crudelem: precium nam quale rependi
7.533  Et bene tam merito, sincęri et cordis amanti?
7.534  Hic non deseruit qui mouerat ordine Demon,
7.535  Inque scelus motum impulerat iam protinus omne,
7.536  Maioresque faces uertens sub pectus adegit.
7.537  Nam simul obriguit deceptus imagine falsa,

polo menbris mortalibus abdit.
7.695  Porro opus hoc finis rerumque et summa creatę
7.696  Totius molis, quicquid, quo pertinet, olli
7.697  Astruitur iussis coelestibus ordine iunctum,
7.698  Cuius erat templis aras adolere parenti.
7.699  Nil ergo hunc latuit, captus mensura creati
7.700  Namque ea, quin etiam totius regula recti,

Multa. . . 741 iuuentę] Io 19, 8-9 agitans mente ingressus prętoria Christum
7.740  Accersit, repetens dehinc ordine singula quęrit
7.741  Et genus, et patriam, et primę rudimenta iuuentę.
7.742  Non secus ille tamen quam saxum immobile perstat,

756 malignę] Io 19, 11 contra reddit: "Nullum, Pilate, fuisset
7.749  In me ius tibi, permissum nisi Lege superna
7.750  Hoc foret et certo constarent ordine fata.
7.751  Et delicta gradu quia sunt et crescere nata,
7.752  Et rursus longe inter se differre uicissim,
7.753  Est scelus

537 damno] Mt 1, 20-21 uox tunc noctu prędicens insonat alto:
8.534  "Siste animum, melius quam rere implebitur istud."
8.535  Angelus apparens mox edocet ordine cuncta,
8.536  Magna ut committi custodia debeat olli,
8.537  Prouisum humano qua iam succurrere damno.
8.538  Nec longum, iam iam

quęsita stetit crudi uictoria lęti.
9.24  Sed constat de more mala ut contraria curent.
9.25  Hinc canere incipiam, nostra hinc exordia ponam,
9.26  Altius a primo repetens res ordine gestas.
9.27  Absoluit postquam Deus omnia machinaque orbis
9.28  Constitit et longe genus intellectile pręstans,
9.29  Nexu vir, mirum, complecti uisus in unum

teguntur] add. e marg. subita circum passim niue cuncta teguntur.
9.407  Accessu feruent et ducunt ordine turmas,
9.408  Atque sua serie distendunt orbibus orbes.
9.409  Exhilarat medio cunctos acceptus Iesus,
9.410  Aspiratque acies densantibus: inficit auras

22; Gn 15, 15; Idc 2, 10 sinu recipi post ultima fata nepotes
9.456  Abrami iam certa fides uulgauerat olim.
9.457  Hoc igitur primos post ortus ordine creuit,
9.458  Qui populus peperit ciues coelestibus oris,
9.459  Hoc feruens studio et lętum circumuolat agmen.
9.460  Exemit quoscunque itidem clam spiritus orbi

9
9.479  Vox circum, gemitus aberant et nęnia tectis.
9.480  Fata recensebat repetito hic ordine mater:
9.481  "Diuam ideo prolem humano de sanguine cretam,
9.482  Vt mortale scelus sic demum exhauriat omne,
9.483  Insons pro nostris si noxis ipse reponat,

dehinc numerato quosque recenset.
9.778  Vtque Dei porro compręhensus mente creantis
9.779  Nil uariat numerus, tribuit qui protinus esse
9.780  Personę, sic quisque idem redit ordine certo.
9.781  Quamquam alios torquet frustra nimis anxia cura,
9.782  Si cutis hęc eadem nos iussu uestiet alto,
9.783  Dimouet omnino cum iam nil calculus ille,

suo aut potius procedere calle,
10.193  Iusticiam exercens omni si munere pręstet?
10.194  Aut demum quidnam prędictum constat in illo?
10.195  Nonne frequens nobis, qui precinit ordine cuncta,
10.196  Accedit uates memoratque ut singula gesta?
10.197  Maturo prolem demitti scilicet astris,
10.198  Qui

1  Qua patet in latos prępinguis Ruscia campos
2   Sylua iacet densis ampla vetusque comis.
3  Cuius vt a Zephyris aequata cacumina nutant,
4   Subdita sic molli gramine vernat humus.
5  Si spectes pulchro concordes ordine quercus (5)
6   Ex vna dices arbore stare nemus.
7  Quod si substratum deflectas lumen in aequor,
8   Picta ibi diuerso prata colore vides.
9  Sunt tamen et densi frutices caecique meatus,
10  

8) Ariadenus aenobardus recte Hair-Eddin Barbarossa, summus turicae classis imperator a. 1539. phalanges
Ejicit, atque vrbi vexilla Othomanna reponit.
Hinc longo haud tractu, recto tamen ordine opaci
Assurgunt montes, arrident pascua laeta, ad s. Petrum in albis, vulgo la Bianca (sl. Bijela).
35  Pascua turcaici quae vomer scindit aratri,
Teque petunt latis, praepinguis Maesia, campis,
Donec in

Bona i. d. Possessiones, sl. Dobrota Catharinorum. iugera tangant.
Hic tractus laeui lateris, sunt haec loca portus,
Mons dextra Lustiza sedens lapidosus, et asper
Vergit ad Auroram ductus longo 18) Ljesevic. ordine fratrum,
Qui mox continui procero vertice surgunt
60  Vsque ad celsa iugis vmbrosa cacumina; quae quod
Fulmine iam toties arsere Ceraunia dicunt.
Sed tamen hunc vallis curuata intersecat, atque
Planities Augusta loci, 19) vulgo

Hic vbi turma equitum vigilat custodia pernox,
75  Et late aduerso campos tutatur ab hoste.
At qua parte cauus mons hic vada caerula stringit,
Hinc recta ad austros ductus lapidosa recludit
Tesqua sui, geminae hic Christi stant ordine Matri
Aediculae tamen exiguae, quarum altera pandit
80  Mox alium portus tractum, qui vergit ad ortum,
Vermanique sinum Perasten qui aspicit, et quae
Proxima Perastae sunt iugera, quique recludit
Rura suburbana Ascriuij, dum protinus inde

portum efficit, hic furor omnis,
135  Ventorumque silent flatus, placida aequora nullam
Admittunt rabiem, tutaque in sede quiescunt.
Rura suburbana hinc, atque hinc. Haec Tirsiger Euam,
Haec Pomona tamen sibi vendicat, ordine longo.
Mox gemini montes procero vertice lambunt
140  Sydera, Leftenus laeuum latus occupat vrbis,
Pestigradus dextrum, non illis altior Ossa,
Aut Rhodope, aut celsi iuga

Moenia celsa vrbis turres celsae vndique cingunt,
Porta ingens 38) Porta della Marina. aperit portum, ripamque recludit
Aquoream, strata haec spatioso limite serpit.
190  Hic centum quandoque rates, longo ordine cernas,
Hae varias merces, longinquo ex orbe reportant,
Hae dulces Bacchi latices, hae denique aceruos
Triticeos, mileumque ferunt, atque hordea nobis.
Hic etiam ciues praetoria ad alta frequentes
195  Concurrunt, vbi lance

Siue sedent celsa ad subsellia, iuraque reddunt
Vnanimes populis, quod adhuc vestigia priscae
230  Libertatis habet; nam nulli addicta tyranno
Vrbs fuit haec, durum non vnquam pertulit olim
Seruitium: nunc compositis laeto ordine rebus
Sponte sua, 46) Id contigit anno 1420. non vi, non bello victa, nec armis,
Sub curam aligeri fouet otia grata Leonis.

animum ad hilaritatem, ac per hos paucos annos sic transcurrere, quasi vixisse non videremur. Praeter animi tranquillitatem caetera omnia (quemadmodum mea fert opinio) friuola sunt et inania, hisque idem finis, qui corpori est. Non seiungemus inquam ab hoc ordine philosophiam? Immo inquit in primis interdicendum illi nostra consuetudine arbitror, vt quae inuehat et nutriat curas inutiles, prorsusque alienas a quiete animi: quae in summa rerum omnium vanitate videtur esse vna expetenda. At vide o beate, ne vtrumque

tamen viliores quasdam partes caelestibus globis, qui mouent ad ipsius primi motoris imperium, permisit speciatim gubernandas. Luna quidem accepit potestatem vegetandis rebus, Sol vero generandis: Ac caeteri orbes alia huiusmodi sortiti sunt, legeque immutabili ac ordine sempiterno diuinae voluntatis munus exequunt. Quare nil manifestius esse potest nec tamen oculis cernitur, sed manibus quoque tractatur. Quapropter nil attinet ad rem, et alioqui superuacuum esset, Deum sigillatim haec minima curare, ac se quasi socium ministris adiungere. Nam si Deus haec

equestres debent regem sequi, instructi his armis, lancea, framea, sagittis, claua ferrea: alij habent clypeos, alij non, et semper accipiunt stipendium, tam tempore pacis, quam belli. DE ORDINE PEditum. PRimus ordo peditum est SOLACHLARVM, id est, sagitariorum, tales utuntur arcu, sagittis frameis, differunt pileis a IANITSERIS. Secundus ordo est IENITSERORVM, illi etiam habent arma similia TSOLACHLARVM, pro arcu tamen et sagittis arcabuso utuntur, et

sequitur multitudo Camelorum, mulorum, equorum (interdum solent et Elephantes eorum lingua PHIL dictos, deducere) portantes uictualia, tentoria, et similia militi necessaria. Et ubi figitur tentorium Turcae, ibi iam singula suo ordine tanquam in urbe parare debent. Ibi locus Sartorum, Pistorum, Macellatorum: alij parant epulas carnium omnium generum, qui si non potuerint habere carnes recentes, tunc exponunt ea quae ab animalibus uehuntur, uidelicet, panes bis coctos, carnes siccas, PASTARMA dictas,

praesidijs conscripta habui, qui etiam fatebantur reliquias Hungariae posse praestare exercitatissimos equites, si tantum Romanorum Imperatoris ac caeterorum principum Christianorum copias adesse viderent. Quapropter in quibus aliquid virium est, nunc subijciam, nullo ne hic quidem seruato ordine, sed vt quisque se nostrae memoriae ingerit, ita prius ponetur. Magnifice sperandum est de Reuerendiss. Reuerendissimo D. Paulo de Varda Archiepiscopo Strigoniensi, cuius opes adhuc praeualidae, et tantum prudentiae in eius animo est, vt

sum, ad 20. vero aetatis annum in aulam honestissimam illustris, ac magnificae Dominae matris serenissimi quondam Principis mei Domini Joannis Regis Hungariae me contuli. Cumque [W: Quumque] aulica vita mihi displicere coepisset, religionem Heremitarum ingressus, quatuor annos in ordine eorum qui sine litteris erant vixi. Posteaquam vero in litteris opera cujusdam pij et eruditi Heremitae profecissem, susceptis sacris ordinibus sacerdoti [W: sacerdotii] non sine authoritate aliquot monasteriis praefui. Pater dum fortiter pro Patria [W: paria]

possum tamen unquam credere, quin te
195  Haec teneat complexa Deum pulcherrima uirtus,
Qui caelum et terras aequo sub pondere libres.
Hethereos quis enim temere sic iudicet ignes,
Septenas caelique rotas, errantiaque astra,
Temporibus certis miro quoque et ordine semper,
200  Nunc petere antipodas, nunc has emergere in oras,
Algentesque hyemes mitis florentia ueris
Germina, et aestatis feruentia labra tepentis
Pomiferi autumni pallentes arbore frondes
Et pluuias sudosque dies producere nutu
205  Absque

Satyri, celeri turba notanda pede,
1.1.51  Sylvani, Faunique agiles, Dryadesque puellae,
1.1.52  Mixtaque Naiadibus flumina cana suis:
1.1.53  Extremumque agmen Chorae longo ordine ducens,
1.1.54  Explicat Aonii turba novenna iugi.
1.1.55  Hos inter medios cantat formosus Apollo,
1.1.56  Increpat aurata Calliopaea Lyra.

Dedaleo structa labore Domus:
3.1.35  Multa super Craeta querent, super aequore multa,
3.1.36   Quae fuerint nostrae per freta tanta viae.
3.1.37  Ast ego cuncta suo referam memor ordine; pauca
3.1.38   Esse super veterum nunc monumenta virum.
3.1.39  Scilicet in cineres solvit cariosa vetustas
3.1.40  Omnia, quae priscis scripta leguntur avis.

patula fronte resedit ebur?
3.7  Unde tibi haec roseis haerent coralia labris?
3.7   Insitus hic teneris est rubor unde genis?
3.7  Unde tibi haec duplici, quae format in ordine dentes,
3.7   Candidior prima candida gemma nive?
3.7  Unde tuum poliunt levissima marmora pectus?
3.7   Unde tuo turgent aurea mala sinu?

quo fluctibus impar
4.2.2.32  Immiscet Trebia exiguas maioribus undas,
4.2.2.33  Et iacet in mediis Romana colonia campis;
4.2.2.34  Non plebe ex humili deducta, sed ordine equestri
4.2.2.35  Eloquio culti celebrata Placentia Tinchae,
4.2.2.36  Quae tulit hoc nostro te, cui vix vidimus aevo
4.2.2.37  Aemiliane parem; magno tibi tanta

et pectora bello
4.3.19  Prompta satis. sed enim rudis indigestaque turba
4.3.20  Consilii, et rationis inops, non stringere ferrum,
4.3.21  Non inferre gradum, nec scit pulchro ordine iusso
4.3.22  Stare loco, premit et premitur, seque implicat ultro.
4.3.23  Contra autem, magni clarum qui Caesaris agmen
4.3.24  Cerneret humanae nihil illic artis

4.3.31  Sive mori nulli est victo cura ulla salutis,
4.3.32  Omnes assueti bellis, fulgentibus omnes
4.3.33  Septi armis stabant, quisque ad sua munia, iuncti,
4.3.34  Ordine dispositi ductorum iussa tenentes.
4.3.35  Flexit inops animi trepidas *.......... habenas
4.3.36  Non ausus tentare novi discrimina Martis,
4.3.37  Cuncta timens, solitosque

vinetis tantummodo circumdatum, et III. ad Tolnam milliaribus nostris pertinens. A quo oppido Pacchos Paxiorum quoque familia denominatur, quae quidem et vetus et clara est, censeturque jam a multis annis in primorum ordine. Tolnae hac exacta nocte, et die VII. 27 supra XX. alto jam sole, inde profecti, noctem quoque insequentem et diem XXVIII. continenter 28 navigavimus, donec luce ad occasum

litterariis ludis celebratum, unumque inter alia, quae in Syrmio habuerunt existimationem non postremam, sive opes et ubertatem loci respicias sive oppidanorum nitorem et industriam. Centumquinquaginta domos lapideas extructas et decenti ordine positas, ne luteas easque numerosas reliquae plebis casas enumerem, in eo videre erat. Nunc omnino vix cernuntur XV. stramineae. Ferunt loci incolae VII. millia vini doliorum effusa fuisse in oppido, quum initio a Turcis eversum

infamis est. Ubi autem fluvium coepissemus trajicere, alii Turcae occurrunt, inter quos unus erat caeteris habitu, vestituque amplior, et eos quinque Aegyptii, quos nunc Ciganos sive Cinganos appellamus, una eadem catena collo vincti et ordine tracti sequebantur, lamentabiles voces edentes et egestatem excusantes. Quaesivi tum, ii quinam forent et quae causa catenarum? Retulere, exactores esse tributorum, quae tam ex pecuniis, quam quae ex impuberibus proveniunt. Exhorrui

Scardus mons. Ptolomaei, junctus est ab occidente montibus Bebiis, a meridie vero Orbello, ne ulteriores commemorem ab usque ipsis Pyrenaeis, a quibus omnes sumunt originem, qui catena mundi appellantur, uno ordine ab occasu in ortum provecti, donec Scardum attigerint, inde a Scardo ad meridiem ducti, in Pontum supra Mesembriam civitatem desinunt. Caeterum ubi Scardus a Bebiis Albio contiguis recesserit, quicquid est per Dalmatiae regiones,

milliaris illinc cursu provectus, condit se in Moravam, non multo infra eas angustias, quibus Scardus ad Orbellum non est admissus. Sub hoc igitur Orbelli initio situm est Nessum oppidum loco plano et satis amoeno, nullo tamen decenti ordine vicorum distinctum, et nisi mercatoribus abundaret, et antiquae urbis tanta vestigia haberet, vici specie esset. Montium autem, quos dixi a Kuciaevo comitatu provenire, nosque

indusiorum crassiore serico eoque versicolore variegata. Capitis et colli et aurium monilia perpendenda diligentius. Crines a fronte discriminali facto in tenues et crebras tricas colligunt, ductoque earundem tricarum sic ordine collectarum margine per tempora et supra aures, addita etiam illis ex staminum laneorum in crinium colorem tinctorum, quaedam quasi supplementa eisdem adhibent, ut appareant copiosiores, rejiciunt in tergus et in unum

Solimanus princeps incolas collocavit, neque in hoc solum loco, sed per totam eam viam qua Haemi juga transcenduntur. Et insuper passim locis magis infamibus vicinos pagos jussit custodiendi gratia excubias apponere, quas singuli pagani ordine inter sese partiuntur stipe e communi exhibita. Haec autem excubiae sic aguntur. Viae publicae locum in montibus deligunt eminentius imminentem, sic, ut et viam ipsam habeat sub oculis, et latissime quaque versus commode possit

est possessa potissimum, dicitur Ploudin. Romani etiam Trimontium Ploudin. nominavere a tribus monticulis, Trimontium. qui eo loci pene rotundi in acumen evecti, et junctim directo ordine positi, in patenti planitie perinde ac scopuli quodam e mari eminent. Adjacet his quartus etiam sed non aeque editus, isque in linguae modum porrectus ac sinuatus ea ex parte, qua Strymonem respicit,

ad Strymonem, post quem suo loco etiam de aliis hujus Thraciae partis amnibus: Tonza, Neso, Hebro, Melani, Arzo, Athyra et Bathynia attingemus quaedam non indigna consideratione, multisque et veteribus et novis praeterita; qui amnes hoc ordine, ut nos posuimus, Strymonem sequuti usque ad promontorium Chrysoceros appellatum, in quo situm est Byzantium, cursum in mare tenent, praeter Tonzam, qui miscetur Strymoni. Quare ortus Strymon in Haemi montis radicibus eo fere ipso

erant, ad nitorem mirifice conspicuum et splendentem, propter hoc ipsum elaborati, ut quidvis adhibitum in iis multo expressius quam in ipsis speculis repraesentaretur: nec sane licet oratione assequi veram effigiem eorum. Nam postquam essent perfecti, et hoc ordine dispositi, ut primum locum haberet argenteus, secundum aureus, deinde rursus argenteus, postea aureus positus esset, plane inenarrabilis spectaculi facies reddebatur: ut accedentes ad contemplandum, non possent discedere, eo quod omnia

deponentes a se asperitatem et barbariem animi: nec volebant videri arrogantes, et esse in aliqua opinione elationis adversus inferiores, sed suavitatem animi in conversationibus, et facilitatem audiendi alios, dexteritatemque respondendi ad singula, apte et ordine recto declarare studebant: denique omnes erant digni praeside suo, et virtute ipsius. Quam vero ipsum Eleazarum amarent, hinc licebat cognoscere, quia inviti et aegre ab ipso discedebant. Ipse etiam valde eos amabat, quod inde licebat colligere: quia

per totam vitam meam erit mihi solennis et magnus, quo vos ad me venistis. Et quia contigit ut ad me veniretis tempore illo, quo ego navali adversus Antigonum praelio victoria sum potitus: ideo volo hodie vobiscum coenare. Iussitque suo convenienti ordine et modo convenire et adesse omnes magnates et potentiores suos, interque eos nos quoque, cupidos et paratos. Diversoria vero in quibus illi seniores quiescerent et morarentur, mandavit illis quae proxime arcem decentissima essent dari, et simul quae ad

erant. Tum ministri omnes, ex Dorothei praescripto et ordinatione ministrantes, expediebant sua munia: inter quos etiam regii pueri erant, quique apud regem in magno essent honore. Ibi Rex post aliquantulum spacii, per occasionem captatam, sedentibus illis ordine secundum aetatem, eum qui primum locum in sessione habebat interrogavit: 1 QUOMODO regnum ad finem usque retinuerit extra lapsum et offensionem? Ad quod ille paululum cunctatus, respondit: Si in tota tua gubernatione imitatus

a Deo principaliter petant. Hic cum rex innuisset, ipse desiit de his verba facere: ac deinde conversi sunt ad hilaritatem convivii, quod ad vesperam demum est solutum. Secundi diei convivium Postridie rursum eodem modo et ordine et convivium erat apparatum, et singuli discumbebant: ibi Rex, cum visum esset commodum interrogare aliquid ex illis viris, qui sequebantur eos qui pridie responderant ad interrogata, coepit cum undecimo colloqui, quia decem die priori erant interrogati.

lucem veritatis, vitae ducem appellarint. nam cum nihil opportune, nihil sapienter, neque privatim, neque publice, nisi a prudentibus viris, geri posse constet: cui perspicuum non est, ad vitam recte instituendam, ad rem publicam ipsam recte et ordine gubernandam, nihil utilius esse, nihil aptius historia? quod quidem et verum esse, et aliter esse non posse, non ego de multis unus, sed ita multi mecum sentiunt, itāque fatentur, ut, qui nesciat quid ante quam natus sit acciderit, eum puerum

satisfaciat. perpendit omnia: pleraque damnat. at quibus rationibus? mihi quidem ut videtur, omnium firmissimis. quae si attendantur, non iam in historia summus Thucydides videbitur; sed, omni tamquam honestate privatus, infimo loco, et postremo in ordine contemptus iacebit. Hac porro censura dum utitur Dionysius, praeclaram omnibus texendae historiae normam proponit, et leges quasdam statuit, quas qui servet, non vulgarem a cunctis laudem ferat. Iam in verborum ponderibus examinandis quantus est?

cum belli caussas indagare coepisset, eam quae vera esset, quaeque ipsi probaretur, primo loco tradere: quandoquidem et natura postulabat ut priora posterioribus anteirent, vera prius quam falsa discerentur; et ipse narrationis ingressus, si eiusmodi ordine institutus esset, longe futurus erat praestantior. non enim, siquis partem illius tueri velit, ea ratione possit uti, quod vel parvae res essent, nec satis dignae quibus explicandis opera daretur; vel communes, et ab aliis antea sic protritae, ut

rationem; atque ita haec verba collocasset, ut extremam cum prima parte coniungeret, quae vero in medio iacent, ea reiceret in sequentem locum. hoc sane pacto contorta et gravior est oratio; multo vero fuisset clarior et iucundior, hoc ordine collocata: τῶν δὲ Λακεδαιμονίων οὐκέτι ὀξέως ἐπεκθεῖν ᾗ προσπίπτοιεν δυναμένων, γνόντες αὐτοὺς οἱ ψιλοὶ

quos ille frequentes
28  Consiliis adhibet socios si publica forte
29  Causa subest uel sit magnis de rebus agendum.
30  His animi syncera fides, his annua surgit
31  Cura magistratus legere et deducere sortem.
32  Nam nihil a magno decernitur ordine si non
33  Vrna prius tacito suffragia colligat auro.
34  Euganeos sic fama duces, ubi dissidet anceps,
35  Nec constare potest uarians sententia patrum,
36  Seu pacem, seu bella uelint indicere et altum

fuerant hostibus Z: fuerant inter nos luctus deinde etiam tumultus exoritur. Universi enim rurales, sub praetextu invisendi suos, et colligendi, si quae superfuerant hostibus D [hostibus] abire decreverunt. Fuit quidam ex ordine clericali, qui tanquam praesagiens aliquid novi futurum tunc primum armatus ense, lancea, et arcu ignivomo (Deum testatus) non alia de causa, nisi ut caeteros animaret prodiit. Forte nescio cujus greges in nemoribus cubabant. Eadem nocte, vel

opulenta, sed postea ad eam egestatem, sicut, et pleraeque aliae redacta prepravljeno iz redactae erat, ut Zernovaeam rus urbi proximum incoleret. Ex ea Pater Vincentius Theologiae Magister insignis ex ordine Praedicatorum fuit Archidiacono amicissimus, et jure sanguinis quarto gradu conjunctus, propter cujus benevolentiam Rosenei domi suae primo Jacobum, quem mors decennem immatura praeripuit, deinde hunc Antonium utrumque Marci filium utroque parente

enim assumerem curam regiminis prophani nescio quantum conduceret. Non subterfugio onus, nec parcam labori, imo in omnibus semper praesto adero. Consulo tamen magis expedire, praeficere 4 seniores urbis. Tres videlicet Nobiliores, et quartum videlicet ex ordine plebeo nominando illum mussitatorem, ut seditioso † nečitko Z: tumultuandi D occasionem adimeret. Non assensit Praetor in rabulam, sed in aliis secutus consilium

prepravljeno iz singillatim nomina inserere, ne quisquam sua laude defraudetur, et ut Dei beneficium ex debilitate pugnatorum agnoscatur. Imprimis imprimis Z: in primis D ex ordine sacerdotali erant quinque. Ipse nimirum Antonius Roseneus juris peritia insignitus ejusdem loci Archidiaconus quadragesimum septimum annum prope finem mensis Octobris ad tertium (ni fallor) calendas Novembris expleturus. Marinus Vidosius Canonicus

Sabionceli ad insulam nostram in vallem Tonsoris circa horam tertiam diei cum suis quinquaginta sex velis sub nostris oculis traiiciebat, et in traiiciendo non omnes simul naves, sed binae, vel ternae, et longo intervallo procedebant, eodem quoque ordine reversae sunt ad vespertinum tempus sub Sabioncelum intra unius horae spatium. Quid sibi vellet illa morosa trajectio nos nescibamus. Verebamur tamen eum milites emisisse, qui nos ex insperato a terra invaderent, quando ipse a mari oppugnaturus

SCRIPTURAE Sacrae SEU DE SERMONE SACRARUM LITERARUM, AUTORE MATTHIA FLACIO ILLYRICO. PARS PRIMA: In qua singularum vocum atque locutionum S. Scripturae usus ac ratio Alphabetico ordine explicatur. Opus, et maximo annorum aliquot labore ac studio, multisque vigiliis, atque fide singulari confectum: et maximam quoque S. Theologiae studiosis commoditatem, quicunque candide ac dextre uti eodem voluerint, allaturum: ut simile, in hoc quidem

ars et ordo in opificio totius naturae, in caeli et elementorum positu, in siderum motibus, in perpetua conservatione specierum per individuorum propagationem, in miranda fabrica humani corporis, in luce mentis nostrae tam multiplices artes scientiasque invenientis et percipientis, in numeris, ordine ac legibus, in omnibus artibus hominum vitae necessariis, et denique in miranda conservatione tot politiarum, regnorum ac gentium, ex tantis bellis ac tumultibus evidenter ostendit, et quasi clara voce testatur, hanc admirabilem rerum omnium naturam nequaquam casu ex atomis, ut Epicurei

earum sermone, haurire et habere possent. Qua opera, Deo dante, id efficietur, ut tanto magis sacer Codex tum teratur, tum etiam intelligatur. ¶ Prima igitur et prolixissima eius pars continebit singularum Scripturae vocum, et phrasium ex illis ortarum, explicationem, Alphabetico ordine digestam: ita ut primum maxime propria nativaque earum significatio, deinde autem figuratae explicentur: ea tamen serie, ut quanto quaeque significatio nativae magis propinqua est, tanto prius exponatur: quanto autem magis figurata est, tanto posterius: praesertim vero eae, in quibus tropi

temporum et personarum, aliarumque circumstantiarum. In hisce enim rebus habet Ecclesia suam quandam libertatem ordinandi, instituendi, ac mutandi. Verum nihilominus ea libertas est ad hasce conditiones legesque astricta, quas Paulus hac Regula 1. Corinth. 14 complectitur: Omnia fiant decenter, ordine, et ad aedificationem. De hisce iudicare possunt non difficulter spirituales, et dono intelligentiae praediti homines, quae nam pro temporum, locorum ac hominum ratione magis ad ordinem, ad decentiam, et aedificationem pro sint. Exposui alioqui totam naturam verorum et falsorum Adiaphororum

sicut et de Contractione, in vocibus Dilatare et Latitudo, agetur: quoniam alterum sine altero facile explicari nequit. ANIMA ψυχὴ, נפש, Nephes, varia plane significata in Sacris literis habet, quae ordine enumerabimus. Primo significat aliquando rationalem animam, quam Latini animum τὸν νοῦν dixêre: ut cum Dominus inquit Matt. 10, Non esse timendos qui tantum corpus interficere queant, animam autem illaesam relinquere cogantur, sed qui corpus

quod primum ab omni Christiano cum Deo initur: cuius partes sunt promissio aut pactio, utrinque a Deo scilicet et homine facta: et aquae intinctio, cuius exempla sunt in novo Testamento innumera. Ab hoc porro ritu et sacramento, variae significationes, potissimum per metaphoram deducuntur, quas ordine recensebo. Habuimus ergo supra duas Baptismi significationes, nunc tertia sequitur. TERTIO Baptismus et Baptizari significat internam lotionem, remissionem peccatorum et renovationem constantem, ob similitudinem: quod sicut aquae lotio externas sordes, ita baptismus Spiritus internam

ut Psal. 10 inquit: Quare impius blasphemat Deum, dum dicit in corde suo, Non requires? BONUM, in Sacris literis varie accipitur: alias de increato, alias de creato, eoque morali, utili aut suavi. Sunt et aliae huius vocis significationes, de quibus omnibus suo ordine dicemus. PRIMUM, saepissime Deus dicitur Bonus טוב vel תפיד benignus: de posteriore voce in vocabulo MISERICORDIAE dicam. Cum autem Dei bonitas celebratur, tum potissimum ea ipsius virtus praedicatur, qua erga

aut virtutum, cogitationum, conatuum, et actionum sive internarum, sive etiam externarum, cum norma bonitatis divinae, et Decalogo. Talis creata bonitas, licet non amplius in sua prima integritate existat, sed in piis aliquo modo instauretur per Spiritum S. et renascentiam, celebratur suo loco et ordine in Sacris literis: ut Vir bonus. 2. Sam. 18. 1. Reg. 1. Psal. 25, Benefac Domine bonis. Bonus thesaurus, bona arbor, Matth. 12 Sic in Proverbiis saepe boni praedicantur, eisque praemia promittuntur: ut 12. 13. 14. Matth. 22. Sic Act. 11. Barnabas dicitur vir bonus. 1.

duae in praedam contingent. Inventi sunt filii Eleasar plures in capita, 1. Par. 24. pro, si numeres singulos. Caput etiam pro agmine ponitur, quod singula agmina suos duces aut capita habeant. Egressus est vastator tribus capitibus, 1. Samuel. 13 Porrô hinc variae phrases oriuntur, quas ordine recensebo ac exponam. Movere caput, admirantium est, super rei novitate, aut peregrinitate: ideo alias in bonam partem accipitur, pro condolere alicui. Nahum. 3. Quis non movebit super te caput? Iob. 16, Moverem super vos caput meum, roborarem vos ore meo. Alias, et crebrius, in malam

sunt multi hypocritae, etiamsi foris honesta disciplina splendeant, exprimentes sepulchra dealbata. Denique qui etiam non falsam doctrinam aut opiniones docuit ac disseminavit: qui iam est summus gradus hominum, et primarius fons omnium malorum, cordis et manuum seu operis. Moveor autem non tantum ordine rerum, sed et verbis, ut sic eum locum intelligam. Nam et consilium iam quaedam practica sententia est, et quidem ad hoc ipsum proposita, ut secundum eam sic aliterve aliquid agatur: est (inquam) quaedam praeceptio aut sententia de individuis. Tum porro Ambulare, metaphora ab iter

non habere hic in terris civitatem permanentem: indicatur, nos in hoc mundo hospites esse, non habere hic fixas aedes, sed in futuram caelestemque patriam tendere et properare. CLAMARE, Cara קרא, varias habet figuratas significationes, de quibus ordine agemus. nam usitatam exponere necesse non est, cuius plurima sunt exempla. ut 1. Sam. 26, Quis es tu qui clamas ad regem? Primum ergo hoc verbum, et nomen Clamor, significat admodum crebro invocare Deum, praesertim maiori aliquo ardore, sive id clara sive submissa voce fiat. ut

sancti Ecclesiae aut Ierosolymae intelligi possint. Christus Mar. 13 praedicit, quod astra caeli decident. Hac significatione astra caeli vocantur exercitus caelorum. Sic forte accipitur in oratione Dominica, Fiat voluntas tua sicut in caelo et in terra: quia in regione aetherea omnia summo ordine progrediuntur, ut ea Deus initio condidit: non regnat ibi satanae confusio. Sed tamen hoc melius de spirituali caelo, aut regno Dei, ac obedientia angelorum accipitur. Secundo, valde usitate significat etiam regionem elementarem, quae supra nos, seu proxima terrae et aquae est, idque

praeter hanc primariam notionem, alias totam hanc ratiocinationem significat: alias solam minorem, nempe noticiam suorum bene maleve factorum: alias denique solam conclusionem huius ratiocinationis, seu veluti sententiam a semetipso de se suisve actionibus latam. quarum significationum exempla ordine proferam: illud prius monens, vocem hanc potissimum ex minoris propositionis natura sumi, quia continet noticias aut memoriam recte aut secus a nobis factorum, nostrarumque malarum aut bonarum actionum. Prima, significatio videtur in hisce dictis reperiri. Paulus dicit Rom. 13,

vestris. Quod porro haec vox saepe cum renibus coniungitur, et Dominus probare dicitur non tantum corda, sed et renes nostros, id postea in voce RENIUM exponemus. Ex hisce porro significationibus admodum variae, et Latinis auribus maxima ex parte ignotae phrases oriuntur, quarum praecipuas ordine percurram. Ponere cor super aliquid, ad aliquid, alicui rei: et vicissim Aliquid ponere super cor: est, alicui rei animum advertere, eam curare, aut intentius cogitare. ut Deut. 32. Ezech. 40. Ponite cor vestrum ad omnia quae dixi, etc. pro, attendite, animadvertite. Sic

significare idolum. 1. Cor. 10. Quae gentes immolant, daemoniis immolant: Et, Nolo vos esse participes daemoniorum. DAMNARE, et DAMNATIO, in verbo Condemno exponitur. DARE verbum varios idiotismos in hac lingua, tum per se, tum ratione adiunctarum vocum habet: quos ordine percurram. Illud autem ante omnia moneo, valde crebro idem plane valere, quod verbum Pono, in Sacris. Quare saepe inter se coniunguntur, saepe etiam pro se invicem ponuntur: ut qui alterutrum norit, utrunque norit. De qua re in verbo PONO. Plurimae quoque locutiones huius verbi possunt

pro, dubitasse de promissione Dei. Iacob. 1, pulchre depingit animum diiudicantem, aut dubitantem, quod sit instar fluctus maris huc atque illuc agitati, cum ei modo hoc modo illud probatur, modo animus huc, modo illuc fluctuat. DILATARE, varios Hebraismos gignit, quorum aliquos ordine recensebo. Dilatare aliquem, aut alicuius tabernacula, est eius res, opes, familiam ac posteros ita augere, ut amplas regiones occupet. Genes. 9. Dilatet Dominus Iaphet. tametsi ibi rectius vertas, Blande pelliciat, aut lactet: ut exposui in voce FIDES. Sic Isaiae 54 dicit Dominus ad

voce exprimitur illud sacrosanctum ac proprium nomen Dei יהוה Iehova: alias vox Adonai, quod Deo simul et hominibus tribuitur: alias denique nomen Baal. De primo nihil nunc dicam. est enim ea vox proprio libello integre exposita. De secundo et tertio quaedam ordine dicam, ac primum de Baal. Significat igitur Baal vox primum, dominum plerunque austeriorem ac semityrannicum, deinde maritum: unde ideo putant idola dicta esse Baalim, quod per ea diaboli tyrannice, non cum salute cultorum, eis imperitarent: cum contra Deus clementer cum suis cultoribus

duodecim fundamenta, et totidem stadia in nova Hierusalem, Cap. 21: et duodecim margaritae, ibid. denique duodecim fructus Cap. sequenti. DURUS, alias pro adverso ac noxio, alias pro infelici et afflicto ponitur, cuius aliquas locutiones exponam ordine. Duri Domini, pro austeri, imperiosi, crudeles. Isaiae 19, Tradam Aegyptum in manus dominorum duri. In eodem sensu dicitur Levit. 25, In duritia dominari, pro rigide, austere, inclementer. Durus die, qui conflictatur cum fortuna adversa. Iob 30. An non flevi durum die? contristata

omnia cooperantur in bonum. Petrus inquit: Studete facere firmam vestram vocationem et electionem. id est, pia vita apud omnes obsignate et confirmate, vos vere a Deo vocatos et electos. Prior quidem est ordine electio, quam vocatio: sed hic postponitur, tanquam quiddam maius, efficacius, ac nobilius. Electio alicuius rei: pro electa et praestante in suo genere ponitur, ut alibi dixi: ut, Electio sepulchrorum, pro electis sepulchris, Gen. 23. Electio Principum Pharaonis, Exodi 15. pro

de quavis opitulatione accipitur. Sic diva Virgo canit, Esurientes implevit bonis, et divites dimisit inanes. id est, qui agnoscunt suam esuriem et egestatem. ET coniunctio, innumeras pene significationes Hebraeis habet, tametsi et in aliis linguis variae sint eius catachreses. Aliquas ordine enumerabimus. Ideo. Gen. 3. Et emisit eum Dominus. id est, propter praecedens peccatum. Gen. 3. Vocem tuam audivi, et timui quod nudus essem, et abscondi: pro, Ideo timui, ideo abscondi me. Ezech. 23. In via sororis tuae ambulasti, et ponam calicem eius in manu tua. Gen. 6 Repleta

humano proponi, ut omnes habeant quod mirentur, ac metuant, vel etiam rideant ac exagitent, et denique sit ille ita castigatus cantilena ac fabula vulgi. FACIES vox admodum multum usum habet in Sacris literis, variique inde Hebraismi per diversos tropos deducuntur: de quibus aliquid ordine agendum est. Primum igitur Facies, si coniungatur cum מן Min, A vel Ab, De, saepe tantum est praepositio A vel Ab, aut propter: ut, A facie gladii aut belli fugere. Psal. quinquagesimoquinto: Clamo a facie angustiae impii. id est, propter

aut beneficentiam, Genesis 24. pro, solidam, sinceram, ac veram beneficentiam: de qua phrasi in voce MISERICORDIA, et VERITAS. Facere iudicium et iustitiam, videtur esse phrasis forensis: et prius quidem significare veram ac legitimam cognitionem controversiarum inter partes, quam iudex ordine matureque facere debet, et non impedire aut differro litigantes, aut etiam pati involui imperitiores: posterius vero, constantem et maturam exequutionem. Porro ex foro ad communem vitam et cuiusvis hominis facta transfertur. Singuli enim et iudicare vere de omnibus rebus, et easdem iuste

est, iuxta species egressa sunt animalia. Psal. 7. Ponit familias ut oves id est perinde molliter curat, pascit et fovet. FAMES duplex est: corporalis, rerum ad victum necessariarum: et metaphorica, aut spiritualis, audiendi verbi Dei, aut cognitionis divinae: de quib. ordine agemus. Famis viri, pro famelicis, Isaiae 5. Viri gloriae eius sunt viri famis, et multitudo eius arida siti. Fame comburi dicuntur homines, depascente naturali calore ipsum humidum radicale, cum ei alimentum cibi non suppeditetur. Hinc talis nigredo a famelicis contrahitur, ut dicas

ore generi humano proposuit, quique omnium fide dignissimus est, quae et facilis et certa nobis videtur: ac sane esset, nisi nostra natura adeo corrupta, et ab illis divinis rebus tam aliena esset, et quibusvis potius impostoribus ac imposturis quam Deo viventi crederet. Porro in 3 de Anima, hoc ordine inter gradus noticiae fidem collocat: λείπεται ἀρα ἰδεῖν, εἰ δόξα γίνεται γαρ δόξα καὶ ἀληθὴς καὶ ψευδὴς, ἀλλὰ δόξῃ μεν ἕπεται πίστις, οὐκ ἐνδέχεται γαρ

νηδύος ἀντιάσειε
πρόσσω ἱεμένοιο μετὰ προμάχων ὀαριστυν. Quos versus sic convertit doctissimus et pientissimus vir Eobanus Hessus:
— Quin potius, si qui sumus ordine primi,
Ante rates coeamus, et agmina condensantes
In Troas pugnemus: ibi tum vivida virtus
Ostendet fortes, timidos ignavia bello.
Non etenim sibi constat iners, sed pectore vecors
Nunc hac nunc illac fertur, timet omnia, nunquam

fiduciae, ad extremum iudicium necessariae: multo minus, charitatem ad talem fiduciam aut iudicium necessario requiri, aut impossibile esse sine ea quenquam servari, aut ullum unquam servatum esse. Ac nec ipsum quidem Graecum textum iste eximius Rabbivel mediocriter expendit: quod explicatis ordine singulis eius vocibus liquido ostendemus. Nam ἐν τουτῳ τετελείωται, non est nomen τελεία, aut participium τετελειωμενα: sed verbum. nec

ac ignarus veri Dei: nunc vero, icto cum vero Deo foedere, ad innumeros errores apostataret: et Meschiam servatorem, quaerendo operum legisque iustitiam, reiiceret ac conculcaret. Gehennae aliquando ignis additur, et dicitur tum Gehenna ignis, Matth. 5. tum ignis Gehennae: tum simpliciter ordine, ac veluti per appositionem. Marci 9. Proiici in Gehennam, in ignem inextinguibilem: ubi quasi explicatur, quid Gehenna sit. Infernus igitur varia habet nomina in Sacris literis: ut est, Sepulchrum, ignis inextinguibilis. Lucas vocat Abyssum: Apoc. puteum abyss. Paulus inter alia

ac poenae: sicut et aliarum vocum repetitio significationem augere solet. GLORIAE vox admodum crebro, et in variis significationibus in Sacris literis reperitur: Quarum pleraeque non sunt aliis linguis usitatae, eoque merito huius linguae idiomata dici possunt. Disseram igitur de eis ordine, quantum Deus dederit. Nam quid in genere ac plerumque etiam Latinis significet, infra in nomine LAUS plenius dicam. Primum autem disseram de nomine Gloria: deinde de verbo Gloriari, et eius verbali Gloriatio: postremo, de verbo Glorificare et Glorificatio. GLORIA igitur

causa efficiente, extra nos existente. Alias significare ipsas dotes, virtutes, aut dona nobis divinitus donata, quam solam norunt Pontificii. Quod si quis accuratius huius vocis significationes rimari vellet, plures, minus tamen principales reperiret, nempe 5. aut etiam 6, si non plures, quas hic ordine cum adiunctis phrasibus percurremus. Primum enim, significatione activa significat gratuitum Dei favorem. Aliqui malunt hanc significationem passivam dicere, quia nos eam gratiam patiamur. Ego vero activam, quia Deus per eam erga nos agit. Vocatur ergo primum Gratia Dei, ille ipsius

mox initio sequentis: Si eleemosynam vestram dederitis coram hominibus ad hoc ut spectamini, mercedem coram Deo non habetis. id est, nihil vobis debetur praemii. HABITARE, aut SEDERE (nam idem verbum ישב Iaschab est) plures idiotismos habet, quos ordine recensebo. Habitare saepe significat alicubi agere, aut vivere. ut Psal. 14. Quis habitabit in monte sanctitatis tuae. tametsi ibi simul significet frui caelestibus bonis mentis, aut regni gratiae. Iohann. 1, Et habitavit in nobis: id est, inter nos egit, vixit, nobiscum

fuisset. i. cum prae moerore et gravi tempestate diu cibo potuque abstinuissent, et pene fame confecti essent. In hac significatione utuntur medici, cum vetant corporis exercitium ieiuno ventriculo. IGNIS admodum varias, et nonnullas obscuras locutiones in Sacris literis parit, quas ordine exponam. Primum autem, idque admodum crebro, ponitur pro quavis re valde laedente, ut Psal. 66. Transivimus per ignem et aquam, et eduxisti nos in terram irriguam. i. varia pericula perpessi sumus. Eadem locutio est et Isaiae 43, quod Deus ex igne suos liberabit. Sic videtur

periculum ei imminuit, cum esset in sepulchro. Verum Deus eum non tam diu ibi iacere passus est, donec fieret putrefactio. Sic 1. Pet 3 facit Petrus descensum Christi, postquam corpore quidem fuit mortuus, sed Spiritu aut anima vivens seu vivificatus. Ad haec et symbolum Apostolorum, quod ordine doctrinam, et quasi etiam historiam Christi complectitur, ponit descensum ad inferos post mortem. Quarto quaeritur, qualis fuerit descensus Christi ad inferos: num gloriosus aut ipsi tristis? Sentio

קרא, illam potissimum ambiguitatem habet, quod alias implorare Dei opem significet, alias concionari aut praedicare Deum et eius doctrinam, alias denique simpliciter nominare aliquem. Ex hisce porro tribus significatis varii Hebraismi exoriuntur, de quibus ordine dicendum est. Primum ergo significat implorare opem Dei, aut orare: ut Psal. 50. Invoca me in die tribulationis et eripiam te, ut glorifices me. Ioel 2. et Roman. 10. Quicunque invocaverit nomen Domini (i. ipsum Dominum) saluus erit. Quodiam vero seria invocatio Dei tum

Eripuit nos a ventura ira. Ephes. 5, et Col. 3. Ob hoc venit ira Dei in filios inobedientiae, aut incredulitatis Luc. 21, Erit necessitas magna in terra et ira in populo isto. 1. ingentes rerum omnium difficultates et divinitus inflictae calamitates. Irae crebro coniungitur vox Furor, vel ordine posito alio postalind, tanquam propemodum synonyma posita. ut Psal. 2: Tunc loquetur ad eos in ira sua, et in furore suo conturbabit eos. Et Psalm. 6. Domine, ne in ira tua arguas me, nec in furore tuo corripias me. Significat nihilominus aliquid longe plus furor, quam ira.

iudiciis iustitiae tuae: id est, quae tua iustitia, aut tu iuste Deus praescribis, mandas, ordinis Iudicium, pro recepto more. Psal. 81. Clangite in neomeniis tuba, quia statutum Israeli est, iudicium Deo Iacob id est, solennis consuetudo. ¶ Sed quid obfuerit, hic paulo meliori ordine recensere significationes huius nominis Iudicii, etiamsi supra multas iam attigerimus, et nonnullas etiam abunde explicuerimus? Primo igitur ponitur pro officio, ordinatione, functione, administratione, consulatu, et ministerio publico. Deut. 1., Quoniam iudicium Dei est.

Exod. 24. Narravit populo omnia iudicia: id est, iura. Levi. 18. Iudicia mea facietis: id est, opera quae ego iure et regibus a vobis requiro, aut vobis praescribo. Numer. 5 Et iudicabit Synagoga inter percussiorem et vindicem sanguinis super iudiciis huiusmodi: id est, super casibus, quos ordine istic commemoravit. Sexto, accipitur pro interrogatoriis dubiis, seu quaestionibus et disputationibus de rebus et casibus, de quibus nihilo certi constat, quales in iudiciis et causis tractandis incidere et exerceri solent. Ierem. 12. Etsi iustior fis Iehova, quam ut tecum contendam, tamen

id est, non dolosam. Nonnunquam ponitur pro [?: facul- ] quendi, Iob 12: Aufert labium a veracibus aut stabilibus, aut ipso homine loquente, eiusve corde. Hinc illae tam variae locutiones, Labium impurum, labium dolosum, labium veritatis, labium mendax: de quibus et similibus nunc ordine agam. Labium ab aliquo [?: ] , Iob 12. id est, facundiam aut facultatem loquendi: seu ita eum confutare ac convincere, ut nihil habeat quod contradicat: vel etiam ita dicendo, eum perturbare ac confundere, ut nihil recte cogitare queat: sicut Cicero se aliquoties fecisse

optivum faciens, aut tenens illaqueatum, et denique [?: exi-ale ] . Ex hisce tam variis veluti proprietatibus laquei, valde multa non quidem prorsus ac extreme diversa, [?:-d ] tamen nonnihil differentia significata exoriuntur, [?: ] quibus quoad potero ordine dicam. Laquet mortis, Psal. 18, videntur significare dolores mortiferos, aut le [?:-es ] . Exponit enim ipsemet Psaltes, per dolores mor [?: tis ] inferni, et per tribulationes. Aliqui exponunt dolores ab ipsa morte et inferno immissos, cuiusmodi

perceptis: ut mox ex sequentib. verbis, quae illas duas voces in primaria propositione existentes, Veritas et Iustitia, explicant, manifeste patet. Sicut. n. Paulus in ea propositione, Detinent Veritatem in Iniustitia, primum [?: po-- ] vocem Veritas, postea Iniustitia: sic mox ordine prius explicat, quid intelligat per vocem Veritas, nempe veri Dei scientiam aut fidem, hisce verbis: Scibile, aut quod [?: s--ri ] potest Dei, notum est eis. Deus. n. eis manifestavit. ni invisibilia Dei ex operib. creationis considerata intelliguntur. etc. Postea

sitim habent, seseque [?: abneg- ] et cruci subiecerunt: hi illi peccatores sunt, [?: prop- ] quos salvandos Christus venit, sicut timentes Deum et verum semen David. Psalm. 21 et 23. Diriget, [?: inqu-- ] mansuetos in iudicio. hoc est, efficiet ut ordine et recte ingrediantur et vivant. Vel diriget eos pro sua aequitati Mansuetudo vero Graece πραότης, tractabilitas est. [?: ] ron. Mansuetudo, inquit, illa est, quae nulla passione [?: ] batur, et specialiter ira et furore non

Mansuetudo, inquit, illa est, quae nulla passione [?: ] batur, et specialiter ira et furore non rumpitur. MANUS, in Sacris multa et admodum varia [?: ] parit etiam non paucas obscuras phrases, de quibus aliquid paulo prolixius dicendum est, quo fieri possit ordine. A` variis autem quasi proprietatibus manus, varia significata et Hebraismi deducuntur: tametsi [?: ] similes locutiones etiam in aliis linguis reperies. [?: Qu-- ] igitur Manus est instrumentum plerarumque [?: ext-rum ] actionum, idque maxime nobile ac

aliquid videtur dicere, tametsi diversissimum quid iustificationem a misericordis esse arbitrer, ut effectum a causa: nec tamen dubitem, saepe aut valde vicinam, aut etiam eandem esse harum duarum vocum significationem. Sed iam etiam de significationibus et locutionibus huius vocabuli, exempla ordine proponentes, agamus. ¶ Misericordia igitur significat primum, uti supra diximus, animi dolorem aut tristem affectionem de alieno malo, quae nos movet, ut ei succurramus. Psalmo quinquagesimoprimo: Miserere mei [?: DE-- ] secundum magnam misericordiam tuam, et

saepe significat, non tantum in periculum incidere, sed etiam in aliquam gravem calamitatem, ac veluti ruinam: sicut contra stare, in omnibus ferme linguis florere ac bene habere significat. Nec etiam Latina lingua hunc idiotismum ignorat. ut testatur locutio Moveri aliquem loco, aut suo loco vel ordine: et contra, obtinere suum locum, tueri suum locum. Psalmo decimo quinto: Qui facit haec, non movebitur in aeternum. Et Psalmo undecimo: Dixit impius in corde suo, non movebor in generationem et generationem. Sic accipitur hoc verbum Psalm. 13. 30, 36, 62, et saepissime alias. Quare

non semel consideraret, quomodo hoc aut illud sese haberet, peractumve esset, omnia permittens libero Iosephi arbitrio. Quod notum est Dei, vertit vulgata Rom. 1. in Graeco est, τὸ γνωστὸν, Cognoscibile, aut Scibile, quod sciri potest, scilicet ex ordine effectuum et causarum per analysin, ut mox sequitur ibidem. Nosti, populus quod in malo sit: Exod. 32. id est, tu probe nosti, quomodo hic populus et totus mundus sit in maligno positus, sitque prorsus malus. Notus, pro celebri. Prov. 31, De mulieris industriae viro dicitur, quod sit

in circuitu mensae tuae. ubi duplex ratio similitudinis esse potest: sive quod, sicut baccae oleae utrinque pendent circa [?:-mina ] aut ultimos ramusculos olearum, praesertim [?:---arum ] , quae fertiliores esse solent: vel sicut [?: plantu- ] olearum ordine collocatae, tum circundant aream fui, et simul spe futurorum fructuum exhilarant [?: pos---m ] : sic etiam liberi circumstent mensam parentum, [?: ] exhilarantes. Sic Hierem. 11, comparatur Iehuda [?: ] inquit enim: Oleam frondosam aut viridem, et

notat: quia in conferendo duae res ordinantur, aut quasi iuxta sese invicem collocantur. Psal. 55. Sed tu ô homo iuxta ordinationem meam. id est, mihi aequalis, conferendus, et quasi sodalis. Ali qui vertunt, iuxta aestimationem. Nam ea quae aestimantur, veluti cum suo precio, ordine ponuntur et conferuntur. Quare saepe hoc verbum Arach ordinavit, aestimationem significat. Ordinare etiam significat mandare, constituere, ac decernere: idque non tantum in Sacris literis, sed et in aliis linguis. Roman. decimotertio, Potestates sunt a Deo ordinatae: id est, constitutae ac

se, iam vicissim sequentia significat. Praecedentia vero, voluntatem, sententiam, cogitationem, mentem ac voluntatem, quae homo per os sermonemque erga alios declarat. aliâs porro sequentia os: ut sunt, sermo, sensus sermonis, edictum, aut mandatum sermone propositum. De hisce significationibus ordine dicam. Voluntatem aut animum alicuius notat in hisce exemplis. Gen. 24, Quaeramus os eius: i. interrogemus quid animi aut voluntatis ipsa Rebecca in hac re habeat, Iosuae 9, Os Domini non interrogaverunt:.i. voluntatem ac sententiam Dei in ea re non quaesiverunt: non sunt percunctati

totius orbis terrarum faciem mutatam, atque adeo corruptam et perversam esse. Dictum tamen aliquid de eo est in voce Nili. PARARE, קון Cun, aut קונן Conen Hebraice, significat singulari quadam diligentia, ordine ac ornatu disponere et fabricare. Psalm. 8, Lunam et stellas quas praeparasti. id est, magna firmitate ac elegantia [?: operi- ] fabricasti. Isaiae 2, et Mich. 4 est, quod in novissimis diebus erit praeparatus mons domus Domini in vertice montium: id est, Ecclesia et

notant ipsa iura, aut quasi privilegia primogenitorum: sic dicitur Esau vendidisse primogenita sua Iacobo, Gen. 25, 27: et Heb. 12. PRIMUS, easdem ferme significationes habet in Sacris, quas in prophanis scriptoribus et communi usu: nempe, ut alias significet primum tempore, alias ordine, alias gradu aut dignitate, sive is gradus sit bonus, sive malus. Bonus gradus, ut Matth. 20, Mar. 10: Qui volet inter vos esse primus, sit omnium servus. id est, qui volet esse primus apud Deum et Ecclesiam dignitate, sit animo et officio ultimus: id est, omnibus subiectus. Primi

est, Iamprimum omnium satis constat. Sic Matth. 10: Primus Petrus, et Andreas eius frater. ubi non id agit, ut exponat quis sit primus, secundus, aut tertius. Theophylactus putat dici primum Petrum et Andream, quia primi sint vocati. Quod si quis in Roman. 1, omnino velit intelligere de ordine dicere posset, secundum esse quod sequitur, Revelatur ira Dei de caelo. quasi diceret, post gratiarum actionem, secundo loco volo vobis proponere summam doctrinae Christianae. Quod autem particula Secundo non sit addemta, id Hebraeorum consuetudini tribui posset, qui multa subintelligunt,

Paschae fuerint celebres, ac festa seu sabbatha sint vocati: tamen prima et ultima (quae fuit septima dies) azymorum fuerint caeteris intermediis diebus celebriores: quare etiam duo primaria sabbatha dicta sunt. Prima dies fuit primoprimum sabbatum, aut festum: id est, dies et numero aut ordine prima, et in dignitate altera ex duobus primariis festis aut sabbathis. Ultima autem fuerit etiam altera ex duobus primariis festis, sed tamen ordine posterior, ideo dicta sit secundoprima δευτεροπρώτη, cuius nominis prior pars ordinem aut

diebus celebriores: quare etiam duo primaria sabbatha dicta sunt. Prima dies fuit primoprimum sabbatum, aut festum: id est, dies et numero aut ordine prima, et in dignitate altera ex duobus primariis festis aut sabbathis. Ultima autem fuerit etiam altera ex duobus primariis festis, sed tamen ordine posterior, ideo dicta sit secundoprima δευτεροπρώτη, cuius nominis prior pars ordinem aut tempus notet, et respiciat ad illud prius ac summum festum aut sabbatum: posterior autem particula πρώτη prima

et potestati praesidis: Lucae 20. id est, iuri et iudicio praesidis, seu in manus praesidis. Angeli non servaverunt suum principatum: Iudae Epistola rectius, suum principium aut originem, de quo mox in voce PRINCIPIUM dicam. Catachrestice princeps vocatur in Sacris, quivis primarius suo ordine: sicut et Latini dicunt, Principem Philosophorum, Oratorum, aut Poetarum, item Principem pubis, Senatus, populi, Principes civitatis, et similes. 1. Corinth. 2. Sapientiam, quam nemo principum huius mundi cognovit. Sic Psaltes dicit de veris ac summis doctoribus: Constitues eos principes.

Iohannis vide praeposit A vel AB supra. Porro Genesis primo, In principio crevit Deus caelum et terram: significat initium rerum ac temporis, cum simul et res et tempus esse in coepisset, neutro antea existente, sed tantum Deo solo in aeternum vivente. Ali qui ibi exponunt principium de ordine. quasi dicat Moyses, Deum primo condidisse illae rudem massam, materiam aut Chaos caeli et terrae. de inde coepisse ea digerere ac distribuere. Verum magis probatur, ut ipsam rerum ac temporis inchoationem denotet, tamesi simul etiam seriem operis indicat. Sic et Epistola ad Hebraeos recitat

et decimonono: Salus et honor et gloria ac virtus Domino Deo nostro. id est, ipse merito de hisce omnibus bonis praedicandus est, qui ea nobis solus largitur et praeparat. Quoniam vero hoc verbum magni momenti, multique usus est in Sacris literis, recensebo adhuc paulo plenius, meliorique ordine, eius significata. I. Salus Dei, passive, aut pacem significat: ut Apoc. 7, Salus ei qui sedit super thronum Dei nostri, et agno. aut victoriam, Apoc. 12, Nunc facta est salus, et virtus et regnum Dei nostri, et potestas Christi eius. Sed rariora sunt de his exempla. II. Salus, de

Alias est genus flagelli: ut 1. Reg. 12. Pater meus castigavit vos flagellis, ego autem castigabo vos scorpionibus. id est, multo durius vos tractabo. Videtur fuisse proverbiale dictum. SCORTUM et SCORTARI. vide supra MERETRIX. SCRIBO verbum, Scriba, et Scriptura, ordine nunc exponentur. Scribere igitur, quod ad propriam significationem attinet, notum est: nisi quod ista locutio, Si cut scriptum est, quae valde crebra est, praesertim in novo Testamento, aliis linguis est aliquanto in hoc usu ignotior. Citatur autem sic vetus Testamentum, non inndicato

libenter retinuimus. Nam quod nonnulli Scribarum appellatione intelligunt lictores comprehendi, et eos omnes quibus exequendae iudicum sententiae munus incumbit, id ne in vetere quidem Testamento perpetuum est: sicut constat ex 2. Reg. 22, de Saphan (qui librum legis inventum, non ut quilibet ex ordine scribarum, sed ut primarius doctor interpretatus est) atque adeo ex multis locis Ezrae et Nehemiae. In novo autem Testamento legisperitos et doctores hoc nomine significari, facile (ut spero) mihi concedet, quisquis diugenter expenderit similes locos, in quibus huis vocis est usus, ut

Psal. 49, Interiora eorum domus eorum in seculum, et tabernacula eorum in generationem et generationem. id est, cogitationes, vota et spes eorum est, quod ipsorum posteri ac familia diutissime [?: per- ] rabunt ac florebunt. Verum operaeprecium fuerit, paulo accuratiore ordine significata huius vocis recense-re, et quaedam Iudaeorum nugamenta, quibus sua [?: ] caeremoniarum perpetuitatem tuentur, refutate. 1. Primo aliquot in locis pro mundo seu seculo accipitur, non tamen ut mundi vocabulo intelligas tantum materialiter machinam illam a Deo conditam,

est abominatio animae eius. 1, Oculi sublimes. 2, lingua mendax. 3, manus effundentes sanguinem innocentem. 4, cor machinans iniquas cogitationes. 5, et pedes qui festinanter currunt ad malum. 6, testis mendax, qui profert mendacia 7, et qui mittit discordiam inter fratres. ubi illa septem ordine sigillatimque recensentur, ut non possimus dicere pro infinito numero usurpari. Sic etiam ternario numero solet haec lingua ludere. Cuius digiti manuum et pedum sex et sex, viginti quatuor numero: 2. Sam. 21. id est, senos digitos habebat in singulis pedibus et singulis manibus, ut in

i. prorsus collecti sunt, summoque consensu non aliter ac si tota multitudo unicus vir esset. Vir et frater. Isa. 9, Vir fratri suo non parcet. i. alter alteri. Exod. 10, Non videbat vir fratrem suum. i. alter alterum, vel nemo alterum. Ioel. 2, Vir fratrem suum non urgebit: i. summo ordine omnia in militia agent, ne quis alii vel in pugna, vel in profectione sit impedimento. Gen. 37. Vir ad fratrem suum dixerunt. Exod. 25, Et facies eorum viri ad fratrem suum. Sic etiam dicitur vir et socius, vel proximus. Isa. 19, Pugnabunt vir in fratrem suum, et vir in amicum

AD SALONIUM. QUONIAM, fili charissime, superiore libro propositionibus tuis se retulit crebra responsio: et vereor ne assiduae interrogationes, ut fit plerunque, legenti generent ex satietate fastidium: meo nunc nomine ea quae spoponderam, opus variaturus, adnectum: singula quaeque, ut ordine ipso magis clareant, perspecies suas dividens, ac titulis suis subdens. Et primo veniam ad Hebraeorum nominum interpretationem, de quibus certa quaeque et celebriora brevitatis causa ponam.
CAPITA LIBRI SECUNDI. 1 Hebraeorum nominum

partibus discrepare videatur: non quod exactissime sit hic earum linguarum facta collatio, sed quaedam tantum valde notabilia sunt indicata. Quarto, [Typi] ac Schemata praecipua, sicut et apud Latinos ac Graecos, sed multis exemplis Sacrarum literarum declarata ac illustrata, ordine explicantur: quibus admonitus instructusque diligens Lector, facile similia exempla in Sacris literis observabit, et tanto clarius intelliget. Quinto variae ac latissime petentes regulae de sermone et multiplici rerum tractatione sacri voluminis, una cum multis exemplis,

cuius Summa est: Quicunque crediderit, salvus erit. Offert autem ob et per Christum haec beneficia: Remissionem peccatorum seu iustitiam. Adoptionem Spiritum S. et renovationem Vitam aeternam. Galen. de Methodo definitiva: Quantum haec ab Analytica et dignitate et ipso docendi ordine superatur, tantum et ad totius compendium, et ad singulorum memoriam praestare invenietur. DE RATIONE COGNOSCENDI SACRAS LITERAS, TRACTATUS I.

et contra de duabus diversis, ut de una: ut alibi in hac parte, propria Regula ostendam. 25 Saepe sermo nimium oneratur verbis ac sensibus, ut in illo involucro non facile ab imperitis cernatur, qui sint principales sensus, qui accidentarii: et quomodo illi inter se cohaereant, quove ordine intelligendi, expendendi, in animum recondendi, et in usum quoque suum aut alienum adhibendi sint. 26 Magna libertas in vocabulis est in hoc sermone, dum per varios tropos, iam ad hasce, iam ad alias significationes aut res traducuntur: quod imperitioribus saepe dubitandi, aut

autem res ipsae obscurae ac difficiles sunt, difficile est Scriptorem intelligere: etiamsi eius sermo alioqui dilucidissimus sit. Videmus omnes facilius historiam, etiam rudius et obscurius scriptam intelligere, quam aliquam subtilem aut reconditam Philosophiae disputationem, quantumvis dilucido ordine, praeceptis ac sermone explicetur. 34 Nusquam ferme uno loco ita plane prolixeque res materiaeve integra methodo pertractantur, ut nihil plane desideres praeterea. In genere vero, ipsarum tractatio est quiddam mixtum aut medium ex singulis sententiis aut aphorismis, et ipsarum

omnes norunt) tractationes rerum sunt, cum vel singulae sententiae sparsim breviterque recitantur, ut Aphorismi Hippocratis, Phocylidis et Catonis, aut septem sapientum sententiae, cuiusmodi sunt etiam Proverbia Salomonis: et contra, cum res aut materiae perpetuo orationis filo plene ac perspicuo ordine exponuntur. Nam in hac tractatione omnia sunt clariora, cum ob ordinem, tum ob integram rerum expositionem, dum aliae partes aut sententiae aliis plurimum perspicuitatis lucisque afferunt. At Scriptura (ut modo dixi) etiam cum videtur materias ex professo tractare, tamen ferre mixtum quiddam

divinitus, confecta est. Nec caret sane haec res aut methodus gravissimis causis: sed tamen simul aliquid obscuritatis parit imperitioribus. Dicetur autem de ea postea. 36 Saepe propositio obscure ponitur, idque aliquando unico verbo aliis adglutinata: ut in Cap. de Ordine sententiarum dicetur. 17 Omittitur interdum materia proposita, et ad aliud, indeque porro ad aliud fit digressio, donec tandem ad prius illud revertatur oratio. Quae digressionum consuetudo in Cap. de Ordine sententiarum prolixius explicabitur. 38 Ex alio

unico verbo aliis adglutinata: ut in Cap. de Ordine sententiarum dicetur. 17 Omittitur interdum materia proposita, et ad aliud, indeque porro ad aliud fit digressio, donec tandem ad prius illud revertatur oratio. Quae digressionum consuetudo in Cap. de Ordine sententiarum prolixius explicabitur. 38 Ex alio in aiud fit non raro progressio tum subita, tum obscura: atque ad ea incommoda declaranda, propriam Regulam suo loco adscribam. 39 Argumenta aut rationes non semper perspicue distinguuntur: aliquando miscentur vel inter

lectionis alicuius scripti praemonitum esse de scopo et genere doctrinae aut materiae, quae in eo tractetur: ut sic veluti Theseo quodam filo instructus, tuto ac utiliter in id quasi labyrinthum ingredi, progredi et regredi possit. Omnia enim longiora scripta etiam de materiis notissimis optimoque ordine ac perspicuo sermone confecta, ob prolixitatem et multitudinem rerum ac sensuum perturbant ac confundunt simplicem rudemque lectorem: ut non immerito tale quid imperitiori etiam in Sacris literis metuendum sit. Quare observandum est, in hoc Libro non unum genus doctrinae

per Spiritum S. allata: cuiusmodi decus ac salutare iudicandi ac differendi organum multis caelitus donatum videmus. 23 Denique praecipit idem, aut potius Spiritus Domini per eum, 1 Cor. 14, ut omnia in templo ac religione, praesertim vero ipsa caelestis doctrinae expositio fiat ordine: quia Deus non sit autor confusionis, sed ordinis. Nihil sane perinde εὔχρηστον est (teste Xenophonte, et etiam ipsa experientia) ut lucidus ordo. Porro ordo divinitus vel rebus discendis inditus, vel etiam naturae hominis eas percipientis,

ac distributis, illarum tum inter sese mutuo convenientiam, tum et cum suo toto consideremus. Impossibile enim est esse aliquod sanum scriptum, quod non certum scopum, certum quoddam genus alicuius (ut ita dicamus) corporis exhibeat, et aliquas partes aut membra in se complectatur, quae certo ordine, ratione ac quasi proportione, tum inter se, tum etia cum toto corpore, ac praesertim cum scopo suo sint coagmentata: sic enim examinato scripto, necessario fiet nobis familiarius ac dilucidius: nec aberit spiritus ac benedictio Domini omnia suggerens, ac in omnem veritatem nos deducens, si

phrasi, vel etiam in pluribus verbis haerente. Nunc expendamus eas difficultates, quae in toto habitu sententiae, aut integro contextu haerent. 1 Eae autem sunt aut oriuntur ex tribus potissimum fontibus: nempe sermone, rebus, et Scripturae disserendi consuetudine. de quibus singulis ordine dicemus. In toto sermone est obscuritas ob schemata, ut sunt Parabolae, Proverbia, Aenigmata, pleniores Allegoriae: de quibus in hac parte universalium Regularum agetur, unde agnosci et intelligi poterunt. Quibus accedant adminicula supra indicata considerandae materiae, et totius contextus.

et nectat sibi universa quae scripta sunt. Vide et Augustinum Epist. 29 et 59. 11 Circumstantiae plurimum faciunt ad iudicandum, cognoscendumque verum obscuri loci sensum. se autem sunt numero sex: Persona, tempus, modus, causa vel consilium, locus, et instrumentum. de quibus singulis ordine dicam. 12 Persona quadrupliciter consideretur: quae loquitur, ad quam fit sermo, de qua, et denique etiam coram qua. Plurimum interest, quae persona quid dicat: Davusne loquatur, aut herus, aut Pythias, ut Horatius inquit. 13 Primum enim solent recte in Theologico

et tamen hic est nunc primarius usus ac finis. 27 Est porro etiam alia quaedam occultior causarum consideratio in scriptis authorum cognoscesdis, quae etiam in Sacris literis adhiberi potest: ut, quo consilio aut ratione hoc potius sic, quam aliter dictum sit: cur item hoc, et non alio ordine materiae aut sententiae distributae: cur hoc, quod videri possit quasi non necessarium, adhibuerit, aliud vero magis in speciem ad rem faciens praeterierit: et quae alia huiusmodi plurima sunt, quae ad pervidendam mentem authoris plurimum facere possunt, eximiumque fructum afferunt.

LITERARUM. 1 Nunc porro ad divisionem sacrarum literarum progrediemur: nam et hoc plurimum ad earum cognitionem faciet. Omne enim aut confusum, aut etiam arte normaque quadam complicatum aut connexum tum demum recte intelligitur, cum apta quadam ceu anatomia distinguitur, evoluitur, et ordine quodam simul distributis partibus quasi ante oculos mentis spectandum, considerandum et memoria complectendum proponitur. Vult enim omnino mens humana, perinde ut oculus, singula minutissimaque separatim expendere: ex illis recte distributis ac inter sese connexis unum quiddam integrum

mentis spectandum, considerandum et memoria complectendum proponitur. Vult enim omnino mens humana, perinde ut oculus, singula minutissimaque separatim expendere: ex illis recte distributis ac inter sese connexis unum quiddam integrum conficere, atque ita totum illud quasi corpus ex variis rebus ordine collocatis, veluti intus et foris contemplari: atque ita et unum in multis, et multa in uno, eorumque inter sese tum harmoniam, tum et ordinem cernere ac contemplari. Quare cum Sacrae literae imperitis magnum quoddam et convolutum corpus sint variarum sententiarum et rerum, multo fient magis

denuo misso suo filio certa ratione instauravit, et ad pristinam incolumitatem sanavit. 5 Quod ad voluntatem attinet, ea talis est, ut omnes ei creaturae, praesertim autem rationales, suo loco et ordine, proque viribus illis ab ipso inditis obediant: ac obedientibus vult suo loco bene esse, non obedientibus rationalibus aeternum exitium imponit. Secundo, patefecit etiam eam suam voluntatem, quod hominem lapsum, suam misericordiam implorantem, velit per ac propter filium servate, etiamsi

Sacris literis contentarum distributione: quae fuit prima pars propositae paulo antea divisionis. Nunc de Secunda, nempe de tractatione dicamus. 9 Tractationem igitur voco potissimum Methodum ipsam, aut seriem traditionis Sacrarum literarum. Solent vero scientiae potissimum triplici ordine tradi per Synthesin aut compositionem, sicut fiunt: per Analysin aut resolutionem, ut ad usum adhibentur: et denique per Definitionem ac divisionem, quomodo brevissime et citissime comprehendi queunt. Sacrae literae sane potissimum persynthesin sunt traditae: tametsi etiam resolutiva

et praedicatum, atque ita naturam propositionum, ut sciat et attendat tum de quo loquatur, tum quid de eo dicat. 2. Tim. 2, vult eum esse aptum ad recte dividendum. Tit. 1, vult esse idoneum ad argumentandum et refellendum. 1. Tim. 3. vult esse ad docendum promptum, et denique ut omnia ordine agat, praesertim vero doceat: quia Deus est ordinis, non confusionis in rerum natura autor. 1. Cor. 14. Caeterum hanc tabulam studiosis Theologiae nulla certe ostentatione ingenii, aut stulta curiositate proponere volui: sed propter multa, eaque non vulgaria commoda, quae mox

pariet omnibus bonis ac piis ingeniis multo maiorem voluptatem, si modo eam diligenter observent et expendant: quam ista corporea, quae fugaci voluptate aures demulcet. Gaudebunt enim pii, hanc omnium scientiarum architectonicam aut rectricem, non minus quam alias scientias, certo decentique ordine constare. Cernent et ipsum rerum omnium creatorem Dominum, hic quoque sicut ubique, non confusionis, sed ordinis autorem effectoremque esse, qui omnia in numero, pondere ac mensura fecit, et ἀεὶ γεωμετρεῖ, ut Plato inquit. V.

propriam, primo loco: secundo Analyticam: tertio Definitivam. Prima Tabella progreditur, uti communis scriptio aut lectio, dextrorsum: Secunda retro, aut sinistrorsum, ut Hebraea scriptio ac lectio: Postrema, a superiori deorsum sum tendit. Sed iam singulas methodos ac delineationes ordine exponamus. DE PRIMA AUT SYNTHETICA METHODO. Est vero Synthesis, ea methodus aut ordo, quae incipit a primis et simplicissimis elementis, principiis aut causis: eaque componendo eo usque progreditur, donec tandem totum corpus extruat, et ad certum finem,

Synthetica, et pleraque sunt in eis historica, aut res gestae. ut, Creatio, lapsus, legislatio, promissionis datio, doctrinae ac sacramentorum totiusque religionis constitutio, hominum vocatio, incarnatio, passio, resuscitatio, et extremum iudicium. Quae per synthesin commodissime, suoque naturali ordine exponuntur. Omnibus autem hisce coniunctionibus Loci, qui ibi tractantur, veluti tituli quidam in tabella super scripti sunt, ut intuenti apparet. Sunt porro in omnibus hisce compositionibus Dei ac hominis, veluti quidam contractus, mutua officia, aut rerum

pernoscat. Verum de Methodis in quodam libello, tit. Paralipomena Dialecticae, diligentius disputatum est: quem, qui hanc materiam plenius cognoscere volent, legant. Quod si quae hic obscurius, brevius, aut etiam rudius dicta, propositave sunt, spes est exoriturum, qui ea meliori ordine ac perspicuitate exponat. Forte et aliarum scientiarum, ac praesertim facultatum eruditis occasio dabitur, ut et illi suarum professionum typos studiosae iuventuti proponant. Deus autem, causa et fons omnis boni, tueatur cum alias iam suo ingenti beneficio illustratas scientias, tum et in

nedum de maximis rebus requirat: cur Deus suam caelestem doctrinam ita nude proponi voluit sine omni probatione ac demonstratione, simplici quadam affirmatione, ut ei merito videatur obiici illud quod Aristoteles de Moyse dixisse fertur, Multa dicit, sed pauca probat. Ad haec non levia dubia ordine respondebo: et simul, quoad potero, gravissimas causas talis scriptionis aut formae doctrinae declarabo. 19 Primum igitur sciendum est, suam habere utilitatem, eamque eximiam, institutionem, quae fit propositis individuis, tum quia simul aliquas circumstantias complectitur, tum

Constituendum est igitur, quod hic Psalmus de uno ac solo Christo loquatur: et literalis sensus seu historicus in hoc versu erit de Christi sacerdotio. Nunc qui volet explicare, non accersat allegorias: sed hanc causam seu literalem sensum de sacerdotio Christi referat ad Locos communes, et de his ordine dicat, iuxta Dialecticae praecepta: Quid sit sacerdotium, quid effecerit Christi sacerdotium: Quod nostra iustitia, nostris victimis, nostro cultu, non possimus placare Deum: sed Christi sacrificio placatus, donet nobis iustitiam, pacem, vitam aeternam. Hoc modo literalis sensus illustratus,

deinde praecepta et promissiones, in quibus profecto a simplici sensu Grammatico nulla citra periculum fit digressio. Caeterum quid de diversis hisce interpretandi modis arbitremur statuendum, et quomodo sanctoram patrum pronunciata intelligi conveniat, aperiemus. Agemus autem ordine de singulis: primum inquam de sensu literali, hinc de tropologico, deinde de Anagogico, postremo de Allegorico. Literalis itaque sensus, quem alias historicum seu Grammaticum appellant, semper primo loco, ut nobilissimus, erui debet: quando is solus certas et perspicuas parit

propter quem praecipue haec dissertatio nobis suscepta est, paulo plenius agamus. Non est allegoriarum tractatio cuiuslibet de media plebe artificis, neque etiam temere et quovis loco adhibebitur: quam ob causam in ea explicanda merito maior diligentia insumetur. Haec proinde ordine discutiemus: Quid sit allegoria, et quomodo a Typo differat: tum, ubi et quando allegoricas interpretationes adiungere conveniat: hinc, quae sit eiusmodi interpretationum apte colligendarum ratio: denique quis earum usus, sive quousque sint admittendae. Allegoria generaliter

intelligit, nos non immerito de unoquoque genere librorum aliqua separatim annotare debere. DE HISTORIA. Cum igitur dicturi simus de singulis Scripturae sacrae libris, deque eorum proprietatibus, operaeprecium fuerit, primum de historia, quae tum ordine prima est, tum etiam facillima ob rerum simul ac sermonis tractationisque perspicuitatem, tractare. 1 Historiae humanae ita plerunque et narrantur et geruntur, ut nec prima causa efficiens, nec ultimus rerum, ac praesertim hominis finis respiciatur: sed tantum secundae causae,

quicquid ad hanc rem pertinet, extra controversiam est positum. Nonnulli quidem a nobis in eo dissentiunt, quod 70 annos captivitatis Babylonicae supputare incipiunt a spontanea deditione Iehochakim Iechaniae: ubi nos eos ordimur undecim annis tardius, quibus gubernacula tenuit Zidkyahu, quos ex ordine 70 annorum nos removemus, nitentes nimirum narrationi posterioris libri Paralipomenon cap. ultimo. Rursus hebdomades Danielis quibusdam placet supputare ab anno Darii 20, quo missus Nehemias ad civitatem reparandam: cum nos interim deducamus eas a muro civitatis consummato,

18 Haec nunc de observandis in historiae lectione, in genere dixisse sufficiat Restarent alioqui non pauca de singulis historiis monenda, quia aliae alias habent tum difficultates, tum et utilitates, ac denique proprietates: quale admodum apte ac utiliter monet Luth. piae M. de Pentateucho, cur eo ordine illa historia tradita sit. Verum illud pertinet iam ad commendationem eorum, aliorumque librorum: quae opera postea, Deo volente, sequentur, nunc ad Prophetiam transeamus. DE PROPHETIA. 1 Non sine causa Paulus scribens variis Ecclesiis, suo

sunt eorum libris inserta, aut propalam manifesta narratione: aut certe haberi possunt ex eorum concionibus, si quis eas attente legat et consideret, ut postea clarius ostendetur. Ex illis igitur quoque historiis suos fructus percipere poterimus. 6 Multum quoque profuerit Prophetas eo ordine cognoscere, quo conscripti sunt. Non enim eo ordine temporis initio editi sunt, quo nunc positos in Sacro volumine videmus. Tempora igitur ipsorum, quo quisque floruerit, indicabimus. 1 ¶ Abdias vixit, et suum conscripsit opus, aetate Achab regis Israel, atque Eliae prophetae.

aut certe haberi possunt ex eorum concionibus, si quis eas attente legat et consideret, ut postea clarius ostendetur. Ex illis igitur quoque historiis suos fructus percipere poterimus. 6 Multum quoque profuerit Prophetas eo ordine cognoscere, quo conscripti sunt. Non enim eo ordine temporis initio editi sunt, quo nunc positos in Sacro volumine videmus. Tempora igitur ipsorum, quo quisque floruerit, indicabimus. 1 ¶ Abdias vixit, et suum conscripsit opus, aetate Achab regis Israel, atque Eliae prophetae. 1 Regum 17. anno ante Christum 920. 2. Ionas,

Christum 580. 13. Iezechiel, in Babylone, anno quinto post migrationem Iechoniae, 580. 14. Aggeus, 15 Zacharias, et 16 Malachiae nomine inscriptus liber, editi sunt in reditu ex captivitate Babylonica, ad imperii Babylonici gubernacula sedente Dario Hystaspe, ante Christum anno 450. Qui igitat ordine sunt conscripti, eo etiam legere illos propter diversas causas, quae in sequentibus Observationibus attingentur, expediet. 7 Graviter praecipit Lutherus in sua expositione Isaiae prophetae, ut diligenter temporum eius historia cognoscamus, si Prophetiam ipsam recte intelligere

iis dem largiatur actiones egregiae cognitioni per omnia respondentes: quo caeteri eos consummatos Theologos, hoc est, non tantum doctos, verum etiam bonos ac pios agnoscant, revereantur ac praedicent, praeterea quantum fieri licet imitentur. QUAE ET QUO ORDINE IN TRACTATIONE SACRARUM LITERARUM OBSERVANDA SINT. Quoniam vero fidi interpretes Scripturae diligenter Sacras literas tractant vel in concionibus templorum, vel etiam in lectionibus Scholarum, et ab ipsis quoque Sacrae literae discendae sunt, adiiciatur aliquid etiam de

quinto loco, quomodo hae ipsae partes maiores rursus dividantur, nimirum ubi fit earum exordium, propositio, confirmatio, confutatio, conclusio, vel huiusmodi. Haec inquam omnia prodest ordine commonstrare, atque eadem opera quid his singulis tractetur, breviter summatimque perstringere. Cumprimis vero conducit ista diligentia ad docendum auditorem, quid expectandum ipsi sit in sequentibus, atque ut ad ea percipienda avidius anhelet: qua ex re etiam fit, ut de toto opere quod

libro 1. ex sententia Apostoli fusius est a nobis expositum. Haec vero sunt veluti παρασκευὴ et praeludium, in ipso vestibulo praemitti digna. Quod si tantum pars aliqua libri vel disputatio pertractanda suscipitur, nequaquam opus est ista omnia eo ordine investigare: sed satis fuerit, occasionem scribendi, authoris consilium, summam sive statum rerum discutiendarum, cum quadam utilitatis commemoratione indicare paucis. Nunc ad ipsum opus, sive ad Scriptoris verba. Quia vero ad scrutandum eruendumque authoris mentem, et perspicue

thesauro verbi Dei quaerere debemus. Longum sane esset hic tum varios morbos ac difficultates hominis recensere, tum etiam remedia eorum conquirere, quae alii prolixius ac ex professo tractarunt, unde utrumque istorum cognosci potest. Porro quia supra dixi. Sacras literas suo quodam ordine scriptas esse, et non exactissime omnes eiusdem materiae sententias uno in loco collectas conclusasve habere: sed saepe eadem aut similia in diversis locis repeti, et alibi aliam partem sententiarum eiusdem materiae plenius aut clarius expositam esse. Quare utilem operam navarit, si quis

lib. 1. cap. 5. Scripturam ab una lingua profectam esse dicit. Idem D. Augustinus in epist. 48. ad Vincentium: Neque enim sic potuit integritas atque noticia literarem unius quantumlibet illustris Episcopi custodiri, quemadmodum Scriptura canonica, tot linguarem literis et ordine et successione celebrationis Ecclesiasticae custoditur. Apostolorum multa confingerent. Frustra quidem: quia illi sic commendata, sic celebrata, sic nota est. Verum quid possit adversus veras non canonica autoritate fundatas, etiam hinc demonstravit impiae conatus audaciae, quod et adversus

caelorum: utendas, omnia huius vitae, quibus quasi mediis, aut adminiculis ad hanc vitam, et etiam ad agnoscendum glorificandumque Deum, utimur. Qui vero utantur, dicit esse ipsos homines. Divisio igitur rerum est illi, in Deum, creaturam et hominem. Hasce igitur triplices res, hoc sententiarum ordine exponit. Prima sententia definit, quid sit frui, et quid uti. Frui dicit esse, amore alicui rei inhaerere, propter ipsam, et non propter aliud, seu acquiescere in aliquo tanquam vero fine. Uti autem esse, aliam rem ita tractare, ut eam applices ad consequendam illam fruitionem aut finem.

dixi tibi: nihil est aliud quam, semper est laus tua in ore meo. Sextam regulam ponit de recapitulatione, secundum quam est reditus ad ea quae fuerant in superioribus praetermissa. Hic vigilare debet mens studiosi lectoris, ne quis posterius in Scripturis recitata intelligat tanquam sequantur in ordine temporis, et sint posterius facta. quemadmodum Genes. 2. quae dicuntur de paradiso, non intelliguntur secundum tempus facta, post illa quae scribuntur Genes. 1. Septimam regulam ponit de diabolo et eius corpore: ubi, quemadmodum in prima Regula vigilandum est, ut dum Scriptura loquitur

habemus authores, qui nec ipsi quicquam de suo arbitrio, quod inducerent, elegerunt: sed acceptam a Christo disciplinam fideliter rationibus assignarunt: itaque etiamsi Angelus e caelo aliter evangelizaret, anathema diceretur a nobis. Idem lib. adversus Haereticos: Itaque ex ipso ordine manifestatur, id esse Dominicum et verum, quod sit prius traditum: id autem extraneum et falsum, quod sit posterius immissum. Ea sententia manebit adversus posteriores quasque haereses, quibus nulla constantia et conscientia concedit ad defendendam sibi veritatem. Ibidem:

semper nova reperitur. Ut ergo de rerum pondere taceam, scientias tamen omnes atque doctrinas ipso etiam locutionis suae more transcendit: quia uno eodemque sermone dum narrat textum, prodit mysterium: et sic scit praeterita dicere, ut eo ipso noverit futura praedicare: et non immutato dicendi ordine, eisdem ipsis sermonibus novit et ante acta describere, et agenda nunciare. Eiusdem lib. 1. super Ezechielem, homilia 10. Solent quidam Scripturam sacri eloquii legentes, cum sublimiores eius sententias penetrant, minora mandata quae infirmioribus data sunt, tumenti ser, su

posse non credit, nisi doceat in Lege et prophetis scripta esse, quae dicit: quanto magis nos minimi observare debemus, ut non nostras, cum docemus, sed sancti Spiritus sententias proferamus? Non quid omnipotentia Dei facere possit, cui cuncta possibilia sunt: sed quid in naturae ordine ab eo institutum sit, videndum est. Augustinus 2 de Genes. ad literam, capite primo. Scripturae sacrae obscuritas cum diversas pariat sententias, utilis est. August. 11 de Civitate Dei, c. 19.

EXPLICATIO. Multi hoc dictum Augustini celebrant,

regesta quam videtur commemorare, non invenitur. 2. August. in Psal. 77.

EXPLICATIO. Multa in Psalmo septuagesim oseptimo de plagis illatis Aegyptiis, quae omnino accidisse Aegyptiis non legimus, cum omnes eorum plagae in Exodo diligentissime ex ordine conterantur. Facit hoc Scriptura in multis locis propheticorum eloquiorum. In plagis enim Aegyptiorum non invenitur, quod habet iste psalmus: Et dedit aerugini fructus eorum. Illud etiam quod cum dixisset, Et tradidit grandini iumenta eorum, et possessionem eorum igni: de iumentis grandine

Nicolaus praeterea Hanapus, Hierosolymitanus patriarcha, plurima ad hanc rem pertinentia collegit ex sacris Literis. Historia plurimum iuvat ad sacrarum Literarum intelligentiam. August. 2 de doctrina Christiana, capitulo vigesimooctavo. EXPLANATIO. Quicquid de ordine temporum transactorum indicat ea quae appellatur historia, plurimum nos adiuvat ad sanctos libros intelligendos, etiamsi praeter Ecclesiam puerili eruditione discantur. Nam et per Olympiadas et per Consulum nomina, multa saepe quaeruntur a nobis. Et ignorantia consulatus, quo natus est

epist. ad Galat. praecessisse epist. ad Rom. Quod si in Bibliis alium obtinet ordinem, mirum esse non debet. Siquidem et duodecim Prophetae, cum se inter se deinceps non subsequantur, si tempora inspicias, sed multum inter se ipsi tempore cum distent, si ipsam librorum seriem inspexeris, inter se ordine sunt collocati. Siquidem Aggaeus, et Zacharias, et alii aliquot post Ezechielem et Danielem prophetias ediderunt, et multi item post Ionam et Sophoniam caeterosque omnes: sed tamen cum illis omnibus coniuncti sunt, a quibus tanto temporis intervallo distant. Epistolae Pauli quo

Apostolus non verbum expressit ex verbo, sed παραφραστικῶς eundem sensum aliis sermonibus indicavit. Ex quibus omnibus perspicuum est. Apostolos et Evangelistas in interpretatione veterum Scripturarum, sensum quaesisse, non verba: nec magnopere de ordine sermonibusque curasse, dum intellectui res pateret. Idem in Esaiae cap. 29. Illa, inquit, observanda est regula, Evangelistas et Apostolos absque damno sensuum interpretatos in Graecum ex Hebraeo, ut sibi visum fuerit. Lege regulam 218. Si verbis dissentiant, quae ab

caeteris multa sunt talia. Ad didimus in praedicta definitione, Ex divino spiritu: quia illi, qui aut daemonum suggestione, aut aliis modis latentia cognoscunt, Dei prophetae dici minime queunt. Hi vero libri divinarum prophetiarum numero 16 recensentur, quos Iunilius hoc ordine recenset: Oseae, Isaiae, Ioelis, Amos, Abdiae, Ionae, Michaeae, Nahum, Sophoniae, Abacuc, Ieremiae, Ezechielis, Danielis, Aggaei, Zachariae, Malachiae: de Apocalypsi apud Orientales admodum dubitari dicit. Addit lunilius hisce etiam Psalmos: qui tamen revera propriam quandam

Regula 44. 9 Interdum igitur cum ita duo substantiva coniunguntur, ut alterum sit in genitivo possessoris, dubitare possis, utrum in adiectivum resolvas: ut Ephes. 3, Divitias gloriae, id est, gloriosas divitias, aut opulentam gloriam. 10 Interdum plures genitivos ordine connectunt. Psal. 43, Deus laeticiae et exultationis: id est, Deus laetificans, et exultare nos faciens. Roman. 1, Mutaverunt gloriam incorruptibilis Dei in similitudinem imaginis mortalis hominis, et volatilium. Apocalyp. 18, Fructus desiderii animae tuae abierunt a te:

est conformatio quaedam sententiae aut orationis, vulgarem loquendi consuetudinem excedens, idque cum aliqua virtute ac ornamento sermonis. Sunt vero aliae quidem Grammaticae, quae proprie ad constructionem pertinent: aliae vero Rhetoricae, quae ad integrum sermonem. Harum igitur aliquas ordine recensebimus. Primum vero de Grammaticis aut Syntacticis agemus: postea de Rhetoricis. PROLEPSIN supra tum in narratione, tum etiam in capite turbati sermonis diximus esse: cum ea anticipantur aut prius tractantur, quae vel tempore, vel etiam ordine naturae sunt posteriora. De

sermonem. Harum igitur aliquas ordine recensebimus. Primum vero de Grammaticis aut Syntacticis agemus: postea de Rhetoricis. PROLEPSIN supra tum in narratione, tum etiam in capite turbati sermonis diximus esse: cum ea anticipantur aut prius tractantur, quae vel tempore, vel etiam ordine naturae sunt posteriora. De quo genere anticipationis nunc nihil addam. Est vero etiam quaedam prolepsis constructionis. ut cum pronomen relativum praeponitur suo antecedenti, aut etiam verbum suo nominativo. Psal. 87, Fundamenta eius in montibus sanctis: Diligit Dominus

PARENTHESES aut Dialyses, seu resolutiones orationis varias plane habent Hebraei. Quaedam namque non bene eximi ex contextu possunt: oratio enim imperfecta, mancaque relinqueretur. Quaedam etiam digressionibus viciniores sunt, ut ex iis quae de repetitione et sententiarum ordine dicta sunt, intelligi potest. Sicut vero apud Latinos et Graecos post insertam, praesertim longiorem Parenthesin, aliquando orationis initium resumi per Epanalepsin solet: ita et in sacris Literis, ut in repetitione dixi. Fit vero ea resumptio alias iisdem verbis, quae initio orationis

vos ignorare fratres, quod saepe proposui venire ad vos, sed prohibitus sum usque adhuc: ut fructum aliquem haberem inter vos quoque, sicut et inter reliquas gentes. ANACOLUTHON et Anantapodoton etiam inter figuras constructionis merito referri possent: sed dixi de eis in Tractatu de ordine sententiarum. HYSTEROLOGIA est, cum verba praeponenda postponuntur. HYSTERONPROTERON, cum res sensusve praeponendi posteriore loco collocantur. de quarum utraque figura in capite de Perturbatione vocum actum est. HYPALLAGE est, quando res permutantur, dum

118, aliquoties repetitur, Quoniam in seculum misericordia eius. et Psal. 115 aliquoties repetitur, Adiutor totum, et protector eorum est. Sic in aliis quibusdam Psalmis sunt intercalares versus. EPEXERGASIA, est quaedam expolitio et declaratio, de qua dicam in ordine sententiarum Pauli. Sed posset etiam id dici expolitio, cum idem diversis verbis et sensibus repetimus, urgemus et illustramus. Psal. 18, Dominus fortitudo mea, petra mea, et munitio mea, liberator meus, Deus meus, et robur meum, in quo sperabo: clypeus meus, et cornu salutis

nempe cum vel historiae, vel sermones, vel facta aliter exponuntur, quam nativus sermonis sensus est, ut aliqua moralis doctrina inde extruatur. Quia vero magna est vicinitas, praesertim in sacris Literis, Allegoriae et Typi: ideo in tractatu De ratione legendi sacras Literas, ordine discussum est de alterius cuiusdam docti sententia: primum, quid ista duo sint, et quomodo a sese invicem differant: deinde, ubi et quando loca Scripturae allegorice exponere conveniat: tertio, quaenam sit ratio apte tales interpretationes colligendi: ac postremo, quis usus sit talium

alas. Ioel. 1, Dentes eorum, dentes leonum: id est, sicut dentes leonum. Vicinum huic est, quod particulae Similitudinis interdum omittantur. 4 Similitudinibus Hebraei saepe utuntur ita, ut eas a rebus quae tractantur, non separent, sicut plerunque Graeci et Latini: sed vel ita recto ordine recitant, non adhibentes applicationem, ac si pars reliquae materiae essent: ut, An nescitis, quod parum fermenti totam massam fermentet? Item, Non oportet vinum novum in veteres utres imponi. Et omnes omnino Parabolae sine explicatione huc referri possunt. Sic Christus utitur similitudine

fal prorsus nulli usui est, nisi ut abiiciatur: ita religio corrupta et doctores, si vel seductores fiant, vel etiam canes muti, prorsus nulli sunt usui, nec quicquam melius de eis fieri aut statui potest, quam ut omnes eos fugiant ac detestentur. 8 Saepe plures Similitudines ordine coacervantur, omni declaratione et applicatione omissa. Ieremiae vigesimotertio, Quid tritico cum stramine? Nonne est verbum meum ignis et malleus? Amos tertio, Num ibunt duo simul sine pactione? Num leo in saltu rugit, si non sit praeda proposita? Nam catulus leonis vocem suam edit de

praedae cepit? Num cadit avis in la queum positum in terra, quem non posuerit auceps? Num laqueum de terra aufert, cum omnino nihil cepit? Num clanget cornu in civitate, ut populus non paveat? Est ne malum aliquod in civitate, quod Dominus non fecerit? Sic Christus nonnunquam plures Parabolas ordine recitat sine expositione, eodem spectantes, et ad eundem scopum tendentes, Matth. 13. ut sunt de semine, de zizania, de sinapi, de fermento, et aliis. 9 Collationes omnis generis, sive Similitudinum sive Parabolarum, sive cuiuscunque generis oppositorum aut convenientium,

aut denique ob intellectum auditoris prius ponenda essent, posterius ponuntur: aut contra, quae posterius, prius. Prioris seu neglectae intelligentiae aut perspicuitatis exemplum sit illud Genes. 6, ubi prius de arca praecipitur, quam dilunium futurum praedicatur. Est aut quidem naturae ordine prius navis quam navigatio, priusque arca fabricanda fuit quam diluvium veniret: sed intellectus ratione de diluvio prius dici debebat quam de arca, ut Noe constaret, cur Deus arcam fieri praeciperet. Quorsum enim opus est structura arcae in terra arida procul a mari, si talis submersio

Usitatum est Hebraeis, ut alias quidem aliquid nimium, et quasi hyperbolice dicant, quod cum quadam lenitione ac moderatione accipiendum est: alias vero contra aliquid tenuiter dicant, et minus quam sensus aut res postulat, quod cum quadam intensione accipiendum est. De quibus duabus Regulis ordine dicam: ac primum de priore. Nimis igitur absolute et ample multa saepe in sacris Literis, praesertim in praeceptis, regulis et adhortationibus dicuntur, quae tamen non absolute ac simpliciter, sed ratione habita alicuius adiuncti, seu cum quadam conditione ac restrictione

id est, ne nimium et plus quam ipsum Deum timeatis, aut ne timore deficiatis. Ier. 10, Nolite timere a signis caeli. Michaeae 7, Amico noli credere, scilicet nimium. Psal. 112, A tristi fama non timebit. Ioan. 12, Qui amat animam sua, perdet eam: id est, qui nimium et non suo ordine ac loco amat. Matth. 13 Qui enim habet, ei dabitur: qui vero non habet, et quod habet, auferetur ab eo: id est, qui multum habet, aut non multum habet. Iohan. 16, Hactenus non petiistis quicquam in nomine meo: id est, non ita certa fide ac ardenter, ut debebatis, et postea facietis. Sic:

1. Hoc magis gaudium et admirationem piorum exprimit, dum illa eorum passim iactata vox formaliter recitatur. Crebro non exactissime observatur series rerum aut temporum in Narrationibus. Hysterologia multum utuntur Hebraei: saepe enim et narrando, et alias, non satis suo ordine gesta recensent, priora posterius, et posteriora prius commemorantes. Sic Ios. 2, prius narratur, exploratores fune demissos per fenestram: postea colloquium eorum et meretricis pertexitur: quod verisimile est prius in aedibus habitum fuisse: alioqui res facile prodi potuisset, si ex

dictum in fine capitis ponitur, cum videatur ponendum ante septimum versiculum: sic enim ponitur 2 Regum 2, vers. 8. Atque hanc sententiam quidam non satis dextre interpretati sunt ob hanc ipsam causam, quod parum suo loco recitatur. Sic et secundo Paralip. trigesimosecundo, quaedam non satis ordine narrantur. Sic primo Samuel. 28, repetitur mors Samuelis, et abolitio Pythonum, ob praesentem historiam exitii Saulis, et praesertim ob consultionem Pythonissae. In Narrationibus saepe nimis minutim singula narrant, cum satis esset aliqua tantum nominare: ex illis enim reliqua

qui spiritu ac virtute Heliae venerit. Sic negat, se esse talem prophetam, qualem tunc ipsi animo conceperant: id est, qui Messiam, post longum tempus venturum praediceret, ut alii antea sunt soliti: et de tali propheta etiam Dominus dicit, Lex et Prophetae usque ad Ioannem, excludens Baptistam ex ordine prophetarum, illosque usque ad Baptistam durasse affirmans. Sic dicit Christus, se in proverbiis locutum esse Apostolis, Ioan. 16, non indicans doctrinae obscuritatem, sed Apostolorum ruditatem, quibus eius dicta saepe mera aenigmata erant. Quae sententia dicti inde apparet, quia postea

scilicet, si non poenituerit. Sic, Destruite templum hoc, et in triduo restituam illud: id est, si destruxeritis. Cum omnia feceritis, dicite, Servi inutiles sumus: pro, si feceritis, quod tamen est impossibile. DE COPIA ET CONNEXIONE RERUM AC ORDINE SENTENTIARUM IN SACRIS LITERIS. Duo sunt inter alia non parva impedimenta in cognitione sacrarum Literarum, ingens videlicet copia, seu conferta quaedam densitas rerum aut sensuum, et earundem non semper rudibus perspicuissimus ordo. Quarum utriusque ratione cognita,

conferta quaedam densitas rerum aut sensuum, et earundem non semper rudibus perspicuissimus ordo. Quarum utriusque ratione cognita, vicissim non parum lucis perspicuitatisque eis accedet. Operaeprecium igitur fuerit, aliquid de utroque dicere, nempe tum de ingenti copia rerum aut sensuum, tum de ordine aut collocatione earundem. Primum vero de priore, mox de altero dicam. De Thucydide scribit Quintil. quod sit densus rebus, et brevis sermone: et Cic. quod sit magis copiosus rebus quam verbis, quodque sit ita creber rerum frequentia, ut verborum prope numerum sententiarum numero

sed non est minima illa quasi propria quaedam styli sacri consuetudo, ut dum summae brevitati studet, etiam cum copiose rem quampiam eloqui vult, ita etiam arcte intra illas laconismi sui (de quo postea prolixius agetur) metas cogat constringatque, ut eas quasi in unum cumulum congerere, et non ordine disponere ac proponere minus oculato videri queat. Est vero ea mentis humanae natura, ut praesertim in prima perceptione, perinde singula separatim intueri et accipere velit, sicut de visu Optici scribunt oculos tantum unum quid uno momento intueri, quin nec alii quidem sensus

sibi eas mediocri quodam spacio ac distantia a se invicem disponi, ut et singula separatim considerate et quasi interposita quadam mora ab alio ad aliud contemplandum progredi possit, quod magis praestant alii scriptores, laxiore sermone loquentes. Sicut enim, si merces quaepiam etiam bono aptoque ordine sint in loco nimis angusto digestae ac distributae, non satis bene considerari, pleneque examinari possunt, sicut in nimium angustis tabernis plurimis mercimoniis repletis accidit. Quod si in loco ampliore, apto ordine, liberisque spaciis laxaque serie disponantur, facile perspiciuntur ac

laxiore sermone loquentes. Sicut enim, si merces quaepiam etiam bono aptoque ordine sint in loco nimis angusto digestae ac distributae, non satis bene considerari, pleneque examinari possunt, sicut in nimium angustis tabernis plurimis mercimoniis repletis accidit. Quod si in loco ampliore, apto ordine, liberisque spaciis laxaque serie disponantur, facile perspiciuntur ac examinantur. Maxima ergo difficultas ac quasi quaedam obscuritas illius sacri copiae cornu inde proficiscitur, quod tam ingentes tamque variae opes intra summas angustias tum librorum tum et sermonis

sacri copiae cornu inde proficiscitur, quod tam ingentes tamque variae opes intra summas angustias tum librorum tum et sermonis coarctantur, ut cum etiam singulae illae quasi gemmae, smaragdi, adamantes, carbunculi, preciosissimique uniones a se invicem divisi sunt, nec tantum divisi, sed etiam ordine optimo collocati: tamen ob illas tantas angustias, vel potius ob nostram ruditatem, stupiditatemque ac caecutientiam in tantis rebus eas percipere non possimus. Faciendum ergo idem est, quod in cognoscendis parvis artificiosissimisque picturis aut sculpturis fit, ubi plurima

legatum Dei, seque eis proponere ipsum Dei filium, et eos iam ad hanc professionem religionemque divinitus vocatos: veluti vivis quibusdam catenis eos sibi alligat et subiicit, ut summa religiositate eius epistolam legant et amplectantur. Verum de hoc circulo Paulino, aliisque ei similibus, mox in ordine Sententiarum disseram. Hic videmus, quomodo aliud sit, illa primaria simplicissimaque sententia, et aliud, illa tam multa tamque gravia ac varia obiter inserta per ἐμβολὴν iniectionem, ut eam vocat Aristoteles, aut

gravantur, et obscurantur: ita etiam totus contextus sermonis quasi turget, et veluti gravidus est, confertis sententiis. Unde non unum genus obscuritatis ac difficultatis rudioribus et minus attentis oboritur. Quare nunc de altera propositi instituti parte, nempe de sententiarum in sacris Literis ordine ac connexione, agemus. DE ORDINE SENTENTIARUM AUT RERUM. De ordine sententiarum, quod ad materias ipsas attinet, methodi est disserere, de quo aliquid diximus, in tractatu De ratione cognoscendi sacras Literas: nunc de eo ordine ac sententiis dicemus,

quasi turget, et veluti gravidus est, confertis sententiis. Unde non unum genus obscuritatis ac difficultatis rudioribus et minus attentis oboritur. Quare nunc de altera propositi instituti parte, nempe de sententiarum in sacris Literis ordine ac connexione, agemus. DE ORDINE SENTENTIARUM AUT RERUM. De ordine sententiarum, quod ad materias ipsas attinet, methodi est disserere, de quo aliquid diximus, in tractatu De ratione cognoscendi sacras Literas: nunc de eo ordine ac sententiis dicemus, quae magis ad elocutionem sunt referendae. Sicut

sententiis. Unde non unum genus obscuritatis ac difficultatis rudioribus et minus attentis oboritur. Quare nunc de altera propositi instituti parte, nempe de sententiarum in sacris Literis ordine ac connexione, agemus. DE ORDINE SENTENTIARUM AUT RERUM. De ordine sententiarum, quod ad materias ipsas attinet, methodi est disserere, de quo aliquid diximus, in tractatu De ratione cognoscendi sacras Literas: nunc de eo ordine ac sententiis dicemus, quae magis ad elocutionem sunt referendae. Sicut actiones, ita et cogitationes ac sermo hominum

in sacris Literis ordine ac connexione, agemus. DE ORDINE SENTENTIARUM AUT RERUM. De ordine sententiarum, quod ad materias ipsas attinet, methodi est disserere, de quo aliquid diximus, in tractatu De ratione cognoscendi sacras Literas: nunc de eo ordine ac sententiis dicemus, quae magis ad elocutionem sunt referendae. Sicut actiones, ita et cogitationes ac sermo hominum sana mente praeditorum, a certo initio incipit, et ad aliquam certam metam, aut finem scopumve proprio compendiarioque tramite contendit. Habet etiam certas ac

vota, gratiarum actiones, et similes innumerae: alias aliae inter sese coniungi, et et praecedentibus adglutinari solent. Nec raro illae veluti litigant inter se, quaenam ut proxima pedissequa, priori adiungi debeat. Quin etiam saepe fit, ut ipsemet scriptor, qui veluti iudex de earum ordine sedet, dubitet, quamnam praecedentibus proxime adhaerere ac consequi permittere velit. Aliam enim interdum videt rei ipsius naturam poscere, aliam sermonis ordinem, aliam denique animum auditoris, qui cito explicari cuperet (aut alioqui id fieri utile esset) ex aliquo dubio aut cogitatione.

vel confirmatur, vel amplificatur, vel defenditur, quod plerunque per quandam occupationem obiectionis vel expresse vel tacite fit. Unde porro fit progressio ad conclusionem. Horum vero aliquid potest interdum esse propositio nova, cui suae rationes subiungantur. Naturali ergo ordine solent ista cohaerere. Propositio, cui additur interdum sua explicatio, vel per divisionem, circumscriptionem, aut similem formam, qualis est illa Rom. 3, ubi prolixe explicatur iustitia Dei, quae gratis offeratur. Sequitur eam ratio, cui mox deberet naturae ordine etiam

Naturali ergo ordine solent ista cohaerere. Propositio, cui additur interdum sua explicatio, vel per divisionem, circumscriptionem, aut similem formam, qualis est illa Rom. 3, ubi prolixe explicatur iustitia Dei, quae gratis offeratur. Sequitur eam ratio, cui mox deberet naturae ordine etiam secunda ac tertia probatio adiungi: sed accidere potest, ut illa prima ratio vel explicanda sit, vel confirmanda, vel illustranda, ac etiam amplificanda, vel denique contra adversarium tuenda. Fieri etiam potest, ut sit aliqua adversa obiectio aut cogitatio repellenda ac

ac veluti plane absoluta prima argumentatione, inchoatur nova ratio, cui simile quid attexi potest, cuiusmodi de prima dictum est. Absolutis vero tandem omnibus, sequitur principalis conclusio, veluti peracta tota ea sermonis parte, aut etiam tota instituta oratione. Haec de naturali ordine nunc monuisse sufficiat. Exempla proponere nimis prolixum foret, et sunt cuivis obvia. Ad observandam connexionem sententiarum Scripturae, utile est animadvertere discrimen huius voluminis ab aliis Ethnicorum aut philosophicis aut oratoriis scriptionibus. Nam illae omnes multo

quod spes non confundat: deinde duas quasi eius rationes aut fundamenta, quarum posteriorem instituens duplicata antithesi amplificare, illius duplicatae antithesis sententia coniungit, ita ut primum quasi sola antecedentia ponantur, deinde eis correspondeant consequentiae suae eodem ordine. Paulo post eodem capite septies sibi invicem eaedem sententiae aut sensa repetita correspondent, quae hic suis correspondentibus notis instar parallelarum linearum adscribam. Sicut α peccatum per unum hominem introivit,

perducendo homines in vitam aeternam. Sic in collationibus etiam alias Paulo sententiae alternatim positae sibi invicem correspondent, ita ut, sicut in Euclidis propositionibus, non tantum primum cum secundo, et tertium cum quarto coniungatur ac conferatur, sed etiam permutato ordine primum cum tertio, secundum cum quarto, ita ut distributae et a sese invicem distractae sententiae nihilominus sibi invicem consonent, sensuque ac mente modis omnibus inter se connectendae sint, si quidem sententia eius genuina plena haberi debet. Sic 2 Cor. 3, conferens legem

est collationi brevissime attextum. Sed partim ex praecedentibus, partim ex sequenti correctione. Verum non sicut peccatum, sic etiam donum, etc. facile ab attento ac intelligente lectore subintelligi potest. Huc possis referre Anantapodota, cum incipit scriptor aliqua ordine enumerare, et posito uno aut altero reliqua non pertexit: ut Rom. 1, Primum quidem gratias ago Deo meo. Sic Rom. 3, Multum secundum omnem modum. Primum quidem enim, quod concrediti sunt eis sermones Dei, etc. Aliqui tamen putant ibi Primum, non requirere sequentia membra,

gratia, quas Etymologicas, docendi gratia, nominabimus. Alias quidem filo ac textura ipsa orationis coacti, ut postea hoc magis declarabitur, quas Syntactitas repetitiones appellabimus. Alias ornatus causa, quas fortassis Rhetoricas recte appellabimus: de quorum singulis ordine dicemus, ac primum de repetitione Etymologica. Significant igitur hae repetitiones (ut ex autoritate patriarchae Iosephi iteratum somnium Pharaonis explicantis pronunciare possumus) certitudinem rei ac vim seu vehementiam quandam celeritatemve, aut frequentiam, et ut tertium

ne in concupiscentiis feceritis: sińe dubio aures clausula numerosiore mulceret: sed gravior interpres etiam ordinem maluit tenere verborum. Quomodo autem hoc in Graeco eloquio sonet, quo est locutus Apostolus, viderint eius eloquii usque ad ista doctiores. Mihi tamen, quod nobis eodem verborum ordine interpretatum est, nec ibi videtur currere numerose. Sane hunc elocutionis ornatum, qui numerosis fit clausulis, deesse fatendum est authoribus nostris: quod utrum per interpretes factum sit, an (quod magis arbitror) consulto illi haec plausibilia devitaverint, affirmare non audeo: quoniam

devitaverint, affirmare non audeo: quoniam me fateor ignorare. Illud tamen scio, quod si quisquam huius numerositatis peritus illorum clausulas, eorundem numerorum lege componat: quod facilime fit mutatis quibusdam verbis, quae tantundem significatione valent, vel mutato eorum quae invenerit ordine: nihil illorum, quae velut magna in scholis Grammaticorum aut Rhetorum didicit, illis divinis viris defuisse cognoscet: et multa reperiet locutionis genera tanti decoris, quae quidem et in nostra, sed maxime in sua lingua decora sunt, quorum nullum in eis quibus isti inflantur literis

circumstantiis: ipsa denique beata vita, quae in Christo per fidem gratuito confertur credentibus, et per Evangelium promittitur: sed et vere pia vita, quam omnia Christi tum dicta tum facta docent ac inculcant: id quod et totius huius operis Matthaei argumentum est. Traduntur autem res duplici ordine, naturali videlicet, quo res eo ordine quo gestae sunt, describuntur: et artificiali, quo non per omnia naturae ordo servatur, sed prout scriptori visum fuerit, et auditorum utilitas postularit, res gestae explicantur. Utroque usus est Matthaeus. Verbis utitur, quibus in historia

quae in Christo per fidem gratuito confertur credentibus, et per Evangelium promittitur: sed et vere pia vita, quam omnia Christi tum dicta tum facta docent ac inculcant: id quod et totius huius operis Matthaei argumentum est. Traduntur autem res duplici ordine, naturali videlicet, quo res eo ordine quo gestae sunt, describuntur: et artificiali, quo non per omnia naturae ordo servatur, sed prout scriptori visum fuerit, et auditorum utilitas postularit, res gestae explicantur. Utroque usus est Matthaeus. Verbis utitur, quibus in historia uti convenit, simplicibus, planis,

eius Antitheton, Quis contra nos? quasi dicat: Nemo nos accusare, nemo condemnare poterit: et tandem, Quis nos separabit aut avellet a Deo? Ad plenitudinem et illud Antitheton pertinet, Non pepercit filio, sed tradidit eum in mortem, addens finem, Pro nobis. Sic quoque recenset omnia ordine, filium esse datum, esse mortuum, esse resuscitatum, sedere ad dextram patris, et denique intercedere pro nobis: ubi quasi totam vitam et functionem Christi complectitur. Sic statim denuo proposita interrogatione, Quis nos separabit? mox plene omnis generis adversarios integre enumerat,

Talis forma loquendi crebro reperitur in Prophetis, et etiam in Evangelistis, praesertim in Ioanne, de cuius sermone postea dicetur proprio Capite. De illa forma pleni sermonis, cum aliquid primum breviter proponitur, deinde id idem copiosius explicatur, in capite de Ordine sententiarum dictum est. Ad hanc sermonis formam forte et illud referri potest, quod Ambrosius epistola sexagesimatertia, libro octavo dicit, in omni arte debere esse causam, materiam, et perfectionem, idque crebro in Scripturis reperiri. Verba eius haec sunt: Scriptores, inquit, divinorum

Illud quoque ei perusitatum est, ut cum etiam particulare aliquod argumentum tractat, nihilominus probationes ex generalibus principiis aut universalibus sententiis petat: et vicissim ex singularibus sententiis aut factis universalem doctrinam eliciat. quod idem ferme est cum eo, quod in ordine sententiarum dixi, eum modo a thesi ad hypothesin, modo contra solere transire. Ut 1 Cor. 5, de unius incestu agens, transit ad omnium repraehensionem, et ad universalem doctrinam, quod modicum fermenti totam massam inquinet. Et contra 1 Tim. 5, viduis praecipiens, petit probationem ex

Eant nunc, ac meam μικρολογίαν damnent in sacris Literis, cum tam minutula curae sint tanto episcopo. Et tamen quid hoc sit, quod offenderat Augustinum, nequeo divinare. Porro in concupiscentiis non ob id tantum in fine ponitur, ut consentiat cum ordine Graeci sermonis: verum etiam quod illic magis ferit aures. Nam carnis curam haberi non vetat, ideo velut ἐπιφωνεῖ in concupiscentiis. Apud Graecos prior pars, καὶ τῆς σαρκὸς πρόνοιαν,

altitudinis elaborationem: verissimam autem et rectae opinionis, et quae nihil habet neglectum, aut aegre adeo explicabile. Nam his qui non adhibito studio et ingenerose a verbis excidunt, aliquando incohaerentia et dissona dicere videtur: qui vero studiose et sobria raciocinatione relegunt, magno ordine et veritate plena. Proinde exacte de his nunc tractare, ipsum per se solum ingens opus fuerit. Bucerus quoque hanc eandem quaestionem de Paulina eloquentia prolixe tractat: cuius sententiam cognovisse operaeprecium fuerit. Sic igitur ille scribit in Praefatione epistolae ad

Statim in salutatione Epistolae ad Rom. praelongum est Hyperbaton, in quo ex occasione, quod se Apostolum nominasset, quid Evangelium ipsum sit, totumque Christi mysterium, cum ratione suae vocationis, ordine perstringit. Istuc videri queat intempestivum et praeposterum, salutatione nondum absoluta. At si cogites quanti Romanorum interfuerit, ut ipsum Apostolum Christi verique Evangelii praeconem et Evangelium ipsum rite agnoscerent, quam idem merito ardere debuerit Apostolus studio salutis

caelitus venerit, seque patefecerit. Sic ibidem primum dicit, Si in luce ambulamus, sanguis Christi nos mundat ab omni peccato. Mox plene exponit, quid sit in luce ambulare, et quomodo sanguis Christi nos purificet. De hoc genere explicationum aut expolitionum, multa superius dixi in capite de Ordine sententiarum. Antitheses multae. Secundo crebrae sunt Antitheses, tum contrariorum, tum diversorum, tum sententiarum, tum verborum, affirmative et negative: ut Ioan. 1, opponuntur tenebrae luci: nati ex Deo, natis ex hominibus:

Promiseram superius, me expositis iis tractatibus qui proprie ad Grammaticam, sermonemque sacrum pertinent, quosdam semitheologicos libellos adiecturum esse, qui nihilominus ex sermonis ac tractationis sacrae natura magna ex parte petiti essent, indeque dependerent. Hosce igitur nunc ordine adiiciam: nec puto quenquam adeo iniquum censorem fore, qui dicat, me instituti immemorem, amphoram initio inchoasse, et denique opus in formam urcei invertere, dum mei hi tractatus paulatim in Theologiam

ut merito clavis Biblica appellari queat. In quo opere, aliisque meis, semper me illud consolatur, quod non laudem applausumque summa arte industriaque perfecti operis venor aut sector: sed tantum publicam utilitatem, ac gloriam Dei, optimo animo et studio quaero: ut si maxime quis aliquid vel in ordine, vel in limatione, aut aliis partibus desideraverit, nostramque operam parvi fecerit, non ita nimium dolituri simus: modo sint aliqui boni ac pii, qui hinc non parum fructus percipiant, ac pro eo gratias Deo patri Domini nostri IESU Christi, omnium bonorum unico fonti ac largitori, agant.

naturae sermonis, rationis disserendi et rerum communium percipere debuissent, ut aliquid adiumenti ad intelligendum sermonem et cogitandum in hac professione haberent, ipsam vero rei aut materiae principalis totius Theologiae institutionem solum ex sacris Literis haurire: illi contra inversoque ordine, non ancillares aut adminiculares quasquam noticias facultatesque sed ipsam principalem rerum Theologicarum scientiam ex illis suis paedagogicis, humanisque scientiis hauserunt. Qua idea Theologiae, in suo cerebro iam praeformata, tantum ferme in eum usum sacras Literas cognoverunt, ut eis

ex tota familia dare certam quantitatem cibi, potus, et etiam operarum: hinc Latinae voces, Demensum et pensum. Hac metaphora et Christus ipse in deprecanda sua cruce ac passione apud patrem, usus est: ubi etiam illud verbum Transire convivale quid sonat, quasi si sedentibus in ordine convivis, cum alicui imbecilliori parcitur, et poculum ordine progrediens, pertranseat ante eum ad sequentem, ne ille id in manus accipere et exhaurire praeter vires ac voluntatem suam cogatur. Variae etiam metaphorae sumuntur ab ebriosis ac ebrietate et vomitu aliisque

etiam operarum: hinc Latinae voces, Demensum et pensum. Hac metaphora et Christus ipse in deprecanda sua cruce ac passione apud patrem, usus est: ubi etiam illud verbum Transire convivale quid sonat, quasi si sedentibus in ordine convivis, cum alicui imbecilliori parcitur, et poculum ordine progrediens, pertranseat ante eum ad sequentem, ne ille id in manus accipere et exhaurire praeter vires ac voluntatem suam cogatur. Variae etiam metaphorae sumuntur ab ebriosis ac ebrietate et vomitu aliisque accidentibus: quae alias vertiginem falsae doctrinae notant, Isa. 28.

Meschias secundum prophetias nasceretur, nec iure de persona eius dubitari posset. Qua de causa etiam cognomina de nomine parentum soliti sunt accipere, ut tanto diutius propagatio in omnium memoria haereret, dum semper nominato filio etiam parens aut avus est nominatus, aut etiam plures maiores ordine. Hac eadem de causa aut occasione etiam familiae habuerunt propria sepulchra, quo suos mortuos recondiderunt: qui mos multum servatur etiam in Italia, et olim in Graecia: unde ditiores familiae aut singuli etiam viri, soliti sunt sibi ac suis splendida monumenta struere, quae

qua ratione, et quibus de eo praecedentibus Dei praedictionibus ac promissionibus, ne de Meschiae persona incerti erraremus aut dubitaremus. Istud vero somnium aut opinio de perpetuitate eius politiae ac regni, admodum rationi humanae gratum probatumque fuit: delectatur enim ea illo ordine, opibus ac securitate, defensioneque, quam inde expectat. Nec enim videt humana mens, quomodo religio sine carnis brachio et politica ope diu conservari queat. Sic videmus humanam sapientiam etiam in Papatu sibi regnum religionis ex gladii potentia, regum defensione, et Ecclesiasticis

suos Moses direxerit, in quid desinat, aut quod tandem τέλος τοῦ καταργομένου sit, ut Paulus 2 Cor. 3 loquitur. Parit et illud aliquam obscuritatem in veteri Testamento, quod originalis pestis variis modis adumbratur, quos ordine recensebo. Primum enim, raro originalis corruptio prorsus perspicue, plene, et quasi ex professo proponitur, sed plerunque tantum breviter, ut Gen. 6, 8. Ierem. 17. Quae brevia dicta negligentior auditor nimis facile transuolat, non cernens ibi tanti momenti res agi. Quare

vulneret, sed etiam interna: atque adeo illum ipsum nequam veterem Adamum, in imis latebris cordis humani latitantem, apprehendat, confodiat ac iugulet. Amplificatio praeceptorum. Facit autem ille id hac circiter methodo aut sententiarum ordine (de quo et in disputatione de Iustificatione) intimam Mosis mentem clarius evolvens. Primum addit amplificationem aut explicationem thesium Decalogi, qua ostendit, tum quam late pateant istae tam breves synecdochae praeceptorum, tum et quam perfectam absolutamque integritatem ac obedientiam,

Porro pugna et conciones Prophetarum, Christi et Apostolorum cum Iudaeis, eodem modo ab ultimo et pessimo gradu impietatis incipientes, regrediuntur: et populum Israeliticum ad meliores fontes aut initia, unde deviaverat, reducere conantur: quos gradus et materias Propheticarum concionum, ordine brevissime recensebo. 1 Quod illa non tantum non mandata, sed etiam prohibita, ac prorsus impia opera perversorum cultuum, in quibus populus proram ac puppim salutis collocabat, sint extrema impietas summaque iniustitia. 2 Quod frustra Deus colatur mandatis ac

hominem et liberatorem populi Dei, se fore eorum sacerdotem, et expiatoriam aut propitiatoriam victimam: seque fore verum pascha, non illas Leviticas hostias, quas eis nunc proponebat. Verum ut aliquanto certius huius sententiae evidens ac invicta veritas pateat, rationes hic aliquot ordine, ut in conspectu sint, adscribemus. Utile enim est in tanti misterii explicatione, pectora nostra confirmata ac corroborata esse. 1 Prima igitur ratio sit, quam diximus, quod verus Deus, ac praesertim haec divinitatis persona, de

vocales, primum excogitata sunt, minus autem necessaria postea. In omnibus enim artibus primum utilitas necessitasque spectari solet, postea de num commoditas. Unde et apud Graecos, et apud Latinos quaedam minus necessariae literae longo tempore postea additae esse commemorantur. Hoc ordine etiam Plato in Philebo literas inventas affirmat, sive ille serio id dicat, ut ab aliis historiam per manus accepit, sive ratione ipsa cogitationeque hunc ordinem maxime naturae convenientem verisimilemque animadvertit. Quem locum et propter autoris nomen, et sententiae elegantiam adscribam:

permansisse, donec puncta inventa sunt. Alterum est, quod dicunt, novum Testamentum satis dilucidie scriptum esse, ut non valde multum Ecclesia damni pati possit, etiamsi quis vetus Testamentum aliter, atque convenit, legere velit. Quorum alterum quam falsum sit, alterum vero etiam impium, suo ordine ostendemus. Nam qui dicunt retentam esse lectionem, quae inde usque a Mose per manus tradita sit: non solum non confirmant quicquam, sed et valde inconsiderate loquuntur. Utenim concederemus assidue in eruditorum manibus Biblia versata esse: tamen nulla est tanta memoria, quae in

si eorum Biblia fuissent punctata. Igitur concludunt, neque Latinum, neque Graecum interpretem habuisse Biblia punctata: si autem ipsi non habuerunt, nulla fuerunt eorum temporibus adhuc puncta. Hoc ferme est eorum praecipuum, vel et unicum argumentum, ad cuius nos singula membra ordine respondebimus. Primum, quod dicunt de nominibus pro priis, respondemus esse usitatissimum, ut quaevis lingua tum literata, tum illiterata, aliena pro pria nomina ad suarum aurium iudicium ita transformet, ut vix agnoscere possis, sint ńe eadem, aut omnino diversa: idque cum sit notissimum,

et dilectissimos collegas oro, uti me de Hebraeae linguae necessitate ac utilitate dicentem non tantum patienter, sed et benigne amanterque audiant. Multae igitur sunt gravissimae causae, cur haec lingua studiosis verae pietatis et religionis omnino discenda ac percipienda sit, quas ordine recensebo, sermone si non eleganti ac ornato, at certe simplici et perspicuo, bonasque ac utiles res continente, ut saltem sensa nostra (qui sermonis primarius usus est) studiosa iuventus liquido percipere possit. Neque enim me Rhetorem esse profiteor, et simplici ac perspicua oratione

ac impediunt linguarum studia. Nolo iam recentium Theologorum et aliorum, tametsi summa eruditione ac fide praeditorum testimonia recensere: tantum veterum quorundam compendia percurram. Maximi fecerunt olim Ecclesiae plures versiones Bibliorum, eoque tandem omnia collecta, ac in ordine redacta primum hexapla, deinde et octapla vocarunt: eo nimirum studio ac fine, quod ex pluribus versionibus diligenter inter se collatis, se certum ac genuinum sensum obscurorum locorum habere posse sperarunt. At quanto id clarius ex ipsis fontibus Hebraeis habere potuissent?

fructu utilitateque censemus, eaque quasi esca aut illecebra praecipue allicimur ad omnem conatum ac laborem. Multas igitur ac praeclarissimas utilitates, usus aut maxime necessarios fructus Scripturae, eiusque lectionis spiritus Dei passim in Bibliis commemorat, quarum aliquas ordine exponemus, ut semper ob oculos esse, spectari et considerari possint. Primum enim Rom. 15 et 1 Cor, 10 dicit, Scripturam in nostrum usum utilitatemque divinitus scriptam conservatamque esse, ne quis eam ita frigide somnolenterque, sicut veterum poemata, aut peregrinas

affectant. Sic enim sentiunt, secumque suaviter ratio cinantur aut potius somniant, varios iam esse libros, ut Postillas, Institutiones, Enchiridia, Locos, Catechismos, Methodos, Compendia et similes, in quos si translatum, quicquid usquam boni in sacris Literis contineatur: idque tum ordine, tum sermone ita sibi apto, ut ibi summa facilitate omnia necessaria plena manu haurire, et in sinum suum infundere queant, quae in sacris Literis veluti frustulatim ingenti labore vix colligerent. Quare ambages sacrarum Literarum minus curandas esse censent: sed tantum in solis illis suis

Dicet ergo aliquis, quem igitur tu tandem locum, fructum aut utilitatem ex talibus libris petendam, quam etiam operam, studium aut tempus illis tribuendum censes? R. Methodici libelli cum omnium aliarum scientiarum, tum et Theologiae summam praecipuorum capitum compendio, recto ordine, sermone et tota forma suae aetati conveniente, iuventuti discentibusve proponunt. Id hominum praesertim rudium menti memoriaeque cumprimis convenit ac utile est. Cum enim ea non tantum finita, sed et prorsus imbecilla infirmaque sit, finitum quid, ordinatum et compendiarium flagitat, et

ut nulla prorsus difficultate exhauriri, et in aliud scriptum omnia transfundi queant: cum vere sit thesaurus inexhaustus, habens in singulis suis partibus immensam opulentiam, nunquam, donec hic mundus stat, plene exhauriendum aut pervestigandum. Nec tamen caret Scriptura methodo aut ordine, cum in toto opere, tum et in singulis libris, singulis materiis aut capitibus, vel denique etiam sententiis. Nam ut de aliis eius methodis vitandae prolixitatis gratia nunc non dicam, praesertim cum id alii magna cum laude fecerint. Epistola profecto ad Romanos et Galatas aptissima

Utile verô admodum, vel necessarium potius esset, ipsosmet principes vel omnes, vel aliquos saltem eorum interesse: imo aliquos ex eis praeesse synodo; quo et modestius et quietius omnia agerentur, et quorundam importunitas, ambitio, et imperiositas reprimeretur, omniaque tanto magis ordine, iuste, modeste ac pie agerentur. Et denique, quo ipsi audita utraque parte suis, non alienis auribus, tanto certiores essent, quidnam verum aut falsum in istis controversiis esset, eoque rectius et securius pronunciare ac exequi, quae iusta piaque sunt, in suo regimine ac regione possent,

Lutheri nihilominus constans et perpetua sententia, tanquam electi organi Dei ad instaurandum Evangelium divinitus hoc tempore excitati, seu ultimi Eliae, plus aliis valeat. Septimo, in synodis olim plerunque ita factitatum esse videtur, ut proposita quaestione, mox omnes Patres ordine de ea consulerentur, quidnam singuli sentirent. Utilius verô longe futurum existimamus, si mox, post propositionem, disputatio accurata, ex verbo Dei, de proposita controversia, inter actores et reos, Dialectica potius ratione quam Rhetorica institueretur: quia ita pie et solerter quaestio

ratione quam Rhetorica institueretur: quia ita pie et solerter quaestio examinaretur, ut verbum Dei convincens et constringens errantem, omnibus monstraret, quid sit verum, quid falsum, in proposita controversia. Qua peracta, tum demum ita Theologi aut convocati dicerent, suam quisque ordine sententiam, non ut aliquid suo arbitrio, ut politici iudices, statuerent, sed ut vincenti et praelucenti eis verbo Dei assentirentur et applauderent, comprobata sua sententia, non modo suffragio, sed etiam autoritate Scripturae, qua, ut ei sententiae assentiantur, divinitus se moneri cogique

discedere ad alia, priusquam illa fuerint liquido explicata, vel confirmata, vel refutata. Hoc enim multo est aptius ad veritatem inquirendam, singula videlicet argumenta simplici sermone breviterque recitata ordine examinare, quam multa congerere, confundere et eadem subinde repetere, nec quicquam satis discutere, ut ferme in Lipsica disputatione, fraude adversariorum, ne quicquam querente Luthero, sub initium instaurati Evangelii, factum est. Hoc enim modo lente cauteque festinando ac

renovare, ut nunc, proh dolor, a quibusdam doctis et potentibus maxima cum Ecclesiae perturbatione et conscientiarum pernicie factitatur. Plura de forma synodi in protestatione contra conciliabulum reperies. REGULAE DISPUTATIONIS. Quo vero omnia meliori ordine ac modo, et ad inquisitionem veritatis utilius in ipsa disputatione agantur: volumus regulas quasdam disputationis simul proponere, tametsi supra aliquae earum iam recitatae sint. Cum enim omnis fructus ac utilitas synodi, nempe veritatis illustratio, et errorum condemnatio, ex ipsa

Dictum supra est, non homines ullos, sed ipsum Dei verbum, aut etiam dilectum Patris caelestis Filium in tantis rebus ac controversiis nostrum iudicem esse oportere. Ut igitur maxime talis aliqua difficultas nobis sese obiiciat, tamen, si modo de aliis regulis Synodi, et praesertim, ut placide, ordine, ac ex oraculis Dei, neglecta omni humana potentia, sapientia et prosopolepsia disputetur, convenire queat, et in electione iudicum iustus delectus habeatur, Synodoque pii principes intersint, vel etiam praesint: non desperamus nos, Domino iuvante, verbo Dei et evidenti veritate ita errores

esse ad tempus adaptatas et varie intellectas, ita ut uno tempore secundum currentem universalem ritum exponerentur, mutato ritu iterum sententia mutaretur. (Nota: hoc est, Verbum Dei manet in aeternum.) Christus enim, cui pater regnum caeleste terrenumque tradidit, in utroque praesidens, miro ordine angelorum hominumque mysteria pro temporum varietate dispensat: et quae singulis temporibus congruunt, vel occulta inspiratione, vel evidentiori illustratione suggerit. Quare etiamsi hodie alia fuerit interpretatio Ecclesiae eiusdem praecepti Evangelici, quam aliquando: tamen hic

horrendis execrationibus et anathematismis, ac insuper ferro ac igni persequutus est, aliquibus se concedere velle decernit: et insummam contumeliam plenissimamque abrogationem sacrificii et passionis Iesu Christi suum Missaticum deum Maozim, denuo in templo Dei erigit. De quibus nunc hîc ordine breviter dicam. Communionem sub utraque (uti loquuntur) specie, a filio Dei nomine aeterni Patris, ac Creatoris totius mundi, in suo sacrosancto Testamento, non tantum institutam, sed etiam severissime mandatam, ab omnibus Patribus comprobatam, et amplius quam per 1300 annos

per communia et etiam rationi nota principia demonstrari, contrariaeque obiectiones refutari, ut etiam rationi verisimilia videantur. Sunt autem haec principia. I Principium. De Dei essentia non est iudicandum ex humana ratione, vel terrenae huius naturae ordine: quandoquidem ipse tum veluti figulus eius est, tum etiam eam in infinitum excellit in omnibus: sed statuendum, posse eius essentiae longe aliam esse rationem, quam nostra mens assequi vel cogitare

intelligat septennis puer, quam antea omnes Monachi et Sophistae. FINIS. ELENCHUS CAPITUM, QUAE EX ORDINE IN ALTERA PARTE CLAVIS SCRIPTURAE TRACTANTUR. De ratione cognoscendi Sacras Literas. Tractatus I. 1 Causae difficultatis Sacrarum literarum. ibidem. Remedia 4 Regulae cognoscendi Sacras literas ex ipsis desumptae 5 Praecepta de

51 De prophetia 54 De psalmis 57 De libris sententiarum 58 De Evangelistis 59 De epistolis Pauli 61 Quomodo ex iis Scripturarum locis, quos assequeris, multiplicem doctrinam atque fructum spiritualem decerpas 63 Quae, et quo ordine in tractatione Sacrarum literarum observanda sint 66 ¶ Sententiae ac Regulae Patrum, de ratione discendi Sacras literas. Tractatus II. 71 Basilii M. adhortatio ad studium sacri sermonis, et lectionem Sacrarum literarum. ibid. Patrum aliquot loca

Thalmudistarum autoritatibus confutata 233 Sermo secundum speciem aut hominum opinionem, non secundum rei. existentiam 234 Factum pro dicto et contra 305 Sermo non tantum rem, sed et cogitationes auditorum spectat 236 De copia et connexione rerum ac ordine sententiarum in Sacris literis. 239 Densitas sensuum ac rerum in Sacris literis. ibid. De ordine sententiarum aut rerum. 242 Lapsus styli ex alio in aliud 247 Anandapodoton et anacoluthon 253 De variis repetitionibus 254

234 Factum pro dicto et contra 305 Sermo non tantum rem, sed et cogitationes auditorum spectat 236 De copia et connexione rerum ac ordine sententiarum in Sacris literis. 239 Densitas sensuum ac rerum in Sacris literis. ibid. De ordine sententiarum aut rerum. 242 Lapsus styli ex alio in aliud 247 Anandapodoton et anacoluthon 253 De variis repetitionibus 254 Appendix repetitionum 261 ¶ De stylo sacrarum literarum, tractatus V. ibid. De simplicitate

Aquila excitat nidum suum 195 ¶ Ios. 2. Narraverunt omnia quae invenerant eos 186 3. Ut sciant, quod quemadmodum fui cum Mose, ero tecum 203 ¶ Iudic. 4. Et ipsa quidem habitabat sub palma Debora, etc. 172 5. Stellae manentes in ordine et cursu suo, adversus Sisaram pugnaverunt 234 9. Violentia 70. filiorum Gedeon veniet super Abimelech 186 17. Quisque quod bonum est in oculis eius faciet 192 ¶ Ruth 2. Vadam et colligam spicas, etc. 191 3. Si propinquus tuus

Eloquia S. Scriptura. S. diligentia summa scrutandae 384. in genere quae humanum genus doceant 123. in timore Dei legendae 5. 6. mirabili artificio conscriptae 16. quare methodice tradantur 34. quomodo legendae, praecepta 12. 13. 14. 15. inde. quomodo scriptae 49. suo quodam ordine scriptae 70. tum vetustissimae, tum certissimae 442 literarum Graecarum et Hebraicarum cognatio 361. etc. maior quam punctorum ratio habenda. ibid. divinarum authoritate traditum, sine ulla cunctatione asserendum 105. demonstrationes 38.

106. tractatio qualis 31 literis S. contraria si qua in Gentilium libris inveniantur, falsissima 105. non credentes, nullam posse invenire rationem, unde falsas esse convincant 105. potius quam angelis aut mortuis credendum. ibid literas quo ordine Plato inventas esse affirmet 365. sacras cognoscendi regulae 5. 6. 7. in qua veneratione homo pius habere debeat 14. non solum mores, sed et parentes praedicabilium solere laudare 102. quomodo Curtisani Romani tractent 431. sibimet constare 395 in Literis S.

183 mathematicae res cur simplicissimo sermone exponi possint 239 mathaeologia Sophistarum 10. 11 ex Matrimonio quomodo sacramentum factum 385 Matthaeus cur Iosephi potius quam Mariae genealogiam texuerit 336. quo ordine utatur 270 Matthaei consuetudo quae 93. operis argumentum 270. verba qualia. ibid. Matthaeum in citandis scripturis non lxx. interpretum, sed Hebraicam authoritatem sequi 61 medicinae salubres 164

Hebraei diducant. ibid. in Oratione Paulina quomodo versandum 242. 243 oratorum in scribendo ratio 49 ordo naturalis 244. qui Aristoteli 247. scientiarum tradendarum triplex 32 ordinis author Deus 8 ordine nihil magis εὔχρητον. ibid. ordines docendi tres. ibid. in papatu varii 438 Origenes allegoriarum studiosus 404. 405. cur ab Epiphanio et Hieronymo reprehensus 95. qua aetate Hebraeam

437 scientiam ethicam quid tollat 10 scientiae an prorsus inutiles aut noxiae ad cognitionem scripturarum 12. omnes tria habent, in quibus ab aliis differunt 26. inter Scientias alias et Theologiam discrimen 37 scientias triplici potissimum ordine tradi 32 in Scientiis a quibus primum incipiendum 7 scopus certus omnium scriptorum sanorum 14 scopus scripti totius, et singularum eius partium, diligenter observandus 15. 16 scopi argumenti, dispositionis etc.

collationibus quo studio res vestigandae sint 204 similitudinum evidentia 277. explicatio 201. vehementia 221. usus 200. 201 Similitudines in principali tantum scopo convenire 31. magis illustrare, quam confirmare. ibid. plures saepe ordine coaceruari 201 per Similitudines varias Deum nobis loqui 87 in Similitudinibus interdum res pro epitheto poni videtur 202 Similitudinibus multis et variis cur eadem res in literis S. insinuetur 105 in Similitudinibus, parabolis,

Omnia iustitiaeque nouo fulgore coruscas,
Nempe ferens aequam nullo non tempore lancem.
Quis manifesta neget? Quis non fateatur et ornet?
20  Tu, multa solidae pietatis luce refulgens,
Perpetuo invigilas cunctis ex ordine rebus,
Ad uerae spectant quae relligionis honorem,
Et columen patriae, terrarum sceptra tenentis
Ac pelagi, aeternoque caput tollentis Olympo.
25  Caelicolum dono Veneta tu missus ab urbe,

1.96  His actis Tragurina cohors festiva ciebat
1.97  Gaudia: votivi ardebant altaribus ignes.
1.98  Deinde oratori grates egere perennes.
1.99  "O pia progenies", edunt longo ordine Cives
1.100  100 "Officiis ęquare tuum quis possit amorem? 28
1.101  Vicisti vires collato munere nostras.
1.102  Ergo tibi altitonans mercedem

circum 56
3.82  Lilia, vel capulo plorantes oscula figunt.
3.83  Divus adhuc media tumulandus in ęde iacebat,
3.84  Quum varii ęgrorum cernuntur in ordine motus:
3.85  85 Lincea Ioannes donavit acumina cęcis,
3.86  Ast alibi turbę solidantur membra trementes;
3.87  Cernere erat volucri claudos concurrere gressu,

4.222  Contulit? et quali vos, o, discrimine Divus
4.223  Eripuit: que signo dedit, quo numine servat?
4.224  Dicite Ioannisque ex ordine promite laudes.
4.225  225 Perplexus dubia Iordanus mente vagabat
4.226  Verane ter sancti Miracula presulis essent;
4.227  Quare spina mihi digitum penetravit acuta

obscura Umjesto obscuram. faciem, inertem spiritu carentem. Et osor luminis mundus, et tortuosi fluxus. A quibus vulgus attrahitur. 245 Quaere paradisum. Quaere tu animae canalem, unde, aut quo ordine. Corpori inservieris, in ordinem, a quo effluxisti. Rursus restituas sacro sermoni operam uniens. Neque deorsum sis pronus, praecipitium in terra subest. 250 Septemvios trahens per gradus: quo sub.

5.10.2  Historiae princeps creditur Herodotus. Thucidides.
5.11.1  Atticus hic scriptor miro res ordine gestas
5.11.2  Tradit, ob id primo dignior ire loco. Isocrates, et Xenophon.

11.8.5  Et quos faelices nuper mirabar, ab alto
11.8.6  Culmine deiectos rursus ad ima trahi.
11.8.7  Nil adeo solidum, aut firmum, ruere omnia nullo
11.8.8  Ordine, praecipitat quo Dea coeca rotam.
11.8.9  Nec qui consulto, nec qui sapienter agit rem.
11.8.10  Aut sapere, aut recta consuluisse sibi.
11.8.11  Vir tamen ille omnes qui spes

Croesi consilium Cyro Regi datum.
13.33.1  Cum pax alma viget. solvit sua iusta parenti
13.33.2  Natus, et incedunt ordine fata suo.
13.33.3  It contra pater infaelix e funere nati,
13.33.4  Sanguinea quoties Mars quatit arma manu.

surgens Aurora diem vehit ore sereno,
16.2.30.14  Vos simul excipiet, iunget et ille locus. Gregorii Natalis Rhacusani, ex ordine Praedicatorio, viri doctissimi, et Polygraphi Epitaphium
16.2.31.1  Hic est ille senex Gregorius, ille sacerdos,
16.2.31.2  Ille Rhacusanae gentis, et urbis honos.

16.2.65.7  Scota Clytemnestre, sceleris sed vindice ferro
16.2.65.8  Hinc iacet infaelix truncus, et inde caput. Stuarda gens, quae aetate nostra extincta est; quinque ordine Iacobos Scotiae reges habuit, qui omnes ferro interiere, praeter ultimum, quem post acceptam ab hoste cladem, animi aegritudine periisse constat. Maria vero huius filia haeres, rarum, et Boccatio scriptore dignum, miseriae humanae exemplum

in uadis suspectis, aliisque locis opportunis, longe lateque intentius instituit; militum cateruas disponit, acies ordinat et quacunque nostros obsessis opem laturos rebatur cautus praecludit. Insuper quod uirium, quod roboris habebat, summo studio opponit. Omnibus sic ex ordine dispositis et castris bene communitis aggeres excitat, pluteos et scalas parat, bellica denique firmat tormenta, caeteraque omnia, quae non minus ad obsidionem, quam ad oppugnationem necessaria fore censebat, incredibili celeritate praeparat.

operam nauare coepi, a qua magna ex parte sum ea molestia levatus, quę solet eos exercere, qui patriam deserere coguntur. Coeterum, inter legendum plurima sese mihi obtulere, quę ad hanc nostram Dalmatiae provintiam pertinebant, quę propterea hoc in ocio ex temporum ordine in unum redigere, atque de rebus Dalmaticis historiam contexere decrevi, itaque feci. Magnam, vero, lucem operique meo huic attulit labori commentariolus, qui de Dalmatiae regibus inscribitur e Slovina a Marco Marulo in Latinam linguam conversus. Quę quidem historia sicut tum

eadem grauitas per 27, hoc est per cubum ex 3, numerus productus dabit grauitatem sphaerae, habentis diametrum 3/4, unciae, et si multiplicetur per 64, hoc est per cubum ex 4, numerus productus dabit grauitatem sphaerae, cuius diameter est 4/4, hoc est unius unciae, et eo deinceps continuo ordine,

18.12. Elem. Porro ad inueniendas grauitates sphaerarum ex reliquis metallis vel ex quacunque alia materia, haec erit ratio. Fiat ut 1, ad 1 41/74, hoc est ut 74, ad 115, (si de grauitate

ut 279, ad 29. Atque ita habebuntur tres gravitates trium aquae quantitatum, quarum prima aequatur auro puro 24, unciarum, secunda massa propositae 24, unciarum, et reliqua corpori misto ex argento et aere similiter 24, unciarum quae quidem tres grauitates in numeris disponantur eo ordine, quo sequitur.

Deinde quaeratur differentia inter primam et tertiam aquae grauitatem, quae est unc. 1 1227/5302, et haec differentia statuatur pro primo proportionis termino, pro secundo termino ponatur grauitas assae propositae

Deinde fiat ut 279, ad 29, ita rursum grauitas 5301, ad aliam, hac enim ratione producetur numerus 551, debitus grauitati aquae, magnitudine aqualis corpori misto ex argento et aere grauitatem habenti eandem cum eadem massa proposita. Atque hae tres grauitates aquae scribantur eo ordine quo supra; inuentisque differentijs inter primam et

5.huius

tertiam, nec non inter secundam et tertiam, quae sunt 272, 238; statuatur pro primo proportionis termino prior differentia 272, et

Quaeratur exempli gratia quam habet grauitatem in aqua aurum purum seu aurum 24, partium cuius grauitas in aere est lib. 1. Haec in supremo ordine e regione denominatoris partium 24, sub titulo grauitatis auri in aqua, datur unc. 1 1. Scrup. 8, Gran. 20 172/1767, quae fractio licet exprimi possit minoribus numeris nempe 4/19, libuit tamen illam maiorem in tabula ponere, ut omnes fractiones totius tabulae

illa sit, an personalis, octavas et illas an ad breves, vel generales, an ad universalia Regni comitia, pertinens, vel sit extraordinaria, an privilegiata absolute, et pro quibuscunque personis, vel pro aliquibus tantum, quo ordine inchoanda, et quibus diebus prosequenda; pro diversitate item iudicum, ut vocantur, Ordinariorum, qui plures sunt, cui quae causa competat discutienda, haec et alia de iure, de lege, de moribus, de consuetudine, de

occasione, vel necessitate adferatur, omittendum, si quid iustis ex rationibus omissum est, adferendum et nullo modo subticendum, alia multum nocere, alia parum prodesse, quaedam clarius, vel alio dicendi genere, quaedam pressius et alio ordine dicenda fuisse, et sexcenta alia, contra authores, et contra libros, et censeantur et exprobrentur; hanc ego aestimationum diversitatem, quae si rectae sint, conatum meum non improbabunt, si obliquae atque corruptae, ipsae sunt

prosecutione casuum notoriorum, aut alias causarum articularium, si quam huiusmodi, Regnum aliquando contra aliquem constituerit. Ubi Nota: quod quaelibet causa, virtute alicuius contractus inchoata, eo praecise modo brevi, et ordine, processuque terminari debet, quo causa praetextu bonorum, per defectum seminis, quorumcunque decedentium, ad collationem Regiae Maiestatis derivatorum, finiri determinarique et concludi solet. 2. tit. 71.

acquisitae, et adiudicatae fuerunt; quod pronomen illum (quorumcunque) communiter et indifferenter significat. Licet nunc iam, a tempore cuiusdam Elisabethae Kolos, solum Iudicio ordinario, in causam attrahi soleant: quae ex ordine Nobilium existens, in causa defectus seminis, Nobilis quondam Ioannis Kolos fratris sui, contra Fiscum Suae Maiestatis Regium, a Iudicio Extraordinario, non tam absoluta, quam exclusa potius, uti iam dictum est, esse

tam Diaetalibus, quam Generalium et Brevium Iudiciorum, et extra illos etiam levari et discuti, singulo tertio quoque die. Secundo, admittuntur in eis inhibitio et repulsio: licet de Iure Regni, 2. tit. 71. brevi ordine et processu terminari deberent, uti iam proxime dictum est in Causa extraordinaria. Tertio, admittuntur quoque duae prohibitae, una sine onere, et alia cum onere; prouti deliberatum est super hoc Posonii, anno

non laedere, et suum unicuique tribuere: in praefatione 3. Decreti Vlad. Secundo: Lex in primis triplex est; Naturalis, Humana, et Divina. Quarum duae priores, dirigunt hominem in ordine ad finem naturalem. Postrema autem, in ordine ad finem supernaturalem. Deinde Humana, est duplex: Saecularis, quae vulgo Civilis dicitur, et spectat ad Ius Gentium, et Civile maxime; statuiturque a potestate saeculari,

3. Decreti Vlad. Secundo: Lex in primis triplex est; Naturalis, Humana, et Divina. Quarum duae priores, dirigunt hominem in ordine ad finem naturalem. Postrema autem, in ordine ad finem supernaturalem. Deinde Humana, est duplex: Saecularis, quae vulgo Civilis dicitur, et spectat ad Ius Gentium, et Civile maxime; statuiturque a potestate saeculari, ut Imperatore, Rege, vel alio Principe, aut

QUAESTIO UNDECIMA. / Quomodo differunt haec tria Iura? Si haec tria Iuris Genera bene considerentur, videntur inter se differre iuxta tres gradus comparationis, verbi gratia, ordine retrogrado procedendo. Ius Civile, erit generale, sive commune, illis tantum hominum communitatibus, quae singulis Civitatibus, Provinciis, Regnis, et Imperiis continentur, et unam eandemque; communem Iuris

coram Sua Maiestate, sine ulteriori procrastinatione. Qui si personaliter venissent, et se expurgare potuissent; bene quidem: alioquin si non venissent, vel si venissent, et se expurgare non potuissent; observato semper Iuris ordine, in sententia capitali, ac amissione cunctorum Iurium suorum possessionariorum, rerumque et bonorum quorumlibet, condemnati extitissent: 3. Vlad. art. 8. Et 6. Matth. art. 15. Ac Alberti Regis, art. 30. simile

ad comparendum, ibi: Certificando nihilominus, etc. Quintum: Citationis Relatio, ibi: Quomodo ipse, etc. In quibus (!) omnibus, in primis ordine retrogrado procedendum erit; incipiendo ab ultimo, ad proximius semper progrediendo quia respondendo statim ad Actionem, videbitur in reliqua omnia consensisse, nec

et antiquiores praecedere. Serie autem; ut Causae vel unius generis, inter Causas alterius generis confuse; vel etiam unius ejusdemque generis anticipative aliae ante alias non leventur, sed omnes in sua propria serie et ordine, nullo discrimine Iudicum, vel aliorum quorumvis habito: ac primo quidem majores, postea minores; hoc est primo loco Causae, factum Bonorum concernentes, (licet aliqui istum usum non admittant.) Secundo, Quinque Casuum.

constituti, apud nos iam communiter pro mortuis reputantur. Et neque quidem satis constat, unde nostri hanc opinionem desumpserint: nisi forte ex eo, quod Nobiles, hoc est, in Libero statu existentes, nisi legitime citati et ordine Iudiciario convicti; in personis, rebus, et bonis eorum, ad nullius clamorem; preces vel instantiam, impediri debent; 7. tit. 9. Et 1. Vlad. art. 11. Et 12. aliisque passim in locis. Vel etiam, ex

eosdem procedere permittitur; ex eoque nullae actiones in eos cadere, vel contra eos fieri interim possunt: sed illis, Iure Postliminii; his autem fictitio quodam Iure suspensivo, et pendenti, donec vel eliberentur, vel Iuris ordine convincantur, ex benignitate naturae succurri solet, quae ex se aliis compati et indulgere consuevit; iuxta illud Terentianum, in Heautont. Act. 1. Scena 1. Omnes homines sumus, et nihil humani a nobis

Sic videlicet; si quis allegaverit, et statim in continenti literali documento probaverit, Actorem unam et eandem rem, duplici colore, seu via acquirere, aut se iam superinde absolutum esse. Vel, si dixerit, Causam semel ordine Iuris definitam, iterum per Actorem, absque gratia Principis, et Novi Iudicii resuscitatam: 2. tit. 70. De qua vide plura. cap. 9. de Sententiis, in proprio loco.

Alii item dicunt, fuisse diversas literas Compulsorias, a diversis Iudicibus extractas, primo ad Comitatum, postea autem ad aliquod Capitulum vel Conventum, quarum vigore iidem testes, iterato examinabantur, et deinceps tertio ordine Evocatorias ad citandum Reum. Author vero operis Tripartiti par. 3. tit. 27. dicit illas fuisse, quae ad Literatorium mandatum Regium, vel

conditionem contracta, ex certis quibusdam casibus, communi lege, vel consuetudine hominum, infamibus factis. Quam quidam Duplicem ponunt. Aliam Iuris, quae et Formalis dicitur, quaeve ordine iudiciario alicui illata est. Et aliam Facti, sive Materialem, quae nondum iuris processu pronunciata sit: licet ex merito facti, sive materia tali, non immerito talis pronunciari possit: Vel, ut

Modernae, ad Fridericum Tertium Imperatorem (alias quartum, iuxta deductionem Abbatis S. Cisterciensis Ordinis Clarae-Vallis lib. 1. Arboris Anicianae) deducenda foret, quaeraturque in Primo gradu ordine retrogrado, Matthias D. N. C. cuius Filius sit; respondebitur, Divi olim Maximiliani II. Et in secundo gradu, similiter idem Dominus quondam Maximilianus II. cuius filius? Apte dicetur, D. quondam

causarum probationes? Quandoquidem ex iis diversae sententiae et convictiones necessario alterutri partium emergere soleant; ex eoque talis pars quasi infirma succumbere cogatur; optimo ordine haec remedia Iuris, quae ipsis adhiberi debent, illas consequuntur, quibus etiam Reiecta, propter brevitatem adiungitur. QUAESTIO SECUNDA. / Quid est Appellatio?

(de facto) et similes, importet, vide supra quaest. 10. cap. 1. QUAESTIO VIGESIMA. / Quo ordine solent causae Novi Iudicii levari? Omnes causae in quibus a Regia Maiestate nova iudicia impetrata fuerint, in primis Octavis (iisque unicis) ante alias omnes causas levantur et iudicantur. 1.

Tribus. Primo, per Principem indicentem generalem Diaetam Dominis Regnicolis, et ipso, cui Notam inferre vult, personaliter et non per Procuratorem, ad talem Diaetam citato. Secundo, ex binaria Repulsione, ordine Iudiciario 1. Matth. art. 2. fol. 142. in margine et 5. Vlad. art. 4. ubi duae partes bonorum convicti, cum perpetuitate suae Maiestati, et tertia, parti adversae, cedunt; in qua non

unam et eandem rem, apud diversas personas, in diversis locis, simul ad semel existere. Secundo, dum quispiam alterum, contra suam expeditionem, super aliqua re, iterum Iure impetit. Tertio, dum quis unam causam, semel ordine Iudiciario finitam, et sopitam sine Gratia Principis et Novi iudicii resuscitat. Ibidem reliqua vide, citatis locis uberius. Ubi Nota posthaec, quod hae quoque species

de bursa non habeat, etiam de dorso, hoc est, de corpore solvat, luatve, absterreaturque a pravo opere, et convertatur ad meliorem frugem, non obstante Nobilitari praerogativa, ut Nobiles non captiventur, nisi citati; et ordine Iudiciario fuerint convicti, 1. tit. 9. quia iam talis citatus et convictus est, saltem ut solvat, quod debet; quem tamen Iudex ipse, vel homo suus captivabit, et quindecim diebus apud se

pronunciare. Dicitur autem praeiudicium, quasi prius iudicatum, et sumitur tripliciter. I. Pro causae alicuius ex allegatis et responsis partium, per Iurisperitos Iudices, ordine iudiciario, legitima, et in aliis quoque semper eodem modo, observata adiudicatione; ut sunt omnes Iudiciariae consuetudines maiorum nostrorum Iurisperitorum. Et ita sumptum, non est nocivum, neque cuiquam praeiudicans,

numerum recipiantur, nonnullae etiam factum Maioris potentiae concernentes; ex eo, quod propter Iudicum pedaneorum, limitatam authoritatem, poena aequalis est. Extraseriales vero sunt diversae, et Primo, omnes criminales, hoc ordine, homicidiorum, incendiorum, furtorum, praedoniorum, maleficiorum, et adulteriorum, etc. Secundo, Causae privilegiatae pauperum, quae primo quoque die sedis discuti solent. art. 52. anni 1563.

In classes redigens, patria Iura, breves.
Hic etenim, a tanto decursu temporis unus,
Dispersas leges sedulitate colens,
Tam de mole rudi, processum condidit, et quo
Institui possit ordine quisque, docet.
Unde in perpetuum nomen, laudesque manebunt
Illius, et famam saecla futura canent.
Donec in Hungaricas procurrent flumina ripas,
Flumina quae claris nobilitantur

pulcrae rediuiua sequi uestigia famae.
4.567  Illi Caesareae leges patriaeque patescunt
4.568  Iura suae; innumeris quidquid male consona libris
4.569  Turba canit, recto se digerit ordine rerum
4.570  570 Pectore in augusto Gradij; non iustior illo
4.571  Alter erat uarias causarum noscere moles,
4.572  Crimina seu meritis punire nocentia paenis

unam molem coaugmentare, vel inventis de meo quidpiam superaddere. Verùm cum nemo nostratum repertus sit, qui adeò solerter tranâsset, et pervestigâsset hoc Pelagus, ut omnes sinus ejus ac latebras habeat exploratas; nemo, qui nomenclaturam Latino-Illyricam eô ordine, eâ dictionum copiâ, varietate, et scribendi methodô in lucem edidisset, quò hoccè GAZOPHYLACIUM meum, seu AERARIUM votis expectancium correspondet: idcircò, quae hujus scriptionis classem altiùs, et altiûs à terra promovi, eò

conficiunt. Tunc eo tempore, quo unus transfert pedem, ad eandem partem simul transferunt omnes. Nec tota nocte sic saltando fatigantur. Et haec plerumque sunt, quae de natura, moribus eorum terraeque descriptione mihi innotuere hoc brevi temporis spatio. Quae etiam breviter, nec ita acurate aut ordine debito et connexione relata sufficiant, exceptis pauculis 111 , quae occasione ipsarum missionum adnectentur. Nec enim tempus permisit ita enucleate et debite omnia perscribere, nunc ad missiones progredior. Distinguitur nostrarum missionum in Tarahumara provincia status in

Fraudibus armatis Venetvm Respvblica Patrvm,
110  Hac Deus arte probat dilectare arbitria gentis,
111  Vt lapsu fautore levet, majusque sequatur
112  Tentatae post damna decus, nec ut ordine primo
113  Stet, sed inexhaustos melior consurgat in annos.
114  Qualis ab insanae rabie percursa procellae,
115  Cum ratis imbriferae patitur per caerula sydus
116  Pliados, aut saevo quando metitur in

1.207  Multiloquumque premit celebris vindemia Bacchum,
1.208  Laurigerum sortita sibi Vicentia nomen.
1.209  Hic genus Heroum, quorum famosa propago,
1.210  Ordine Cecropiis longo descendit Athenis:
1.211  Stemma Thieneum dico, quod stirpis avitae
1.212  Continuans titulos, florenti prole, vetusti
1.213  Nominis est decorumque tenax: horum

repetita sui quas vota fatigant
3.685  Intuitus, stringit palmis, labiisque Thiene
3.686  Libat opes, quas plena suis diffusa labellis
3.687  Gratia distribuit. Sed quo fuit ordine gesta,
3.688  Aetherei series doni laetissima pandam.
3.689   19 Exurgit Latiis septem de collibus unus,
3.690  Armipotens queis Roma Sedet; dixere

iam fama oras vulgata per omnes
4.988  Ingeminat: nec adhuc certo finivit elencho
4.989  Signorum numerum, desperatoque stupendis
4.990  Indice prodigiis, sine lege, sine ordine narrat
4.991  Terrigenis superas portenta loquentia curas.
4.992  Nolo plura loqui: de multis immoror uni
4.993  Prodigio, quod vivus adhuc celare nec ipsis

vt, praeter rerum, quae tractarentur, delectum; tractandi quoque modus et ratio, quoad per meas vires, docendique occupationes licebat, erudito Lectori non insuauis accideret: haec in primis curantem, vt vel minimae quaelibet operis partes aptissimo, maximèque naturali, et dilucido aliae alias ordine exciperent, interque se necterentur: vt tam sensus, quàm eorum expositio cum Decori legibus, et naturae simplicis ad amussim congruerent, perspicuumque, nec difficilem intelectum haberent: vt stylus postremò à Veterum harmoniâ, varietate, elegantiâ, caeteroque carminis cultu

2.346  Tormentum ferale, atrox, lethique perennis
2.347  Effigies, letho nimiùm quàm durior ipso.
2.348  Sic iustum: timeat, quantùm fuit ante timori.
2.349  16. Hac Astraea tenus. Dictis ex ordine cunctae
2.350  Assensere Deae. Malesani crimina fastùs
2.351  Ocyùs immisso tremebunda in pectora Sontis,
2.352  Stat punire Metu. Hunc igitur, tellure sub altâ,
2.353  Quae,

Addere: nec, si quid duret prolixiùs, vno
2.731  Maius idem titulo spatij maioris habendum.
2.732  Cum series etenim cursusque volubilis aeui
2.733  Per momenta fluat, sibi succedentia, seque
2.734  Ordine perpetuo fugere, et propellere nata;
2.735  Illius exactae partes, partesque futurae
2.736  Quàm nihil in praesens sunt; tam praesentia nullo
2.737  Adiectu cumulant: veluti, qui crastinus, alueûm,

(a) Vide Lamprid. in Vita Heliogab. quem vltimum dicit Antoninorum Caesarum fuisse.
2.1045  (Vsque adeo infandis iocus est saeuire tyrannis)
2.1046  Antoninorum postremus in ordine Caesar.
2.1047  Nempe hilari dum festa natant conuiuia luxu:
2.1048  Mollibus in sertis, nardique liquoribus omnis
2.1049  Dum coma: certantesque hinc Ars, hinc Copia Mundi
2.1050  Vectigalis opes,

vret.
2.1168  Quam nos propterea (Superi conata secundent)
2.1169  Hellebori Aonij succis, et Apolline toto
2.1170  Funditus aggressi importunam excindere pestem.
2.1171  At si, terrificos longo procul ordine casus,
2.1172  Incertique vices vbi mens prospexerit aeui;
2.1173  Fortibus extemplo monitis ad tristia quaeque
2.1174  Se paret: exquirens, qua demum leniùs arte
2.1175  Exilium, morbos, fallacis

2.1188  Obsideat vallis? Fac, deijciendus ab illo
2.1189  Aggere sit: campo, fac, disponenda repente
2.1190  Hoc acies. Quinam castris aequissimus inter
2.1191  Haec Abrupta locus? Quo tutior ordine praeter
2.1192  Insidijs natum nemus hoc fallacibus irem?
2.1193  Has igitur crebro secum meditamine curas
2.1194  Ille mouens, tantum ductandi ceperat vsum
2.1195  Agminis, ad belli tantùm profecerat

terga leonis
3.152  Insiliens geminis caelum feruoribus vrit.
3.153  Nempe quòd hunc illis innatum mensibus vsque
3.154  Scimus, et aeterno sancitum foedere morem.
3.155  At neque naturae stabili minùs ordine fixum,
3.156  Perpetuumque homini est, ferat vt communia fata,
3.157  Et sortis quascunque vices, rerumque labores.
3.158  Cur igitur, si dêinde repens quis talia casus
3.159  Attulit; iratus querulis

casibus, ijsdem
3.248  Et reliquum primo Mundi nascentis ab aeuo
3.249  Pressit adhuc mortale genus, neque seciùs ijsdem
3.250  Vsque sub extremos aeui superantia cursus
3.251  Saecla premet. Solus communis in ordine vitae
3.252  Exemplum si triste fores; non prorsus egeret
3.253  Tunc veniâ causâque dolor: nunc lumina vastum,
3.254  Quà Phoebo sub vtroque iacet, dimitte per Orbem:
3.255  Mentiar, innumeris si de

Sereno.
3.694  Nec tibi magnanimos heroas, et inclyta fastis
3.695  Nomina, Anaxarchi letho insuperabile pectus,
3.696  Crescentemque animis rerum per damna Catonem
3.697  Obîjciam. Mediae vel plebis in ordine, siccis
3.698  Luminibus multos ea passim fata subire
3.699  Aspicies, quêis ipse, et adhuc leuioribus ictus
3.700  Foeminea effundis bilem in lamenta, diemque
3.701  Proîjcis, iratus Superis, vitaeque,

Marium fuerit meminisse. Quot obîjcit vnum
3.1159  Personasque, vicesque caput? Vulgaris ab imo [a] Vide Plut. in eius Vita.
3.1160  Ordine militiae paulatim munera summi
3.1161  Vectus ad imperij, mox illo e vertice lapsus,
3.1162  Post trepidas ex Vrbe fugas, vluaeque palustris
3.1163  Praesidium infelix, et ferrea vincula, Cimbri

barbatus saepe Machaon,
4.20  Instantis medius lethi, vitaeque Sequester,
4.21  Publica languentûm per diuersoria, Xyste
4.22  Sue tua, seu fertur tua Caelie, porticibusque
4.23  Dispositos hinc, inde toros ex ordine lustrans,
4.24  Curam alijs aliam, pro disparis indole morbi,
4.25  Praecipit: huic venas solui; purgantibus illi
4.26  Tergeri stomachum, limosaque viscera succis.
4.27  Scammoneae tu sexantem sorbebis.

nec vllâ
4.125  Praeteritos aeui fructus in parte reponit
4.126  Laetitiae. Volucri delabitur ocyor amne,
4.127  Singula perque perit cursim momenta voluptas:
4.128  Quae fuit, haud superest; quae praesens, ordine eodem
4.129  Iam fuerit. Digna haec lacrymis si fata videntur;
4.130  Nunquam hominum generi; nunquam heu non flere vacabit;
4.131  Ceu nouat illa suas nullo non tempore mortes.
4.132   9. Sed neque

4.278  Immo age, qui latè nos circumplectitur, Orbem
4.279  Aspice, terrarum tractus, vndosaque regna,
4.280  Ventorumque domos, caelique meabilis axes.
4.281  His pariter saeuam (quis crederet?) ordine certo
4.282  Net sua Parca diem: nec longè saecula, quando
4.283  Hoc etiam triplicis Mundi, in quo caetera cursus,
4.284  Interitusque suos peragunt, immane theatrum,
4.285  Turbine flammifero

munere fungi
4.1138  Te Natura; suos cur inferioribus actus
4.1139  Inuideas membris? Anne omnia solus obire,
4.1140  Omnia posse velis? Satis esto, summa tenere
4.1141  Quòd licuit, primasque refers quòd in ordine partes.
4.1142  Tu fortes regis infirmus: tibi, corporis absint.
4.1143  Vt reliqui vires; at deservire laborant.
4.1144   60. Nonne vides, pretio quae conspicienda, vigere
4.1145  Saepe minùs: solido

6.28  Ad metam sibi fingat iter. Praeneste supinum
6.29  Si petis, Herculei gelidas vel Tiburis arces;
6.30  Prae reliquis quae trita, eadem tutissima ducet
6.31  Semita. Iunge alacer praeeuntibus ordine turmis
6.32  Te comitem: certi nunquam frustrabere callis.
6.33  EVTHYMIAE secreta gradum ad delubra ferenti
6.34  Dux alius. Nihil hìc populo confidere tutum:
6.35  Indicium praui numerus: quo tramite

Sors,
6.274  Temporis in scenâ gestandum, et dramate vitae,
6.275  Amplexare libens habitum: potiora nec vlli
6.276  Inuideas, proprij sed Summam implere labores
6.277  Muneris, et, quibus inferior sis ordine, primum
6.278  Eripere his victor palmae viridantis honorem.
6.279  Quid refert, famuli gestes, an schema tyranni?
6.280  Sub quocunque licet potioris praemia famae,
6.281  Et circumfusi plausus meruisse

asili,
6.339  Murmura. Castalios penitùs deplere minatur
6.340  Prima sitis latices. Nondum tamen altera fluxit
6.341  Pagina; cum, satur Aonidum, sublimia coepta
6.342  Deserit, extremo nascentis ab ordine Mundi
6.343  Ad sua perpetuis deducere tempora fastis
6.344  Historiam meditans. Operis libamina prima
6.345  Sumpserit; extemplo Ciceronem, et rostra, forumque
6.346  Plùs probat: haec pariter mox

lupatis
6.411  Cogitur, imperiumque pati, nec feruida praeter
6.412  Descriptum volitans vestigia spargere gyrum.
6.413  Durius at quantò, momenta in singula caecis
6.414  Aestibus huc, illuc, sine lege, sine ordine volui,
6.415  Turbinis innati praedam? Per Caerula qualis
6.416  Fluctuat Ionij sulcatrix cimba Profundi,
6.417  Quam rationis inops, clauum rapiente procellâ,
6.418  Depositam cessit victricibus arbiter

6.722  Viuere cui tantùm, humanâ de gente mereri, (a) (a) Suet. in uita Titi Caes. cap. 1. et 8.
6.723  Nec suus, aut aeui numerandus in ordine, si quis
6.724  Fortè dies proprij fluxisset muneris expers.
6.725  En, centum populis regnator maximus, at plùs
6.726  Regnatore pater, Cyrus, non laetior, hoste (b)

aut optare Boni, quin plura Parentis
6.919  Aetherei immensus dederit, det, spondeat ardor?
6.920  Hoc, quodcunque vides, tam vastis vndique circùm
6.921  Diffusum spatijs, varijs tot partibus aptum
6.922  Ordine tam miro digestum, et foedere iunctum,
6.923  Hoc totum bonus ille tuos effinxit in vsus
6.924  Naturae communis opus. Tibi Caerula ponti,
6.925  Aethereosque orbes, infixosque orbibus ignes,

contentus arenâ
Nomen Achaemeniis abscondit uterque sub undis,
Quas Paradisiacis debent vada Persica lymphis. 13.
Consitus hic variis grato fuit ordine plantis
Hortus et exacto quincunce virebat aprica
Pomorum species. Nec dispar floribus ordo,
Graminibusque fuit; plantisque insidere pictae
Assuêrant, molles homini parêre volucres.

Naturae quot dona dedit, superantibus ipsam
Muneribus naturam auxit suprema Creantis
Maiestas? Fuimus purum nihil: ille potenti
Productos virtute, ista regione micantis
Empyrei fixit naturaeque ordine primos
Constituit. Sed adhuc alius quoque suppetit ordo
Et maior naturae opibus, quo tendere votis
Nos decet atque animo non detrectante Tonantis
Imperia, alterius lucis meliora mereri

Par damnum, si culpa fuit communis utrique.” 3.
Iustitiae assedit Pietas, Sapientia iuxta,
Iuxta etiam rerum molitrix maxima, Virtus,
Ordine quaeque suo, suffragatura piando
Adami sceleri. Pietas ita prima profari
Incipit: “Et memet reor alta ex mente Tonantis
Progenitam: infinita minus non dedecet orbis
Rectorem Pietas, deceat mox ante

nequeant nimbi, vix si comitantibus Haedis,
Imbriferae pronis occurrant Pleiades urnis –
Talis Virgo sacro fibras accensa Tonantis
Lumine, divinorum operum consueta moveri
Flammarique magis forma, numero, ordine, mole,
Cuncta sui ceu flabra forent animata caloris,
Tota rogo similis, flammis caelestibus ardet.
Hanc crebri poenarum imbres multique laborum
Indomitam sensere amnes; nec plena dolorum

relinquis.
Sanguinis ille leo nostri Iesseia proles,
Si canitur nostra venturus origine Princeps,
Quid Iosippe tuos fraudas hac luce futuros
Seminis haeredes? Bona sit; rerum attamen isto
Ordine virginitas non est bona.” Dicere contra
Iosippus voluit, sed respondere paratum
His interpellat genitor: “Spes sola beati
Germinis illius nostro de stemmate, terris
Promissi quantum decus est? Velle

Aequore fulgebat radiis Taurusque feroci
Stabat horizontem supra non integer ore,
Uno oculi splendore minor. Nec Pleias ulla
Visa polo, cum germanum Iosippus amice
Affatus Cleopham cunctas ex ordine promit
Connubii curas nocturnaque visa recenset.
Cui frater: “Quanta, dulcis germane, videtur
Sorte favere Deus! Mariam (quàm grandia spargit
Rumor et eximiae quas urbs Solymaea puellae,

Et flores expressit acu, nec gratia flori
Defuit: illa rosas maioraque nomina pinxit
Hortorum duxitque manu adiecitque rubentes
Plantarum fructus. Nullumque carere colore
Passa fuit proprio, nullum recto ordine germen,
Ingenitaeque foret quod non sub imagine formae.
Serpebant passim violae florumque pusilla
Turba, nec extremus fluxit sine Chloride limbus.
Hanc induta togam Virgo, licet illa relictum

15.
Virgo autem aspectis, quae terrae immiserat Ales
Aethereus lauri foliis – mirabile! – plantas
Ad cubitum crevisse videt propriosque decenti
Ordine, quos nocte incoluit stipare penates:
Et quae praeteritus nullâ domicilia vesper
Viderat umbrari lauru, cubitalibus umbris
Virgineam signat consurgens Delius aulam.
Tunc edocta suo caelum vigilare

probasset
Vera satis?) sperare fidem. Me vana profari
Somnia dixisses: silui, secura quod ipse
Omnipotens operi proprio non deforet author.
Teque ideo, sapiens gaudet prout illa voluntas
Ordine quaeque suo contexere, nocte silenti
Erudiit factoque fidem cui mente dedisti
Sopitus, nemo vigilans me teste dedisset.” 19.
Haec et plura

Caelestes poscam curas” aiebat, “opemque
Maiorem humanâ sobolis tutela vocabit.
Nunc exile tuae, Deus, irradiare memento
Ancillae pectus mentemque, ut nutibus illa
Aequa tuis semper, celsi super ordine sistat
Consilii, placitoque orbem moderante quiescat.” 4.
Ut satis indultum votis, excedit uterque
Delubro coniux: Bethlem suspirat

usque
Semita procurrit solium, Divûmque penates.
Multiplici sole, innumeris micat ignibus omne
Hoc spatium; immanis stellarum haec pompa beatis
Pervia caelicos: natura, mole, nitore,
Ordine conveniens aeternae moenibus urbis,
Cui memorata nitet flammarum immensa vorago.
Hinc siqua interdum nobis nova sidera fulgent
Attonitis caeli studio pollentibus, adsunt:
Quae postquam ignotae lucis

regalem praedam: tamen omnia frustra
Experti speque abiecta vestigia torquent
Ad Solymaea, quibus digressi tecta, docentque
Iussam ausis tentare necem frustrato ut omnis
Quaesiti labor infantis remque ordine pandunt. 44.
Hic princeps augere metum famamque putare
Non falsam Hebraei pueri, quem fata furenti
Eriperent regnumque fuga facesque

arva rigantis arenas.
Necdum Aurora polo formosi arriserat ore
Luciferi, cum divinis meditante marito
Parere imperiis Genetrix vigilaret et altum
More suo, puero super humanaeque salutis
Ordine multa super, tacitis affectibus iret.
Cumque Deo sese per verba precantia servam
Offerret, voluit sponsae mox visa patere
Somnia Iosephus, turbare sed otia mentis
Virgineae divina timet noctisque

unda sitire?
Qua ratione peti dulcis potuisset ab istis,
Constanterque etiam frigens Achelous arenis? 11.
Ventum erat ad montes, ubi cautibus ordine longo
Productis arens Pharanis et ampla secatur
Planities: sicci et steriles sine gramine montes,
Excelsae rupes mixtaque rubedine nigro
Horrendae aspectu, quas dum ferit igneus astri

labentum vice surgere cogat aquarum.
Inde venire potest toties quaesita, nec unquam
Explorata satis crescentis copia Nili.
Fons idem vero, postquam crocodilifer haustu
Hoc prius intumuit gurges, mox ordine verso
Cum satis et campi et segetes et prata biberunt,
Occultis refluas absorbet hiatibus undas.
Hinc venit, ut ripis posthac moderatior aestum
Contineat solita contentus margine Nilus.

sic voce locuta:
“Nate, deest vinum!” Post haec audita ministris,
Certa velut voti, “Vobis quae filius,” inquit,
“Dixerit iste meus, faciles parete iubenti!”
More autem gentis positae sex ordine stabant,
Fonte piaturae, si quid vitabile forsan
Progenies recutita manu contingeret, urnae:
Has latice impleri vivo divinus Apella
Iusserat; unde haustum senior conviva liquorem

causas spectare dedi, quo limite currat
130  Exercens inferna vigor, quo sydera vultu
131  Educant varios non uno in pectore mores,
132  Quae sint fata locis. Haec ordine cuncta petentem
133  Edocui, haec coepit docto disquirere nisu
134  Ille, cui ingenium quocumque insignius aevo
135  Et maius vel sorte sua. Stet iudice tanto

Quos vultus, quae nomina cerno!
45  Hic sua sceptra tenet triplicem terrentia mundum,
46  Terna cui stat fronte potestas,
47  Heros innocuus, cui circum ex ordine gaudent
48  Magnanimi fervere nepotes.
49  Hos lauri, hos palmae cumulant, hos Palladis arbor;
50  Exuvias Geticosque triunphos

et verae gloriae consecutus est. Mortuus tandem est in patria et sepultus in claustro divi Francisci cum inscriptione quae in lapide ejusdem claustri in muro his verbis legitur:
Quam miser est et erit qui gaudia mundi quaerit,
Nam sua dulcedo delabitur ordine faedo,
Praebet sub mellis dulcedine pocula fellis.
Cuncta relinquentur nec plus hic invenientur.
Nonne vides mundum miserum et in omnibus nudum? Ex

Sybilla. Erythraea orbis dominos vaticinatus est. Francisci Martiniaci:
Vidit Erythraeo quondam responsa sub antro,
Quae dedit exculto docta Sibylla sono,
Et stupuit certo mutatos ordine cantus
Vixque suum vates esse putaret opus.
Mox tulit ad sacras Virgo sua scripta Sibyllas 5
Atque his: "Simonidos ore loquamur", ait.
Assensere omnes, inde una voce sonabant:
"Hic solus

coloribus depicta in aede Deiparae Virgini dicata quam in agro Spalatensi patres ordinis minorum de observantia habent, in qua et sepultus fuit cum sequenti inscriptione: A. S. D. MDXXVII.
Dalmata Thoma Niger Spalatensis et ordine praesul
Ex Scardonensi Traguriensis hic est,
Cui Leo tunc decimus, mox Clemens septimus istud
Contulit absenti pontificale decus
Ut sua quae fuerint meritorum praemia

Pro simul ac ? pervenit, mortem illius in Domino pretiosam sanctus patriarcha Dominicus palam fratribus praenuntians, tertia die post omnibus Ecclesiae sacramentis munitus omnium etiam primus in ordine obdormivit in pace, tumulatus in monasterio sancti Sixti anno 1218, quem passim nostrates beatum communi voce appellant. Leander lib. I, pag. 15; Malv. an. 1218, pag. 193; Ferr. 2. 1, l. I, fol. 67; Plod. P. I, l. I, fol. 274. Pater frater

Spaleto. Anno Domini 1445. actu Romae legebat sententias pro gradu et forma doctissimus pater sacrae theologiae magister frater Jacobus de Spalato, Ex Spaleto. Dalmaticae provinciae alumnus, ex ordine praedicatorum, electus in capitulo generali celebrato Avenione anno 1444; de quo viro optime merito reliqua adhuc desiderantur. Lopez in Hist. 3, p. 1. 3. et 2, pag. 360. Piccinard. de approb. doct. D. Th., tom. 2, lib. 4. Thomas

caedem populi procerumque suorum,
1.248  Regis et interitum; qui cleri hortamine motus
1.249  Sancitam pacem cum Turco Principe rumpens,
1.250  Disparibus sociis turbatoque ordine adorsus
1.251  Certamen fatale fuit; sed sobrius hostis,
1.252  Atque sui parens dictis sine lite strategi,
1.253  Praevaluit victor! tantò truculentior ausu,

ipsa verum Patriae testemur amorem.
1.1345   Auxilia interea veniunt à Rege Rudolpho,
1.1346  Quae Comes Andreas Auspergicus ense praeibat:
1.1347  His sociis Prorex, acies denso ordine stantes
1.1348  Impetit hostiles; primusque Turocius omnem
1.1349  Sustinuit belli molem; primasque phalanges
1.1350  Dum fregit victor, reliquas dare terga coëgit.

1.1348  Impetit hostiles; primusque Turocius omnem
1.1349  Sustinuit belli molem; primasque phalanges
1.1350  Dum fregit victor, reliquas dare terga coëgit.
1.1351  Ordine confuso miles fugit atque Strategus,
1.1352  Quisque petit pontem: nimio sed pondere fractus
1.1353  Pons ruit, at de se firmum prima agmina pontem
1.1354  Conficiunt, turbas passum

sitibunda magìs quàm pacis et auri,
2.707  Bis centum mittit per rura Novensia natos,
2.708  Qui non servata prudentis lege strategi,
2.709  Turbato vastos discurrunt ordine campos;
2.710  Pars abigit praedam, pars Castrorum ostia pulsat,
2.711  Illaque jàm choreas Noviensi ducit in agro,
2.712  Plùs nimio secura sui, securaque praedae.

centum sexagintaque meorum
2.807  Hatitiumque ducem Mavortia in arte peritum.
2.808  Ludit in humanis Sors procacissima rebus,
2.809  Quod dat, idem tollit: sine lege, sine ordine: verè
2.810  Inconstans, vagum, semperque erratile numen,
2.811  Quod ncc virtutem nec causam respicit aequam. 1691.
2.812   Peste

Quisquis in hac eius speculator parte resistit.

Hic personatis obseptus coetibus ipse
Personatus adhuc, infra narranda resedit
Collustraturus laeto spectacula visu
110  Tot delectamentorum spectabilis AUCTOR.
Multus item tubicen fuit ordine iussus ibidem
Laetificas inflare tubas, ut saepe per Urbem
Auditus clangor duplicaret gaudia vulgo.

Huc ascensuros homines via lubrica ducit
115  Per circa quater octo gradus, ad pensile quorum
Disponi multas EXCELLENTISSIMUS IDEM

Sub quibus in celsos numerosa cadavera saepe
Creverunt tumulos, praerupta cacumina muri
Aequantes: talemque ducem tunc Balbus agebat,
Vt regredi pavidos properanter adegerit hostes.
Saepius admotae multo nihil ordine scalae
Parietibus inuere Scythas, nihil ardor eundi
Par crebros ad summa gradus fastigia muri:
Nam fato cecidere pari, cum desuper ignis
Plurimus ingrueret, vastique subinde molares,
Et

„Nunc uirtus a stirpe iacet. Quid profuit ingens
234   „Gloria, et e solio Priamum uidisse cadentem,
235  235 „ Si tandem occubui rigido uerso ordine sortis
236   „Ignibus Asiacis, Troiano perdita letho
237   „Victima Teucrorum, solamenque Hectoris umbris.
238  

Distinguit pluteos 33 , et spirae 33 flexilis arte
194   Serpit parietibus, peragratque insigne lacunar.
195  195 Hinc uenerabilium telorum ex ordine pendet
196   Congeries discreta locis: mauortia flammam
197   Imbellem monimenta uomunt, et dulce minatur

371. etheris A.
372   Velle suum est; sed uelle sui suprema uoluntas
373   Est modus, et ratio: certo namque ordine in illas
374   Desuper erumpunt ex Omniparente profecta
375  375 Indefecturae praelarga afflamina lucis.
376  

oculis, vix diceris ipsum,
3.10  Dum pompam attoniti aequoream mirantur, et haerent 10
3.11  Quadriugi, ignivomum vexisse per aethera currum,
3.12  Phoebe, ades! Et causas rerum resque ordine pande.
3.13   Qua sese aequoreas immittens Tybris in undas
3.14  Circaeum montem Solis prospectat ad ortum,
3.15  Nobilis in medio portus Neptunia sedes 15

ingentem quamvis concepit, omnem
3.95  Tot Divos veritus pressit sub corde dolorem. 95
3.96   Iamque omnis Divum se turba ferebat aperto
3.97  Aequore. Praecedunt alii longo ordine. Primus
3.98  Agmen agit Padus. Hinc reliqui quos Adria secum
3.99  Duxerat incedunt. Post hos ipsa Adria utrique
3.100  Occeano medius. Sequitur quos cetera turba. 100

subeunt rutilantiaque astra suoque
3.103  Sidera quaeque loco, stupet inscia turba, repente
3.104  Tot divum facies medio super aethere natas,
3.105  Sic ibi tot divum tantam tanto ordine pompam 105
3.106  Mirantur Driadesque procul nymphaeque locorum
3.107  Et circum fusi longum delphines in orbem.
3.108  Finibus illi autem Siculis Aethnaque relicta

superis delapsum sedibus agmen
199  Conspicit; his candens humeros circumdat amictus,
200  Flavaque sidereis decorantur tempora sertis. 200
201  Dux praeit, et pulchro unanimes regit ordine nymphas
202  Leniter austero spectabilis ore virago
203  Quae lacrymis gracilem vultum suffusa decoris
204  Intima jucundo testatur gaudia fletu.

XI. Caeterum nulla in scriptorum nomlnibus commendandis gradus, opinionis aut promeritorum ratio habita est, ut in suos ordines pro dignitate disponerentur; uti nec aetatis et temporis, quo quisque in vivis fuit, ordo servatus est, neque enim omnium certam novimus aetatem, sed alphabeti ordine servato cuique locum dedimus, quem litterarum ratio postulabat, quae optima id genus series disponendi ratio esse videtur. Sicut auteiri recentiores aliquot scriptores, quos vel ipsi novimus vel patrum, qui proxime nos antecesserunt, memoria floruere, a quibus res eorum

res illae ad oculos veniant eorumque animum occupent; fit enim inde, ut attonitis et in admirationem iam traductis atque voluptate affectis caeterae loci partes, etsi quaedam non omnino admirandae, admirationi sint ac voluptati. Id a me, ne cogitante quidem, sed casu et ex ordine illustria doctorum hominum nomina referente iam factum adverto, qui in alterius huiusce tomi initio, quasi in limine rem admodum speciosam, doctissimae scilicet poetriae lectissimaeque matronae, quae se mihi laudandam offert, nomen, suae olim Patriae

decus eius fuit et ad mulieres, ut ita dixerim, non pertinens, illud laudabo. Sed primum omnium nobilissimae poetriae genus referendum mihi est. II. Itaque Franciscus Zuzoreus, Blasii filius, Floriae pater, vir ex civium ordine, cum opibus, tum cultu et vitae honestate admodum spectabilis Ragusii, uxorem duxit in patria Marinam, Petri Radalei, honestissimi civis, filiam, ex qua multos utriusque sexus suscepit liberos. Nos ex maribus suo loco laudabimus fratrem Franciscum,

ammissa reparari nunquam potuit, ut Roma ipsa ex eo tempore Romane nunquam locuta fuerit. Hinc est, quod siquis ex recentioribus ad veteris eloquii maiestatem, nec ita prope accedat, in litteraria republica locum habet et primis in ordinibus numeratur. Eo in ordine magna nomina Lipsios, Muretos, Manutios, Turnebos, Lambinos, Sannazarios, Bembos, Hicios, Facciolatos et iis similes, qui veteris linguae dignitatem utcunque imitari studuerunt, suspicimus et fere admiramur. At si viri Latine loquentes admiratione digni

recedere plerosque, qui decepti sensibus inhaerescunt, ac fruuntur rebus, quae nobis ad usum vitae tantummodo date sunt. A vers. 728. docet primas Naturae leges omnium mentibus insitas ignorari non posse; eas esse immutabiles, quippe quae non ex hominum consensione, sed ex ipso Ordine et summa Ratione nata sunt; inde nobis conscientiam esse, quae semper recta suadeat, et a pravis avertat: oportuisse vero homines, cum Naturae legibus non obsequerentur, aliquo praesentioris poenae metu cohiberi; proinde humanas leges esse constitutas. A vers. 886. ad 1114. de

217  Dispositum, ut rem quaeque suam gerat officiumque
218  Res bene, ut alterius, nisi prave, non metat arvum.
219  Judicio sensus absistant: caetera sume,
220  Quae sua quisque tibi dant ordine convenienti.

221   Et tamen usque adeo primis haesere tenaces
222  Sensibus haud pauci Sapientum, in rebus ut esse
223  Nil usquam, quod non ipsi sensere,

dein ingens copia veri
332  Influent in mentem, tuque hac laetabere parte.
333  Nec Verum in rebus facile est reperire: ea certe est
334  Gloria paucorum, quos non sine convenienti
335  Ordine notitiis scimus rerum esse potitos.
336  Nos horum, si quid cupimus fecisse, necesse est
337  Observata sequi vestigia certa viai.
338  Frustra Pasiphaes Prolem Taurique biformem

omnem
645  Subter planitiem camporum et vallium opaca,
646  Nec non et longo spatio diducta locorum
647  Prospicit et pelagi fluctus urbesque lacusque
648  Fluminaque et longo fugientes ordine montes;
649  Nec clivo superest ullus labor exsuperato:
650  Sic postquam tibi, quod multum referre videbis,
651  Constitit esse Deum, Naturaque summa reperta est,
652  Caetera

Inter se, et longe in multis diversa videntur;
702  Illud erit, quod idem, dum magnis partibus extat
703  Corpus et innumeris, vario harum conciliatu
704  Ordine contextu et motu variare figuras
705  Debeat, atque alia, in quibus haec differre videmus
706  Ante oculos posita, atque ideo diversa vocamus
707  Inter se; quamvis unum sint omnia corpus,

707  Inter se; quamvis unum sint omnia corpus,
708  Unum sint pariter corpus, quod dicimus Omne.
709  Omne vocamus enim, multis e partibus aptum
710  Digestumque bono quod convenit ordine in unum.
711  At variant partes; alba haec, ea nigra videntur;
712  Multa moventur item, velut ignis; multa quiescunt
713  Concreta solidaque magis constantia mole;
714  Altera