| Croatiae auctores Latini: inventa |
| domum | qui sumus | textus | auxilia | tolle, lege! | |
|
Bibliographic criteria: none
(All documents) Search criteria: AUgUstIn.* Your search found 427 occurrences
1 2 3 4 5
Occurrences 1-427:1. Adam Parižanin. Tres hymni perantiqui de Laudibus... [Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] et intercessionibus adjuvemur.
2. Pavlović, Pavao. Memoriale, versio electronica [page 12 | Paragraph | SubSect | Section]
3. Pavlović, Pavao. Memoriale, versio electronica [page 12 | Paragraph | SubSect | Section] iniuriae fuerunt illatae, videlicet Zcgae Ioseph cum filiis, ser Nicole Avelini cum filiis, ser Zoro cum filiis et nonnulis aliis, qui vix aufugerunt Spaletum diversis modis. Tunc etiam transmissae fuerunt duae barchae armatae a Tragurio, causa quaerendi et capiendi ser Casotum, dicti quondam ser Augustini, ac ser Petrum dicti quondam ser Stephani,
4. Pavlović, Pavao. Memoriale, versio electronica [page 12 | Paragraph | SubSect | Section] duae barchae armatae a Tragurio, causa quaerendi et capiendi ser Casotum, dicti quondam ser Augustini, ac ser Petrum dicti quondam ser Stephani,
5. Pavlović, Pavao. Memoriale, versio electronica [page 32 | Paragraph | SubSect | Section] concremantes villas et occidentes ac captivantes homines et nobiles et populares. Inter quos captivati fuerunt ser Stipe et Nico, fratres, filii quondam ser Petri de Zegis dicti Scilociach, ser Iacobus Sciobote, Thomas Zore filius Marmaz, Vitus Mazardich et Paparocich; et Augustinus quondam ser Nicolae Avelini, per Spalatenses a manu salva in civitate Spaleti fuit trucidatus et deinde pro maiori contemptu submersus in mari prope civitatem.
6. Šižgorić, Juraj... . Documenta de ecclesia Sibenicensi... [page 57 | Paragraph | Section] et ne dum peccata, scilicet etiam occasiones peccatorum prescindere evellere et extirpare, emunitatemque ecclesiastice libertatis pro posse tueri, ne ex nostro assensu animarum nostrarum adversario additum patefecisse videamur, nescit enim, ut inquit beatissimus Augustinus, justitia Dei patrocinium dare criminibus, de unanimi nostri Capituli matura deliberatione modum prefate provisionis nullatenus duximus acceptandum, scilicet ut, iuxta beati Petri apostoli dictum, obmutescere faciamus imprudentum dectractorum ignorantiam et
7. Augustin... . Epistola ad Nicolaum Ostphi,... [Paragraph | Section]
Augustinus Zagabriensis
tibi, ubicunque fuerit opportunum, me tuae
praeterea magnificentiae vehementer etiam atque etiam commendo tuamque humanitatem
oro atque obsecro, me tuam in benivolentiam ac amorem accipere velis. At ubivis
gentium, ubivis terrarum fuero, tuo honori tuueque dignitati amplificandae Georgium
Augustinum nunquam defuturum tibi persuadeas, velim. Etiam atque etiam vale.
Ianus nostro in reditu nondum reversus erat. Sabbato tamen proximo, qui est dies
tertius Kalendas Iulias, rediit. Quam laeti eum viderimus, vix verbis explicare
possem, uti eum, quem magnopere
gratias agebat dicens: Si bona de manu Domini suscipimus, mala autem quare non recipiemus? Et iterum: Dominus dedit, Dominus abstulit; sicut Domino placuit, ita factum est; sit nomen Domini benedictum. – Irrisoria siquidem esset illa gratiarum actio, ut inquit Augustinus, si ex hoc gratiae aguntur Deo, quod non donauit ipse nec fecit. Aut psalmista de praeuaricatoribus legis cur diceret: diceret] corr. lector A1 ex dicetur Misit in eos iram indignationis suae, iram et indignationem et tribulationum immissiones per angelos
uolente ac iubente pleraque mala immo fere uniuersa fieri.
Non dicam de malo quod peccatum est, de quo grandis nobis sermo restat, sed de illis malis nunc loquor ut sunt poenae, carceres, exilia, tormenta, mortes, diuersa dolorum mala et cetera id genus, quae cuncta auctore Augustino Dei iudicio dispensantur, sed multis sunt ad probationem multis ad damnationem. Etenim quinque de causis Deus omnipotens mira quadam prouidentia mortales consueuit uexare: Π attende lector quinque ob res mala hominibus a Deo inferri solere not. lector A2 in marg.
constanti animo hortatur, Π Petrus not. lector A2 in marg. dicens: In quo exultabitis, modicum nunc sic oportet contristari in uariis temptationibus, ut probatio fidei uestrae multo pretiosior auro, quod per ignem probatur. – Profectus enim fidelium, ut ait Augustinus, sine temptatione non prouenit, Π temptationem sequitur profectus not. lector A2 in marg. nec sibi quisquam innotescit nisi probationis examine, nec coronabitur nisi qui uicerit, nec uincet nisi qui certauerit. Quis autem
omne genu flectatur caelestium, terrestrium et infernorum. Oportet ergo sufferre, qui desiderat regnare. Nam iuxta apostoli sententiam, si contollerabimus, et corregnabimus. Π si contollerabimus et corregnabimus not. lector A2 in marg. – Verum nos, ut recte ait Augustinus, uolumus gaudere cum sanctis et tribulationes mundi nolumus sustinere cum illis. Sed recusat esse in corpore, qui odium non uult sustinere cum capite. post cum deleui corpore alias Nam ipse Dominus docet: Si mundus uos odit, scitote quoniam priorem me
peccatum elationis eius iratum humiliter culpam suam recognouit et petiit, ut ipsemet puniretur, populo autem parceretur, eiulans et dicens: Ego sum qui peccaui, ego inique egi. Isti, qui oues sunt, quid fecerunt? Auertatur obsecro furor tuus, Domine, a populo tuo. – Vtile namque, ut docet Augustinus, superbis est incidere in aliquod apertum manifestumque peccatum, unde sibi displiceant quae sibi placendo considerant. Salubrius enim sibi Petrus displicuit, quando fleuit, quam sibi placuit, quando praesumpsit. Hoc est quod dicit sacer psalmista: Imple facies eorum ignominia et
uirtutum, non propter exercitium, non propter correptionem, non propter damnationem, sed ob solam gloriam suae manifestationis multa inducere mala et in noxiorum malo suam ostentare potentiam. Ob hoc namque caecum illum discipulis natum esse respondit; quod Augustinus admiratus, de correctione et gratia disputando: Mirum est, inquit, unum, quod filios quorundam amicorum suorum, hoc est regeneratorum bonorumque fidelium, sine baptismo hic paruulos existentes, quibus utique si uellet huiusmodi lauacri gratiam procuraret in cuius potestate sunt omnia,
humanum genus faceret quantumue amaret ostendisset?
Sed non oportuit, inquies, Deum meo malo aliis benefacere. Et quis tu es, o peccator, qui iustissimo iudici legem imponere audeas aut ipsius arguere iustitiam? Deus quippe iustus, ut docet Augustinus, gubernans uniuersa nullam poenam sinit immerito infligi. De quo in libro retractationum pulcherrime disserens: Omnis, ait, poena, si iusta est, poena peccati est. Si autem iniusta poena est, poenam esse nemo ambigit, iniusto aliquo dominante homini imposita est. Porro, quia de
est, opinioni uero tuae peruersa confusio.
Sed quid in tanta rerum uarietate agendum est? Dauiticum profecto sequendum consilium; confitendum uidelicet Domino in cithara et in psalterio decem chordarum psallendum illi. Nam cithara, ut docet Augustinus, post Augustinus add. lector A1 quod cithara ex inferiore parte habet quod sonat, psalterium uero ex superiore, ut cithara significet uitam terrenam, psalterium caelestem, quae quae] corr. lector A1 in
Sed quid in tanta rerum uarietate agendum est? Dauiticum profecto sequendum consilium; confitendum uidelicet Domino in cithara et in psalterio decem chordarum psallendum illi. Nam cithara, ut docet Augustinus, post Augustinus add. lector A1 quod cithara ex inferiore parte habet quod sonat, psalterium uero ex superiore, ut cithara significet uitam terrenam, psalterium caelestem, quae quae] corr. lector A1 in quod est in decem mandatis, et in utroque
ita factum est, sit nomen Domini benedictum. Hoc faciens uere poteris iustus rectusque corde appellari et illam Dauiticam audire iubilationem: Laetamini iusti in Domino et gloriamini omnes recti corde. – Nam quid quid] corr. lector A1 ex quidquid est, inquit Augustinus, “recti corde” nisi non resistentes Deo? Quisquis homo quicquid patitur propter uoluntatem afflictiones, maerores, labores et humiliationes non tribuit nisi uoluntati Dei iustae; ipse enim est rectus corde. Peruersi autem corde praui et distorti sunt, qui mala quae patiuntur non
balnea calida ceteraque eiusmodi
quae humectare irrigareque corpus iuuant ac natiuum confirmant calorem.
Quorum opem haud
mediocrem et Augustinus nono Confessionum libro se sensisse fatetur.
Et aegritudo ita corpus cruciat ut dictum est.
At non ita apostolus, sed gemitibus, fletibus, rugitibusque magnis
clamabat: Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis huius?
Et recte sane, quandoquidem, ut ait Augustinus Ioannis tractans
euangelium: Ista uita nec est nominanda uita quia non est uera uita.
Hoc enim nostrum uiuere, ut ait Gregorius,
cotidie est a uita transire;
morimur, tanto infelicius
quanto diutius? Merito enim et uulgus illam crudeliorem diramque magis mortem
appellat, quae cruciatu longiori trahitur, contra uero fortunatam et felicem quae
breui et facili momento consumitur. Hinc Augustinus ad Macedonum
scribens digne commendauit Ciceronis ea de re iudicium dicens:
Sanior est Ciceronis sententia ubi ait: haec uita mors est, quam lamentari posset
si liberet.
Atque hic locus uniuersaliter in omnibus rerum detrimentis
oportunissime adhiberi potest. Vt si mortem uoluerimus persuadere malam non esse,
explicemus uitae aerumnas, afflictiones, sollicitudines, labores, et alias
miserias uniuersas, sicuti Augustinus egregie fecit secundo et uigesimo libro
eorum, quos de ciuitate Dei conscripsit, ubi ita ait:
In hac uita quam nouimus, in qua adhuc sumus, cuius temptationes, immo quam
totam temptationem, quam diu in ea sumus, quantum libet
malam, sed optimum hominis munus
determinatum est, quippe quae hominem tantis liberat malis quantis a uita
oneratur.
Nec uita haec propitio, sed irato Deo data esse uidetur ipso doctissimo
sanctissimoque uiro Augustino attestante, qui uno et uigesimo libro de ciuitate
Dei uitam hanc mortalium totam nihil aliud quam poenam dixit et post: "Ira dei",
inquit, "est ista uita mortalis, ubi homo uanitati similis est et dies eius uelut
umbra
At non ita apostolus, sed gemitibus, fletibus, rugitibusque magnis
clamabat: Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis huius?
Et recte sane, quandoquidem, ut ait Augustinus Ioannis tractans
euangelium: Ista uita nec est nominanda uita quia non est uera uita.
Hoc enim nostrum uiuere, ut ait Gregorius,
cotidie est a uita transire;
morimur, tanto infelicius
quanto diutius? Merito enim et uulgus illam crudeliorem diramque magis mortem
appellat, quae cruciatu longiori trahitur, contra uero fortunatam et felicem quae
breui et facili momento consumitur. Hinc Augustinus ad Macedonum
scribens digne commendauit Ciceronis ea de re iudicium dicens:
Sanior est Ciceronis sententia ubi ait: haec uita mors est, quam lamentari posset
si liberet.
At non ita apostolus, sed gemitibus, fletibus, rugitibusque magnis
clamabat: Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis huius?
Et recte sane, quandoquidem, ut ait Augustinus Ioannis tractans
euangelium: Ista uita nec est nominanda uita quia non est uera uita.
Hoc enim nostrum uiuere, ut ait Gregorius,
cotidie est a uita transire;
morimur, tanto infelicius
quanto diutius? Merito enim et uulgus illam crudeliorem diramque magis mortem
appellat, quae cruciatu longiori trahitur, contra uero fortunatam et felicem quae
breui et facili momento consumitur. Hinc Augustinus ad Macedonum
scribens digne commendauit Ciceronis ea de re iudicium dicens:
Sanior est Ciceronis sententia ubi ait: haec uita mors est, quam lamentari posset
si liberet.
At non ita apostolus, sed gemitibus, fletibus, rugitibusque magnis
clamabat: Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis huius?
Et recte sane, quandoquidem, ut ait Augustinus Ioannis tractans
euangelium: Ista uita nec est nominanda uita quia non est uera uita.
Hoc enim nostrum uiuere, ut ait Gregorius,
cotidie est a uita transire;
morimur, tanto infelicius
quanto diutius? Merito enim et uulgus illam crudeliorem diramque magis mortem
appellat, quae cruciatu longiori trahitur, contra uero fortunatam et felicem quae
breui et facili momento consumitur. Hinc Augustinus ad Macedonum
scribens digne commendauit Ciceronis ea de re iudicium dicens:
Sanior est Ciceronis sententia ubi ait: haec uita mors est, quam lamentari posset
si liberet.
Atque hic locus uniuersaliter in omnibus rerum detrimentis
oportunissime adhiberi potest. Vt si mortem uoluerimus persuadere malam non esse,
explicemus uitae aerumnas, afflictiones, sollicitudines, labores, et alias
miserias uniuersas, sicuti Augustinus egregie fecit secundo et uigesimo libro
eorum, quos de ciuitate Dei conscripsit, ubi ita ait:
In hac uita quam nouimus, in qua adhuc sumus, cuius temptationes, immo quam totam
temptationem, quam diu in ea sumus, quantum libet
malam, sed optimum hominis munus
determinatum est, quippe quae hominem tantis liberat malis quantis a uita
oneratur.
Nec uita haec propitio, sed irato Deo data esse uidetur ipso doctissimo
sanctissimoque uiro Augustino attestante, qui uno et uigesimo libro de ciuitate
Dei uitam hanc mortalium totam nihil aliud quam poenam dixit et post: "Ira dei",
inquit, "est ista uita mortalis, ubi homo uanitati similis est et dies eius uelut
umbra
Atque hic locus uniuersaliter in omnibus rerum detrimentis
oportunissime adhiberi potest. Vt si mortem uoluerimus persuadere malam non esse,
explicemus uitae aerumnas, afflictiones, sollicitudines, labores, et alias
miserias uniuersas, sicuti Augustinus egregie fecit secundo et uigesimo libro
eorum, quos de ciuitate Dei conscripsit, ubi ita ait:
In hac uita quam nouimus, in qua adhuc sumus, cuius temptationes, immo quam totam
temptationem, quam diu in ea sumus, quantum libet
malam, sed optimum hominis munus
determinatum est, quippe quae hominem tantis liberat malis quantis a uita
oneratur.
Nec uita haec propitio, sed irato Deo data esse uidetur ipso doctissimo
sanctissimoque uiro Augustino attestante, qui uno et uigesimo libro de ciuitate
Dei uitam hanc mortalium totam nihil aliud quam poenam dixit et post: "Ira dei",
inquit, "est ista uita mortalis, ubi homo uanitati similis est et dies eius uelut
umbra
malam, sed optimum hominis munus
determinatum est, quippe quae hominem tantis liberat malis quantis a uita
oneratur.
Nec uita haec propitio, sed irato Deo data esse uidetur ipso doctissimo
sanctissimoque uiro Augustino attestante, qui uno et uigesimo libro de ciuitate
Dei uitam hanc mortalium totam nihil aliud quam poenam dixit et post: "Ira dei",
inquit, "est ista uita mortalis, ubi homo uanitati similis est et dies eius uelut
umbra
Seneca:
Si nihil mortui sentiunt, nec profecto insepulti corporis poenam; sin uero aliquis
relinquitur sensus, homini sepultura tormentum est.
Hoc et Augustinus sensit cum de hac ipsa re in primo libro de ciuitate
Dei disputans post multa intulit dicens:
Proinde ista omnia, id est curatio funeris, conditio sepulturae, pompa
exsequiarum, magis sunt uiuorum solacia quam subsidia
fecit, quippe qui aliquod bene merendi
opus haberent, atque hoc si illud pie digneque exequerentur. Nam quod ad pompam
luxumque sit mundi, probat sanctorum auctoritas et uiuis obesse et defunctis.
"Illa quoque sanctorum exempla," ut Augustinus inquit, "non hoc
admonent quod insit ullus cadaueribus sensus, sed ad Dei prouidentiam, cui placent
etiam talia pietatis officia, et corpora quoque mortuorum pertinere significant
propter fidem resurrectionis adstruendam."
hoc dices iustius esse nihil.
commentaria.
Angeli innumerabiles 45 .
Ad custodiam dati 88 .
Artium inuentores 65 .
AVRELII AVGVSTINI DE CIVITATE DEI
Baptisma.
Ego baptizo in aqua etc. I.
Nisi quis renatus fuerit denuo, non potest uidere regnum Dei. Nisi quis renatus fuerit
ex aqua et spiritu, non potest introire in regnum Dei. Quod baptisma non potest repeti.
Augustinus. Quomodo natiuitas spiritalis carnali comparetur. Figurę: Heliseus eduxit de
aqua, ferrum. Iudei mare Rubrum transierunt. Naaman Syrus in Iordane purgatus est. Erat
Ioannes baptizans in Ennon iuxta Salim, qui aquę multę erant illic
genus humanum a
natiuitate cęcum illuminatur IX.
Abiit iterum trans Iordanem, ubi erat Ioannes baptizans, et mansit illic, id est
transiit de Iudea ad baptizatos ex gentibus X.
Iam uos mundi estis propter sermonem, quem locutus sum uobis. Augustinus: Accedit
uerbum ad aquę elementum et fit sacramentum. Vnde ista tanta uis aquę, ut corpus tangat et
cor abluatur, nisi faciente uerbo, non quia dicitur, sed quia creditur XV.
82 .
Bonum non esse causam mali 85 .
Deo similis 88 .
Bona hominum uirtus 94 .
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
dilaniatur donis deceptus 10,
Dii quibus homo immolatur 23 .
Tauroscythę 23. 24 .
Medi, Germani 39 .
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
testimonium perhibeam ueritati; onmis qui est ex ueritate, audit uocem meam XVIII.
Serpentis et Euę collocutio 81 .
Maligna anima 88 .
Plato non recte sensit de demonibus 89 .
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
21. 22 .
Ecclesia. Templum fundatum 61 .
Quando a Salomone conditum templum 68 .
Vir fidelis 80 .
Festa. Sabbatum 87. 88 .
Dies Dominica 89 .
Fama. Gygantes 59 .
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
conuiuis, qui ante eum ossa carnium posuerant, uolentes illum uoracitatis notare 109.
Alexander crapula periit 120.
Gratus Dauid erga Ionatam 57.
Erga Berzelaum 65.
Artabanus erga Iazatum 177.
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Glorię cupidi Romani 35.
Amor laudis et de resecando hoc amore 36.
Quanta effecerint Romani pro libertate et laudis cupiditate 37.
Gloria humana 38.
Ciuitas terrena et cęlestis 107.
Gula. In
uos neque audierit sermones uestros, exeuntes excutite puluerem de pedibus X.
Interpres. Ve uobis qui clauditis regnum cęlorum ante homines, scilicet male interpretantes Scripturas XXIII.
Ira. Qui irascitur fratri suo: racha; fatue. Augustinus: Non fratri irascitur qui peccato fratris irascitur. Primum irasci est tantum in corde, secundum in murmure, tertium in contumelia. Ideo primus reus est iudicio, secundus concilio, tertius gehennę ignis V. Princeps sacerdotum iratus scidit uestimenta sua XXVI.
Inuidia.
et prophetarum 66.
Migratio in Babylonem. Exitus ab Ęgypto 67.
Infernus. 78.
Infernus apud poetas 88.
Hierusalem 61.
Hierosolimę magnitudo 62.
Iudicium. Diluuium 58.
Iudicium futurum 78, 79.
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Iudicii figura 124.
De errore humanorum iudiciorum 155.
De nouissimo Dei iudicio 162, 163.
Separatio. Iudicium pro damnatione 164.
Ignis, mille anni, damnatio diaboli 167.
Liber, mortui, cęlum nouum, terra noua,
arbitrium non sine gratia ad bonum inclinari 68.
Libero arbitrio differimus ab animalibus brutis. Non omnes uoluntate propria regi 75, 80, 81 etc. Voluntas, labor, humilitas coronatur in nobis 88.
Propria uoluntate peccamus, sed non sine gratia Dei bonum operamur, Augustinus 164.
IDEM IN PARTE SECVNDA
Liberalitas. Cui dimittes tantas diuitias? Christo 191.
Fac tibi amicos de iniquo mamona 192.
Tecum portes, quod inuitus dimissurus es. Coraelii
38.
Amazones cum uicinis coeunt 38.
Plato mulieres nudas cum uiris luctari monuit. Vt et omnes omnibus communes sint, pręcepit 90.
Liberum negantes arbitrium 33, 36, 37, 39.
Libertas 38.
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Libertas Romana 35.
De libertate naturali et seruitute 158.
Libertas 160.
Liberalitas. Qui putant illos tantum damnandos peccatores, qui facere elemosinas neglexerunt 181.
Luxus. Ludi scenici 8.
in Channa 1 Galileę 156.
Inter uxorem et scortum 161.
Quod uxor relicto uiro, quamuis adultero et Sodomita, non possit alteri nubere 216.
Mendacium. Omnis homo mendax 89.
Mendacium Deo indecens; hominibus interdum utile iuxta Platonem 133.
Augustinus arguit Hieronymum, quod dixerit Paulum simulate locutum in reprehensione Petri, quia nullum mendacium in Scripturis admittendum 223.
Respondet non mendacium id, sed honestam dispensationem dici debere 228.
Rursum respondet Augustinus 233.
Maledictum.
interdum utile iuxta Platonem 133.
Augustinus arguit Hieronymum, quod dixerit Paulum simulate locutum in reprehensione Petri, quia nullum mendacium in Scripturis admittendum 223.
Respondet non mendacium id, sed honestam dispensationem dici debere 228.
Rursum respondet Augustinus 233.
Maledictum. Benedicendum, non maledicendum esse 140.
Ignem gladio ne fodias 151.
De maledicis et inuidis dicta Salomonis 152.
Stesicorus palinodiam cantauit. Nam uituperatam prius Helenam cum postea laudasset, impetrauit
diuersarum gentium 38.
Musica. Tyreni tubam, Phryges fistulam inuenerunt. Harmonia. Decacordium. Sambuca 65.
Quales cantus discendi 81, 82.
Mendacium. Aliquando falso utendum ad utilitatem audientium 83.
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Mundus. Mundi anima 27, 47.
Quod mundus non sit Deus 51.
De principiis 54.
Mundus a Deo factus 77.
De conditione mundi. Quare nunc et non antea factus 77.
Mundi et temporis unum principium 78.
De
71.
Natura bonum suadet, a malo dehortatur 34.
Natura. Ratio 37.
Natura brutorum 38.
Quod natura non est genita 46.
Nauim inuenit Athlas , Sydonii triremem 65.
Homo quid et qualis 44.
Homo rationalis 46.
Homo nunquam idem 72.
Hominis dignitas 76.
Prima hominum uita 80.
Proximi omnes homines. Homo, mater, hyle 88.
Odores quare 57.
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Oratio. De diuersitate linguarum 119.
Prima lingua Hebrea in usu fuit 121.
Diuersitas linguarum 156.
Ocium. Deę Quietę ędes extra portam 28.
Requies Dei sabbatum 78.
Obedientia mater
Dominus respexit Petrum, et egressus foras Petrus fleuit
amare XXII.
IOANNES
facient uobis, quia non
nouerunt Patrem neque me XVI. Mitte gladium tuum in uaginam XVIII. Percussus Iesus alapa a
seruo, humiliter factum redarguit, non iudicat XVIII. Quod martyrum cicatrices apparebunt in
corpore glorificato ad decorem XX. Petri martyrium prędicitur a Domino. Augustinus: Si nulla
esset mortis uel parua molestia, non esset tam magna martyrii gloria XXI.
peccarunt 79 .
Prouidentia 54 .
De prouidentia 84 .
Passio Christi. Iudas 40 .
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Eundem esse episcopum atque presbiterum apud ueteres 134 .
Diaconus minoris dignitatis est quam presbiter. De institutione episcopi et VII
gradibus clericorum 135 .
De ueris falsisque pastoribus. Augustinus 139 .
Qui Euangelium annunciant, de Euangelio uiuant 140 .
De regimine abbatissę 149 .
Nihil honorabilius quam seruitus Christi
Resurrectio secundum Platonem 78 .
Auditus 55 .
Contra eos qui dicunt sensum inutilem esse ad cognitionem 96 .
Suspicio de omnibus tyranno 55 .
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Quibus cum homini pugnandum 34 .
Socrates uicit carnis inclinationes 37 .
Nobiscum nobis gerendum est bellum 82 .
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Vestes magnificę 55 .
Venti non ad perniciem, sed ad utilitatem 56 .
Pruinę et niues 56 .
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
nostrorum carpere usum; verum ut nostrae satisfaciam devotioni et tibi hoc
inventum inscribam, qui rem divinam praesertim et diligis et colis et observas.
Christus namque apostolos delegerat non de foro Iustiniani, ut scribit
Augustinus, sed de piscatorum simplicitate, non peritos quidem grammatica, nec
armatos dialectica, nec inflatos rhetorica, sed indoctos homines et pauperes,
quos et lucem mundi et sal terrae constituerat. Siquidem, ut sol in radiis suis
in orbe deos fecit timor;
et terram, benedicant eum caeli et terra , siquidem divino inflata spiritu civitas Sibenici rerum omnium artificem et parentem adorat Trinitatem et praecipua veneratur solennitate. Sola enim Trinitas Trinitas soli deo integre nota est,
quanta fieri potuit diligentia emendasti; deinde ut beneficium hoc trabali (quod dicitur)
tolle crucem et
sequere. Si optas crimina tibi remitti? procumbe cum Magdalena retro secus pedes
domini. Si cupis hodie cum Christo esse in paradiso: crucifigere modo
et dic cum latrone: Domine memento mei dum ueneris in regnum tuum. Inspice
uulnera pendentis (ut Augustinus ait) sanguinem morientis, precium redimentis, caput
habet inclinatum ad te osculandum, pedes confixos ad te expectandum, manus extensas
ad te amplexandum, cor apertum ad te diligendum, totum corpus expositum ad te
redimendum. Hec fideles mei quanta sint cogitate: hec in statera
sunt, si forte Gezi superius a nobis propositum exemplum non satis deterret
tanquam uetustate iam obliteratum, audiant recentiora.
Cyrillus, Hierosolymitanus episcopus, post diui Hieronymi in Domino
dormitionem, ad Augustinum scribens tradit fuisse monasterium quoddam in
Thebaidis partibus ducentarum fere foeminarum, sanctarum utique, si non
auaritię foeditate sanctitatis decorem polluissent. Consuetudo pessima apud
illas inoleuerat
uerborum percipere meruit anagogen latentemque sub littera sensum.
Plurimorum annorum studium ad tantum diuinę eruditionis profectum nunquam
illum extulisset, ad quantum die una Christi perduxit contemplatio.
Augustinus, Hipponensis episcopus, philosophię Christianę assertor egregius,
dum Sanctę Trinitatis mysterium solus in cubiculo sedens contemplatur, ita a
seipso abscesserat, ut a muliere, quę illum quadam de re consulere
non mouet admonentis autoritas, moueant saltem patientis flagella, quę ille
experrectus, cum et uibices in corpore apparerent et discedente somno dolor
non discederet, intellexit non soporis fuisse, sed punitionis.
Augustinus, dum inter dialecticorum sophismata Christum quęreret, heresi se
implicaverat Manicheorum. Tandem Pauli apostoli epistolas euoluens reperit
scriptum: Induimini Dominum Iesum Christum! Ac statim discussis erroris
uidissent, ad Christum conuersi sunt. At impiissimus tyrannus capite eos
postremo cędi iussit, nullo tamen manifestiore indicio uictum se ostendens,
uiuere permissurus, quos occidit, si uicisset.
Augustinus preterea, Anglorum episcopus, a Gregorio pontifice (ut Beda
tradit) in Britanniam missus, cum Iesum, Dei Filium, asseruisset, Edilbertum
regem magnamque procerum eius partem credentes baptizauit. Cęterum multis
uidere quam ille lucis. Pro eo, ut uisum
reciperet, supplicarunt diis; quasi uero lapides preces possent audire et
non etiam ipsi cęci, insuper et surdi et muti essent. Cum ergo cura laborque
eorum omnis incassum recidisset, Augustinus Christum suum deprecatus, sine
cunctatione hominem sanum reddidit et reliquam plebem eo signo conuertit,
Britanniam totam erripiens diabolo et subiiciens Christo. Tunc terra illa
inculta (iuxta Ezechielem)
sensit, eius credulitatem sequi noluit. Tanta iam mentem illius
pręoccupauerat insania, tantus furor. Itaque in malo perseuerans
thesaurizauit sibi iram in die irę.
At non ita Ecclesię sanctę illustrator Augustinus. Qui in initio eadem heresi
pollutus, cum Ambrosium prędicantem audisset, perspexit errorem, in quo
erat, atque abiecit. Et tandem omnis expers ambiguitatis Christi suscepit
fidem iuxta traditionem catholicę
pręstitit, ut facile persuasum sit non
commentum fuisse, quod de illo quondam iactatum constat, ob os scilicet eius
in cunis iacentis uolitasse apum examen, stridulo tinnitu eloquii futuri
suauitatem portendens. Hic Aurelium Augustinum Manichea heresi tabescentem
suis prędicationibus purgauit sanumque reddidit. Qui iam catholicę fidei
disciplinis eruditus omnium tandem hereticorum dogmata certissimis destruxit
argumentis nostraque confirmauit,
uel domus diuisa contra se non stabit. At uero in pace
omnia lęta, iocunda, suauia sunt. Siquid aduersi incidit, pax eleuat
moerorem; si prosperi quid contingit, pace gaudium augetur. Hanc itaque
eleganter definiuit Augustinus dicens: Pax est serenitas mentis,
tranquillitas animi, simplicitas cordis, amoris uinculum, consortium
charitatis. Nec poterit , inquit, ad hęreditatem Domini peruenire,
qui testamentum pacis
aliquando
incessisse ex Euangelio constat, quoniam, dum a Iudeis apprehenderetur, ea
relicta nudus effugisse dicitur. Nudi ergo nudum Christum sequamur, ne ab
aduersariis comprehendamur.
Aurelius Augustinus episcopus ueste non magis compta magisue ambitiosa quam
illi, quibus pręerat, uti uoluit. Siquis excultiorem sibi dono offerret,
acceptam uenum iubebat dari, ut pecuniam inde exactam cum aliis
communicaret, quando
assumptis una purificatus templumque ingressus sit ac tandiu
cum illis fuerit, donec tonsis de more crinibus uota perficerent
sacrificiumque offerrent. Hoc quidem multi pię simulationi
adscribunt, sed ego magis Augustino assentior, qui ait: Diebus illis
intermediis, qui inter Christi ascensionem et Euangelii uulgationem fluxere,
ueniam hanc Iudeis ad fidem uenientibus datam, ut simul etiam legalia
tenerent, si uellent; non autem ita
cruentare, ut uisę aliquando foeminę incestam recordationem dolore sedaret,
profecto bonum est etiam mulierem non uidere. Qui enim uiderit mulierem ad
concupiscendum eam, iam mechatus est eam in corde suo. Augustinus interrogatus, quare cum sorore habitare refugisset: Quia —
inquit — quę cum sorore mea sunt non sunt meę sorores. Et hanc eiusdem
sententiam esse perhibent: Malum est mulierem uidere, peius alloqui,
pessimum
Deo merenti dicitur: Magna est fides tua; fiat tibi sicut uis! Hoc
est, non tantum, sicut postulasti, sed, si uis, etiam melius quam
postulasti.
Pii quidem fletus quanta uis sit, Monica etiam, Augustini mater, testatur.
Cui pro filio, Manichea heresi implicato, multum lugenti atque oranti
diuinitus dictum est, ubi ipsa, ibi et illum futurum. Ab episcopo etiam,
quem, ut pro illo oraret, cum fletu orauerat, audiuit:
manus foedauerant, mox
credentes, et ipsi martyrio coronati sunt. Quam gratiam nequaquam assecuti
fuissent, si in eos aliter uindicandum sancti postulassent. Vnde Dominus in
Psalmo: Vltus sum in eos. Quod exponens Augustinus: Vindicaui me,
inquit, de inimicis meis. Quomodo me uindicaui? Occidendo in eis errorem,
suscitando fidem. Atque inde nos admonens ait: Quando te
persequitur homo, noli attendere illam figuram, quam
brachiis demissaque ceruice
tacitus intra se orauit atque hoc gestu actuque illi decedere libuit, ut
talis Domino occurreret, qualis ipse pro nobis pependerat in cruce.
Et ipse inter quatuor Ecclesię candelabra numerandus Augustinus, cum febri
correptus uitę sibi finem imminere conspiceret, psalmos, qui poenitentiales
dicuntur, conscribi et ante se legendos parieti affigi iussit. Eos dum
legeret, lachrymas hubertim fudisse dicitur. Neminem ad
Sed prius et hoc
memoratur dixisse: neminem, quanuis sanctum et perfectum uirum, decedere
debere, nisi ante confessus communicatusque fuisset. Nolle enim confiteri
arrogantis esse, nolle communicare — inobedientis. Si autem Augustinus
poenitentię precationes cum fletu sibi peragendas putauit quid nos facere
oporteat, qui in nullo ad eum comparandi sumus. Discamus tamen nunc maxime
poenitendum dolendumque esse, cum periculum est, ne dolere
huiusce rei in cuiuspiam animo residere possit
ambiguitas, ea nunc miracula in medium proferre operęprecium erit.
In ea epistola, quam Cyrillus, Hierosolymitanus episcopus, de signis diui
Hieronymi post obitum factis ad Augustinum scribit, legimus per id tempus
heresim quandam insurrexisse, quę diceret defunctorum animas nec
beatitudinem nec poenam sentire, donec communis resurrectionis die suis
iungantur corporibus, hoc cum ipsis una
spiritu abiit, odor
suauissimus cum corpore remansit. Eadem hora Cyrillus, episcopus
Hierosolymitanus, animam eius angelicis manibus gestatam cęlum uersus
tendere conspexit. Eodem die sancta hęc anima miro radians fulgore Augustino
Hippone apparuit. Turoni etiam duo monachi lucentem globum aera transire et
inde dulciter canentium choros audiri dum admirantur, intellexerunt
Hieronymi presbyteri animam tunc apud Bethlehem defuncti ab angelis ad
tollerentur, melos interdum lętantium angelorum auditum; Deo uolente
felicitatis, ad quam euocabantur, testimonium in terra residere, ne alios
pigeret eorum uitam imitari, quos beatos esse certo iudicio agnouissent.
Augustinum quoque quo die corpus eius mandatum sepulturę fuit, monachus
quidam procul inde manens et in spiritu raptus uidit infula et
pontificalibus indumentis insignem sedere intra nubem candoris eximii. De
oculis eius
Participem dignatus est.
Augusta mihi uenit, mihi candida fulsit
fulto,
patrio uates, qui talia suasi,
Solymosi László (ed.), Az esztergomi székeskáptalan jegyzőkönyve (1500–1502, 1507–1527), Budapest, 2002., 22. Regarding the trial, see the following documents: ASV, Archivum Arcis (AA) Arm. XI, caps I. Nr 156., 2527., and ASV, Archivum Arcis XI, caps I. Nr 168. 2533., and Theiner Augustin, Vetera monumenta Slavorum meridionalium historiam illustrantia, Romae, 1863, 601–602. 5 Vincenzo Baldi de Pistoria. Arrived in Hungary as a member of the retinue of papal legate Cardinal Pietro Isvalies. He soon became Canon of Veszprém, altar director of the St. John altar, at the
6 See the letter by Brodarics on 3 May 1524.
34 István Brodarics to Clement VII Vienna, 21 August 1524
Manuscript used: ASV, Principi, vol. 2. fol. 233r–v, 237v. Published: Theiner Augustin, Vetera monumenta historica Hungariam sacram illustrantia II., Romae, 1860, 639. 1. King Louis sent him to Vienna to meet papal legate Campeggio and inform the latter about matters in Hungary and Bohemia. – 2. He assures the Pope that he and Chancellor Szalkai are both loyal to him. –
nisi praesentia reve rendissimi domini legati, et istorum trium principum 3 summa in Sedis Apostolicae ac religionis Christianae auctoritate tuenda constantia adesset, longe in maiora mala decidissemus.
1 Brodarics returned from Rome in July 1524. (Compare: Theiner Augustin, Vetera monumenta hi torica Hungariam sacram illustrantia II., Romae, 1860, 638.) Louis II. informed Ferdinand Habsburg on s 14 August 1524 that he had sent Brodarics to Vienna to run some errands. (“Misimus ad Serenitatem Vestram fidelem nostrum, reverendum Stephanum doctorem
intercessiones immo contentiones quoque acerrimas domini baronis pro mea promotione nomine Vestrae Sanctitatis factas, factum esse longe addictiorem et obstrictum vinc 1 Louis II informed the Pope already on 20 October 1524 that Brodarics would be sent back to Rome. Compare: Theiner Augustin, Vetera monumenta Slavorum meridionalium historiam illustrantia, Romae, 1863, 584. 2 Papal legate Cardinal Campeggio stayed in Hungary and then in Vienna from 18 July 1524. 3 László Szalkai had held the title Archbishop of Esztergom since May 1524. 4 In fact, Brodarics could
appointment of Brodarics already in 1524, but they failed due to the resistance of Archbishop Szalkai. Brodarics was compensated by a prebend as Canon of Esztergom. Louis II., however, made a promise to the Pope that he would raise Brodarics to Bishop status as soon as possible. Compare: Theiner Augustin, Vetera monumenta Slavorum meridionalium historiam illustrantia, Romae, 1863. 585.
The manuscript is damaged at some places. Louis invited Papal Legate Cardinal Campeggio to Buda in November, and Brodarics’ travel was postponed until his arrival. See the
Legate Tomasso Vio, and they went to the court of Louis II from there. He was appointed Royal Secretary for his services. As such, he visited Rome as an envoy already before 1525. The two credentials that King Louis and Queen Mary issued to Berri as their envoy are dated 31 May 1524. See Theiner Augustin, Vetera monumenta Slavorum meridionalium historiam illustrantia, Romae, 1863, 580–581. 11 Maria Habsburg (1505–1558), wife of Louis II from 1522.
17
16
princes, not of Ferdinand drove out the peasant army from Salzburg.
2 1
50 István Brodarics to Clement VII Buda, 13 September 1525
Manuscript used: ASV, Principi, vol. 3. fol. 279r–v. Published: Theiner Augustin, Vetera monumenta historica Hungariam sacram illustrantia II., Romae, 1860, 653–654.; Bessenyei József, Lettere di principi (1518–1578), Roma–Budapest, 2002, 79–81. 1. He arrived at Buda 21 days after leaving Rome. He found the King and the Queen on Csepel Island. He passed on the
nunquam ero immemor. De comite Christophoro, 9 de regiae maiestatis peregrinatione, 10 de principum 9 post maiestatem: nondum del.
11 Regarding this see the letter by Louis II to the Pope on 30 September 1525. Compare: Theiner Augustin, Vetera monumenta Hungariam... 655. 12 Archbishop of Esztergom László Szalkai. 13 Brodarics had a letter of recommendation from the Pope addressed to Szalkai. Compare: Theiner Augustin, Vetera monumenta Hungariam... 651–652. 14 István
see the letter by Louis II to the Pope on 30 September 1525. Compare: Theiner Augustin, Vetera monumenta Hungariam... 655. 12 Archbishop of Esztergom László Szalkai. 13 Brodarics had a letter of recommendation from the Pope addressed to Szalkai. Compare: Theiner Augustin, Vetera monumenta Hungariam... 651–652. 14 István Werbőczy (around 1458–1541), scholar of law, leading figure of the party of lesser noblemen. He was elected Palatine on 6 July 1525 replaced István Báthori. He was in office until April 1526. More on his life:
this refers to the appointment of Brodarics as Chancellor. The major obstacle was Szalkai himself who did not want to resign and wanted Bishop of Veszprém Tamás Szalaházy to replace him. Clement VII, in his letter on 8 August 1525, recommended Brodarics to the position. Compare: Theiner Augustin, Vetera monumenta Hungariam... 651. 18 See Burgio’s report on 13 September 1525. Magyarországi pápai követek jelentései 1524–1526. Budapest, 2001, 263–266. 19 Since Kristóf Frangepán entered into an argument with Archbishop Szalkai that ended in
alia quędam quę minime tacenda esse duxi, adijcere decreui, breuiter
quidem cuncta perstringens, pręter illa quę uel ipsum de se loqui
continget uel aliorum testimonijs affirmare oportebit, hoc est
Augustini, Eusebij, Cyrillij, Seuerique Sulpicij. Nihil intactum
prętermittam quod de illo usquam legere potui, ne tantus ac talis uir
sua laude (quantum in me est) fraudetur; non quod illi quicquam nostra
addere
Quantum autem uel eloquio uel eruditione pręstiterit, opera eius quę in
manibus habentur indicio sunt. Quid tamen et alij insignes doctrina
uiri de illo senserint, hic referre operę precium puto.
Beatus Augustinus episcopus in Iulianum hereticum scribens ita illum
alloquitur: Nec sanctum Hieronymum pręsbiterum contemnendum
arbitreris, qui Gręco et Latino insuper et Hebreo eruditus eloquio,
ex
solis lampadis
resplenduit. Omnes denique, qui ante illum aliquid ex utraque orbis
parte de doctrina ecclesiastica scripserant, legit. Nec aliam hac de re
quam prędixi tenuit prompsitque sententiam. Si sic Augustinus, quis
aliter audet uel dicere uel sentire?
Seuerus quoque Sulpicius, qui ijsdem temporibus fuit, in suo de beati
Martini episcopi miraculis dialogo (eius enim discipulus fuit)
locum suum suffectum pręesse iussit.
Cęterum quanuis ad proximiorem humano cultui sedem transisset, nihil
tamen de pristinę uitę rigore remisisse uidetur, cum epistolam illam
legimus, quę Augustini ad Cyrillum episcopum esse creditur. In ea
quidem ab ipso Eusebio Cremonensi sibi de Hieronymo significatum
scribit, quod postquam in solitudinem secessisset, uinum nunquam
gustarit, carnem nullam
lugentes satis consolatus esset, ad Eusebium conuersus eum quoque
qualiter fratribus pręesse debeat docuit. Et uidens ecclesiam Christi
adhuc hereticorum impietate non parum infestari, gaudere se dixit quod
Augustinum acerrimum post se illi relinqueret propugnatorem. Tunc
Eusebio mandat ut eidem Augustino et Theodonio senatori et omnibus
orthodoxis plurimum se commendet rogetque ut pro ueritate stent,
erroribus
pręesse debeat docuit. Et uidens ecclesiam Christi
adhuc hereticorum impietate non parum infestari, gaudere se dixit quod
Augustinum acerrimum post se illi relinqueret propugnatorem. Tunc
Eusebio mandat ut eidem Augustino et Theodonio senatori et omnibus
orthodoxis plurimum se commendet rogetque ut pro ueritate stent,
erroribus resistant et dum Christum ducem sequantur nullius uim
formident. Consolatis rursum discipulis
pręsbiteri modo uita defuncti; proinde ire Bethleem maturaret
et quę uiderat referendo discipulos eius consolaretur. Visio disparuit,
et episcopus ad se reuersus iussa nihil moratus peregit.
Eadem hora et Augustinus in epistola, cuius fecimus mentionem, sibi
Sancti animam Hippone apparuisse fatetur. Dum enim ad eum scribere
coepisset nosse uolens qualis quantaque illi uideretur esse beatorum
gloria, lux in cubiculo
autem Deus uult, illud et haberi; quicquid ergo uolunt, habent. Aut
quid unquam eis deesse potest qui omnia habentem habent- Deum uidelicet
- a quo, in quo, et per quem omnia et sine quo nihil?
Post hęc Augustinus ijsdem litteris illa ipsa hora Turone Sęuerum
Sulpicium cum duobus monachis audisse scribit canentium et
cytharizantium choros multa cum luce cęlum uersus euntium, uocemque inde
delapsam quę nunciaret,
choros multa cum luce cęlum uersus euntium, uocemque inde
delapsam quę nunciaret, Hieronymi pręsbiteri animam ab angelis ad
beatitudinis loca tunc portari pro laboribus pręmia recepturam.
Subiungit etiam Augustinus quarta deinde nocte post primam uisionem sibi
dormienti magnum angelorum agmen apparuisse. Inter quos duo uidebantur
luculenta admodum ac uenusta effigie uiri, per omnia pene similes, nisi
quod alter
docuerit ac uirginitatem seruarit, sed insuper pro asserenda ueritate
tuendaque iustitia occisus esset; tertiam itaque laureolam fuisse
martyrij.
Tale est etiam quod Cyrillus ad Augustinum scribit, post laudes
matutinales ante altare Ioannis Baptistę (erat enim solennis natiuitatis
eius dies) obdormienti sibi uisum. Vidit enim (ut ipse ait) multos
ecclesiam intrare luce quadam cęlesti
uitę gloria maior erat.}
Miracula eius post obitum
Post felicem uiri obitum Cyrillus Hierosolymitanus episcopus per
epistolam quę nota est omnibus Augustino sciscitanti miracula eius longo
admodum sermone studuit recensere. Ea ego in summam redacta breuiorem
hoc loco subiungam.
Heresim quandam inquit iam inualescentem, quod nec
ubi
primum sepultum fuerat, recubiturum, donec ab infidelibus Hierosolyma
capta seruire coeperit; inde ad Italiam translatum Romę diu permansurum.
Et hęc quidem Cyrillus partim uidisse se, partim audisse ad Augustinum
scribens testatus est.
Opera quae scripsit
Nequid autem huic lucubratiunculę nostrę deesse uideatur, libet in fine
In detractores librorum suorum aduersum Iouinianum ad Pamachium.
In garulum monachum detractorem ad Domnionem.
De fide et heresi ad Marcellam.
Ad Alipium et Augustinum episcopos gratulatoria, quod Cęlestinam
heresim extinxerint.
In Ruffinum ad Pamachium et Oceanum.
In eundem quod dolose ipsum laudarit.
Ad eundem et Pamachium exhortatoria.
Ad Pamachium de optimo interpretandi genere.
Ad eundem consolatoria de morte Paulinę coniugis.
Ad Augustinum Hipponensem episcopum de zelo fidei contra
hereticos.
Ad eundem de hereticorum perfidia.
Ad eundem de sua ex Hebreo scripturarum translatione.
gaudere,
uirginitatem uiduitatem-que nuptiis pręferre.
Pontifices. Episcopi. Abbati. Monachi. Eremi. Virgines
Sic egerunt inter summos pontifices |
Syluester,
Gregorius,
Leo |
et Cęlestinus;
inter episcopos Martinus,
Nicolaus,
Ambrosius et Augustinus;
inter abbates Antonius,
Hilarion,
Hieronymus et Benedictus;
inter monachos Dominicus,
Vincentius,
Franciscus et Bernardinus;
inter eremitas Paulus Thebeus,
Honophrius,
Arsenius,
Archebius et Theonas;
atque ruffam defricare gingiuam
DE HVMILITATE ET GLORIA CHRISTI
Chrysostomus uero eandem mulierin esse putat apud Mattheum, Marcum et Lucam, aliam autem apud
Ioannem, hoc est Lazari et Marthę sororem Mariam. Porro Gregorius pontifex eandem arbitratur
fuisse, quam Lucas peccatricem, Ioannes Mariam nominat, et hanc quidem bis hoc fecisse.
Augustinus etiam pene idem dicit et ad unam mulierem utrunque factum refert: primum, quod
Lucas recitat in domo Symonis non leprosi, alterum, quod Mattheus et Marcus aiunt domi Symonis
leprosi. Vnde duos Symones fuisse putat, apud quos conuiuatus est Dominus. Matthei autem et
et flagello de funiculis
facto inde negociantes eiecit, mensas nummulariorum euertit et in illos iratus: Scriptum
est — inquit — Domus mea domus orationis uocabitur, uos autem fecistis illam
speluncam latronum. Hoc a Domino bis factum sentit Augustinus, et primam quidem
eiectionem de templo a Ioanne descriptam, hanc uero secundam a cęteris tribus memoratam. Hoc
futurum prospexit Zacharias dicens: Non erit mercator ultra in domo Domini exercituum in
die illo. Hoc in psalmis prędictum fuerat dicente ad
Melior est patiens uiro forti et qui dominatur animo suo
expugnatore urbium. Cęterum, cum Gygantibus pugnare, aduersus Iouem insurgentibus, quid
est aliud quam cum hereticis Ecclesię Dei infestis certare et perniciosos eorum errores ueri
assertione repellere? Hoc egit noster Hieronymus, hoc Augustinus, hoc alii ex doctoribus
Euangelicę ueritatis quamplurimi. Tales Gygantes prosternere gloriosior est uictoria quam
illos ferire, quibus in deorum subsidium Hercules adueniens insultauit. (Prometheus)
Prometheum, inquis, ab aquilę iecur eius lacerantis
Christum regem et glorificantes. Vtrumque enim
significat Iuda.
137r
I Cor 10,11
137v
Verba Daniheli prophetae ascribuntur (cf. Dan 9.24--26), leguntur autem apud pseudo-Augustinum (PL 42.1124ff.), in medio aevo apud Ptolomaeum Lucensem
(Bartolomeo Fiadoni, 1240--1327) in Continuatione S. Thomae De regno, Johannem Duns
Scotum (1266--1308) in Ordinationis Prologi parte secunda, De sufficientia sacrae Scripturae Quaestione unica: Utrum cognitio supernaturalis
Hii erant uiri clarissimi et in meliori fortuna colocati, uidelicet: Dominicus Grimanus, miseratione diuina episcopus Portuensis et cardinalis diui Marci reuerendissimus, Petrus Berislaus, Vesprimiensis episcopus et Coruatiae banus inclytus, Christophorus Marcelus, archiepiscopus Corcirensis, Augustinus Mula, patritius Venetus generosus, Barnardus Zane, artium et sacrae teologię magister, archiepiscopus Spalatensis metropoliticus, et multi alii quorum nomina celeberrima breuitatis causa in presentiarum omittimus.
Secundum
aene. VII. li. IX. (93)
ac Platina)
de Sixto et Leo. pontificibus. (94)
solum edat, quorum nonnulli uitalibus adhuc uescuntur
auris, nonnulli, quod eius est, terre redentes, felices spiritus caelestibus commendauerunt. Hinc maximus ille peritorum decor diuus fulsit Hieronymus,
Hieronymus Dalmata
cuius (ut Augustinus contra Iulianum dicit)
in quem culpa confertur. Nulla ne igitur in uictoria moderatione utendum fuit? Nullum ne discrimen sacrarum ac prophanarum rerum habendum? Quis tam crudelis unquam uictor fuit, etiam apud Ethnicos, qui non abstineret uim a templis? Gotthos sacris pepercisse. Augustinus scribit Gotthos, cum caepissent urbem, non modo a Christianorum templis uim abstinuisse, sed etiam his donasse uitam, qui eo profugerant. Tanta nominis Christiani reuerentia apud barbaros illos fuit, qui doctrinae coelestis ignari, nomen tantum Christianorum audierant. At isti
domino meo illustrissimo et observandissimo.
Reverendissime in Christo Pater et Domine, Domine mihi Observandissime!
fratrum praedicatorum anno
pręterito ex urbe rediens litteras Dominationis Vestre Reverendissime Albę
Julie, sede episcopali regni Transilvanensis mihi reddidit, quibus – tum propter
viarum discrimina, tum, quod preter hunc fratrem Augustinum, cui haec urbana
negotia tuto committerem, haberem neminem – hactenus respondere non potui. Ex
quibus et amorem illius, quo me et ecclesias regionis huius Dominatio Vestra
Reverendissima prosequta est, et benignitatem
ordinum huius regni
episcopatum Transilvaniensem cum omnibus proventibus Reginali Maiestati eiusque
illustrissimo filio, unde quotidianę necessitates istarum Maiestatum
sublevarentur, deferre voluerunt. In qua ecclesia teste ipso fratre Augustino
praeter preposituram nihil est, quod possideam. Rogo igitur ipsam pro mea erga
Dominationem Vestram Reverendissimam observantia singulari, velit non aliter de
me cogitare, quam homines graves et prudentes de bonis et religionis
sint, scire non potui. Ut igitur
et pro confimatione episcopatus mei Varadiensis litteras necessarias Dominatio
Vestra Reverendissima ab ipso Sanctissimo Domino Nostro impetrare velit,
vehementer rogo. De quibus et aliis rebus frater ipse Augustinus plura
Dominationi Vestre Reverendissime meo nomine dicturus est, cuius verbis ut
Dominatio Vestra Reverendissima fidem adhibere velit, ipsam diligentissime
rogo.
tractari. In causa fuerant
suspiciones conditionum. . Classis Veneta erat copiosa, sed dissipata
pars in Creta sub Marco Quirino, et Antonio Canali insulam custodiebat, altera major
Imperatorem rerum maritimarum Sebastianum Venerium, et Augustinum Barbadicum ejus
legatum secuta se receperat in Sciciliam, Messanae
consignando transfugam illum Granatensem, sive Beticum, quem ille in
se suscepit Imperatori Venerio exhibendum, quae omnia num praestiterit, ignoramus.
Vereor tamen in quibusdam eum deffecisse. Nam auditum quidem fuit pro certo reditas
fuisse litteras Augustino Barbadico sed non transfugam neque litteras ad Imperatorem
perlatas. Uluzalis, et Caracosia in depredandis Pharensibus, qui urbem deseruerant, et
in arcem confugerant sex dies sumpserunt sumpserunt Z:
plenissime ac evidentissime demonstravi. Quam tractationem perinde hic repetitam cupio, ac si inserta foret.
¶ At obiiciunt illi, de Textu quidem ac libris Sacris convenire, sed tamen de sensu ac intelligentia litem esse. Eam igitur illi volunt ex patribus peti oportere. At contra Augustinus et Hilarius contendunt, ex collatione ipsius Scripturae loca aut dicta obscuriora esse illustranda. Quod sane etiam ipsemet Christus tum exemplo, tum mandato quoque suo confirmavit, una cum suis Apostolis. Sic enim Christus ipse disputans cum Satana et Pharisaeis, dicta Scripturae aut
exoriri: et severissime, atque adeo sub anathemate praecipiunt, ut omnes in sola veteri seu vulgata versione acquiescant, nec ulla alia pro authentica habeatur. At patres contra, in omni dubio Scripturae, ad Graecos Hebraeosque fontes recurrendum esse censent. Quare etiam ius Canonicum citat Augustinum, ita dicentem: Ut veterum librorum fides de Hebraeis voluminibus examinanda est, ita novorum veritas Graeci sermonis normam desiderat. Item in Viennensi concilio (quod refertur Clem. lib. 2. tit. de magistris) solicite statuit authoritas Ecclesiastica, de parandis trium linguarum
ABBA.
Hanc voculam coniungit cum voce Pater, Christus sua in precatione, Marc. 14. et Paulus dicit Rom. 8, et Gal. 4, Spiritum gementem in pectore nostro, clamare Abba pater. Venit autem haec vox Syriaca ab Hebraeo, Ab pater. Quod vero reduplicatur Syriace et Graece, Augustinus dicit ideo fieri, ut Scriptura testetur, Deum pertinere ad Syros et Graecos. Hieronymus Tom. 9, interpretationis gratia Graecam esse adiectam dicit. Alii putant in geminationem hanc Emphaseos gratia adiici, ut bis et perpetuo patrem suum Deum pii ingeminent ac vocent. Quod sane tum
illa et politica Regula: Omnis mutatio periculosa. Non enim facile fit mutatio rituum sine scandalo apud imbecillos, et specie levitatis aut ambitionis apud prudentiores. Non esse necessariam, aut etiam possibilem conformitatem omnium caeremoniarum in diversis Ecclesiis ac regionibus, satis D. Augustinus ad Ianuarium, et Gregorius ad minorem Augustinum testantur. Sunt vero etiam in communi vita plurima Adiaphora, ubi Deus nobis nostro arbitrio agere, exclusa tamen petulantia et temeritate, permittit. Quin et philosophi de quibusdam mediis rebus disserverunt. Nam etiam in communibus rebus
Non enim facile fit mutatio rituum sine scandalo apud imbecillos, et specie levitatis aut ambitionis apud prudentiores. Non esse necessariam, aut etiam possibilem conformitatem omnium caeremoniarum in diversis Ecclesiis ac regionibus, satis D. Augustinus ad Ianuarium, et Gregorius ad minorem Augustinum testantur. Sunt vero etiam in communi vita plurima Adiaphora, ubi Deus nobis nostro arbitrio agere, exclusa tamen petulantia et temeritate, permittit. Quin et philosophi de quibusdam mediis rebus disserverunt. Nam etiam in communibus rebus vult Deus nos aliquem rerum delectum habere, et
quam diu hic vixit Hyperdulia: et denique Deum, Latria. Verum Scriptura haec discrimina ignorat. Quin et ipsemet Eckius in suis Locis, in fine Capitis de Sanctorum veneratione, clare confitetur, nusquam Scripturam vel Veteris vel Novi testamenti praecipere invocationem aut adorationem sanctorum Augustinus in Quaestionibus super Exodum, dicit, etiam Duliam Deo deberi: sicut et Paulus ubique testatur, se Dei, non hominum
Verba eius libro decimo, capite primo, haec sunt: Latriam quippe nostri.
ἐν ᾦ εὐδόκησα
bonam voluntatem: qua significatur gratuita benevolentia favorque numinis erga mortales.
Et in Epistol. ad Rom. cap. 10. Voluntas quidem cordis)
4, dicit Christianos ante conversionem fecisse voluntatem gentium: id est, secundum voluntatem pravam ac turpem, seu secundum libidinem eorum victitasse, aut more gentilium vitam egisse.
BENIGNITAS, et Beneficentia, exponentur in voce Misericordiae.
BESTIA, ut Augustinus super Gen. ad literam sentit, significat omnes feras sylvestres: sicut saepe legitur Bestias agri. Civitas facta est habitaculum bestiae, Soph. 2. Plerunque tamen grandiores et crudeliores serae hoc nomine, sicut et apud Latinos, significantur. Genes. 37, Bestia mala devoravit
esse caelibatum, quia (ut ipsemet exponit) minus habet afflictionum in carne. Impie ergo fecit Hieronymus, qui studio celebrandi caelibatus, bonum hic opponit vitio. quasi Paulus dixerit, Caelibatum esse rem sanctam et meritoriam: et contra, Coniugium rem vitiosam ac peccatum. Quare recte eum Augustinus hoc nomine reprehendit
UNDECIMO, habet haec vox phrases quasdam: ut, Bonas ostendere vias suas, Ierem 21. pro tueri, excusare verum de bona ac mala via postea in voce VIA dicetur Bonum facere necesse est, Galat. 6: id est, pie vivere. Bonum est aemulari in bono semper:
eos.
CARCER, Esaiae 24 accipitur de uno aliquo loco, vel potius potentia Dei, qua custodit omnes ad extremum iudicium. Sed Psalm. 142. orans, ut reducatur anima sua de carcere: intelligit quamvis maiorem calamitatem, in qua haereamus, et a qua nos divinitus liberari petamus. Augustinus dicit, in hoc posteriori loco significari tenebras ignorantiae, quibus anima clausa captivaque veluti carcere detinetur. Petrus primae tertio dicit, Christum mortificatum carne, et vivificatum
habetur. Iob. 13. 19. Esa. 9, Unusquisque carnem brachii sui vorabit. Sic etiam apud Homerum Iupiter Iunoni obiicit, quod si posset, devoraret Troianos crudos. Caro rotarum plena erat oculis, Ezech. 10: id est, corpus, aut essentia. Caro non prodest quicquam. Ioham 6. Cyrillus et Augustinus intelligunt de carne Christi tantum carnaliter, ac sine fide manducata: Chrysostomus vero de nostra carnalitate, res divinas non percipiente: quam esse veriorem interpretationem, abunde infra in voce QUOMODO exponetur, ac probabitur. Carnis et oculorum concupiscentia, 1. Iohan. 2.
Principium quod loquor vobis. Ordinat praeterea ministerium, in eoque se praesentem atque efficacem fore testatur. Est autem
clamant: IESU fili David. Sic clamor, Psal. 5. Intellige clamorem meum. Exod. 22. Si clamando clamaverit ad me, audiendo exaudiam clamorem eius.
Secundo, significat etiam, sine omnibus verbis. solo gemitu orare: ut Exod. 14, Quid clamas ad me? De qua re apte inquit Augustinus: Unde clamor in Scripturis cordis est, non vocis. Significat igitur in talibus locis ardentissimos gemitus, ac suspiria cordis. Plerunque enim vox clamandi magnum quendam innuit fervorem, sicut epistola ad Hebraeos dicit, Christum preces suas valido cum clamore obtulisse: id est,
eam iniuste possideam. Sic in Genesi de clamore sanguinis aut caedis Abel habetur. Item de Sodomaeorum clamore, Genes. 18. et 19 ubi tamen aliqui famam aut rumorem interpretantur.
Sed nobis libuit potius Augustini sententiam sequi, qui inquit: Clamor interdum accipitur pro tanta impudentia et libertate iniquitatis, ut nec verecundia nec timore abscondatur. ut Genes. 18. Clamor Sodomorum et Gomorraeorum quia multus et multiplicatus est. Et 19. cap. Quoniam increbruit clamor eorum
Hebraei magnitudinem clamoris, pro magnitudine ipsius sceleris. dum enim scelera et flagitia augescunt, augescit simul et rumor et infamia. Et Iob cum ait, Et in arbores clamabat, pro manifestis peccatis ponit clamorem: ut verbum sit, quicquid corde concipitur: clamor, cum procedit in factum. Haec Augustinus: Quaestionum super Exod. libro 2, cap. 4. Illud sane et verissimum et notissimum est, quod violentis, vehementibus et quasi furiosis actionibus etiam insani clamores adiuncti sunt. Ponitur ergo alterum ex coniunctis pro altero, notius pro ignotiori. De loco Esaiae 5, ubi
possit simul participare de sacris idolorum, et de mensa, corpore et sanguine Christi. Quin et Calvinus in quibusdam suis scriptis affirmat significare
alia totius Ecclesiae. In veteri Testamento fuit in sacrificiis usitata quaedam publica confessio tum unius aut paucorum, tum etiam totius Ecclesiae, qua et in genere sese damnârunt, et aliqua specialia scelera confessi sunt: quod ex descriptione sacrificiorum videre est Levit. 16. 26. Num. 5. Augustinus lib. 13. Confessionum scripsit, et hoc nomine inscripsit, quia in eis tum sua peccata confitetur, tum Deum eiusque erga se beneficia celebrat.
CONFINIS est mons Syna Hierosolymae. Vide in voce Coniunctus.
CONFLARE, nota vox aurificibus, et aeris fusoribus, ac
ac mandati divini. Psalmo 26. Dicitur quoque impiorum Dextera mendax, Psalmo 144: sive quod omnia fraude agant: sive quod tandem eos ipsorum robur aut potentia, cui neglecto Deo fidunt, turpiter fallet: sive quod, quae data dextera promiserunt, non servant. Dexteram Dei et nostram Augustinus hisce verbis exponit: Ad dexteram intelligendum est, esse in summa beatitudine, ubi iustitia et pax et gaudium est: sicut Ad sinistram hoedi constituuntur, id est, in miseria, propter iniquitates et labores et cruciatus. Haec Augustinus, de Fide et Symbolo. Cap. 7.
promiserunt, non servant. Dexteram Dei et nostram Augustinus hisce verbis exponit: Ad dexteram intelligendum est, esse in summa beatitudine, ubi iustitia et pax et gaudium est: sicut Ad sinistram hoedi constituuntur, id est, in miseria, propter iniquitates et labores et cruciatus. Haec Augustinus, de Fide et Symbolo. Cap. 7. et de Agone Christi Cap. 26, et lib. 1. locutionis de Genesi. In Psalmum vero 120 ita scribit: Dextera nostra dicitur, quicquid nobis aeternum et incommutabile Dominus pollicetur. Sinistra nostra dicitur, quic quid temporale
possunt, et interdum solent liberales esse. Rom. 10. Deus est dives in omnes invocantes eum. id est, tum potest, tum vult quoque benefacere egentibus, ac eum implorantibus. Dives item non tantum opulentum re ipsa significat, sed etiam iniustum: quia plerunque divitiae iniuste parantur. Sic Augustinus dicit: Omnis dives aut iniustus, aut iniusti haeres. Et Christus vocat Mammonam iniquitatis. Sic et Isaiae 53, impius cum divite coniungitur, quod Christus sit cum eis datus aut deputatus, seu perinde tractatus: de quo loco vide in verbo DARE. Ob hanc causam et Christus affirmat,
gratiam alicuius aliquem insontem occidant.
DORMIRE, per metaphoram mori significat, cum quia somnus est similima mortis imago: tum quia pii morientes non tam moriuntur, quam dormiunt: tum denique, quia perinde certam spem resurrectionis habemus, sicut dormientes evigilandi. Sic enim Augustinus hunc tropum exponit Epistola 120, ad Honoratum. Hinc toties, Dormire cum patribus. 1. Reg 1. Cum dormierit dominus meus rex. Isaiae 14. Universi dormierunt cum gloria. Sic apud Paulum saepe. 1. Corinth. 15. Non omnes quidem dormiemus. 1. Thessal 4. Nolo autem vos, fratres,
sitim. Sic fratres Iosephi, Genesis 45 dicuntur cum eo comedisse, et inebriati esse: id est, satis large et usque ad hilaritatem bibisse. Hag. 1. Bibitis, et non inebriamini. Sic et illud Psalmi accipiendum est: Inebriabuntur ab ubertate domus tuae. Et, Visitasti terram, et inebriasti eam. Augustinus de quacunque saturatione boni, vocem hanc intelligit. Verba eius haec sunt: Hoc verbum et pro saturitate solet poni in Scripturis, quam qui diligenter adverterit, multis in locis inveniet. Unde et illud est: Visitasti terram, et inebriasti eam, multiplicasti ditare eam. eo quod in laude
dictum Christi Matth. 18, Dic Ecclesiae: Si Ecclesiam non audierit, etc. Sed tamen potest exponi de toto coetu unius loci, cum ei quid publice indicatur. Locum Deuter. 23, Eunuchus et manser non intrabit Ecclesiam: aliqui exponunt, non admittetur ad publicas functiones. Caeterum Augustinus praecipit in libro de Doctrina Christiana, ut nobis sint nomina Ecclesiae nota. Adscribemus igitur eius appellationes in Sacris literis usitatas. Ecclesiae nomina sunt haec Columba: Cantic. 5 et 6. Insula: Isaiae 21. Mons Syon: Isaiae 11. Species sive pulchritudo domus:
materiali iustitia Dei iustificari. Sic in disputatione Vinariensi Victorinus urgebat, nos exipsa materia Verbi renasci: quia Petrus affirmet, nos ex semine Verbi renasci. Observetur ergo verus sensus praepositionis huius, quod saepe idem quod Ab valeat, et ponatur pro quavis causa efficiente. Augustinus libro de Natura boni, facit discrimen inter Ex et De, quod Ex quamcunque originis vim indicet, sed De proprie essentialem aut materialem: quod ipsum tamen semper verum non est. Ex Deo aut ex diabolo esse, Ioannis 8, et 1. Ioannis 3, non tantum originem significat, sed etiam
agentes. 1. Samuelis 26. Dominus reddat viro iustitiam suam, et fidem suam. Plerunque tamen in Sacris, praesertim in novo Testamento, fides significat noticiam quandam, quam ex alterius sermone percipimus, seu qua alteri aliquid affirmanti aut neganti assentimur. Hasce duas fidei notiones Augustinus hisce verbis lib. de Spiritu et litera. Cap. 31. explicat. De hac enim fide nunc loquimur, quam adhibemus cum aliquid credimus non ea quam damus cum aliquid pollicemur. nam et ipsa dicitur fides. Sed aliter dicimus, Non mihi habuit fidem: aliter autem, Non mihi servavit
est, non credidit, quod dixi: hoc, non fecit quod dixit. Secundum hanc fidem, qua credimus, fideles sumus Deo: secundum illam vero, qua fit quod promittitur, etiam Deus ipse fidelis est nobis. Hoc enim dicit Apostolus: Fidelis Deus, qui non vos permittit tentari supra id quod potestis. Tantum Augustinus Est vero valde dignum consideratu, quod iste duae fides sese invicem respiciant. Nam illa fides veracitatis est mater, fundamentum, et veluti basis fidei credulitatis. Ob hoc ipsum fide mea credendo alicui assentior, quia in eo fidem esse veritatis non dubito: hoc est, eius veracitas
iusta: id est, piis hominibus, eosque tuetur: Psal. 14. Generationes vestrae, saepe Deus mandans aliquid adiicit, ut id observent per generationes suas. Exod. 12. 29 et 31. id est, apud omnes posteros. Generationem eius quis enarrabit? Esa. 53. de Christo. Caeterum Augustinus, et Lactantius Instit. 4, disserunt tres esse Christi generationes: unam ab aeterno ex patre, secundum divinitatem: secundam in tempore, ex matre, secundum humanitatem: tertiam in membris suis, id est, nativitate piorum ac totius Ecclesiae, ex Deo. Sensus igitur in loco Isaiae videtur
quantum Deus dederit. Nam quid in genere ac plerumque etiam Latinis significet, infra in nomine LAUS plenius dicam. Primum autem disseram de nomine Gloria: deinde de verbo Gloriari, et eius verbali Gloriatio: postremo, de verbo Glorificare et Glorificatio. GLORIA igitur definitur ab Augustino et Quintiliano, quod sit frequens de aliquo fama, cum laude. et a Cicerone, quod sit consentiens laus bonorum, et incorrupta vox recte iudicantium de alicuius excellente virtute. aut denique est, alicuius vel eximii viri, vel bonae rei late patens praeconium. Aliqui recentiores definiunt,
frigus aestate colligitur et occulitur. Gravem esse corde, et aggravare cor, plerunque in malam aut etiam pessimam partem accipitur. Dicitur enim de iis qui non facile moventur, impellente ac concutiente eos verbo Dei. Psal. 4. Filii hominum, quousque graves corde? Ubi, teste Augustino, exposuit David, qui sint graves corde, inquiens: Ut quid diligitis vanitatem, et quaeritis mendacium? Sed de verbo AGGRAVARE, suo loco dictum est.
GRAECUS, in novo Testamento alias ponitur proprie, pro Graeca gente: quod tunc potissimum fit, cum vox Barbarus ei additur. ut
Potest tum de subitanea morte, tum et de subita abreptione ad aeternum exitium intelligi. Alias significat quasi quendam communem locum mortuorum, alias bonorum, alias malorum sicut et Latinis inferi sunt omnes mortui, sive in suppliciis crucientur, sive in campis Elisiis delicientur: quod et Augustin. notavit Sic videtur accipere Iacob Gene. 37. Descendam lugens in infernum ad filium meum. tametsi hic posset pro ipso sepulchro aut morte accipi, quemadmodum et supra dictum est. Sensus enim huius loci est: Hic dolor aut tristis casus amissi filii erit mihi causa mortis, nec me dedet,
[?: huius- ] cis phrases nondum expositas transeamus. ¶ [?: D- ] tari multum solet, cur ista gratuita, Christi fidei, [?: ] Evangelii iustitia, Dei iustitia vocetur. Lutherus [?: ei- ] li phrasin semper vertit, iustitiam coram Deo [?: va- ] Augustinus in pluribus locis docet, eam ideo [?: ] iustitiam Dei, quia a Deo nobis donetur: quam [?: ] iustitiae donationem valde inculcat Paulus [?: Roma- ] Posses et illam tertiam rationem adiicere, eam [?: id- ] vocari, quia sit a Christo
praesertim Levit. 13 praecipiuntur. Fuit vero apud Iudaeos nonnunquam etiam lepra in vestimentis ac aedificiis, quae aliis gentibus inusitata, et soli illi populo propria fuisse videtur: de qua vide Levit. 14 prolixius. Allegorice patres lepram de falsa doctrina exponere sunt soliti, sicut Augustinus testatur, inquiens lib. 2. quaest. Evang. cap. 40: Leprosus est, quicunque doctrinas erroris profitetur, et avaricia similis Giezi, qui dona Spiritus sancti vendidit: 2 Reg. 5 Isa. 53 non bene vertit Vulgata Nos reputavimus eum leprosum: cum in Hebraeo sit simpliciter
sanationem et pacem. Lex virtus peccati est, ut D. Pauli verbis utamur: Evangelium, virtus salutis omni credenti. Sparsae porro sunt promissiones in omnes libros veteris et novi Testamenti. Rursum leges etiam sparsae sunt in omnia cum Veteris tum Novi instrumenti volumina. Legis nomine quid D. Augustinus intelligat, vide de Trinitate libr. decimo quinto, cap. decimoseptimo. Inter caetera inquit: Lex data est, ut gratia quaeratur: gratia dara est, ut Lex impleatur. Vide etiam sententias decerptas ex ipso D. Augustino, cum eius operibus impressas. Et ad Optatum epist.
cum Veteris tum Novi instrumenti volumina. Legis nomine quid D. Augustinus intelligat, vide de Trinitate libr. decimo quinto, cap. decimoseptimo. Inter caetera inquit: Lex data est, ut gratia quaeratur: gratia dara est, ut Lex impleatur. Vide etiam sententias decerptas ex ipso D. Augustino, cum eius operibus impressas. Et ad Optatum epist. centesimam quinquagesimam septimam, de Origine animarum.
¶ Haec nunc breviter de distinctione Legis et Evangelii dixisse sufficiat. Percurremus nunc porro varias Scripturae locutiones, in quibus nomen Legis reperitur: quarum
locorum fidei analogam. Quae quidem etiam nativa ac genuina huius loci esse deprehendetur, et non vel violenta, vel aliunde importata, sed ex ipsis verbis ac sermone, doctrinaque Pauli sua sponte nata, et inde accepta, ut mox cupidis veritatis liquido patebit. In primo cap. teste Augustino, Hieronymo, Ambrosio, Chrysostomo, Primasio, Theophilo, et aliis Patribus, agitur non de noticiis naturae inscriptis aut innatis, sed de scientia Dei, et noticiis ex operib. eius per ratiocinationem perceptis: ut mox ex sequentib. verbis, quae illas duas voces in primaria propositione
sententiarum utilitas ac necessitas perspecta est, accesserit, et eam doctrinam extruxerit. sicut et Aristoteles dicit, Ethicam doctrinam esse Ex et De communi vita. Constat etiam, Platonem, qui est pater Graecae philosophiae, plurima ab Aegyptiis ac ex Sacrarum literarum dogmatibus accepisse. Augustinus videns sequuturam impiam sententiam, si haec verba simpliciter intelligantur, in libro de Spiritu et litera, cap. 27. aliter conatur praeternavigare hosce scopulos. Dicit intelligendum
Ciceronem, Scipionem, Senecam, etc. Proinde, ne nos quoque in idem barathrum erroris ruamus, aut aliis tuendi occasionem praebeamus: sciamus et doceamus, haec Paulum non assertive, sed conditionaliter dicere, ut totus textus diligenter examinatus evincit. Quare recte et graviter dicit Augustinus, Si usquam ulli Ethnici fuerint legem Dei praestantes, aut qui eam adhuc natura praestare possint, se libere dicturum, Christum frustra esse mortuum: quod Paulus de lege scripta,
antea ad Galatas
[?:-tendo ] . Credo etiam in Luca respicere Christum in parabolam villici, qui alienis opibus tanquam si suae essent, defraudando iustum dominum abutebatur, eisque sibi amicos conciliabat, qui postea sibi [?: eg- ] benefacerent. Verissime alioqui in plerisque exemplis ancitur illud Augustini: Omnis dives aut iniustus est, [?: ] iniusti haeres.
MANNA quid fuerit, satis indicatum est. Exod 16 et Num. 11. Cur porro ea res id nomen acceperit, etiam ibidem Exod. 16 exponitur. Cum enim viderent Israelitae illam quasi quandam pruinam aut nivem circum
Dominus noster venit. ut sit sensus: Si quis non amat Dominum IESUM, anathema sit. et illo completo, deinceps inferatur, Dominus noster venit: quod superfluum sit, odiis pertinacibus adversus eum velle contendere, quem venisse iam conster. Hactenus Hieronymus. Nec his dissimilia scripsit Augustinus. Illud admonendum erat, in Dominus noster venit, Venit esse praeteriti temporis. est enim
et per metaphoram res bonas vitiatas notat, praesertim doctrinam. Isaias capite primo, de perditis moribus et corrupta religione Israelitarum inquit: Vinum tuum aqua mixtum est, et argentum tuum mutatum est in scoriam.
MISERICORDIA, et misereri. Misericordiam videtur componere Augustinus libro de Civitate DEI nono, ex miseria et corde: quod sit passio quaedam cordis nostri ex aliena iniustaque miseria concepta, quae nos impellit ad succurrendum illi. Differt porro a beneficentia ac benignitate, quod illa magis subitum affectum, haec autem magis habituale quid, et tam
Deum: et myrrha, esse hominem: quoniam ea, humana cadavera, ne putrescant, condiantur, [?: ] illis Orientalibus et etiam Aegyptiis moris fuit. sic [?: ] Christi corpus esse condîtum myriha et aloe a losepho Arimathiensi et Nicodemo, Iohan. 19 cap. legitur. Augustinus dicit, significari huius aromatis amaritudine, afflictiones et crucem carnis.
MYSTERIUM, Graeca vox, aut certe illis usitata, tametsi nec Latinis quidem plane ignota, utpote quae etiam a Cicerone sit usurpata. Posset non tantum a Graeco verbo
et [?: pro- ] ta Hieremias significat, dicens inter caetera: [?: T- ] nes insurrexerunt in Prophetam Domini, volentur cidere eum. Et sequitur: Omnis autem populus [?: ] misit. Illos ergo Omnes dicit, sed malos: et hosce omnes, sed bonos. Quidam Augustinum taxat, non [?: ] exponentem signum universale hisce verbis: Nec videtur obstare B. Aug. annotatio, in lib de Adult [?: ] disputantis atque volentis, per ea universalia signa QUICUNQUE et OMNIS, quibus et B. Marcus [?: ] et Lucas, includi omnem
excipiens causam adulterii, [?: ] illa voce QUICUNQUE, dum ait: Dico vobis, quicunque dimiserit uxorem suam nisi ex causa [?: ] tionis,
etc. quam ob rem ipsemet beatus Augustinus in 2 libro Retractationum non perfecte se rem explicasse ingenue fatetur. Posset Ambrosii Regula etiam latius extendi et plures possent universitates excogitari prout sent interdum diversae species aut ordines hominum, item diversae factiones, de quibus seorsim et cum quadam distinctione
praescribat perfectam iustitiam, aut ad vitam initio data non sit: sed quia nos ei plenam obedientiam, aut perfecta opera praestare nequimus, qualia illa exigit. Errant ergo Hieronymus, Origenes, et eorum sectatores, qui intelligunt in Paulo per opera legis, opera caeremonialia, quos ob id recte Augustinus reprehendit. Aliqui Papistae por Opera legis contendunt intelligenda esse in Paulo, opera naturalibus virib. ac sine gratia ante iustificationem facta, sicut et illae celebres definitiones habent. Verum Paulus hac phrasi excludit simpliciter omnia bona opera a Lege praescripta ex
homicidium deprehendatur.
ORATIO vox habet suos idiotismos ac phrases in Bibliis. Sunt vero plures voces huic vicinae, quas utile fuerit distinguere: ut sunt oratio, petitio, precatio, deprecatio, obsecratio, interpellatio. Disserit vero de harum vocum, tametsi non omnium, discrimine Augustinus Epistola 59: quem inspice, si libet. Orationem,
cum exprobrarunt mihi dicentes: Ubi est Deus tuus? Psal. 42. pro, perinde acerbum dolorem mihi attulit. Eadem ratione dicit Symeon ad D. Virginem: Tuam ipsius animam per transibit gladius.
OSTENDERE, pro, re ipsa alicui aliquid boni aut mali dare, aut efficere: quod et Augustinus in lib. de Locutionibus Hebraeis monet. Sicut solent apud Hebraeos, praesertim verba noticiae crebro, pro verbis rerum ipsarum poni tale est, Videre bona aut mala, aut mortem: item gustare. ut alibi de hac re prolixe dissertum est. Psal. 71. Ostendisti mihi angustias
locutionum. Illud autem alibi prolixe dictum est, falso ex prava prosopolepsiae descriptione quosdam liberum arbitrium asserere conari. Deus enim libere sua gratuita dona distribuit, alias alii genti veros doctores et puram doctrinam, aliaque largiens. De qua liberrima liberalitate Dei, praeclare Augustinus pronunciat, quod aliquam occultam causam habere possit, iniusta autem nequaquam esse possit.
PERTINEO verbum nihil ferme obscuritatis in Sacris literis habet, nisi quod Vulgata versio aliquoties Graecum
ubi cognovit se eligi, et Christum contemni: Divisus est, inquit, Christus? Num quid Paulus pro vobis crucifixus est, aut in nomine Pauli baptizati estis? Quomodo non in Pauli, sic nec in Petri, sed in nomine Christi, ut Petrus aedificetur super petram, non petra super Petrum. Haec eadem et Augustinus de verbis Domini in Matthaeum, sermone 13. Deiiciantur in locis petrae iudices eorum: Psalmo 141. id est, praecipitentur de rupibus, sicut [?: ] mani Manlium aut alios facinorosos de rupe [?: T- ] praecipitabant. Sugere mel de petra, Deutero. 32, et
regaturque superiori norma verbi Dei et S. sancti. Sit igitur omnibus ea [?:-tentibus ] . in corde et ore illud praeclarissimum dictum Lutheri, p. m. Qui vult sapiens fieri in Aristotele, stultificetur prius in Christo, ut nempe catechismus regat philosophiam, non regatur ab ea. vide Augustinum lib. 8 de civitate Dei. Quod porro dicit ibi Paulus de Philosophia, id paulo prius vocaverat persuasibiles sermones. valde enim sunt plausibiles rationi humanae istae cogitationes, quae sicut praeclare Paulus ait, per suas stultas ratiocinationes tandem prorsus evanescit, impingens in
sicut olim Pythagoram sui audiebant, dicentes, Ipse dixit. Talis in religione nemo a nobis haberi agnoscique debet, praeter unum Christum. Alterum ordinem inferiorum doctorum, qui vocem Christi sonant, et eatenus audiendi sunt, quatenus solius Christi vocem ac doctrinam afferunt. Eadem ratione Augustinus exponit hunc locum de prohibitione ambitionis, in Sermone super verba Domini ex 11 Matth.
PRAECIDO verbum nihil obscuritatis aut Hebraismi habet: tantum igitur duo loca attingam. Isaiae 38. Praecidi veluti textor vitam meam. id est, veluti textor in medio opere, et cum
dici, qui priusquam vocarentur, propenso iam tum erant animo ad cultum divinum, quorumque promptae iam voluntati tantum deerat vocatio: videlicet ut propositum non ad Deum destinantem, sed ad hominem in animo statuentem pertineat. Nisi forte interpres haec adiecit de suo. Ambrosium sequitur Augustinus in Libello de correptione et gratia, cap. 7. Electi, in quit, sunt, qui secundum propositum vocati sunt: propositum autem non suum, sed Dei. nam Paulus proximo huius Epistolae cap. simili sensu dixit propositum Dei, etc. Rursus ad Ephes.
quos Deus affectu complectitur, Non novi vos, etc. novit Dominus viam iustorum: ita hic praecogniti dicuntur. Neque vero me clam est, quosdam ex hoc loco quaesisse campum exercendi ingenii, in quo de praescientia, deque praedestinatione Dei philosopharentur: videlicet Origenem, divum Augustinum, Thomam Aquinatem: et post hos, omnes Theologorum scholas, quorum ego industriam non improbo. Alius porro quidam exactius et acutius istas voces, earumque significata trutinat, utinam etiam verius.
Non ergo tunc primum cum aliis creaturis esse coepit. Hic sensus non incommodus est: tota autem vis eius consistit in verbo ERAT, de quo supra diximus. Verum me maxime movet initium primae Epistolae Iohannis, ubi haud dubie eisdem verbis idem quod hoc loco, dicere Evangelista voluit: sicut et Augustinus in Quaestioni+bus ex utroque Testamento probat. Oportet autem ibi per vocem Principii omnem aeternitatem intelligi: quaedoquidem dicit, Verbum fuisse AB initio, aut a principio. Filius autem Dei non a creationis initio coepit: se inde ab omni aeternitate, semper fuit. quemadmodum et
imperfectum, ut sciamus eius hypcrisim antiquiorem omnium rerum creatione, id est aeternam esse. nihil in quam eiusmodi hic dicitur de [?: ] lo: sed de qualitate ipsius agitur, quam dicitur iam inde ab initio creati mundi induisse, quum scilicet [?: fact--- ] homicida. Augustinus quem etiam Pseudocyrilles [?: ] tat, ad initium peccati refert. vere id quidem, si rem ipsam spectes (si quidem cum satan per peccatum hominem interemerit, hinc demum coepit esse homicida, quum peccatum ingressum est in mundum:) sed tamen subtilius. Malo igitur paulo
Hanc expositionem etiam affert Stapulensis. Sed quia hic locus infinitis pene modis fuit expositus, et vera eius explicatio a significatione verborum pendet, primum explicabo, cum bona lectoris venia, diversas interpretationes: deinde paucis dicam, quomodo putem esse intelligendum. Augustinus ergo (ut Eras, observavit)
praest--- ] se proximum illi ope ipsius indigenti. q. d. Christus. Quis nam horum trium se vere ac reipsa praestit [?: ] mum? Non igitur de iure, sed de facto loquitur. De [?: ] omnes tres erant proximi, sed facto ac reipsa, ille [?: ] se talem praestitit. Augustinus libro de Doctrina Christiana
capite trigesimo. ita definit Proximum: Eum intelligimus proximum esse, cui vel exhibendum est [?: of--m ] misericordiae, si indiget: vel exhibendum
] misericordiae, si indiget: vel exhibendum esset, si indigeret. Videtur aliquid dicere, et tamen nihil dicit. Omni enim indigenti charitatis officium exhibendum est, quatenus nobis modo possibile est: et omnis homo noster est proximus, praesertim cum nostra ope indiget Non igitur ostendit Augustinus, quis nam et quatenus nobis sit proximus: sed perinde relinquit auditorem incertum, ut ante fuit.
PRUDENTIA, virtus continens rerum agendarum cognitionem, non raro in Sacris reperitur tum in singularia tum in plurali numero. Psal. septuagesimooctavo: David
impiorum impostura et pusillorum Christi scandalum dubitatioque sublata est Nonnunquam
accipiunt et gentes. Et apud Graecos
est enim, Christum Matthaei 5 gradus quosdam ostendere,
quorum primus sit irasci: secundus, sono aliquo incerto motum significare: tertius, in manifestum convicium prorumpere. Atque ita sentit D. Augustinus commentariorum quos in hunc edidit locum lib. 1. addens, se id a Iudaeo quodam accepisse. Racha Hebraeis interiectionis instar esse: eaque voce nihil certi, sed tantum animi indignationem significari. Fortasse fuit ea mox temporibus Christi vulgaris irascentibus, quemadmodum hodie
ut esset nobis pontifex, sanctus, innocens, impollutus, segregatus a peccatoribus, et sublimior factus Israelis: quibus ut synonymis vocem Sanctitatis ibi Scriptura declarat. Ephesiorum primo: Ut essemus sancti et immaculati coram ipso. ubi idem videtur esse Sanctus et immaculatus. Quare et Augustinus exponens tropos Veteris testamenti libro quarto, docet sanctum significare impollutum, purum et mundum. Potissimum tamen haec vox transfertur ad Deum, qui solus vere sanctus est per se, et insuper omnia alia sanctificans. Quare angeli Isaiae sexto, et quatuor animalia Apocalyp. 4,
verbum valde varia significata habet. Primum sanctificari est, sanctum agnosciae celebrari, seu coli. consistit autem potissimum in receptione verae doctrinae. Sic precamur quotidie, ut namen Dei sanctificetur: id est, sanctum esse agnoscater, pro sancto habeatur, celebretur et colatur: sicut et Augustin. libro quarto de Tropis Veteris instrumenti hic petitionem exponit. Contra pollui nomen Dei, est veluti infamari, pro vili et contempto haberi: et sicut Paulus ac Petrus dicunt, quod nomen Dei propter parum pios cultores inter gentes male audiat. Ezechelis trigesimosexto haec
Ecclesias, septem candelabra, septem spiritus, septem stellas, septem lampadas, septem signacula, septem cornua septem oculos, septem angelos, septem tubas, septem tonitrua, septem diademata, septem phialas, septem plagas, septem montes, septem reges, septem milia. De septenario numero haec dicit Augustinus: Septenarius numerus ad unitatem Ecclesiarum refertur, et ad quandam perfectionem mysticus videtur apparere. solet enim pro universo poni. Sicut in Evangelio dictum est, Accipiet in seculo hoc septies tantum. ac si diceret: Quasi nihil habentes, et omnia possidentes. Unde etiam Ioannes
et Origenes falso exponunt de impletione mensurae peccatorum.
SIGNA, sunt valde varia, diversissimisque rebus hoc nomen tribuitur: plerunque tamen sunt notae quaedam, aut indicia, ex quibus aliquid aliud intelligi debet. Primum igitur, Sacramenta vocantur signa, Rom. 4: quia sunt (ut Augustinus inquit) visibilia signa invisibilis gratiae. Observandum autem est, ibi locutionem Signum circumcisionis, indicare non notam aliquam significantem circumcisionem, sed quod ipsa circumcisio sit signum gratiae. Sic omnes ferme illae caeremoniae, sacrificia, et res sacrae, partim
Ios. 21. Contra aliquos proiicere sortem, est cum eis sortiri. 1 Par. 24 et 25. Sustentare alicuius sortem, est ipsum ac res fortunasque eius fulcire in spiritualibus ac corporalibus: Psal. 16. In manibus tuis sortes meae, habet Vulgata versio Psalm. 30. id exponit Augustinus de gratia Dei, qua salvati simus. Sed in Hebraeo est, Tempora mea. Sic linguarum ignari in Sacris literis ineptiunt, longissime a vero sensu recedentes, et alios abducentes, ac quidvis ex quovis probantes, ut Arist. inquit. [?: So---ri ] significat aliquando simpliciter
quomodo id quod concupiscitur, fit iucundius, dum vetatur. Et iterum: Legis litera, quae docet non esse peccandum, si Spiritus vivificans desit, occidit: sciri. n. facit peccatum potius quam caveri, et ideo magis augeri quam minui: quia malae concupiscentiae etiam praevaricatio legis accedit. Haec Augustinus. Eodem nomine et Lex peccati et mortis, Rom. 7, quin et alibi ministerium mortis, appellatur. Ac opponitur ei Lex spiritus ac vitae, de qua Paulus Rom. 7 sic inquit: Nam Spiritus vitae liberum me reddidit a lege peccati et mortis. Est autem Lex spiritus, Evangelii doctrina:
corde ipso haerentem. Respicit itaque Paulus simul et ad causam, ministerium videlicet aut doctrinam et eius in auditorib. effectum, veram videlicet ac simulatam pietatem. Quod autem subiungit ibidem Paulus, Litera occidit, spiritus autem vivificat: tametsi de primo tantum et tertio gradu exponit Augustinus, non incommode tamen ad omnes in universum accommodari potest. Primum igitur occidit omnis typus ac figura, dum externo tantum aut literali sensu accepta, vel decipit: aut aliquid plane falsi continens, ut cum membra Deo, aut Messiae regnum temporale promitti videtur: aut persuadens in
35 etc.
[?:-tionis ] nostrae spiritualis [?: a--d ] Deum forma 15. 35 etc.
[?:-tio ] iuridica et divina seu theologica quid differant 416. 36
[?: ] duplex descriptio: altera Augustini, Bernhardi altera 17. [?: ] etc.
[?: ] apud Homerum de [?: hypo- ] 918. 15. 16
[?:-phoris ] 22. 40
[?: ] [?:-phoris ] utilis et necessaria [?: ]
et LXX interpretibus, rectissime Virginem versam 29. 60
Amalasuinta Longobardorum regina 809. 35
amicitia veterum qualis, et quanta 147. 33 etc.
amicis quomodo utendum Ciceronis regula 1198. 70
amoris definitio ex Augustino sumpta 242. 24
amoris distinctio ibid. 29
amoris erga scortum et virginem discrimen 31. 70 et 32. 1 etc.
analogia fidei Paulo quid 36. 32. 33
analysis 604. 8
Anaxagoras de terra 1203. 41
mos qualis, quando suam subiectionem indicare voluerunt 577. 34. 35
avaricia cur dicatur idololatria 61. 33
aures quare servis in veteri Testamento perfodi solitae 63. 18
Augustini pronunciatum de liberrima liberalitate Dei 886. 52. 53
Augustinus a quodam taxatus, quod non recte exponat signum universale 784. 59. 60
de Augusto, Suetonius 991. 40
avaricia cur dicatur idololatria 61. 33
aures quare servis in veteri Testamento perfodi solitae 63. 18
Augustini pronunciatum de liberrima liberalitate Dei 886. 52. 53
Augustinus a quodam taxatus, quod non recte exponat signum universale 784. 59. 60
de Augusto, Suetonius 991. 40
[?: 1- ]
Christus, hoc est unctus, quare sic dicatur 1294. 11 etc.
Christus latibulum a procella et pluvia 523. [?: 4- ]
Christus ab Antichristo negatur 716. 37
Christi tres generationes, iuxta Augustinum et Lactantium 359. 40 etc.
Christus sive Messias cur germen Davidis dictus 361. 27 etc.
Christus quomodo per passionem consummatus seu perfectus [?: ] ctus sit 168. [?: 6- ]
Christus
etc.
Evangelium cur divinitus patefactum 540. 68
gigantes qui dicti 361. 56
gigantum varia nomina et appellationes 361. 69 70 et 362. 1 etc.
glorificare quid sit 368. 9
gloria, honos et laus, harum trium vocum quae sint praecipua discrimina 392. 41
gloria quomodo ab Augustino et Quintiliano definiatur 363. 42. 43
gloriae divisio ib. 59
gloriae definitio sive descriptio ex Cicerone sumpta 528. 57
de Gloria humana 363. 65
de Gloria Dei 364. 56
gloria inanis 441. 16
legis voce Christus et Apostoli admodum varie utuntur ibid. 30
legis appellationes et periphrases in novo Testamento 537. 57 etc.
legis appellationes Hebraicae 539 44. 45 etc.
legis nomine Augustinus quid intelligat 541. 40 etc.
legis partitio ex scriptis Apostolorum 539. 17
de vocabulis, Lex moralis, caeremonialis, et iudicialis 538. 5 etc.
leges forenses ib. 15. 16 etc.
leges
significat aeternitatem, contra Iudaeos 1106. 9
seductores quare appellati fures 355. 35 derisores 110. 15 [?: c-onatores ] 111. 2 etc. cauda 110. 68
segregatus aut separatus Paul'quare dicatur? 1113. 49
de Septenario numero Augustinus 1122. 53
serpentis quae olim fuerit figura et conditio 1124. 41 etc.
servitus nostra, in quam per peccatum incidimus 570. 14
servitus erga Deum multiplex 1126 5 etc.
servus cur Christus appelletur, cum
utilitatem ex matura suorum scriptorum editione, quam propriam gloriam ex accuratissima perpolitione eruditionisque ostentatione captant. quandoquidem expositionem Troporum et aliorum Hebraismorum, eximiam utilitatem habere ad cognitionem Scripturae, cum per sese constat, tum etiam ipse D. Augustinus lib. 3. de Doctrina Christiana, cap. 29. hisce verbis testatur:
Sciant, inquit, literati, modis omnibus locutioni, quos Grammatici Graeco nomine Tropos vocant, authores nostros usos fuisse: et multiplicatius atque copiosius, quam possunt existimare vel credere,
genuinum sensum verbi Dei.
Sic mox et in sequenti Capite, ubi Paulus adimit Abraami operibus iustitiam, et soli fidei tribuit: iste vult id intelligi de operibus ceremonialibus cum Paulus manifestissime etiam opera totius legis excludat. Rectissime igitur huic impostori illud D. Augustini opponi potest: Nemo serenissimum sensum nubilosa contradictione perturbet, consequentia perhibeant testimonium praecedentibus verbis. Illa enim loca Pauli Rom. serenissima sunt, et per aliquot capita concordans textus sibi evidentissimum ac fide dignissimum praebet.
Sed in hac
obscuriora Theorices mirifice illustrat ac declarat.
Septimum, et quidem ingens remedium est, quod eadem saepissime in Sacris literis iterantur: et quae uno loco vel brevius vel obscurius dicuntur, alibi solent a Spiritu sancto tum plenius, tum clarius exponi: sicut praeclare dicit Augustinus, non facile ullam sententiam esse figurate propositam, quae non sit alibi perspicue explicata. Conferantur igitur loca Scripturae diligenter, sic alius alium illustrabit: quae felicissima expositio Scripturae est, testantibus id etiam ipsis Patribus.
Ultimum remedium sint
Multo sane minus haec doctrina potest in sola Theorica consistere sine practica quam moralis philosophia.
36 Christus inquit Ioan. 7: Si quis voluerit voluntatem patris facere, cognoscet de doctrina mea, utrum ex Deo sit, an vero ego a me loquar. In quam sententiam recte dicit Augustinus: Credendum esse in Theologia, ut intelligas: non intelligendum, ut credas. In humanis enim scientiis plerunque prius experientia, sensu aut demonstrationibus convincimur, quam assentiamur. Hic autem plane contra, prius assentiendum aut credendum est, quam experiamur, aut sensu usuque
convenientia remedia asscribam.
1 Primum solet aliquando mendum vel scriptionis aut impressionis, praesertim distinctionum, si legas, vel vitium pronunciationis, si audias, te turbare ac remorari in cognoscenda vera sententia. Quorum utrunque mediocri diligentia caveri potest, ut et Augustinus lib. 3 de Doctrina Christiana monet. Conferantur autem diversae et accuratae bonaeque fidei impressiones: sic utrumque horum impedimentorum averti potest.
2 Vicinum huic est, quod nunc multae diversae lectiones, praesertim in novo Testamento a commentatoribus et interpretibus
voce multiplex difficultas oriri solet, ut est (si versionem legis) primum vox non vere reddita, vel quia interpres non intellexit aut originalem, nempe Hebraeam vel Graecam: aut etiam suam, sive sit Latinae, sive alicuius alterius linguae, quam pro ea substituit. Ad tollendum hoc incommodum iubet Augustinus lib. 11. cap. 2 contra Faustum, consuli Hebraeos et Graecos fontes. Lib, vero 3, cap. 4 de Doctrina Christiana, iubet ex contextu et sensu loci iudicium fieri.
7 Aliquando eandem vocem originalem versores sua quadam vel libertate, vel etiam noxia
item, sed qualiacunque nihil ferme nisi ignobilem Etymologiam habentia: ut alius a pisis, alius a fabis, alius a cicere aut lente dictus est.
16 Nomina propria, et etiam alia multo recentiora, tribuuntur interdum rebus vetustioribus per prolepsin, seu anticipationem: de quo sic annotat Augustinus lib. Quaest. super Levit. cap. 23. Vestem sacerdotalem, quae magnum continet sacramentum, Aaron et eius successores iubentur accipere in Exodo, antequam quicquam de sanctificandis et quodammodo ordinandis sacerdotibus praecipiatur. Sic et Moise ascendente in montem,
pleniores Allegoriae: de quibus in hac parte universalium Regularum agetur, unde agnosci et intelligi poterunt. Quibus accedant adminicula supra indicata considerandae materiae, et totius contextus.
2 Porro quia non mox animadvertitur, an sit oratio propria aut figurata: ideo Augustinus libro 3 de Doctrina Christ. cap. 10. 12 et 16 monet videndum esse, an Textus proprie acceptus aliquid impii doceat aut praescribat, quod cum fidei analogia aut morum honestate pugnet. Si enim tale quid sit in textu proprie accepto, proculdubio figuratam orationem esse.
Arietem aut Geminos: Si in partibus anni scis in quo mense verseris, mox certe necessario nosti quis praecesserit aut sequatur. Quare praeclare idem Pater ait super Matth. 25: Prudentem lectorem moneo, ut consideret priora, media et sequentia, et nectat sibi universa quae scripta sunt. Vide et Augustinum Epist. 29 et 59.
11 Circumstantiae plurimum faciunt ad iudicandum, cognoscendumque verum obscuri loci sensum. se autem sunt numero sex: Persona, tempus, modus, causa vel consilium, locus, et instrumentum. de quibus singulis ordine dicam.
12 Persona quadrupliciter
Ioan. 12, illam caelestis patris vocem ad ipsum, (Glorificavite, et glorificabo) non propter ipsum, sed propter astantes aut spectatores factam esse. Sic Christus non coram omnibus vult se transfigurare, et cum Mose ac Elia colloqui. In hac circumstantia personarum multum valet illa Regula Augustini lib. 3 de Doctrina Christiana, cap. 17: Erit hoc in observationibus intelligendarum Scripturarum, alia omnibus communitur praecipi, alia singulis quibusque generibus personarum: ut non solum ad universum statum valetudinis, sed etiam ad suam cuiusque membri propriam
meo, Sede a dextris meis: id est, paterfilio. Sic Psal. 2. Ihova dixit ad me, Filius meus es tu. Contra tribuitur etiam soli filio, cum Ier. 23 et 33 cap. legitur, Iehova erit iustitia nostra.
18 De personarum trinitate et illud adnotare solent, ex libro Augustini contra Sermonem Arianorum, Quod omnia opera personarum ad extra sint tribus personis communia: ut, quic quid est praeter gignere, gigni et procedere, seu quicquid est actionum erga creaturas. Quare etiam quoties in talibus actionibus una persona aliquid operari dicitur, operantur omnes
sic Psal. 69 proprie de Christo disserit: sed cum dicitur ibidem, Deus tu nosti stulticiam meam, et delicta mea a te non sunt abscondita: stulticia proprie ad Ecclesiam pertinet, nisi quis malit de imputata Christo stulticia accipere. Atque haec est una ex 7 Regulis Ticonii, quas Augustinus celebrat ac exponit, de quibus alibi in hoc Opere agetur.
Consimilis praecedenti Regula Ticonii est, quod quae de diabolo dicuntur, saepe eius membra aut impios complectantur: et vicissim quae de impiis leguntur, non raro simul etiam patrem eorum diabolam concernant.
quas Augustinus celebrat ac exponit, de quibus alibi in hoc Opere agetur.
Consimilis praecedenti Regula Ticonii est, quod quae de diabolo dicuntur, saepe eius membra aut impios complectantur: et vicissim quae de impiis leguntur, non raro simul etiam patrem eorum diabolam concernant. Augustinus profert pro exemplo illud Isa. 14. Quomodo cecidisti de caelo lucifer, fili sororae? quae videntur proprie dici de tyranno Babylonico, et tamen complectuntur etiam ipsum principem regni tenebrarum, cum suis angelis.
DE ECCLESIA.
1 De
esse sine rugis ac macula, esse columnam veritatis, et quod errare non possit, etc. quae in hac quidem vita aliquatenus ad perfectiores referri queunt, de reliquo vero coetu hic inchoantur, in altera vero vita perficientur, aut vere implebuntur.
4 Aliquando, teste Augustino, subito fit transitus a bonis ad mala Ecclesiae membra: ut Cant. 1.
2 Religiosissime autem observandum est quid ad legem, quidve ad Evangelium simpliciter pertinens dicatur. Saepe in libris sacris cernuntur aliqua iuxta invicem posita, quae ex parte quidem congruunt legi, ex parte Evangelio. Tertio loco posita est haec Regula inter Tyconianas, quam Augustino placet potius nuncupandam De spiritu et litera, aut de gratia et mandato, quam de promissis et lege, uti visum erat Tyconio. Verum Tyconii appellatio Paulina est in Galatis, multoque melius rem ipsam exprimit.
3 Scire igitur decet, aliud esse officium legis, aliud Evangelii
bona contigerunt, dicuntur laeto nuncio, aut (ut vulgo dicimus) bonis novis nunciari. Quod discrimen appellationis utile fuerit observasse, cum ad multos alios usus, tum etiam ad animadvertendam consonantiam Veteris et novi Testamenti. Sed nunc de promissione dicamus.
13 Distinguit Augustinus super Exodum quaest. 92. et super Num. 33, legales promissiones ab Evangelicis, dicens: Legales polliceri tantum temporaria, et carnalia bona: Evangelicas vero spiritualia, futura ac aeterna, quam distinctionem etiam hoc tempore quidam mordicus retinent: ac sane aliquatenus illa ferri
populum, quam Novi: qui multo magis cruci subiectus est. Causae huius discriminis multae sunt, quod oportuit tunc certo quodam loco perdurare populum Dei, ibique etiam suum regimen ac arma quoque habere, ut constaret unde Meschias veniret, sive genealogiam, sive locum consideres.
17 Augustinus epistola 57 ad Dardanum dicit, quaedam dici iam impleta esse, quae tamen revera subindicentur aut promittantur implenda. Sic Ioan. 15 dicit Dominus: Omnia quae audivi a patre meo, nota feci vobis. Mox sequenti cap. contra ait: Multa habeo vobis dicere, sed non potestis
Sic Ioan. 15 dicit Dominus: Omnia quae audivi a patre meo, nota feci vobis. Mox sequenti cap. contra ait: Multa habeo vobis dicere, sed non potestis portare modo. Sic dicitur parasse sibi suo sanguine Ecclesiam gloriosam, et sine macula: quod tamen in altera denum vita, teste Augustino, implebitur. Quod diligenter observandum est, contra Pharisaeos nostros, qui piis in hac vita summam quandam perfectionem, et legis impletionem tribuere audent.
18 Vicinum huic est, quod prophetae futuras de Christo prophetias non raro per praeteritum tempus exponant: quod
Abraamus filium vult sacrificare, Israelitae spoliant Aegyptios, Petrus occidit Ananiam: sicut praesentes veterum simiae dicunt, se velle 40 diebus ieiunare. Ordinaria quoque mandatorum Dei praecepta non raro ita sunt ad suas circumstantias accommodata, at nobis non facile sint sequenda. Vide Augustinum libro secundo, capite vigesimotertio, contra Gaulentii epistolam.
21 Multa de similitudinibus et parabolis sacrarum literarum hic utiliter dici possent: sed de his in propriis Capitibus, in hac ipsa Generalium Regularum parte agetur. Haec autem praecipua sunt: Nullas
omne discrimen dictorum locorumue: quorum primum dixerunt Literalem, secundum Moralem aut Tropologicum, tertium Allegoricum, quartum Anagogicum. De qua materia et Sophistarum errore, aliorum sententiam adscribam, ut me hoc labore in tam difficili opere levem.
4 Pagninus igitur hoc modo Augustini sententiam, de variis sensibus aut interpretationibus Scripturae, recenset capite 18. Quatuor autem modi (ut inquit Augustinus libro de Genesi ad litera imperfecto, capite 2.) a quibusdam Scripturarum tractatoribus traduntur, Legis exponendae: secundum historiam, secundum allegoriam,
Anagogicum. De qua materia et Sophistarum errore, aliorum sententiam adscribam, ut me hoc labore in tam difficili opere levem.
4 Pagninus igitur hoc modo Augustini sententiam, de variis sensibus aut interpretationibus Scripturae, recenset capite 18. Quatuor autem modi (ut inquit Augustinus libro de Genesi ad litera imperfecto, capite 2.) a quibusdam Scripturarum tractatoribus traduntur, Legis exponendae: secundum historiam, secundum allegoriam, secundum analogiam, secundum aetiologiam. Historia est, cum sive divinitus sive humanitus res gesta commemoratur. Allegoria, cum
moralem interpretamur locum, et ad animae nostrae emolumentum convertimus: in spirituali theoria ad sublimiora transimus, terrena dimittimus, de futurorum beatitudine et caelestibus disputamus, ut praesentis vitae meditatio umbra futurae beatitudinis sit. Tantum Hieronymus.
At vero Augustinus paulo aliter. Is enim in libro de Utilitate credendi, capite tertio: rursus libro imperfecto de Genesi ad literam, capite secundo, quadruplicem Sacrarum literarum exponendarum sittionem ponit. Primam, secundum historiam, cum videlicet docetur quid scriptum aut quid gestum sit: quid non
ad literam accipienda esse quae scripta sunt, sed figurate intelligenda: quomodo in prima sua epistola ad Corinthios, capite decimo Paulus Apostolus historiam Exodi notat, allegoriam fuisse populi Christiani, et patribus omnia contigisse in figura.
Plura huc pertinentia refert idem Augustinus de Vera religione, capite quinquagesimo. Distinguamus, inquit, quam fidem debeamus historiae, quam fidem debeamus intelligentiae, quid mandemus memoriae, verum esse nescientes, sed credentes tamen. Et ubi sit verum, quod non venit et transit, sed semper eodem modo manet. Quis sit modus
absurdi nescio quid significet, quam ob causam necessum sit ad interpretationem allegoricam confugere. Qua de re post dicemus. Itaque pervelim existimet ille se recte sapienterque facere, qui in excipiendo sensu literali sive Grammatico diligenter se exercet. Illa autem interpretandi forma, quam Augustino placet per
in omni interpretatione cuiuscunque scripti, idem est factu pernecessarium. Crebro namque expedit ante oculos poni scriptoris consilium, atque velut digito intento monstrari quo tendat oratio, cur sit instituta, quantum ponderis rationes singulae habeant. Quinetiam altera interpretandi ratio, quae Augustino dicitur secundum
Hierarchiae capite secundo, postquam descripsit ritus Baptismatis, addit, se velle eosdem explicare secundum anagogen: et tamen quidquid ibi subiicit, allegoriam resipit, atque ad allegoriarum ordinem venit simpliciter transferendis: quod quilibet vel mediocriter eruditus potest iudicare. Augustinus loco ante memorato, nempe ca. 50 libri De vera religione, anagogen atque allegoriam diserte coniungit, permiscetque ait namque, Quis sit modus interpretandae allegoriae, quae per sapientiam dicta creditur in Spiritu sancto, utrum a visibilibus antiquioribus ad visibilia recentiora
Quid sit allegoria, et quomodo a Typo differat: tum, ubi et quando allegoricas interpretationes adiungere conveniat: hinc, quae sit eiusmodi interpretationum apte colligendarum ratio: denique quis earum usus, sive quousque sint admittendae.
Allegoria generaliter definitur (ut habet Augustinus de Trinitate, libro decimoquinto, capite nono) tropus, ubi ex alio aliud intelligitur. ut in prima epistola ad Thessalonicenses 5. Itaque non dormiamus, sicut et caeteri: sed vigilemus, et sobrii simus. Nam qui dormiunt, nocte dormiunt: et qui inebriantur, nocte sunt ebrii At nos qui
dubitatio, vel ignoratio, furor, etc. Item ad Romanos 12, Hoc faciens, carbones ignis congeres super caput eius. ubi cum de cibando et reficiendo inimico verba praecedant, videntur sane ista contra amicitiae leges esse addita. Verum oportet allegorice interpretari (quemadmodum ait Augustinus
de Doctrina Christiana libro tertio, capite decimo sexto) ut intelligas te ad beneficentiam revocari: et carbones ignis esse urentes poenitentiae gemitus, quibus superbia sanatur eius, qui dolet se
liber ex perpetuis allegoriis conflatus est. Item Ieremiae vigesimoquinto, Bibite et inebriamini, vomite et cadite. Ubi loquendi forma atque similitudo de ebriorum moribus sumpta est, notanturque incredibiles omnium regnorum perturbationes, atque maximae strages secuturae. De qualibus sententiis Augustinus de Doctrina Christiana libro 3. capite 22. Si quae facta, inquit, leguntur a patribus etiam sanctis, quae tamen abhorrent a consuetudine bonorum, qui post adventum Domini divina praecepta custodiunt, figuram ad intelligentiam referant: id est, ad mysterium, per allegoriam: factum vero
Quo igitur fructum aliquem spiritualem ex his capias, consultum est interpretationes accersere allegoricas, ad vitae tuae institutionem utiliter comparatas. Sic autem Origenes, Cyrillus, Eucherius, praecepta legis ceremonialia prope omnia apud Graecos enarrarunt: apud Latinos aliquoties idem sacit Augustinus. Relinquitur ergo, in istiusmodi locis, ne veluti steriles sine fructu praetereantur, optimo iure allegoricas interpretationes concinnari: in caeteris vero locis nequaquam. Nam ubi perspicuae sunt historiae, quae perse satis largiter doctrinam salutarem suppeditant, (qualis in libris
au si forsitan ferat locus, atque inveniatur etiam apud doctiores multipliciter expositus: ea tamen sola erit usurpanda enarratio, quae plus habet gratiae, magisque convenit instituto, et versatur in locis communibus, nec non alibi in scripturis comprobata legitur. Extat haec regula apud Augustinum in Commentariis ad Psalmum octavum. Postquam enim versum illum, et sequentes, omnia subiecisti sub pedibus eius, oves et boves, etc. per allegoriam fuisset interpretatus de patentia Christi, tandem subiecit: Non quia ista nomina isto solum modo intelligi et explicari
per similitudinem dicitur. Sed observationes plures congerere supersedemus. Magis optamus, ex ipsa allegoriarum artificiosa tractatione, qualis tum in sacris libris, tum insanctorum patrum commentariis conspicitur, addisci quae huc pertinent: quam ex nostris Annotatiunculis. Augustinus, ubi illi visum fuit allegorias adiungere, caeteris patribus visus est felicior, sicut etiam parcior. Recentiores non ita multum, et (ni fallor) ad evitanda apud imperitos offendicula, (nonnulli enim nostra aetate allegoriis mire abusi sunt) sese in his exercuerunt: etiamsi quidam
gignunt monstrosas opiniones. Quo pacto Priscillianistae impia dogmata sua pertinaciter tutati sunt, contendentes, quaecunque contra ipsos proferebantur, esse allegorice explicanda. Eadem vaesania nonnulli monachi suum defenderunt turpe ocium, atque alia vitia. De utrisque legimus apud D. Augustinum: de illis quidem, in Catalogo haereticorum ad Quoduultdeum: de his vero, libro de Opere monachorum. Nostra memoria vidimus Anabaptistas allegoriis magnopere delectatos, atque iis permultum effecisse ad sua paradoxa apud imperitos stabilienda. Adhaec, quod tu unam in partem per allegoriam
sumus utcunque complexi. Tertio recipientur allegoriae, modo ad vitae institutionem seu correctionem, non autem ad dogmata fidei comprobanda sint paratae. Nam ex allegoriis non ducuntur argumentationes necessariae, sed tantum probabiles, atque verosimiliter suadentes: quemadmodum recte asseverat Augustinus, in epist. ad Vincentium. Quarto, quod si ad dogmatis confirmatione adducta allegoria videbitur, at non nisi postremum locum occupabit, post alia videlicet argumenta a Scripturis deprompta, quae evidenter citra tropum, et omnino citra obscuritatem atque necessariis consecutionibus, id
resistentibus aemulis.
8 Quia vero de annorum supputatione non parva est apud scriptores, praesertim veteres, dissensio, cum Hebraeorum quidam paulo aliter numerent ac Latini vel Graeci (quinetiam ne inter hos quidem satis convenit: diverso enim modo Graecus Eusebius, diverso noster Augustinus, diverso Beda, diverso astronomi, caeterique) visum est brevem quandam supputationem ex alio quodam scriptore hic adiicere, eamque ut perspicuam, et nihil prorsus habentem controversum vel litigiosum, ita ab omnibus Theologiae candidatis tuto sequendam. Congesta namque est ex ipsis
Hierusalem, usque ad Meschiam, hebdomades 7, et hebdomades 62. Quo loco hebdomades accipi debere de annis, ut videlicet una hebdomas annos septem conficiat, indubitatum est. Iam vero ex hebdomadibus 69 proveniunt anni 483. Atque totidem plane anni a tritesimosecundo Darii, ad 24 usque Augustini: hoc est, ad Olympiadis 194 annum tertium, quo Christus carnem induit, effluxisse inveniuntur.
Ergo ad calculum reductis annis omnibus, liquet, Christum natum quarti Millenarii anno nongentesimo octuagesimonono cum dimidio: hoc est, mundi ter millesimo nongentesimo
temporis. Ieremiae 31, Vox in caelo audita est, planctus et fletus amaritudinum. Rachel flens super filios suos, nec voluit consolari super filios suos, quia non sunt. Haec vates de re futura, quae postea de re peracta profert Evangelista Matth. cap. 2. Adnotavit plura exempla D. Augustinus, enarrans Psalm. 3. praeterea lib. 2. de Sermone Domini in monte.
16 Deprehensum quoque est, futura a Prophetis praenunciari forma optandi, seu imprecandi. Neque enim eos, cum videntur mala imprecari aliis, revera sic imprecari: sed imprecationis figura, ea quae ventura
Neque enim eos, cum videntur mala imprecari aliis, revera sic imprecari: sed imprecationis figura, ea quae ventura sunt, certo praevidere. Itaque cum dicitur, Sit mensa eorum ante ipsos in laqueum: tantundem sibi volunt ea verba, ac si diceretur, pro certo erit mensa eorum ipsis in laqueum. Testis Augustinus in commentario ad Psalmum 5, super verbis illis: Decidant a cogitationibus suis. Item ad Psalmum 34 et 78. supputatione Augustini. Item in Sermonibus, sermone 109.
Verum de variis Prophetiarum formis extat in hac parte integrum Caput, quod hisce observationibus aut
Itaque cum dicitur, Sit mensa eorum ante ipsos in laqueum: tantundem sibi volunt ea verba, ac si diceretur, pro certo erit mensa eorum ipsis in laqueum. Testis Augustinus in commentario ad Psalmum 5, super verbis illis: Decidant a cogitationibus suis. Item ad Psalmum 34 et 78. supputatione Augustini. Item in Sermonibus, sermone 109.
Verum de variis Prophetiarum formis extat in hac parte integrum Caput, quod hisce observationibus aut monitionibus utiliter adiungere poteris.
17 Illa quoque non vulgaris admonitio est, ut diligenter observemus, ubi prophetae ad
PSALMIS.
1 Qui in Psalmis sese volet exercere, profecto in tanta varietate argumentorum, et brevissime quidem expositorum recte exploranda, praeter ardentem invocationem omnes ingenii sui nervos intendat necessum est. Complectitur enim liber Psalmorum (quemadmodum recte ait Augustinus) omnis generis doctrinam, ex lege, ex historiis, ex Prophetis, ex Proverbiis, denique ex omni scriptorum sacrorum poenu: ut quicquid alibi praeclare dictum est, repetitum hic videatur, atque unus hic liber iusta quaedam omnium sacrorum librorum Epitome agnosci possit. Quocirca qui hunc
Evangelistarum quandoque refert historiam, quam nemo attingit alius,: aut si quis praeterea alius, non tamen conscribunt eam omnes. Iohannes illam de transformatione praeteriit: similiter nonnulla a tempore coenae ad ingressum usque in hortum trans torrentem Kedron. quod annotavit quoque divus Augustinus, in Evangelium Iohannis tractatu sive sermone 112. At idem Iohannes solus prolixam atque admirabilem illam concionem Christi a coena habitam, diffuse describit: solus recitat historiam de eo qui 28 annos morbo affectus, ad probaticam piscinam decubuit.
7 Interdum vero unus
dicat, non simpliciter octo, sed fere octo: tum quod per synecdochen, partem aliquotam diei praecedentis, et rursus partem aliquotam sequentis comprehendit, atque duas has portiones a sex diebus secludit.
Plurima vero de conciliandis Evangelistarum scriptis in speciem dissidentibus D. Augustinus, in nobili illo opere De consensu Evangelistarum: quaedam etiam nos supra monuimus. Verum extat multorum scripta de hac re hoc potissimum seculo confecta.
9 Illud quoque eximiam utilitatem affert, tum ad nostram confirmationem, tum et ad adversariorum refutationem, quod
Christus miraculose largietur. Interdum quoque miracula Christi eius conciones secuta sunt, veluti sigilla quaedam. Aliquando contra, occasione factorum miraculorum factae sunt eius conciones ac disputationes, sicut pleraeque in Iohanne.
19 Denique et illud contemnendum non est, quod Augustinus Serm. 44 super Iohannem monet, beneficia Christi miraculose corporibus hominum praestita, spiritualiter quoque intelligenda esse de beneficiis animae praestitis: ut est illuminatio caecorum, mundatio leprosorum, et excitatio mortuorum: quibus externis factis indicatur, Christum
Melchisedek. Scio admiraberis. Nam ex singulis vocibus probationes longe gravissimas elicit. Quid in igitur et nos, in Scripturarum interpretatione eadem procedamus via? Ea de causa frequenter Chrysostomus, et si usquam alibi, maxime in Epistolis Paulinis: Hieronymus in Commentariis ad prophetas, Augustinus quosdam enarrans Psalmos, his modis, quos diximus, Scripturarum sententias eruunt. Augustinus in opere de doctrina Christiana, non semel demonstrat, artificium Dialecticum et Rhetoricum in Sacris libris animadverti debere. Beda non dubitavit artificium dicendi omnesque figuras oratorias
Quid in igitur et nos, in Scripturarum interpretatione eadem procedamus via? Ea de causa frequenter Chrysostomus, et si usquam alibi, maxime in Epistolis Paulinis: Hieronymus in Commentariis ad prophetas, Augustinus quosdam enarrans Psalmos, his modis, quos diximus, Scripturarum sententias eruunt. Augustinus in opere de doctrina Christiana, non semel demonstrat, artificium Dialecticum et Rhetoricum in Sacris libris animadverti debere. Beda non dubitavit artificium dicendi omnesque figuras oratorias explicare, adhibitis exemplis sumptis de libris Sacris. Itaque, ut paucis finiam, non eget
nullo modo. Ut enim cuique primis fidei temporibus in manus venit codex Graecus, et aliquantulum facultatis sibimet utriusque linguae habere videbatur, ausus est interpretari.
AUGUSTIN. LIB.
et aliquantulum facultatis sibimet utriusque linguae habere videbatur, ausus est interpretari.
AUGUSTIN. LIB.
lib. Retract. 1. cap. 7. fatetur quoque Graecos Latinis veriores, et sua ex Graecis emendat.
Idem ad Volusianum Epist. 1. Praecipue Apostolorum linguas, exhortor, ut legas: ex his enim ad cognoscendos prophetas excitaberis, quorum testimoniis utuntur Apostoli. Item vide Augustinum contra Faustum Manichaeum lib. 11. cap. quomodo emendanda sint.
Idem de Doctrina Christiana lib. 1. cap. 5. Scripturam ab una lingua profectam esse dicit.
Idem D. Augustinus in epist. 48. ad Vincentium: Neque enim sic potuit integritas
prophetas excitaberis, quorum testimoniis utuntur Apostoli. Item vide Augustinum contra Faustum Manichaeum lib. 11. cap. quomodo emendanda sint.
Idem de Doctrina Christiana lib. 1. cap. 5. Scripturam ab una lingua profectam esse dicit.
Idem D. Augustinus in epist. 48. ad Vincentium: Neque enim sic potuit integritas atque noticia literarem unius quantumlibet illustris Episcopi custodiri, quemadmodum Scriptura canonica, tot linguarem literis et ordine et successione celebrationis Ecclesiasticae custoditur. Apostolorum multa confingerent.
munito, plus quam declarationi Papae credendum est. Et alibi
sic: In sacris Literis excellenter erudito, atque authoritate catholicam proferenti plus est credendum, quam generali concilio. Neque supervacue D. Augustinum dixisse arbitror, fieri ex causa ut doctissimi nonnunquam cadant et hallucinentur, et ideo doctoribus plerunque minus aliquid revelari. Idem Panormitanus cap. Significasti, de elect. Plus credendum vel simplici laico Scripturam producenti, quam toti simul concilio.
plerunque minus aliquid revelari. Idem Panormitanus cap. Significasti, de elect. Plus credendum vel simplici laico Scripturam producenti, quam toti simul concilio.
¶ Quandoquidem semel constitui, etiam Patrum regulas de ratione cognoscendi sacras Literas indicare: et Augustinus in hoc quoque genere, sicut et in aliis utilioribus theologiae materiis vel praecipue elaboravit: utile consultumque fuerit, non tantum eius hinc inde sparsas ex tot voluminibus de hac re sententias colligere, sed etiam quia de hac ipsa materia ex professo libris quatuor de doctrina
ut contraria significet, non voce pronunciantis efficitur: sed verba habet sic posita, ut a contrario intelligatur quid loquimur, veluti si dicamus: Cave tibi ab illo, quia bonus homo est.
Postremum Augustin. in eodem lib. 3. enumerat septem Ticonii cuiusdam regulas, quibus consideratis multae Scripturarum ambiguitates atque obscuritates dissolvi possunt. Ticonius quidam, inquit, qui contra Donatistas invictissime scripsit, cum ipse fuerit Donatista, fecit librum quem Regulatem vocavit: quia
Cedar, ut pellis Salomonis. Utrumque se esse dicit Ecclesia, propter temporalem unitatem intra unum rete piscium bonorum et malorum. Tabernacula Cedar, pertinet ad Ismaelem, qui non erat haeres cum filio liberae.
Tertiam regulam ponit de promissis et lege, quae alio modo (inquit Augustinus) dici potest de Spiritu et litera. Unde frequens est transitus de litera in spiritum. Proinde vigilare debet studiosi lectoris intentio, ut intelligatur quid secundum spiritum, quid secundum literam sit accipiendum. Quartam regulam ponit de specie et genere: id est, de parte et toto.
civitati, tribuit ea quae conveniunt omnibus gentibus. Proinde in Scripturis intelligendis vigilare debet lectoris intentio, ne quaerat in specie seu in parte, quod certius et melius potest invenire in toto. Quintam regulam ponit de temporalibus, aut quantitate temporum, quae Regula, (ut inquit Augustinus) etiam de aliarum rerum numeris est accipienda, ubi vigilare debet lectoris intentio, ut intelligat in Scripturis saepenumero aliquid dici secundum totum aliquod tempus, quod secundum partem solum illius temporis aut praeteritum aut futurum est intelligendum, veluti quod Christus dicitur
et ecclesia eius, tanquam de una persona, intelligatur quid capiti diabolo, et quid corpori eius ecclesiae malignantium sit attribuendum. Hae quidem omnes regulae diligenter observatae, plurimum quidem adiuvant ad penetranda obscura, seu tecta divinorum librorum eloquia: quamvis non omnia (inquit Augustinus) quae in divinis libris ita scripta sunt, ut non facile intelligantur, possunt his regulis inveniri: sed aliis modis plurimis, usque adeo, ut etiam ipse Ticonius multa exponat obscura, in quibus nullam harum adhibet regularum. Et proinde ipse supra quam debuit, easdem regulas
in quibus nullam harum adhibet regularum. Et proinde ipse supra quam debuit, easdem regulas commendavit, tantum eis tribuens, quasi omnia quae in divinis libris obscure posita invenimus, eisdem regulis bene cognitis atque adhibitis intelligere valeamus.
Hactenus summarie quatuor Augustini libellorum sententiam recensui, quatenus quidem de ratione intelligendi sacras Literas disserunt. Nunc porro plures Patrum regulas de eadem materia promiscue hinc inde collectas, una cum suis explicationibus ab eisdem patribus propositis, adscribam: ut tanto uberiorem huius instructionis
praesentibus omnibus in theatro praedicat: ita et nos publice praedicamus, ea ratione ut nihil addamus, sed ea tantum quae audivimus. Ea quippe virtus praeconis, veraciter quae sibi credita sunt omnia persequi: non aliquid addere, aut immutare, aut auferre.
AUGUSTIN. LIB. 1. DE TRINITATE, CAP. 1.
Ut ergo ab huiusmodi falsitatibus humanus purgaretur animus, sancta Scriptura parvulis congruens, nullius generis rerum verba vitavit, ex quibus quasi gradatim ad divina sive sublimia noster intellectus velut nutritus assurgeret. Nam
ita fac misericors Domine: impera, quod non possit impleri: imo impera, quod non nisi per gratiam tuam possit impleri: ut cum homines id implere per suas vires nequiverint, omne os obstruatur, et nemo sibi magnus videatur. Sint omnes parvuli, et reus fiat omnis coram Deo. Talia sunt innumera dicta Augustini, de vero usu Legis, non vivificante, sed tantum accusante ac damnante, sicut et Paulus de ea disserit.
IOANNIS DAMASCENI ADHORTATIO AD LECTIONEM
SACRAE SCRIPTURAE.
Unus est Deus et a veteri et novo Testamento praedicatus, qui in
pro confirmatione replicetur.
ALIAE REGULAE INTELLIGENDI SACRAM SCRIPTURAM,
PROMISCUE EX S. PATRIBUS COLLECTAE.
Nullo locutionis genere utitur sacra Scriptura, quod in consuetudine hominum non inveniatur: quia utique hominibus loquitur. Augustin primo de Trin. cap. 12.
EXPLICATIO.
Hilarius super Psalmum 126. Sermo enim divinus secundum intelligentiae nostrae consuetudinem naturamque se temperat: communibus rerum vocabulis ad significationem doctrinae suae et institutionis
significationem doctrinae suae et institutionis aptatis. nobis enim non sibi loquitur: atque ideo nostris utitur in loquendo.
Locutiones quaedam in sacris Literis inusitatae nobis, magis videntur proprietatem lingua, unde translatae sunt, repraesentare, quam altiorem sensum continere. Augustinus de doctrina Christiana libro 2. cap. 13.
EXPLICATIO.
Quamvis iota unum aut unus apex non praeteribit a lege, non tamen eruenda sunt undecunque mysteria, cum praesertim suas unaquaeque lingua proprietates habeat, quibus nulla subsunt
idem significet ac Nunquam: sicut Marcus eam sententiam expressit. Eadem vis est: Ioseph non cognovit Mariam, donec peperit Iesum. Sic in voce Fratres, impegerunt Helvidiuni, putantes tantum uterinos sic vocari.
Sua sunt idiomata, hoc est linguae proprietates, sacrae Scripturae. Augustin. Quaestion. super Gen. 9. 31. et in Iohan. tractat. 10. et Hieronymus in quinto Comment. in Isaiam.
EXPLICATIO.
Augustinus exponens hanc regulam, inquit: Habet linguam suam sacra scriptura: et quicunque hanc nescit, turbatur. Ut cum legimus in
impegerunt Helvidiuni, putantes tantum uterinos sic vocari.
Sua sunt idiomata, hoc est linguae proprietates, sacrae Scripturae. Augustin. Quaestion. super Gen. 9. 31. et in Iohan. tractat. 10. et Hieronymus in quinto Comment. in Isaiam.
EXPLICATIO.
Augustinus exponens hanc regulam, inquit: Habet linguam suam sacra scriptura: et quicunque hanc nescit, turbatur. Ut cum legimus in Evangelio, Fratres Domini: quaerimus, unde fratres Domino? Num etiam iterum Maria peperit? Absit. Inde coepit dignitas virginum. Illa femina mater esse potuit, mulier
causa attulit August. locupletissime a divino Hieronymo explicatur, contra Helvidium, et in Matth. cap. 12. lege Regulam 193.
Scripturae sacrae si defenduntur secundum locutiones proprias, quae appellantur idiomata: quanto magis secundum eas quas cum aliis communes habent? Augustin. lib. 1. Quaest super Gen. cap. 31.
EXPLICATIO.
Dabo, inquit Deus ad Abraham, tibi et semini tuo post te, terram, in qua habitas, possessionem aeternam. Quaestio est, quomodo dixerit aeternam, cum Israelitis temporaliter data sit? utrum
Caiphas ait, Expedit unum mori pro populo, ut non tota gens pereat. Bonum quippe, sed non bene locutus est: quia dum crudelitatem necis Christi appetiit, redemtionis gratiam insciens prophetavit.
Modus dicendi divinae Scripturae omnibus patet, ipsa tamen non omnibus est penetrabilis, Augustin. epist. 3. ad Volusianum. Divinae Scripturae saepe consuetudo est, ut unum vocabulum secunde in eodem loco positum, diversa significet. Orig. lib. 3. sup. epist. ad Rom.
EXPLICATIO.
In Evangelio secundum Ioannem legitur: Nonne vos dicitis, quia adhuc
fuisse, ut quae prius sponsa fuerat, esse uxor inciperet. Quasi diceret: Antequam oscula amplexusque miscerent, antequam rem agerent nuptiarum, inventa est habens in utero.
Familiare est illi linguae qua Prophetae locuti sunt, ut coniunctione utatur, cum nihil praecessis annectendum. Augustin. in Psal. 4.
EXPLICATIO.
Saepe invenis ita coeptum: Et factum est verbum Domini ad illum, Et dixit Dominus ad illum. Quae iunctura coniunctionis, cum sententia non praecesserit, cui annectatur, mirabiliter fortasse insinuat, prolationem
usitata fastidium, novitas autem voluptatem afferat.
Nil fere de obscuritatibus sacrae Scripturae eruitur, quod non plantssime dictum alibi reperiatur. August. 2 de Doctrina Christiana, cap. 6.
EXPLICATIO.
Has duas regulas superiores Augustinus declarat unico Testamenti veteris loco, ex libro Canticorum: Dentes tui sicut grex tonsarum ascendens de lavacro, quae omnes geminos creant, et non est sterilis in eis. Augustinus: Num aliud homo discit, quam cum illud planissimis verbis sine similitudinis adminiculo audiret? Et tamen
Doctrina Christiana, cap. 6.
EXPLICATIO.
Has duas regulas superiores Augustinus declarat unico Testamenti veteris loco, ex libro Canticorum: Dentes tui sicut grex tonsarum ascendens de lavacro, quae omnes geminos creant, et non est sterilis in eis. Augustinus: Num aliud homo discit, quam cum illud planissimis verbis sine similitudinis adminiculo audiret? Et tamen nescio, quo modo suavius intueor sanctos, cum eos quasi dentes Ecclesiae video praecidere ab erroribus homines, atque in eius corpus, emollita duritia, quasi demersos mansesque
EXPLICATIO.
Non est mendacium, quando ad intelligentiam veritatis aliud ex alio significantia referuntur. ut cum Christus petra aut leo, aut vitis dicitur, per similitudinem, non per proprietatem. Id quod frequenter in sacris Literis occurrit. Sciant, inquit Augustinus, literati, modis omnibus locutionis, quos Grammatici Graeco nomine
Apocalypsi. Unde apparet, non solas temporum quaestiones istis numeris solvendas, sed latius patere significationes eorum, et in multa proserpere. Neque enim numerus iste in Apocalypsi ad tempora pertinet, sed ad homines.
Sacra Scriptura singularem numerum pro plurali ponit aliquando. Augustin. 5. de sent. ad literam, cap. 10.
EXPLICATIO.
Hieronymus lib. z. contra Iovinianum: Scriptura, inquit, divina solet unum pluraliter, et plura singulariter appellare.
Mos Sacri eloquii est, ut a plurali numero ad singulare subito
dicitur, Consilium Domini manet in aeternum, cogitationes cordis eius in seculum seculi. repetitio sententiae est. Repetitio ergo, confirmatio quaedam est.
Vetus Testamentum quadrifariam traditur: secundum historiam, secundum aetiologiam, secundum analogiam, secundum allegoriam. Augustin. de utilitate credendi, Ad Honoratum cap. 3.
EXPLICATIO.
Nec me ineptum putes, inquit Augustinus ibidem, Graecis nominibus utentem. Primum, quia sic accepi, nec tibi hoc aliter audeo intimare quam accepi. Deinde tu quoque animadvertis, non
quaedam est.
Vetus Testamentum quadrifariam traditur: secundum historiam, secundum aetiologiam, secundum analogiam, secundum allegoriam. Augustin. de utilitate credendi, Ad Honoratum cap. 3.
EXPLICATIO.
Nec me ineptum putes, inquit Augustinus ibidem, Graecis nominibus utentem. Primum, quia sic accepi, nec tibi hoc aliter audeo intimare quam accepi. Deinde tu quoque animadvertis, non esse harum rerum apud nos usitata nomina: quae si fabricassem interpretando, esset profecto ineptior: si autem circumloquerer, minus essem in
ex Deo est, atque ad modum fructuosa: nihilque per se immundum atque impurum retinet, aut praebet, nisi ei qui illud putaverit esse impurum.
In veteri et novo Testamento, sicut praedicta sunt, quae postea facta sunt in Ecclesia: sic etiam credenda sunt futura, quae nondum sunt completa. Augustin. de catechizandis rudibus, cap. ult.
EXPLICATIO.
Factum est aliquando diluvium per totam terram, ut peccatores delerentur: et tamen illi qui evaserunt in arca, sacramentum Iustitiae ecclesiae demonstrabant, quae nunc in fluctibus seculi
testamentum sonare, sed pactum, quod Hebraeo sermone dicitur EXPLICATIO.
Quid est quod in sermone Evangelico in monte Dominus dicit, Audistis quia dictum est antiquis hoc? Ego autem dico vobis hoc: si nihil ipse amplius praecepit, quam praeceptum est in illis veteribus libris? Deinde,
et charitate fulgent, et veritate translucent? Quam Iohannes in apocalypsi conspexerat, cum dicebat: Ipsa vero civitas auro mundo similis, vitro mundo.
Sacra scriptura plurima continet, quorum quaedam in contrariam, quaedam in diversam, quadam in ambiguam significationem accipiuntur. Augustinus tertio de doctrina Christiana, capitulo vigesimo quinto.
EXPLICATIO.
Quoniam multis modis res similes rebus apparent, non putemus esse praescriptum, ut quod in aliquo loco res aliqua per similitudinem significaverit, hoc eam semper significare
est et a divo Hieronymo, ut in praefatione decem visionum Isaiae ad Amabilem episcopum: Origenes, inquit, liberis allegoriae spaciis evagatur, et ingenium suum facit Ecclesiae sacramenta.
Locum unum sacrae Scripturae exponere per alium eiusdem scripturae clariorem, optima interpretatio. Augustinus tertio de doctrina Christiana, cap. 26.
EXPLICATIO.
Ubi apertius aliquid ponitur, ibi discendum est, quomodo idem intelligatur in locis obscuris. Neque enim melius potest intelligi quod dictum est Deo, Apprehende arma et scutum, et exurge
et prophetis scripta esse, quae dicit: quanto magis nos minimi observare debemus, ut non nostras, cum docemus, sed sancti Spiritus sententias proferamus?
Non quid omnipotentia Dei facere possit, cui cuncta possibilia sunt: sed quid in naturae ordine ab eo institutum sit, videndum est. Augustinus 2 de Genes. ad literam, capite primo.
Scripturae sacrae obscuritas cum diversas pariat sententias, utilis est. August. 11 de Civitate Dei, c. 19.
EXPLICATIO.
Multi hoc dictum Augustini celebrant, sed immerito, meo quidem iudicio. Nihil enim
sed quid in naturae ordine ab eo institutum sit, videndum est. Augustinus 2 de Genes. ad literam, capite primo.
Scripturae sacrae obscuritas cum diversas pariat sententias, utilis est. August. 11 de Civitate Dei, c. 19.
EXPLICATIO.
Multi hoc dictum Augustini celebrant, sed immerito, meo quidem iudicio. Nihil enim magis optandum est, quam ubique habere certum ac perspicuum Scripturae sensum: quae satis sententiarum habet in omnem usum, ut non sit necesse ex ambiguitate plures venari.
Ambigua in Sacris literis si explicari non
creavit, subiungit dicens: In die quo fecit Dominus Deus caelum et terram, et omne virgultum agri, et caetera. Quod idcirco dictum est, ut quomodo possemus, cogitaremus simul omnia Deum fecisse: quamvis superior sex dierum enumeratio, velut temporum intervalla ostendisse videretur. Male hic sensit Augustinus.
Moris est scripturarum, obscuris manifesta subnectere: et quod prius sub aenigmate dixerint, aperta voce proferre. Hierony. in Esa. cap. 19, lib. 5 Comment.
EXPLICATIO.
Cum contra Aegyptum fuerat propheta comminatus, Vae
Pater meus usque hodie operatur, et ego operor: continentem suam providentiam nobis declarat, et operationem vocat conservationem factorum, quibus largitur, ut permaneant, dum totum gubernat mundum.
Evangelista non est Evangelistae contrarius, in his quae narrat, licet non concordet. Augustinus super Ioannem tractatu 112.
EXPLICATIO.
Quod Ioannes Evangelista narrat, ingressum Dominum Iesum cum discipulis suis in hortum, non continuo factum est, cum eius illa finita esset oratio: de cuius verbis ait, Haec cum dixisset Iesus. Sed alia quaedam
Erat autem nox.
Altquando res gesta in facto culpa est, in scripto autem prophetia virtutis: aut e contrario in
sacris literis. Gregorius 3. Mor al. cap. 21. et Augustinus contra Faustum lib. 22, cap. 87.
EXPLICATIO.
Sic Samsonis coniugia, vocationem gentium, et poenas tyrannorum indicant.
Sacra scriptur a plerunque de virtutibus et vitiis sic agit, ut dum loquendo aliud insinuat, aliud tacendo
arcta et conclusa et impedita sunt, et obscura. Si enim aliquis divina aliis verbis demonstrare, quam quibus a Deo dictum est, volet: aut ipse non intelliget, aut legentibus non intelligendum relinquet.
Per sacra eloquia scimus, quod ignorare non expedit, neque per nos scire possumus. Augustinus 11. de Civit. Dei, cap. 3.
EXPLICATIO.
Prius per Prophetas Dominus, deinde per seipsum, postea per Apostolos, quantum satis esse iudicavit, locutus, etiam scripturam condidit, quae Canonica nominatur, eminentissimae auctoritatis. Nam ea
Ex sacris Literis perperam intellectis ortae sunt haereses: nulla tamen est Scripturarum, sed male intelligentium culpa. Sed hoc commodi elicuit Deus, ut multa quae latebant in Scripturis, aperta sint haereticis Ecclesiam exagitantibus. Hilarius de Synodis adversus Arrianos, et Augustinus in Psal. 54.
EXPLICATIO.
Hilarius ubi supra, Ex Apostoli, in quit, verbis scilicet, Mediator Dei et hominum, homo Christus Iesus, Photinus suam haeresim hausit, hominem tantum Christum affirmans. Marcion ex epistola ad Philipp. scilicet,
suis crevisse monstratur, sic obtrivisse cognoscitur insequentes. Gregorius: Etenim haereticis exerta est Catholica ecclesia, et ex his qui male sentiunt, probati sunt, qui bene sentiunt. Multa enim latebant in Scripturis, et cum praecisi essent haeretici, quaestionibus agitaverunt Ecclesiam Dei. Augustinus ubi supra, Multi, inquit, qui optime possunt Scripturas dignoscere et pertractare, latebant in populo Dei: nec asserebant solutionem quaestionum difficilium, cum calumniator nullus instaret. Nunquid perfecte de Trinitate tractatum est, antequam oblatrarent Arriani? Nunquid perfecte de
me blasphemastis.
Sacra scriptura laudanda vel vituperanda hominum facta vel ipsa iudicat, velle gentibus iudicanda proponit. Nec solum homines ipsos vel laudabiles vel vituperabiles intimans: verum etiam quaedam in vituperabilibus laudanda, et in laudabilibus vituperanda non tacet. Augustinus 22. contra Faustum, cap. 66.
EXPLICATIO.
Neque enim, quia vituperabilis homo erat Saul, ideo non est laudabile factum eius, quod gustatum de anathemate tam diligenter scrutatus, tam severe vindicare conatus est, obediens Deo, qui hoc
ut sic vel tarde confusi, ad suam aliquando redeant nobilitatem, et considerentur affectionibus, quae suis divinas leges praeferant, quibus sese delinquendo permiserunt.
Res ipsa unde trahitur similitudo in sacris Literis, non laudatur, sed tantum similitudinem de illa trahi ostenditur. Augustin. in Psal. 157.
EXPLICATIO.
Sicut aspidis, inquit Propheta, surdae et obturantis aures suas, quae non exaudit vocem incantantiam et venefici incantantis sapienter. Non igitur confugiendum est ad incantationem, quia similtudo aspidis adducta
ut humana ratione labefactetur? Quod si quorundam philosophorum doctrina divinis Literis contradicat, ut quod Aristoteles mundum non incoepisse dixit quis non videat, quam frivolis argumentis id agat?
Divinarum scriptur arum auctoritas maior est, quam omnis humani ingenii capacitas. Augustinus 2. de Genes. ad literam, cap. 5.
EXPLICATIO.
Multis rationibus disputatum est, idque ab eruditis viris, qua ratione fieri possit, ut aquae, quarum natura gravior est omnibus elementis, praeter terram, super caelos collocari potuerint, in
super caelos collocari potuerint, in utramque partem multa adducentibus. Nobis autem sine dubitatione credendum est, eas super caelos collocari, quales illae sint. De hac re in voce Firmamenti dixi.
Si qua contraria sacris Literis in Gentilium libris inveniantur, falsissima sunt. Augustinus.
EXPLICATIO.
Solus Deus est verax, omnis vero homo mendax. Ipsimet philosophi sese invicem insinitorum erratorum convincunt.
Quod divinarum Literarum auctoritate traditur, sine ulla cunctatione asserendum est. Augustinus 7. de Genes ad
inveniantur, falsissima sunt. Augustinus.
EXPLICATIO.
Solus Deus est verax, omnis vero homo mendax. Ipsimet philosophi sese invicem insinitorum erratorum convincunt.
Quod divinarum Literarum auctoritate traditur, sine ulla cunctatione asserendum est. Augustinus 7. de Genes ad literam, cap. 1.
Divinis literis potius credendum est, quam Angelis de caelo descendentibus, aut mortuis resurgentibus. Chrysostomus in epistolam ad Galat. cap. 1.
EXPLICATIO.
Abraham cum rogaretur,
huius mundi, qui velur aves caeli levibus pennis verborum duntaxat pompa excelsa sectentur, et ardua: et rationibus capti, velint habitare in ramis istis, in quibus non loquendi decor est, sed ratio vivendi.
In divinis Scripturis vera aliquando tacentur, non mentiendo, sed tacendo. Augustinus contra mendacium ad Consentium, cap. 10.
EXPLICATIO.
Quamvis enim omnis qui mentitur, velit celare quod verum est: non tamen omnis qui vult quod verum est celare, mentitur. Neque enim mentitus est Dominus, ubi ait: Multa habeo vobis
et imagine veritatis in Salomone praemissa sunt, ut in Domino salvatore perfectius implerentur. Salomonem igitur et caeteros sanctos in typum adventus sui praemisit.
Apertis sacrarum Literarum testimoniis, probandum est, quod credi volumus: et adversus Ecclesiae hostes illis utendum. Augustinus contra epistolam Petiliani Donatistae de unitate Ecclesiae, capite decimonono.
EXPLICATIO.
Ambigua testimonia non minus adversariorum quam nostram causam adiuvant. Doceamus scripturas Canonicas aperte aliquid dixisse, et vicimus. Unde quidam haeretici
illis. Non enim quasi continuo haec secutura monstraret, His posuit: sed Illis, inquit, diebus, in quibus certe ista contingerent.
Vide regulam de vocibus metas significantibus.
Significatio Scripturae sacrae, quae non videntur necessaria, indaganda est solertilectori. Augustinus contra Faustum, lib. 2.
EXPLICATIO.
Si quis nostrum, qui Hebraeas literas ignoramus, id est, ipsos vocum characteres, videret eas in pariete conscriptas honorato aliquo loco: quis esset tam excors, ut eo modo pictum parietem putaret, ac non potius
De hoc uno libro Ezechiel mystico sermone testatur, quod scriptus fuerit intus et foris in spiritu, et in litera. De quo et Salvator loquitur in Psalmis: In capitulo libri scriptum est de me. Non Hieremiae, non Esaiae, sed in omni scriptura Sancta, quae unus liber appellatur. Et Augustinus in Psalmum 150: Sunt, inquit, qui universas omnino scripturas Canonicas, unum librum vocent, quod valde mirabili et divina unitate concordent.
Moris est Scripturarum, quamvis plures libros si inter se non discrepent, et de eadem rescribuntur, unum volumen dicere. Hieron. in
in Genes.
EXPLICATIO.
Id Ismael exemplo probatur, qui cum esset decem et octo annis maior, cum eiectus est de domo Abrahae cum matre Agar, puer seu infans appellatur.
Omnes pro multis, et multi pro omnibus frequenter in sacris Literis ponuntur. Augustin. contra Iulianum Pelagianum libro 6, cap. 12.
EXPLICATIO.
Dominus ad Abraham loquitur: Patrem multarum gentium posui te. Est autem sanus intellectus, ideo sic locutam Scripturam, quia possunt esse aliqua omnia, quae non sunt multa. Sicut
qui intellexit quid significarent septem spicae, et septem boves, quam Pharao, qui eas vidit in somnis. Illius enim spiritu informatus est, ut videret: huius mens illuminata, ut intelligeret.
Prophetae non solum fuerunt ante Christi adventum, sed etiam post Christi ascensionem. Augustinus contra Faustum, lib. 19.
EXPLICATIO.
De Prophetis, qui post Ascensionem fuerunt, scribit Paulus: Et quosdam constituit in Ecclesia: primum quidem Apostolos: deinde Prophetas. de quibus non dictum est, Lex et Prophetae usque ad Iohannem: sed de iis qui
dicatur spiritus, qui nil futurum indicat, sed praesens narrat? Qua in re animadvertendum est, quod recte prophetia dicitur, non quia dicit ventura, sed quia prodit occulta.
Prophetae figura praeteriti temporis, ea quae ventura erant, saepe cecinerunt: quod et Apostoli etiam faciunt. Augustinus de Serm. Domini in monte, lib. 1. Epist. 80.
EXPLICATIO.
Sicut est illud: Quare fremuerunt gentes, et populi meditati sunt inania? cum ea non quasi transacta meminisset, sed ventura prospiceret. Tale etiam illud est: Diviserunt sibi vestimenta mea, et
ineptias et deliramenta curramus: sed sciamus, scripta quidem ea esse in veteri Testamento, sed non ita ab Apostolis, ut sensum magis usurpatum, nec facile nisi a studiosis posse, ubi scripta sint, inveniri.
Libri sacrae Scripturae cum honore sui cuiusque scriptoris legendi sunt. Augustin. 12 Confession. cap. 30 et 31.
EXPLANATIO.
Famulum tuum, Domine, scripturae huius dispensatorem, spiritu tuo plenum ita honoremus, ut hoc eum te revelante, cum haec scriberet, attendisse credamus, quod in eis maxime et luce veritatis et fruge utilitatis
eas habendas puto.
Emendari si debeant sacrae Scripturae codices, vel emendandi sunt ex ea lingua, unde translate sunt: vel ex codicibus earum regionum, unde ipsa doctrina commeavit: vel si ibi quoque codices variarent, plures paucioribus, vetustiores recentioribus praeferentur. Augustin. 11 contra Faustum, cap. 2.
EXPLICATIO.
Codicibus emendandis prius debet invigilare solertia eorum, qui Scripturas divinas nosse desiderant, ut emendatis non emendati cedant, ex uno duntaxat interpretationis genere venientes.
Deinde super Iac. 2. ita scribit idem: Sed videtur falsum quod dicit, Nonne ex operibus iustificatus est: quia Rom. 4. probat Apostolus, quod Abraham ex fide iustificatus est, non ex operibus, et ibidem dicitur: Credidit Abraham Deo, et reputatum est ei ad iustitiam. Ibi glossa Augustin. Non ex operibus iustificatus est, sed ex fide. Responsio: Apostolus et Augustinus loquuntur de operibus praecedentibus fidem, scilicet operibus legalibus, ut patet ibidem, ex quibus nullus plene iustificatus est: hic autem loquitur de operibus sequentibus fidem, quae dicuntur iustificare
dicit, Nonne ex operibus iustificatus est: quia Rom. 4. probat Apostolus, quod Abraham ex fide iustificatus est, non ex operibus, et ibidem dicitur: Credidit Abraham Deo, et reputatum est ei ad iustitiam. Ibi glossa Augustin. Non ex operibus iustificatus est, sed ex fide. Responsio: Apostolus et Augustinus loquuntur de operibus praecedentibus fidem, scilicet operibus legalibus, ut patet ibidem, ex quibus nullus plene iustificatus est: hic autem loquitur de operibus sequentibus fidem, quae dicuntur iustificare non secundum quod iustificatio dicitur iustitiae infusio, sed secundum quod
proprie legalis iustitia. alias active, qua nos iustificat: et est Evangelica, ac significat meritum filii eius per imputationem ad nos translatum. Sic Iacobus: Ira viri iustitiam Dei non operatur, id est, Deo probatam obedientiam aut vitam.
37 Quod de imputativa iustitia etiam olim Augustinus multum monuit, et nos hoc tempore contra Osiandrum obtinere oportuit. Gloria Dei plerunque passive accipitur: ut, Gloriam meam alteri non dabo. et: Gloria in excelsis Deo: nempe qua ipse glorificatur. Alias active, qua alios glorificat, aut quam statuit esse veram gloriam. Ad Rom.
et filius datus est nobis: pro, nascitur et dabitur. Esa. 60, Venit lux tua, et gloria Domini super te orta est: id est, veniet, et orietur. Causam huius moris loquendi esse dicunt Hebraei Grammatici, quod tam certa ea sint quae praedicuntur, ac si iam facta essent. Annotat hunc Hebraismum Augustinus Epistola 80. Phalereus dicit, vehementiorem esse significationem in praeterito, quam aut in praesenti, aut in futuro.
21 Et vicissim futurum interdum pro praeterito ponitur. Psal. 21, Magna est gloria eius propter salutem et decorem, pones super eum: id est,
Ex tali ambiguitate ortum est etiam certamen Osiandri, qui iustitiam Dei, qua iustificemur, passive intellexit de illa substantiali iustitia, qua Deus ipse iustus est: contra nostrae Ecclesiae intellexerunt active, iustitiam Dei esse meritum Christi, quod nobis Deus largiatur ac imputet. Sicut et Augustinus testatur, iustitiam Dei vocari non eam, qua ipse iustus sit, sed qua nos iustificet. Dicitur igitur obedientia Christi nobis imputata Dei iustitia, ob quinque causas. 1 Quia sola coram Deo valet, ut Lutherus vertit, aut pro vera iustitia a Deo censetur. 2 Quia nobis a Deo per
tuam, Psal. 143. id est, praesta beneficium: misericordia pro suo effectu Metonymice ponitur, id est, pro beneficiis, et Facere audire pro donare, per Metalepsin et Metaphoram.
QUOMODO COGNOSCENDA SIT TROPICA LOCUTIO.
Augustinus libro De doctrina Christiana 3 cap. 10 et 15 docet, vocem orationemve cognosci, an proprie aut figurate accipiatur, hoc indicio, si id dictum proprie acceptum nec ad fidem, nec ad dilectionem, aut ad ullam omnino aedificationem accommodari potest. Sane verum est omnia
immutatio: ut, Non vivere ut edas, sed edere ut vivas, oportet. Non homo propter sabbatum, sed sabbatum propter hominem factum est. Rom. 2, Circumcisio Iudaei non servantis legem mutatur in praeputium. Sequetur praeputium Ethnici observantis legem esse ei loco circuncisionis. Tale est illud Augustini: Bona opera non praecedunt iustificandum, sed sequuntur iustificatum. Quod et Paulus Rom. 4. aliis verbis dicit: Non lex aut opera Abrahamum iustum fecit, sed iustus Abrahamus fecit legem aut opera. Sic Christus dicit, Non Abraham est maior me, sed ipse cupivit videre diem meum. Non
Deus se seu faciem suam, quando aliquibus propter peccata negat misericordiam, vel adimit sui cognitionem, ac studium pietatis, nec non mala immittit. Isa. 64, Abscondisti faciem tuam a nobis, et tabescere nos fecisti in manu iniquitatis nostrae.
12 Loqui dicitur Deus, teste Augustino de Civitate Dei lib. 11. cap. 2. cum occulte mentibus nostris voluntatem suam insinuat. Sic locutus est ad Sanctos, et in cordibus sanctorum prophetarum, qui dixerunt: Haec dicit Dominus. Quamvis aliquando loquitur per creaturas, veluti quando locutus est Mosi de flamma ignis
locutus est Mosi de flamma ignis in arbore. Aliquando in somnis et per somnia quaedam indicat: item per angelos, ministros suos: per verbum, quod in libris Prophetarum propositum cernimus per quotidiana opera atque signa.
13 Cognoscere dicitur aliquid Deus, quando ipse efficit, teste Augustino de Genesi ad literam lib. 5. cap. 19. ut aliquid sive ab hominibus, sive ab angelis cognoscatur.
14 De affectibus porro qui tribuuntur Deo, eadem sequenda est ratio. Dicitur Deus irasci, quando exerit iustitiae suae argumenta adversus impios, puniendo eos ut
ac definivit. Ab aeterno autem et immobili voluntate, cum semel de omnibus quae perfici unquam debent, statuerit, intelligi sane non potest, propositi vel consilii mutationem in ipso locum habere.
16 Cumprimis elegans est, de huiusmodi locutionibus affectum significantibus, sententia Augustini lib. 1. contra adversarium legis et prophetarum, cap. 20: Poenitentia Dei non est post errorem: ira Dei non habet perdurati animi ardorem: misericordia Dei non habet compatientis miserum cor, unde in Latina lingua nomen accepit: zelus Dei non habet mentis livorem: sed
haeretici, ignoratione huius regulae et commodae interpretationis, dilapsi sunt in foedum errorem, suspicantes omnia revera sic in Deo accipienda, quasi nostro more corpore praeditus, ea ipsa perageret quae locutiones Scripturae crasso more significant. Contra quos apposite dictum est ab Augustino, epistola tertia ad Paulinam: Quae de membris assidue Scriptura commemorat, ne quisquam secundum carnis huius formam et figuram nos esse crederet similes Deo: propterea eadem et alas Deum habere dixit, quas non utique nos habemus. Legitur autem Psal. 17, Sub umbra alarum
Negatio vel praeposita vel postposita signo universali, non facit particularem propositionem. Non omnis, omnis non, idem valent quod Nullus. Non iustificabitur ex operibus legis omnis homo, est idem quod nullus. Nisi abbreviati dies illi, non servaretur omnis caro: de qua re et Augustinus ac Caesarius monent.
Affirmatio simplex, sicut et negatio, aliquando diversa, sed tamen vicina excludit negatque. Eo ipso sane, quod aliquis se ac liberos in domo, aut oves in caula concludit, fures, hostes ac lupos excludit. Unius definitio, est aliorum exclusio. In baculo
Item: Sit vero Deus verax, omnis autem homo mendax: id est, sic se rem habere agnoscatur. Sic Ananias seductor vocatur apud Ieremiam propheta: et Iesus vocatur filius Ioseph, ille autem eius pater. Sic dicit Hieronymus, Herodem doluisse de iuramento facto filiae: quia id convivae putarunt. Augustinus de mirabilibus Scripturae in quit: Saepe imaginariis rebus verarum nomina in Scriptura tribuuntur. Sic Act. 1. 10. duo angeli vocantur viri in vestitu albo, quia talis erat eorum species. Et Abrahamus tres viros excepit convivio. Iacobus luctatus est cum viro.
Multae omnino
me imminui, illum vero crescere, scilicet in hominum opinione, ut modo dixi. Alioqui pro rei ipsius natura loquendo Baptista non decrevit ex Christi incrementis, sed omne suum incrementum ex illius solius plenitudine hausit.
Falsa aut simulata aliquando verorum nomina obtinent, ut Augustinus annotat cap. 11. de mirabilibus Scripturae. Doluit rex Herodes, sed propter iuramentum, etc. Nam clare praecessit, quod voluit Baptistam interficere, sed metuit vulgus. Omnia igitur illa fuerunt hypocritica et subornata, ut dixi Matth. 14. Quaerere Deum, et
fit. Psalmo secundo, Dirumpamus vincula, et proiiciamus a nobis funes eorum. Psalm. 8, Quid est homo, ut memoriam eius habeas? et filius hominis, ut visites eum? Psal, 33, Consilium Domini in aeternum stabit, et cogitationes cordis eius in generationem et generationem. Ubi D. Augustinus admonet non esse inanem
de convenientia Homericarum locutionum cum Sacris passim in hoc opere aliquid dictum est.
Posset et Pindari magniloquentia in multis conferri cum sacrarum Literarum sermone: de quibus forte alias prolixius dicetur.
Verum ut idea sacri sermonis aliquanto clarius pateat, D. Augustini de ea censuram ex 4 De doctrina Christiana adscribemus, in quorum initio dicuntur quaedam de doctoris officio: quae cum sint utilia, nolui excludere, inquit igitur ille: Debet igitur divinarum Scripturarum tractator et doctor, defensor rectae fidei, ac debellator erroris, et bona docere,
neque armata, sed tanquam nuda congreditur, ideo non adversarium nervis lacertisque collidit, et obsistentem subruit, ac destruit membris fortissimis falsitatem. Unum autem crebro et multum acclamatur ita dicentibus, nisi quia veritas sic demonstrata, sic defensa, sic invicta delectat. Hactenus Augustini sententia de Sacro stylo.
DE SIMPLICITATE SERMONIS SACRI
Multi dicunt sermonem sacrum esse simplicem, nec tamen declarant, quid simplicitatem eam vocent. Quare nos aliquid de ea re annotabimus. Simplex igitur sermo alias rudis,
igitur Hieronymus ad Paulinum: In Scriptura simplicitas et quasi utilitas verborum idcirco apparet, quo rudis et rustica concio facilius instrueretur: et non solum docti, verum etiam indocti pro suo singuli captu proficerent. Ac discere quidem incumbit ex aequo omnibus, docere non itidem. Et Divus Augustinus ad Volusianum ait: Si quidem divinitus visum est, ut sacra oracula simplici et perspicuo exararentur dictionis genere, ne praetendere quisquam possit, nihil a se in illis intelligi.
Modus ipse dicendi, inquit, quo sacra Scriptura contexitur, quamvis omnibus accessibilis,
movent, et sermonem quasi vivum efficacemque reddunt.
Vehementiam seu
etiam tum visiones ac imagines rerum futurarum, promissionumque ac minarum Dei propositae, aut solis prophetis, aut etiam omnibus hominibus: item illa prodigiosa opera prophetarum, quibus futura depinxerunt. Huc referre possis etiam Sacramenta, quae sunt quaedam visibilia ac realia verba, ut ea Augustinus vocat. Hoc modo tota rerum natura inducitur, nos docens de Deo et vera pietate, Rom. 1, Act. 14 et 15, Sic bos et asinus nos docent agnoscere Dominum, et hirundo ac grus, quin et ficulnea teneritate corticis, ac productione foliorum nos monet observare tempus visitationis.
misericordia Dei et gratia Christi, abiiciendaque ac proculcanda omni gloriatione et fiducia operum. In capite de Efficacia sermonis sacri sunt plura eius exempla prolata.
Quanta gravitate, austeritate simul et energia vel efficacia illa dicantur Gal. 3, quam tamen epistolam Augustinus ait tenui orationis filo conscriptam esse, exceptis paucis quibusdam: O'stulti Galatae, quis vos fascinavit, ut non crederetis veritati, quibus prae oculis IESUS Christus ante fuit depictus, inter vos crucifixus? Hoc solum cupio discere a vobis, Ex operibus legis spiritum accepistis, an
propositione contentarum, aut ad eam spectantium explicationem, videlicet peccati, iustitiae ac gratiae, legis ac renovationis. Verum non licet prolixius in illustranda methodo Paulina, et praesertim huius epistolae commorari, quae a multis est hactenus eruditissime exposita.
Augustinus contra Cresconium asserit, Paulum fuisse dialecticum. Id sane abundê non solum ratio aptissima disserendi, qua utitur, ostendit: sed etiam praecepta quae proponit de definiendi, dividendi argumentandi ac refutandi peritia: quae omnia supra initio tractationis de Modo legendi sacras
in sapientia sermonis, ut evacuetur crux Christi? Ex hisce enim omnibus liquido aiunt patêre, eum nequaquam adeo eloquentem fuisse, ut a me praedicetur.
Respondeo: Non simpliciter ille affirmat 2. Cor. 11, se esse imperitum sermonis: sed tantum veluti per concessionem quandam, teste Augustino: inquit enim: Quod si etiam sim rudis sermone, sed certê non cognitione. quasi dicat: Etsi maxime verum esset, quod isti calumniantur, me esse imperitum sermonis:
hoc tamen non adeo magnum quid apud
monui.
Sic multi partim rerum, partim sermonis ignari, aut alioqui etiam negligentius eius textum expendentes, Paulo infantiam tribuunt, quae in ipsorum potius iudicio haeret.
Verum quo magis Paulina eloquentia a rudioribus etiam agnoscatur, inspiciantur illa quae supra ex Augustino de eo annotavi, cum in genere de Sacro sermone disservi. Quibus etiam accedat unum et alterum dictum Erasmi ex Annot. quae etiam non parum ad praesens institutum facient, et postea aliorum aliquot eruditorum censurae.
Hic schema est, quod appellatur Graece
secundum, Patientia autem probationem: tertium, Probatio vero spem. Deinde additur periodus, et ipsa constans tribus membris: quorum primum est, Spes autem non confundit: secundum, Quia charitas diffusa est in cordibus nostris: tertium, Per Spiritum sanctum, qui datus est nobis. Huiusmodi ferme Augustinus. Quanquam mea sententia nihil vetat, quo minus priorem compositionem quatuor membris absolvamus, ut quartum sit: Spes autem non confundit, hic enim est finis gradationis. Deinde accinitur periodus, vel unico vel duobus membris constans: Quia charitas Dei diffusa est in cordibus nostris
qui datus est nobis. Quin et superiora cola possunt in bina commata dividi, ut comma sit: Quoniam tribulatio: et post minimum respirationis succedat, Patientiam operatur. atque idem de
caeteris. Haec divus Augustinus fatetur nequaquam fuisse ab Apostolo affectata, sed eloquentiam ultro comitem fuisse sapientiae, nec sapientiam talem aspernari comitem.
Idem super cap. 12. Rom.
Ex hoc capite D. Augustinus profert exemplum moderatae
caeteris. Haec divus Augustinus fatetur nequaquam fuisse ab Apostolo affectata, sed eloquentiam ultro comitem fuisse sapientiae, nec sapientiam talem aspernari comitem.
Idem super cap. 12. Rom.
Ex hoc capite D. Augustinus profert exemplum moderatae simul ac modulatae dictionis, certe vix alius est apud Paulum locus compositior, atque (ut ita dicam) picturatior. Ut autem insigniora tantum indicemus, quantum dignitatis habet illa distributio. Sic enim vocant Rhetores, qua unum quodque redditur ei cui
vince in bono malum. Item: In alta sapientes, et humilibus consentientes. Caeterum comparibus membris et incisis similiter cadentibus et desinentibus sic totus sermo modulatus est, ut nulla cantio possit esse iucundior.
Idem super Rom. 13.
Augustinus adducens hunc locum, lib. de Doctrina Christiana quarto, capite vigesimo, quum fateatur reliquam orationem modulatam ac numerosam esse: tamen offenditur nescio quid extrema clausula, Et carnis curam ne feceritis in desideriis. mallet enim hanc compositionem: Et carnis providentiam in
feceritis in desideriis. mallet enim hanc compositionem: Et carnis providentiam in desideriis ne feceritis. Eant nunc, ac meam
Apud Graecos prior pars,
ad vehementiam. Sic enim totus hic sermo per contraria, per membra, per comparia, per similiter desinentia, per
Bucerus quoque hanc eandem quaestionem de Paulina eloquentia prolixe tractat: cuius sententiam cognovisse operaeprecium fuerit. Sic igitur ille scribit in Praefatione epistolae ad Romanos:
An D. Paulus adhibuerit artem dicendi?
D. Augustinus in quarto de Doctrina Christiana hanc quaestionem pertractat, estque in hac sententia, quod Apostolus praecepta quidem eloquentiae secutus non sit, eloquentia autem secuta sit illius sapientiam: sed eloquentia quae ipsum decuerit. (nam aliis alia ratio dicendi competit) ista vero hic
Paulinae scriptionis quiverit discernere.
Sed multi adhuc sunt, qui a lectione Paulinarum epistolarum eo nomine abhorreant, quod videatur tam horride et barbare loqui, ut legentes taedio afficiat, neque facile sensus eius comprehendantur. His occurremus, Pauli dictionem, si credamus Augustino, libro quarto de Doctrina Christiana, non prorsus destitutam esse iusta ratione dicendi: non quod is eloquentiam captaverit, sed quod ea sapientiam eius comitata sit. Nam is indicatur apposite dicere, qui praeclarissimarum rerum tractationem suscepit, et omnia ea dicit quae necessaria
non prorsus destitutam esse iusta ratione dicendi: non quod is eloquentiam captaverit, sed quod ea sapientiam eius comitata sit. Nam is indicatur apposite dicere, qui praeclarissimarum rerum tractationem suscepit, et omnia ea dicit quae necessaria sunt, neque illa tractat aliter quam oportuit. Augustino subscribit Chrysostomus, lib. 4 de Sacerdotio, ubi distinguit eloquentiam, quod alia sit praestigiatrix, ad quam homines obstupescunt, cum videant tolli quae sunt infima, et poni sublimia, fucis haec agit, et imposturis: hanc in Paulo non reperiemus. Est altera eloquentia, quae multum
Apostolus videtur deprecari sermonis imperitiam, licet rerum scientiam sibi vendicet. Et Petrus apostolus in postieriori sua Epistola fatetur Paulum habere in suis Epistolis multa difficilia intellectu, quae parum eruditi et firmi homines ad suum exitium pervertant. Ista videntur his opponi, quae Augustinus et Chrysostomus tradiderunt: sdd facile salvuntur.
Quod enim conqueritur Origenes de hyperbatis, hiatibus et imperfectis orationibus, eo nomine potest excusari, quod non frigide Apostolus egerit: sed ex animo tam ardenti scripserit, ut quandoque extra seipsum videri possit
tunc et diabolus et mundus omnes suas machinas ad eos oppugnandos et perdendos adhibebunt.
Postremo per Allegoriam significare potest vitae innocentiam. Quod tamen ieiunium, non tam in sacris Literis, quam apud patres invenitur, ut apud Chrysostomum Homilia 9 super Genesin, et apud Augustinum super Ioannem. Qui cum viderent multum in sacris Literis ieiuniorum mentionem fieri, nec tamen intelligerent, quidnam ieiunia ad pietatem tantopere facerent, libenter ea ad abstinentiam vitiorum transferebant, freti etiam 58 cap. Esaiae, non satis (ut arbitror) intellecto.
ad ipsum Meschiam proprie (si modo recte intelligatur) eiusque unicum expiatorium sacrificium, cuius illa omnia erant typi ac picturae, ablegat. Sed de hoc genere locutionum et praedicationis operum infra aliquid dicetur plenius.
8 Alias quoque urgentur et flagitantur bona opera, teste Augustino, et reprehenditur vitiositas hominis: ut et sciamus quid a Deo, ut id in nobis operetur, petere debeamus, et ad petendam perpetuam Spiritus sancti gubernationem, opemque excitemur, continuis gemitibus ac suspiriis illud Augustini ingeminantes: Det Deus quod iubet, et iubeat quod velit:
8 Alias quoque urgentur et flagitantur bona opera, teste Augustino, et reprehenditur vitiositas hominis: ut et sciamus quid a Deo, ut id in nobis operetur, petere debeamus, et ad petendam perpetuam Spiritus sancti gubernationem, opemque excitemur, continuis gemitibus ac suspiriis illud Augustini ingeminantes: Det Deus quod iubet, et iubeat quod velit: sicque virtus Dei perpetuo sit in nostra imbecillitate efficax, illustreturque et perficiatur.
9 Alias disserit Scriptura de bonis operibus aut cruce nostra, quae etiam inter bona opera computatur, consolationis nostrae
peccatorum, quae etiam in aliorum spiritualium petitione subintelligitur. Quid enim daret Deus boni, si non esset propitius ac favens?
16 Cum Deus bona opera remunerat, sua in nobis dona coronat, teste Augustino, aliisque patribus. Quod observandum est, ne quis nobis nostrisque meritis id impie adscribat, quod gratuitae Dei misericordiae proprium est.
17 Bona opera sequuntur iustificatum, non praecedunt iustificandum, inquit Augustinus, et Scriptura saepe idem docet. Quae sententia
Deus bona opera remunerat, sua in nobis dona coronat, teste Augustino, aliisque patribus. Quod observandum est, ne quis nobis nostrisque meritis id impie adscribat, quod gratuitae Dei misericordiae proprium est.
17 Bona opera sequuntur iustificatum, non praecedunt iustificandum, inquit Augustinus, et Scriptura saepe idem docet. Quae sententia tollit non tantum meritum, sed et omnem praesentiam necessitatemque bonorum operum ad salutem.
18 Deus ut longe benignissimus pater, etiam minimas nostras opellas aut officiola habet acceptissima, et magnifice praedicat et ornat:
transtulerunt. O inscitiam ac furorem quavis talpa caeciorem.
16 Saepe Evangelicae promissiones legalibus formulis et verbis proponuntur. Isa. 1, Lavamini, et mundi estote. Hoc dictum videtur a nobis propriam mundiciem flagitare, cum revera aliena, aut Christi nobis offerat. Ideo Augustinus crebro inculcat, Deum mandando et flagitando docere, quid velit nos ab eo per Christum petere, et gratias accipere. Sic alias indicat, Convertimini ad me: alias dicit, conversurum nos esse ad se. Quare dicendo, Convertimini ad me, non nostras vires praedicat, quasi nos possimus nos ad
est, quam
quandoquidem Deus praecipit, ut ei perfectissime obediamus: et obedientibus iustitiam vitamque pollicetur, istam esse unicam salutis viam, nosque omnino posse legi Dei plene obedire. Verum Paulus et Augustinus docent, ideo Deum impossibilia flagitare, ut nos agnoscentes nostram iniustitiam et infirmitatem, ad Dei gratiam ac misericordiam in filio ipsius propositam confugiamus.
22 Scriptura plurimum utitur communis vitae phrasibus in omnibus materiis, adeo ut etiam Deo membra et
sui libri ibidem Rofensis adscripsit notabile dictum, Fides operibus foeta ante partum iustificat. Hîc audimus Rofensem fateri, fidem in iustificatione non habere bona opera actu, sed tantum potentia: quia talis arbos sit, quae suo tempore bonos fructus ferat.
Melius nihilominus est Augustini dictum, quod simpliciter dicit: Bona opera sequuntur iustificatum, non praecedunt iustificandum. quo ostenditur, fidem iustificantem initio plane sine bonis operibus esse.
11 Tolerabilior est quidem locutio, Fides foeta bonis operibus, aut habens bona opera in potentia,
et bonos fructus ante bonam arborem, et bona opera ante iustificationem ponamus: unde multiplices corruptelae articuli iustificationis ubertim scaturiunt, sicque paulatim in Papatum retrogradi redeamus.
DUPLEX IUSTITIA ET IUSTIFICATIO.
Augustinus disserit 1 lib. de perfectione iustitiae contra Caelestium, duplicem esse piorum iustitiam et iustificationem: perfectam alteram, et alteram imperfectam. Eodem facit, quod nostri separant personae acceptionem a novae obedientiae acceptione.
Verum autem est, quod Scriptura
substantialique parte, quam Scriptura praecipue arguit et accusat.
Infinite vero et pene inexplicabiles disputationes Theologorum sunt de originali peccato, cum praeter reatum ob primi hominis lapsum quaeritur, quid etiam ulterius mali consecutum sit in homine. Pelagiani, teste Augustino, negabant peccatum esse substantiam, sed esse potius nomen sine substantia. Manichaei dicebant esse quiddam separabile ab homine, et non ex lapsu Adami ortum, sed sic a malo illo Deo creatum. Eos nunc Scholastici aliqua ex parte sequuntur.
Pighius Papistarum promachus, reiicit
proximorum seculorum, vel infelicem expositionem Scripturae scriptorum, qui ante haec tempora vixerunt, ac linguas ignorarunt, deplorare, aut etiam insectari liberet, nimis spaciosum campum et veluti vastum quoddam mare ingrederemur. Nam ut taceamus alios levioris notae scriptores, ipsemet Divus Augustinus super Psalmos scribens, ita eos infeliciter, imperitia Hebraeae linguae exponit, ut potius suas quasdam pias meditationes conscripserit, quam ipsos exposuerit ac illustraverit. Non enim raro ei (quod pace tanti viri dixerimus) aliud pes, aliud rhythmus canit aut agit. Contra autem
studio ac fine, quod ex pluribus versionibus diligenter inter se collatis, se certum ac genuinum sensum obscurorum locorum habere posse sperarunt. At quanto id clarius ex ipsis fontibus Hebraeis habere potuissent?
Origenes iam ingravescente aetate Hebraeam linguam didicit, sicut et Augustinus Graecam, ut ipsemet in suis confessionibus narrat. Didicerat eandem et ante Origenem Panthenus, Heraclas et Clemens.
Narrat vero gentilis meus Hieronymus, unicum sui temporis in Ecclesia linguarum asylum, de se, quanta diligentia Hebraeo sermoni incubuerit: ac tandem
de se, quanta diligentia Hebraeo sermoni incubuerit: ac tandem concludens, inquit, Et gratias ago Domino, quod de amaro semine literarum dulces fructus carpo. Haec Hieronymiana praedulcis messis nos quoque ad similem sementem indefesso studio laboreque faciendam lactet alliciatque.
Augustinus porro Epistola octava ad Hieronymum inquit: Ut veterum librorum fides de Hebraeis voluminibus examinanda est: ita novorum Graeci sermonis normam desiderat. Idem celeberrimus scriptor inquit in libro de Vera religione: Locutio divinarum Scripturarum secundum cuiusque linguae proprietatem
indeficientem et hominibus et angelis exhibet lectionem. legat hîc vivum verbum, et in mandato meditetur Christiana religio, et inveniet ex hac Scriptura omnium doctrinarum regulas promanasse, et hinc nasci et huc reverti quicquid Ecclesiastica continet disciplina, etc.
Augustinus ad Vincentium: Negare non possum, nec debeo, sicut in ipsis maioribus, ita multa esse in tam multis Opusculis meis, quae possunt iusto iudicio et nulla temeritate culpari. Idem ad Vincentium Donatistam: Noli, frater, contra divina, tam multa, tam clara, tam indubitata testimonia
in patribus reperias, plurima supra modum, ultraque omnem rei veritatem vel amplificata, vel etiam extenuata. Sedulo enim illam veterem Rhetorum regulam observarunt: Petas quod iniquum est, ut quod aequum est auferas. Multa etiam sunt apud eos contradictoria, multa denique falsa: quod ipsemet Augustinus de suis et aliorum patrum scriptis testatur. Quale nihil in sacris Literis reperies. Saepe patres sibi admodum male constant, et quae in una pagina altera manu large dederunt, ea paulo post insequenti prorsus auferunt. At contra in Scriptura, quae optime sibi constat, nihil tale
nunquam ad veritatis cognitionem perveniemus.
23 Non velle esse contentum Scripturae iudicio, sed ab ea tanquam obscura, veluti appellationem quandam accipere et dare ad patres, est in infinitium mare progredi: et revera omne definitivum iudicium ex ecclesia tollere. Si enim vel ex uno Augustino utraque pars incoeperit colligere quae pro se facere videbuntur, cum contrariis testimoniis conferre, illa refutare, sua confirmare, et ad omnes novas adversariae partis obiectiones respondere, quando tandem erit finis litis? Quantô magis erit in exhaustus labor, et infinitum tempus ad
et alii Ethnici de suis orientibus et intereuntibus oraculis dissertarunt.
25 Etiam postea, cum habuit Ecclesia Patres et Conciliorum canones, tamen semper in novis synodis ac certaminibus ipsam potissimum Scripturam habere et urgere pro summo iudice voluit: ut inter alia etiam Augustinus indicat, qui ipsam quoque sacrosanctam Nicaenam synodum reiicere adversarios patitur, et solius Scripturae aut verbi Dei gladio secum concurrere flagitat. Sic enim inquit:
Sed nunc nec ego Nicaenum, nec tu debes Ariminense, tanquam pium praeiudicaturus, proferre concilium.
quid et cui credam, cum Scriptura sit obscura, et patres multa male senserint ac dixerint: sicque in dubitatione ac moerore, adveniente satanae tentatione, tandem illaqueabitur, submergetur et interibit.
28 Sed obiiciunt impii ministri Antichristi, Ecclesiam esse supra Scripturam, quia Augustinus dicat contra Epistolam Fundamenti: Evangelio non crederem, nisi me Ecclesiae moveret autoritas. Si quaerimus,
quid hic vocent Ecclesiam, dicunt synodum. Si porro urgemus quid hic nominent Synodum,
legatos, et reliquos ab ipso in certum locum convocatos. Sic sub nomine ac praetextu Ecclesiae, dogmata, verbum ac decreta impii istius Pontificis, viventis Dei decretis et verbo praeferuntur. An non est hoc sese efferre supra viventem et omnipotentem Deum?
Quod autem ad dictum citatum Augustini attinet, dupliciter alicui creditur ac obeditur: vel ut vero ac summo Domino, qui proprie ius mandandi ac prohibendi habeat, quique suo nomine aliquid mandat, idemque etiam mox prohibere, si ei videatur, potest: vel ut testi ac ministro, qui non suo nomine suave autoritate venit aut
talisque praeco et Heroldus extremo acerbissimoque supplicio afficeretur. Talis prorsus honos et isti impiae synagogae conciliabuloque eiusque Antichristo continget. Testis non est Dominus rei testatae, sed minister: sic et Ecclesia Scripturae aut verbi Dei.
Haec sententia dicti Augustini ut verissima mihi semper placuit: sed reperi nunc primum eandem in Michaelis Medinae regis Hispaniarum theologi volumine Venetiis impresso, cuius verba adscribere operaeprecium censui.
Quanquam mihi, dum Sanctarum scripturarum dignitatem expendo, nunquam haec Scripturarum et
censui.
Quanquam mihi, dum Sanctarum scripturarum dignitatem expendo, nunquam haec Scripturarum et Ecclesiae comparatio probari potuit, tantum abest, ut hic duabus postremis sententiis, quae Ecclesiam eisdem scripturis canonicis praeferunt, ex animo faveam. Nam quod ex hoc Augustini dicto, Evangelio non crederem, si Ecclesiae non crederem, priores Ecclesiae quam Scripturarum maiorem authoritatem persuadere conantur, prorsus est futile. Et ut hanc eius loci interpretationem, quam hi haeretici a catholicis in angustias coerciti omnino contra mentem et animum Augustini
ex hoc Augustini dicto, Evangelio non crederem, si Ecclesiae non crederem, priores Ecclesiae quam Scripturarum maiorem authoritatem persuadere conantur, prorsus est futile. Et ut hanc eius loci interpretationem, quam hi haeretici a catholicis in angustias coerciti omnino contra mentem et animum Augustini comminiscuntur, omittam, profecto ex eo, quod Ecclesia canonica Scripturas ostendit, et eas a falsis discernendi potestatem exercet, eam eisdem Scripturis authoritate praestare infirme colligitur: nisi etiam is qui inter hominum confertissimas turbas mihi regem ostenderet, potioris etiam
conferenda. Ostendit notarius, publicusque tabellio, hanc aut illam scripturam esse regis, atque ita ostendit, ut illi tantam fidem adhibeamus, quanta humana negotia postulant: quis tamen tam insanus, ut tabellionis authoritatem, cum regii, aut cum imperatorii scripti authoritate componant? Ex Augustini igitur dicto, non aliud, quam quod in praecedentibus astruximus, elici potest: nimirum et in libris canonicis dignoscendis, et in eorum interpretatione, ac perinde in sacrae religionis dogmatibus
Papistarum calumniam dicit, Scripturam esse fontem veritatis. Contra vero affirmat, inscitiam Scripturae esse originem erroris, cum ad Pharisaeos inquit: Erratis, nescientes Scripturas. Et in veteri Testamento toties inculcatur: Populus meus perit sine scientia.
30 Praeclare D. Augustinus contra istam Papistarum blasphemiam scribit, super Epistol. Ioh. Tract. 2, cum inquit: Contra insidiosos errores Deus voluit ponere firmamentum in Scripturis, contra quas nullus audet loqui, qui quoquo modo se vult videri Christianum.
Quae beatissimi patris sententia
ad Ecclesiam pergat, et eam, si cum Scriptura non concordat, iuxta priscorum aut suum intellectum in operis exercitio impune spernere possit, et Scripturae inhaerere.
Haec (nota) est omnium sane intelligentium sententia, qui Scripturarum authoritatem, aut intellectum (ut Augustinus de Evangeliis dicit) in Ecclesiae approbatione fundant, quae unam accipit, et alteram abiicit: et non e converso, Ecclesiae fundamentum in Scripturarum authoritate locant.
Possibile non est, Scripturam quamque, sive ipsa praeceptum, sive consilium contineat, in eos qui apud
vestrae sumimus argumentum. Puta dicitis: De Ecclesiae potestate nemo Catholicus ambigit: sed quod illa veritatis columna sit, quae cathedrae Petri ac Romanae sedi adhaeret, nondum probatum est sufficienter. Iam hoc (nota, quis sit supra verbum Dei) per Scripturas ab illa Ecclesia approbatas, Augustinus in allegato loco et alibi, Hieronymus ad Damas. 24. quaest. 1. Haec est fides per Ambrosium, Athanasium, ac alios laudatos doctores et Ecclesias, a principio hoc ex ore Christi prolatum, Tu es Petrus, et super hanc petram: verum esse asseruit, docuit et praedicavit: et promissio Christi,
quod inferi adversus ipsam nunquam praevalebunt. (nota) ad eam Ecclesiam, quae ad ipsam sedem tanquam primam unita est, pertineat, hactenus veraciter tenuit, licet non omnes in ea sede successive praesidentes in sanctitate prima perstiterint. Non tamen hoc cathedrae obfuit, neque obest, ut idem Augustinus in praeallegata Epistola scribit. Veritas enim cathedrae per Christum alligata est, quando dixit, Supra cathedram Moysi sederunt Scribae et Pharisaei, quae dicunt facite: non personis, quia ait, Quae faciunt, facere nolite: credendum est, hanc sedem sacratissimam, quo ad locum etiam
Solt ihr wissen / das derselb an kein Person weder Prelatens / Kirchendieners / noch sunst gebunden ist. (Erst freilich nicht gebunden an euere dreifache kron / spitzhuete / Cardinalshuete / und Bischoffe auss Seidon) wie der heilig Cyprianus / und nach ihme der heilige und hochgelerte Augustinus / sampt der ganzen Catolischen Kirchen / vor tausend jaren und noch / gelert und geschrieben haben / sunst wueste keiner / ob er einig Sacrament der Kirchen je recht empfangen heit / oder empfangen wurde. Sonder Gott wirket eigener und Guettlicher kraft / durch den Diener / als durch ein
edita est, ut vel ex hoc solo liquidssime appareat, tum illum centonem mere humanum figmentum esse ac temere pro libitu arbitrioque sacrificiorum modo auctum, modo diminutum, modo sic, modo aliter formatum et reformatum fuisse. Quod et ipsorum divus Gregorius magnus Papa abunde ostendit, cum suo Augustino Anglico, ut novam formam Missae Anglis tradendam suo arbitrio componat, circa 600 Domini annum suadet.
Hinc etiam cerne, pie Lector, qualem normam iudicii isti Tridentini seductores, in diiudicandis controversiis et constituenda Religione ac Ecclesia adhibeant: nempe, primum
corruptionem quomodo Moses ostendat 316. 317
auditorem qualem Aristot. sibi esse velit 10. qualem sacrae literae. ibid.
in Auditore plurimum esse situm I
auditus in Scripturis Sanctis quis
definitio a sententia quomodo differat 368. unius, aliorum est exclusio 209
definitionis proprietas 368
dehortandi verba quomodo saepe accipienda 220. 221
ex Legis operibus cur nemo iustificetur 177
legis praedicatio qua analysi a Paulo instituta 291. praedicatio qualis in Sacris literis 314. primarius sensus 351. totius divisio 30. vis quanta 237 usus 253. 254
de Legis usu, Augustini sententiae 83
legi ceremoniali quomodo Christus velamen detraxerit 346. item apostoli. ibidem
legi morali quomodo Christus velum detraxerit. ibid. item Paulus. ib.
legi quae mala Paulus tribuat 253 etc.
in Promissione corpor ali etiam comminationem aeternam contineri 315
promissiones de semine benedicto a Mose in sua historia annotatae 358. terrenae cur maxime ad populum Veteris Testamenti pertinuerint 31
promissionum legalium ab Evangelicis distinctio Augustini 30. legalium et Evangelicarum distinctio. ibid.
promissionibus temporalibus plerisque adiunctae spirituales. ibid.
Pronominis demonstrativi in sacris usus 157
pronomina affixa interdum accidenti addi 188
283. vera varietas 257. 258. variae species 261
repetitiones attentionis ac docilitatis caussa nonnunquam fieri 256
de Repudii libello contrarietas explicatur 24
res mala in Iona quatenus laudetur 306. monens auditorem quid 270. 271. quid Augustino 78. 79
rei semel dictae repetitio, in sacris est confirmatio 92. vera et plena scientiae quae 21. unius qualis tractatio 227
rei uni unum tantummodo nomen tribui 26
res duplices 133. 134. ex verbis iudicandae 162. 163. malae cum
gradus quis 14
rerum cognitio ante omnia necessaria 327. copia in Sacris unde sit 239. 240. consideratio 131. et sententiarum in sacris literis copia maxima 284. 285
in Rerum gestarum narratione quid observandum 95
rerum in Theologia iuxta Augustinum divisio 78. 79. natura quomodo observanda 162. 163. notitia magnum adiumentum ad sermonis intelligentiam. ibid. obscuritas et difficultas difficilem scriptoris parit
intellectum 3. tractationes
et Christo testimonia 443
Sibyllini libri quibus a Romanis commissi 424
Sicut quam notam habeat 203
Sidonius unde suam sanctam missam probare conetur 388
a Significatione propria quatenus non recedendum 167
Signa quid Augustino 79. 80. sacramentalia 196
Similis cum assimilato qualis mixtio in sacris 229. species 196
Simile 55. Chrysostomi 75. Hilarii. ibid. obscurius quomodo aliquando applicetur 203
Similitudo 201. a metaphora quid
alios, qui contrarium impiis illis sonant. Plotini libri, uno aut alieno excepto, maxima sunt erga Deum pietate plenissimi. Procli quoque Theologica elementa et Damascii libri de Principiis, eandem continent pietatem. Hi Platonici, quia pauculis mutatis christiani possunt fieri, sunt a D. Augustino, nobilissimi philosophorum omnium, sepissime appellati. Hos adamarunt, in multis sunt secuti, Theologi christiani veteres fere omnes, Graeci et Latini. Quos adhortatores, cur
Sixtus
increbuit ore Sabinis,
superstite Lausus
N . caritate annonae.
O. Epidemicis contagiosis.
P. Hispania.
Ad Augustinum Mustum.
suo Syntagmate admittant Citationem fieri posse etiam in
Ecclesia: quod est contra Domini sententiam, qui nummularios, et alios
negociatores, e templo eiecit: Lucae 19. et Matth. 21. Sanctus
quoque Augustinus, in Regula, dicit: In oratorio, nemo
aliquid aliud agat, nisi ad quod factum est, unde et nomen
accepit. De tempore vero, vide infra, Quaest. 12. cap. 4.
negotio considerationem fieri procurabo. Nam ut alias scripsi, ferme omnia Ungarica erant immixta simul. Interim responsum ad meas praecedentes confido me accepturum, et secundum illud faciam pro posse.
Librum de' Annatis uenalem habere non potui; nihilominus ex Bibliotheca Angelica S. Augustini, ubi habetur, exscripsi hunc tractulum, qui in uolumine illo unicus est de ea materia. Putabam ego, dum alias uendi uidissem, atque in frontispicio de' Annatis uidissem, totum librum esse de ea materia. Caeterum hoc solum habet, quod fideliter deprompsi. Reliquum libri Corpus aliae uariae
Rhodiae cecidere Cruces, solisque colosso
sonuere pharetrae.
in ordine obdormivit in pace, tumulatus in monasterio sancti Sixti anno 1218, quem passim nostrates beatum communi voce appellant.
patris generalis opera emancipatus Neapolis prior Formelli iterum praeficitur, deinde socius reverendissimi factus una simul et provincialis Terrae Sanctae creatur. Dum autem Justinianus cardinalis esset renuntiatus, Quintii fidelitate haud oblitus illum secretarium ascivit, quo et in officio diu Augustinus permansit. Cognita ergo per famam tanti viri dexteritate excellens Jacobus Foscarenus, supremus in mari Veneto imperator, eum sedulo flagitavit, quem et a confessione et a secretis esse decernit. Ipsum etiam Gregorius XIII. praecepto obstrinxit ut episcopatum Curzulensem reciperet, quod
ruspet 3.
Nunc autem raptissime scribens finio iisdem, quibus tu ultimas datas ad me. Et
praeterea fac valeas et vivas diu, et si amari vis, ama, hoc enim potissimum amoris
remedium docet
in croaticum vertit. Admodum reverendus dominus Michael Bolsich, alias Silobod, patrochus in Martinszka vesz, arithmeticam croaticam edidit.
Item libellum de cantu chorali.
Dominus Balthasar Kercselich canonicus Zagrabiensis sub anonymo Croatica lingva vitam sancti Augustini episcopi Zagrabiensis 1747. Item ejusdem opus typis datum 1760. de missae sacrificio croaticum. Item Historiarum ecclesiae Zagrabiensis pars prima, opus conferens ad magnam eruditionem.
-Item additamentum Chronicae Croaticae de rebus patriae fecit et est editum 1762., ab
et Clara Kappi, foemina illustri, etiamnum vivente, domique educatus, scholas, ut vocamus, minores partim Eperiessini, partim Cassoviae absolvi. Ad altiores Viennam Austriae submissus in collegio convictorum dicto rhetoricam logicamque absolvit, physicam qua collegii Pazmaniani alumnus sub patre Augustino Hingerle Viennae etiam excepit, ab eodem bacalaureatu philosophico decoratus, metaphysicam Cassoviae absolvit; suscepto philosophiae magisterio. Romam inde ad collegium sancti Apollinaris, Germanico-Hungaricum dictum, missus; ibidem suscepto theologiae doctoratu, per quadriennium eandem
abbas sancti Nicolai de Gaczka, archidiaconus de Szencze et Gverche.
Archidiaconi.
(Creatus canonicus 1728.) Cathedralis sive Zagrabiensis reverendissimus dominus Adamus Chegetek, praepositus sancti Augustini de Quinque Ecclesiis.
(Creatus canonicus 1730.) Dubicensis reverendissimus dominus Nicolaus Terihay abbas beatae virginis Mariae de Gadgy.
(Creatus canonicus 1728.) Camarcensis
congregatio.) Jesuitis quoque sua Viennae fuit congregatio die 14. Martii, in qua electi, qui nomine provinciae Romam ad electionem generalis pergerent, et quidem pater Wilibaldus Krieger, rector actualis collegii Graecensis, nomine et in locum patris provinciae provincialis, pater Augustinus Hingerle, praepositus domus professae Viennensis, omnes exprovinciales. In horum defectu vel impedimento substituti pater Franciscus Kunich rector Tyrnaviensis et pater Ludovicus Debiel rector Lincensis.
(Electio ablegatorum ad diaetam ex
et praeterea pactum habere cum daemone explicitum,..... signum quoque monstrabit.... magiae deditum, haresi infectum, pro despectu eucharistiae materiam ali... aptam cum intentione debita in foeminarum pudendis saepe consecrasse, aliaque nefanda et horrenda plane. Ad haec autem omnia cujusdam Augustiniani ex Stiria laici malitia inductum esse, idemque monasterium totum murariorum doctrina et ex professo daemonis pacto infectum esse. Ipsique, si cum laico isto monacho amicus est, ubique omnia bene succedere, ut ignoto licet ubique serviatur, pecunia detur, quantum vellet ipse. E contra,
publice revelandam. Decisumque fuit, hoc secundum ei imponendum fore, prouti et a confessario fuit impositum, sed ipse nullatenus consensit. Ad primum cum satis disputatum fuisset, arcano naturali ligari confessarium, conclusum est. Cumque poenitens facultatem nullatenus dedisset, ut provinciali Augustinianorum scriberetur, a vicario generali eidem scriptum est: rumorem hic quendam esse, in monasterio N. haeresi quosdam maculatos inveniri, proinde ex officio sibi incumbente videret ipse, ne monasterio totique religioni nota dedecusque inuratur; haec autem amice et charitative significari.
admirationi omnibus, et nescio quas fingebant vias, quibus hanc fratri meo parochiam obtinuissem. Alii suspicabantur me opera Klobusiczkii usum, alii aliter. Sed res ita acta est. Quamvis dominus comes locumtenens, dominus item episcopus aliique suos et diversos commendaverint, praecipue quemdam Augustinum Bosniak, parochum sancti Marci in Spinis, resolvendusque pro certo putabatur, praecipue quod a plenipotentiario et praefecto domini comitis curiae judicis Molnar, anno hoc die 1. Martii mortui et a me in parochiali sancti Marci sepulti, commendaretur, ego insciis omnibus et sub summo
fuit ratio, proinde vocatae comitissae omnes, juvenes nobiles, quibus libertas arrideret etiam, officiales similiter [erga ordines et mandata........ facti maximi. Jam...... Ut autem....... congesta et ad domum regni... domosque justitiae templum veritatis effectum cujusdam Augustini.....] Drugo se ne može pročitati.
Quivis accedentium xgeros 34 solvere omni et singulo vesperi debuit [quae...... comitissae oeconomiae fuit.] Cuivis
mihi facere nequit, quive evangelicum illum coecum, cujus nec parentes peccaverant neque ipse, coecum ideo esse voluit, ut manifestentur in eo opera Dei, Joseph item Aegyptium esto innocentem durissimos perpeti carceres, pluresque alios, quibuscum peccator ego nulla ratione sum comparandus. Augustinum quoque imitatus, cum ex sacris paginis solatia quaererem, in eam psalmi identidem offendi sententiam: Intellectum tibi dabo et instruam te in via hac, qua gradieris, firmabo super te oculos meos , atque ad eam: Nolite fieri sicut equus et mulus, quibus non est intellectus .
causa theologici
studii, quod cum illi debite non tractarent, ob incoatum theologiae studium in noviter erecta et magnifica universitatis aula per alios tradendum. Prouti in |
effectu superioris anni mense Novembri p. Josephus Azzoni, Augustinianae familiae, ex Italia evocatus, theologicas dabat lectiones, in diesque praestolabantur collegam Azzonio quempiam e Dominicanorum coetu et Bononiâ quidem, qui demum sub anni fine comparuit, p. videlicet Petrus Maria Pazzaniga; Lectio canonum attributa est clarissimo
ac praesidis; ad articulum 73. 1723. provocavi, bullam, quam is nunquam viderat, misi, cogitandumque reliqui, quam injuriam papae, universitatibus orbis, litteratis, mihi, non Sabolich at ipse approbans inflixisset. Tum descendi, quid sit philosophandi genus ecclecticum, quid de eo senserit Augustinus, Hieronymus, Chrisostomus, descriptisque copiosis horum textibus, (quos scivi unice apud monachos valere), Christum ipsum fuisse ecclecticum docui, dum veritatis habuit rationem destructa synagoga hujusque doctrina. Hinc judaizare eos videri subsumebam, qua re minus intelligentes maxime
fuit inquisitum, item de cleri redditibus, decimis et quae pro his olim episcoporum fuit obligatio, ejusmodique plurima.
Decimo tertio.
(Novus ordo in Hungaria.) Terminato antedicto congressu a Majestate sua die sexta Maji in templo augustiniano aulico Viennae, solenniter fuit institutus ordo Hungariae regni, s. Stephani regis Hungariae dictus. Ad hunc ex omni statu et conditione, natione, item in politicis pure rebus benemeriti de aula promovebuntur, suntque promoti. Crucem gerent illustres hi statistae et in
esse, vel apocalipsis bestiam vel diabotum, qui circumit, quaerens quem devoret. Rogabat eos, ne decipiant populum, sed vel sequantur, dicant doceantque in scholis veritatem, vel sociorum Jesu nomen deponant. Tum ne injurius videatur fuisse canonicis, suam vitam recensuit et peccata provocans ad Augustini imitationem, cum facta omnes repraehenderent; tandem cur istam dixisset concionem, motum se fuisse charitate et zelo salvandi animas majorum; repraehensionibus usum fuisse ab exemplo Christi, Pauli, Bernardi et cardinalis Casini, quem in hac concione est imitatus; de mediis salutis et
emitti.
quum esset iustus etc.
ejus corona stellarum duodecim etc.
[b]
egregio nihil omnino deprehenderim, quod aut Religioni Christianae, aut bonis moribus officere possit, e re publica esse censeo, ut elegantibus typis quam citissime in lucem proferatur.
421. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus II, versio... [Paragraph | Section] Christianorum, ita cleri magis calluit, id minime fuisse factitatum; neque enim eotum libri sive ethnicorum sive ethnica continentes prohibebantur, sed si fidem catholicam directe carpebant, refutabantur, secus doctrinae causa passim legi permittebantur; et hoc consilio Augustinus in Civitate Dei, Lactantius in Institutionibus et infiniti alii comminus cum ethnicis fidem nostram vellicantibus congressi sunt; eos tamen, quos refutarunt, neque ipsi neque eotum sedentes cum clavum pontifices sub anathemate legi prohibuerunt, nimirum quia solidius
422. Kunić, Rajmund. Epigrammata, versio electronica [Paragraph | SubSect | Section] gerit ambrosio vertice, sideribus.
33. "Stabat juxta crucem Mater ejus"
423. Kunić, Rajmund. Epigrammata, versio electronica [Paragraph | SubSect | Section]
424. Kunić, Rajmund. Epigrammata, versio electronica [Paragraph | SubSect | Section] servate urbi, pacalis olivae
425. Kunić, Rajmund. Epigrammata, versio electronica [Paragraph | SubSect | Section] levis.
426. Kunić, Rajmund. Epigrammata, versio electronica [Paragraph | SubSect | Section] tibi mutata, idem manet ille; decoram
427. Kunić, Rajmund. Epigrammata, versio electronica [Paragraph | SubSect | Section]
Bibliographia locorum inventorumAdam Parižanin (floruit 1059) [1059], Tres hymni perantiqui de Laudibus S. Domnii, versio electronica (, Split), 394 versus, verborum 4195, Ed. Neven Jovanović [genre: poesis - hymnus] [word count] [adamushymnidomnii].Pavlović, Pavao (1347-1416) [1371], Memoriale, versio electronica (), Verborum 12550, Ed. Ferdo Šišić [genre: prosa oratio - chronica] [word count] [paulopmemoriale]. Šižgorić, Juraj (stariji) (biskup 1437-1454) [1449], Documenta de ecclesia Sibenicensi a. 1449, versio electronica (), Verborum 1087, Ed. Vincenzo Miagostovich [genre: prosa - acta officialia; prosa - epistula] [word count] [sizgorjdocumentasibenic]. Augustin Zagrepčanin, Juraj (fl. 1454) [1454], Epistola ad Nicolaum Ostphi, versio electronica (), Verborum 1885, Ed. Ladislaus Juhász [genre: prosa oratio - epistula] [word count] [augustgepist]. Nikola Modruški (c. 1427-1480) [1463], Nauicula Petri, versio electronica (), Verborum 6607, Ed. Luka Špoljarić [genre: prosa - tractatus; prosa - epistula] [word count] [modrnnavic]. Nikola Modruški (c. 1427-1480) [1465], De consolatione liber, versio electronica (, Italija), Verborum 79291, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa oratio - tractatus] [word count] [modrncons]. Marulić, Marko (1450-1524) [1477], Carmina Latina, versio electronica (, Split), 2206 versus, verborum 14802, Ed. Bratislav Lučin ; Darko Novaković [genre: poesis - carmen; poesis - epigramma; poesis - epistula; poesis - hymnus; poesis - elegia] [word count] [marulmarcarmina]. Marulić, Marko (1450-1524) [1480], Repertorium, versio electronica (), Verborum 315700, Ed. Branimir Glavičić [genre: prosa oratio - loci communes] [word count] [marulmarrepert]. Šižgorić, Juraj (c. 1445-1509?) [1487], Odae de apostolis, versio electronica (), 526 versus, verborum 2640, Ed. Veljko Gortan [genre: poesis - oda; prosa oratio - epistula] [word count] [sisgorgodae]. Šižgorić, Juraj (c. 1445-1509?) [1487], De situ Illyriae et civitate Sibenici, versio electronica (, Šibenik), Verborum 3721, Ed. Veljko Gortan [genre: prosa oratio - descriptio; prosa oratio - chorographia] [word count] [sisgorgdesitu]. Nimira Rabljanin, Martin (floruit 1494) [1492], Epistula Ludovico Valentiae Ferrariensi (1492), versio electronica (), verborum 988, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa oratio - epistula] [word count] [nimiramepist]. Nimira Rabljanin, Martin (floruit 1494) [1494], Sermo de passione Domini, versio electronica (), Verborum 7331, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa oratio - sermo] [word count] [nimiramsermo]. Marulić, Marko (1450-1524) [1496], De institutione bene vivendi per exempla sanctorum, versio electronica (, Split), Verborum 186963, Ed. Branimir Glavičić [genre: prosa oratio - tractatus] [word count] [marulmarinst]. Božićević Natalis, Frano (1469-1562) [1497], Francisci Natalis Carmina, versio electronica (), 3135 versus, verborum 19055, Ed. Miroslav Marcovich [genre: poesis - carmen; poesis - elegia; poesis - epigramma] [word count] [natalisfcarmina]. Bunić, Jakov; Caluus, Hieronymus; Gučetić, Ivan; Hieronymus; And.; Severitan, Ivan Polikarp (1469-1534; c. 1526; 1451-1502; c. 1526; 1472 - c. 1526) [1502], Carmina minora ex libro De vita et gestis Christi, versio electronica (), 360 versus, 4279 verborum, Ed. Neven Jovanović [genre: poesis - carmen; poesis - epigramma; poesis - sapphicum; prosa - epistula] [word count] [aavvcarminavgc]. Brodarić, Stjepan (1490-1539) [1505], Epistulae, versio electronica. (), Verborum 166, Ed. Petrus Kasza [genre: prosa oratio - epistula] [word count] [brodaricsepistulae]. Marulić, Marko (1450-1524) [1507], Vita diui Hieronymi, versio electronica (), Verborum 10681, Ed. Darko Novaković [genre: prosa oratio - vita] [word count] [marulmarvita]. Marulić, Marko (1450-1524) [1516], Evangelistarium, versio electronica (), Verborum 155872, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa oratio - tractatus] [word count] [marulmareuang]. Marulić, Marko (1450-1524) [1517], Catulli carminis epitomae, versio electronica (), Verborum 1474, Ed. Bratislav Lučin [genre: prosa oratio - epitome] [word count] [marulmarcatull]. Marulić, Marko (1450-1524) [1519], De humilitate, versio electronica (), Verborum 81625, Ed. Branimir Glavičić [genre: prosa oratio - tractatus] [word count] [marulmarhumil]. Marulić, Marko (1450-1524) [1519], Dialogvs de Hercule a Christicolis superato, versio electronica (), Verborum 8236, Ed. Branimir Glavičić [genre: prosa oratio - dialogus] [word count] [marulmardial]. Marulić, Marko (1450-1524) [1522], Tropologica Dauidiadis expositio, versio electronica (), Verborum 5871, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa oratio - expositio] [word count] [marulmartrop]. Božićević Natalis, Frano (1469-1562) [1524], Vita Marci Maruli Spalatensis per Franciscum Natalem conciuem suum composita, versio electronica (), Verborum 1777, Ed. Bratislav Lučin [genre: prosa oratio - vita] [word count] [natalisfvitamaruli]. Pribojević, Vinko (mortuus post a. 1532) [1525], Oratio de origine successibusque Slauorum, versio electronica (, Hvar), verborum 14680, Ed. Veljko Gortan [genre: prosa oratio - oratio; poesis - epigramma; poesis - carmen] [word count] [pribojevvor]. Bunić, Jakov; Cortonus de Vtino Minorita, Bernardinus; Petrus Galatinus; Colonna Galatino, Pietro (1469-1534; m. post 1539.) [1526], De vita et gestis Christi, versio electronica (), 10155 versus; verborum 68245, Ed. Neven Jovanović [genre: poesis - epica] [word count] [bunicjvgc]. Štafilić, Ivan; Ioannes Staphileus (1472-1528) [1528], Oratio ad Rotae auditores excidii Vrbis Romae, sub annum Christi 1527. causas continens (, Roma), 4294 verborum, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa - oratio] [word count] [stafilicioratioroma]. Utješenović-Martinuzzi, Juraj (1482-1551) [1547], Frater Georgius episcopus Varadiensis cardinali Alessandro Farnese, versio electronica (, Varadin), Verborum 897, Ed. Bessenyei József [genre: prosa oratio - epistula] [word count] [utjesenovicjepist15470207]. Rozanović, Antun (1524-1594?) [1571], Vauzalis sive Occhialinus Algerii Prorex, Corcyram Melaenam terra marique oppugnat nec expugnat, versio electronica (), 15122 verborum, 255 versus, Ed. Nives Pantar [genre: prosa oratio - historia; poesis - ode] [word count] [rozanavauz.xml]. Vlačić Ilirik, Matija (1520-1575) [1581], Clavis scripturae sacrae, pars prima, versio electronica (), 600000 verborum, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa - tractatus; prosa - vocabularium; poesis - elegia; poesis - epigramma] [word count] [flaciusmclavis1]. Vlačić Ilirik, Matija (1520-1575) [1581], Clavis scripturae sacrae, pars secunda, versio electronica (), 600000 verborum, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa - tractatus; prosa - vocabularium; poesis - elegia; poesis - epigramma] [word count] [flaciusmclavis2]. Petrić, Frane (1529-1597) [1591], Zoroaster et eius CCCXX oracula Chaldaica Latine reddita, versio electronica (, Ferrara), Verborum 7671, Ed. Erna Banić-Pajnić [genre: prosa oratio - tractatus; prosa oratio - versio] [word count] [petricfzoroaster]. Pir, Didak (1517 – 1599) [1596], Cato minor, sive disticha moralia, versio electronica (), versus 5366, verborum 40443, Ed. Neven Jovanović [genre: poesis - carmen; poesis - elegia; poesis - epigramma; poesis - ode] [word count] [didacuspcato]. Kitonić, Ivan (1561-1619) [1619], Directio Methodica processus iudiciarii iuris consuetudinarii Inclyti Regni Hungariae, versio electronica (), 154 versus, verborum 69145; 12 epigrammata, 12 capita, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa oratio - tractatus] [word count] [kitonidirmeth]. Levaković, Rafael (o. 1597 - o. 1650) [1639], Ad Benedictum Uinkouich episcopum epistulae XI, versio electronica (), Verborum 6550, Ed. Šime Demo [genre: prosa oratio - epistula] [word count] [levakovrepist]. Vičić, Kajetan (?-ante 1700) [1686], Thieneidos libri sex, versio electronica (), 5415 versus, verborum 33672, Ed. Gorana Stepanić [genre: poesis - epica] [word count] [vicickthien]. Đurđević, Ignjat (1675-1737) [1700], Poetici lusus varii, versio electronica (), versus 5453, verborum 35062, Ed. Veljko Gortan [genre: poesis - epigramma; poesis - elegiacum; poesis - ode; poesis - sonetto; poesis - idyllium; poesis - metamorphosis; poesis - paraphrasis] [word count] [djurdjevipoe]. Dumanić, Marko; Bernardi, Jerolim (1628-1701; oko 1688-1773) [1701], Synopsis virorum illustrium Spalatensium, versio electronica (), verborum 6745, versus 158, Ed. Bratislav Lučin [genre: prosa oratio - historia litteraria; prosa oratio - catalogus virorum] [word count] [dumanicmsynopsis]. Krčelić, Baltazar Adam (1715-1778) [1735], Epistolae ad amicum Matthiam Nicolaum Mesich (1735-1737), versio electronica (, San Vitale apud Bononiam; Bononia), Verborum 3852, Ed. Teodora Shek [genre: prosa oratio - epistula] [word count] [krcelicbepist1735]. Krčelić, Baltazar Adam (1715-1778) [1748], Additamenta ad Annuas, versio electronica (, Zagreb), Verborum 17030, Ed. Tadija Smičiklas [genre: prosa oratio - historia] [word count] [krcelicbannadd]. Krčelić, Baltazar Adam (1715-1778) [1748], Annuae 1748-1767,versio electronica (, Zagreb), Verborum 244601, Ed. Tadija Smičiklas [genre: prosa oratio - historia] [word count] [krcelicbann]. Zamanja, Bernard; Kunić, Rajmund (1735-1820; 1719-1794) [1768], Navis aeria et elegiarum monobiblos, versio electronica (), 3251 versus, verborum 26001; carmen epicum, hendecasyllabum 1, elegiae 10, idyllia 4, Ed. Neven Jovanović [genre: poesis - epica; poesis - elegia; poesis - idyllium; poesis - epigramma] [word count] [zamagnabnavis]. Kunić, Rajmund (1719-1794) [1776], Оperis ratio (Ilias Latinis versibus expressa), versio electronica (), 218 versus, verborum 7485, Ed. Petra Šoštarić [genre: prosa - epistula; prosa - praefatio; prosa - dedicatio; paratextus] [word count] [kunicriliasoperis]. Škrlec Lomnički, Nikola (1729-1799) [1782], Operum omnium tomus II, versio electronica (), Verborum 46753, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa oratio - epistula; prosa oratio - oratio; prosa oratio - tractatus] [word count] [skrl2]. Kunić, Rajmund (1719-1794) [1794], Epigrammata, versio electronica (), 20870 versus, verborum 170058, Ed. Irena Bratičević [genre: poesis - epigramma] [word count] [kunicrepigr].
1 2 3 4 5
|
Zbirka Croatiae auctores Latini, rezultat Znanstvenog projekta "Digitalizacija hrvatskih latinista", dostupna je pod licencom Creative Commons Imenovanje-Nekomercijalno-Dijeli pod istim uvjetima 3.0 Hrvatska.
Podatke o projektu vidi na www.ffzg.hr.
Za uporabe koje prelaze okvire ove licence obratite se na http://www.ffzg.unizg.hr/klafil/dokuwiki/doku.php/z:digitalizacija-hrvatskih-latinista.