Your search found 2756 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 1-2756:

consecrationis beati martiris Crisogoni concedo et confirmo coram priore uestro Gorbina et coram uobismet ipsis, ut istam partem, quam supra diximus, sub nostris temporibus in posterum integram dent piscatores atque confertam beati Crisogoni monasterio eiusque sancte congregationi. Unde etiam precipimus, ut ipsi, qui hoc beneficium dederint, si pro aliqua causa se subtraere uoluerint et non impleuerint uotum, quod promissum est, non permittantur ab illis, qui presunt, preuaricari eo, quod ipsi prompte et uoluntarie delegatum esse dinoscitur. Et ut apertius uobis

delegatum esse dinoscitur. Et ut apertius uobis insinuem, quod homo deo dederit, retraere non debet, sancti euangelii textum requiramus, ubi Zacheus dixit ad dominum: Domine, ecce dimidium bonorum meorum do pauperibus, et si quid aliquid defraudauero, reddo quadruplum . Unde et ego quamuis indignus episcopus precepta domini nostri Jesu Christi imitari precipio, ut, si quis transgressus hoc fuerit, componat XII aureos, si autem tam fuerit improbus, quod stare in hoc contempserit, tam diu ab ecclesia separetur, quam diu peniteat usque ad satisfactionem

quatuor disjunctum, situmque inter Salonae rudera, ubi subterranea crypta, sepulchrum olim S. Domnii, adhuc extat, hac die a Spalatensibus juxta, finitimisque populis eximia veneratione ac frequentia colitur. Frequens hominum concursus ad aediculam, et cryptam subterraneam, unde corpus S. Domnii translatum est Spalat. Huc quippe maximi ex urbibus Spalati, Tragurii, Clissae, et circumjectis agris oppidisque hominum concursus fiunt, popularibus plausibus, studiisque B. Domnii nomen et sepulchrum celebrantium. Plurima ibidem sacrificia matutinis horis fieri

gemitus Proterit horrificos strepitus. In Deitate gradus varios Non reserans minus haut nimios, Nam Deitatis honor parilis Semper adest, fuit, et fuerat. Unde sophistica dicta fugat, Perfida contudit, et jaculat, Pyrgus at inde nihil valuit, Namque perire magis placuit. Sancte Pater, pie Pastor ovans Hierusalem polis

Domnii in insulis Diomedaeis. § I. Cultus S. Domnii per B. Joannem e Fulgineo Monachum ac Martyrem in Diomedaeas insulas allatus esse videtur. B. Joannes natus est Fulginei anno secundi saeculi circiter vigesimo, loco honesto, et oppido Umbriae in primis nobili, unde illi a Fulgineo cognomen obvenit. Is anno quarto et sexagesimo ejusdem saeculi Joannes a Fulgineo in Diomedaeas insulas se recepit. cum ecclesia sub Marco Aurelio crudelem in modum exagitari rursus coepisset, patria profugus se recepit in hasce insulas, ab littore

Joannes auctor cultus S. Domnii in Diomedaeis insulis. Etenim cum antiquissimus sit cultus, qui ab illarum insularum incolis S. Domnio hodieque adhibetur, et omnem superiorum temporum memoriam antecedat; nisi ejus initium ad B. Joannem referatur, nihil usquam reperies, unde ejusdem originem repetere possis. Quocirca conjectari licet ab ipsomet Joanne una cum Deiparae templo aediculam exstructam fuisse S. Domnio, cui etiam construxit aediculam. quem et ipse ingenti honore coleret, et ab aliis pari religione cultum esse vellet. Joannis

mecum ad predictum locum uidelicet Suchouara ueniens coram omnibus ibidem manentibus nec non coram aduenientibus subscriptis testibus terram iniuste querentibus interdixit et, sicut illam domui dei largitus fueram, una mecum regali institutione iterum tradidit et confirmauit. Unde ego predictus Radouan regia potitus iustitia rogo et contestor omnes Christi fideles per patrem et Iesum Christum, filium eius, nec non et spiritum sanctum ab utroque procedente, ut hec omnia inuiolabiliter conseruent. Si quis autem hanc meam oblationem qualibet cupiditate deceptus quocunque

Boledrugo de Tugari. 4. +. Insuper emimus Semianum a suis inimicis pro XL romanatis; ipse autem non habens unde se redimeret, dedit mihi territorium quod sui patris erat ut ego diuiderem cum filio suo omne per medietatem; et in parte mea dedit totum territorium super ecclesiam et sibi retenuit territorium in Malcin; et quod remaneret

cum filiis Michahelis Acedelo quidem et Chualo aduersus nostram diffinitionem hanc maligno spiritu concitatus surrexit et non modicam partem de prephato territorio a me subtrahere cepit: a territorio Pribistrii usque sursum ad Petram. Vnde nos conuocatis iterum multis Spalatinorum nobilibus, inter quos etiam Jacobum Marianorum ducem cum suis militibus ibidem interesse rogauimus, ante quorum presentiam cum prefato decertauimus Miroslauo, ubi et conuentionem hisdem monentibus nobilibus cum eis

et montem incipiente ex Saline usque Satilie, omnia mea sunt, quia emi a Miroslauo coram idoneis testimoniis. Attigit eo tempore uenire in nostris partibus Slauizo rex et Petrus banus, nec non Sarubba causa discordię quę erat inter Slauzo et Lubomiro. Vnde uocauerunt nos ante hos nominatos uiros omnes Tugarani; residentibus in ęcclesia beati Petri quę sita est in Olmisi, scilicet coram Slauzo nec non Petro et Sarubba, ceperunt altercare nobiscum, et ita nobis iudicauerunt, ut ego uocarem tres meliores ex

36. Deinde post multos annos insurrexerunt contra me nepus suus et filius Uilcane brauari Iohannes, uolentes per iniustitiam tollere prefatum molendinum. Vnde preiudicauit eos Vilcana brauaro ita dicente: Fili sine 141 requirere prefatum mulendinum quia praue illum requiris; nam ego scio quod pretium tulit exinde, et pretium dedit Ciclę pro seruitute sua. Coram presentia Dobromiri fili

48. Comparaui seruum Andriulum nomine, quod dedi patri suo XL. solidos ad laborem et non habenti unde reddere tuli prenominatum filium pro solido, comparaui pro I. solido et I. staro de grano pro fine, in tali pacto ut si daret seruum similem sui liber abscederet, sin autem in perpetuum fieret ęcclesie seruus; coram omnes fratres et coram

solidis pro fine. 61. Comparaui Lutizo seruum, nam ipse Lutizo mihi debebat III. solidos non habenti unde redderet, dedit se mihi seruum; coram duo filii Cdedrago et Stiglizo. 62. Comparaui seruum nomine

regales Nam ego statim iui ad Suinimirum in Subenico, et duxi mecum uenditores terrę, et... recti quod ipsa terra non esset regalis, nisi illorum qui eam uendiderunt, tam de ista terra quam et de illa, quam comparaui in Uranna a Cillaua Niuua Vnde mihi confirmauit prefatus rex nominatas terras ut nullus deinceps inde querimonias faceret; et etiam maledictionem dedit omnibus qui eam quesierint; ante Laurentium archiepiscopum, abbatem sancti Bartholomei, Duymum priorem, abbatem sancti Stephani, Dabrum

atque valde levis ad currendum, quandocumque princeps exibat venatum, ducebat eum secum. Quadam vero die dum iret venatum Tycomil, nolens, sed casu percutiens virga, quam manibus gestabat, unam canem nomine Palusia interfecit eam, unde nimio terrore perterritus, eo quod princeps eam valde diligeret, fugam petiit, et venit ad Ciaslavum, a quo statim susceptus est. XXIII Regnante ergo Ciaslavo rege, Kys

inimicitias cum caeteris Romanis, et caeperunt dura bella facere in civitate, sicuti saepe solent facere. Pavlimirus iam iuvenis effectus caepit esse valde robustus et fortis bellator, ita ut in civitate Romana nullus ei esset similis; unde parentes eius, nec non alii Romani caeperunt illum valde diligere, immutaveruntque nomen eius, et composuerunt ei nomen Bello eo quod bellum facere valde delectabatur. Eo tempore exivit stolum a Sicilia, multitudo copiosa navium

qui per silvas, et montana manebant, quod Bellus cum Romanis venissent, et castellum fecissent, congregantes se venerunt, et una cum ipsis aedificaverunt civitatem supra mare in ripis marinis, quas Epidaurii lingua sua laus dicunt, unde ea civitas Lausium vocata est, quae postea / posita, Ragusium appellata est. Sclavi vero Dubrovnich appellaverunt, id est silvester sive silvestris, quoniam quando eam aedificaverunt, de silva venerunt.

Bellina nomine regis ob victoriam, quam habuit ibi rex usque hodie. Post haec Ungari ad regem miserunt quaerendo pacem. Rex praeterea fecit pactum cum eis hoc modo, ut ab illo die in antea non auderent transire flumen Sava, et a loco unde surgit, et sicut currit usque quo intrat in magno flumine Donavi, neque homines regis transirent in illam partem, neque illi in istam, et placuit eis, et fecerunt pacem. Post haec reversus est rex in maritimas regiones. Quadam autem

duxit uxorem, genuitque ex ea septem filios, qui crescentes effecti sunt iuvenes bellatores, et strenui in armis. Filii Prelemiri regis, relinquentes vestigia patris sui coepemnt dure, et superbe se agere contra populum, quem regebant, unde valde coeperunt displicere populo. Sed quia mala voluntas diu latere non potest, miserunt populi occulte nuncios supradictis VII fratribus, et dederunt eis manus quatenus insimul insurgerent, et disperderent filios et nepotes regis.

populi, insurrexerunt et persecuti sunt filios regis, et miserunt eos in ore gladii a minimo usque ad maximum. Evasit autem unus, Sylvester nomine, filius Boleslavi cum matre sua Castreca, et fugerunt Lausium, quae nunc est Ragusium, unde et mater Sylvestri progeniem duxerat. Post haec filii Leghech perpetrato fratricidio, seu homicidio, coeperunt dominari terram, patre eorum residente in Culfo de Cattaro in loco qui Traiectus dicitur, ubi castellum sibi

imperatore reddidit illi civitatem. Igitur Jaquinta uxor Bodini videns filios Branislai crescere, et multiplicare, valde dolebat, timebat enim, ne viro eius moriente, Branislavus seu filii eius acciperent regnum, unde et semper invidebat eis, et quaerebat opportunum tempus, quomodo patrem et filios perderet. Quodam itaque tempore dum Branislavus cum fratre suo Gradislavo, et filio Bericna simpliciter venissent ad regem in civitatem

prudenter se ageret, valde ei placuit. Deinde consilio Dragili congregans rex exercitum abiit in Rassa, et proeliando obtinuit eam, et depredavit, inveneruntque ibi Uroscium in custodia, in qua missus a parentibus fuerat, unde extrahentes illum dimisserunt iuppanum in Rassa. Inde rex cum suis omnibus reversus est ad locum suum cum spoliis magnis. Gradicna eo tempore secessit in Chelmani. Post haec videns quod Dragillus cum fratre, et nepotibus

et protenditur usque ad sinum Quarnarium, in cuius interioribus est oppidum Stridonis, quod Dalmatie Pannonieque confinium fuit. Hec fuit patria tellus beati Hieronymi, egregii doctoris. Dicta est Dalmatia etiam alio nomine Liburnia a quodam genere nauis piratice, que in usu erat apud illos, unde Lucanus: Pugnacesque mari Graia cum classe Liburnos . Exercebant enim piraterium propter oportunitatem locorum, quia mare illud ob multitudinem insularum latebrosum et portuosum est ualde. 2Dicta est etiam hec prouintia Illiris a quadam regina Amazonum, que ibi

aurumque de uenis terre purgare. 4Secundum poetarum fabulas Cadmus dicitur in eandem deuenisse prouintiam, quando in serpentem mutatus est. Fuit autem ciuitas eius Epitaurus, que est iuxta Ragusium, in qua est magnum antrum et usque hodie opinio est, ibi habitare draconem, unde poeta: Cur in amicorum uitiis tam cernis acutum, ut serpens Epitaurius. Ob hanc causam populi illi dicebantur anguigene. Et etiam de beato Ylarione legitur, quod magnum ibi draconem peremit. Secundum ystoriam uero idem Cadmus rex fuit in Gretia, qui depulsus regno uenit in Dalmatiam factusque

cum sorore ipsius Phedra, sed Bachus, qui et Liber pater dicitur, eam inueniens sibi in uxorem accepit. Quidam dicunt, quod Adria dicitur a quodam Adrio Ytali fratre, qui regnauit ibidem uel secundum quosdam Adria dicitur ab adra, quod est lapis, quia lapidosa et montuosa est hec prouintia. Vnde Ouidius: Subdita montane brachia Dalmatie. II. De Salona 1Fuit autem metropolis ciuitas Dalmatie Salona, urbs magna et antiqua, de qua dicit Lucanus: Qua maris Adriaci longas ferit unda Salonas. Dicta autem est Salona a salo, hoc est a mari,

minime imperabat. 3Quam ob rem post Cesaris necem Octauianus Augustus misit quendam illustrem uirum ex consulibus, nomine Asynium Pollionem, cum exercitu multo, qui Salonam Romano imperio subiugaret. Tunc Pollio in Dalmatiam ueniens multis bellis cepit impugnare Salonam. Vnde obsessa ciuitas et diutius nauali et equestri exagitata congressu tandem in manibus Romanorum tradita est. In qua obsidione natus est Pollioni filius, cui Saloninus nomen imposuit. Tunc uero magna pars ciuitatis illius destructa fuit, maiores etiam munitiones dirute, ne Romane rei publice

per urbes singulas totius orbis, quemadmodum apud gentiles fuerat antiquitus constitutum. In illis enim urbibus, in quibus erant gentiles antistites, qui dicebantur protoflamines, fecit ordinari episcopos, in metropoles uero prouintiarum, ubi erant archiflamines, archiepiscopos censuit statuendos. Unde per horas Adriatici sinus tres direxit pontifices: Apollinarem Rauenne, que est metropolis totius prouincie Emilie, Marcum euangelistam Aquilegie, que preerat Venetie et Ystrie; Domnium uero in Salonam direxit, que caput erat Dalmatie et Croatie. In qua denique ciuitate diutius predicans,

per uniuersum orbem fideles Christi beluina feritate persequi non cessaret, uelut rabidus leo sitim sue perfidie christiano cruore non poterat satiare. Propter ipsius siquidem edicta pestifera tot milia christianorum cotidie trucidabantur, ut pene uideretur totius humani generis excidium iminere. Vnde a suis aulicis tiranno suggestum est, ut tam crudele reuocaret edictum, ne tanta hominum cedes cotidie fieret, quia timendum erat, ne forte toto mundo in exterminium dato non esset, cui posset ulterius imperare. Tunc Dioclitianus tale moderamen sue uoluit adhibere seuitie dans legem, ut qui

Leo Leonem iuniorem, filium Nepotiani, copulata sibi quadam nepte sua in matrimonio loco Antemii aput Rauennam cesarem ordinauit. Hic ergo Leo regno potitus legitimo Clicerium quendam, strenuum uirum, qui sibi ante illud tempus tiranico more regnum imposuerat, caute ab imperio expellere uoluit. Vnde uolens eum extra regni negotia quasi priuatum manere aput Salonam Dalmatie episcopum fieri fecit. 3Temporibus uero Pelagii et Gregorii doctoris, Romanorum pontificum, fuit quidam archiepiscopus Salone, Natalis nomine, eiusdem indigena ciuitatis, qui cum multorum esset

ut nemo crescere compellatur inuitus, ita censendum puto, ne quisquam insons ab ordinis sui ministerio deiciatur iniuste . Honorato uero rescripsit dicens: Volumus et precipimus te in officio archidiaconatus iure pristino ministrare, custodia uero thesaurorum tibi ex officio tuo competit, unde siquid uel ex negligentia tua uel cuiusquam fraude deperiret, tu Deo et nobis satisfacere teneris . Eum uero, quem Natalis intruserat, ab archidiaconatu deiecit. Et quia in tantum scandali tumultum hec causa succreuerat, precepit papa Honorato archidiacono, ut ad sedem apostolicam

obseruabant, ipsum Maximum tanquam scismaticum et excommunicatum ubique uitantes. Demum uero, cum ab ipsis imperatoribus Maximus corriperetur, quod tam proteruus et rebellis contra Deum et pape preceptum existeret, ad se reuersus misit nuntios suos Romam promittens se satisfacturum de criminibus, unde fuerat infamatus. Hac denique beatus Gregorius promissione placatus remisit ad Maximum mandans ei, ut personaliter accederet usque Rauennam. Tunc Maximus preparato nauigio Rauennam aduenit expectans ibi pape preceptum. Misit itaque beatus Gregorius quendam notarium suum nomine Castorium

Tunc Maximus preparato nauigio Rauennam aduenit expectans ibi pape preceptum. Misit itaque beatus Gregorius quendam notarium suum nomine Castorium precipiens Mariano archiepiscopo Rauenati, ut ambo pariter causam ipsius Maximi tali deberent fine concludere, uidelicet ut de symoniaca heresi, unde infamatus erat, suo iuramento purgationem subiret; de aliis uero excessibus ante corpus beati Apollinaris se esse innoxium uerbo simplici affirmaret; de hoc uero, quod excommunicatus celebrare presumpsit, penitentiam ei iniungerent competentem. Sicque huius Maximi causa sopita est.

et optinuerunt eam a duce suo. Remanentes ergo ibidem, ceperunt opprimere indigenas et ad suum seruitium subigere uiolenter. Chroatia est regio montuosa, a septemtrione adheret Dalmatie. Hec regio antiquitus uocabatur Curetia et populi, qui nunc dicuntur Chroate, dicebantur Curetes uel Coribantes, unde Lucanus: Illic bellaci confisus gente Curetum, quos alit Adriaco tellus circumflua ponto. Dicebantur uero Curetes quasi currentes et instabiles, quia per montes et siluas oberrantes agrestem uitam ducebant. Ex asperitate quidem patrie naturam trahentes armorum asperitatibus, inuasionibus,

nudos se plerumque hostilibus armis obiciunt. Hi apud plures poetarum de quadam ridiculosa opinione notantur. Etenim quando luna ecclipsin patitur, putantes eam a spiritibus corrodi et consumi, omnia eramenta domorum pulsant, quasi per strepitum fugatis demonibus credunt lune succurrere laboranti, unde Virgilius: pulsantes era Curetes. Permixti ergo sunt populi isti et facti sunt gens una, uita moribusque consimiles, unius loquele. Ceperunt autem habere proprios duces. Et quamuis praui essent et feroces, tamen christiani erant, sed rudes ualde. Ariana etiam erant tabe respersi. Gothi a

constructum fuerat, adhuc integrum remanebat. Sic ergo miseri ciues hinc rerum urgebantur inopia, illinc metus adhuc deterrebat hostilis. Et quia pars magna eorum per orbem erat dispersa et ipsi pauci et inopes remanserant, de reedificanda ciuitate deliberare non presumebant. 2Unde factum est, ut aliqui ex ipsis exeuntes de insulis per diuersas partes Dalmatici litoris oportuna sibi ad habitandum loca querebant. Quidam uersus occidentalem plagam nauigantes ad portum cuiusdam urbis antique sed dirute applicuerunt. Et uidentes locum satis habilem ad manendum parauerunt ibi

dissipata omnia repererunt. Repletus enim erat locus ille ruinosis tectis congestique incendiorum cineres uepres iam et uirgulta produxerant ita, ut quamuis adhuc aliqui superessent, qui locum sciebant, tamen quia tumba ipsius subterraneis fornicibus absconsa latuerat, non facile discerni poterat, unde corpus beati Domnii tolleretur. Effodientes autem terram locumque discooperientes arcam, que primo apparuit, leuauerunt et metuentes, ne forte impedirentur a Sclauis, cum celeritate magna Spalatum detulerunt. Quam aperientes non corpus beati Domnii, sed corpus beati Anastasii martiris

Postquam autem per predicationem predicti Iohannis ac aliorum presulum Salonitanorum duces Gothorum et Chroatorum ab Arriane hereseos fuerant contagione purgati, preter episcopos Dalmatie in Sclauonia fuerunt alique statute episcopales ecclesie: uidelicet ab oriente fuit episcopus Delmitanus, unde Dalmatia dicta est, ab occidente fuit episcopus Sciscianus, ubi beatus Quirinus martir quondam extitit presul. 3Denique post Salone interitum in Spalato hos inuenimus antiquiores fuisse antistites: Iustinus archiepiscopus extitit anno incarnationis octingentesimo

maioris dilectionis et familiaritatis prerogatiua gaudebat, quia erat uir litteratus et bonus. Pro amore siquidem celestis patrie cuncta carnis blandimenta contempnens asperrimam uitam ducebat et, sicut asserunt, ad tantam uirtutum gratiam excreuit, ut quedam in eo sanctitatis insignia eniterent. Vnde et in uita et post mortem in magna ueneratione habitus est a ciuibus suis. 5Temporibus domni Laurentii archiepiscopi quedam execrandi scismatis fuit suborta contentio in Dalmatie et Chroatie regno. 6Fuerat siquidem tempore domini Alexandri pape et Iohannis

experiri, quippe nescientes, quid rex de ciuitate uel de ciuibus cogitaret. Tum rex et eius principes indigne ferentes et se quasi contemptos a Spalatensibus arbitrantes ceperunt multa ciuibus cominari. Et positis castris non longe a ciuitate deuastabant campos predasque, quas poterant, faciebant. Vnde factum est, ut Spalatenses obdurato animo cuncta proponerent sustinere pericula et dampna potius quam iugum susciperent Hungarorum. Cum ergo sic aliquantum temporis pertransisset, intellexerunt tandem per internuntios, homines esse christianos, et quod rex uellet cum eis benigne agere, si se

archiepiscopus efficiatur. Tunc subridens cardinalis benigna eos allocutione sedauit, dicens: Viri Spalatenses, non conuenit sapientibus pro nichilo concitare tumultum et quasi aliquod foret grande scelus admissum in tante seditionis scandalum tam facile prosilire. Nam super electionis facto, unde nunc turbulentis animis accessistis, opportet uos esse placatos, quia mea uoluntas magis concordat uobiscum, qui non uultis, quam cum clericorum uotis, qui me in suum desiderant pontificem promouere. Nec tamen propter uestras uoces electionem hanc respuo, sed quia maioris apud Deum meriti

redeundi licentiam a principe postulasset, donauit ei munera pretiosa satis et non pauca. Sicque ad ecclesiam suam gaudens et locuples est reuersus. 10Fuit autem Raynerius uir ualde constans et intrepidus nec patiebatur aliquid de iuribus et facultatibus ecclesie deperire. Unde factum est, ut quodam tempore iret ad montem Massarum, ut exquireret quedam predia ecclesie, que a Sclauis occupata detinebantur. Et cum faceret circuitum cum his, qui terrarum illarum habebant notitiam, ambiendo et limitando eas per suas extremitates, ecce Nicolaus quidam cum fratribus et

12Ordinauit autem uno die Iohannem nepotem Cucille Nonensem episcopum et Bartholomeum nepotem Titionis in episcopum Scardonensem. Hi ambo erant Iaderenses, nec satis legitime in eorum fuerat promotione processum, quippe in etate et in scientia non modicum patiebantur defectum. Unde quia Bernardus non qua debuit circumspectione ad eorum examinationem processit, nimisque festinanter manum eis imposuit, non sibi cessit impune. Nam delatus apud summum ponitificem, canonica fuit animaduersione punitus. Fecit autem Gruptium, filium Prodani, archidiaconum ecclesie Spalatine,

quam electionis forma, si nichil obstaret de canonicis institutis, munus ei consecrationis impenderet. Robertus uero suscepto apostolico mandato, quamuis esset uir discretus et relligiosus, non tamen de rerum circumstantiis, que in huiusmodi processibus inquirende sunt, curiosus extitit indagator. Vnde consecrationem ei facile tribuens, precepit sibi, ut pro petendo pallio apostolico se conspectui presentaret. 7Venit ergo Guncellus ad suam ecclesiam consecratus nimiumque ad exercenda pontificalia festinus et promptus nondum optento pallio ecclesias consecrabat, celebrabat

Et primo quidem pauentes ancipiti se fato comittere cogitabant declinare potius quam pugnare. Quidam enim ex eis dicebant: Non consulte agimus, si propter modicam predam hanc nosmet ipsos ponimus in discrimen . Alias autem instante metu hostili difficilius uidebatur eis posse descendere, unde ascenderant, quia ita erat locus conclusus, ut nulla daretur tuta uia cedentibus. Erat autem uir ille, sub quo militabant equites comitis, monoculus quidem, sed ualde strenuus multumque exercitatus in armis. Is ergo, ut uidit agmen suum aliquantisper musitando cunctari, facta corona stetit in

ut sicut pastor bonus super gregis sui custodia magis sollicite uigilaret. Sed quia iam ipse in torpore segnitiei sue senuerat, durum ei uidebatur atemptare noua et suis moribus insueta. Sic ergo sollicitudo archidiaconi ad onus erat presuli, non ad leuamen uidebatur ministerii pastoralis. Unde non libenter cum ipso de causis ecclesiasticis conferebat, sed eos potius ad sui familiaritatem admittebat, qui de uanitate conueniebant in idipsum. 4Sicque factum est, ut aliqui clericorum, hi maxime, qui defixi erant in fecibus suis, archidiacono infesti oppido haberentur.

quia nullum caput, nec regimen inter ciues uidebant. Cum autem in ciuitate auditum fuit, quod filii Vitalis cum sotietate hominum externorum aduenissent, et quod ad talia facinora perpetranda sui cordis relaxarent habenas, mox inimici eorum pauefacti totam concitauerunt ciuitatem contra eos. Unde facta coadunatione totius communitatis miserunt ad eos, ut statim recederent, unde uenerant, alioquin impetus uniuersi populi in ipsorum mortem fureret incunctanter. Tunc consilio suorum fautorum exierunt et usque ad monasterium sancti Stephani secesserunt ibique occassione quadam biduo

fuit, quod filii Vitalis cum sotietate hominum externorum aduenissent, et quod ad talia facinora perpetranda sui cordis relaxarent habenas, mox inimici eorum pauefacti totam concitauerunt ciuitatem contra eos. Unde facta coadunatione totius communitatis miserunt ad eos, ut statim recederent, unde uenerant, alioquin impetus uniuersi populi in ipsorum mortem fureret incunctanter. Tunc consilio suorum fautorum exierunt et usque ad monasterium sancti Stephani secesserunt ibique occassione quadam biduo comorandi indutias petierunt et optinuerunt. Infra quod spatium appropinquabant ad

intuentes substiterunt et ceperunt deliberare inter se quid facto opus esset. Nondum enim ex insulanis nisi pauci conuenerant. Hostes uero uidentes nostrorum turmulam quasi pauidam non crediderunt eos fore ausos ad conflictum accedere; quam ob rem putabant eos primo insultu in fugam uertere. Vnde omnes simul conglobati ceperunt uociferando contra eos incidere. Nostris uero quamuis temerarium uideretur, cum pauci essent, contra multitudinem dimicare, fedum tamen et ualde ignominiosum esse putabant, si absque belli impulsu et solo uisu pauefacti eis cedendum putarent. Tunc ipsis

insequens terga, uenit usque ad flumen Tysiam, quam transuadentes, leti iam et uelud hostiles turmas extra sua confinia propellentes, uenerunt usque ad aliam aquam, que uocatur Solo. Uniuersa uero multitudo Tartarorum castra posuerat ultra aquam illam in locis abditis inter condensas siluas, unde non totaliter, sed in parte ab Hungaris conspici poterant. Videntes autem hostilia agmina ultra fluuium descendisse, castrametati sunt citra. Tunc precepit rex, ut non sparsim sed confertim tentoria figerent. Composuerunt ergo sese quasi in quodam artissimo stabulo cuncti, circumponentes

regem cucurrit, nil nisi regium sanguinem sitiens in regis pernitiem totis furiis raptabatur. Paruam autem stragem de Sclauis facere potuit, quia latuerant homines in montibus et in siluis. Venit autem non quasi iter faciens, sed quasi per aerem uolans loca inuia et montes asperrimos supergrediens unde numquam exercitus ambulauit. Properabat enim impatienti festinatione arbitrans se regem posse inuadere, antequam descendisset ad mare. Sed postquam resciuit, quod rex iam in maritimis tutus maneret, lentius gradi cepit. Et cum totus exercitus ad quandam aquam, que dicitur Sirbium,

est. Duxerunt autem quemdam ex Cauensi cenobio, nomine Bysantium. Hic quia ignarus erat admissi facinoris et bona uidebatur fide uenisse, abbas monasterii creatus est. 8Sed non dormit neque dormitat, qui custodit Israhel. Impie namque contra legem Dei agere impune non cedit. Unde quasi miraculose actum est, ut quando layci gaudebant, quod quasi superiores effecti, optinuerant contra ecclesiam suum placitum expleri, diuina ultio manifestata est. Etenim eodem die et eadem hora, qua dictus abbas de nauigio egressus pedem in monasterio posuit, castellanus, qui presidebat

inter has ciuitates crudele odium agitari ualde condoluit. Et uerens, ne forte instigatione dyabolica intestini et nefarii belli succrescens incendium, inter consanguineos et uicinos sanguinis effusionem induceret, cepit benigna partes allocutione demulcens eas ad concordiam multifarie inuitare. Unde factum est, ut ob tanti uiri reuerentiam utraque ciuitas de facili ad concordiam declinaret. Resignantes itaque Tragurienses quicquid ex bonis Spalatensium iure priuilegii uendicabant suos recepere captiuos. 3Sed antequam relaxatio ad integrum fieret captiuorum, ceperunt

Veritus autem archidiaconus, ne odiorum proterua temeritas eorum stultitie relaxarent habenas, ut obstinate mentis homines in desperationis baratrum precipitatos, ad aliquod seuum facinus impelleret perpetrandum, dimisit ergo eos secundum desideria cordis eorum et abierunt in uoluntatibus suis. Unde factum est, ut denominationi de Treguano Traguriensi episcopo facte preberent assensum, non quod eum optarent in archiepiscopum prefici, cum ipsum et omnes Tragurienses pro hostibus reputarent, sed ut archidiaconus ab omni electionis iure prorsus uideretur exclusus et se gauderent de clericis

ualde lenibus et submissis pacem postulabant, satisfactionem omnimodam pollicentes. Sed potestas, ut erat ferocis animi, auditis humilitatis sermonibus in tumorem superbie maxime leuabatur et consiliis quorundam iuuenum usus nolebat declinare ad mitia, sed ingentia minabatur. 2Unde factum est, ut Spalatenses, preparata expeditione, exirent in multitudine classium, quas habebant, et uenerunt adnauigantes insule uersus Tragurium, non quidem pugnandi proposito, sed facta ostentatione animos hostium deterrere uolebant. Sed Tragurini uisa parte Spalatini exercitus, metu, quem

sunt puniendi, subiungit dicens: Extendam manum meam super eos et erunt in predam his, qui seruiebant sibi. Cesset ergo gloriari uanitas humana, cum in rebus bellicis sola uirtus operetur diuina dicente domino per prophetam: Numquid gloriabitur securis aduersus eum, qui secat in ea? Et cetera. Unde enim euentus ille inopinabilis, nisi Deo disponente processit, ut in illo certamine cum piratis nuper gesto, quod nulli pene placuit, leta successit uictoria et in hoc, quod nulli pene displicuit, tristis casus euenit? 7His itaque gestis potestas ad propria recessurus ad

per aties ordinatus, cepit circa maceriam preliari. Diuiserunt autem se Hungari per cuneos et steterunt cum bano procul, episcopus cum atie sua, Philetus prepositus cum sua, Tragurienses cum sua, castellanus et Clisienses cum sua et alii plures. Tunc appropinquantes macerie querebant aditum, unde intrandi facultatem haberent. Sed Spalatenses undique circumfusi hostilem impetum iaculis et lapidibus longius propellebant. At uero Tragurienses, qui erant gnari locorum, circueuntes ex occidentali parte ascenderunt ad pedem montis et ceperunt in ea parte committere prelium macerie, que

iudicibus, Consilio et Comuni ciuitatis Iadre animum ad grata paratum cum salute. Nuntiauit nobis Nicolaus, banus totius Slauonię, neccesitatem vestram, super qua sciatis: ecce processimus cum tota potentia nostra iuuare vos et properamus celeri gressu succurrere vobis. Vnde viriliter vos teneatis et regatis. Data sub Alto Castro die XXV mensis Augusti. —. — Quam epistolam rectores Iadrę eodem die legere et diuulgare in publico foro, vbi multorum erat nobilium congeries et plebeorum comitiua, siquidem fecerunt. Totus vulgus lętatur,

et benigna. Omnia nostra vestra sunt et in vestris relinquimus manibus arbitrioque nutuique tradimus ciuitatem liberam et solutam et quicquid intus et extra eidem pertinet et nos nostraque pignora ad vestri voluntatem et honorem. Spondeatis gratiam cum misericordia, vnde fideliter sub alis vestri dominii penitus possimus permanere. Nam humanum est peccare, angelicum emendare et diabolicum perseuerare. Duobus primis confidentes, vnde misericordia, obtemperare curauimus. Quos Dux et vniuersus comunis tam charitatiue prout dilectum filium

intus et extra eidem pertinet et nos nostraque pignora ad vestri voluntatem et honorem. Spondeatis gratiam cum misericordia, vnde fideliter sub alis vestri dominii penitus possimus permanere. Nam humanum est peccare, angelicum emendare et diabolicum perseuerare. Duobus primis confidentes, vnde misericordia, obtemperare curauimus. Quos Dux et vniuersus comunis tam charitatiue prout dilectum filium pater ad sui amplexatur amorem, errorem per illos insensate exactum penitus inanientes ac eos suauibus elogiis amonentes, vt id quod ore pronuntiarent, plenam

repatriandi. 1382. Die 11. mensis septembris in aurora obiit serenissimus princeps Lodovicus rex Ungariae et hoc in Ternovia. Unde translatum fuit corpus eius in Albam Regalem, ubi 16. dicti mensis fuit sepultum. Deinde cras hora tertiarum, videlicet 17. mensis praedicti, domina Maria filia senior antedicti regis in civitate praedicta coronata fuit in regem, in

Nonam, et die crastino, die sabbati, locutus fui maiestati suae, et die lunae immediate recessi a Nona, licentiatus ab ea. Inde postea sequenti die sabbati, scilicet 15. praedicti mensis, recessit a Nona cum galeis Venetorum et applicuit Segniam cras die dominico, unde recessit die lunae primo mensis iulii, et die iovis in nomine Sanctae Trinitatis coniunxit se cum rege illustrissimo consorte eius. Die lunae 11. mensis novembris venit usque territorium

archipresbyter Braciae et curatus villae Nerezi. Insula Bracia iacet inter insulas Pharam et Soltam et inter Spalatum et Crainam, primordiae cuius ambitus non excedit octoginta miliaria. Habet spaciosas valles et portus frequentes et sylvis, montibus est tota cooperta, unde multitudo magna animalium, caprarum et ovium etiam a vetustis temporibus. Omnes habitantes sunt catholici praeter una familia, quae huc ex Cephalonia appulit, et non excedunt sex milia. Fructus eius consistunt in animalibus supradictis, in mele et vino et ficis. Est autem parva in

interdum contrariis revolvatur eventibus; indicet autem, oro, Deus ipse eorum partem, e quibus tanta christianum populum circumvenit illusio. Multi etenim circumvicini Principes, puta, utriusque Valachiae, item de Bulgaria nonnuli, caeterum de Albania quam plures, ac de Constantinopoli, plurima unde quaque armorum pollicebantur subsidia, invitabantque nos pennatis, ut aiunt, advolare pedibus, caetera omnia ibidem provisa esse. Paruimus tandem, tanta solicitati fiducia, movimus castra, fines hostium transegimus, restabat id solum, ut promissa opperiremur auxilia, ubi pendente spe, dietenus

1.5.2  Non placet id Phoebo; verum amat ille Deus.
1.5.3   At vos hoc omnes uno velut ore sonatis,
1.5.4  Populeum in ripis Eridani esse nemus,
1.5.5  Unde fluant rutilo simulata electra metallo,
1.5.6  Migret et in gemmam, quae modo gutta fuit.
1.5.7  En Padus! Heliadum famosa en silva sororum!
1.5.8  Dicite, si

sapiens nimis, Ugo, videri,
1.83.2  Sed minus ille sapit, qui nimis, Ugo, sapit. 84. IN ARROGANTEM
1.84.1  Tu, qui tanta sapis, dic unde ciconia rostrum
1.84.2  Sic quatiat, quamvis algeat illa nihil? 85. DE NASO HARILLI
1.85.1  In caput exiguo, crevit breve

Democriti pectus pecorosa Abdera tulerunt,
1.91.6  Crassa dedit tenuem Mantua Vergilium.
1.91.7  Tu tamen exemplis, dubitas si credere priscis,
1.91.8  Nos ambo, quales simus, et unde, vide. 92. DE AGNETE
1.92.1  Agnes, vita, tuos, quoties contemplor, ocellos,
1.92.2  Sidera me toties bina videre puto;

1.93.2  Quodsi des, tamen inde nil peribit.
1.93.3  Ambos quod pariter datum iuvabit,
1.93.4  Ad quod vos opifex Deus creavit,
1.93.5  Quodsi non foret, unde gigneremur?
1.93.6  Quod mater tua si patri negasset,
1.93.7  Nec tu nata fores, tui nec isti,
1.93.8  Qui me urunt facibus suis ocelli.

1.108.10  Surgit et e medio pectore turpe caput.
1.108.11  Amplius hoc, fateor, nos te ridemus, at illis
1.108.12  Maiorem incutiet tam nova forma metum.
1.108.13  Unde tamen subiti, tanta inclementia, morbi?
1.108.14  An nihil est quod non improba fata petant?
1.108.15  Certe sospes eras, certe conviva sedebas
1.108.16  Nobiscum ad festas,

1.123.3   Cum primos homines uda ex tellure Prometheus
1.123.4  Confinxit, geminum non variavit opus.
1.123.5  Membra nec apposuit duplicem dirimentia sexum,
1.123.6  Unde novum posset se reparare genus.
1.123.7  Mox cum non aliter naturae iura manerent,
1.123.8  Discrevit propriis, corpora bina, notis.
1.123.9  Quippe puellari raptam de pectine

129. IN LUCIAM
1.129.1  Immerito plane succenses. Lucia, nobis,
1.129.2  Prodita sit tanquam res tua voce mea. Prodita
1.129.3   voce mea non est. Unde ergo loquuntur
1.129.4  Vicini? et tota rursus in urbe sonat? An, rogo, tu
1.129.5   quenquam tam surdum existere credis,
1.129.6  Qui non ballistas audiat et tonitrus?

me nam certe regula vana tua est. 254. DE LUCIAE PROGNOSTICO
1.254.1  Fecit Virgilius prognostica, fecit Aratus
1.254.2  Praesciat unde imbres rusticus, unde notos.
1.254.3   Hoc iuvenes, vestris, prognosticon addite libris,
1.254.4  Quod nec Virgilius, sed nec Aratus habet.
1.254.5  Pisaeo a stadio doctissimus

vana tua est. 254. DE LUCIAE PROGNOSTICO
1.254.1  Fecit Virgilius prognostica, fecit Aratus
1.254.2  Praesciat unde imbres rusticus, unde notos.
1.254.3   Hoc iuvenes, vestris, prognosticon addite libris,
1.254.4  Quod nec Virgilius, sed nec Aratus habet.
1.254.5  Pisaeo a stadio doctissimus ille sophorum,

poetae,
1.320.12  Saltem mittere ne suos gravetur. 321. ALLOQUITUR MUSAS
1.321.1  Unde huc laeta venis, Camoena? Numquid
1.321.2  A nostro remeas Sagundineo?
1.321.3  Agnosco in tenero sinu latentem
1.321.4  Pontani lepidum tui libellum,

1.337.1  Quis credat? bifido sagitta ferro
1.337.2  Currenti caput abscidit volucri,
1.337.3  Desit currere non tamen volucris,
1.337.4  Dum deesset caput. Unde vis peremtae
1.337.5  Cum sic curreret, unde iners eunti?
1.337.6  An pars mortua, pars erat superstes?
1.337.7  Nec, quamvis posito procul cerebro,

1.337.2  Currenti caput abscidit volucri,
1.337.3  Desit currere non tamen volucris,
1.337.4  Dum deesset caput. Unde vis peremtae
1.337.5  Cum sic curreret, unde iners eunti?
1.337.6  An pars mortua, pars erat superstes?
1.337.7  Nec, quamvis posito procul cerebro,
1.337.8  Cor disperdiderat suum vigorem?

Pierides, vestris me inducere lucis,
1.358.8  Nunc mihi molle iugum, nunc mihi plana via est. 359. AD EUNDEM EPISCOPUM
1.359.1  Unde mihi hoc, quod me sic diligis optime praesul?
1.359.2  Nempe tua id solum de pietate venit.
1.359.3   Nil ego promerui, tibi quippe alienus, et ante
1.359.4  Ignotus; tu me vis

2.56.1  Qui pueros elementa doces, rutilare capillum
2.56.2  Si doceas, facias plus, Galeotte, lucri. 418. AD EUNDEM
2.57.1  Unde tibi, ut, nuper quod erat pice nigrius atra,
2.57.2  Tam subito rutilum sit, Galeotte, caput?
2.57.3  Non magis intonsi, radiat coma torta, Sicambri,
2.57.4  Nec si quam

Graie complebant Aulida classes.
2.95.7  Nos vitreum ad fontem sacrata altaria circum
2.95.8  Sancta precabamur mactatis numina tauris,
2.95.9  Pulchra sub platano, caput unde liquentibus undis;
2.95.10  Hic ingens ima visum prorumpere ab ara
2.95.11  Prodigium, rubri species horrenda draconis,
2.95.12  Iuppiter aethereas quem

AD BORSIUM ESTENSEM, MARCHIONEM FERRARIAE, IOANNES DE GAIBANA, PER IANUM PANNONIUM
3.2.1  Marchio, magnorum, decus immortale parentum,
3.2.2  Marchio, Ferrariae, portus et aura, tuae;
3.2.3   Unde meum sumet primordia debita carmen,
3.2.4  Dum studeo laudes commemorare tuas?
3.2.5  Iustitiamne tuam coner prius edere, qua nec
3.2.6  Immunes pravos, nec sinis esse bonos?

Sed viget, et mundum celebris perlabitur omnem,
3.7.56  Nec, nisi cum mundo deperitura simul.
3.7.57  Est consanguineae, fragilis caro reddita, terrae,
3.7.58  Spiritus unde prius venerat, astra colit.
3.7.59  Sed cur turicremis te non veneramur in aris?
3.7.60  Cur te religio non sinit esse Deam?
3.7.61  Numina placavit peregrinae, Roma,

crudelia pabula nescit
3.8.122  Armenti, et nullo gramine pingue pecus?
3.8.123   Potniadum rabiem quis non audivit equarum?
3.8.124  Constat et unde nocens defluat hippomanes.
3.8.125  Haec ego iactabam; sed te, tua fata, pericli
3.8.126  Urgebant causas semper amare, tui.
3.8.127  Semper tu phaleras, semper tu lora

mea vitalis spiritus ossa reget.
3.20.39  Nec plus Castalias, quam te, venerabimur undas,
3.20.40  Musarum et nobis Numinis instar eris.
3.20.41  Sed tamen in fessas unde haec medicina, medullas,
3.20.42  Omnia quae nostis, dicite, quaeso, Deae.
3.20.43  Evander ternis Herilum spoliaverat armis,
3.20.44  Crudeles genetrix invocat orba Deos.

fugiant ante omnia curae,
4.4.48  Ille potest moestos exhilarare Deus. 25. THRENOS, DE MORTE BARBARAE MATRIS
4.5.1  Quid querar? unde novo quaeram fomenta dolori?
4.5.2  Ecce iacet lacrymis, mater humanda, meis.
4.5.3   Ergo erit ista dies nobis dum vita manebit,
4.5.4  Semper acerba licet, rite colenda tamen.

4.6.34  Conveniens meritis, hic fuit ordo, tuis.
4.6.35  Quod fluidis nempe est elementis infima tellus,
4.6.36  Hoc te sidereis, novimus esse, plagis.
4.6.37  Unde etiam reliqui modulantur acutius orbes,
4.6.38  Implacidum nimia, tu gravitate, sonas.
4.6.39  Quisquis et in terras aliis descendit ab astris,
4.6.40  Pestifer influxus, per

4.7.137  Sunt illic acres, Genuae discordis, alumni,
4.7.138  Oppida sunt Tuscis, libera multa, plagis.
4.7.139  Sunt Veneti, dominos gens aequatura Quirites,
4.7.140  Unde volant toto, rostra Liburna, mari.
4.7.141  Est illic, veteris retinet qui frena Tarenti,
4.7.142  Est magni Alfonsi regia progenies.
4.7.143  Est pater ille Pius, rerum cui

4.10.37  Non habuere suas in me ulla papavera vires,
4.10.38  In me mandragorae non habuere suas.
4.10.39  Ergo ego vel Phariae possim perferre venenum
4.10.40  Aspidis, unde tibi mors, Cleopatra, fuit.
4.10.41  Blanda nec arguta Siren me voce resolvat,
4.10.42  Nec Circe Aeaeis daedala graminibus.
4.10.43  Nec si pollenti tangat mea corpora

4.11.5  Nec te, dum porta Cancri egrederere calentis,
4.11.6  Lethaeae nimium proluit humor aquae.
4.11.7  Mystica qua rapidum tangit Cratera Leonem,
4.11.8  Unde levis vestrum linea ducit iter.
4.11.9  Hinc tibi Saturnus rationem, Iuppiter actum,
4.11.10  Mars animos, sensum Phoebus habere dedit.
4.11.11  Affectus Erycina pios,

32. DE INUNDATIONE
4.12.1  Tantus ab assiduis, quid vult sibi, nubibus imber?
4.12.2  Quid tempestatum copia tanta parat?
4.12.3   Unde tot humores nebulis? tot nubila coelo?
4.12.4  Quando potens madidi, tam fuit aura Noti?
4.12.5   Quisve unquam tantum variae bibit Iridis arcus?
4.12.6  Pontus an arcana

regni Hungariae in eo ipso loco congregatorum venire potuerimus. Inter quos auctore Domino, quod notissime magnum restaurandae fortunae spem tribuit, rectam concordiam ac unionem et caeteras regni res integras reperimus, praesertim vero animos ex hac suscepta clade irritatos magis, quam fractos. Vnde illico nobis mandata provisio fuit ad reassumendam fidei, patriaeque defensionem. Itaque consensimus ultro, restituimusque e vestigio navare operam, curamque, ne longa aut diuturna fiat hostibus quies, ex nostra clade quaesita. Revera non quiescemus et nos, comite vita, donec vel vindictam vel

M.CC.XCVIII. indictione undecima, die XXIIII mensis Junij ex tunc quando primo dicta Ecclesia Sancti Jacobi insignita fuit titulo Ecclesie Cathedralis, et hec civitas sublimata extitit dignitate pastorali, q. f dicta Ecclesia habebit sufficientes expensas de propria dote unde eius fabrica absque gravamine alicuius persone particularis sufficienter et ample poterit sublevari. Vos igitur, o generosi et circumspecti cives, dignitate pastorali monemus et dilectionis affectu devotissime obsecramus, ut sub aliquo predictorum modorum vel sub

conscilium dedisti mihi. Nam abbatissa illa cum griseo coopertorio et lintheaminibus delicatis tota nocte me calefaciens fouebat. et licet stimularem eam, ipsa cum in lecto moli abscondita nunquam me turbauit. Vnde ab eius hospicio quamdiu me ita amicabiliter tractabit nolo recedere. Haec et videlicet ad hoc quod delicati frequentius influantur, et peius quiescunt. pauperes autem sunt saniores, et melius quiescunt.

denique taetrius admitti posse crederent, quam hospitem violare seu quavis affici molestia. Cuius rei et ipse Maro clarissimus omnium vates non ignarus ipsum Iovem summum deorum gentilium, etiam hospitio praefectum memorat. Inquit etenim: Iupiter, hospitibus nam te dare iura loquuntur. Unde et sanctum et inviolatum maximeque religionis ac observantiae nomen hospitii apud illos habebatur. Tua vero benignitas nos non ut hospites, immo ut amicos et maxima necessitudine tibi coniunctos tractavisti, humanissime accepisti totumque te nobis deditissimum ostendisti, ut nequaquam

vero illi excusationem praefatus, tandem commemorat, se quidem a Sisypho et Bellerophonte Corinthiis regibus esse oriundum; sed modo ad Trojam venisse e Lycia. Quibus auditis confestim a Diomede hospes agnoscitur, et amicitia inter eos, variis pignoribus confirmatur. Proinde, ut ad eam partem unde sequentia dependent, regrediar, Hector quidem, inquit, cohortatis suis, Ilium profectus est.
Glaucus at Hippolocho satus etc. IV. Ioannes Episcopus Quinque-ecclesiensis

libens tuam gloriosam creationem cumulatius exornare et eorum fidem qui nos miserunt uberius patefacere patefactamque commendare! Sed quoniam ingenium nostrum ariditate laborat, ad brevitatem me convertam, amicam tarditati, ne forte incomptus sermo sua prolixitate vacillet indeque maxime defficiat unde proficere sperabat. Neque sane vereor brevitatem nostram laudibus tuis, Illustrissime Princeps, lesum ire, cuius gloria non solum in rebus magnifice gestis, sed etiam in altissimo dignitatis gradu collata nitet et, quod maximum est, in ipso aspectu ac forma principis digna refulget, ut amplius

ut ipsemet puniretur, populo autem parceretur, eiulans et dicens: Ego sum qui peccaui, ego inique egi. Isti, qui oues sunt, quid fecerunt? Auertatur obsecro furor tuus, Domine, a populo tuo. – Vtile namque, ut docet Augustinus, superbis est incidere in aliquod apertum manifestumque peccatum, unde sibi displiceant quae sibi placendo considerant. Salubrius enim sibi Petrus displicuit, quando fleuit, quam sibi placuit, quando praesumpsit. Hoc est quod dicit sacer psalmista: Imple facies eorum ignominia et quaerent nomen tuum, Domine. Perutile Perutile] correxi ex

nunc arat, nunc serit, nunc maturas fruges metit et diuisas in areis terit, orbemque suum gubernat ut uoluerit. Caue igitur ne tuum diuino praeferas consilium, putesque ipsum quicquam iniuste agere. Nam ut Boethius ait: De hoc quid tu iustissime putas, omnia scienti Prouidentiae diuersum uidetur. Vnde et quaedam causa uictrix uictrix] correxi ex uicta in bello placuit diis, non Catoni, tamquam iusta, uicta uero, Catoni non diis, sicut testatur Lucanus. Sed expositionem Catonis reprobat statim dicens: Igitur quicquid uideas contra spem geri, rebus quidem

erubuit. Praecipue cum sit ipse dominus non solos philosophos, aut eos dumtaxat qui habiti sunt sapientiores, uerum omnes omnino homines interrogaturus si se in carceribus et in tribulatione positum uisitauerint, aut consolati fuerint; unde uidere licet quanta necessitate mortales cogantur consolandi munus obire, cuius se Dominus tam seuerum exactorem comminatur. Itaque et nos uniuersis prodesse cupientes eisque uiam ostendere ad id

aegritudo afficiat animum. Porro animum debilitat, grauat, et facultatem adimit philosophandi. Siquidem contristati nullam rem exacte curare ualemus, quoniam (ut in communi est prouerbio) delectatio perficit opus; unde et Ouidius ait:
Carmina proueniunt animo deducta sereno. Tristitia autem, non iniuria, dicitur aggrauare

persona uel doctius uel aptius, aut quibus euidentioribus naturae signis summus exprimi luctus et intestini doloris rabies? Dixi autem merito rabiem, quoniam testimonio Aristotelis multos in insaniam uertit mentis angor. Vnde et Vergilius non inconcinne de Amata Latini uxore fingit, cum impetrare nequiuit Lauiniam Turno in coniugium dari:
tum uero infelix ingentibus excita monstris
immensam sine more furit lymphata per

omnibus, cum ex incendio publico solus exiret, interroganti Demetrio numquid bona omnia perdidisset, "Minime," inquit, "omnia enim mea bona mecum porto." Et clariora quidem omnibusque regiis opibus pretiosiora. Vnde iure illi dicere poterat quod Solon cuidam diuiti retulit, a quo dum esset rogatus an thesauros haberet, respondit: "Ambo thesauros habemus, uerum inter meum et tuum hoc interest quia

et pecuniis adiicere non curaueris. His igitur atque eiusmodi suasionibus hi inducendi sunt ut uel fortunas omnes contemnant uel, si id facere nequeunt, fiduciam sui non amittant; quia, ut dicitur, caput facile inueniet pileum; unde habuisti, quae perdidisti, inde et, quae non habes, consequi poteris. Sic illi, qui dolebat uxorem bonam amississe, dictum est: Bono animo esto; aut enim bonam inuenisti, aut fecisti; si fecisti, et aliam

malo proprium est; et apud malum pernoctare nescit, quoniam natura secreta sunt nec ea fas est ulla ratione permisceri; ex pauperibus plerosque probos inuenias, ex diuitibus admodum paucos; quod est unde diuitiae bonae possint appellari. Ego uero sicuti illum minime dixerim candorem, quo splendere potest nihil, itidem nec bonum cuius accessu fieri melius potest nihil. Sed hic mihi forsan aliquis illud satyri opponet:

nocte iter ingressus contum gladiumque timebis et motae ad lunam trepidabis arundinis umbram; cantabit uacuus coram latrone uiator. Vnde uidere licet quo modo insana aut recta illa mortalium existimanda est beatitudo, quam cum assecuti sunt, minime possunt esse securi, et in qua dum requiescere sperant, maximis tempestatibus conturbantur. His igitur atque

tam disparem aequalitatem lationis eius, intueantur terram, mare, et quae in illis nascuntur uniuersa, qua lege gignantur, uiuant, operentur, et intereant; se praeterea ipsos diligentius aduertant atque quo modo in mundum uenerint et unde procreati sint, perscrutentur; seque mortales agnoscant, quam pauca possint paucioraque ualeant et sciant. Demum examinent paululum quo freti intumescant tantopere, quid se subito casuros extollat; aut cur potius, si se prudentes

uel procacis satyri uocem, qua eiusmodi homines digne coarguit dicens: discite et, o miseri, causas cognoscite rerum: quid sumus et quidnam uicturi gignimur, ordo quis datus, aut metae quam mollis flexus et unde, quis modus argento, quid fas optare, quid asper utile nummus habet, patriae carisque propinquis quantum largiri deceat, quem te deus esse iussit et humana qua parte locatus es in re.

et praecipue eorum, quos ipsi maerentes cognouerunt. Amplius hoc loco spe meliore inducere maestum animum non postponas. Vnde laudatus est Rhodius ille, cui in caueam a tyranno coniecto cum suaderet quidam a cibo abstinere, respondit omnia, dum uiuit, homini esse speranda. Adde quod Domini

Etsi egomet, qui te consolari cupio, consolandus ipse sum, propterea quod nullam rem grauius tam diu tuli quam incommodum tuum, tamen te magnopere non hortor solum sed etiam pro amore nostro rogo atque oro, te colligas uirumque praebeas unde liquet quam uerum sese ei probet amicum, et quod declarat incommoda eius aegro ferre animo, et quod illum se amare persuadet et de eius languore doloreque esse sollicitum cupereque ipsum, quod unice

desperans quam plangere aut collidere manus? In quibusdam tamen languoribus, sicut in apostemate, mora et quidem utilis est, non modo non periculosa; unde in talibus necesse est tempus maturationis praestolari, ne crudis ulceribus nondum conuenientia medicamenta frustra apponas. Quo consilio Cicero in consolando Ligario aptissime est usus: Etsi tali tuo tempore me aut

qui ad consolandum uenerant, cum eo in terra et in puluere iacuisse, "et nemo", inquit "loquebatur ei uerbum. Videbant enim dolorem esse uehementem." Vnde intelligi datur hanc rationem consolandi semper habendam esse in grauioribus aegritudinibus aut maeroribus, utpote qui ita perturbant uehementia sua animum, ut nullatenus prae acerbitate aut uoluntati deliberare aut menti uerum, uel

succidere quam totam molem subruere aggrediantur; sic fabri caementarii in lapidibus effodiendis facere consuerunt, sic agricolae in transplantandis arboribus. In leuioribus uero negotiis freti uiribus mox caput rei adoriuntur. Vnde aliquando ultra uires ausi temeraria spe, non iniuria frustrantur et accepta confusione, digno temeritatis suae praemio, ad sanius redeunt consilium. Ex quo datur intelligi, si qua

mors in homines uenit, qua tandem ineptia malam esse causamur? Amplius nonne, ut ceterorum, ita et cursus humani duae sunt necessario constitutae metae, hoc est principii et finis; principii unde incipias, finis ubi desinas; ab ortu uel natiuitate peregrinationis sumitur initium et in morte terminatur; cui incipere placuit, certe nec finire displicere habet; aut qui principium probauit, eadem ratione et exitum comprobet necesse est.

malum illud diceret in quo malitiae uel parum nequiret monstrare. Atqui perspicuum in morte est nihil malitiae residere, ut Cicero in prima Tusculanarum quaestionum doctissime optimeque probat. Vnde ergo mors appellabitur mala? Similiter nec in paupertate nec dignitatis rerumque amissione nec in dolore aliquo pars malitiae ulla inhabitat; laboris fortasse, praecipue in hoc postremo, plurimum. Vnde Posidonium philosophum, cum

doctissime optimeque probat. Vnde ergo mors appellabitur mala? Similiter nec in paupertate nec dignitatis rerumque amissione nec in dolore aliquo pars malitiae ulla inhabitat; laboris fortasse, praecipue in hoc postremo, plurimum. Vnde Posidonium philosophum, cum uehementius dolore articulorum laboraret et quasi facibus admotis crebrius ureretur, saepius dixisse ferunt: Nihil agis, dolor, quamuis sis molestus, numquam tamen confitebor te esse

dedit et illi reddenda cum iusserit, bonaque accipienda quando ipse concesserit in cuius manu et reposita sunt. Quorum spe bonorum et Socrates laeto animo mortem praestolabatur tamquam insigne et praeclarum aliquod munus. Vnde et illa dignissima, quam apud iudices habuit, legitur oratio: "Magna", inquit, "me tenet spes bene mihi euenire quod mittar ad mortem. Necesse est enim sit alterum de duobus: ut aut sensus omnino omnes mors auferat, aut in

non uituperatio plus prodest quam obest laudatio? Audiamus modo quod ille uas electionis et doctor gentium dicat et quo nos, ne hominibus placere uelimus, hortatur exemplo: "Si hominibus", inquit, "placerem, Christi seruus non essem." Vnde nulli dubium est eos Christo seruire non posse qui hominibus optant potius quam Christo placere; contenti ergo interim simus hominibus displicere, tantum ut Christo placeamus; nec eorum laudibus oblectemur qui non alios quam sibi similes

Quibus uerbis egregie declarauit illum honorem non esse inimico illius exhibitum, sed diuitiis ad quas illa turba intenta anhelabat. II 18 Vnde haberi possint rationes quibus uera bona a falsis discernuntur: Haec atque eiusmodi pleraque uiris doctis et in sacris litteris philosophiaque eruditis factu facilia

Restat ut his ego me ipse regam solerque elementis, hoc est philosophicis institutis, quibus (ut idem testatur) nemo adeo ferus est qui non mitescere possit si modo culturae patientem commodet aurem. – unde et paulo post deridet eos qui maxima credunt esse mala exiguum censum turpemque repulsam. Proderit itaque ad hanc primam consolandi rationem, quam septem in

mors in homines uenit, qua tandem ineptia malam esse causamur? Amplius nonne, ut ceterorum, ita et cursus humani duae sunt necessario constitutae metae, hoc est principii et finis; principii unde incipias, finis ubi desinas; ab ortu uel natiuitate peregrinationis sumitur initium et in morte terminatur; cui incipere placuit, certe nec finire displicere habet; aut qui principium probauit, eadem ratione et exitum comprobet necesse est.

mors in homines uenit, qua tandem ineptia malam esse causamur? Amplius nonne, ut ceterorum, ita et cursus humani duae sunt necessario constitutae metae, hoc est principii et finis; principii unde incipias, finis ubi desinas; ab ortu uel natiuitate peregrinationis sumitur initium et in morte terminatur; cui incipere placuit, certe nec finire displicere habet; aut qui principium probauit, eadem ratione et exitum comprobet necesse est.

malum illud diceret in quo malitiae uel parum nequiret monstrare. Atqui perspicuum in morte est nihil malitiae residere, ut Cicero in prima Tusculanarum quaestionum doctissime optimeque probat. Vnde ergo mors appellabitur mala? Similiter nec in paupertate nec dignitatis rerumque amissione nec in dolore aliquo pars malitiae ulla inhabitat; laboris fortasse, praecipue in hoc postremo, plurimum. Vnde Posidonium philosophum, cum

doctissime optimeque probat. Vnde ergo mors appellabitur mala? Similiter nec in paupertate nec dignitatis rerumque amissione nec in dolore aliquo pars malitiae ulla inhabitat; laboris fortasse, praecipue in hoc postremo, plurimum. Vnde Posidonium philosophum, cum uehementius dolore articulorum laboraret et quasi facibus admotis crebrius ureretur, saepius dixisse ferunt: Nihil agis, dolor, quamuis sis molestus, numquam tamen confitebor te esse

malum illud diceret in quo malitiae uel parum nequiret monstrare. Atqui perspicuum in morte est nihil malitiae residere, ut Cicero in prima Tusculanarum quaestionum doctissime optimeque probat. Vnde ergo mors appellabitur mala? Similiter nec in paupertate nec dignitatis rerumque amissione nec in dolore aliquo pars malitiae ulla inhabitat; laboris fortasse, praecipue in hoc postremo, plurimum. Vnde Posidonium philosophum, cum

doctissime optimeque probat. Vnde ergo mors appellabitur mala? Similiter nec in paupertate nec dignitatis rerumque amissione nec in dolore aliquo pars malitiae ulla inhabitat; laboris fortasse, praecipue in hoc postremo, plurimum. Vnde Posidonium philosophum, cum uehementius dolore articulorum laboraret et quasi facibus admotis crebrius ureretur, saepius dixisse ferunt: Nihil agis, dolor, quamuis sis molestus, numquam tamen confitebor te esse

dedit et illi reddenda cum iusserit, bonaque accipienda quando ipse concesserit in cuius manu et reposita sunt. Quorum spe bonorum et Socrates laeto animo mortem praestolabatur tamquam insigne et praeclarum aliquod munus. Vnde et illa dignissima, quam apud iudices habuit, legitur oratio: "Magna", inquit, "me tenet spes bene mihi euenire quod mittar ad mortem. Necesse est enim sit alterum de duobus: ut aut sensus omnino omnes mors auferat, aut in

dedit et illi reddenda cum iusserit, bonaque accipienda quando ipse concesserit in cuius manu et reposita sunt. Quorum spe bonorum et Socrates laeto animo mortem praestolabatur tamquam insigne et praeclarum aliquod munus. Vnde et illa dignissima, quam apud iudices habuit, legitur oratio: "Magna", inquit, "me tenet spes bene mihi euenire quod mittar ad mortem. Necesse est enim sit alterum de duobus: ut aut sensus omnino omnes mors auferat, aut in

dedit et illi reddenda cum iusserit, bonaque accipienda quando ipse concesserit in cuius manu et reposita sunt. Quorum spe bonorum et Socrates laeto animo mortem praestolabatur tamquam insigne et praeclarum aliquod munus. Vnde et illa dignissima, quam apud iudices habuit, legitur oratio: "Magna", inquit, "me tenet spes bene mihi euenire quod mittar ad mortem. Necesse est enim sit alterum de duobus: ut aut sensus omnino omnes mors auferat, aut in

non uituperatio plus prodest quam obest laudatio? Audiamus modo quod ille uas electionis et doctor gentium dicat et quo nos, ne hominibus placere uelimus, hortatur exemplo: "Si hominibus", inquit, "placerem, Christi seruus non essem." Vnde nulli dubium est eos Christo seruire non posse qui hominibus optant potius quam Christo placere; contenti ergo interim simus hominibus displicere, tantum ut Christo placeamus; nec eorum laudibus oblectemur qui non alios quam sibi similes

non uituperatio plus prodest quam obest laudatio? Audiamus modo quod ille uas electionis et doctor gentium dicat et quo nos, ne hominibus placere uelimus, hortatur exemplo: "Si hominibus", inquit, "placerem, Christi seruus non essem." Vnde nulli dubium est eos Christo seruire non posse qui hominibus optant potius quam Christo placere; contenti ergo interim simus hominibus displicere, tantum ut Christo placeamus; nec eorum laudibus oblectemur qui non alios quam sibi similes

non uituperatio plus prodest quam obest laudatio? Audiamus modo quod ille uas electionis et doctor gentium dicat et quo nos, ne hominibus placere uelimus, hortatur exemplo: "Si hominibus", inquit, "placerem, Christi seruus non essem." Vnde nulli dubium est eos Christo seruire non posse qui hominibus optant potius quam Christo placere; contenti ergo interim simus hominibus displicere, tantum ut Christo placeamus; nec eorum laudibus oblectemur qui non alios quam sibi similes

Quibus uerbis egregie declarauit illum honorem non esse inimico illius exhibitum, sed diuitiis ad quas illa turba intenta anhelabat. II 18 Vnde haberi possint rationes quibus uera bona a falsis discernuntur: Haec atque eiusmodi pleraque uiris doctis et in sacris litteris philosophiaque eruditis factu facilia

Restat ut his ego me ipse regam solerque elementis, hoc est philosophicis institutis, quibus (ut idem testatur) nemo adeo ferus est qui non mitescere possit si modo culturae patientem commodet aurem. – unde et paulo post deridet eos qui maxima credunt esse mala exiguum censum turpemque repulsam. Proderit itaque ad hanc primam consolandi rationem, quam septem in

Restat ut his ego me ipse regam solerque elementis, hoc est philosophicis institutis, quibus (ut idem testatur) nemo adeo ferus est qui non mitescere possit si modo culturae patientem commodet aurem. – unde et paulo post deridet eos qui maxima credunt esse mala exiguum censum turpemque repulsam. Proderit itaque ad hanc primam consolandi rationem, quam septem in

Quibus uerbis prudenter Iob adducit et ad reputandum condicionis suae infirmitatem, quae apud Deum non potest esse nitida aut omnino noxa immunis; quippe, ut ipsemet postea fatetur, in cuius oculis neque caeli mundi sunt. Vnde Isidorus: Scito, o homo, nullum tibi aduersari potuisse nisi Deus potestatem dedisset, nec habuisset in te potestatem aduersarius nisi permitteret Deus. Vniuersa quae tibi accidunt absque Dei non ueniunt uoluntate.

tua contra te dimicantur arma: sagittis tuis uulneraris. Per quae enim cecidisti, per haec et torqueris. Secutus es carnem, flagellaris in carne; in ipsa gemis in qua peccasti. In ipsa tibi est censura supplicii quae fuit causa peccati. Vnde corruisti a uita, inde luis tormenta. "Discute conscientiam tuam, o homo, intende mentem tuam, exanima te", loquitur tibi cor tuum. Considera meritum tuum: iuste argueris, iusto iudicio iudicaris, procella iusta te conterit, iustitiae poena

et scelesti se peccasse minime dolent, uerum quod poenas pendere coguntur. Quamuis tamen et facinorosi nonnulli et futiles, leuitate quadam dum aliquando inuiti aut imprudentes delinquunt, unde postea incommodi quippiam referunt, cum alios accusare nesciunt, aut in quos culpam reiciant non inueniunt, in se ipsos conuersi furibundi desaeuiunt et se ipsi uicem suam ulciscuntur. Vltro autem

Hinc uulgaris illa consolatio orta est: "Patere; oportet; ita Dominus iubet." Quod nimirum ideo ad consolandum ualet quoniam principi licet quaecumque libet. Vnde Isaac, ut refert Ioseph, ubi cognouit se tam diuina quam paterna uoluntate ad mortem deposci, confirmato magnoque animo parenti respondit: "Iniustus equidem essem, o parens, si

Castigare enim alium uidetur quisquis ab eius conuersatione dissentit. Et incipiens a primo iustorum Abel inuidiam ipsius impias persecutiones cedemque fraternam diligentissime exsequitur. Inde eius persecutionis iniquissime sortem exaggerans, unde ea liber esse non potuit cum tantum unum haberet inimicum: per hoc admonens uniuersos mortales rationabilius, immo et necessario tribulationibus esse additos, quippe qui tot inimicos haberent quot extraneos, quorum cum ingens sit multitudo,

nihil aliud referat emolumenti, illud tamen unum ac maximum esse debet ut per tolerantiam malorum potissimam uirtutum fortitudinem acquirat. Quam procul dubio nemo umquam nisi multis grauioribus perpessis malis assequi potuit. Vnde Seneca recte aegrotum est consolatus dicens: Non in mari tantum aut in proelio uir fortis apparet; exhibetur et in lectulo uirtus.

ad uirginem scribens in exilium missam ex hac praecipue ratione ipsam consolatur, ita hunc locum tractans ut neque elegantius neque doctius neque prudentius quicquam uel fieri possit uel cogitari. Vnde ne et diuinum illud ingenium sua laude fraudarem et studiosis clarissimum imitandi exemplum proponerem, non putaui superfluum aut absurdum totum illum locum uerbis ipsius in medium afferre. "Ita ergo", inquit, "nos quoque

mala mundi patiamur, futurae spei fiducia in summa pace nos esse credamus tantaque in nobis sit futurorum fides quod omnino non sentiamus nos sustinere illa quae patimur, sed ea potius arbitremur iam obtinere quae credimus. Siquidem dictum est Vnde totum nos in futuro habere cognoscimus spe salui facti sumus. Spes autem quae uidetur, non est spes. Ad hoc igitur tantam in nobis fidei stabilitatem Dominus esse desiderat ut et uerius esse quod

quos quiete et prosperitate imprudentiores uidet effectos. Sic Israhelitas per immissionem serpentum compulit peccatum suum recognoscere. Sic et Dauid pestilentiae flagello edoctus est quod piaculum in enumeratione populi perpetrasset. Vnde delictum suum recognoscens cantabat: Bonum mihi Domine quod humiliasti me ut discam iustificationes tuas. Vexatio enim, ut scriptum est, dat intellectum.

animum inducere ipsius. Hi duo loci postremi idonei sunt ad consolandum quoniam tanta est laudis utilitatisque apud homines uoluptas ut uel grauissimas molestissimasque aegritudines prae amore ac dulcedine eius contemnat. Vnde quibusdam forte uideri poterunt ista magis ad Epicuri rationem, quam ad calcem reiecimus, pertinere, propterea quod diuerti quodammodo animus per eorum uoluptatem a dolore uidetur.

Collatum uero ad aliud multipliciter doceri poterit exiguum esse secundum quod ad multa potest referri. Comparari enim potest malum uel ad tempus uel ad aliud malum grauius uel ad bonum; ad quodcumque autem horum conferas, semper inuenies unde eius molestiam diminuas. Et primum ex ratione temporis tripliciter, quia aut iusto tempore illatum, aut cito abiturum, aut paulo post necessario futurum. III 13 Primus locus a

III 17 Quintus locus a non impuni Valent ergo plurimum ad extenuandam molestiam aliorum commemorare diriores casus et praesertim inimicorum eorum quos consolamur, atque adeo si, unde amico nostro nocere studuerant, maiora inde damna acceperint , uel in rebus ipsis uel in honore, in familia, in persona, uel saltem in animo ipso, utpote qui alteri damnum corporis, sibi autem animi

oculos ad supercaelestia intenderint; quorum comparatione miserias suas deprendit quamque in infimo loco iaceat recognoscit. Quousque uero inter homines uersatur, tantorum malorum immemor laetos ducit dies. Vnde uidere licet qua de re communis miseria leuius toleratur ac per hos cur prodest animum maerentem a priuato luctu ad communem aut publicum euocare.

eiusmodi uel saltem alicuius digni nobilisque facinoris memoria aut fama praeclara. Etenim leuior fit eorum mors qui liberos et praesertim bonae uirtutis uel spei reliquerunt. Filius namque, ut Platoni placet, paruus pater est. Vnde et in prouerbium uenit: Non moritur qui filium relinquit. Et recte quidem; nam cum homini non sit data secundum personam aeternitas, sed secundum genus, aegre ferendum non est si et debitam personae inierit conditionem et munus

III 23 Quartus locus a causa mortis Valet praeterea ad detrahendum angorem locus a conditione uel causa mortis non parum, hoc est si iniusta potius est quam iusta. Vnde Socrates uxori lamentanti ac dicenti plurimum dolere iniustam eius mortem respondit: "Tune, mulier, iuste me condemnatum malles?" Prudentissime simul et sapientissime decernens leuius malum illi esse debere qui iniuria

Siquidem uniuersis fere mortalibus multa cura de sepulchris mortuorum esse solet, ut inter summas arbitrentur infelicitates si cui honore sepulturae uacare contingerit. Vnde legimus apud Aegyptios consuetudinis fuisse ut defunctus unusquisque, ante quam sepulturae mandaretur, transmissus per fluuium a uectore quodam, quem lingua sua Charontem appellabant, coram quadraginta iudicibus sisteretur; apud quos

proprias consuetudines quas de sepeliendis mortuis habuerunt, cum et usque in hodiernam diem uix duas gentes inuenies exceptis Christianis quibus idem sit mos sepulturae! Vnde ergo, cum una sit omnium mors, tanta diuersitas sepeliendi inoleuit? Non certe aliunde quam ex diuersa uiuentium uoluntate aut opinione, ad quos, ut uel ex hoc ipso deprehendi potest, omnis tumulandi ratio pertinet, ad ipsos uero mortuos

suam accipiunt et praecipue domi et in lectulo suo inter amicos propinquos cognatos fratresque suos et quibus ista contingunt, morientes felices appellant. Contra uero, quibus aut omnia aut plura defuerint, infortunatos et miseros. Vnde Aeneas: O terque quaterque beati quis ante ora patrum Troiae sub moenibus altis contigit oppetere! – beatos appellat quod in patria

oculos condet amica manus. Est enim hominibus in desideriis uanitatis illud quoque haud postremum ut a suis morientes defleantur et cum plurima funebri pompa sepeliantur; unde et ille error adeo insedit mentibus humanis ut gratissimam acceptissimamque rem mortuis praestare se putent si diutius et diligentius ipsos lugeant. Qui mos peruersus adeo

deprecati. Quaecumque uero diuinitus patiuntur si laeti uolentesque excipiant, et cum Dauid cithara exultantes personent et cantent. Cithara namque in inferiore parte habet unde sonat, quare qui exultat Deo in cithara, in aduersitatibus ei gratias agit. Sed qui in psalterio, quod in superiori parte sonat, ipse in prosperis benedicit deo. Itaque haec est

uidetur in suo strato mori; uiris uero fortibus magis conuenit in equo uel in naui, in hostili solo occumbere atque locum sepulchri aliquo egregio facinore signare. Praeterea quoque forti omne solum patriam esse uoluerunt. Vnde interrogatus Socrates cuias nam esset, mundanum se respondit, utpote qui totum mundum patriam sibi diceret. Et quae enim uerior patria terreno homini esse potest quam terra quae, quoniam uniuersa eiusdem rationis est, ut philosophi

Etenim qui acerbius dolet illud quod est ei a Domino sublatum, aperte fatetur se id magis dilexisse quam Deum. Nemo quippe moleste fert sibi quippiam ab eo auferri quem amplius quam se adamauit. Vnde et inter ueros amicos in prouerbium uenit: 'Amico de manu amici etiam uenenum dulce est'. Quod dictum Alexandrum retulisse ferunt Philippo medico potionem offerenti qua hilari uultu suscepta et epistula, qua medicus a Parmenone proditionis

ut luctu abstineat uel propter hoc saltem ne inimicos suos uidentes tribulationem eius gaudio inpartiatur. Multi enim hac ratione se cohibere consueuerunt ac dolorem dissimulare. Vnde et Ouidius audiens quendam aemulum suum laetari infortunio suo scribit ad eum: Non adeo cecidi, quamuis abiectus, ut infra te quoque sim, inferius quo nihil esse potest.

cingunt, fera gens, Bessique Getaeque quae non ingenio nomine digna meo. ubi ad longum exponit suas miserias; idem facit et aliis in locis complurimis. Vnde indignatus scribit aduersus illum a quo lamentari uetabatur: Exigis ut nulli gemitus tormenta sequantur acceptoque graui uulnere flere uetas? Ipse Perilleo Phalaris permisit in aere; edere mugitus et bouis

lamentatio cum uoluptate est ex eo quod homo malis oneratus lacrimando et querendo putat conuenientia sibi abire munera; omnis uero eo quod quis sibi conueniens ducit oblectari necesse est . Vnde aliquos maerentes delectant solitudines, ut apud Homerum Bellerophontem, apud Vergilium uero Latini uxorem; alii se sponte cruciatibus uel doloribus deputant, ut ille Terentianus Demea; alii nec

matres et magistri solent nec uerbis solum, sed etiam uerberibus, si quid in domestico luctu hilarius factum ab his est aut dictum," ut minus illo tempore et ea rerum conditione dignum. Vnde et Sappho, cum se aptiorem alio scribendi carmini diceret, in flebili tamen materia flebile carmen elegit. Similem huic rationi et Boethius assignauit. Ouidius quoque ait: Flebilis ut noster status est, ita flebile

et reliqua probitatis ornamenta. Idem mos laudandi et Graecis fuit, nisi quod abundantiore uerborum loquacitate maiorum quoque praeclara facinora inter laudes defuncti iactitare consueuerunt. Hunc morem et nostri susceperunt. Vnde Vergilius de morte Caesaris, quam sub Daphnidis persona deplorat simul et consolatur: Daphnis et Armenias curru subiungere tigres instituit, Daphnis thiasos inducere Bacchi et foliis lentas intexere mollibus

non poterant, amisisse. Ita ergo laudes defunctorum abducunt a luctu animum, sed multo magis laudes ipsorum maerentium. Nemo est enim qui earum commendatione mirifice non tangatur aut cuius aures simul et corda non demulceat. Vnde animus ingenti dulcedine illectus uolens ac lubens ab illa maeroris imaginatione ad iocundissimam laudum suarum speciem adducitur. Quod Hieronymus cum saepe tum Pammachium de morte Paulinae consolando et longo quidem sermone

uirorum ultione gaudere, quippe qui iubentur diligere etiam inimicos et orare pro persecutoribus ac calumniatoribus suis. Cuius rei honestatem etiam falsae religionis cultores uiderunt atque comprobauerunt. Vnde cum Demosthenes saeuientem in Athenienses Alexandrum mitigare cuperet, non habuit maiorem laudem ad quam eum adhortaretur aut quod ei pro clementia ipsius dignum pretium polliceretur quam quod ait: "Nihil habet fortuna tua maius quam ut

Et recte sane, quoniam dare ueniam ac salutem diuinum est munus, denegare uero aut tollere et impium et crudele. Nec est egregii animi aut nobilis uindictam appetere, sed, ut sapientissime Aristoteles docet, timidi ac uilis. Vnde merito illud Xenophontis laudatur quod cuidam maledicenti retulit: "Tu", inquit, "potens es maledicere, ego uero tua maledicta contemnere." Sed illud Socratis tanto maiore excipitur laude quanto in grauiore exhibitum iniuria.

habemus, quem uestra furia uel insania nequit attingere. Qua ex re haud mediocre solacium capiebant, ita ut inter acerrima tormenta saeuissimosque cruciatus cernentes carnifices suos incassum furere in risum erumperent ac unde tristitiam capere credebantur, inde solacium ingens suscipiebant. Hinc illa Laurentii in uesaniam regis insultatio fuit qua dicebat dum in craticula ureretur: Assatum est; uersa et manduca .

quem probatus fuerit, accipiet coronam quam repromisit deus diligenti se. Idcirco et ipse dicebat: Si contolerabimus, et corregnabimus. Vnde et Iacob monet dicens: Omne gaudium existimate, fratres mei, quom in uarias temptationes incideretis scientes quoniam tribulatio patientiam operatur, patientia spem, spes uero reddit opus perfectum.

Pleni sunt sacri codices talibus consolationibus et huic tamquam potissimo consolationis innituntur loco. Et certe haud mediocris est momenti. Vnde et uulgo ad consolandum uel se uel alium usurpatur: Veniet mors quae adaequabit omnia nosque his exsoluet malis. Proinde et multi uehementioribus calamitatibus concussi apprime exoptant mortem putantes per eam uniuersis suis

amaritudine animae sunt, qui expectant mortem et non uenit, quasi effodientes thesaurum gaudentque uehementer cum inuenerint sepulchrum. Vnde plerique tenerioris sensus et malorum impatientes mortem sibi ultro propriis arcesserunt manibus ac summa impietate dolorem depellere sunt conati; ut Cato Vticensis, Dido, Sardanapalus, Nero, Demosthenes, Hannibal

horum quoduis, si se a corpore auellere uellet, nonne aperta illud iniuria afficeret? Qua de re sancitum est in omni re publica ne cui liceat potestate priuata quenquam occidere etiam facinorosum quantumuis aut sceleratum. Vnde liquet nemini etiam nocenti licere se ipsum interimere, quanto magis insonti! Quod etiam theologorum non minus efficaci astruitur ratione. Etenim

ipsum offenderes subtraxisse, quia non est pecudis de se ipsa iudicare ad quem usum domino sit, sed pastoris; et figulus uasa probat et usibus quibus lubet accommodat . Vnde nequeo satis demirari illorum ingenia qui tantis laudibus ac praeconiis factum Lucretiae, Catonis, ceterorumque quos nominauimus, efferunt et commendant atque illud magnanimitati et constantiae tribuunt quod est ignominiosissimae

sunt, praecipue autem propter terrorem quem incutit mentibus humanis. Est enim ita natura comparatum ut fortior dolor minorem excludat et leuia mala in conspectu sileant grauiorum. Vnde tenuiora leuius portantur quom difficiliora recordamur. Hinc maerentem sapientissime monet Isidorus dicens: Versetur ante oculos tuos imago futuri iudicii;

I.6.13 Sane Xenocrates pro Xenocrates uero | cf. Val. Max. 4 3ext 3 I.6.17-18 omnibusque... Vnde pro multis pretiosiora quam ipse, qui rogabat, habebat. Itaque I.6.23 Sen. de rem. fort. 16,1

III.4.2 quęcumque ex quę III.4.3-4 in V1 in margine, fortasse manu ipsius auctoris, adscriptum, paulo aliter: Vnde Isac, ut refert Iosephus, uidens se tam dei quam patris uoluntate ad mortem deposci, confirmato ac magno animo... o pater... et non minus parentes quam se prudentissimo dicto consolatus est.

addidit IV.21.18 fortior... minorem ] fortior minorem dolorem V1 IV.21.19 Hinc pro Vnde ] Quare sic V1 IV.21.19 Isid. syn. 47-50 IV.22 titulum e V1

cognovisset, sane pro eo, ac debuit, maestus aliquandiu, et animi dubius permansit. Verebatur siquidem inter alia id potissimum, ne sanctum fidei ab illo viro ingenti spiritu et satis amplo conatu inchoatum tepesceret. Nesciebat, qua iam ulterius fiducia caeptam expeditionem prosequeretur, eo, unde promissa expectabantur subsidia, qui belli sibi et suscipiendi gravissimus auctor fuerat, et suscepti certissimus adiutor fore sperabatur, extincto, cum interim longe iucundior fama insonuit Paulum Secundum cognominis Petri cathedram obtinuisse. Quo nuncio quasi vespertinum fletum matutina

in mea iura manus?
83  Parce, Venus, meus ille, meus. De matre cadentem
84  Prima tuli manibus sustinuique meis.
85  Prima sacrum tinxi pectus moresque pudicos
86  Totque animi dotes ingeniumque dedi.
87  Vnde suis illi grauitas maturior annis?
88  Vnde sonor sonus tenero tantus in ore fuit?
89  Scilicet illa fides atque illa modestia praecox
90  

ille, meus. De matre cadentem
84  Prima tuli manibus sustinuique meis.
85  Prima sacrum tinxi pectus moresque pudicos
86  Totque animi dotes ingeniumque dedi.
87  Vnde suis illi grauitas maturior annis?
88  Vnde sonor sonus tenero tantus in ore fuit?
89  Scilicet illa fides atque illa modestia praecox
90  Tantaque te probitas erudiente uenit!

prudentiam illi et uires ante aetatem non nisi diuinitus subministrari. Quas ob res omnibus carus, omnibus dilectus esse coepit, praecipue autem ipsi auunculo suo, qui diuina eius indole mirifice delectatus piissimo sanctissimoque eum amplectebatur affectu. Vnde sibi curandum statuit ut tam excellens ingenium per bonas artes excoleretur. Itaque docto cuidam grammatico Latinis eum litteris Vicheriae imbuendum tradidit, quibus mira celeritate perceptis mox Ticinium, deinde Patauiuum, subinde Venetias, Bononiam,

ferme principes terrarum uentitare solent, non talem esse suppellectilem, non talia exstare palacia, quibus eos summus pontifex et suscipere honorifice posset et pro sua ipsorumque dignitate splendide honorare. Vnde et in hos usus omnia illa se comparare affirmabat, nec sibi, sed summis pontificibus, quicquid praeparabat, componere. Affluebant quotidie opes et ab omnibus ferme Christianis principibus magni prouentus ultro offerebantur; quos licet ipse in illos, quos

illeque se uicisse putabat qui plurima in eum ornamenta contulisset. In quibus acceptandis adeo prudens temperamentum inibat ut, cum omnium communis esset amicus, singuli tamen sibi eum uendicasse putabant. Vnde sua illi negotia credebant, et rerum omnium summam fidei ipsius ultro committebant. Fallebat neminem, et communem rem gerendo singulorum tamen uidebatur aduocatus. Secedebat bis terque per diem in cubiculum aut in aliquem secretiorem locum in quo ad multam horam deambulando summas

quadraginta milibus ducatorum de propriis facultatibus redemptam imperio ecclesiae restituit. Cuius exaugendi tanto flagrabat studio ut ne minimam quidem eius particulam deperire pateretur. Vnde urbem illam magis ecclesiae quam fratris gratia uoluit uendicare. Porro iustitiam ipsius ex illo spectare licet quod in tanta rerum potestate constitutus nemini uim attulit, nullum uiolenter oppressit. Vnde et uicario illi Imolae, quamuis de ecclesia male merito, non solum

flagrabat studio ut ne minimam quidem eius particulam deperire pateretur. Vnde urbem illam magis ecclesiae quam fratris gratia uoluit uendicare. Porro iustitiam ipsius ex illo spectare licet quod in tanta rerum potestate constitutus nemini uim attulit, nullum uiolenter oppressit. Vnde et uicario illi Imolae, quamuis de ecclesia male merito, non solum uictum, sed nihil prioribus minores fortunas dari curauit. Quattuordecim enim milia ducatorum accepit, et

licet nonnumquam domesticorum amicorumque euictus precibus aut litteris aut nunciis multos iudicibus commendaret, id tamen citra cuiusque iniuriam fieri uolebat. Vnde et cum a gubernatore urbis aliquando interrogaretur quidnam de illis, qui iniustam causam fouentes tamen ipsius nomine commendabantur, Illud inquit ut iustitiam mearum precum gratia minime uioles, nec secus feceris etiam si te germanus

Nec hostis interea cessabat: nam quae apud nos agebantur a transfugis edoctus erat. Igitur ad radices montis, quo Georgius uenturus erat, duodecim milia lectissimorum equitum cum duce Cansabego opponit, pontemque duplici praesidio muniit. Supra oppidum, unde Leonardi classem uenturam timebat, minores bombardas in ripa fluminis disposuit, sagittariis caeterisque militibus, qui nostros missilibus tormentis excussis propellerent, locum muniuit.

O, Iacobe, modis numina digna tuis! In Iacotinum pessimum poetam
Quod rudunt, quod olent Iacotini carmina uatis
Et quod desipiunt, quęritis unde uenit?
Pro Baccho caprum, pro Phoebo stultus asellum,
Mentem pro Musis inuocat ille Malam. In criticum suorum scriptorum
Cur mea scripta notant

Narcisi nocuere falsi
2.8.4   Sed mihi uultus.
2.8.5   Ipse dum forma capior tenella
2.8.6   Basium forme cupiens, sed unde
2.8.7   Osculum figo penitusque uano
2.8.8   Rumpor amore.
2.8.9   Ergo non urna premor ipse foeda,

capillo,
2.9.32   Quem ferit aspirans saepius aura leuis.
2.9.33   Hoc seges in campo surgit pulcherrima uisu,
2.9.34   Vnde corolla tibi texitur, alma Ceres.
2.9.35   Hoc tumet in campo perpulchris uua racemis;
2.9.36   Nascitur hic nectar, candide Bacche, tuum.

Primus Pythagoras animas dixit esse immortales 151 . De animę origine 163 . Quare facit animas Deus iis quos nouit cito morituros 165 . De origine eius et unde culpam contraxit 168 . Animę custos angelus 170 . Anime principale in corde 187 .
Appetitus. Qui concupierunt

Habitaculum Antonii lepide describit 240 . BIBLIA
Agricola. Paradisus uoluptatits in quo lignum uitę, lignum scientię et mali, unde fluunt Phison, Gyon, Tygris et Euphrates 1 . Cayn agricola, Abel pastor ouium 1 . Sementis, messis, frigus, ęstus, estas, hyems etc. 2 . Noe agricola

Mestra, quia pater eius Erysichthon lucum Cereris deuastauerat, aduersa passa est, et ambo pene fame confecti VIII . Glauci piscatoris pisces capti et in terram expositi, recuperato spiritu rursum in pelagus prosilierunt, unde extracti fuerant XIII . Socii Vlixis quanta passi sunt apud Lestrigonas et a Cyclope Antiphate et a Circe, tandem liberati ab Vlixe XIIII .
Ars.

Item Ęgyptii 98 . Quare aquis sapor uarius? 98 . Quę indurat in saxum. Oceanus. Quare quędam aqua caleat, quędam est mortifera, ut Stix in Arcadia etc. Quę flumina ęstate augentur. Vnde diluuium. Danubius. Maria paria esse terrę celsitudine 99 . Diluuium 100 . Cur Nilus ęstate abundet 100 . Grando. Quare hieme ningat, non grandinet

Ab animo sensus gestusque et sermo. Rex noster est animus 57 . Animarum ęternitas ex consensu hominum 58 . Nos animum habere nos scimus, quid sit animus, ubi sit, qualis sit et unde, nescimus 61 . Bonum hominis animus emundatus ac purus 63 . Habitaculum. Amęnę ciuitates vitandę 17 . Locus etiam non nihil confert moribus

infinitum 433 . Quomodo intelligitur animas esse ante corpora. Figura animę apud Platonem 433 . Angelos et animos non semper fuisse. Animę creantur quotidie 435 . Vnde anima descendit in corpus. Corpus animę ęthereum et immortale. Zoroaster grammaticus: Ne foedes spiritum neque in profundum exaugeas quod est planum. Qua parte cęli animę creantur, qua ue descendunt 436 . Quando infunditur in corpore

propinquorum, sed propriis uiribus nitendum 20 . Coruus auxiliatus est Valerio cum Gallo pugnanti 53 . Auaritia quomodo corpus animumque uirilem effeminat 21 . Parcus unde denominatus sit 27 . Fabricius Luscinus Publio Cornelio Ruffino, auarissimo homini inimicus erat, et tamen ei in petendo consulatu fauit, quod bellator bonus esset. Et mirantibus, cur id egisset, "malo", inquit, "compilari quam uenire"

VITĘ PLVTARCHI
Agricola. Plantandi ratio a Solone constituta 23 . Cato senior pascuum et seminarium agrum quam floreum et irriguum maluit 91 . Vnde illud Ouidii: Luxuriat Phrygio sanguine pinguis humus 135 . Amicicia inter Theseum et Perithoum 4 . Lex Solonis sine filiis decedenti ius constituendi hęredis, quem uellet, concessit, pręferens

Abiit iterum trans Iordanem, ubi erat Ioannes baptizans, et mansit illic, id est transiit de Iudea ad baptizatos ex gentibus X. Iam uos mundi estis propter sermonem, quem locutus sum uobis. Augustinus: Accedit uerbum ad aquę elementum et fit sacramentum. Vnde ista tanta uis aquę, ut corpus tangat et cor abluatur, nisi faciente uerbo, non quia dicitur, sed quia creditur XV.
Benedictio. Sanctifica eos in ueritate; sermo tuus ueritas est etc.

comminuto usus est. Cibo et potu uix V uncias appendentibus, nunquam ante solis occasum nec diebus festis nec in grauissima ualitudine soluit ieiunium 237 . Ieiunia moderata in Nepotiano 258 . Vnde habet ieiunorum auctoritatem quadragesima 291 . A uino abstinendum seruantibus castitatem 306 .
Contemplationis dulcedinem circa diuina effert et quid ipse in se sit expertus

Aemilius in morte filiorum 324 . Tiberius Iliensium legatis ad se consolandum sero missis quid responderit 412 . Circumcisionis causa 7 . Vnde circumcisio 14 .
Corpus. Capita Ęgyptiorum duriora perficis 98 . VALERIVS MAXIMVS

De simulachris deorum quam uana sint 139 . Tu autem, Deus noster, suauis et uerus es, patiens, et in misericordi a disponens omnia. Tu es, Domine, qui uitę necisque habes potestatem, et deducis usque ad portas mortis et reducis. Vnde idolorum origo. Melior est homo diis quos colit. Nosse Deum consummata iustitia est 140 . In manu Dei potestas terrę. Omnia nuda et aperta oculis eius. Vię illorum coram illo sunt semper, et non sunt absconsę ab oculis eius. Non est

surdi audiunt, mortui resurgunt, pauperes euangelizantur. Confiteor tibi, Pater, Domine cęli et terrę. Omnia mihi tradita sunt a Patre meo. Nemo nouit Filium, nisi Pater XI. Iesus autem sciens cogitationes eorum. Prędicit de sua resurectione exemplo Ionę XII. Mirantur unde huic sapientia et uirtutes XIII. De V panibus V milia hominum saciat. Venit ad discipulos? ambulans super mare. In naui adorantes eum dicunt: Vere Filius Dei es. In Genezareth infirmi tacta fimbria sanatur XIIII. Secus mare Galileę in monte sanat mutos, cęcos, claudos,

Templa sine imaginibus erigebantur 17 . Vestę templum rotundum. Libitina dea inspectrix eorum quę mortuis pręstantur 17 . Ianus quare biceps 18 . Iupiter Feretrius unde 65 . Deus Adranus in Sicilia maxime cultus 97 . Apud Lacedemonios templa affectibus dicata: timori, morti, risui 108 . Duo rerum principia: Deus atque hyle iuxta

obliuionem inducunt Dei 50 . Diuitię tuę et thesauri tui et multiplex instrumentum 74 . Ptolomeus Philadelphus Berenicen filiam Antiocho uxorem dedit cum infinitis milibus auri argentique dotis nomine, unde dictus Pherno phorus, id est dotalis 137 . Non potestis Deo seruire et mamonę 147 . Diues difficile intrabit in regnum cęlorum 166 .

Terra Mater. Minerua 13 . Iuppiter. Sol. Luna 15 . other. Saturnus. Dii alii 16 . Satyri. Sol. Luna 17.18. 19 . Vnde credita multitudo deorum 27 . Mortales 30 . Ligna et lapides 32 . Ex motu cęlestium futura pręuidebant 32 . Diuersa de

Dii selecti 45. 46 . Hercules. Lares. Genii. Ianus. Terminus. Iouis et Iani comparatio 47. 48 . Mercurius, Mars 48 . Apollo, Diana, Vesta, Iuppiter, Iuno, Minerua. Vnde de diis error inoleuerit. Saturnus. Cereris sacra. Liberi sacra. 49 . Neptunnus, Salatia, Venilia, Terra, Tellus 50 . Liber, Atys. Matris Magnę sacra. Iuppiter, Saturnus

Manicheo fuisse prędictum VII. Cathafrigę uero id sibi tribuunt VII. Solem istum uisibilem oculis carneis Christum esse putant. Manichei contra Legem VIII. Dicunt esse quandam naturam mali et gentem tenebrarum cum principibus suis, unde diabolus originem ducit et hinc ducere originem carnem nostram aiunt, secundum illud: Vos ex patre dyabolo estis. Iterum VIII. Contra eos, eo quod unum ouile et unus pastor sit Noui et Veteris Testamenti X. Mathematici Priscilianistę nasci

quod de cęlo corpus attulerit. Ioannis VII.VI. Nestorius hominem tantum de Virgiine natum, quę uerbum Dei non in unitatem personę, sed in societatem separabilem recepisset I. Geminam personam dat Filio. Lucę V. Nestorius unde subuercus sit. Ioannis I. Dixit, quod Iesus in uirtutibus crescebat et proficiebat III. Dixit Christum prius fuisse hominem, postea assumpsisse diuinitatem VI. Quod in simplici homine Dei Filius habitabat

nolle nisi iis qui similiter egrotant. Quasi hi soli, ut pote mali non ignari, ignoscant, siquis cruciatu compulsus et loqui et agere cuncta non dubitet 157 . Corporis uita animę mors 236 . Frigus et rigor unde in membris 258 . Vnde nascantur morbi 261 . Grauissimi pessimi 261 . Sacer morbus. Febres. Melancholici.

non ignari, ignoscant, siquis cruciatu compulsus et loqui et agere cuncta non dubitet 157 . Corporis uita animę mors 236 . Frigus et rigor unde in membris 258 . Vnde nascantur morbi 261 . Grauissimi pessimi 261 . Sacer morbus. Febres. Melancholici. Hic humor frigidus est, siccus et ater

Inter enygma et parabolam 256 . Epistola. Quattuor epistolę Pauli de carcere scriptę 252 . Emptio. Quid sit pignus? Quid arabo 221 . Institores unde dicti 265 . Exemplum. Ne emuleris hominem iniustum nec imiteris uias eius 261 . Quo quis utitur, ei similis efficitur 269 . Pro iusto datur impius et pro recto

inuestigabiles diuitias Christi etc. III. Donec occurramus omnes in unitatem fidei et agnitionis Filii Dei, in uirum perfectum, in mensuram ętatis plenitudinis Christi etc. IIII. AD PHILIPPENSES: Nostra conuersatio in cęlis est, unde et saluatorem expectamus Dominum nostrum Iesum Christum, qui reformabit corpus humilitatis nostrę conformatum corpori claritatis suę, secundum operationem qua etiam possit subiicere sibi omnia III. AD COLOSSENSES: Cum autem Christus

ipsa lucentem atque gau dentem propria, tum ipsum gaudium ueritate propria lucens. Verę res in mundo inuisibili, cętera earum umbrę 363 . Zoroaster grammaticus: Ascendendum tibi est lumine ipsum et patris radios, unde infusa tibi est anima multo mentis lumine circumfusa 386 . Idem grammaticus: Quoniam anima per potentiam patris fit ignis splendidus, dominetur in te immortalis profunditas animę, et oculos omnes una tolle in altum

Furtum pecunię 319 . Lex de furtis et rapinis 319 . Qui rem furto sublatam recipit sciens, in eadem culpa sit qua ille qui furatus est 321 . Frigidum. Tremor et rigor unde in homine 258 . Fama. Ignauissimi nihil curant, quę sit de ipsis futura opinio; probatissimi curant, ut in futuris sęculis homines de se benelouentes audiant 330 . Filii quare non appetendi

Fortuna. Fortunę circus 17 .
Furtum. Amasis lex, ut quisque apud pręsides monstraret, unde uiuere; qui id legitime non ostenderet, morte mulctaretur, creditus ex furto uiuere 35 . BASILIVS MAGNVS Quęre alphabetum in fine eius operis.

non poterimus 337. Omnia possum in eo qui me confortat, Christo 351. Ita libertas arbitrii reseruanda est, ut in omnibus excellat gratia Saluatoris 358. Non solum opera, sed et uoluntas nostra Dei nititur auxilio 366. Nec penitentiam agere possumus nisi per gratiam. Vnde propheta: Conuerte me, Dominę, 1 et conuertar 376. Templum Dei estis 378. Gratia Dei 379. Gentiles conuersi 14. Allophili, id est alienigenę 61. Gentium uocatio 80,297. Gentes crediderunt 91. Ionas dolet,

non enim sciunt quid faciunt XXIII. / Ignorantia. Qui non cognouit uoluntatem Domini, et fecit digna plagis, uapulabit paucis. XII. Is qui quinque paria boum emit, est qui naturam intellectualem contemnit et sensibilia sequitur. Vnde incorpoream naturam comprehendere non potest XIIII. Infernus. Sicut bona cęlestia uerbo explicari non possunt, ita nec inferorum supplicia. Cum autem ignem audis, aliud quiddam coniicere debes ex eo quod additur inextinguibili III. Diuersę penę diuersis

et furore feliciter usus 36. Intemperantia fingit sibi perpetuam felicitatem suam 48. Inconstantia. Achilles Homericus modo pronus, modo supinus, in uarios actus se se componens 72. De uagationibus citra propositum. Leuitas nusquam se continens 74. Vnde sit ista inconstantia? Nemo proponit sibi quid uelit, nec si proposuit, perseuerat in eo 8. Male uiuunt, qui semper uiuere incipiunt 9. Inconstantia uitam breuiorem facit 12. Obserua, an hodie uelis, quod heri etc. 13.

Iustitiam esse uera fateri ac debitum unicuique reddere. Hoc confutatur 189. Non oportere reddi furioso arma nec eidem omnia uera dicere 190. Iustum ergo esse tribuere quod cuique conuenit 190. Vtrum extrema iniustitia extrema iustitia utilior sit 193. Iustitia unde orta sit 194. Iustorm pręmia a diis et iniustorum poena 195. Vter sit beatior, qui uideatur iustus an qui sit 195. Quisque nostrum, cuius singulę animę partes quod suum est agunt, et iustus erit et sua peragens. Iustitia sua agens circa actionem interiorem 208.

Mater autem, quam huiusmodi ducere potuit etc. Denique ait: Me autem ex me ipso intuere 43. Democritus: Veni, inquit, Athenas, et nemo me cognouit 92. Ignauus. Diogenes reuertebatur ex Lacedemone Athenas. Interrogatus, quo et unde: A uiris, inquit, ad mulieres 59. Incertum. Aristo Achademico cuidam quicquam se comprehendere neganti: Ergo ne, inquit, hunc iuxta te sedentem non uides? Negante illo: Quis ergo te, inquit, excęcauit? Quis ipsa lumina abstulit? 77. Xenophanes ait: Quid nam

tacuerint, lapides clamabunt 124. Sela, diapsalma, id est semper ęternum 127. Historia sępe metaphorice texitur 132. Rhamnus plena sentibus pungens simul et urens 134. Defìcere quattuor modis intelligere 135. Iona columba uel Gręcia, unde Iones 141. Aurum, sensus 157. Obscuritas 160. In pręceptis quę ad uitam pertinent et sunt perspicua non debemus quęrere alegoriam, ne iuxta comicum nodum / quęramus in scirpo 164. Explanatio laci uisa, tricę

non retinet, alterum uolentem manere non repellit. Rursum illum reuertentem suscipit, nemini tollens arbitrii libertatem XV. Lectio. Pręceptor, per totam noctem mundanę scientię laborantes nihil cępimus. In uerbo autem tuo laxabo rethe, id est in profundo sacrę Scripturę. Vnde tanta piscium copia hauritur, ut ambę nauiculę impleantur, altera dilectionis Domini, altera promimi V. IOANNES Liberalitas. Vngit pedes Iesu qui sequitur uestigia eius. Capillis tergit qui habens superflua

talis nunquam prudens euadet 332. Voluptas corporis non implet animum 410. Libido. Venereę uoluptates ingentissime omnium existimantur, nullius intelligentię compotes 37. Nulla uoluptas neque uehementior neque furiosior 201. Vnde sperma? Vnde auiditas libidinis 263. Coitus uehemens appetitio 293. Amator formę nullum animo amati prębet honorem. Propter Venerem mortem sibi consciuerunt Thyeste, Edippodes , Machareus. Abstinendum a maribus 302. Libido. Oblectationem

nunquam prudens euadet 332. Voluptas corporis non implet animum 410. Libido. Venereę uoluptates ingentissime omnium existimantur, nullius intelligentię compotes 37. Nulla uoluptas neque uehementior neque furiosior 201. Vnde sperma? Vnde auiditas libidinis 263. Coitus uehemens appetitio 293. Amator formę nullum animo amati prębet honorem. Propter Venerem mortem sibi consciuerunt Thyeste, Edippodes , Machareus. Abstinendum a maribus 302. Libido. Oblectationem Veneream seruilem

foribus et tectis priuatim faciendis terebra tantum ac securi utendum, aliis instrumentis abstinendum statuit 81. Libido. Quid est quod Larentiam, uulgatissimum scortum, tantopere uenerantur 77. Quid est quod Vestales incesti conuictas uiuas defodiunt 81. Spurius unde sit dictus 82. Chalcedonię mulieres alienis uiris occurrentes alteram maxillam aperiunt 86. AVLVS GELIVS
Lis. Solonis lex Athenis: Qui dissidente

39. Helenę raptus 40. Dauid arsit Bersaben 51. Ammon uitiata Thamar interficitur 52. Absalon in patris concubinas 52. Mos apud Cyprios uirgines prius quam nuberent prostitui 54. Roboam duodeuiginti uxores habuit 58. Vnde Parthenię 71. Candaules iactans se de uxoris forma, cum nudam amico ostendisset, ab eodem occisus est illa ex indignitate instigante 73. Periander Lysiden uxorem in pellicis gratiam interfecit. Cum matre concubuit 82. Pinaria prima Vestalium ob incestum necata 84.

cum matribus coeunt. Paupertate adacti filias prostituunt 91. Gens ad Caucasum, quę pecorum ritu in propatulo coeant 93. Massagetę sine pudore concumbunt 94. Lucretię stuprum 97. Cambyses sororem sibi matrimonio iunxit 99. Thraces non asseruant uirgines, unde facilis cum his uiris congressus. Darii legati in Macedonia libidine pene perierunt 111. Opia Vestalis damnatur 124. Item Vrbina Vestalis 125. Periclis cum sorore incestus 136. Appii in Virginiam 144. Alcybiades Lacedemoniis inuisus ob adulterium cum

296. Publica lętitia ex interitu Carthaginensium 332. Lectio. Non permissum gentihbus Hebraicam historiam tractare 2. Qua litterarum forma sint Ethiopes usi 11. Apud Egyptios bipartitus litterarum usus, prophanus et sacer 14. Vnde litterę in Greciam 24. Locus. Niniues urbis conditio 4. Babylonis apparatus 5. Indię situs 5. Athlas nxons. Ehiopię situs 11. Athenę unde dictę 14. Columnę Herculis 32, Sicani, Siculi, Scylla, Carybdis 33. Delmatie fines

sint Ethiopes usi 11. Apud Egyptios bipartitus litterarum usus, prophanus et sacer 14. Vnde litterę in Greciam 24. Locus. Niniues urbis conditio 4. Babylonis apparatus 5. Indię situs 5. Athlas nxons. Ehiopię situs 11. Athenę unde dictę 14. Columnę Herculis 32, Sicani, Siculi, Scylla, Carybdis 33. Delmatie fines 66. Thebę gyptiacę 99. Sami descriptio 100. Ponti descriptio 105. Delos 121. Naxus. Euboia 122. Thermopylę 129.

descriptio 105. Delos 121. Naxus. Euboia 122. Thermopylę 129. Andrus insula 132. Sicilia 167. Locorum iniquitas 225. Canis capita tumuli quidam 308. Thermopyle. Gręcia 313. Olympi situs 323. Vnde Bithinia. Bithinię et Paphlagonię situs 351. Fortunatę insulę 357. Vbi sint Nabathei 363. Italię desciriptio 408. VALERIVS MAXIMVS Lis. Quę mulieres apud magistratus pro se uel pro aliis causas egerunt, liber

uiuus leone mortuo. Post mortem non est locus operandi 134. / Quoniam morieris et plangeris, memento igitur antequam rumpatur colligatio animę et corporis et recurrat iudicium et conteratur cor et refringatur caput et reuertatur puluis in terram suam, unde erat, et spiritus redeat ad Deum qui dedit illum 135. Iustus, si morte pręoccupatus fuerit, in refrigerio erit. Raptus est, ne malicia mutaret intellectum illius. Placita enim erat Deo anima eius etc. 137. Mors impii 137. Tetigit autem et iustos tentatio

ad diemmalum operatus est Dominus 128. Impius. Iniquus 130. Iniquitas et potentia. Iniquus 131. Malus. Impiorum dominatus. Iniquus 132. Iniustus iumento similis 133. Iustus perit, impius uiuit. Impius. Non est bonum impio etc. Vnde corda hominum implentur malicia 134. Anima maliuola. Excęcauit eos malicia eorum, nescierunt sacramenta Dei 137. Nationes enim iniquę dirę sunt consummatitionis 137. Homo per maliciam occidit animam suam. Semper pręsumit sęua perturbata conscientia 140. Ve

Ex abundantia cordis os loquitur XII. Exiit qui seminat seminare semen bonum. Semina ceciderunt secus uiam, in petrosa in spinis, in terram bonam. Scriba doctus in regno cęlorum similis patrifamilias, qui profert de thesauro suo noua et uetera XIII. Ioannes Baptista arguebat Herodem regem XIIII. Vnde nobis in deserto panes, ut saturemus turbam? Quos tamen habemus, iubet Dominus dare ipse facturus incrementa frugum, ut sufficiat multitudini XV. Operarii in uinea Domini XX. Ite in castellum, quod contra uos est, asinam soluite etc. Discipuli superponunt uestimenta sua et Dominum

accedat, ea deinde adueniente perturbetur 177. Cygni morti proximi dulcius canunt 180. Socrates moriturus fìlios ac mulieres amoueri iussit, ut expeditius accederet ad uenenum 185. Menexenus de oratione funebri 186. Finis post senectutem unde. Mors leuissima senum 261. Laudatio in funere 296. Testator. Lex testamenti condendi. Intestatus 316. Quare animi a corporibus inuiti discedant. Qui hinc decędere gestierunt. Meditatio mortis. Cruciatus in morte 430. Mendacium. Quod etiam qui mentitur

id est artifices Bacchanales apellamus, improbis esse moribus consueuerunt 119. Mulcta. Attilii Reguli a Carthaginensibus capti supplicia 39. De quorundam supplicio 56. Mulcta suprema, mulcta minima 63. Mulcta unde dicta 64. Lictor unde dicitur. Viator inter lictores 69. Contra legem talionis 117, 118. Acerbitas plerunque ulciscendi malefìcii, bene atque caute uiuendi disciplina est 118. Militaris uirtus. Sicinius Dentatus ob fortitudinem appellatus Achilles

apellamus, improbis esse moribus consueuerunt 119. Mulcta. Attilii Reguli a Carthaginensibus capti supplicia 39. De quorundam supplicio 56. Mulcta suprema, mulcta minima 63. Mulcta unde dicta 64. Lictor unde dicitur. Viator inter lictores 69. Contra legem talionis 117, 118. Acerbitas plerunque ulciscendi malefìcii, bene atque caute uiuendi disciplina est 118. Militaris uirtus. Sicinius Dentatus ob fortitudinem appellatus Achilles Romanus etc. de illo

uidetur, sed ubi pedem intus premat, solus scio et sentio 101. Cleomenis in uxorem charitas 110. Tyberius Gracchus anguibus diuersi sexus pręhensis, alter interfici haruspicum responsis iuberetur, marem occidi iussit, cum mas sibiipsi mortem portenderet, femina uxori 113. Vnde Thalasius in nuptiis inuocari coeptus 30. Pompeius improbe Antistiam repudiauit, ut Emiliam ducat 31. Alexander Roxanen in matrimonio ductam non nisi omnibus solenni ritu peractis attigit, cum tamen eam arderet 47. Lepidam Scipio repudiauerat, sed

in corde 432. Psallite in cithara 432. Laudent nomen eius in choro 435. In timpano. Inter cytharam et psalterium 435. Mors. Morticinum 28. Poliandron 95, 96. Mortuo homini impio nulla erit ultra spes 266. Ad locum unde exeunt flumina reuertuntur 290. Mors communis 292. Quare uita breuis homini 294. Mors ignobilis 297. Mors resoluit libertatem animę 298. Vitę mortisque arbiter Deus 301. Mors communis 301, 302. Ante quam rumpattur

utilitatem eius qui mulctatur 86. Mensura. Telentum. Siclum 62. / Magister. Quomodo pueri erudiendi 79. Nolite sanctum dare canibus 80. Pueri exercendi 81. Malorum causa non est materia 47. Vnde mala oriantur 47. Militaris uirtus. Mortui pro patria 87. Medicinam inuenerunt Egyptii 65. Mores diuersarum gentium 38. Musica. Tyreni tubam, Phryges fistulam inuenerunt. Harmonia. Decacordium. Sambuca 65. Quales

genera 78. Natura progressionibus perficit. Natalis. Non recte coli natalem eo quod sępius esse non possit, qui semel fiiit 33. BEATVS HIERONYMVS IN PARTE PRIMA
Natura. Vnde ingeniorum diuersitas 166 .
Numerus XXX, LX, C in Euangelio 155 . Numerus impar. Numero Deus impare gaudet 159 .

simplici sacra scribuntur eloquia 49. Quod eloquentia seruit sęculo et interdum ex industria impugnat ueritatem 99. Cyprianus ingenio facili, copioso, suaui et, quę sermonis maxima est uirtus, aperto 100. / Vnde homines muti fiant 195. De obscura uocis ratione 198. Honor. Ambitio 148. Homo uerissima Dei imago 28. Quare homines igne, cętera animalia aqua magis utantur 39. Homofactus propter beatitudinem, animalia propter hominem 41, 42.

multorum beneactorum meritum perdiderunt, et peccatum sępe non uideri esse peccatum 123 . Procliuis est emulatio malorum 128 . Vindicta Dei eo grauior quo tardior 151 . Vnde sit quod ad omne peccatum ue erubescimus uel timemus 175 . Qui peccarunt uoluntate propria? Symeon, Leui etc. Peccandi consuetudo difficultatem adducit benefaciendi

disperdam nomina idolorum de terra et pseudoprophetas et spiritum immundum. Qui conuerti noluerint, non erit super eos imber, sed erit ruina etc. 215 . Laborare fecistis etc. contra negantes in Deo iustitiam uel prouidentiam. Vnde dicunt: Vani sunt qui seruiunt Domino 216 . Filii Israel susceperunt ritus gentium inuidentes felicitati eorum. Scripsit Antiochus in omni regno suo, ut omnes idolis sacrificarent, recusantes uero morerentur. Posuit idolum desolationis

Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum cęlorum. Ne solliciti sitis quid etc. Nolite solliciti esse in crastinum, id est in futurum VI. Nolite possidere aurum etc. X. Filius hominis non habet, ubi caput reclinet VIII. Non habuit Domi nus, unde didracmam solueret XVII. Quamdiu fecistis uni de his fratribus meis minimis. Fratres suos uocat pauperes XXV. Domino non fuisse domum neque tugurium, neque discipulis patet, quia interrogant: Vbi uis paremus tibi comedere pasca? XXVI. Dominus in alieno

quęcunque petieritis in oratione credentes, accipietis XXI. Veh uobis qui comeditis domos uiduarum orationes longas orantes XXIII. Orate, ut non fiat fuga uestra hyeme uel sabbato XXIIII. Orati o ad laudem Dei unguentum effusum super caput Domini. Solitudo requiritur orationi, unde dicitur: Sedete hic, donec uadam illuc et orem. In monte orauit, ut oremus pro cęlestibus. In uilla orauit, ut orando humilitatem seruemus. Procidit in faciem suam orans. Non sicut ego uolo, sed sicut tu. Vigilate et orate, ut non intretis in tentationem XXVI. Orauit tertio

pręsepio, quia non erat ei locus in diuersorio. Par turturum uel duo pulli columbarum oblatio pauperum erat. Cum hac oblatione Iesus pręsentatur in templum pro nobis pauper factus, ut nos diuitiarum glorię suę faceret participes II. Apostoli reficiunt retia, quia non habent, unde noua parare possent V. Beati pauperres, quia uestrum est regnum Dei VI. Pauperes euangelizantur VII. Nihil tuleritis in uia, neque uirgam, peram, panem, pecuniam, duas tunicas IX. Nolite portare sacculum, neque peram, neque calciamenta X. Nolite solliciti esse

manus, purificate corda, miseri estote, lugete et plorate. Humiliamini in conspectu Domini, et exaltabit uos IIII. APOCALYPSIS: Siquis audierit uocem meam et aperuerit mihi ianuam, introibo ad illum et cenabo cum illo III. Memor esto itaque, unde excideris, et age penitenti am, et prima opera fac. Sin autem, uenio tibi et mouebo candelabrum tuum de loco suo, nisi penitentiam egeris II. Hi qui amicti sunt stolis albis uenerunt de tribulatione magna et lauerunt stolas suas, et dealbauerunt eas in sanguine Agni

dedit 1 . Philosophi officium. Quid sit philosoph ari? 2 . Quę oportet philosophum discere 2 . In sophistas 9 . Tragedia unde sumpsit initium 19 . Parmenides de uno rerum omnium principio 22 . Poetici, id est diuini furoris species IIII. Rhapsodus, id est recitator interpresque et cantor carminum

Voluptas dolorque uehemens morbus animę grauissimus est 262 . Sunt natura maxime humana uoluptates, dolores, cupiditates 285 . Sępe nobiscum irascimur, dolemus, gestimus nulla causa prouocati. Vnde hoc? 402 .
Pudor. Vbicunque pudor, ibi et timor 21 . Pudor uel timor infamię 271 . Pudore coguntur ciues recto

Patrię commoda 126 .
Peccatum. De primorum parentum culpa et poena 43 . Vnde ad hominem peccata perueniant 179 . Parsimonia qualiter uitium esse possit 137 . Passio Christi 81 . De eadem quomodo summam uirtutem contineat et ueram sapientiam et

dixere breuem uiam. Zenon, cum oraculum consuluisset, quo pacto optime uiuere posset, respondisse deum: Si mortuis colore concors esset. Quod ille cum intellexisset, se ad legendos antiquorum libros magno contulisse studio 63 . Stoici unde dicti 63 . Zeno: Liberali ac nobili ingenio si adiiciatur modica exercitatio neque desit pręceptoris copia, mature ad perfectam euadit uirtutis frugem 64 . Dicebat ad perceptionem disciplinarum nihil

Qui suam culpam in Deum referunt, dicunt: Quare errare nos fecisti etc. non quo Deus erroris causa sit et duritię, sed quo illius patientia nostram expectaintis salutem; dum non corripit delinquentem, causa erroris duritięque uideatur. Vnde: Non uisitabo super filias uestras etc. 320 . Vallis Achor 320 . Peccatum meum notum feci et iniquitatem meam non abscondi 321 . Erudiet te preuaricatio

quod pecuniam sacram tangere ausus fuerit 78 . Foronię2 sacrificantes supra prunas nudis pedibus illesi incedunt 87 . Iuppiter a capra nutritus 155 . Io, Pean, unde dici coeptum 169 . Massagetę solem deum putant atque illi equum mactant 203 . Qui tellurem uenerantur 205 . Qui foemininum nec ędunt nec sacrificant. Mulieres sacrę

amor spectat ad filios, religio et timor ad seruos 76 . Quod sapientia et religio non separant 76 . De uiis quas docuit Christus 84 . De uera et singulari religione et unde dicatur religio 96 . Deus uirtutibus colendus, non donis corruptibilibus. Omnia mala prouenire ex eo, quod plures dii coluntur 105 . Impia deos colentium religio 961 107 .

Alexander ab iniuria deorum abstinuit. Inter tyrannum et regem 81 . MARCVS ANTONIVS SABELLICVS
Religio. Vnde idolatrię error 2 . Ęthiopum religio 11 . Lupercale sacrum 68 . Vestales 76 . Romam religioni deditam uiolare nefas putarunt

genus duplex 96 . In Lucio Crasso et Philippo multus lepos. In Caio Lelio multa hilaritas 97 .
Religio. Cultus deorum est optimus. Superstitio unde dicta. Item religio 89 . THVCIDIDES
Ratio. Hermę lapides quadrati, quibus significatur ratio et ueritas 71 .

Lętetur cor quęrentium Dominum 399 . Paratum cor meum, Deus; paratum cor meum partim ad contemplandum, partim ad operandum. Cęli, cęlestium studiosi 403 . Qui timent, ne habeant, unde uiuant 404 . Monachus debet puritatem habere martyrum 411 . In toto corde meo exquisiui te. In uia testimoniorum tourum delectatus sum, sicut in omnibus diuitiis 415 .

Et lupus rapit et dispergit oues X. Spiritus Sanctus in specie columbę. Vt cognoscat unusquisque, si habeat Spiritum Sanctum, simplicem se esse debere sicut columbam et habere cum fratribus pacem I. Spiritus, ubi uult, spirat. Et uocem eius audis, sed nescis, unde ueniat aut quo uadat. Sic est omnis qui natus est ex spiritu. Non enim ad mensuram dat Deus spiritum, Filio tantum. Vnde subiungit: Pater diligit Filium et omnia dedit in manu eius III. Spiritus Sanctus comparatur radiis solaribus, qui multa

Spiritum Sanctum, simplicem se esse debere sicut columbam et habere cum fratribus pacem I. Spiritus, ubi uult, spirat. Et uocem eius audis, sed nescis, unde ueniat aut quo uadat. Sic est omnis qui natus est ex spiritu. Non enim ad mensuram dat Deus spiritum, Filio tantum. Vnde subiungit: Pater diligit Filium et omnia dedit in manu eius III. Spiritus Sanctus comparatur radiis solaribus, qui multa illuminando non minorantur V. Spiritus est qui uiuificat; caro non prodest quicquam VI. Et ego rogabo Patrem, et alium Paraclytum

Somniorum simulachra 256 . Pueri ad somnum motu et uocibus deliniuntur 295 . Epimenidem Cretensem annos quinquaginta dormisse aiunt 401 . Vnde insomnia. Somniorum interpres. Quando ueriora insomnia. Orpheus grammaticus de Somnio deo 403 . Senes, si modesti et faciles sint, haud nimis senectus his laboriosa contingit etc. 190 . Neque

ab hoste honos exhibitus 288 . Marcus Portius Cato 310 . Superbus. Siluius Romulus siue Alladius in deorum contemptum fulgura et tonitrua imitatus 62 . Tarquinius unde Superbi nomen adeptus 95 . Getharum fuit sagittas in celum mittere, cum tonitrus fierent aut fulguraret 111 . Appii Claudii contumacia 135 . Lysandro ob eius superbiam

380 . Sacerdotes Ęgyptii tertio quoque die corpora rasitabant, nequid sordis, cum sacramenta facerent, intercurreret 14 . Sacerdotium secundus a rege honos 54 . Vnde flamines dicti 76 . Vnde pontifex 76 . Sacerdotum orare esse, non deuouere 169 . Alcybiades sacerdotes captos sine precio dimisit, ne interim a sacrorum cultu

tertio quoque die corpora rasitabant, nequid sordis, cum sacramenta facerent, intercurreret 14 . Sacerdotium secundus a rege honos 54 . Vnde flamines dicti 76 . Vnde pontifex 76 . Sacerdotum orare esse, non deuouere 169 . Alcybiades sacerdotes captos sine precio dimisit, ne interim a sacrorum cultu auerterentur 176 .

78 . Assur et Elam Persę. Mosoch Capadoces. Thubal Hiberi 84 . Gog Scytę2 94 . Gomor Galathe. Thogorma Phryges 94 . Galatę qui et unde sunt 200 . Terra in ęternum stat 289 . Fines terrę secundum tropologiam 369 . Tentatio. Pater cogitatio, filius peccati conceptio, nepos operatio, pronepos de peccato

et fleuit et uoce magna clamauit, quia difficile surgit quem moles consuetudinis premit XI. Visus. Eorum quę in nobis sunt membrorum honorabilior est oculus. Hoc enim corpus gubernat, hoc ornat uisum, et quod sol est in orbe terrarum, hoc est oculus in corpore. Vnde superiorem locum sortitur, sicut in quodam regali solio collocatus. Chrisostomus. Duę uisiones et duę cęcitates sunt: sensibilis et intellectualis IX. ACTVVM

Cur Fauonius serenus ac iocundissimus uentorum omnium est. Cur idem horis postmeridianis, non mane spirare soleat, subsoleanus autem mane 63 . Cur aquilo et auster sepissime spirant. Cur aquilo magnus incipit, paruus desinit, auster contra. Vnde dici solet: Cum cessat boreas cunque auster surgere coepit. Fit glacialis hiems, boream si duxerit auster. Cur post austrum cito aquilo spirat, post aquilonem non cito auster. Austri sicci febres inducunt

si uincere daretur, uouerunt 203 . Vrbs. Theseus ciuitatem instituit 35 . Hierosolimę conditio dubia 50 . Romę conditio 67 . Vnde nominata 69 . Munichia arx Athenis exitio 86 . Vrbis Romę ambitus 88 . Romę laus 188 . Demetrias in Thessalia, Chalcis in

dicti uidentes 60 . Reuelatio ad prophetas 65 . In pseudoprophetas 100 . Diuinatio nunquam in bonam partem accipitur 101 . Vnde obscuri sunt prophetę 114, 118 . Prophetiam intrinsecus fieri 123 . Prop hetę gestis uaticinati 172 . Habitus prophetarum 174 .

Barne. Aqua Contradictionis 122 . Babylon a Dario et Cyro subiugata 129 . Susa Elamitarum metropolis 131 . Marsiliam Phocei condiderunt. Rhoda in Gallia a Rhodiis condita. Vnde amnis Rhodanus dictus etc. de urbibus in occidente ab orientalibus conditis 200 . Ephesus 233 . Nicopolis, ubi Augustus Antonium et Cleopatram uicit 250 .

recondat
2.2.167  Aut Herebus uasta caligine teter opacet.
2.2.168  Hunc tamen obnubi credunt uelamine paruo
2.2.169  Atque oculos, Sol unde micat, quibus omnia lucent,
2.2.170  Omnia lustrantur, uisus quibus orba uetantur
2.2.171  Vsurpare suos lucisque expertia degunt.

uerique decoris,
2.4.2  Flumen inexaustum, iubar immortale quod usquam est
2.4.3  Ignis habens, propriae feelix opulentia lucis,
2.4.4  Vnde micant stellae et uaga Luna reciprocat orbem
2.4.5   Atque aliunde notho sol lumine cuius inundat:
2.4.6  O iubar immensum, te cuius, ut omnia, totum

2.4.70  Non secus occulti sentimus amoris inustum
2.4.71  Vulnus et ignotas miramur pectore flammas,
2.4.72  Sensibus attonitis et hyantibus unde caloris
2.4.73  Fons et origo tui, quo tanto accendimur aestu.
2.4.74  Hinc me nescio quae simulacra latentia, quamuis

2.4.105  Te per inaccessos animi lustrare recessus
2.4.106   Teque salutaris fomenti credere solum,
2.4.107  Vulneris unde fuit primique ardoris origo.
2.4.108  Ergo imploratum te rite per omnia rerum
2.4.109  Quaerimus et semper propius scrutamur habendo

9. De Amore
2.9.1  Vulneribus consumpta meis dum spicula quaerit
2.9.2   In me telorum prodigus acer Amor,
2.9.3  Dumque alas uolucres desiderat, unde sagittas
2.9.4   Remigio armarat praepete penna leuis,
2.9.5  Calcibus incautis mea uulnera perculit: inde
2.9.6   In foueam praeceps

3.11.13  Moestaque lugubris creuerunt stagna Padusae,
3.11.14   Flumineas auxit fletus herilis aquas.
3.11.15  O Sypili saxo lachrymosior, unde tot imbres?
3.11.16   Vnde hic funereae flebilis humor aquae?
3.11.17   Nam quid inexausto, Regina, tenebere planctu?

creuerunt stagna Padusae,
3.11.14   Flumineas auxit fletus herilis aquas.
3.11.15  O Sypili saxo lachrymosior, unde tot imbres?
3.11.16   Vnde hic funereae flebilis humor aquae?
3.11.17   Nam quid inexausto, Regina, tenebere planctu?
3.11.18   Desine ploratus continuare tuos.

4.3.66   Perfugium curis esse fidele meis.
4.3.67  Vesano neque enim dantur fomenta dolori,
4.3.68   Vulneris unde fuit fons et origo mei:
4.3.69  Immo recrudescit nunquam coitura cicatrix
4.3.70   Plagaque uisceribus gliscit hyulca meis.

6.2.40   Quod facinus nulla est hactenus ausa dies.
6.2.41  Vidimus indicium digiti duo signa minoris,
6.2.42   Detractus duplex annulus unde fuit.
6.2.43  Nec latuit sexus sine nomine, sit licet ausus
6.2.44   Priscillam hic, alius dicere Tulliolam.
6.2.45  Ornatus reliqui

modis
6.37.5  Vt Veneti femoris iuuenili pube tenerer
6.37.6   Si tua legissem tempore dicta suo;
6.37.7  Vnde, reor, tetricae possent prurire Sabinae
6.37.8   Lasciuumque petat Socratis inguen opus,
6.37.9  Mollis et infestet duros tentigo Catones:

Maronianum, 23, praefatio * maxime cui ... cuiusque: additum in margine maxime cui non datur ocium, nec cuiusque ingenii est fingere, unde poetae nomen est. Nos non epici, sed opici sumus, sine Venere, sale et gratiis; meae Musae non amatorias praestant morsiunculas, non dentis aculeos figunt, sed casta et sororia libant oscula, quo

biblyothecam. Illyricum Illyricum praesertim legitur apud Plinium li° III. Nat. hist., quod opus dicitur diffusum, eruditum et non minus varium quam ipsa natura. Et ab eo, quod est Illyris, Illyricum derivatur, ut scribit Tortelius. Unde Virgilius Virgilius En. I. (3) Illyricos penetrare sinus et Iuvenalis, Iuvenalis Satyra VIII. (4) Illyricumque latus .

et Plinio Plinius De viris illustribus. Haec provincia Dalmatia d) corr. ex: Dalmatiae a septentrione habet Curetiam, Curetia quae hodie dicitur Crovatia, a qua Curetes dicuntur populi. Unde Iunianus docet Curetes Curetes populos esse Cretae et alios non in Dalmatia, ut ipse refert, sed prope Dalmatiam, ut de Antonio dicit Lucanus: (7) Lucanus
confisus gente Curetum , qui vulgo

et inicium Dalmatiae Scardona Scardona in amne, non autem Salona, ut legitur in Tortelio. Locus enim mendosus est, sicut apud Iunianum in dictione Liburnia. Et a Liburnia liburnum genus naviculae velocissimae a Liburnis compertae. Unde in epodo Horatius: (8) Horatius
Ibis liburnis inter alta navium,
amice, propugnacula. Ab ortu autem habet Epyrrhum,

Horatius: (8) Horatius
Ibis liburnis inter alta navium,
amice, propugnacula. Ab ortu autem habet Epyrrhum, Ephyrrhus unde Epyrrhotae populi dicuntur, quibus post diluvium Pheton Pheton primus imperasse dicitur, Pyrrhus Pyrrhus longo post tempore, qui apud Glauciam, Illyriorum regem, Glaucia rex fuit educatus. Et admiratus Pyrrhi

recipit aspirationem. Hadria vero pro sinu maris genere masculino, Horatius Horatius li. III. car. (9)
Dux e) corr. ex: Duxi inquieti turbidus Hadriae. Unde Hadriaticum mare sinus longissimus et a dextris intrantibus portuosus, a sinistris infoelix. C. VII. DE DALMATARUM ANIMIS

Horatius secundi voluminis oda prima: (13)
Et consulenti Pollio Pollio curiae,
cui laurus aeternos honores
Dalmatico peperit triumpho. Unde et suum filium eo, quod natus ibi erat, Saloninum Saloninus appellavit. Terra, ut Papinius (14) Papinius scribit, olim aurifera:
Robora Dalmatico lucent saciata

partibus. optime Baptistinum se atque Antonium ante dictos nosce afferebat. mercede proposita retinuere. Quem cum petrus milatus: petrusque ioannes (ambo enim se praeter caeteros nebuloni ita tradiderant ut aes alienum contractum sibi unde disoluere possent nihil relinquerent) corcurram secum detegendi eum causa duxissent eo die quia famuli quos inepti factum hoc non celauere lintre eodem profecti praecurentes omnia domino ut agerentur

contendere, opima et habundans omnibus, quę victui humano sunt necessaria. Accedit et libertas vagandi, quo vult, nam quocumque e Bossina vexillum tendit, iam iam tutissimos in partibus his additus invenit. Bossina, veh, miseris nimium vicina Croatis. Ipsam Turcus totam incolit, unde, quotiens vult, tutus prosilit et provincias finitimas circumcursat populaturque, cum sibi cordi est, Illiriam penetrat et Liburniam et ad Savi usque originem, Teutonicorumque oras percurrit signaque, ubi mens est, pro libito ponit. Nemo obviam venit, nemo se opponit, Pater Beatissime, nec

suadebat dolor. Et quis tam facundus et tam rerum verborumque copia instructus existet, quę oratio tanta affluentię ubertate decurrens, ut hanc cladem deploret merito? Attamen ut moesticia dictaverit, elloquar. Quinto Idus mensis instantis, hora diei prima, in campis Corbavię sub oppido Vduina, unde ad Dalmatiam tercię partis diei cursus est, bannus lętus ait: "Deus nostra incoepta secundet!" et reductos in medium pedites turmis et corona equitum circumclusit. Turcus vero, cuis rabie fera corda tument imperatoremque suum potius quam hostem metuens ex adverso in tris cuneos se divisit:

corone, magnis itineribus hinc es digressus. Tum cito reversus cum maximis Boemorum tuorum copiis ingenti eciam armorum strepitu et equorum hynnitu tamquam fulmen ab ethere vibratum et repentinus in hoc regno et galeatus emicuisti et unde clam solus quasi discesseras, eo palam valido quodam exercitu comitatus apparuisti atque omnes, qui tibi molesti erant, subito quodam ictu tamquam igneo fulguris impetu huc et illuc dispersos fudisti et quicquid inplicatum extitit,

si Christus Saluator noster olim, cum in terram uenturus erat, ignis alicuius speciem aut nubis aut aliam quamlibet huiusmodi effigiem assumpsisset (nam deus ipse, cum sit omnis materie expers, oculis humanis peruideri non potest); at uero si tales aliquas suscepisset formas, unde illi ex igne humana uox, aut unde uerba ex nube suppetere potuissent? Sed esto, do etiam uocem, concedo uerba, cum et Moysi hoc ferme modo locutum fuisse dominum acceperimus. Quid autem est? Nonne melius fuit (ut omittam quod perfectissima sunt omnia diuina opera,

noster olim, cum in terram uenturus erat, ignis alicuius speciem aut nubis aut aliam quamlibet huiusmodi effigiem assumpsisset (nam deus ipse, cum sit omnis materie expers, oculis humanis peruideri non potest); at uero si tales aliquas suscepisset formas, unde illi ex igne humana uox, aut unde uerba ex nube suppetere potuissent? Sed esto, do etiam uocem, concedo uerba, cum et Moysi hoc ferme modo locutum fuisse dominum acceperimus. Quid autem est? Nonne melius fuit (ut omittam quod perfectissima sunt omnia diuina opera, etsi uidetur nobis interdum pro

oculos habent ad uidendum et non uident: et aures ad audiendum et non audiunt. Ex quo certe Judeorum scelus atque impietas manifestissime apparet: Neque enim tam clarus sermo, tam simplex, tam manifestus inuerti aut deprauari ullo modo potest. Itaque redeamus illuc unde nostra diuertit oratio. Educitur Jesus ad supplicium eo quo narrabam uultu: eoque corporis habitu: crucem ipsemet humeris deferens. confectus flagellis: sanguine: et sordibus squallens. capite sentibus coronato. Cumque peruentum esset ad locum: qui caluarie idest sanguinis dicitur: rursus

Ideoque mentis hallucinatione elusi nequiuerunt eo peruenire, quo uolebant. Hi uero, quibus curę fuit diuinis potius quam humanis niti doctrinis et philosophiam non terrenam, sed quę de cęlo lapsa est, sequi atque amplecti, in cęlum, unde illa erat, ascenderunt. Neque enim errare poterant illo uiam docente, qui solus nec fallit nec fallitur unquam. Quamobrem ipsam quoque hominum gloriam repudiando fugiendoque compararunt, et longe quidem ampliorem quam illi, qui

idem de reliquis apostolis dicendum, quando quidem eadem lex omnibus pariter dicta sit et omnes Dominicis mandatis ęque obnoxii fuerint neque alicui plus alio quicquam habere possidereue aut aliquo frui utiue licuerit. Vnde etiam interrogat illos Dominus dicens: Quando misi uos sine sacculo et pera et calciamentis, nunquid aliquid defuit uobis? Et respondent: Nihil! Vt ex hoc etiam intelligas quantumuis inopi homini nihil

saluator; ipse pauper, et ascendens super asinam et super pullum filium asinę. Tam autem pauper, tam inops, tam egenus, ut (sicut euangelicę ueritatis testatur autoritas) non habuerit, ubi reclinaret caput suum, non unde pro se et apostolo didragmam solueret. Alieno usus est hospitio, alienis impensis sustentatus, aliena syndone inuolutus, alieno conditus sepulchro. Denique suum habuit nihil, cuius sunt omnia. Quęris, quare tam pauper

non multum orare prohibuit, sed eos, qui labiis multum corde parum orant, imitari. Ideoque subiunxit: Nolite uos assimilari eis! Siquidem et apostoli, postquam ille deuicta morte ad cęlos, unde uenerat, rediit, in Hierusalem reuersi cum coenaculum ascendissent (ut Lucas in Actis eorum testatur) perseuerantes erant unanimiter in oratione cum mulieribus et Maria, matre Iesu, et fratribus eius. Inde refert Spiritum

mei. Denique subiungit dicens: Non potest ad tantę contemplationis dulcedinem cor secularibus plenum negociis aspirare, sed oportet, ut seculo moriatur, ut soli Deo per tantas meditationes et desyderia supernis inhereat. Vnde granum frumenti cadens in terram, nisi mortuum fuerit, semper sic manet, ut cecidit. Quod si moritur, fructum plurimum affert. Thomam Aquinatem, catholicę ueritatis locupletissimum dissertorem, dum de Deo

a beato Gregorio Romę constructi monachus, non (ut multi) captiosam argutamque scientiam in legendo perquisiuit, sed pie uiuendi doctrinam, cordis compunctionem, poenitentię lachrymas. Illis duntaxat lectionibus occupabatur, unde tales fructus posset carpere, multo malens effici sanctus quam uariarum quęstionum dissertatione eruditus; cum scriptum sit: Melior est indoctus timens Deum quam doctus transgrediens legem.

non ad ecclesiam ire, non crucis signum facere. Denique causam ab eo curiosius sciscitans plene didicit et anxia remedium quęrens Basilio episcopo rem detulit. Tunc accersitum Phaniam Basilius hortatur, ut reuerti uellet, unde per pręuaricationem recesserat, et credere et confidere in Domino. Conuersum secum domi retinuit ac pro illo orauit. Et post quadraginta dierum ieiunium multasque interea Sathanę insultationes eduxit; ut purgatum

qui aliorum prauitatem paratus est corrigere, ut auditores non tam uerbis ad emendationem uitę prouocet quam exemplo. Labia enim iusti (ut in Prouerbiis dicitur) erudiunt plurimos . Vnde alibi ad eundem dicitur: Super montem excelsum ascende tu, qui euangelizas Syon; ut scilicet culmen sanctitatis pie uiuendo inscendat, qui prędicationis munus assumit. Exalta in fortitudine uocem tuam,

documento est non passim omnibus euangelizare nos debere, et iis pręsertim, quos Euangelium ipsum contemptui habituros non ambigimus, ne et hi exinde grauioribus poenis obnoxii sint et nos sanctum dedisse canibus arguamur. Vnde et Salomon in Prouerbiis ait: Qui erudit derisorem, ipse iniuriam sibi facit, et qui arguit impium, sibi maculam generat. Noli arguere derisorem, ne oderit te; argue sapientem, et diliget te.

insufflaret eis: Pax uobis , inquit. Accipite Spiritum Sanctum! Nimirum, ut doceret illum, qui Spiritus Sancti charismata uellet promereri, prius cum proximis suis concordem ęquanimemque esse oportere. Vnde Apostolus: Idem sapite, inquit, pacem habete, et Deus pacis et dilectionis erit uobiscum. Et Dominus ipse ait: Si duo ex uobis consenserint super terram, de omni re quamcunque petierint, fiet illis

blanditur uoluptate. Sola discordia nihil in se habet, quo delectet. Gignit inuidiam, concitat iram, prorumpit ad conuitia, non temperat manibus. Hinc cędes, hinc exilium, domorum orbitas, urbium excidia, regnorum desolatio. Vnde recte quidam: Concordia, inquit, paruę res crescunt, discordia maximę dilabuntur . Sed et Veritas, quę falli omnino non potest, ait: Omne regnum contra se diuisum desolabitur. Et omnis ciuitas uel domus

periculum quam qui expertus est damnum. Tobias, cum filium suum in Mediam mittere uellet: Perge nunc, inquit, et inquire tibi aliquem fidelem uirum, qui eat tecum . Quem ille inuentum percunctatus est, unde esset et an uiam, quę in Mediam ducit, sciret. Huius exemplo eos nobis comites admittere debemus, quorum nota est fides et compos ueri scientia, nequando errore aliorum seducti ab itinere deuiemus uirtutum.

oportet suscipere infirmos ac meminisse uerbi Domini Iesu, quoniam ipse dixit: Beatius est magis dare quam accipere . His uerbis monstrauit etiam episcopos huiusmodi labori uacare quandoque debere, ut habeant, unde aliis largiantur, nedum unde ipsi uiuant. Pauperculis olim episcopis hoc iure pręceptum fuisse dicet aliquis. Nunc autem opulentis, ut quid necesse est laborare? At iis etiam, sed alia tamen laborandi causa erit, ne

meminisse uerbi Domini Iesu, quoniam ipse dixit: Beatius est magis dare quam accipere . His uerbis monstrauit etiam episcopos huiusmodi labori uacare quandoque debere, ut habeant, unde aliis largiantur, nedum unde ipsi uiuant. Pauperculis olim episcopis hoc iure pręceptum fuisse dicet aliquis. Nunc autem opulentis, ut quid necesse est laborare? At iis etiam, sed alia tamen laborandi causa erit, ne scilicet in multa, ut fit, rerum

ipsa frigebit Venus. Iccirco fortasse et Hospitius, apud Nuceriam solitarius (ut Paulus, qui Longobardorum historiam scripsit, refert) ferro solido lumbos nudos pręcinxerat, ut scilicet eam corporis partem magis attereret, unde magis uoluptatis motum exurgere solere sciret. Virtus enim eius in lumbis eius, et fortitudo illius in umbilico uentris eius. Philoromus * corr. ex Phyloronius item presbyter

Hinc in Leuitico pręcipitur filiis Israhel, ut septimi mensis diem decimam celebrem habentes ieiunio affligant animas suas usque ad uesperum, pro satisfactione utique peccati, quod uitulum adorando commiserant, unde dies expiationum dicitur, et in memoriam, quia Moysi ieiunio ac precibus exoratus Dominus ueniam illis indulserat, unde etiam dies, dies propiciationis nuncupatur. Ieiunio igitur et Dei uindicta reprimitur et commissa

animas suas usque ad uesperum, pro satisfactione utique peccati, quod uitulum adorando commiserant, unde dies expiationum dicitur, et in memoriam, quia Moysi ieiunio ac precibus exoratus Dominus ueniam illis indulserat, unde etiam dies, dies propiciationis nuncupatur. Ieiunio igitur et Dei uindicta reprimitur et commissa purgantur. Helias propheta post subcineritii panis esum et aquę potum, cum dies quadraginta ieiunus ambulasset, peruenit

Transtulit a te Deus peccatum tuum . Et post hęc tamen: Infirmata sunt, inquit, a * add. ieiunio genua mea . Sed cuius genua infirma ieiunio erant, eius in Deo spes firma fuit. Vnde ait: In te, Domine, speraui; non confundar in ęternum . Danieli ieiunanti diuina reuelantur mysteria, et dies a sole iustitię illuminandus pręfinito hebdomadarum numero panditur. In lacum leonum missus per dies

bibit et inebriatus detectis uerendis iacuit indecore, ita ut spectantibus ludibrio esset. Israheliticus populus in deserto per annos quadraginta manna alitur et aqua potatur. Carnium auiditas atque esus illis exitio fuit. Unde in psalmo dicitur: Adhuc escę eorum erant in ore ipsorum, et ira Dei ascendit super eos. Et occidit pingues eorum et electos Israhel impediuit. Vbi autem sepulti sunt, Sepulchra concupiscentię appellata, ut

facile resipiscit nec peccata deuitat nec uirtutes amplectitur, cum omne eius studium in parandis cumulandisque diuitiis sit. Hanc fugiamus et ad illam, quam proposuimus, totis uiribus contendamus, ut ad paradisi celsitudinem, unde per inobedientiam superbiamque eiecti fuimus, per obedientię humilitatem ascendamus. Omnis anima , ut Apostolus inquit, potestatibus sublimioribus subdita sit. Non est enim potestas nisi a Deo; quę autem

Nunc ergo quęritur, an illi tunc licuerit his ex industria confictis circumuentionibus uti. Et uidetur licuisse, cum eo spectarint, ut poenitudinem ellicerent, per quam ipsi saluarentur, qui in fratrem peccauerant. Vnde toties uexati dicunt: Merito hęc patimur, quia peccauimus in fratrem nostrum. Haud ita doluissent, si se ille repente prodidisset. Qui postquam eos animo angi uidit, palam facit se, iniuriam

testimonium! Et in Leuitico: Non mentiemini nec decipiat unusquisque proximum suum! In Deuteronomio: Testis falsitatis conuictus plecti talione iubetur, ut, quod in alterum molitus sit, ipse ferat. Vnde Salomon in Prouerbiis: Falsus testis — inquit — non erit impunitus, et qui loquitur mendacia, peribit. Et rursum: Qui congregat thesauros lingua mendaci, uanus et excors est et

Mitis Noe in arca seruatur, superbi diluuio pereunt. Sic et Pharao in Mari Rubro mergitur, Moyses saluatur, cuius mansuetudo tunc egregie apparuit, cum pro eis, qui sibi insultauerunt, Deum est deprecatus. Vnde dicitur: In fide et lenitate ipsius sanctum fecit illum. Pharaonis autem obdurationem grauissimis quidem flagellis mollescere potuit, nec ante ipse sęuire desiit quam uiuere. Iacob fratrem suum Esau, capitali

multiplicamini, et replete terram! Repleta uero terra posteris, id est, nobis continentia commendata est monente Domino lumbos pręcingi, ut ex illo eunuchorum genere simus, qui se castrauerunt propter regnum cęlorum. Vnde et Apostolus: Bonum est homini — inquit — mulierem non tangere. Dico autem non nuptis et uiduis: Bonum est illis, si sic permanserint sicut et ego. Quod si non se continent, nubant; melius est

de qua nascebatur, uirginitatem conseruaret, per portam clausam in mundum hunc ueniens, per quam uir non transiuit. Et ipse in uirginitate perseuerans, pudicicię puritate se plurimum gaudere significauit. Vnde: Sinite pueros — inquit- uenire ad me; talium, est enim, regnum cęlorum. Tales quippe et in Apocalypsi, qui canticum cantant nouum, quod nemo, alius canere potest, et sequuntur Agnum, quocunque ierit.

abbatem quendam seculari habitu hominem uenisse autor est Cassianus primitiasque obtulisse. Cuius aduentu demon ab obsesso, quem sanare abbas non potuerat, repente effugit, propter eum se fugere confessus. Admiratus Ioannes, unde ex illo seculi homine tanta uirtus emicuisset, curiosius percunctari coepit. Atque audiuit eum olim, dum monasticę professionis desyderio afficeretur, a parentibus compulsum ducere uxorem et iam annum undecimum cum illa

cęlum sublati, multo felicius perenniusque regnum acceperunt quam reliquerunt. Gunzonis, Arbonę ducis, filia Galli abbatis precationibus a demonio liberata uirginitatem uouit. Coeperat enim Spiritus Sanctus ibi habitare, unde immundus fugerat. Cumque a Sigiberto, Gallię rege, in matrimonium peteretur, a patre tradita, sponsam se cęlestis regis esse dixit. Quę uox ita exterruit Sigibertum, ut puellam contingere non ausus monasterio uirgintum

Deo se in castitate seruituram. Et casti propositi meritum habuit etiam coniugata. Post uiri obitum de ingentibus diuitiis ad ultimam deuoluta est paupertatem, rapientibus omnia, qui se lantgrauio succedere dixerant. Vnde ab episcopo Bambergensi suscipitur pieque sustentatur. Quo rursum ad nuptias hortante dotemque multam pollicente respondit: si id conari pergeret, sibi in animo esse truncatis naribus uel scissa facie ita

humiliare in conspectu eius. Et, si te ille statim non audierit, tu tamen perseuera. Cumulatior gratia datur cum differtur, si tamen interim nec supplicatio cessat nec spes deficit nec titubat fides. Vnde huic, quę prius ueluti canis contemnebatur, postremo tanquam optime de Deo merenti dicitur: Magna est fides tua; fiat tibi sicut uis! Hoc est, non tantum, sicut postulasti, sed, si uis, etiam melius quam

intrabitis in regnum cęlorum. Non est uoluntas — inquit — ante Patrem uestrum, qui in cęlis est, ut pereat unus de pusillis istis. Quis autem pusillus est nisi qui poenitentię humilitate se submittit? Vnde et procidenti seruo suppliciterque roganti debitum omne dimittitur. Et: Non ueni — inquit — uocare iustos, sed peccatores ad poenitentiam. Beati, qui nunc fletis, quoniam ridebitis. Etenim maius gaudium

pessimis. Hi sunt terra illa petrosa, super qua uerbi Dei semen sparsum non habet, quo radicem agat illicoque arescit. Et cum pręceptis minime moueantur, miraculis quoque non adhibent fidem. Vnde in ipsos exclamat Dominus dicens: Vę tibi Corozain, vę tibi Bethsaida, quia, si in Tyro et Sydone factę fuissent uirtutes, quę factę sunt in uobis, olim in cilicio et cinere sedentes poeniterent.

uobis. Hoc quoque mali habet peruersa mentis obstinatio, ut nec suis finibus contenta in dies ad deteriora prolabatur. Indę enim spiritus immundus exiens non inuenit requiem et dicit: Reuertar in domum meam, unde exiui . Et assumit septem alios spirtus nequiores se, et ingressi habitant ibi. Et fiunt nouissima hominis illius peiora prioribus. Hic est ficulnea illa, quam bonus agricola circumfodit, dum sarculo conscientię intima

cor thesaurizas tibi iram in die irę et reuelationis iusti iudicii Dei, qui reddit unicuique secundum opera eius . Dominus quoque in Apocalypsi: Memor esto — inquit — unde excideris, et age poenitentiam, et prima opera fac. Sin autem, uenio tibi, et mouebo candelabrum tuum de loco suo, nisi poenitentiam egeris. Nos ergo, cum

excidisti, quantum commisisti mali? Et ad mulierem: Quare hoc fecisti? Post confessionem eiecti sunt de paradiso subditique laboribus, doloribus, morti. Venit deinde Christus, exoluit pro eis debitum et reducti sunt, unde pulsi fuerant, angustiis liberati et ex miserrimis felicissimi facti. Tunc ergo gratiam recipit confessio, cum satisfactum est pro delicto. Hoc sacramentum in Leuitico figuratum est, ubi lepra perfusi arbitrio

eius est et quid pulchrum eius nisi frumentum electorum et uinum germinans uirgines? Esto sane, bona etiam et pulchra pro tempore fuerint Legis sacrificia. Nunquid tamen aliquod eorum uirgines germinare dictum sit? Vnde apparet non terrenum, sed cęlestem esse cibum, quo aliti homines angelicam uitam uiuere coepere profitentes castitatem. Etenim cibus quoque ipse caro est de Virgine sumpta Deoque ita unita, ut Deus et homo

appetendi copiam exercendique facultatem, ut animus noster uitiis eradicatis uirtutibus exhuberet. Quod Osee propheta pręuidens inquit: Viuent tritico et germinabunt quasi uinea; memoriale eius sicut uinum Libani. Vnde et Discipuli statim post salutare conuiuium montem conscenderunt Oliueti, iam altiora et fructuosiora petentes quam ante petierant. Et Zacheus quidem, cum ipsum Dominum suo suscepisset hospitio, reddit quadruplum pro eo,

ergo quotidie cęlestem panem hunc illis gustare mos fuit, ita et cęlestium desyderio flagrantes, assidui factores uerbi erant, non auditores tantum, in oratione soliciti, in timore Dei humiles, in charitate feruentes. Vnde sequitur: Omnes etiam, qui credebant, erant pariter et habebant omnia communia. Ad tantam perfectionem quid, quęso, illos adduxerat nisi fides Christi et frequens Christi communicatio? Quę postquam a posteris

post mortis quoque sententiam absoluta. Quisquis igitur insontem sceleris alicuius insimulauerit, ab ipso Iudice, quem nihil omnino latere potest, tantidem condemnabitur, quanti damnari accusatus debuit, si deliquisset. Vnde mendacem testem talione punit Lex, ut, quantum poenę quis in proximum praua delatione molitus fuerit, tantum pro impietate ferat. Non miseraberis ei — inquit — sed animam pro anima, oculum pro oculo,

esset, non tibi dixisset!« Postremo proposuit ei trabem et festucam de Euangelio, ut semper aliena peccata festucam putet, sua trabem, se prius condemnans quam alios iudicans. Quo tandem consilio ipse usus ibidem habitauit, unde recedere decreuerat, male de altero obloquentibus credere destitit, male agentes sibi pręferre coepit et, si quis etiam manifesto deliquerat, non iam ei iudicandi occasionem, sed magis humiliandi prębebat. Et nos ergo

actus, in impios illam sententiam dixit. Quam ęquam iustamque esse repentinus probauit euentus. Vel aliter dicendum est: Nondum Christus aduenerat, propiciatio nostra, qui Veteris Legis rigorem Nouę benignitate mitigauit. Vnde: Dictum est antiques - inquit- diliges proximum tuum et odio habebis inimicum tuum. Ego autem dico uobis: Diligite inimicos uestros, benefacite iis, qui oderunt uos, et orate pro persequentibus et

igitur maledicendi affectu hoc dixit, sed Spiritu Sancto concitatus, iniquo homini poenam denunciauit; uel etiam prophetauit, quia uetus Iudeorum sacerdotium percutiendum, hoc est, repellendum erat nouo Euangelii sacerdotio. Vnde alii codices scriptum habent percutiet, non percutiat, ut, quod futurum erat, significet, non quod ex indignatione futurum optet. Excusat autem, nequis eo exemplo putet in malo sacerdote dignitatis rationem

persuaderi potest, quia plurimi inter illos, qui martyrum cruore manus foedauerant, mox credentes, et ipsi martyrio coronati sunt. Quam gratiam nequaquam assecuti fuissent, si in eos aliter uindicandum sancti postulassent. Vnde Dominus in Psalmo: Vltus sum in eos. Quod exponens Augustinus: Vindicaui me, inquit, de inimicis meis. Quomodo me uindicaui? Occidendo in eis errorem, suscitando fidem. Atque inde nos admonens ait:

pręsertim Veritas affirmet dicens: Nisi dimiseritis, non dimittetur uobis. Ferre igitur, non referre uerbera illum oportet, qui ad pacis ęternę quietem peruenire contendit. Vnde et Christophorum martyrem, cum a pręfecto Sami colaphum accepisset, dixisse ferunt: Repercussissem te, si Christianus non essem. Proprium ergo Christiani esse existimauit pati nec uindicare iniuriam. Gregorium quoque

discipuli humilitas magistri fregit duritiam, et cui murmuranti iracundus senex plus fortasse mali intulisset, ei malum illatum modice ferenti se subiecit. Insuper Libertinus, quo uolebat, dimissus, cum peruenisset et unde liuorem in facie haberet rogaretur, se in scabellum impegisse respondit. Etenim, quoniam patienter ictum pertulerat, sapientię donum accepit, ut rationem inueniret, qua et abbatis crimen cęlaretur et, quod uerum erat,

prorsus uindictę horrebant genus, ut a bestiis, nedum a hominibus offensi, perpeti quam ulcisci satius putarent, illud semper animo uersantes: Mihi uindictam, et ego retribuam, dicitDominus. Vnde Cassianus de sene quodam Christiano hac patientię uirtute prędito testatur: Cum apud Alexandriam infidelium turba constipatus maledictis impulsibusque agitaretur et ab eo quęrerent, quid unquam miraculi fecisset Deus

ei similis. Tale est et illud Prophetę in Psalmis: Dixi: Custodiam uias meas, ut non delinquam in lingua mea. Posui ori meo custodiam, cum consisteret peccator aduersum me. Obmutui et humiliatus sum. Quod unde assecutus fuerit, alibi confitetur et ait: Super inimicos meos prudentem me fecisti mandato tuo, quia in ęternum mihi est. Pax multa diligentibus legem tuam, et non est illis scandalum. Ac se demum talem

etiam milites, qui uicum eius Solemniacum depredauerant, loco pedem efferre, nisi preda omni reddita, non ualuerunt. Suarii item illius porcorum gregem procul abigere molientes, cum nocte tota iter fecissent, mane ibidem, unde recesserant, inuenti sunt. Et ipse peccatum confitentibus ignouit. Quia ergo semper in eos, qui se incommodo aliquo afficere tentauerant, mitis et clemens extiterat, ab omni prorsus incommodo tutatus est illum Deus et

ab eo in femore tactus, torpescente neruo claudicauit. Sed pedum uitium non sensit, dum mentis aciem in Deum dirigit. Nusquam queritur de femore debilitato, et statim post luctam uidisse se Dominum facie ad faciem gloriatur. Vnde illi nomen Israhel, id est, De um uidens inditur. Nequaquam illud malum putauit, quod se a colloquiis diuinis non arcebat. Ideo nec lamentari uoluit. Miphiboset, Ionathę filius, deleta Saulis domo solus

omnino non habuisset, neque adulterii neque homicidii crimine se polluisset. Aequo animo ferebat et Pygmenius, presbyter Romanus, quod oculis captus esset, nequando illi inimicos Ecclesię Christianę aspicere contingeret. Vnde Iulianus Apostata imperator, cum forte ipsi occurrisset, deridiculi causa: Gratias- inquit- ago diis, o Pygmeni, quod te uideo. Econtra ille: Gratias Deo meo ago- respondit- quod

in cauea cum leone occluditur, in ignem mittitur, clauis configitur. Sed iis omnibus superstes, feris tandem beluis obiectus, conculcatu pressuque earum pręfocatur, in nulla corporis parte cruentatus. Unde tam tenello tantum animi robor, tanta tolerationis vis, nisi quia Christi charitas, in quocunque fuerit, omnibus fortior est suppliciis. Hinc et Mammes puer septennis Cęsareę, Agapitus quindecim natus annos

martyr in Hispania Cęsareę passus est; uere Vincentius, quia omnia uicit tormenta, dum se Christianum confitetur. Cum in equuleo sublatus a Daciano pręside per ludibrium rogaretur, ubinam esset, »in sublime — inquit — unde te potestate terrena tumentem altior despicio!« Grauiora minitanti: »Non minari mihi uideris — respondit — sed quod uotis omnibus concupieram, offerre.« Igitur, cum ungulas, faces, prunas toto corpore dilacerato

Dominum Deum tuum adorabis, et illi soli seruies. Postremo, quoties perniciosarum cogitationum stimulis agitabimur, semper resistendo ac repugnando clamemus: Vade retro, Sathana, iam satis certi eo angelos accessuros, unde diabolus uictus recesserit. At uicto etiam Sathana impense cauendum est, nequa ex hoc surrepat inanis glorię iactatio. Mirabantur se apostoli, quod demoniis imperarent, et audiunt:

allisit. Et cum quęreret, cur tam infensus infestusque Christi cultoribus esset, accepit cacodemonum proprium ac peculiare esse inuidię odiique facibus accendi erga eos, qui saluandi sunt, cum pati non possint, ut ad cęlum, unde et ipsi deiecti sunt, homines retrahantur. Semper ergo eos aliquid tentare, moliri, struere necesse est, quo iustitię opera impediant et innocentes ad peccandum prouocent. Sub hęc dimissus euanuit, illa ad martyrii

crediderim. Alioquin, si peccantem fratrem nunquam corripuisset, si nullo poenę genere affecisset, irato nocentior esset. Malum enim, quod, quantum in ipso est, pręcidere debet, crescere licentia sineret. Itaque, ut eodem, unde digressus sum, reuertar: semper eandem animi lenitudinem seruasse, non omissa delinquentium animaduersione, magnum atque magnificum fuit. De Elpidio quoque abbate memorię proditum

non solum non retro cedere, sed etiam in dies ulterius progredi et, quantum possumus, ad sublimiora semper tendere ac niti. Ibunt de uirtute in uirtutem — inquit Propheta — uidebitur Deus deorum in Syon. Vnde et Apostolus: Quę retro sunt obliuiscens et ad ea, quę priora sunt, se extendens, ad destinatum persequitur brauium supernę uocationis Dei in Christo Iesu. Beati enim, qui esuriunt et sitiunt iustitiam,

cibum. Omnis caro sicut foenum ueterascet. Quam ergo gnauiter agendum est, ut quotidie lucri aliquid faciamus, incerti, quando rationem negociationis nostrę reddere cogemur, et certi, quod longe abesse non possit. Vnde et Ecclesiastes: Memento — inquit — creatoris tui in diebus iuuentutis tuę, antequam ueniat tempus afflictionis tuę et propinquent anni, de quibus dicas: non mihi placent. Rursumque Iesus:

quales mox futuri simus, et pręsentium uoluptatum illecebras dolos esse patebit. Quibus qui capti fuerint, tunc, cum se ad felicitatis culmen euectos putabunt, ad extręmas corruent miserias ignemque illum inextinguibilem, unde nullus unquam sperari regressus potest. At uero, qui se ipsum aliquantulum recognouerit contemplarique incipiet humanę naturę conditionem, iam intra se tacitus dicet: Heu quam magna pars mei in dies minuitur, quam cito

cruciari. Huius cruciatus grauitatem non mediocrem, sed prope maximam esse etiam ratione argumentisque probari posse uidetur. Quippe exuto corpore, quod aggrauat, purior fit in anima intellectus. Vnde in Psalmo dicitur: Anima mea cognoscet nimis. Quanto autem quis Deum magis intelligit, tanto magis appetit. Hic uero appetitus ex certitudine quoque spei capit passionis incrementum. Auidius enim bonum illud

conscendere, atque a malis spiritibus in aera feretur. Eoque modo plaga mortis eius curabitur, quia scilicet illi, quibus illudet, uere mortuum et resuscitatum fuisse credent, quem in cęlum quoque sublimem ire conspicient. Vnde sequitur: Et admirata est uniuersa terra post bestiam, et adorauerunt draconem, qui dedit potestatem bestię. Et adorauerunt bestiam dicentes: Quis similis bestię et quis poterit pugnare cum

horrore circumspectantes latebram quęrent, et non inuenient, iam liquido cernentes ad scelerum suorum uindictam elementa conspirasse et creaturas pariter omnes contra Creatoris aduersarios iusta indignatione esse commotas. Vnde ad eos Esaias: Vlulate — inquit — quia prope est dies Domini; quasi *corr. ex quia uastitas a Domino ueniet. Propter hoc omnes manus dissoluentur, et omne cor hominis tabescet

sum. Sed dum in vitia subinde prolabentem tacita cordis ipsius reprehensione cohiberem, suam sequi uoluntatem quam tuam maluit.« Sancti uero dicent: »Multa prędicauimus, multa scripsimus, multa fecimus, unde iste plenius apertiusque discere poterat, qua iter esset ad salutem. Sed omnibus his contemptis per abrupta facinorum auersus abiit; nec promissis beatitudinis conuerti potuit nec ęternę damnationis minis deterreri.

aurum in igne purius effici, lapides et ligna corrumpi et in cinerem redigi. Illo pręterea igne terra et cęlum immutabuntur, dicente ipso Domino: Cęlum et terra transibunt, uerba autem mea non pręteribunt. Vnde in Psalmo dicitur: Initio tu, Domine, terram fundasti, et opera manuum tuarum sunt cęli. Ipsi peribunt, tu autem permanes; et omnes sicut uestimentum ueterascent. Et sicut opertorium mutabis eos, et

Et uiuemus in conspectu eius. Sciemus sequemurque, ut cognoscamus Dominum. Sicut enim in Adam morimur, ita in Christo, qui die tertia resurrexit, uiuemus. Ipse mortis nostrę destructor est, ipse et resurrectio nostra. Vnde per eundem prophetam dicit: De manu mortis liberabo eos, de morte redimam eos. Ero mors tua, o mors! Ero morsus tuus, inferne! Quę res nequaquam latuit uirum iustum Iob, qui futuram corporum resurrectionem et

Descendens igitur Maiestatis dominus cum angelis suis et cum omnibus sanctis suis, conspicuus in aera stabit supra Hierusalem, ut inde homines iudicet, ubi pro hominibus pati uoluit. Sed supra illam partem imminebit, unde, postquam a mortuis resurrexit, sublatus est in cęlum, ut locus ille, a quo olim deuicta morte triumphans cęlum petiit, rursum e cęlo aduenientis gloriam testetur. Quod futurum Zacharias prophetauit dicens: Et

malo, quod futurum uidit, sic conturbatus est, quantus illos afficiet moeror, quibus tale malum proprium aut peculiare erit? Meditabuntur fugam, sed idem ubique occurret pauor nec fugiendo effugere poterunt nec latendo latere. Vnde in Hieremia scriptum est: Terror undique, ait Dominus. Non fugiat* uelox nec saluari se putet fortis. Denique temporis huius calamitatem designans Sophonias propheta:

eorum. Et concupierunt agros, et uiolenter tulerunt; et rapuerunt domos; et calumniabantur uirum et domum eius, uirum et hęreditatem eius. Iccirco hęc dicit Dominus: Ecce ego cogito super familiam istam malum, unde non auferetis* corda uestra et non ambulabitis superbi, quoniam tempus pessimum est. Tunc etiam Abacuch propheta in raptores, in auaros, in sanguinolentos fraudulentosque exclamabit dicens: Vę ei, qui

Eruntque noui cęli et noua terra dicente apostolo: Cęli ardentes soluentur, et elementa ignis ardore tabescent. Nouos uero cęlos et nouam terram et promissa Domini expectamus, in quibus iustitia habitat. Vnde et Ioannes in Apocalypsi: Vidi — inquit — cęlum nouum et terram nouam. Primum enim cęlum et prima terra abiit, et mare iam non est. Interim omnes sancti Christum ad cęlum comitantes, una cum

tunc adorabunt eum — ut in Psalmo dicitur — omnes reges, o mn es gentes seruient ei. Et timebunt gentes nomen tuum, Domine, et omnes reges terrę gloriam tuam. Tunc tu, Domine, implebis ru inas, ut, unde reprobi spiritus pręcipites corruerunt, ibi homines a te electi tecum habitent et te ad dexteram Patris in magnificentia ęqualitatis considentem semper uideant semperque laudent.

uersum ambit, mundi pars summa sit? Legimus pręterea Datan et Abiron et Chore, quia a Deo ob delicta improbati sunt, uiuos terrę hiatu fuisse absorptos, ut uel hinc constet sub terra esse tormentorum locum, non supra terram. Vnde et per Ezechielem dictum est: Descenderunt incircumcisi ad terram ultimam, hoc est, in uiscera terrę, ne scilicet cęlum, solem lunamque et reliqua sydera uidere possint, qui, dum uiuerent, cęlestium

magnitudinem augeat supplicii. De his postea. Nunc locum istum, quanuis sub terra sit, perscrutemur, ut, qualis et quam tristis existat, saltem ex parte nosse possimus, et cum nouerimus, cauere enitamur, ne illo concidamus, unde spes nulla reuertendi. In Esaia scriptum est: Pręparata est ab heri Topheth; ab heri, hoc est, a principio; Topheth autem interpretatur gehenna pauoris uel ampla poena uitę stultorum, ut per hoc intelligas et

qua finitur labor, quia ibi nulla laboris quies est, sed quia sedes domiciliumque non mutatur. Semper enim in tenebris, et in igne, et in foetore, et in tumultu, et in luctu, et in omnibus miseriis poenisque permanebunt. Vnde concludens propheta dicit: Vsque in ęternum possidebunt eam; in generationem *corr. ex generatione et generationem habitabunt in ea. Tale ergo erit

quanto uehementior dolor est, tanto citius finem affore doloris confidit et totum, quem intolerabiliter sustinet angorem, se morte mox effugiturum gaudet. Soli illi, qui ad Tartarum delegantur, nihil penitus habere possunt, unde conquiescant, nedum unde gaudeant. Quis enim illic miserebitur, ubi omnes miseri sunt? Quis consolabitur, ubi omnes lugere non cessant? Quando dabitur uel modica tormentorum intermissio uel ullum leuamen, ubi urens ignis

est, tanto citius finem affore doloris confidit et totum, quem intolerabiliter sustinet angorem, se morte mox effugiturum gaudet. Soli illi, qui ad Tartarum delegantur, nihil penitus habere possunt, unde conquiescant, nedum unde gaudeant. Quis enim illic miserebitur, ubi omnes miseri sunt? Quis consolabitur, ubi omnes lugere non cessant? Quando dabitur uel modica tormentorum intermissio uel ullum leuamen, ubi urens ignis nunquam

Siciliam insulis atque in ipsa Sicilia perpetuo ardere constat, infernę fornacis infumibulum esse et flammas ac fumum ipsum inde a gehennę igne sursum uersus euaporari. Si enim is ignis eiusdem cum nostro naturę esset, unde illi materia sufficeret per tot iam secula assidue flagranti? Nonne iam pridem insulas illas omnes ad nihilum redegisset? Is ergo ignis est, qui ad cruciandum factus est, non ad consumendum, nisi forte quod consumptum aut

qui flammę mucrone cęlum lambere uidebatur. De flamma quoque uocem erumpentem audiui, quę indicaret, quis ille esset, cui poena parabatur. His enarratis repente obmutuit, non sydere, sed morte percussus, atque iterum illuc, unde redierat, abiit. Tiburtius etiam infelicem animam tunc exalasse compertus est. De quo hominum quoque pręiudicium factum fuerat nemine non uitam illius detestante. Cum enim presbyter esset, nihil presbyteri habebat pręter

quod illatum erit. Ex immensitate ergo poenę capient blasphemandi audaciam. Ista pręterea tanta uis doloris atque acerbitas conturbabit peruertetque in illis intellectus rationem memorięque uigorem. Nihil cognoscent, nisi unde doleant, nullius rei recordabuntur, nisi cuius recordatio augebit tristitiam. Cognoscent, quantum boni amiserunt, dum eos peccati non poenitet, quantum mali subierunt, dum a committendis malis non cessant. Execrabuntur

regi et gubernari. Inde nobis dies, inde nox. Inde numeramus annos, inde anni partes distinguimus, inde discernimus menses, inde terra concipit, inde animantibus alimenta suppeditat. Multo ergo nobilior locus, unde talia donantur, quam hic, qui recipit donata. Hic certe sine illius munificentia ac liberalitate stare non posset. Ille uero nulla huius ope indiget neque quicquam pro quotidiana beneficia repetit, sed etiam multa bona

quia ego sum in Patre meo, et uos in me, et ego in uobis. O, immensam erga nos diuinę bonitatis charitatem! In hominibus manere dignabitur, ut ab hominibus cognoscatur, cognitus uideatur, uisus beatos efficiat. Vnde sequitur: Qui diligit me, diligetur a Patre meo. Et ego diligam eum, et manifestabo ei meipsum. Diligit nunc nos Dominus, ut credamus, postea diliget, ut, quod credidimus, manifeste uideamus, qua scilicet

tuos! Et iterum: Ostende mihi gloriam tuam! Quibus uerbis indicauit, tametsi figuram ignis aut nubis cerneret et inde uocem emissam audiret, non tamen se faciem illam uidere, quam in paradiso beati uident. Unde respondit Dominus: Non poteris uidere faciem meam. Non enim uidebit me homo, et uiuet. Post hęc Moyses de monte Synai descendens, cum ad populum uerba faceret, apparuit (sicut scriptum

26.24  Huc uehit, Illyrici diues et ora soli.
26.25  Quaere ubi conspicuos intraueris aduena campos,
26.26  Vnde togatorum, principis unde domus.
26.27  Tunc fora monstrabunt feruentia litibus, auctas
26.28  In melius leges patriciumque

Huc uehit, Illyrici diues et ora soli.
26.25  Quaere ubi conspicuos intraueris aduena campos,
26.26  Vnde togatorum, principis unde domus.
26.27  Tunc fora monstrabunt feruentia litibus, auctas
26.28  In melius leges patriciumque decus.

26.55  Parrhasiam glaciale solum qua conspicit Arcton,
26.56  Seu Nasamoniacae rura perusta plagae.
26.57  Te petet: "Vnde uenis? Quid portas, littera? Cui tu
26.58  Talia, succiduo poplite? Quaeso, refer."
26.59   "Edite principibus princeps uenerande,

30.6  Cur tua luctifico fleuerat ore soror.
30.7  Anxia Dalmatiae trepidarint corda fidelis,
30.8  Vnde tot heu gelidi signa pauoris erant.
30.9  Publica sollicitus peragebat uota senatus,
30.10  Mirabar ueneta cur erat urbe metus.

46. ad Franciscum Raynerium de laudibus Aloysii Capelli, praetoris Spalatensis dignissimi
46.1  Hanc tibi Franciscus mittit, Francisce, salutem,
46.2  Vernula Dalmaticis, si petis unde, locis.
46.3  Quisquis is est nescis, audito nomine forsan.
46.4  Tam breuis est pietas, tam breuis omnis amor?

46.176  Hi referant quantis praestita uita fuit.
46.177  Tot bona miramur, quae diuidit iste misellis,
46.178  Vnde habeat, pietas sed sibi donat opes.
46.179  Gratius est superis nihil hac pietate putamus,
46.180  Numina nil tantum quam pie facta

aspiceres, duro sub Marte cadebant;
50.46  Omnia liuentis plena cruoris erant.
50.47  Tanta fuit strages, quod nec manus unde ferire,
50.48  Nec ubi possit habet sistere planta pedem.
50.49  Rubra coloratas uoluebat riuus in undas

potiri deo a corpore seiunctum. O miram oppositorum amicitiam! o certo ingentem atque omnibus paene abditam divini operis virtutem! non enim iam pares cum paribus veteri proverbio congregantur, non simile, sed contrarium et dissimile, natura contra naturam, expeti videntur. Enim vero unde ipsi animo qui spiritus purus est tanta cum corpore familiaritas? unde tam dulcis societas? unde tam suave contubernium? accedite et si audire lubet huiusce rei causam me vobis hodie aperiente accipite. Locum et pars quod sint quove

operis virtutem! non enim iam pares cum paribus veteri proverbio congregantur, non simile, sed contrarium et dissimile, natura contra naturam, expeti videntur. Enim vero unde ipsi animo qui spiritus purus est tanta cum corpore familiaritas? unde tam dulcis societas? unde tam suave contubernium? accedite et si audire lubet huiusce rei causam me vobis hodie aperiente accipite. Locum et pars quod sint quove pacto sese respiciant cum multarum rerum periculo tum ipso loquendi modo didicistis. Novi vos non negaturos sed concessuros

iam pares cum paribus veteri proverbio congregantur, non simile, sed contrarium et dissimile, natura contra naturam, expeti videntur. Enim vero unde ipsi animo qui spiritus purus est tanta cum corpore familiaritas? unde tam dulcis societas? unde tam suave contubernium? accedite et si audire lubet huiusce rei causam me vobis hodie aperiente accipite. Locum et pars quod sint quove pacto sese respiciant cum multarum rerum periculo tum ipso loquendi modo didicistis. Novi vos non negaturos sed concessuros apertissime parti unicuique tum

architecto et negotiatorem negotiatori et mendico mendicum, is nunquam de alicuius felicitate doluisse, nunquam de iactura aut calamitate exhilaratus fuisse ab ullo visus est ipsis. Itaque praeclare facta (ut confirmare possum) ab universis hodie passim laudentur. Haec ergo (ut redeam unde digressus sum), quae nunc in terram reverti ossa intuemini, splendida subtilia impassibilia agilia pro virtutum suarum merito postmodum, si digne supremam clauseritis diem, videbitis, felicem felices ipsi, fortunatum fortunati cernetis. Comprimite itaque fletum, abstergite

simul omnia possidet unus
9  Henricus, supra terrae regesque ducesque.
10  Vis mage mirandum rex inclyte numen haberi,
11  Esto amor, unde deus fias, haec gratia sanctos
12  Vna tibi herois uirtutibus addet honores. Ad eundem

Obstupuit Cytherea decus mirata puellae,
267   Stellantes oculos primum, quibus urit amantes.
268   Ardet ut Oetaeis circumfluus humor in arvis.
269   Qui Phaethonteos iterum renovare calores
270   Evaleant totique ignes immittere mundo.
271   Unde suas solitus accendere saepe Cupido
272   Lampadas; ingenuae stat frontis gratia, sub qua
273   Excubat Euphrosyne geminam complexa sororem:
274   Pallados armiferae dignum stat Gorgone pectus
275   Atque Semiramia pharetra nodatur in aurum

1.1. D. M. Diis manibus, id est bonis; manum enim ueteres bonum dicebant. Cf. Per. 4,133,1-3 Dii manes autem dii inferi sunt, quibus monumenta consecrabant, unde integrum interdum legimus: Diis manibus sacrum. LVCRETIAE. Hanc Tarquinus Sextus Pro Sextus Tarquinius stuprauit, Tarquini Superbi regis filius. Illa uocatis uiro Collatino et patre Tricipitino,

tres electi ante terni delevit electi iudices: Cf. P. Fest. 'Centumviralia iudicia' unus eorum iudicii insigne hastam tenebat, unde apud autores legimus centumuirale iudicium et hastę iudicium. Cf. Gai. 4,16; Suet. Aug. 36,1; Val. Max. 7,8,4 (IIIIII uiri) Sex autem

72.1. Legendum ita: Caius Marius, Cai filius, consul septies, prętor, tribunus plebis quinquies, augur. Tribunus militum extra sortem, id est non per comitia creatus, sed in exercitu. (Tribuni militares) Vnde Pedianus ait tribunorum militarium duo genera esse, primum eorum qui Rusulei Pro Rufuli ( cf. Pomp. Laet., ' De tribunis militum', f. [Aiii v], ubi Rufulci)

( cf. Pomp. Laet., ' De tribunis militum', f. [Aiii v], ubi Rufulci) dicuntur et in exercitu creari solent, alterum eorum qui comitiis designati comitiati appellantur. Vnde Pedianus eqs.: cf. Pomp. Laet. ' De tribunis militum', f. [Aiii v] Reliqua patent legenti. 72.2. De magistratibus quorum hic fit mentio alibi est explicatum,

cęteris. Cf. Plin. Hist. nat. 16,168, ubi Characian vocabant crassiorem firmioremque, plocimon vero subtiliorem Harundo autem apta est ad aliquid metiendum, unde in Ezechiele legimus: Et calamus mensurę in manu eius. Ez 40,3 110.3. Potuit iure suo gloriari Xenogoras

ex Peloponessi correxit oppido, et Salonis residens negotiabatur. Is testamento fieri iussit sibi: iussit quippe fieri sibi sepulchrum cum ędificio superposito et parentibus et filiis iam uita defunctis, unde dicitur: et Iulio, Cai filio, Troezeno Maximo patri, et Nonię, Lacri filię, Marulię matri, et Lucio Iulio, Lucii filio. Ipse atem Lucius est dictus. Troezeno Maximo filio: ideo Troezeno quia quum maximus natus esset, in patria eum genuerat, reliquos

est pro fabrorum. Faber commune nomen est eorum qui manibus opera exercent. Beatus dicitur cui cuncta prospere succedunt. Sed quoniam mortalium beatitudo fluxa atque fragilis est, beatum non putabant nisi quem usque in finem uitę beatum fuisse constabat. Vnde Iuuenalis: Recte Ouidius Dicique beatus ante obitum nemo supremaque funera debet. Ov. Met. 3,136-137

est. Inde reversi, universi proceres lautissimo ac splendidissimo convivio sunt in aula regia excepti. Post prandium diversi ludi et militaria ludicra spectata. 13 Haec volui Vestrae Reverendissimae Dominationi perscribere, ut, quando praesens haec spectare non potuit, habeat, unde singula cognoscat, in quo si vel prolixior vel incultior, quam decuisset, fui, det mihi veniam et prolixitatem quidem loquacitati, inelegantiam vero et characterum sordes partim inscitiae, partim occupationibus ascribat. Institueram ego tum ob celebritatem tantae rei, tum etiam ex commissione

postulavimus, binas tuas litteras accepimus, 2 quarum alteris refers te ad litteras pontificis, ex quibus nihil pro voto nostro cognovimus, alteris item litteras reverendissimi domini cardinalis protectoris nostri, quas non habuimus, allegas, unde in dies magis in ipso negotio incerti reddimur. Quae res molestior est nobis, quam dici possit, nihilque nobis magis praeter spem accidere potuit, quam cum nos et serenissimus dominus nepos noster unum simus, et illius maiestatis negotia non secus istic Romae, quam nostra propria per oratores

nostri defensionem a Sanctissimo Domino Nostro et ista Sede Apostolica decretorum, designatum quoque legatum amplissimum patrem, Sancti Sixti cardinalem 5 maiore ad nos propediem venturum praesidio intelleximus. Explicas autem non obscure, quantum id praesidii futurum sit, videlicet unde conduci, atque aliquamdiu sit opus, peditum decem milia possint, fatemur has copias viribus nostris nec levem, nec mediocrem futuram accessionem. Si tamen hoc tempore pedites istos conductos et in locis opportunis cum nostro peditatu atque equitatu dispositos haberemus, maiori essent nobis

habeatur saltem in minoribus beneficiis. 7 Nam maiora, sicuti non mereor, ita neque petere ausim. Neque sum, Clementissime Princeps, natura adeo ambitiosus, ut patrocinio Vestrae Serenitatis, quam scio omnia etiam summa apud dominum meum clementissimum posse, aliud consequi optem, quam unde possim commodius et honorificentius vestris maiestatibus servire. Scit enim maiestas vestra inopiam ac sordes cum magnorum principum legatione non bene convenire. Itaque rursus supplico Vestrae Serenitati, dignetur in hoc preces meas exaudire. Quicquid in me benignitate Serenitatis Vestrae

ratio habeatur saltem in minoribus beneficiis. Nam maiora, sicuti non mereor, ita neque petere ausim. Neque sum, Clementissime Princeps, natura adeo ambitiosus, ut patrocinio Vestrae Maiestatis, quam scio omnia etiam summa apud dominum meum clementissimum posse, aliud consequi optem, quam unde possim commodius et honorificentius Vestris Maiestatibus servire. Scit enim Maiestas Vestra inopiam ac sordes cum magnorum principum legatione non bene convenire. Itaque rursus supplico Vestrae Maiestati, dignetur in hoc preces meas exaudire. Quicquid in me benignitate Maiestatis Vestrae

ducit bis septem millibus; hinc tu
7.3.74  Agnoscas hominum uestigia certus et urbis
7.3.75  Antiquum decus et reliquam metire figuram.
7.3.76  Sed quoniam nobis Epidauri mentio facta est,
7.3.77  Ducimus unde genus, proauos ab origine prima
7.3.78  Incipiam memorare meos. Mihi parua Quiritum
7.3.79  Effigies, Rhacusa, faue: tua nanque canenda
7.3.80  Nobilitas gentisque tuae cunabula nobis
7.3.81  Continuumque

omnem, vitam atque mortem. Denique ignorata ipsa effectus omnes in sphaera activorum et passivorum ignoramus: qua etiam cognita (ut causa) effectus omnes facile cognoscimus: de quibus in Metheoris et in De bona fortuna. Unde non sine forti ratione divini Platonici atque Pythagorici totam philosophiam naturalem atque divinam solo numero speculati sunt. Est enim tantae excellentiae et ambitus, quod eminenter transcendit omnem cogitationem nostram,

ex stellis: teste Averroe, acerrimo medicorum stimulo, in fine sexti Colliget , qui insecutus veritatem, veritate coactus dixit has proprietates medicis occultas ex stellis esse manifestas. Unde repentini casus, mutationes aëris, periodi diversae. Denique quis omnia scaeva accidentia infirmi? Quis negare potest vegetabilia humidam substantiam habentia luna crescente non augeri et eadem minuta lumine non diminui. Aegrotantes etiam

est de illis quae sunt per se et quae aliter se habere non possunt. Accidit enim substantiae lapideae, quod nominetur lapis: quia Graece non sic nominatur. Non tamen eidem accidit gravitas vel mobilitas, quae est sua forma intrinseca vel propria passio, quae aliter se habere non potest. Unde sacra philosophia et inviolabilis astrologia nuda est, quia nuda et una est veritas et non indiget adminiculis vel aliqua fucatione verborum, sed nuda et simplici narratione verorum. Quapropter eius sophismata impugnando ex falsis suppositis, fabricata contra

prima principia, fundamenta et totam intentionem doctoris et magistri; et nil mirum, quia de raro contingentibus est, ut quis sit peritus mathematicus et bonus philosophus. Ideo aliter est dicendum. Est enim unum de secretis huius artis, non intellectum ab aliquo quem ego viderim. Unde cum in isto libro subiectum sit magnitudo et cum nulla magnitudo cognoscatur, nisi prius habeamus rationem cognoscendi illam, quae quidem ratio cognoscendi est ab actu ix. Metaphysicae textu commenti xx; cum etiam omnis ratio cognoscendi sit principium primum in scientia, quia est metrum

. Cum de non rectis lineis non sit scientia praeterquam de circulo, cuius est tantum una scientia, sicut et una diffinitio: quia figura, in qua lineae a centro ad circumferentiam ductae sunt aequales. Unde sicut unitas est mensura in quantitate discreta, linea in continua, et triangulus erit in figuris, de quibus principaliter agitur in ista arte. In angulis autem, quorum tres sunt species tantum, recti scilicet et acuti et obtusi, quorum rectus erit mensura sui

Quod tamen celare voluit, ne tam divina scientia vilesceret, cui etiam sutores per viam incumbere possent, si palam illud fecisset. Sed voluit, ut sola vi et lumine intellectus agentis cum propriis speculationibus ad tantam divinitatem et felicitatem (ut decet) quilibet pervenire debeat. Unde quaecumque scripsit, sub illo principio celato scripsit deos tamen execrans, ut dignos tali divinitate iuvarent invenire propositum, quo invento illud celare. In quo quidem principio cognovit omnes quiditates relucere. Cognovit etiam, quidnam sit prima causa, quidve secunda, et qualiter

actus et potentia circuunt omne genus finitum et terminatum. Iterum istam multitudinem entium considerabat tripliciter, secundum quod sunt tres modi considerandi, qui quidem constituunt tres artifices scientificos et speculativos: mathematicum scilicet, physicum atque metaphysicum. Unde iste imitatus est ipsam naturam: quia speculatus est entia et ordinem universi opposito modo quam naturales fecere, quia medio mathematico a causis procedendo supra effectus, sicut et ipsa natura et Deus benedictus. Sed ne videamur extra propositum digredi, his modo finem

etiam qualitates cantu duriori Martem accendere et ad arma excitare. Et ex mollibus reddere feroces. Cui etiam est ignotum illud Pythagorae artificiose factum, cum vidisset iuvenem amore perditum incitatumque, Phrygio modo mitem reddidisse. Unde Sirenae, unde Mercurius atque Apollo sibi nomen vendicarunt, nisi quia dulcibus sonis animas mortalium gratas sibi reddiderunt? Sed si haec in nostra musica reperiantur? Quae ut, quoquomodo sint nobis manifesta natura satis fuit solicita, solum ut animas nostras ad caelestes speculationes

cantu duriori Martem accendere et ad arma excitare. Et ex mollibus reddere feroces. Cui etiam est ignotum illud Pythagorae artificiose factum, cum vidisset iuvenem amore perditum incitatumque, Phrygio modo mitem reddidisse. Unde Sirenae, unde Mercurius atque Apollo sibi nomen vendicarunt, nisi quia dulcibus sonis animas mortalium gratas sibi reddiderunt? Sed si haec in nostra musica reperiantur? Quae ut, quoquomodo sint nobis manifesta natura satis fuit solicita, solum ut animas nostras ad caelestes speculationes revocaret,

quaestio de praecognitione Dei vel de ipsa praedestinatione et maxime super illud dictum Christi: Petre, antequam gallus ter cantet, me negabis. Sed quia ista quaestio magis ad Doctorem subtilem spectat, ideo ab hac disputatione manus modo abstineo. Redeo modo unde discesseram, scilicet ad divinitatem huius scientiae astronomicae, quae se habet ad potentiam nostri intellectus sicut lumen solis ad visum vespertilionis, quia eminenter transcendit latitudinem nostri intellectus, etiam si vellemus eniti supra vires

vel terminata aliquo termino, sed ipsa est terminus et etiam mensura, secundum diversa secundo De anima. De puncto: Capitulum secundum Punctum est cuius pars nulla est, id est quod non patitur divisionem. Unde puncta sunt fines vel termini lineae finitae et terminatae et cadunt in eius diffinitione formali. Sed contra, omnis forma intrinseca dicit substantiam rei ad differentiam formae accidentalis, quae est extrinseca. Solutio: negatur maior: quia bene

rei ad differentiam formae accidentalis, quae est extrinseca. Solutio: negatur maior: quia bene verum est, quod omnis forma intrinseca dicit quiditatem: non tamen essentiam neque substantiam per Philosophum primo Topicorum capitulo 8. dicentem, quod in omni praedicamento est reperire quid, unde quiditas et id, cuius est quiditas, differunt. Hoc Averroes expresse 7. Metaphysicae commento 34, idem commento 92. primo Caeli, ubi dicitur quod quiditas et habens quiditatem differunt: dicat divus Thomas quicquid velit. Quia teneo de mente Philosophi, quod tota

cui bene correspondet aliquid ex parte rei, quia linea materialis, et punctum ipsam terminans. Divisibile tamen utrumque, quia materia coniuncta ipsi formae est causa divisibilitatis, in genere tamen causae materialis, minus tamen principaliter, dicat divus Thomas, quicquid sibi velit. Unde intellectui non repugnat, imo est eius operatio ista, scilicet res materiales transferre de ordine in ordinem et facere eas potentia intelligibiles, actu intellectas. Et hoc erit, quando ipsas a materia depurat 3. De anima; et abstrahentium non est mendacium secundo

non repugnat, imo est eius operatio ista, scilicet res materiales transferre de ordine in ordinem et facere eas potentia intelligibiles, actu intellectas. Et hoc erit, quando ipsas a materia depurat 3. De anima; et abstrahentium non est mendacium secundo Physicorum. Unde ex ipsa solutione colligitur, quod scientia mathematica distinguitur a naturali et a metaphysica penes diversum modum considerandi, qui quidem diversus modus considerandi est intrinsecus ad hoc, ut scientiae inter se distinguantur.

modo errorem ipsorum et causam erroris. Peccant enim per fallaciam aequivocationis, quia nesciverunt essentialia et rationes intrinsecas et extrinsecas, penes quae distinguuntur artifices scientifici; quia penes diversum modum considerandi, ut in fine capituli praecedentis satis declaravi. Unde ille pauper homo accepit lineam mathematicam, ut est in materia secundum esse, et talis est naturalis et non mathematica, cum tamen eam debebat accipere abstractam a materia secundum diffinitionem non tamen secundum esse. Ad quod excellentia mei praeceptoris non

eiusdem generis, tantam et caetera. Hoc clarum est, sed per ea quae subdit, omnes certe involvit, scilicet hoc universaliter verum est sive antecedentes et caetera. Quae quidem animi conceptio est tota aurea et memoriae mandanda, quia facit ad scientiam mathematicam, logicam et physicam. Unde multas speculationes utiles ad omnes scientias ex hoc loco possem proponere, tamen studens brevitati aliquas adducam et eas declarabo. Primo tamen quid sibi velit Campanus, enodabo. Sensus vero suae propositionis talis est: quandocumque sunt plures quantitates sibi invicem

finita et terminata, ergo non est additio infinita. Solutionem tamen credo esse istam scilicet, quod illa consideratio magni Commentatoris est secundum naturalem considerationem et (ut sic) est verum, sed quia mathematicus distinguitur a naturali et divino penes diversum modum considerandi. Unde mathematicus considerat magnitudinem abstrahendo a materia, quia per intellectum, cui non repugnat posse imaginari maiorem lineam quacumque data, et sic in infinitum. Naturalis vero considerat res ipsas in actu, quae sunt finitae omnes: quia omnium natura constantium

quomodo istae demonstrationes mathematicae sunt dantes simul esse passionis et cognitionis? Dico, quod medium huius demonstrationis est aequalitas linearum a centro ad circumferentiam, quae est una dignitas huius artis, quae cognitis terminis cognoscitur primo Posteriorum textu commenti vi. Unde non prius mihi innotescit aequalitas huius trianguli, quam sit ostensum, quod omnes tres lineae a centro ad circumferentiam exeunt. Quo cognito simul cognosco passionem et esse passionis, id est ipsam inhaerentiam passionis in subiecto, quae demonstratio potissima dicitur. Dubitatur

maiori extremitate ita quod per has duas conditiones differt a prima figura et a tertia. Quae talis est scilicet quando medium est positum infra extremitates, magis tamen participans minori extremitate, quam maiori, scilicet opposito modo, quod in secunda figura medio accidit. Unde triplicem huiuscemodi combinationem sive medii variationem Philosophus tres figuras syllogizandi constituit, quamvis Avicenna quartam combinationem addere voluerit. Contra quem Averroem credo demonstrasse in capitulo v. primi Priorum, scilicet quod per illam quartam figuram

cunctos probitate, lepore,
Doctrina, ingenio, robore, Chrysonus. Matthaei Bini Veneti in libri laudem
Hoc speculo speculemur; habet speculator hic, unde
Perspicias quicquid mens generosa potest. Marci Antonii Cyprii in eundem
Vivere teque deis statuit seiungere virtus,
Ut

de cęlestis beatitudinis contemplatione ingentem caperet animi uoluptatem, ne tamen magnitudo reuelationum ipsum extolleret, extremi iudicij recordatione, quasi qui se peccatorem agnosceret, non parum terrebatur. Vnde homeliam quandam scribens ait: Quoties diem iudicij consydero, toto corpore contremisco. Siue enim comedam siue bibam siue aliquid aliud faciam, semper mihi uidetur illa tuba terribilis insonare

humilitate ueniam precatur nec a pectoris cessat uerberibus, donec ipsum Dominum suum et Deum suum confitens ore sumeret, et iam ei se in terra coniungeret, quo cum regnaturus erat in cęlo. Sumpto sacramento humi unde surrexerat, se reclinat et quasi iam efferendus cancellatis supra pectus manibus: Nunc dimittis seruum tuum, Domine, inquit, secundum uerbum tuum in pace, quia uiderunt oculi mei salutare tuum

coram commendasset, in omnibus fere sibi similem fuisse dixit. Cyrillus postea uisionem hanc, quę quanta essent Hieronymi merita testabatur, publice populo enarrauit. Sed redeat unde digressa est oratio. Sanctissimi uiri corpus elatum condere uolentes, quanuis sepulchrum uacuum astaret, quod ipse uiuens in saxo intra uestibulum speluncę sibi excidendum curauerat, non longe a sepulturis

cum Stridone oppido de loco suo auulsam ultra Liburniam in Istriam usque iusserit euolare, ut Stridon (sicut Hieronymus ipse dixit) et prius in Delmatię Pannonięque finibus fuerit, et nunc (ut Bergomensis ait) in Istrię agro consistat. Equidem ista consyderans curiosius quęrere coepi, unde homini religioso ueritatisque professori hic error irrepserit, ut etiam pugnantia inter se asserere non dubitet, et inueni, ubi Longobardorum regni principium ostendere nititur, Blondum quendam Forliuiensem in medium produxisse; qui, cum Italię regiones describeret, tertiam decimam dixit

Joannis Policarpi Severitani Sibenicensis Dalmatae Predicatorii Solimaidos. Liber I Argumentum in primum librum Papirii Viterbiensis
Narrantur primo pulchre primordia mundi
Vnde sibi caelum hausit homo mentemque recepit
1.1   Proponit Magnus ab aeterno Coeli, Terraeque Creator
1.2  Cuncta movens, solus nullo violabilis aevo,

Est Locus in Terris nitida purissimus aura
1.167  Trans Indos, ubi Phoebus fulgens primus anhelis
1.168  Sollicitatur equis, pulsurus sidera opaca
1.169  Nocte peregrino fulgentia lumine, dicto et,
1.170  Unde rubet ventura dies, placidissimus undis; 170
1.171  Deliciae Mundi, sunt et consortia, Divum
1.172  Elysii, Coelique Domus, felicibus oris
1.173  Casibus adversis vacuus; rutilantia flammis
1.174  Aurorae

dolatum,
Non incerti ictus, quum resque locusque petissent.
Talibus instructos armis ubi regia Saulis
Excepit iuuenes, custodum concita turba
1.265   Admirata nouos habitus, noua tela uirorum,
Vnde, rogat, ueniant aut quid uenere petitum.
Illi hęc confessi subeunt penetrale superbum Rex Saul
Atque micans auro. Soliis hic pręses eburnis
Sederat, Oebalio pulchre uelatus amictu,

et ira
In Dauida ducem nec adhuc infensus in illum
Infestusque minus. Post regem Dauid et ipse
Cum sociis latebras exit properanter opacas
Et cito pręrupti superat latera ardua montis,
4.235   Vnde inimica queat sublimior ipse tueri
Agmina et irati regis lenire ferocem
Elatumque animum submissę uoce loquellę.
Ergo illum intento gradiens clamore uocauit
Atque ex aduerso spectantem pronus adorans

ita ut speraret breui se imprimis diuitem fore. Multum in deliberando temporis consumpsit, dum alios consulit, cuius potissime opera in fabricanda naui uteretur, quibus in siluis aptiorem ad id materiam caederet, quantum ferri ad contignationem nexusque compagum satis esset, unde rudentes, unde uela essent comparanda. Denique, priusquam opus coeptum esset, perquisiuit, quis bonus gubernator, qui nautae praestantissimi haberentur. Cunque omnia didicisset--- uide hominis insaniam!--- nihil horum egit, quae proposuerat. Atque eodem ocio, quo talia

breui se imprimis diuitem fore. Multum in deliberando temporis consumpsit, dum alios consulit, cuius potissime opera in fabricanda naui uteretur, quibus in siluis aptiorem ad id materiam caederet, quantum ferri ad contignationem nexusque compagum satis esset, unde rudentes, unde uela essent comparanda. Denique, priusquam opus coeptum esset, perquisiuit, quis bonus gubernator, qui nautae praestantissimi haberentur. Cunque omnia didicisset--- uide hominis insaniam!--- nihil horum egit, quae proposuerat. Atque eodem ocio, quo talia tractabat,

sibi parauerat, dimittendo. Haec est eorum parabola, qui seculum relinquentes monasteriumque ingressi caelesti regi ministrare incipiunt, et iam uirtutibus diuites facti, quibus ante carebant, pristinarum uoluptatum, quas abiecerant, recordatione retrocedunt et ad seculum, unde uenerant, redeunt. Post haec anima aliquantulum resipiscentes erroris conscientia dolent, quod de tutissimo salutis portu iterum mortiferis mundanae uanitatis fluctibus se commiserunt. At tu, qui tam perniciosum periculi genus cupis euitare, quoties ueteris uitae

uero procul inde considentes huic spectaculo aderant, ut uiderunt quod contigit, detestati sunt hominis temeritatem, qui tam praesenti periculo uitam committere ausus fuisset nulla compulsus necessitate. Quam obrem ipsi retro cessere atque ad tutiora loca, unde uix fumum portentosi ardoris cernere ualerent, raptim sese transtulerunt. Huius parabolae similitudinem explicare poterit, qui nouit, in quanto amittendae castitatis uersentur periculo, qui se ultro ingerunt aspectibus feminarum. Illis arridere, cum illis

hominum conuersationem probatae uitae uiris esse perniciosissimam. Nam cum affectus nostri ad malum magis quam ad bonum proni sint, modicum fermentum totam massam corrumpit. Paulatim ad eorum transferimur prauitatem, quorum consortio usi fuerimus. Vnde Apostolus ad Thessalonicenses scribens: Abstinete uos , inquit, ab omni fratre ambulante inordinate! Fit enim plerunque, ut, cuius quis uel colloquio uel conuictu delectatur, eius imitetur et mores. Hoc Propheta testatur dicens: Cum sancto sanctus eris, et

perit merces. Atque perinde a caelesti rege remuneratur, ac si omnes opere compleuerint, quod audiendo didicissent. Neque enim doctori fraudi esse debet auditorum culpa. Non est ideo neganda merces operario, qui sementem facit, quia infoecunda humus minus frugis domino reddat. Vnde ipsis, qui ad docendam ueritatem destinabantur, praeceptum est: In quamcunque domum intraueritis, primum dicite: Pax domui huic! Et si ibi fuerit filius pacis, requiescet super eum pax uestra; sin minus, ad uos reuertetur. Porro, qui docendi officium suscipiunt, si, quemadmodum debent,

erit. Neque praemium neque poena arbitrii eius ullo unquam fine concludetur. Et nos interim nullus concutit metus, nulla distrahit futurorum sollicitudo, quasi certos de promissa bonis beatitudine, cum nihil tanta mercede dignum fecerimus et non pauca, ob quae perplecti meremur, perpetrauerimus. Vnde igitur tantus mentis stupor, tanta animi stulticia? Friuolis nihilque ad nos pertinentibus periculis terremur, et futurae aeternitatis iudicium non reformidamus! In meditullio infiniti boni et infiniti mali fluctuat nostra mortalitas, et magis cure nobis est cauere,

uatis
Occursu attonitus coepi), »tu ne ille diserti
Oris inexhaustus torrens? O gloria uatum,
Prosit honos prositque tuę mihi cura Camenę,
D85  Et labor assiduus studiumque perenne legendi!
Tu das unde meos ualeam componere uersus,
Quos uulgata uehit mecum super ęthera fama.
Respice portentum quod me dare terga coegit,
Affer opem misero, tanto me tolle periclo
D90  Exanimemque iuua si spes est ulla salutis.«

armis
Turnus et ipsa pii notissima nomina amoris,
Nysus et Eurialus. Primi hinc exordia cursus
Sumet et hoc monstrum campos atque oppida circum
Indefessus aget donec depellat ad antri
D110  Tartarei latebras, unde hęc emissa superne
Bellua ab Inuidia terras atque ęquora late
Infecit tabo sparsitque uenena per orbem.
Interea tu parce metu, compesce querelas
Et me pone sequens mea iam uestigia serua!
D115  Hinc ego

affatim numerans, a teneris, ut Graeci aiunt, unguiculis ad hanc usque aetatem, litterarum studia scienter amplexus est, datque iugiter operam, ut natalium suorum splendor eruditione magis illustretur, quam genere. Verumtamen, ut reuertamur, unde digressi sumus, cum orationem, quam mittimus, mi Marce, perlegeris, quod intra te fortasse tacitus sentis, etiam uerbis, scriptisque in publicum securus dabis: delectabitque te ab eo plurimum amari, quem plurimum laudas: immo qui iam multorum ore celebratur ubique, et extollitur, adeo ut nemo

et Valesio * *Il y a dans le Veronois deux lineux l' un appelé Valegio pres de Peschiera et l' autre nommé Valése, scitué entre Verone et Sanguinedo. sine aliqua resistentia, iverunt versus Cremonam, et posuerunt se in uno loco propinquo unde excurrunt agrum Cremonensem et Glaram Abdue. Nostri exiverunt Veronam, et interfecto presidio quod hostes reliquerant pro subsidio vel retroguardia in sancto Bonifacio et Villanova combuserunt illa loca et oppugnabant Colloniam que expugnata ibant ad exurendum

quem habuit apud Caesarem per integrum biennium, et fuit cum sua Majestate idem homo in partibus inferioribus estate preterita, et ego ob illos respectus quos scribit Serenitas Vestra semper suadebam ut susciperetur: Majestas Caesarea semper renuit dubitans in eo offendere Catholicum Regem, unde (credo) ipsa videns hanc adversitatem fortune, dedit secundo genitum Regi Franciae et est in Francia, postea Caesar consensit quod Dominus Gurcensis daret sibi salvum conductum ut iret ad manendum in Burgundia, quod tamen non credo ipsam facturam; rogabam ego Caesarem tunc quod illos filios

statim intelligas. Ita duplici Silius ratione debet amari: quod ipse elegantissimus est et quod imitator Maronis.

Hunc pugillarem facere, quo ferri commodius possit, curauimus typis nuper inuentis, ne desit quicquam unde studiosi proficiant, cum liceat uel peregrinantibus optimos quosque authores gestare sine multa sarcina. Emendauimus nos codicem, sed quod emendatus sit, non audeo dicere: nihil enim tale praestari potest ab homine in emundo uendundoque occupato et quem decoxisse oporteret, si rationes alteri

dixit periculosam, Cf. Cato, Agr. 1, 1. at ego expertus sum insuper molestam et uehementer anxiam. Ita igitur affecti perparuam emendationi operam nauare potuimus. Verum quod ad poetam pertinet, multum ei barbaries, unde ad nos delatus est, nocuit, ut uidetur. Sed in eo nos egimus ut emendatior aliquantulum exeat: multa falsa castigauimus, manca et mutilata quae erant restituimus. In quibus nobis hallucinari uidebamur, indicio manulas quasdam apposuimus, ut quibus maius abundet ocium, id emendandum

insulae
Seu vis Taprobanam, seu Cycladas breues,
Ingens littoreis nec species locis
Nec planis procul est dulcis amoenitas.
30  Hic et Pieridum conspicies domos
Sedemque Oebalii Castoris inclytam
Atque vnde emicuit numen Apollinis.
Venatrix latices Cynthia quos solet
Arcu dum rigidas persequitur feras
35  Aestu et continuis victa laboribus
Crebro virginibus visere cum suis,
Albentes humeros fluctibus ingerens,

legent, postquam etiam Tibi, exacti iudicii sinceręque fidei uiro, placuisse intellexerint. Quare gratissimum mihi erit, si me quamprimum per litteras feceris certiorem, quo loco res ista sese habeat, id est, si pręfatum opus jam imprimi coeptum sit, si iam breui ad nos, unde profectum est, rediturum sit. Quando quidem non pauci ex nostris, qui illud olim legerunt, nunc ab impręssoribus exscriptum absolutumque desiderant, et eo quidem magis, quia Tua cura Tuaque diligentia emendatissimum se habituros sperant. Siquid interim Marulus Tuus Tuis in

De peccatorum differentia c. 15 Quę mala peccato accedant c. 16 Quę peccata sunt pręcipue damnabilia c. 17 Vnde tanta peccantium multitudo c. 18 De quinque sensibus c. 19 De uisu c. 20 De auditu c. 21 De odoratu c.

ipsum Euangelistarii nomine consecrabitur. quamuis non solum Euangelii | sed etiam Legis dicta exempla-que continebit. Nam quoties per synecdochen a parte totum designare uolumus, ab ea parte quę insignior uidetur, uocabulum imponi debet. unde et puppim pro naui: et animam pro homine quandoque legimus apud autores. Pręstat autem Legi Euangelium. quia in Lege futurorum signa erant, quę in Euangelio impleta uidemus. illic typus et umbrę, hic ueritas et umbrarum caliginem

sunt, indubitatę credulitatis assensu suscipiamus. Ut iacto rectę fidei fundamento | cęteras quibus beata uita comparatur, uirtutes superędificare possimus | et de nobis dici queat: Jo. 20. Beati qui non uiderunt, et crediderunt! Vnde etiam sacramentum corporis et sanguinis sui Dominus sub panis uini-que specie instituit, ut non quod cernimus | neque quod tangimus, sed quod credimus in terra adorantes, hoc ipsum uidere in cęlo mereamur exultantes.

inutiliter petent | ideo nec montes transtulisse feruntur, non quia nequiuerint, sed quia non expedierit. Non minus autem mirabile fuit | mortuos suscitasse, quod quidem fecerunt, quam montes transtulisse; quod fecissent, si utile fore censuissent. Vnde alibi etiam Dominus ait: Mar. 9. Si potes credere, omnia possibilia sunt credenti. Sed uideamus quę-nam sunt ista omnia quę factu possibilia dicat. Centurionis fides seruum suum paraliticum

est . Si ergo in terra, ut oportet crediderimus, illic certe in cęlesti gloria coronabimur, ut optamus. Luc. 7. Beatus inquit qui non fuerit scandalizatus in me! Scandalizantur illi qui dubitant | nec satis credunt. Vnde Apostolus: Ad Corin. prima 1. Nos ait prędicamus Christum crucifixum, Iudeis quidem scandalum, gentibus autem stultitiam , ipsis autem uocatis Iudeis atque Gręcis Christum Dei uirtutem et Dei sapientiam.

audiat ipsum Dominum dicentem: Joan. 5. Amen amen dico uobis, quia qui uerbum meum audit | et credit ei qui misit me , habet uitam ęternam, et in iudicium non uenit, sed transit a morte in uitam. Vnde etiam latroni in cruce credenti atque confitenti respondit: Domine Domine intrabit in regnum cęlorum, sed qui facit uoluntatem Patris mei, qui in cęlis est, ipse intrabit in regnum cęlorum . Nemo itaque sibi de sola fide plaudat.

in cęlum. Denique Legis Pascha cum lactucis agrestibus quę amarissimę sunt, comedebatur. Luc. 24 at in Euangelio pars piscis assi cum fauo mellis Domino a mortuis resurgenti offertur. Vnde et Apostolus clamat dicens: Ad Coloss. 3 Si consurrexistis cum Christo, quę sursum sunt quęrite, ubi Christus est ad dexteram Dei sedens | quę sursum sunt sapite, non quę super terram!

intelligant uocem sapienter incantantis. Quod si ultra eis pręcepta salutis ingerere perseueraueris indignantur | et iam in contumeliam prorumpunt. Ioa9 Totus in peccatis natus es inquiunt et doces nos? Vnde autem fit, quod tam obstinato proposito cęlestem aspernentur disciplinam, parabola Euangelii de nuptiis recitata docet. Ad quas inuitati | quoniam uenire noluerunt, Matth22 alius inquit abiit in uillam suam, alius ad negotiationem

Io6 denique fugisse dicitur in Euangelio, cum eum regem facere uellent. et Io.18 non est regnum meum de hoc mundo inquit. ut suo exemplo non in terra regnare, sed in cęlo desyderemus. Vnde et mercedem humilitatis | et non humilitatis poenam proposuit dicens: Matth10 Qui se humiliat exaltabitur, et qui se exaltat humiliabitur. Ad hanc animi fortitudinem pertinet | ipsam etiam, quam pręcipue uulgus formidet

tetrum tardum graue ignobile terrenum fragile mortale, sed lucidum agile leue gloriosum, omni pristina fece carens, nullis casibus obnoxium, beatitudinis capax, mortis expers. dicente Apostolo: Phil3 Nostra conuersatio in cęlis est, unde et Saluatorem expectamus Dominum nostrum Iesum Christum, qui reformabit corpus humilitatis nostrę conformatum corpori claritatis suę . Nos hac tanta spe confirmati, non solum mortem non timere, sed etiam nullum mortis genus debemus exhorrescere. Ideo Dominus noster cum

debemus eorum funera, qui fide uirtute-que satis pręditi uixerunt. Apoc14 Beati enim sunt mortui qui in Domino moriuntur | amodo dicit Spiritus, ut requiescant a laboribus suis. Vnde non immerito felicem talium obitum Scriptura sępenumero dormitionem appellat, ut quiete eos et uita simul frui significet. Puellam suscitaturus Dominus: Luc8 Non est mortua inquit, sed

de dormientibus. Et in psalmo habetur: ps125 Cum dederit dilectis suis somnum . Honestiore igitur quam mortis uocabulo mors notata est iustorum, qui in Domino uiuunt. Vnde Christus Iudeorum nuncupatus est uiuorum et mortuorum. Plura quippe mortis genera sunt. est proprie mors corporis recedente anima, quę uiuificat illud. est per metaphoram mors animę, cum propter peccatum a Deo

Mar6 Et cum dimisisset eos, quos uidelicet docuerat, abiit in montem orare. Dominus ergo noster, quod uerbis docuit, hoc exemplo monstrauit, in ipso orationis tempore secedendum esse a turba | et in loco secretiore orandum. Vnde iterum Lucas: Luc5 Ipse autem secedebat inquit in desertum et orabat. Desertum istud Mons Oliueti erat. mons autem contemplationis altitudinem designat. Sed ad hanc altitudinem ascendere nequimus, nisi hominum frequentiam

uidet lupum uenientem id est, hereticum aliquem peruersa doctrina fideli gregi insidiantem | et illius dolo alios rapi, alios dispergi, alios mactari | nec tamen it obuiam perfidię, sed auersus fugit. ita ut fugiendo ostendat se pastoris nomine indignum. vnde dicitur: Io10 Mercenarius fugit, quia mercenarius est; et non pertinet ad eum de ouibus. Non quia non pertineat ad eum, sed qua sic agat, tanquam si nihil omnino ad eum pertineat.

ipse si mente conscenderis, uidebis primum cum Christo loquentes Moysen et Heliam | atque intelliges Legis cerimonias oracula-que prophetarum in Christo esse completa. ingentem-que capies uoluptatem, cum talia cognoscere coeperis. Vnde etiam Petrus tam ualde huiusmodi uisione coepit delectari, ut ibi figere tabernacula cuperet cęlestium oblitus. Sed neque ipse de his humilioribus oblectamentis egredi poteris, ut in sublime raptus nudam contempleris diuinitatem, nisi et te sicut apostolos lucida Spiritus Sancti

dum adhuc nox dubia et dies incertus, quod crepusculum appellant, non minus erit opportunum quam nox ipsa. Nam tunc quoque nocturnum silentium adhuc perdurat, et quod plus est, discusso iam sopore cibo-que digesto sincerior animus ad quęque consideranda uiuacior-que consurgit. Vnde idem propheta in alio psalmo ait: ps118 Pręuenerunt oculi mei ad te diluculo, ut meditarer eloquia tua. Sed interim neque nos fortasse quicquam mussitare oportet dum contemplamur.

antequam ea seruandi uoto nos obligemus. Quod si uouerimus, pręstare tenebimur non minus quam illa, quę iussa sunt. Pręuaricator est, qui secus fecerit. Sed iam redeat, unde digressa est oratio et sicut instituimus ipsas pręuaricatorum poenas fidelium traditionum scripta percurrendo solicite scrutemur. Neque hoc sine dolore, immo nec sine metu, ne ipsi quoque cum peccatores simus, in illas incidamus. Legimus enim in Deuteronomio execrationes de monte

per uisum se passam conquęritur propter Christum, et marito ut missum illum faceret, nititur persuadere. Hoc quoque obseruandum, quod iniqui insomniorum suorum quid portendant ignari a sanctis interpretationem accipiunt, ut pharao a Iosepho | et Nabuchodonosor a Daniele. Vnde apparet | somnia ista quę diuino fiunt consilio, et impiis obiici quandoque, sed non nisi electis Dei seruis reuelari. Taceant igitur peccatores ad quos non pertinet iudicium somniorum, aut eos ad quos pertinet interrogent, ne per uiam

ita orationem clausit, ut diceret: Veruntamen non mea uoluntas, sed tua fiat! Non quod ipse nesciret crucem, quam subiturus erat, omnium credentium fore salutem, sed quod instruere nos uellet, ut semper uoluntati nostre pręferamus Dei uoluntatem. Vnde ab eodem edocti, quotidie orando dicimus: Fiat uoluntas tua sicut in cęlo et in terra! Cęterum, cum eius uoluntas sit, ut pie iuste-que uiuamus, hoc quoque his uerbis poscimus, ut leges atque pręcepta, quę dedit nobis, per nos impleantur.

Ne supplicationibus nostris propitietur Deus, peccata obstant. In Hieremia scriptum est: Opposuisti nubem, ne transiret oratio. Vnde idem propheta sub persona plebis peccatricis coram Deo quęritur et ait: Nos inique egimus | et ad iracundiam prouocauimus. Iccirco tu inexorabilis es. Nisi enim omnium prorsus delictorum, quę commisimus, nos poenituerit | et de omnibus pariter dolore moerore-que satisfacere

De peccatorvm poenitentia. Caput XI Poenitentia nos a peccatorum sordibus emundat | et pristinę restituit puritati. Mat. 8 Vnde leprosus in Euangelio Christum suppliciter adorans | et curari cupiens | morbo liberatur. Lepra in Scripturis peccatum designat. Peccati ergo lepra Domino iubente ab animo poenitentis fugatur, ut ibi uirtutes inserantur, unde uitia pullulabant. Mat. 9

Mat. 8 Vnde leprosus in Euangelio Christum suppliciter adorans | et curari cupiens | morbo liberatur. Lepra in Scripturis peccatum designat. Peccati ergo lepra Domino iubente ab animo poenitentis fugatur, ut ibi uirtutes inserantur, unde uitia pullulabant. Mat. 9 In huiusce rei figura et paralyticus de lecto surgit et mulier a sanguinis profluuio curatur et, qui mortui erant, reuiuiscunt et alii multi uariis langoribus grauati eleuantur. Nam quemadmodum hi credendo et poenitendo

iam alios ad capessendam uirtutem hortando atque instruendo ora resoluant. Talibus ab Apostolo dicitur: Ad Ephe. 5 Eratis aliquando tenebrę, nunc autem lux in Domino | Vt filii lucis ambulate. Vnde idem peccatorem ad poenitentiam solicitat dicens: Surge, qui dormis, et exurge a mortuis, et illuminabit te Christus. Cęterum nisi prorsus omnium, quę turpiter et inique perpetrauimus, nos poenituerit, lux ista in nobis

uenire ad me nisi Pater qui misit me traxerit eum. cui sententię Pauli apostoli dictum concordat, ubi ait: Ad Cor. 1 4 Non uolentis neque currentis, sed miserentis est Dei. Vnde Philippensibus etiam scripsit dicens: Ad Philipp. 2 Cum metu et tremore uestram salutem operamini! Deus est enim qui operatur in uobis et uelle et perficere pro bona uoluntate. Idem arroganter sese efferentem increpans

Idem alibi: Gustate et uidete, quoniam suauis est Dominus. Tu tua suauitate, isto melle | in cęlo reficis angelos | animas-que sanctas | et mortales pascis in terra. Vnde dicitur: Panem cęli dedit eis, panem angelorum manducauit homo. Postremo quod cibus iste ac potus, quem abs te nobis datum pro maximo munere accipimus, gaudere nos et exultare faciat, psalmista

accedimus, quasi ad corporis communes epulas inuitati, non ad animę alimentum singulare. Si ergo mundari se aliquis ita credat | et pro delicto satisfacere, uehementer fallitur. Immundior etiam efficitur ipsa confidentię temeritate. Vnde per Hieremiam prophetam a Domino arguitur dicente: Quid est quod dilectus meus in domo mea facit scelera multa? nunquid carnes sanctę auferent a te malicias tuas? Profecto (ut diximus) non solum non auferent, sed etiam addent.

Satius est orare in ecclesia, psallere, laudis sacrificia offerre, diuina discere uel docere | quam abstinentia nimia debilitatum nihil horum posse pręstare. His autem omnibus moderata ieiunia conferunt multum | plurimum-que iuuamenti subministrant. Vnde quosdam uini usu se abdicare uilioribus-que cibis uitam sustentare minime piget. 35 Abstemii semper fuere filii Ionadab (ut in Hieremia est

stulto quam ebrioso. neuter scit arcanum cęlare, stulti tamen uerbis nemo adhibet fidem, ebrio magis creditur. Ad hęc inter compotantes frequenter leuissima de causa exurgunt rixę, concertationes, uulnera, cędes. Vnde Salomon in Prouerbiis ait: Qui dimittit aquam, id est qui mero uino utitur, caput est iurgiorum, et antequam patiatur contumeliam, iudicium

Diabolo et pompis eius renunciaueras, ad Ecclesiam confugeras, castitatem, humilitatem, paupertatem professus fueras, ut te Dei seruum exiberes | cur iterum contempta desyderas? relicta repetis ? ad seculum unde fugeras reuerteris? et mortiferis eius deliciis frui concupiscis, ut Sathanę seruias? Iam securus uitę finem pręstolabare, iam mortis metu liber eras, iam nulla te mundi terrebant aduersa | cur te rursum subiicis pręsentis uitę miseriis? ut quoties te conscientia tua

loquens: Melius inquit erat illis non cognoscere uiam iustitię | quam post agnitionem retrorsum conuerti Cum igitur in tanto te periculo constitutum perspicue intelligas, dum licet, dum uita suppetit, dum poenitendi tempus superest, errorem tuum corrigere festina | et eo unde recessisti te quamprimum refer | opus-que illud, quod stulte admodum demolitus es, instaurare stude | neque te ultra in aperta mittas pericula, cum ad tutum regressus fueris. Non est aptus regno Dei, qui aratrum tenens post tergum

Quod uitium et Apostolus prohibet cum ait: Nolite esse prudentes apud uosmetipsos! Neque illi quidem qui in terrenis duntaxat negociis prudentes sunt, laudantur, cum rerum fragilium cura implicati diuina negligant et aspernentur. Vnde idem Apostolus: Prudentia inquit carnis mors est, prudentia autem spiritus uita et pax. Et iterum: Prudentia carnis inimica est Deo. Sed quę inimica est Deo, ne illi quidem cuius est, amica esse potest | cum idem corpori multa prouideat, animę suę nihil.

qui-que ipsis nititur, hominum opinionibus pendet | et certam uitę uiam prorsus ignorat. Quis enim nouit Filium nisi Pater | uel Patrem nisi Filius | et cui uoluerit Filius reuelare? Vnde et Petro Christum confitenti idem respondit: Beatus es Simon Bar Iona, quia caro et sanguis non reuelauit tibi, sed Pater meus qui in cęlis est. Decuit autem, ut qui homini quem formauit, beatitudinem dare decreuerat, doctrinę quoque esset

XXXII Inspiratio Omnipotentis dat intelligentiam. Cęterum uas mundum sit oportet, in quo diuinę sapientię thesaurus recondi debet. unde dicitur: Eccl. I Fili concupiscens sapientiam conserua iustitiam, et Deus prębebit illam tibi. Item: Eccl. 43 Omnia inquit Dominus fecit, et pie

prębebit illam tibi. Item: Eccl. 43 Omnia inquit Dominus fecit, et pie agentibus dedit sapientiam. Quomodo enim illic potest infundi celeste donum, unde eiecti prius et exterminati non fuerint terreni affectus? Duo contraria simul manere nequeunt. quę enim societas luci cum tenebris? Christo cum Belial? Ideo est scriptum: Sap. I In

| et credulis tantum humilibus-que reuelatam ex diuinis uoluminibus haurimus. Hanc si alibi quęsieris, nusquam inuenies. Latuit philosophos, ignota fuit omnibus gentilium sapientibus, tradita autem prophetis Christi-que discipulis. unde ait: Vobis datum est nosse mysterium regni Dei | illis autem incredulis uidelicet et humana tantum scientia nitentibus non est datum. In sanctis ergo Scripturis duntaxat quęre tibi Dei sapientiam | et uerbi Dei scientiam | et quęre mente pura corde-que fideli | atque ardenti

His nonnulli quoque ex nostris mihi similes uidentur, quibus non est satis nosse quomodo ueram perfectam-que beatitudinem assequi possint, sed altiora se indagare conantur | et ea quidem quę nisi fides teneat, ratio non explicat, curiosius perscrutari solent. Vnde fit, ut plerunque ab eo etiam quod recte didicerant aberrent | et dum Christum se tenere putant, de manibus elapsum non animaduertant. Plena periculi est talis

Docuimus et quę sequenda sapientia et quę fugienda sit. reliquum est ut eos, qui uera, id est diuina sapientia pręditi sunt hortemur, ne creditum sibi salutaris eruditionis talentum in terra defodiant, sed illic dispensent, unde cum usuris exigi possit | et Domino cui negociantur, plurimum lucri accedat. Laxent igitur retia sua in capturam: alios doceant quod ipsi didicerunt, et non sibi solum, sed aliis etiam prodesse studeant | tanto-que accepto beneficio se dignos pręstent.

exercebis in prędicando | aut in scribendo manum. ut etiam de te dici possit: Os suum aperuit sapientię, et lex clementię in lingua eius. Plurimum quidem tibi apud Deum meritorum accedet, quoties uel scripseris | uel dixeris aliquid | uel proprio ostenderis exemplo, unde alii meliores effici queant. Qui enim fecerit et docuerit sic, hic magnus uocabitur in regno cęlorum. Ipse Dominus noster Christus docuit | nec apostolos suos passus est desidia

nuncupamus. Neque certe conuenit | quorum diuersa est uoluntas, eodem nomine confundere. Demones ergo nequitię pleni spiritus inuidię acti stimulis hominem semper ad uitia prouocant, ne ad cęleste regnum, unde ipsi deturbati sunt, transferri mereatur. Iccirco clamat Apostolus dicens: Non est nobis colluctatio aduersus carnem et sanguinem, sed aduersus Principatus, aduersus Potestates, aduersus Rectores tenebrarum harum, aduersus

Bestię Demonibus pręterea, quoniam ex angelica in brutalem quodammodo conuersi sunt naturam, bestiarum nomina tribuit Scriptura. Vnde et Dauid orat Dominum dicens: 34. Ne tradas bestiis animas confitentes tibi! Et idem alibi: Increpa, inquit, bestias calami! Fragilis est enim ut calamus, qui se ab his uinci patitur, et non potius ad

Tentatio est uita hominis super terram. Ille uero qui uitam magis religiose ducere decernit, maiorem sustinet demonum inuidiam. Nam cum ipsi a Deo recesserint, ei maxime irascuntur, quem Deo proxime accedere animaduertunt. Vnde Apostolus: Ad Timot. s. iii. Omnes inquit qui uolunt pie uiuere in Christo Iesu, persecutionem patiuntur. Eos etenim nequissimi spiritus | uel per insomnia illudere

quin illi omni loco, omni tempore circa nos sint, nobiscum-que commorentur. Iosue. xv. Sic filii Iuda superare quidem Iebuseum potuerunt, delere non potuerunt | vnde cum eis etiam habitasse dicitur . xvi. / xvii. Sic filii Ephraim et Manasse subiecisse certe sibi Cananeum feruntur, non tamen eum interfecisse.

conuerterunt in humilitatem | et contentionem in concordiam | et dubitationem in fidei firmitatem | et metum in audaciam, etiam inter sęuientes tyrannos Christum confitendo. Datus erat et Paulo angelus Sathanę, qui eum colaphizet. unde exclamans ait: Ad Eph. vi. Non est nobis colluctatio aduersus carnem et sanguinem, sed aduersus principatus, aduersus potestates, aduersus rectores tenebrarum harum, aduersus spiritalia nequitię in cęlestibus.

Deus Abraham ut obedientissimum sibi esse ostenderet. Tentauit filios Israhel, quemadmodum in Deuteronomio legitur, quadraginta annos per desertum deducendo. ut notum foret, quantę constantię sint in illis obseruandis, quę sibi mandata pręcepta-que erant. unde in psalmo dicitur: ps. 65 Probasti nos Deus, igne nos examinasti, sicut examinatur argentum. Igitur tentatio Domini | tentatio

meritis mercedem accipiant | neque ignaui mulctam, nisi cum ab hoste uicti apparuerint. Non est ociosa Dei militia. placuit ei fideles suos laboribus, fatigationibus, erumnis, persecutionibus, malorum odiis iniuriis-que experiri. Vnde angelus ad Tobiam: Tob. XII Quia acceptus eras Deo inquit, necesse fuit, ut tentatio probaret te. Iccirco nec in oratione Dominica petimus ne tentemur, sed ne inducamur in tentationem | et seducti uiam salutis relinquamus.

non refert quod uicerit. Et si laudem uictorię sibi arrogare non dubitet, uictus est temeraria inanis glorię cupiditate, dum-que se non lapsum fuisse gloriatur, labitur et delinquit. Vnde abhorrens ab ista iactatione sanctus propheta Dauid clamat: ps. CXV Non nobis, Domine, non nobis, sed nomini tuo da gloriam. Si uicisti, humilitatem conserua | et ad Dei tui miserationem refer, quod non succubueris. Quale

terra habere uoluit Saluator noster. quod ipse fatetur dicens: Matth. 8 Non habet Filius hominis ubi caput suum reclinet. Matth. 17 non habuit unde unius stateris tributum pro se et Petro solueret, et ut penuriam istam non necessitatis esse sed uoluntatis agnosceres, in ore piscis primum capti quęrere staterem iussit | et inuentum exactoribus dari. Maluit pecuniam qua satisfaceret mirabiliter comparare | quam apud se repertam

cęlestis pascit illa. nonne uos pluris estis illis? Deinde considerare nos iubet lilia agri quomodo crescant, quali colore tegantur. et: Si, inquit, foenum agri, quod hodie est | et cras in clibanum mittitur, Deus sic uestit, quanto magis uos modicę fidei? Vnde ipse Deus, ueluti non habens quorum iustius curam gerat | quam eorum qui sibi in paupertate famulantur, in Esaia ait: LXVI Ad quem respiciam nisi ad pauperculum et contritum spiritu, et trementem sermones meos?

Sed memento quia sicut dictum est | nullam esse maiorem charitatem erga proximum | quam pro illo animam, id est, uitam istam ponere, ita maioris charitatis maius esse meritum | et apud dilectionis remuneratorem Deum excellentius pręmium. Vnde Saluator noster notum esse uolens, quare mulieri peccatrici multa dimisisset peccata, causam intulit et ait: Quia dilexit multum. simul-que subiunxit: Cui autem minus dimittitur, minus diligit. (!)

Salomonis sententia est | nihil esse melius quam lętari in opere suo, et hęc est inquit pars hominis. Est enim scriptum: Opera illorum sequuntur illos. et in Euangelio non ociosis sed operariis datur denarius. Vnde Apostolus: Ad Gala. VI Dum tempus habemus, operemur bonum ad omnes, maxime autem ad domesticos fidei. Non ergo qui scit sed qui facit bonum, beatus est. Porro cum benefeceris, Deo gratias age. Ipsius donum est quicquid

ab ipso recipimus. Quanto igitur benignior atque indulgentior Dominus, tanto nos ei promptius perfectius-que seruiamus. Quanquam penitus perfecti esse non possumus, donec corporis huius onere premimur. Vnde dictum est: Sap. IX Corpus quod corrumpitur, aggrauat animam, et terrena inhabitatio deprimit sensum multa cogitantem. Et caro pugnat aduersus spiritum | et spiritus aduersus carnem.

Vos autem genus electum, regale sacerdotium, gens sancta. Vere enim rex est, qui imperat passionibus, et uere deus est, per quem summus Deus ea quę supra naturam sunt operatur. Exo. 7 Vnde ad Moysen dixit Dominus: Ecce constitui te deum pharaonis. utpote superaturum magos pharaonis prodigiorum operatione | et fideles de seruitutis iugo liberaturum in manu forti et robusta | de Aegypto-que educturum.

peruenire. Iidem sicuti montes per uirtutum altitudinem nuncupantur, ita et flumina propter doctrinę inundationem copiam-que affluentem. Plenissime enim uiam ueritatis docent. quam uiam ipsi terendo Iudicis aduentum pręstolantur securi. unde dicitur: ps. 97 Flumina plaudent manu, simul montes exultabunt in conspectu Domini, quoniam uenit iudicare terram. Neque enim de insensibilibus intelligi potest manuum plausus aut letitię exultatio.

scientię accipere merentur, Ecclesiaste dicente: Eccl. II Homini bono in conspectu suo dedit Deus sapientiam et scientiam et lętitiam. quę nequaquam consequi potuissent, nisi a Domino diligerentur | et apud eum in precio forent. Vnde dictum est: ps. CXV Preciosa in conspectu Domini mors sanctorum eius. non esset mors eorum preciosa, nisi pręcessisset uita sancta. Ob quam quidem etiam filii Dei effici merentur et domus in qua habitet Deus. Quod filii Dei

ex operibus iustitię quę fecimus nos (ait Apostolus) sed secundum misericordiam suam saluos nos fecit. Iustitia quidem idoneos reddit ad promerendam gratiam, sed profecto nisi Christi Domini merita accessissent, beatitudinis donum accipere | nemo dignus esset. Vnde et in psalmo est dictum: ps. 36 Salus iustorum a Domino. Nemo igitur suis meritis arroget, quod diuinę est liberalitatis, ne elatione amittat, quod in humilitate sperauit. Iustus

ei comparatur, deformitas, qualis pernicies sit. Sicut enim lepra totius corporis pulchritudinem demolitur, ita omnem anime decorem corrumpit peccatum. atque hoc solum malum est, quo illa lędi perire-que possit. Nunc tandem unde digressi sumus, eo reuertamur. ut aliam quoque peccatorum differentiam explicemus | ac postremo, quę ex illis incommoda oriantur inquiramus. De peccatorum differentia. Caput XV

futurum timetur, sibimetipsi uitam erripere, ne illum offendat, cuius lex est: Non occides. Proteruus est seruus, qui domino depositum reddit, antequam poscatur. Vnde tanta peccantium multitudo. Caput XVIII Porro cum tot talia-que sint, quę nos ne peccemus deterrent, quid causę est, quod peccantium multo maior numerus quam non peccantium existat? multo-que copiosior turba sit

autem malis istis carebit, qui tribus illis, a quibus cuncta gigni credimus, carere studuerit. Obtrusis quippe fontibus riuos deficere ac siccari necesse est. Desinent fluere uitia, cum unde fluant non habuerint. Recide truncum, et rami morientur. A uoluptate, ambitione, auaritia procul esto, et nullam causam habebis inique aliquid improbe-que patrandi. Vt uoluptates

Terra es, si aure tenus diuina auscultes, cęlum es si audis. Audit autem qui sermonibus sacris catholicę-que doctrinę cum auditionem | tum obedientiam pręstat. Vnde audire interdum pro parere iussa-que perficere usurpatur. Ad hanc audiendi perfectionem Iacobus apostolus nos hortatur dicens: Iaco. I Estote factores uerbi et non auditores tantum fallentes

designat. ut in Prouerbiis: Proverb. 3 Honora Dominum de tua substantia, et de primitiis omnium frugum tuarum da pauperibus. Cum autem Apostolus uere uiduas in Ecclesia reuerenter suscipiendas alendas-que pręcepisset, si modo unde alantur de suo non habuerint, prospicere etiam uolens nequa de his sinistri rumoris oboriatur suspicio, nequis infirmis peccandi locus detur: Vidua inquit eligatur non minus sexaginta annorum, quę fuerit unius uiri uxor, in operibus bonis testimonium habens, si filios educauit,

Hoc quidem pręcipuis, hoc electis Dei Christi-que discipulis iniungitur, non uulgaribus, non terrena temporalia-que appetentibus, sed ad cęlestem gloriam aspirantibus et ęternam. Helias. Ioannes Baptista Vnde Eliam prophetam et Ioannem Baptistam zona cinxerat pellicea, quę significabat in carne mortificatos | nulli-que obscoenę cupidini subiectos. quam autem magni spiritus hi ambo fuerint, nemo fidelis ignorat. Dauid Ille etiam uir

Dextera ad uirtutem refertur, ad uitium sinistra. Non ergo se misceat uitiosa laudis appetitio rectę syncerę-que elemosinarum operationi. Quod cum caueris, uideant in te homines, unde Deum laudent, unde uirtutis exercendę exemplum trahant. aut si illi non uiderint, satis tibi sit | elemosinam tuam neque angelos latuisse qui tibi congratulabuntur, neque Deum qui relaturus est pręmium. (!)

Dextera ad uirtutem refertur, ad uitium sinistra. Non ergo se misceat uitiosa laudis appetitio rectę syncerę-que elemosinarum operationi. Quod cum caueris, uideant in te homines, unde Deum laudent, unde uirtutis exercendę exemplum trahant. aut si illi non uiderint, satis tibi sit | elemosinam tuam neque angelos latuisse qui tibi congratulabuntur, neque Deum qui relaturus est pręmium. (!) Sed neque illorum

et pes claudo | pater eram pauperum, et causam quam nesciebam | diligentissime inuestigabam. conterebam molas iniqui, et de dentibus illius auferebam predam. Postremo aliorum tristitiam consolatione releuare, mortuos qui non habent unde funerentur, tua impensa efferre ac sepelire | ad eandem pertinet uirtutem. Qua pręditus Tobias, cum in Assyria captiuus teneretur, in eos qui secum capti erant, benignitatem exercuit, uerbis consolando, rebus iuuando | et eos

Mat. 15 Venite benedicti Patris mei, possidete regnum uobis a constitutione mundi paratum. Esuriui enim et dedistis mihi manducare. sitiui et dedistis mihi potum , et alia quę sequuntur. Vnde idem alibi ait: Luc. 16. Facite uobis amicos de iniquo mammona, qui recipiant uos in ęterna tabernacula . Nisi ergo dederis, talia non recipies.

in pauperes pietatem Deus respicit, quanto magis credentium atque fidelium? Audi Scripturam dicentem: Eccl. 29 Conclude elemosinam in corde pauperis et hęc pro te exorabit ab omni malo. unde et in psalmo dicitur: ps. 40 Beatus qui intelligit super egenum et pauperem; in die malo liberabit eum Dominus; quando uidelicet dicturus est: Esuriui et dedistis mihi manducare. Audi et aliam

Minus est tamen sua non tribuere | aliena quoque iniuste rapere cogit auaritia | et ne a pauperum quidem fortunis impias continere manus, nullo satiabilis congestu, nulla copia contenta, immo eo cupidior, quo plura rapuerit. Vnde de illis quibus ea dominatur est dictum: Prouerbio 11 Rapiunt non sua, et semper in egestate sunt . Semper quippe restat, quod sibi uendicare affectent.

emi, boues paraui, uxorem duxi, non possum uenire, habe me excusatum. Itaque indignum se pręstat perenni bono ad quod uocatur, dum pluris ęstimat fragilia et caduca, quę illum de pręsentibus deliciis ad futura transferent supplicia, unde iam neque diuitiis redimi poterit | nec potentia uirium suarum liberari. Ideo illi per prophetam dicitur: Esa. 57 Cum clamaueris liberent te congregati tui. hoc est nummi, quos tam anxie parasti. omnes eos inquit

meminisse non permittat. Hoc testantur Domini uerba per Esaiam dicentis: 8 Verbum Domini proiecerunt, et sapientia nulla est in eis. propterea dabo mulieres eorum exteris, agros eorum hęredibus. Atque unde impietas contemptus-que eorum oriatur ostendens adiecit: Quia a minimo usque ad maximum omnes auaritiam sequuntur. Per Osee quoque prophetam talibus minatur dicens: 13 Iuxta pascua sua adimpleti sunt | et saturati

argentum-que pro diis habeant | et de illis quoque dici queat, quod in Osee propheta est scriptum: 8 Aurum suum et argentum suum fecerunt sibi idola ut interirent. Ad coloss. 3. Vnde etiam Paulus auaritiam simulachrorum seruitutem appellat. Si enim illorum qui gulę indulgent (iuxta eundem apostolum) Deus uenter est, cur non pecuniam eorum deum esse dixerimus, quibus nihil charius est pecunia?

Dei. Vos denique non solum montes uel nubes uel cęli, sed quę omnium nobilissima creatura est, angeli Dei estis. non naturę commercio, sed officii dignitate. Nuncius Dei angelus est, nuncii Dei sancti prędicatores sunt. Vnde sicut de Ioanne Baptista in Malachia dixit Deus: 3 Ecce ego mitto angelum meum, qui pręparabit uiam ante faciem meam, ita et uobis dicitur: 2 Parate

peccantes uerbo correptionis castiget | et sermonibus doctrinę salutaris incitet ad probitatem. Fit autem plerunque ut plebs aliqua propter scelerum magnitudinem cordis-que duritiam indigna sit, cui Deus mittat sui uerbi doctorem. Vnde per Amos prophetam ait: 8 Mittam famem in terram, non famem panis neque sitim aquę, sed audiendi uerbum Domini. Itaque uerendum est, si in ciuitate suis temporibus non affuerit euangelicę disciplinę prędicator,

Monachum itaque et pauperem et laboriosum esse oportet: pauperem ut in Deo diues sit. laboriosum ut facilius perueniat ad quietem. Prouerb. 6 Vnde dono Dei sapientissimus Salomon mittit te ad formicam, ut eius exemplo tibi aliquid pares, quo postea es usurus. hoc est uel uictum ne esurias, uel in operando occupationem, ne carnis diaboli-que oppugnationibus per inertiam succumbas.

Ociosus ergo et stultus est | et meticulosus | et somnolentus | et animi fortunę-que bonorum egens atque inopiosus. Nihil tamen in se peius habet ocium | quam quod pateat concupiscentiis. Vnde dicitur: Eccli. 23 In desyderiis est omnis ociosus . et rursum: Multam maliciam docuit ociositas . Cum autem ociosus maliciam didicerit | flagitiis-que sese onerauerit, iacet in illis et torpore uictus uix unquam de

Sodomam, sed etiam ocium. immo tanto nequius ociatur pauper quam diues, quanto minus habet causam ociandi. Diues nempe cum ociosus fuerit, uoluptatibus luxurię-que operam dabit. Pauperi autem necesse erit | furto ac rapinis quęrere unde uiuat, et in alios grassari, ne ipse fame pereat. Longe itaque periculosius est ociositas egentis quam abundantis. Quid pręterea dicam? Frustra illi natura manus dedit, qui

gratia humilibus in uita dari potuit | quam uerę religionis cognitio? quę in arcano latebat | et quam ne philosophi quidem inuenire poterant, eam nos Christo monstrante didicimus. Mat. 11 Vnde ipse ad Patrem conuersus: Confiteor tibi inquit Pater domine cęli et terrę, quia abscondisti hęc a sapientibus et prudentibus, et reuelasti ea paruulis. Paruuli sane atque humiles erant apostoli, qui primi didicerunt ut alios docerent mysterium Dei. de quibus in psalmo

accederet. Atque hac tanta subiectione ab indignato fratre extorsit pietatem. ita ut ille quem perdere decreuerat, in eius collum ruens amplexaretur oscularetur-que dulcius quam dici queat | et fraterna teneritudine superatus fleret. Vnde rursum benedictionem accipit a Domino | et inditur ei nomen Israhel, id est uir uidens Deum. Deum ergo uidere meretur, qui se propter Deum hominibus humiliat atque submittit. Exodi 3 Moyses

quidem pietate Dauid, uel patientia, uel humilitate, quodcunque horum dixeris, recte dictum erit, promeruit ad decrepitam usque ętatem regnare, inimicorum uictor | et ipse inuictus | omnium-que regum Iudeę Deo charissimus. Vnde futurę beatitudinis spe plenus: Ps. 114 Placebo inquit Domino in regione uiuorum. ps. 115 Credidi propter quod locutus sum: ego autem

eius-que filium Saluatorem nostrum silentio prętermittere nullo modo possum. Hęc fabro desponsata fuerat, in turba pauperum incognita latebat. in tantum autem humilitate placuit, ut a Deo electa sit, quę Dei Filium generaret. Vnde ipsa gloriatur dicens: Luc. 1 Magnificat anima mea Dominum, et exultauit spiritus meus in Deo salutari meo. quia respexit humilitatem ancillę suę. ecce enim ex hoc beatam me dicent omnes generationes. quia fecit mihi magna qui potens

tonitrua, cogit micare fulgura, fulmina cum fragore decidere | terram-que imbribus repente inundare, ita uentosę superbię tumor, nisi ratione coerceatur, irarum austros proflabit | et obuium quenque maledictis petulanter lacesset. Vnde alibi dicitur: Prouerb. 13 Inter superbos semper sunt iurgia. In tantum quidem superbi iurgiis assuescunt, ut ipsa iurgia superbiam appellet psalmista dicens: ps. 13 Os eorum locutum

quod Salomon in Prouerbiis ait: Prouerb. 15 Domos superborum demolietur Dominus, nisi quia superbi licet opere interdum non peccent, animo tamen delinquunt, donum Dei non Dei laudi sed suę tribuendo. Vnde idem: Prouerb. 15 Abominatio est Domini inquit omnis arrogans | etiamsi manus ad manum fuerit, non erit innocens. Et in psalmo est scriptum: ps. 118 Superbi inique agebant

Eccli 36 Contere Domine caput principum et inimicorum dicentium: Non est alius pręter nos | . Grandis arrogantia stulta-que pręsumptio | putare se singularem | et ab iis qui prudenter iudicant, non ita magni haberi. Vnde pręceptum est: Eccli. 6 Non enim te extollas in cogitatione animę tuę uelut taurus, ne forte ellidatur virtus tua per stulticiam. et alibi: Odibilis inquit coram Deo est et hominibus superbia. et rursum: Quid superbis

sedem uersantur, tunc omnes in barathro Tartari terribili atque horrendo concludentur. At tu si nolis cum his habere sortem, consortium quoque fuge superborum. Rarum est enim ut quis illorum mores non imitetur, quorum consuetudine utitur. Vnde psalmista: ps. 100. Superbo oculo inquit | et insatiabili corde, cum hoc non edebam . et Scripturarum pręcipuus illustrator Hieronymus noster: Nihil inquit a pueritia magis uitare conatus sum | quam tumentem animum et

Cęlum, terra, mare, uolucres, pecora, pisces, nec animantia tantum, uerum etiam inanimata eandem naturam seruant, quę illis ab initio est collata , et nunquam ordinem suum, quem a Conditore acceperunt transgrediuntur. Vnde psalmista Dominum alloquitur et ait: ps. 118 Fundasti terram et permanet | ordinatione tua perseuerat dies, quoniam omnia seruiunt tibi. et in alio psalmo dicitur:

| semper tamen habita superiorum ratione, ne forte dum minoribus obedimus, eos quibus et ipsi obedire debent offendamus. Deinde parentibus nostris obedire nos et natura suadet | et diuina lex iubet. Vnde Apostolus: Ad Ephes. 6 Filii inquit obedite parentibus uestris in Domino, hoc enim est iustum. honora patrem tuum et matrem tuam , quod est mandatum primum in promissione, ut bene sit tibi | et longęuus

omnium prorsus abstinentia uitiorum | omnium-que exercitatio uirtutum obedientia est. Ita ut ne fidei quidem sacramenta proderunt nobis, nisi ipsam obedientię coluerimus uirtutem. Vnde gentium apostolus Paulus: Ad Cor. prima 7 Circumcisio inquit nihil est, et pręputium nihil est | sed obseruatio mandatorum . Et apostolus Iacobus:

et matris non audientem lapidibus obrui. Ad hęc si longitudo uitę promittitur reuerenti patrem ac matrem, nonne mors manet illum, qui per inobedientiam parentes offendit? Vnde Salomon in Prouerbiis ait: 19 Qui affligit patrem et fugit matrem, ignominiosus erit et infelix. Vxor etiam si mariti iussionibus non indignis renuerit obtemperare peccabit.

illam erga Saulem regem Dauidis patientiam. Sępius ab ipso ad necem petitus fugiendo declinabat periculum. Bis quidem potuit capitalem inimicum sua interimere manu, sed noluit. Qua constantia dignissimus uisus est, qui ei in regno succederet. Vnde confidenter postea locutus est: ps.17. Si reddidi retribuentibus mihi mala, decidam merito ab inimicis meis inanis. et iterum: ps. 19. Cum iis qui oderunt pacem | eram pacificus .

non se correxerint. Porro istę aduersitatum causę sunt. Iustis ideo accidunt, ut per patientię uirtutem maiora mereantur pręmia | ac ne forte prospero rerum successu elati labantur. Paulus Vnde colaphizatus est Paulus ne magnitudine reuelationum extolleretur. Afflicti martyres, ut cumulatius remunerarentur. Iniustis autem ob hoc tristia contingunt, ut ad iustitiam reuertantur | et si redire noluerint, iuste condemnentur |

dum plagas non sentimus, de ipso omnium quę in mundo accidunt plagarum autore minus cogitamus. Manasses Manasses dum feliciter regnaret, pessimus erat, amisso regno et in seruitutem redactus optimus euasit. Vnde ait Scriptura: paral. 2. 33. Et cognouit Manasses, quod Dominus ipse esset Deus. Non ergo antea nouerat | quam malis compellentibus uires illius consyderasset, quem in prosperitate

concilii, quoniam digni habiti sunt pro nomine Iesu contumeliam pati. Ad quod sane gaudium et nos inuitant atque hortantur | uolentes et martyrii sui habere socios | et glorię consortes. Vnde Iacobus apostolus: Iacobi 1 Omne gaudium inquit existimate fratres mei, cum in tentationes uarias incideritis, scientes quod probatio fidei uestrę patientiam operatur | patientia autem opus perfectum habeat, ut sitis perfecti et

magis uita ęterna dignos efficis, et dum nocere arbitraris prodes. Tua sęuitia nostra est gloria. Cum nos interficere credas, carcere isto corporis liberas. unde soluti de terra tollimur ad cęlum | et pro patientię uirtute a Domino coronamur, non corona sicut est tua peritura, sed nunquam deficiente, nunquam defutura. Libet itaque abs te interimi, ut uiuamus cum Christo, quem nulla ui nobis potes auferre | neque nos ulla

offerre suppliciis. Caput XXII. Veruntamen in persecutionibus ultro se offerre impiis non debemus. Quoniam temerarium est obiicere se periculis nulla cogente necessitate. Vnde pręcipit Dominus dicens: Matth. 14. Cum uos persecuti fuerint in ista ciuitate, fugite ad aliam. Et ipse secessisse in desertum dicitur, cum Ioannem Herodis gladio peremptum

diuitiis, pręstent honoribus, multę apud omnes opinionis sint, et te uel pręcedant gloria | uel ęquent. Talis profecto diaboli liuor est, qui semper tristatur ac moleste fert, quod iusti eo ascendant, unde ipse decidit. In deum maledicta proferens (!) Quid dicam de illis, quorum in tantum excedere solet furor, ut aliquid aduersi passi in Deum maledicta euibrent atque

est scriptum) in amaritudinem iudicium | et fructum iustitię in absinthium, non causam consyderans dum iudicat, sed personas. Nec solum iniustum ueri-que nescium hominem facit impatientia, sed etiam si ei ratione non resistitur, ad insaniam usque adducit. unde furere dicitur is qui impatientię stimulis actus ira inflammatur. facies irati. (!) Ardent oculi, tremunt labia, frons adducitur, arterię clamoribus

27 Dei autem ira percutit ut sanet, mortificat ut uiuificet | et meliora quidem uulnera sunt diligentis | quam fraudulenta oscula odientis. Hic pręterea qui diligendo uulnerat, interdum odiendo lędere desinit. unde loquitur: Osee 4 Non uisitabo super filias uestras, cum fuerint fornicatę, et super sponsas uestras, cum adulterauerint. Magna ira est inquit Hieronymus cum peccantibus non irascitur Deus. hoc est cum peccantes

Quasi uero non liceat Domino quicquid uult de seruis suis facere? Ion. 4 Ionas Ionas etiam sanctus propheta mortem sibi expetiuit | indigne ferens, quod Niniue seruata suam fefellerit diuinationem. Vnde arguitur a Domino dicente: Putas-ne bene irasceris tu? Quis autem excusare illum audet, qui increpatione accusatur diuina? Apostoli Quid de apostolis

non lęsit, quia Deo prohibente lędere non potuit. periit autem quia lędere uoluit, et mortem quam alteri inferre tentauit, iuste ipsa pertulit. Sic maledicus, dum oris sui procacitate alios offendere concupiscit, licet non offendat, tanquam si offenderit, poenas dabit. Vnde in Lege scriptum est: exo. XXI Non solum qui percusserit, sed etiam qui maledixerit patri suo uel matri, morte moriatur. et in alio loco: Leui. 19 Non

Eccli. 7 melius est (ut Salomon ait) bonum nomen quam diuitię multę, nonne magis peccat qui famam aliorum praua sugillatione denigrare conatur, quam qui bona diripit | et innoxios exuit opibus? Vnde idem dicit: Prouerb. 24 Cogitatio stulti peccatum est, et abominatio hominum detractor. Et hunc quidem ueluti pestem quandam nos fugere suadet dicens: Prouerb. 24

Neque enim potest particeps esse ęterni boni quod mitibus datur, neque expers esse malorum, quę pessimum quenque manent, qui a malis mentem animum-que non auerterit | et odii sermonibus non abstinuerit. Vnde rursum Salomon ait: pue. 17 Qui peruersi cordis est non inueniet bonum, et qui uertit linguam, incidet in malum. De maledicentiae vitandae cvra. Caput XXXII

SAMVEL SAMVEL, Helcanę et Annę filius, de tribu Ephram, matris pręcibus a Domino impetratus nascitur. Cum enim illa uouisset, si marem pareret, eum se Deo dedicaturam (unde Samuel A Deo postulatus interprętatur), genitum et ablactatum immolato uitulo obtulit Heli sacerdoti in Sylo. Ille ergo adultus ministrabat ante faciem Domini, quando Heli Helchanę et Annę,

elapsus est. Fugiens uenit ad Samuelem, et qui illuc ad ipsum compręhendendum missi fuerant, prophetare coepere nihil ei iniurię inferentes. Eo iratus Saul et ipse accedens nihil ei nocuit, sed prophetans nudus incessit. Vnde natum est prouerbium: Num et Saul inter prophetas? Mox inde quoque Dauid fugiens a Ionatha admonitus latebram petiit. Ob id sane parum abfuit, quin Ionathas ipse a patre interficeretur. Dauid transtulit se

templum. Plebs lętabunda laudabat Deum. Seniores autem, qui prioris templi fundationi interfuerant, lugebant. Samaritani inuidentes Cyro de Hierosolymitis rebellionis iniecerunt suspicionem. Vnde compulsi sunt intermittere templi ędificationem regnantibus Cyro, Dano, Assuero, qui et Artaxerxes, usque ad tempora secundi Darii. Quo regnante ipsi Zorobabel et Iosue templum ędificare coepere. Anno autem Darii VI opus

in aquis mergeretur, Heliseus misso ligno ferrum ab imo fundo enatare fecit et lignario restitui. Idem obsessus a Syris in Dothaim Deum pręcatus cęcos reddidit et mox illęsos atque etiam uisu restituto illuc redire fecit, unde uenerant. Benadab, rege Syrię, Samariam obsidente cum iam in eo res esset, ut Samaritani fame compulsi hosti se traderent, cras a Domino liberandos prędixit et pro penuria copiam uictus affuturam. Nocte proxima horrendo

Et iterum ait: Dixit Dominus: Vade et dices populo huic: Audite audientes et nolite intellegere. Et rursum quęritur Dominus dicens: Quis cęcus nisi seruus meus et surdus nisi ad quem nuncios misi? Vnde nuncii isti ad ipsos Iudeos in Euangelio aiunt: Vobis oportuit primum prędicari uerbum Dei, sed quia repellitis illud, ecce conuertimur ad gentes. Post hęc poenam quoque obstinatis denunciat propheta:

tertium Symonis filium, militię ducem, interficerent. Ioannes autem, insidiarum huius Ptolomei non ignarus, captos illos, qui se proditum uenerant, occidi iussit. Reliqua Ioannis gesta finisque eius in libris bibliacis, unde ista conlegimus, non habentur. Atque ut extremam operi manum imponamus, breuiter deinceps explicabimus Onię sacerdotis et aliorum quorundam in Deum pietatem, qui occidi pręoptarunt quam pręuaricari.

caeteri / submergi potuerunt / quum eminentiorem partem terrae / quasi quandam arcem teneant / vt omnia inde orta flumina in meridiem decurrant. Scythia in aedito loco. Neque ea regio aestatis incommoda subire potest / Scythia expers aestus. vnde et corpora citius collaberentur / et ex infecto ab aestuantibus vaporibus aere innumeris morbis obnoxia forent: siquidem et remotissima est ab aequinoctiali circulo septentrionem versus / et continuis flatibus Aquilonis expurgatur / vt nec ibi graues nebulae condensentur / nec fulmina

liberis deleuit. Cymbrii cum teuthonibus a mario deleti. At certe bellica virtus vt in ipsis initiis necessaria est / sine qua nihil expugnari potest / ita omnis eius laus constanti ac infracta pertinacia neque laboribus / neque luxui succumbendo consumatur: vnde non immerito creditum est / regna iisdem artibus teneri / quibus parta fuerint. In qua re Scythae inuicti famis ac laboris. Scythas gentem famis ac laboris inuictam excelluisse nemo negabit: qui domi forisque egregia semper opera gesserunt. Quis

in quam infamiam non sumus deuoluti? O miseram temporum conditionem: O ruiturum saeculum: vbi est illa sanctitas / qua superioribus annis omnia laeta proueniebant? Quod venenum se immiscuit inter Christianos? a quibus furiis haec labes immissa est per luxum et libidinem pereundi perdendique omnia? Vnde haec orta est ambitio caput omnium malorum? Ambitio caput omnium malorum. quae lues non solum in priuatos homines longius euagatur: sed eos quidem / quibus generis humani cura commissa est / in quorum manibus nostra salus continetur / ita infecit / vt diuini

ipse genitoris sanguine consperso innititur: qui paternae germanorum ac nepotum necis auctor nihil a crudelitate alienum facere instituerit / adeoque sanguini / caedibus / saeuitiaeque indulget / ac in iram praeceps rapitur / vt illis asperrimis atque atrocissimis Scythis / vnde ea gens deuoluta est / longe truculentior habeatur. Thurca Scythis truculentior. Nec vires animo desunt: nam duobus et viginti gentibus in Ponto Mithridati olim subiectis Gentes Mithridatis imperat / possidet opulentissimam Asiam /

arctum genus disciplinae seruantibus non institores / non lixas / nullum scortum / ac more Carthaginensium Mos Carthaginensium in castris. ne vinum quidem videbis / paucos quoque Calones, ac rara impedimenta: sola cura in expeditis equis / et fulgentibus armis: vnde non opus est mutaturis locum vasa conclamari. Itaque prius aduolant / quam audiantur, celerius opprimunt, quam sentiantur. Inter caetera illud quoque memorandum est apud Thurcas / quod per tot annos semper in magna bellorum mole nemo rebellauerit, nullus proditor repertus sit: Quin omnes in

/ pro magnitudine imperii / pro mercede quoque strenue dimicantes / Germani fortissimi bellatores. vt cuicumque adhaesistis / penes eum indubitata victoria remanserit: Nunc vobis pro domo / liberis / patria / libertate / ac ipsa demum fide Catholica pugnandum est: vnde vos aut victores / aut victos / quod credere nephas est / immortalis gloria comitabitur. Aestimate quam pulchrum erit / quum dicetur / quum passim omnis vox / omnia ora hominum resonabunt / quum aethernis mandabitur monumentis: Germanos immanissimi Thurcam ante hac inuictum repulisse /

arte loquacitas appelanda est. Porro, licet natura Natura et ars eloquentiam perficiunt. ipsa suggerat copiam et illecebras quasdam, et leporem in dicendo, faciatque orationem instar torrentis fluere, unde multae laudis oratori praestabitur occasio: tum si illi impetus animi naturales, illa inquam uis et ubertas arte dirigentur excolerenturque, tunc uideretur uere robusta et magnifica dicendi facultas, tunc apparerent illa fulgura et tonitrua orationis, tunc

maior fides adhibetur, plus assentiuntur homines, quam inductionibus, Enthymematis, Epichrematis, atque ipsis Mathematicis demonstrationibus. Nec poetice segreganda est ab oratore: Poetice utilis oratori. nam unde melius et maiestas uerborum, et grauitas sententiarum, et ille demum magnificus et sublimis spiritus mutuandus est? Atque ut ad leuiora descendamus, nonne cuiusque clausulae fere certa compositio similis est dimensionibus poeticis? Praeterea non nisi

difficultatibus transcendimus montes, tranamus flumina, ac etiam, si Dedali pennis Dedali penne. uti liceret (ut est in fabulis) coelum nostra stultitia peteremus. Minimum est, quod imus in terrae uiscera: unde iam manes, si qui sunt cruerentur. Profecto nec Scythicae paludes, Scythicae paludes. nec Riphaei montes Riphaei montes. semper onusti niuibus, nec illa

labores
51  Continuosque simul: quosdam prope Tartara nigra:
52  Haerentesque locos Diti / Stygiaeque paludi /
53  Insatiatus amor / lucri quoque dira cupido
54  Viscera telluris miseros detrudit in ima
55  Vnde Hecatem / et grata praecinctum lampade Phoebum
56  Conspicere / at frustra sublato lumine / tentant.
57  Occupat hinc macies squallentia corpora: pallor
58  Plurimus ore venit / morbi / et properata senectus.
59  Cogitur

custodit. O cęca inuidentium iudicia impudensque arbitrium! Non uident sic sentiendo, quod Deum offendant. Iniustum enim fateantur necesse est, qui legis suę pręuaricatori tantam concesserit potestatem, ut et cęcis possit dare lumen et quouis morbo oppressis sanitatem. Vnde alii dicebant: Quomodo potest homo peccator hęc signa facere? Cum pręterea die sabbati per sata pergentes discipuli esurirent spicisque manu confricatis excussa grana comederent, ecce — aiunt — discipuli tui faciunt, quod

eis: Vos nescitis quicquam nec cogitatis, quia expedit uobis *corr. ex nos , ut unus moriatur homo pro populo, et non tota gens pereat. Alio Caiphas animum intendebat regno metuens terreno, alio uerba spiritaliter intellecta dirigebantur. Vnde sequitur: Hęc autem Caiphas a semetipso non dixit, sed cum esset pontifex anni illius, prophetauit, quia Iesus moriturus erat pro gente; et non tantum pro gente, sed ut filios Dei, qui erant dispersi, congregaret in unum. Et malis igitur quandoque datur

quam Lucas peccatricem, Ioannes Mariam nominat, et hanc quidem bis hoc fecisse. Augustinus etiam pene idem dicit et ad unam mulierem utrunque factum refert: primum, quod Lucas recitat in domo Symonis non leprosi, alterum, quod Mattheus et Marcus aiunt domi Symonis leprosi. Vnde duos Symones fuisse putat, apud quos conuiuatus est Dominus. Matthei autem et Marci narrationi ipsam Ioannis copulat, ut prius, sicut hic dixit, integro alabastro pedes unxerit, deinde fracto perfuderit et caput. Sed hoc plane fieri non potuit, ut eadem hora utrunque factum

Humiliabat se Dominus noster, et tamen laudatione multorum, qui opera eius uiderant, carere non poterat. Obuiam uenit turba, ut scriptum est, uestimenta sua sternens in uia et palmarum ramos, ita ut ipse non ad mortem ire, sed iam deuicta morte triumphare uideretur. Vnde et clamabant: Osanna, benedictus, qui uenit in nomine *corr. ex ascellum Domini, rex Israhel. Osanna in excelsis! Osanna autem »salua nos« interpretatur. Hoc angebat phariseos, et aiunt: Videtis, quia nihil

simulationis, auaritię, falsitatis, inconstantię, crudelitatis in prophetas et in uiros sanctos. In quo quidem ostendit nihil se timere uim insidiasque illorum, quando, quod illi inique moliebantur, hoc ultro ipse passurus aduenerat, ut pro peccatis omnium satisfaceret. Vnde et clamabat (sicut in Ioanne est scriptum): Nunc princeps huius mundi eiicietur foras. Mundi princeps erat diabolus, cum late in omnes idolatras regnaret. Qui tunc de eiusmodi regno est eiectus, cum gentes conuersę unum uerum Deum colere

me laua a planta pedis usque ad uerticem capitis; tantum ne me a te separes. Dicit ei Iesus: Qui lotus est, non indiget, nisi ut pedes lauet, sed est mundus totus. Qui enim Christi baptismo lotus est, totus mundus est. Confirmatione tamen ei opus est, ne inquinetur. Vnde baptizatos in ecclesia sacro deinde chrysmate inungi ab episcopo cernimus. Vel hoc est illud, quod Paulus ait: Nihil mihi conscius sum, sed non in hoc iustificatus sum; qui iudicat* me, Dominus est. Non enim sufficit nostra emundatio, id est a

Luca ad Petrum etiam dictum adiungitur: Ego autem rogaui pro te, ut non deficiat fides tua. Ergo et Petrum consolatur, ut post negationem timoris poenitendo ad fidem redeat amoris nec omnino diffidat ipso orante, quin exaudiatur et, quod orauerit, impetret statim. Vnde sequitur: Et tu aliquando conuersus confirma fratres tuos. Conuersus utique ad poenitentiam confirma cęteros, quorum eris princeps, ut per te confirmati in proposito fidei perseuerent, cum te post tam grande crimen in gratiam receptum uiderint. Petrus

initium tantum, Marcus autem expressit et finem. Ante primum enim galli cantum coepta est trina negatio, ante secundum peracta. Discreuit ergo Marcus ipsas negationes. Alii non diuidendo tres totas in prima incluserunt, ueluti unum corpus efficientes trinę ipsius negationis. Vnde tunc quoque, cum facta est, totam explicant ante galli cantum, licet et post *corr. ex ante primam gallus cantauerit et iterum post **corr. ex ante secundam et tertiam, sicut Marcus affirmat. Et cum Petrus dixisset

consequi sperant. Non possumus cum Christo ascendere in cęlum, nisi prius eum secuti fuerimus trans Cedron euntem. Per dura et aspera peruenitur ad quietem, per peccatorum moerorem, per carnis afflictionem, per aduersitatum patientiam ad summi boni possessionem. Vnde Christus transmisso* Cedrone uenit in hortum, qui etiam paradisus dicitur, ut locum illum significet deliciarum et ut, unde per peccatum eiecti fuimus, per Christi satisfactionem eodem nos innuat reducendos. Qui enim longo admodum tempore exules fuimus, iam tandem Christo

dura et aspera peruenitur ad quietem, per peccatorum moerorem, per carnis afflictionem, per aduersitatum patientiam ad summi boni possessionem. Vnde Christus transmisso* Cedrone uenit in hortum, qui etiam paradisus dicitur, ut locum illum significet deliciarum et ut, unde per peccatum eiecti fuimus, per Christi satisfactionem eodem nos innuat reducendos. Qui enim longo admodum tempore exules fuimus, iam tandem Christo duce postliminio reuertimur in patriam, non terrenam, sed cęlestem, non temporalem, sed ęternam. Illic autem ubi

ut lucem, quę ad illuminandum omnem hominem uenit, uidere non potestis. Et quoniam, qui credunt in lucem, filii lucis sunt, uos non credentes filii estis tenebrarum. Quęstio Hoc loco quęri* potest, unde tunc Petrus tam audax fuerit, qui postea tam timidus fuit, ut uoce ancillę perterritus eum, pro quo modo digladiatus est, negarit? Pręsente enim Domino armatam cohortem non timebat, absente foeminas inermes expauit. Omnis quippe humana uirtus debilis est et imbecilla, nisi

eant. Hoc certe ideo admonendum duximus, quia multos in hanc erroris foueam pręcipites ire uidemus, ignaros quidem, quanto sese implicent cum in filios parricidio, tum in Deum sacrilegio. Cui soli seruire multo est pręstabilius quam toti terrarum orbi imperare. Sed iam ad id, unde digressi sumus, redeamus! Comprehensum Iesum ligauerunt (ut Ioannes ait) et adduxerunt eum ad Annam primum, Caiphę pontificis socerum; mox ad ipsum Caipham, deinde ad Pilatum et Herodem, ut omnium inique iudicantium contumelias

magis probabilis accusationis. Adiuro te — inquit — per Deum uiuum, ut dicas nobis, si tu es Christus, Filius Dei. Tot miraculis eius credere noluit, et nunc uerbis credere se uelle simulabat. Quod ergo impie quęsiuit, discere manifesto non meruit. Vnde Iesus neque affirmans neque denegans se esse Christum, Dei Filium: Tu dixisti, respondit. Suspensumque illum relinquens: Veruntamen — inquit — dico uobis, amodo uidebitis Filium hominis sedentem a dextris uirtutis Dei — ut se

contumeliis et Petri negatione coram Anna gestum arbitrantur. Sed hęc opinio repugnaret omnino aliorum autoritati Euangelistarum. Sensus autem superior ęque congruit cunctis quatuor. In atrio igitur Caiphę et Iesum contumelias passum asserimus et Petri negationes factas. Vnde Ioannes, postquam ab Anna ad Caipham missum Dominum dixit, subdit continuo Petri negationes reliquas interpositis quibusdam post primam. Sequitur ergo: Erat autem Symon Petrus stans et calefaciens se. Dixerunt ergo ei: Nunquid et tu de discipulis eius es? Negauit

Mox etiam hoc contempsit, nihil ultra quęrens, cum consyderasset fieri quidem non posse, ut regnum ambiat aut ad dominatum aspiret pauper, humilis nec arma habens, quibus aliena occuparet, nec pecuniam, qua uulgi sibi (in)*** amorem conciliaret aut milites conduceret. Vnde etiam ipsi non fuit opus, ut se suspicione ista purgaret. Iccirco nihil aliud respondit nisi: Tu dicis. Quo uerbo ueluti superuacaneo neque obiectum diluit crimen neque confessus est. Manifestum igitur fuit tam ex parte iudicis quam ex parte rei nihil ueritati

dimitte supplicantibus et, qui pro peccatis nostris mortem pati uoluisti, eadem pietate suscipe poenitentes et gratiam facere dignare ante te humiliatis, fragilitatis humanę memor, quę nisi tua ope sustentetur, labatur et corruat necesse est. Sed iam redeat, unde digressa est, oratio! Mori debet — inquiunt — quia se Filium Dei fecit. O cęcam inuidorum mentem! Fatentur, quod se Filium Dei faceret, et falso eum id astruere existimant. Si Dei Filius est, cur ei non creditis? Si non est, cur

loquens: Cognouit bos possessorem suum et asinus pręsepe domini sui. Israhel autem me non cognouit. Iudei ergo boue asinoque stupidiores ac feris omnibus crudeliores Iesum debere mori exclamant, quia Filium Dei se facit, cum ob hoc ipsum magis debuit honorari. Vnde etiam Pilatus, qui gentilis erat, cum audisset hunc sermonem, magis timuit. Timuit quippe, ne autor fieret eius necis, qui non solum culpa careret, sed etiam Filius Dei diceretur. Et ingressus — inquit — prętorium

qui gentilis erat, cum audisset hunc sermonem, magis timuit. Timuit quippe, ne autor fieret eius necis, qui non solum culpa careret, sed etiam Filius Dei diceretur. Et ingressus — inquit — prętorium iterum, dicit ad Iesum: Vnde es tu? Iesus autem responsum non dedit ei. Dicit ergo ei Pilatus: Mihi non loqueris? Nescis, quia potestatem habeo crucifigere te et potestatem habeo dimittere te? Tuo te ore iniusti iudicii damnas, o Pilate. Potestatem te habere dicis crucifigendi et dimittendi, et

saltem, ne eius opprobrium ad uos redundet, rege uestro crucifixo. Respondent pontifices: Non habemus regem nisi Cęsarem. Hic quoque pertimuisse Pilatum reor, ne contraire Cęsari uideretur, si Cęsarem pro rege se habere clamantium postulationi non cessisset. Vnde sequitur: Tunc ergo tradidit eis illum, ut crucifigeretur. Barrabam autem (ut alii Euangelistę tradunt) qui propter homicidium et seditionem missus fuerat in carcerem, dimisit liberum. Hunc Iudei absolui petierunt, ut eo etiam damnabiliorem ostenderent esse

et in tua morte per te reuiuiscam, pręterita peccata plangens et plangenda ultra non committens. Da, ut te et tua dona tuaque beneficia nunquam obliuiscar, sed cuncta memoriter tenens tibi soli placere studeam, a quo solo plus quam a memetipsa me amari fateor. Redeat iam, unde huc declinauit oratio, et illud hastę uulnus paulo altius consyderemus! Res quippe ista neque miraculo caruit neque mysterio. Aqua et sanguis de plaga lateris fluxit, de plaga hominis mortui, de quo adhuc uiuo fluere destiterat aliis atque aliis uulneribus

gladios cum summa, quam in Christo habebant, fiducia habitarunt in terra, mori pro Christo cupientes, ut cum Christo uiuere inciperent. De tribu Iuda et de castello Bethlem fuerat Dauid. De eadem stirpe et eadem tribu et in eodem oppido natus est nobis Saluator. Vnde Iacob patriarcha Spiritu Sancto afflatus, cum migraturus e uita filiis benediceret, Iuda — inquit — te laudabunt fratres tui, adorabunt te filii patris tui. Et post pauca ait: Non auferetur sceptrum de Iuda nec dux de femore eius, donec

Paschatis iam peracto redibant in Galileam putantes eum esse in comitatu cum pueris siue cognatis, qui sequebantur. Sed ubi aduesperascente die animaduertissent puerum abesse, anxii cura studioque trepidi urbem repetunt, post triduum denique inuento gaudent et cum illo simul eo, unde uenerant, lęti redierunt. Ipse autem Iesus, ut Lucas ait, proficiebat sapientia et ętate et gratia apud Deum et homines. Hęc de infantia eius teneraque adhuc ętate Euangelistę nobis prodidere. Quęramus nunc in Scripturis, an ista illis recte

prouidentia, ut per genealogiam Ioseph origo quoque Marię nosceretur, Lege iubente de eadem tribu fieri connubia; deinde, ne ut adultera lapidaretur a populo, cum hoc quoque Lex iuberet; postremo, ut in Aegyptum fugiens eius uteretur obsequio, qui maritus nomine erat, non opere. Vnde et ipse continentię suę conscius, cum grauidam u idisset, uoluit dimittere eam. Sed angeli monitu cognouit diuinum esse, non humanum, quod illa uentre gerebat. Hanc ob rem Euangelista: Antequam conuenirent — inquit — inuenta est

Cum iam esset duodecim annos natus... Id enim ętatis coepit suam manifestare sapientiam, postea per duodecim apostolos longe lateque difundendam. Nam in templo inuentus est inter legisperitos de scripturis disserens, ita ut audientes mirarentur ac stuperent, unde in tam tenero pectore tanta inesset scientia atque doctrina. Omittamus hac de re interrogare prophetas. Neque enim opus fuit, ut cuncta, quę futura erant, pręuiderent uel pręnunciarent, cum satis esset maximam eorum partem prędixisse, cui reliqua, quę prętermittebantur,

Hanc aquam in spiritu uidit idem propheta de templo ad latus dextrum descendere et ad meridiem uerti. Nihil est enim in baptismo sinistrum, sed cuncta uelut meridies lucis plena, in quo dimittuntur peccata et ad beatitudinem consequendam aditus aperitur. Vnde in psalmis canitur: Fluminis impetus lętificat ciuitatem Dei. Lętificat utique Ecclesiam spe futuri boni. Quod frustra quidem ab illis speratur, qui extra Ecclesiam sunt. Porro sacramentum hoc per illud quoque significari certum est, quod in alio psalmo

sunt. Per colles autem et agnos reliquos Domini discipulos intelligimus. Nam colles montibus, arietibus agni minores sunt. Vtrique tamen unanimiter exultarunt in spe Saluatoris, ut magno animo gentibus Euangelium prędicarent et errantibus uiam ostenderent salutis. Vnde dicitur: Exultationes Dei in gutture eorum, et gladii ancipites in manibus eorum, ad faciendam uindictam in nationibus (idola eorum damnando), increpationes in populis (Iudeorum arguendo incredulitatem obstinationemque reprehendendo). Vindictam

recens indicat, antiqua prędicit. Qui non credit, is profecto utriusque autorem Deum offendit. Ipse Saluator de se in Euangelio loquens ait: Vulpes foueas habent, et uolucres cęli nidos. Filius autem hominis non habet, ubi caput suum reclinet. Non habuit, unde didragmam pro se et discipulo solueret nisi mirabiliter in ore piscis inuentam. In aliena domo hospitabatur, in aliena manducauit Pascha, quia propriam non habuit. Et cuius omnia sunt, nudus in cruce pependit. Quin etiam diuitias contemnere pręcepit dicens: Qui

uideantur, Deo gratias agunt dicentes: Benedictus Dominus, qui non dedit nos in captionem dentibus eorum. Nemo igitur propriis uiribus fidat contra prauę cupidinis pugnas; nunquam ad uictoriam ullus perueniet, nisi Omnipotentis ope fuerit adiutus. Vnde Hieremias ad Ecclesiam loquens ait: Et dabo te populo huic in murum ęreum fortem; et bellabunt aduersum te, et non pręualebunt, quia ego tecum sum, ut saluem te, et erruam te, dicit Dominus. Et liberabo te de manu pessimorum, et redimam te de manu fortium;

in partes quatuor, ut per quatuor orbis partes uulgaretur Christi Euangelium et undique credentes ad unam confluerent Ecclesiam. Diuidere hanc uolebat Petrus: Faciamus hic — inquit — tria tabernacula, tibi unum, Moysi unum et Helię unum. Vnde imprudenter locutus arguitur, cum Christus in uno tabernaculo, non in pluribus, concludere coepisset Legem et prophetas et Euangelium. Atque ideo in Canticis ad Ecclesiam loquens: Vna est — inquit — columba mea, perfecta mea, una est matris* suę,

progenie.* Propterea populi confitebuntur tibi in ęternum et in seculum seculi. Patribus enim successerunt apostoli, apostolis reliqui religionis pręsides. Nec episcopi ergo nec populi, quibus ipsi pręsint, usque in finem seculi huius unquam deesse poterunt. Vnde in alio psalmo ipsum Dominum alloquitur Propheta et ait: Filii seruorum tuorum habitabunt, et semen eorum in seculum dirigetur. Quos dixit patres, eos nunc appellat seruos. Filii autem et semen sunt illi, ad quos etiam Apostolus dicebat: Filioli mei, quos iterum

meditans carnificinam. Significauit enim hoc indicio, quem illi comprehendere deberent. Qua de re dixerat Propheta: Nox nocti indicat scientiam. Nox nocti — Iudas Iudeis. Quemcunque osculatus fuero — inquit — ipse est, tenete eum. Vnde alibi dicitur ei: Os tuum abundauit malicia, et lingua tua cincinnabat dolos. Et iterum alibi: Molliti sunt sermones eius super oleum, et ipsi sunt iacula. Molliti erant***, cum ille diceret: Aue rabbi et osculo blandiretur, sed idem

pro nobis omnibus tradidit illum. Percussus est autem a Iuda propter pecunię cupiditatem, a Iudeis uero propter inuidiam, quod plus illis a plebe honoraretur. Et magis Domino dolori fuit illorum perfidia, ob quam peribant, quam uulnerum cruciatus, quem ab eis patiebatur. Vnde alibi ait: Super omnes inimicos meos factus sum opprobrium, et uicinis meis ualde, et timor notis meis; qui uidebant me, foras fugerunt a me. Quid est foras a Christo fugere nisi de eius ueritate dubitare? Vacillauit autem in apostolis fides, cum eum supplicia

in fidei uigorem uindicarent. Mulieres autem fideles Dominum suum miserando conterebantur dolore et lamentis. Deinde docebant, inquit, eam, hoc est Hierusalem. Quid docebant? Eum uidelicet, cuius uice tristabantur, esse iustum atque ab omni criminis suspitione alienum. Vnde sequitur: Non est enim populus sapiens. Propterea non miserebitur eius, qui fecit eum, et qui formauit eum, non parcet ei. Propter insaniam igitur increduli populi et iniqua iudicia ipsa Hierusalem Deo ulciscente passa est excidium. Tunc Symon

sed libenter perferre aduenerat. Tetendit arcum suum — inquit — et posuit me quasi signum ad sagittam. Hoc in Hieremia legitur. Sicut enim sagittarius cuncta sua iacula ad scopon dirigit, ita Iudei omne iniuriarum genus ei soli nitebantur inferre. Vnde ipse in psalmis conquestus est dicens: Conculcauerunt me inimici mei... omnia consilia eorum in malum. Et in alio psalmo: Multiplicati sunt — inquit — super capillos capitis mei, qui oderunt me gratis. Confortati sunt, qui

peccatorum, ut euulsa nequitię segete sementis bonę fructus succrescat. Contritionem cordis tui cum respexerit Deus, tunc animum tuum erriget ad spem salutis et simul gratiam conferet, ut per uiam ingrediaris illorum operum, quę te in consortium sustollere queant angelorum. Vnde *corr. ex Luce **corr. ex letabitur ***corr. ex sanctę Mattheus: Ecce — inquit — terręmotus* factus est magnus. Angelus enim Domini descendit de cęlo,

animaduerterat reuerentiam ei ab angelis fuisse exibitam, ipsa quoque uenerari eum uoluit hac compellatione magis honesta, quam quę hortulano conueniret. Dic mihi — inquit — ubi posuisti eum, et ego eum tollam. Quid ais, Maria? Vnde tantum animi concipis, tantum assumis confidentię? Si in domo Caiphę, si in prętorio Pilati, si in regia Herodis positum audisses, auderesne eum tollere? Auderes, opinor, et in mediam armatorum militum cohortem irrumperes nimii amoris accensa ardore uitęque contempo

uiribus oppressum uindicauerant in libertatem. Hanc ob rem ipsum etiam temporaliter regnaturum sperauerunt. Resurrecturum autem et in cęlum, ut illic perenniter regnet, ascensurum ne cogitabant quidem, nisi cum in eam cogitationem mulierum relatione impelli coepissent. Vnde aiunt: Et nunc super hęc omnia tertia dies est hodie, quod hęc facta sunt. Sed et mulieres quędam ex nostris terruerunt nos, quę ante lucem fuerunt ad monumentum. Et non inuento corpore eius uenerunt dicentes se etiam uisionem angelorum uidisse, qui dicunt eum

uulnerum, quę pro nomine Domini sustinuerant, cicatrices apparebunt. Augebitur enim carnis beatificatę pulchritudo, ubi fidelis militię pręclara testimonia fulgebunt. Plus decoris erit in illis membris, quę propter Christum lęsa fuerunt, quam quę intacta permanserunt. Vnde enim plus processit meriti, illic plus conferetur gratię. Martyrii ergo coronę erunt in fulgenti corpore artuum post supplicia uenustas fulgentior. Et cum ita sit, quis adeo* pusilli est animi, ut non pręoptet pro fide per tormenta occidi quam inter omnes mundi delicias

reuiximus, Hunc Christus credentibus porrigit, ut secum eos coniungat utque ipsi fide suscipientes panis sacramentum in pisce asso consequi mereantur redemptionis effectum. Nam* semper eis apparebat, ut ostenderet non iam mortale corpus se habere sicut illi, sed mortis expers. Vnde subdit Euangelista dicens: Hoc iam tertio manifestatus est Iesus discipulis suis, cum resurrexisset a mortuis. Quod ait tertio, non ad apparitionum numerum referendum est, sed ad seriem dierum. Ipsa enim resurrectionis die apparuit primo Marię

sibi commissum pasceret, sed etiam pro illo, pro quo Christus mortuus est, ipse, cum oportuerit, necem subire non recusaret. Cęterum, quia dixerat Iesus: Si eum uolo manere, donec ueniam, quid ad te, cucurrit opinio Ioannem usque in aduentum Domini uicturum. Vnde dicitur: Exiit ergo sermo inter fratres, quod discipulus ille non moritur. Eos tamen non recte opinatos Euangelista docet, dum ait: Et non dixit Iesus: Non moritur, sed: Si eum uolo manere, donec ueniam, quid ad te? Concludens

Ibi eum uidebitis, sicut dixit uobis. Ascendunt ergo in montem, ubi constituerat eis Iesus. Mons locus terra altior est. Ibi Iesus conspici uoluit, quia terrenum corpus iam ad altiora se transtulerat, immortalitate indutum, et ueritas de terra orta cęlum, unde uenerat, repetebat. Ideo etiam in monte apparere eis uoluit, ut recordarentur pręceptorum, quę ab eo ante passionem in monte acceperant, si beati esse uellent. Nos quoque, si cupimus uidere Iesum, de terra ascendere oportet ad montem, hoc est, abiecta terrenarum rerum cura

uellent. Nos quoque, si cupimus uidere Iesum, de terra ascendere oportet ad montem, hoc est, abiecta terrenarum rerum cura mente cęlestia contemplari, cęlestia desyderare, de cęlestibus loqui et inter se ratiocinari et cum psalmista dicere: Leuaui oculos meos in montem, unde ueniet auxilium mihi, auxilium meum* a Domino, qui fecit cęlum et terram. Discipuli igitur uisum in monte Dominum cum multa ueneratione et humilitate se inclinantes adorauerunt. Quęstio Sed quęstionem

ascendentem lęti uidistis, uenturum ad iudicium cum timore expectate. Quia idem ipse, qui uenit, ut iudicetur, ueniet, ut iudicet et homines et angelos. Tunc alii ibunt in uitam ęternam, alii in ignem ęternum. Qui iugiter ista consyderat, is facile cauebit, nequid agat, unde bono, quod sperat, priuetur et malum, quod formidat, incurrat. Nihil enim illo felicius est, qui ad cęleste regnum destinatur, nihil illo miserius, qui ad inferos truditur cruciandus. Porro ille, qui in sole posuit tabernaculum suum, in luce uteri uirginalis, et ipse

me: Filius meus es tu; ego hodie genui te. Filius ergo secundum formam, quam assumpsit, factus est super Ecclesiam Dei. Ipsa enim est Syon et mons sanctus, et corpus illud, cuius caput est Christus. *corr. ex trono Vnde et in alio loco ad eum dicitur: Specie tua et pulchritudine tua intende, prospere incede et regna propter ueritatem et mansuetudinem et iustitiam. Fuit etenim uerax in docendo, mansuetus in perferendo, iustus in retribuendo. Illa quoque summi Patris uox est:

loqui uariis linguis, prout Spiritus Sanctus dabat eloqui illis. Dies Penthecoste Penthecostes apud Hebreos primitiarum erat, nobis uero Spiritus Sancti aduentu consecratus est. Hic dies a Paschate quinquagesimus est, unde et nomen accepit. Quinquagesimus autem annus, quem Hebrei iubileum uocant, remissionis habetur. Templi quoque Ezechielis muri in longitudine quinquaginta calamis metiuntur, et totidem in latitudine. Conuenienter itaque hic numerus Spiritui Sancto est dedicatus, per quem et

Domino seruiant, in iis Spiritus Sanctus permanere dignatur. In hoc — inquit — cognoscent omnes, quod mei discipuli estis, si inuicem dilexeritis. Adueniente autem Spiritu de cęlo fit sonus, ne aliunde illum uenisse quis putaret, quam unde uenturum audierant. Qui quidem, quo magis manifestus fieret, et luce domum repleuit et ignitas linguas super *corr. ex ipse discipulos apparere fecit. Prius enim mens ad ueritatis cognitionem illuminatur, deinde diuini amoris

Iesus in terra sufflauit, et quem de cęlo misit, sed diuersa Spiritus dona. Sed rursum quęramus, quid sit illud in Quęstio Euangelio scriptum: Spiritus, ubi uult, spirat, et uocem eius audis, sed nescis, unde ueniat aut quo uadat. Quod si de cęlo mitti dicitur, si Esaias quoque ait: Donec effundatur super nos Spiritus de excelso, quomodo nescimus, unde ueniat? Hoc ita soluendum reor: De baptismi sacramento interrogatus Dominus ista respondit. Nam idem

Euangelio scriptum: Spiritus, ubi uult, spirat, et uocem eius audis, sed nescis, unde ueniat aut quo uadat. Quod si de cęlo mitti dicitur, si Esaias quoque ait: Donec effundatur super nos Spiritus de excelso, quomodo nescimus, unde ueniat? Hoc ita soluendum reor: De baptismi sacramento interrogatus Dominus ista respondit. Nam idem subiunxit: Sic est omnis, qui natus est ex Spiritu. Cum enim baptizamur et sacerdos uerba profert, quę in baptismo requiruntur, per os eius uocem Spiritus

qui natus est ex Spiritu. Cum enim baptizamur et sacerdos uerba profert, quę in baptismo requiruntur, per os eius uocem Spiritus Sancti audimus. Et quoniam inuisibilis Spiritus, iniuisibilis est eius operatio nec corporis sensibus percipi potest. Ideo nescire dicimur, unde ueniat aut quo uadat. Sic est omnis — inquit — qui natus est ex Spiritu. Quia, licet uisibili aquę *corr. ex ignoraret elemento abluatur homo, inuisibiliter tamen Spiritum Sanctum recipit, tametsi ipsum e cęlo

spectantibus, quę de ipso futura erant, ut in eodem iam impleta monstraremus, ad illorum confusionem, qui implenda contendunt, impleta negant. Diximus postremo de eiusdem exaltatione, eo quod resurrexerit a mortuis, ascenderit in cęlum et ad dexteram Dei Patris collocatus sit. Vnde iterum uenturum pręstolamur, quando mortui resurgent incorrupti, et potentissimi quondam reges ante tribunal Iudicis nudi atque trementes stabunt, quando tollentur iusti in cęlum, ut beati ęuo fruantur sempiterno, impii uero et increduli detrudentur ad inferos, ut, qui

infesti sunt, mortiferam suggestionem repellendo omnem fraudem ad fraudis fallacięque autores demonas reuerti cogit. Euristeus uero Diomedis equos Iunoni tunc dedicat, cum misericors Dominus ipsos nequitię spiritus, ne seruis suis tantopere molesti sint, ad caliginosas aeris partes, unde uenerant, remeare iubet. Iunonem quippe pro aere accipimus. Vide igitur, utrum Diomedem interimere et equos cruore eius pastos regi tradere plus habeat laudis, an prauis affectibus refragari et demonum ad uitia trahentium dolos insidiasque superare uirtutisque gloriam non ante homines, sed

et latrociniis affectus sit, quomodo sibi constet, ut facile appareat non sine numine tam diu posse subsistere. Utcumque tamen vigilat et observat quantum fieri potest in angusto, et in regione prope desolata, ut exclamare possit, unde mihi auxilium nisi a Domino. Venetorum provinciae Dalmatia et Liburnia prope mare quum naturali munimento defensae tum foedere facto tutae aliquandiu a faucibus

quam mutandis mercibus noti essent. Erat enim uir uehementis spiritus et bonae spei capax, satisque creditur illum patriae fortunam aucturum fuisse, Illyricis regulis id temporis dissidentibus et parum admodum publicae rei studiosis. Vnde haud difficulter adducor ut credam Demianum, quum animaduerteret ciues suos deiecti atque infracti esse animi, inuasisse dominatum magis ut erigeret patriae fortunam quam ut orbus praesertim uirili stirpe tyrannidem in suos

tantum opibus eorum adiecit. Etenim infirmitatis suae iam satis gnari in omnibus publicis actionibus metum inde in consilio habentes omisso amplificandae fortunae studio sublimium animorum affectu solis uectigalibus augendis incubuere, unde et tributum Turcis commodius penderent et suppeterent expensae ad urbis custodiam necessariae. Sed iam procul ab incepto tractus, eo, unde me Rhacusana ciuitas auocauerat, reuertar.

adiecit. Etenim infirmitatis suae iam satis gnari in omnibus publicis actionibus metum inde in consilio habentes omisso amplificandae fortunae studio sublimium animorum affectu solis uectigalibus augendis incubuere, unde et tributum Turcis commodius penderent et suppeterent expensae ad urbis custodiam necessariae. Sed iam procul ab incepto tractus, eo, unde me Rhacusana ciuitas auocauerat, reuertar.

fuissent dies illi, nequaquam salua esset ulla caro . Quomodo autem breuiabuntur dies illi? Non, quod dies breuior sit futurus, sed quod non multum temporis Antichristus pręualebit. Sęuiet ille totis uiribus in Ecclesiam Dei. Vnde in Daniele dicitur: Cor eius aduersus testamentum sanctum . Et quoniam uerę religioni in omnibus aduersabitur, faciet , inquit, iuxta uoluntatem suam rex, et

clausis ianuis ingressus est ad discipulos, et cum illi phantasma esse putarent: Palpate , inquit, et uidete, quia spiritus carnem et ossa non habet, sicut me uidetis habere . Vnde his, de quibus loquimur, erunt ista priuilegia nisi ex ipsa essentię diuinę uisione? Beati enim mundo corde, quoniam ipsi Deum uidebunt . Hunc certe uisurum se Dauid sperauit dicens

postquam Ecclesia id, quod omnium est optimum, ęternam beatitudinem fuerit consecuta. Ipsi ergo Ecclesię iam in cęlo triumphanti totus congratulari uidebitur mundus ac de tanta eius uictoria gaudere faciemque pręseferre iocundiorem. Vnde de his, quę dicta sunt, faciemus fidem? Audi Dominum per os prophetę loquentem: Ecce ego creo cęlos nouos et terram nouam, et non erunt in memoria priora . Non quod uetera destruat

res publicas regnaque commutari, sed etiam funditus euerti. Eos autem, qui forte aut rei gestae duntaxat cognoscendę studio haec scripta legere uoluerint (etenim uel nuda rerum cognitione capimur) aut parata habere, unde summere possint, quae huberiore stylo perscribant, rogatos esse uelim, ne a me Romani eloquii dignitatem, iamdiu una cum imperio amissam quaerant, sed ad res, quae narrantur, animum intendant, nec mirentur, quod susceptum negotium atque historiae numeros parum absoluerim. Nam ne in patriam,

quae nulla uis uentorum conuellere potest, carie ipsa proprio uitio imis radicibus innata, nullo impellente ad terram concidunt. Quod profecto regno Hungariae pene euenire uidimus, dum singuli ferme principum regem, cui quisque studebat, creari contendunt. Sed iam inde narrationem auspicemur, unde eius perturbationis, de qua seruato temporum ordine primum scripturus sum, non modo origo, sed etiam causa manauit. Post Alberti mortem Vuladislauus primus ab Hungaris in regnum inducitur; cui Ladislauus Posthumus, huic

quippe qui soli in omnibus Transistranis regionibus opifices ac mercatores sunt. At Hungaros seu Hunugros ab Hunnis et Vgris dictos indigenas non esse lingua coarguit, quippe quae cum nulla memoratarum gentium conuenit, unde illos Boëmi, Poloni, Dalmatae ac Pannonii aduenas, quibus et ipse assentior, arbitrantur esse. Sed et memoriae proditum est Hunnos, Valente Romanis imperante, ab Hyperboreis montibus duce Atthila et Belda

linguae habitus ac morum uestigia. Sane ante Slauenorum in Illiricum ingressum non modo Dalmatae Latina lingua, qua multa nunc quoque utuntur, sed et omnes Illyrici usi sunt, deductis per totum Illyricum Latinis coloniis. Vnde nunc quoque maritimi Dalmatae a caeteris gentibus, quae mediterraneas Illyrici regiones incolunt, Latini appellantur, non quia Dalmatae Romano pontifici parent, sed quia lingua, habitu et literis Latinis utuntur. Atque ex

execratus sum, quo caeteri religione sacri tam foedo deterriti exemplo caueant sibi. Quandoquidem uel hac precipue causa rerum gestarum cognitio sit salubris: etenim ui atque instinctu naturae pudor audiendi, quae turpiter fecimus, nos uehementer reuocat ad honestum. Sed iam eo, unde deflexit oratio, reuertamur. Coruinus a Bathere fugatur; solus Prior Veranensis ei cum paucis fortiter resistit. E paludibus Albensis agri, ubi sedem regiam esse supra

non immerito tamen culpari uisus est, quod omnia ferme inani tribuens famae in alendis uarii generis opificibus, coemendis gemmis, et caetera praeciosa suppellectile comparanda non aerarium modo exhaurire, sed etiam noua atque extraordinaria tributa instituere non dubitabat. Vnde quidam Turcarum regis missus ad Matthiam orator non illepide dixisse fertur, cum forte ei honoris ac hospitalitatis gratia Matthiae toreumata ostentarentur, regem domi quam foris longe esse ditiorem: aedes enim eius coelato auro atque

recipere eniterentur; quod si praecibus efficere nequissent, eius uerbis precium illis pollicerentur, demum minas adhiberent, oppugnationemque denuntiarent. Est autem arx Budensis eadem et regia undique difficilem habens aditum, praeterquam ab ea parte, qua oppido coniungitur, unde sane per planum adiri potest, fossa tantum satis lata iustaeque altitudinis interiecta. Qua orientem solem atque meridiem spectat, decliuitate montis, in quo urbs posita est, oppugnatu difficilis est, qua in septentrionem uergit, quod praeterfluenti Danubio imminet, prorsus ab

meis, Hungarorum mores perdidici. Cuique genti, Vuladislaue, sicuti sua lingua est attributa, ita et proprios mores inesse satis constat. Nec profecto haec morum diuersitas nationibus solum, uerum singulis fere hominibus euenit, atque his etiam, qui iisdem parentibus sunt procreati. Vnde alium alio teneri studio, aliisque uti moribus passim uidemus. Quo fit ut quaedam nationes rectorum humanitate in offitio contineantur, alios non nisi imperii seueritas coercere potest. Hi largitionibus principum, efficaci uulgi illecebra, capiuntur, nonnulli generis nobilitatem in

diripit, Cassouiam obsidione cingere parat, sed a Seuichouio Bohemo repellitur; ad aliorum tandem oppidorum et uillarum incendia, Blasio Magyaro duce, conuersi Poloni ab Hungaris passim funduntur. Dimissis itaque fratris oratoribus in agrum Agriensem admodum fertilem, unde commeatus suppetere commodius possent, exercitum inducit, omnia hostiliter agere incipit, agrum populari, pecora abigere, uicos atque uillas incendere, castella oppidaque expugnare. Mentio enim maxime Alemanici motus a

Hungarorum parte uocamur, cum fratre inimicissimo certat animo. Hungari ipsi inter se ita dissident, ut ne ipsum quidem regnum queant deffendere, nedum extra posita tueri. Sine certamine igitur uictoriam consequemur. Atque si Deus coeptis annuerit, maiora quam animis concipitis agrediemur, unde praeter meritas pęnas, quas ab hostibus expetemus, qui tantis cladibus Austriam, terram nobilissimam, affecere, et ingenti praeda explebimini, et mihi ac uniuersae Alemaniae uestra uirtute gloria parabitur quam maxima. Contra

cuius iam aduentus appropinquare putabatur, a reditu eum in Alemaniam intercluderet, gloriamque ex insperato ac magis aduersariorum discordia quam sua uirtute partam uel omnino euerteret, uel sese in magnum coniceret discrimen. Itaque exercitum, cui iam ne stipendium quidem unde numeraret habebat, per speciem hibernandi suam quemque in domum (niues enim terram oppleuerant) dimittit. Quo facto Maximilianus neque bello gerendo posthac, neque paci seruandae satis idoneus habitus est, quandoquidem et

contractis in unum copiis, ueluti extemplo pugnae copiam facturus, in aciem per speciem dimicandi procedit, quamquam nihil minus quam de manu cum Hungaro conserenda cogitaret, quippe et uiribus et animis suorum hosti impar. Iam eo utrinque uentum erat, unde praelium committi posset, instructusque uterque exercitus signum pugnae expectabat: nemo enim ducum iniussu gladium stringere, aut telum emittere audebat. Crederes utriusque aciei impetum tunc maxime, quum pugnae studio animi solent accendi,

utra gens bello sit anteferenda? Est autem gens Tatharorum Scythica, quos quidam antiquitatis studiosiores Tractaros appellari uolunt, patrias sedes in Asia circa Moeotim habet. Nam a Bosphoro ad Tanaim incolit, unde Turcas quoque oriundos existimo, tametsi quidam falso opinati sint Tatharos a montibus Indiae duce Battone digressos, quippe haud multum a Turcis lingua, habitu, moribus, ac sacris differunt. Quae quidem gens uastatis multis Asiae regionibus tandem partim in Asiam non procul a patriis

animo Alemanis erat deditus. Quare pacato mox regno ingenti summa pecuniae inimicorum instinctu a rege mulctatus est. Satis enim constat ei erepta tunc fuisse ducenta et octuaginta millia nummum aureorum, quam quidem summam, quoad usque persolueret, in custodia est habitus. Vnde autem tantam uim pecuniae hic sacerdos habuerit, et ipse miror, nec dubito, si quis haec legerit, non modo miraturum, sed etiam me haud satis explorata scripsisse existimaturum. Attamen ita se rem habere certum est: nam praeterquam, quod ex commodis sacerdotii uiginti fere millia

possent conficere, dederunt, quoniam quae ex his opulentiora erant loca, eo tempore haud fere ab legitimis administrabantur rectoribus, sed ab his, qui pecuniae duntaxat student, obtinebantur. Ad auxilia militaria etiam clerus Hungariae regi cur et unde teneatur. Haec quidem auxilia sacerdotes antiquo debita instituto ad bellum contra Polonos misere. Ad haec autem munia iccirco legibus adstricti sunt, eo quod praedia et commoda regni Hungariae a diuo Stephano, quem primum

fuga posito aufugerit, conspectum etiam Boemorum, nedum congressum perhorrescens? Verum enim uero, uiri Hungari, eminens regum fortuna est, atque in excelso sita, omniaque illorum facta illustria sunt, quae scilicet ueluti in aedito quodam posita scopulo nequeunt occultari. Vnde non modo nihil a regibus proficisci debet, quod nomini eorum ullam notam sit iniecturum, sed quod ne suspitionem quidem criminis sit daturum, propterea quod siue hominum malignitate, siue naturae uitio id eueniat, multo minus conspicuum est, quod a principibus uiris

eorum adiecit. Etenim infirmitatis suae iam satis gnari, in omnibus publicis actionibus metum inde in consilio habent, ac omisso amplificandae fortunae studio sublimium animorum affectu solis uectigalibus augendis incubuere, unde et tributum Turcis commodius penderent, et suppeterent expensae ad urbis custodiam neccessariae. Sed iam procul ab incoeptu tractus, eo unde me Rhacusana ciuitas auocauerat, reuertar.

fortunae studio sublimium animorum affectu solis uectigalibus augendis incubuere, unde et tributum Turcis commodius penderent, et suppeterent expensae ad urbis custodiam neccessariae. Sed iam procul ab incoeptu tractus, eo unde me Rhacusana ciuitas auocauerat, reuertar. Derencinus banus infeliciter pugnans simul cum nobilitate Croatica a Turcis paene deletur.

mors; Laurentii Vilaceni seditio, Vylaco recepto, a Vuladislauo rege comprimitur. Vuladislauus ea parte regni perlustrata, quae ultra Danubium ueteribus Dacia dicta est, nunc, ut supra meminimus, ab Hungaris Transyluania nuncupatur, iam ad confluentes Thibisci, unde Danubius mutato nomine Ister appellatur, peruenerat. Ibi cognoscit Paulum Cinisium usque ad Ciabrum amnem, Muranam dicunt incolae, finesque Inferioris Moesiae populabundum progressum, atque ingenti praeda ex agro Turcaico abacta subita correptum morte. Ingemuitque haud

reipublicae utilitatem regno potius cedere quam Turcarum armis illud retinere, quippe quorum amicitiam maximis iniuriis ac demum libertatis precio Christiani semper pararunt. Turcae enim cum Christianis nulla alia causa amicitia iunguntur, nisi ut demum opprimant incautos. Vnde qui illorum fidei minime credunt, maxime tuti sunt. Poloni, magnam stragem perpessi, cum insigni dedecore domum migrant. Bazethes literis Stephani Carabogdanis acceptis extemplo eos, cum quibus de grauioribus negociis

coepit, plures liberos ex sese genuisset, duos tantummodo uirilis sexus, Bazethem et Gemium, sibi superstites reliquit. Bazethi Amisiam urbem cum magna Galatiae parte, Gemio Panphiliam uiuens adhuc pater atribuerat, unde scilicet illis ad uictum et cultum sumptus suppeterent. Vterque igitur summopere amicos fautoresque sibi parabat, atque sicut ambo certa fere spe, ita aequali prope animo ad paternum aspirabant imperium. Nam quod minori aetas detrahebat, id uirtute et paterno iudicio, ac gratia satis

liberorum suorum ex adulterio susceptorum fortunam augeret. Quare eius etate per totum fere Christianum orbem hi uersiculi passim decantabantur:
Vendit Alexander claues, altaria, Christum:
Emerat ista prius, uendere iure potest. Vnde omnibus persuasum est ipsum pontificem, qui uerius carnificis nomen obtinere debuit, Venetis quoque non solum consciis, sed etiam internuntiis, propter simultatem, quam cum rege Carolo habebant, ingentis pecuniae pactione ad hoc scelus a Bazethe esse inductum, qui quidem in securitatem

florentissima unquam deerit uirtutis ostendendae occasio, modo his satis animi adsit pro regis sui et Turcaici nominis gloria labores et pericula, ut uiros decet, subeundi, quandoquidem innumerae pene Christianorum regiones Turcaicis armis adhuc intactae ante oculos expositae iacent, unde sane non minus splendoris quam fructus reportari posse nulli dubium esse debet. Cognoscant non solum Poloni, sed etiam caeterae nationes, Bazethem uiris fortissimis abundare. Vicina est nobis Hungaria, ei contigui sunt Alemani, nec procul abest Italia, sicut armis militiae dissuetudine

in promptu sint uirtutis exercendae! Ad tuam igitur, regum maxime, spectat aequitatem, ne emulorum inuidia me, ut ita dicam, iam segetibus maturis, ab eo deturbet agro, in quem uacuum primus ipse ueni, quem antehac intactum meo proscidi aratro, in quem denique semina manu propria ieci. Vnde licet, quicquid rex constituerit, exequendum sit ― regi enim perinde ac Deo parendum est ― si haec mihi optio tua benignitate daretur, malim nutu tuo uitam mihi eripi quam aduersariorum obtrectatione ea prouincia immerito spoliari. Quam sane tua fretus fortuna ita euastaui, ita

alia res, quam cuius reus sum apud uos inuidiae sit. Nemo enim nisi eius sceleris, quod commisit, cuiusue conuictus est damnari debet. Et profecto caeteri mortales externa bona magni faciunt. Nos Christiani, quae humana bona dicuntur, magis neccessaria hominibus quam magna esse ducimus. Vnde felicitatis humanae non adeo ignarus sum, ut proposito uitae periculo malim fortunae bona quam propriam amplecti salutem. Si fortunae meae magnitudine forte sua uobis suspectae petuntur, auferte eas, libens his cedo, sit in tuto religio, et quam Christo debeo fides. Nec putetis me, cui

― nondum enim bellum Venetis Bazethes de more indixerat ― tanta clade eam regionem uastauit, ut supra quinque millia agricultorum capita cum septuaginta millibus pecorum inde abegerit, frumenta insuper omnis generis, uineas, oliueta, et caetera id genus, unde Iadestinis maximi suppetebant prouentus ― et est ea regio pro habitu Dalmatiae agri huberis ― funditus euertit, his quae asportari nequiuerant igni demum immisso. Ferunt autem Turcam memorabili dolo triduo antequam incursionem faceret usum: nam quum Iadestinum agrum peteret,

sub sextam fere horam uento illos consecuti sunt. Subsolanus enim sicut aestiui solis exortu uehementior fit, ita a meridie languescere primo, mox cadere, fauoniumque ab occidua regione, quo sol ipse tendit, excitare solet, quandoquidem litora praesertim sinuosa, qualia Dalmatiae sunt, unde hanc duco coniecturam, ictu solarium radiorum percussa talis existant causa motionis, atque iccirco ab ea regione, ad quam sol inclinat, uentus etiam utplurimum exoriri consueuit. Turcae igitur a uento in malacia ac tranquilitate destituti uix sese iam commouere poterant.

in orientem porrecta Macedoniae, Epiri et Graecie montana incolit, lingua neque Greca neque Illyrica utitur, quamuis ex utroque sermone quaedam accepta, additis etiam plaerisque Italicis uocibus, inter loquendum immisceat. Vnde, quum satis constet Macedonas patrio quodam, seorsum a Graeco et Illyrico sermone usos, teste Alexandro Magno apud Curtium, suspicor ipsos Albanesios antiquos esse Macedonas, a Bulgaris, Sarmatiae Asiaticae gente, e

sibique infestam ita fecerunt, ut nulla unquam postea fideli societate una iungi potuerint. Galli enim eo iniquiore animo Venetorum iniuriam tulere, quia praeterquam quod sine ullo in Venetos maleficio iter per Italiam fecerant, non indicto de more bello praelio lacessiti fuerant, unde omnes cogitationes suas in ultionem iniuriae contulerunt, quam quum aliquandiu coxissent animis, tandem, ut suo loco demonstrabitur, per occasionem ea acerrime usi sunt. At Veneti, quibus sane mos est magis consilio quam uiribus rem gerere, clade, quam in praelio acceperant, dissimulata, famam

et tutius se ibi quam in agro Mediolanensi cum hoste dimicaturum: quia si quid aduersi cecidisset, minore hominum consternatione id futurum esset, quam si in oculis Mediolanensis ciuitatis profligatus fuisset, quo quidem casu urbs ipsa praemium uictori cessura uidebatur, unde ipse ex rerum euentu consilium capturus Mediolani substitit. Itaque simul ac suos in fugam compulsos audiuit (nam ne conspectum quidem hostium Sforciadae sustinuerant) thesauro

illi imperium non communicant, nec honorem impertiuntur. Quamquam Christianae nobilitati Venetorum imperium ualde monstrosum esse uidetur, quippe qui praeterquam, quod militiam haud per se exerceant, sed mercenario et externo milite utantur, idem sunt et senatores et mercaturae dediti. Vnde Venetis nunquam fere contingit sua uirtute, sed hostium uitio rem bello bene gerere. Quod quum et ipsos, qua sunt prudentia, non fugeret, puderetque irriti ad Cephaleniam incoepti, missis legatis cum muneribus ad Ferrandum, Ioannis Arragonii filium, Hispaniorum

admota, hostibusque, qui obsistebant, missilibus submotis, oppidum intra paucas horas, postea quam oppugnari coeptum est, ui coepit. Quo in potestatem Venetorum reddito, ipse cum militibus suis captiuisque Turcis, et caetera omni praeda, quam in oppido nactus fuerat, in Siciliam, unde profectus erat, confestim enauigauit, ne ab iniquo bello abesset, quod aduersus Fridericum Neapolitanum regem, qui Ferrandino in regnum successerat, parabatur. Iam enim Gallus et Hispanus reges, nullo infamiae respectu, scelestum inierant consilium Fridericum e regno

per me puluis sum et umbra) nihil erat, quod de maris sperarem possessione? Tu enim res hominum administras et singulos etiam hominum actus animaduertis, neque aliquid est in rebus abs te conditis (omnium enim tu author es) quod ad tuum non agatur praescriptum. Vnde licet tuo iussu alia extollantur, alia deprimantur, omnia tamen recte et ordine facis, propterea quod quemadmodum tu summa ratione mundum construxisti, ita summa is etiam ratione abs te regatur necesse est. Quum igitur tuo solius arbitratu mortales et uoti

consuetudini ac religioni, quibus sane reges etiam parent, cessisse, quandoquidem ad studia subiectorum concitanda principes eadem cum popularibus suis superstitione tangi prope necesse sit. Nihil enim homines magis disiungit quam diuersitas religionis. Vnde Christianos praeter caeteras gentes fortunatos haberi decet, qui soli coelitus edocti atque diuinae sapientiae lumine illustrati cognoscunt non in sanguine humano, quam quidem atrocem et sceleratam uictimam esse nemo mentis compos dubitat, seu in alia superstitione, sed innocentia

cur in defendenda urbe pertinacior extitisset, respondenti sui muneris non minus fuisse urbem fidei commissam tutari quam regii eam oppugnare, uestis e regio deprompta uestiario, quod quidem apud barbaros regis gratiam testatur, dono data est. Adeo Turcae uirtutem etiam in hoste admirantur. Vnde liberos quoque huius praetoris conquisitos atque in regiam adductos cubiculariis suis adiunxit. Qua profecto comitate, credunt Turcae, Bazethem ostendere uoluisse se non hostium perniciem, sed seruitutem quaerere, rem sane uictis, ut ipsi

amnes non procul a Scodra oppido inter se coire pene uidentur, utpote qui ibi haud magno terrae spatio, dum Drinon Scodrensem agrum praeterfluit, dirimantur, atque inde, uelut ex eodem fonte bifariam effusi, mox magno interuallo disiuncti Adriatico mari uterque accipitur. Vnde diuersos esse amneis, nec usquam commisceri ex hoc etiam satis constat, propterea quod Drinon in monte Scardo, qui Dalmatiam a Dardanis disterminat, exoritur quibusdamque ignobilibus amnibus accaeptis per confinia Illyrici ac Macedoniae

sed potius in Gothos, Hungaros, Slauenos, Sarracenos, quae quidem gentes non modo Docleam, sed et Salonas clarissimam Dalmatiae urbem, multasque alias Illyrici non ignobiles Latinas colonias fractis Romanis opibus deleuere. Huius praeterea tempestatis acerbitas Epidaurum quoque euertit, unde quaedam antiquae familiae a Romanis ciuibus originem ducentes cremata patria ad munitiorem locum commigrauere, in quo haud multis post annis Polimirum Belum Slauenorum regem, Roma, ubi aliquamdiu exulauerat, in Illyricum a principibus regionum accitum, urbem Rhacusam

inter Venetos et Turcas pacem restituunt; Talismanus Christum praedicans crudelissime necatur. Iam Veneti diuturno bello defessi de pace a Turcis petenda belloque finiendo consilia eo intentius uoluere coeperunt, quia et mercaturae eorum, unde magna ex parte stipendium militibus suppeditabant neruique Venetae rei constabant, per bellum magnopere impediebantur, quae res opes etiam illorum uehementer attriuerat, nec ullis fere Christianorum regum auxiliis, praeterquam solo nomine ac fama Hungaricae magnitudinis

misso ictus cecidit. Cuius casu Galli perturbati terga hosti confestim uertunt ac foeda fuga dissipantur, eademque facilitate, qua regnum Neapolitanum caeperant, amiserunt. Nulla enim fere gens est, quae minore animo aduersa ferat, celerioriue desperatione uictoriam hosti concedat. Vnde quum quidam Illyricus eques ― Barletum enim a Slauenis Illyrica gente haud parua ex parte incolitur ― tribus Gallis equitibus fugientibus obuiam esset factus, atque unum ex his una congressus ictu lanceae equo deiecisset, duo quoque reliqui statim infracto animo sese

et eius familia spoliis expleretur; in demortuorum locum atque in uacua sacerdotia, qui plus auri obtulisset, sufficiebatur. His pecuniis milites conducebantur, quorum expeditio ac militia erat principes Italiae e suis sedibus pellere, captos forte, aut fide interposita uocatos interficere. Vnde tota Flaminiae regio, et quicquid praeterea urbium ad ius Romani pontificis spectabat, ploratibus ac lamentis sonabat. Illustres constuprabantur foeminae, uirgines, pueri ingenui rapiebantur, cuncta cruore, fuga, libidine, auaritia, omni denique scelerum genere foeda erant.

Pius III succedit et uigesimo die moritur; Iulius II eligitur; Caesaris Borgiae fata usque ad eius interitum enarrantur; Pontifex in Venetos Christianos principes concitat; Bentiuola pulso Bononia potitur; unde simultates inter Gallos et Venetos nascuntur. Caeterum ne mortuo quidem parente Caesar a flagitiis destitit. Nam quum Pius Tertius, pontifex Romanus, qui Alexandro in pontificatum successerat, uigesimo die ab inito pontificatu suum obisset diem, ne esset qui

ita Venetis, quas in Italia tenebant urbes, eripi uolebat, ut etiam a iure pontificis Francorumque imperio Italia eximeretur, atque imperator Alemanus, quem quidam Germani principes regem Romanum dictum in imperatorem Christiani exercitus designant, in sua ditione Italiam solus haberet. Vnde quidam Gallus, qui id temporis Mediolanensibus Francorum regis nomine praeerat, satis urbane in Maximilianum iocatus affirmauit illum ingentia infirmis manibus semper amplecti, atque ob id et pacis et belli iura confundere, nec pacta ulla seruare religione, aliisque, ne quid

consilio Maximiliani perspecto, respondent imperatorem multis militum copiis, quibuscum Romam iret, haud indigere, se paratos esse in eius gratiam, cum suo exercitu illum, quo uellet, deducere. Hoc nuntio ad Maximilianum remisso exercitum suum eo proficisci iubent, unde Germanos in Italiam irrupturos putabant. Maximilianus satis intelligens se suis artibus a Venetis peti, cum paucis equitibus e Tridento in Ulteriorem Alemaniam, relictis ibi castris, proficiscitur, quo maioribus copiis coactis rediret, Venetosque indicto bello urgeret. Videbatur enim illi

adiungere, utpote eas uires allaturum quibus hostes haud quaquam pares essent futuri, ipsum imprimis regem ad hoc bellum suscipiendum enixe hortatus est, tametsi nolebat Venetorum opes ita frangi, ut externi reges Italiam sibi uendicarent. Vnde ferunt ipsum pontificem legato, quem ad regem Francorum, Lodouicum Duodecimum, misit, mandasse, ut apud illum ita perplexe uerba faceret, ut si rex, cuius solius uires, nempe uicini et ualidi regis, Veneti formidabant, aduersus communem hostem uictor extitisset, nihil sibi assumendum

Duodecimus, Francorum rex, magnis ac multis iniuriis uestris irritatus, Veneti, uobis bellum indicit, quippe qui foederis religionem saepius uiolastis, hostes eius auxiliis modo ac pecunia iuuando, modo, quod his haud minus sceleratum est, cum amicis regibus eum committendo. Vnde non qui prior arma mouet, sed qui prior foederis iura uiolat, is et fidem frangit, et iniurius est. Proinde aut in animum inducite pro iniuriis satisfacere, aut bellum accipite. Satisfaciendi autem hanc unicam uiam esse: primum, ut omnibus urbibus Flaminiae pontifici Romano

futuram. At ego crediderim Deum maluisse Venetos illa clade admonere iustitiae, cuius alioquin eos ingens obliuio coeperat, quam funditus perdere, quandoquidem non magis Francorum regis modestia quam Maximiliani mora, deinde inter ipsos reges dissidium rem Venetam subleuarit. Vnde Venetos tot regum coniuratione non obrutos fuisse diuinae claementiae potius quam ipsorum regum errori procul dubio tribuendum. Nihil enim refert ad salutem Venetae ciuitatis suone consilio, an hostili errore excidium euitarit, quum Deus omnia fere

tradita erat. Patauina urbs ad Meduacum amnem posita quinque et uiginti millia passuum a mari abest, tribus fossis a Venetis perductis cingitur, quae aqua ex proximo flumine campestribus locis deriuata, completae sunt. Vnde non solum militum praesidio, sed etiam opere Patauium egregie emunitum erat. Itaque Maximilianus, quum duos menses oppugnanda urbe frustra absumpsisset ― nihil enim dignum dictu egit ― dato documento nomen caesareum sine uiribus inane esse, a militibus inopia stipendii pene desertus in

concilium; pontifex a Mirandula repellitur, Hispanos rupto foedere in Gallos concitat. Iulius Secundus, pontifex Romanus, uidens totam profligati Veneti gloriam penes Lodouicum Duodecimum, Francorum regem, haud immerito esse, simul Ligustico ingenio, unde originem ducebat, quietis impatiens, ad haec aegre ferens, sibique ac Ecclesiae Romanae metuens si externi et maximi regum armis opprimeretur Italia, satis gnarus pontificiam maiestatem magis opibus ac Christianorum regum stultitia quam religione aut uitae sanctimonia stare, caepit

Turcae eum regnare haud facile permittunt, cui spes sobolis adempta est. Quod quidem eo consilio faciunt, ne rege sine liberis defuncto regnum aut omnino interiret, aut ad quempiam seruorum sobole regia extincta delaberetur, quum omnes fere, qui apud Turcas in summo magistratu sunt, unde gradus ad imperium facilis, aut serui sint, aut libertinae conditionis. Tandem quum aliquandiu de rege constituendo consultassent, decernunt regem Achimathem, satrapem Amysinum, moderati ac iusti regis indole apud Turcas celebrem. Caeterum quo sine tumultu ex Amyso

ipsam regiam concesserat, ut illi ipse in regnum succederet. Qui quidem Bazethe de imperio deponendo agitante, dum parentem Achimathi deditum putat, in Aegyptum abierat, illius regis animum tentaturus, ut scilicet externo auxilio id efficeret, quod uidebat patris uoluntate sibi negari. Vnde Bazethes hoc Corguthis consilio uehementer permotus ingenti sumptu eum ab Aegypto domum reuocauerat rege Aegypti haud inuito ― magnis enim muneribus, ne reditum Corghutis moraretur, cultus fuerat. Corguthes igitur ubi in Lydiam rediit, commutandam sibi consilii

fratres inter se de regno dimicarent, quam ipse senecta simul et morbo inualidus bellum gerere cogeretur, atque aetate per summam quietem acta sub extremum uitae tempus manum cum filio, quod infelicissimum putabat, consereret. Posteaquam uulgatum est Bazethem Constantinopolim reuersurum, unde, ut diximus, paucis ante mensibus abscesserat, Selynes, ut parentis consilium eluderet, modicis itineribus eum sequi instituit. Itaque priusquam castra moueret inito suorum numero

Bazethem amore in patriam superemus ― ille enim suae affectioni inseruit, nos publicae utilitatis rationem habemus ― tamen uidemur aduersariis, qui nostrae inuident uirtuti, descisse, atque hostilia agere, et iccirco nisi uicerimus, omnibus perinde ac patriae hostibus est pereundum. Vnde iniusti esse non possumus, quibus scilicet et in patriam pietas honesta arma induit, et non modo bellum necessarium est, sed etiam unica spes in armis relinquitur. Si me igitur uictorem reddideritis, praeterquam quod in tuto res nostrae collocabuntur, imperii assertor una uobiscum

in Tauricam chersonesum fugit; praetorianorum gratiam aucupatur; hi Selynem sibi regem dari tumultuose flagitant; Baiazethem assentiri cogunt; Selynem Constantinopolim inuitant et patrem solio deturbare promittunt. Ab hoc praelio Selynes in Pontum ad naues, unde uenerat, refugit, mox ad Tauricam chersonessum sese recępit. Bazethes uero haud minus rerum perturbatione moestus quam uictoria lętus, Constantinopolim se contulit. Curam illi intendebat, ne Selynes imperii auidus gloriaeque appetens militaris Turcarum studia in se

misit, ubi audiuit urbem annonae caritate laborare, dato suis mandato, uti praetorianis, praesertim gregariis militibus, triticum minimo precio uenderent. Quo facto nec patri gratuitis largitionibus suspectum se praebuit, nec illi defuit, unde stipendium militibus suis et caetera necessaria suppeditaret. Qua profecto benignitate adeo praetorianorum uoluntatem promeritus est, ut eum omnes fere imperio dignissimum propalam praedicare non dubitarent. Cui quidem, praeterquam quod aduersa praelii fortuna potius miserationem quam

innocentia, humanitate, promissi fide ac constantia, alienae rei continentia admirandus. In hac tamen fere sola re ualde, nec immerito culpatur, quia quum optaret iudices ac praefectos suos quam optimos esse ― crebro enim eos iustitiae admonebat ― grauabatur in eorum uitam ac mores inquirere. Vnde quum esset natura humanissimus, adituque praeter illius gentis superbiam facillimus, fraude tamen aulicorum deferentibus querelas nullus fere aditus patebat. Quo facto sicut ipse per se nihil peccabat, ita ad uindicanda suorum peccata haud satis animi habebat. Et licet omnes ante se

iri fortunam suam nouarum rerum studio idoneam crimen inficiatur, licet eum uultus, orationi dispar, satis proderet trepidatione conscientiam indicante. Et quum neque minis, neque tormentorum aspectu ad sceleris confessionem cogi posset, indicis admonitu puer tonsor accitur, interrogatur unde ad Macedonem peruenisset. Ille nulla pauoris signa prae se ferens fatetur se a quodam priuato quidem homine ad Mustapham Macedonem missum, sed nullius maleficii mandatum a quoquam accepisse, nec se conscium ullius noxae in regem esse. Et re uera pilam illam tonsoriam, de qua paulo

alterius copia non esset, hospiti datus est, ut eo Alicarnassum uectus conduceret nauim, qua in Rhodiorum insulam auehi posset Corghutes. Colonus equo insidens conspicuo quibusdam Selynis militibus, ad inuestigandum Corghutem missis, fit forte obuiam. Interrogatus quis esset, unde ueniret, quoue tenderet et cuius ille esset equus agricultoris fortunae minime conueniens, ille intrepide cum se rusticum parui uici incolam esse et sua negocia tantum curare asseueraret, equumque esse, quo ueheretur, cuiusdam hospitis, quem et ipse haud satis nosset. Interrogantibus suspectus

humi, ut Turcis mos est, contractis cruribus sedentem. Quem quum hortarentur, ut ad Selynem impauidus accederet, beneque de fratre speraret, respondit se probe scire morti esse destinatum, fatum suum iam Dei arbitratu, cuius nutu omnia moderantur, impleturum. Itaque deductus in uicum, unde aufugerat, poscit papyrum, conscriptisque ad Selynem codicillis rogat, ut libros suos, quorum ingens numerus fuit, cum omni suppellectile quibusdam in Asia sacerdotibus tribueret, familiamque suam incolumem esse pateretur. Ferunt Selynem lectis Corguthis codicillis lachrymis non

laetus ― et crudelitas Selynis omnibus nota fidem literis faciebat fraudemque tegebat ― Prusam uersus extemplo mouit. Quem ubi Selynes sex circiter millibus passuum ab castris suis abesse cognouit, et ipse obuiam hosti acie instructa proficiscitur. Postquam eo uentum est, unde praelium committi posset, Mussias, quem captum atque in amicorum numerum recoeptum ab Achimathe supra demonstrauimus, cum tribus aliis insignibus uiris, equis admissis auersisque transfugarum ritu lancearum cuspidibus ad Selynem transfugiunt, eo consilio repentene capto,

excusaret, se nulla alia causa Gallis hostem fuisse, quam ut rebus Italicis consuleret, quum neminem fugeret Italiam sine rege armis ac magnis opibus instructo nequaquam posse foelicem esse, atque ob id maxime crebro turbari, ac plurimum tyrannide uexari, quia in multos esset principatus diuisa. Vnde recte Plato regem, Homerico more pastorem atque curatorem nominans, totius, si fieri posset, humani generis, quasi unius ouilis, unum esse pastorem debere designat. Nihil enim paci ac priuatae publicaeque utilitati magis

accolam, auro, quando armis nihil prospere cederet, aggredi. Nec consilio fortuna defuit, quamquam Maximilianus non tam auidus quam indigus pecuniae erat, quippe quam inconsultis sumptibus ita absumebat, ut ei stipendium militibus dandum nunquam fere suppeteret, unde expeditiones magno conatu susceptas inopia stipendii saepius omittere cogebatur. Hos Maximiliani mores Veneti in consilio habentes, rege Gallo pacificatore adhibito inducias primo impetrant. Mox numerata Maximiliani praesenti summa ducentorum millium nummum aureorum, pactique item ut

frustra una coisse uiderentur. Est autem ingenitum prope odium inter plebem et nobilitatem: plaerique enim nobilium humanitatis obliti plebi ut seruis dominantur. Itaque plebs nulla beneuolentia, sed solo metu, qui quidem malus concordiae custos est, suis principibus parent. Vnde plebs fraeta sua coitione ac multitudine, perinde ac equus domitis fraenis sessorem contemnens, arma in Turcas parata aduersus principes suos conuertit auctore, ut dictum est, Georgio Scytha; quamquam omnes fere plebei generis antistites

coitio fraudi uobis futura est. Existimabit nobilitas uos diu animis uolutasse hanc fortuitam ac diuino instinctu factam coniurationem, et ob id perinde ac initi aduersus nobilitatem consilii ac sceleris perpetrati poenas luetis. Vnde nihil medium est: aut nobilitas extinguenda est, aut sanguine uestro grauique ac perpetua seruitute superbissimis hostibus satisfaciendum. Non potuistis innocentes et officiosi nobilium tyrannidem pati: quid noxii passuri estis considerate, si noxii appellandi sunt, qui

loca asportarat, quo fame ac omnium rerum inopia Turcam uexatum adoriretur, et ob id differebat praelium, existimans sibi mora opus esse, Turcae uero festinatione. Nam licet Ismahel egregios equites haberet, Selynes tamen militum multitudine longe illum superabat, unde paucitas arte et consilio adiuuanda erat. Turca, quum neque hostem certamen detrectantem consequi, neque inopiam rerum pati posset, animum hostis, uetustate generis tumentem, contumeliosis uerbis insectando ad praelium concitare statuit. Itaque misit ad Ismahelem nuntium, qui mandata

posset hostem regiones suas impune peragrare? Tu uero, inquit, Ismahel, uerbis potius quam re nobilis non modo obuiam hosti prodire non audes, et uera uirtute bellum gerere, sed etiam uicos et urbes tuas diripis atque incendis, in deuiaque refugiendo uincentium praemia uictus corrumpis. Vnde non immerito te omnes sacerdotem magis quam exercitus imperatorem existimant, qui sane conspectum hostium sustinere nequeas. Quare si quid tibi animi generosi atque uirium est, elige locum, in quo cum Selyne congressurus es, quique, ubi aequo campo collatis signis dimicare

quae quidem apud Turcas nulla est: nempe omnes Turcae aut ex captiuis, aut ex emptis mancipiis fiunt. Nec ignoratis ipsos Turcas nullas unquam terras, nisi quas prius crebris incursionibus uastando solitudinem fecerunt, occupasse, atque omni nobilitate extincta imperio suo adiunxisse. Vnde hac tempestate neque Thracia, neque Illyricum, neque Macedonia ullum Turcaico imperio militem dare potest, quippe omnes hae regiones rarissimis pagis habitantur, solisque seruitiis a solitudine uindicantur. Scitote igitur, milites, eos omnes, quibus

Ismahele pugnaturum, qua quondam Mehmethes, ipsius Selynis auus, cum Cassano, Armeniorum rege, pugnauerat. Quippe quum ex illo praelio aequo Marte discessum esset, uterque tamen pro uicto abierat, altero alterius fortunae ignaro. Vnde satis apparet Selynem et consilio et animi magnitudine auum longe superasse: nempe qui clade dissimulata hostem secundae pugnae fructum sentire haudquaquam passus est, Tauri urbe, sede regia, statim a praelio occupata, indeque magna fabrorum ui,

caeso, Turcis dedunt; Iamberdinus cum Selyne confligit; Gazam relinquit; in desertis locis latibulum quaerit. Iam Cercassorum acies ad equestre certamen instructa paulatim ad Turcas, et ipsos ad pugnam paratos, sed quiescentes adequitabat, eoque prope peruenerat, unde admissis equis impetum in hostem facere posset, quum accensis a Turca tormentis pilae lapideae cum terribili fragore, qua data uia erat emissae, equos Aegyptios conterritos in fugam non sine ingenti strage uertunt. Qua conspecta re Turcae, uti praeceptum erat, concitatis equis Cercassos

Selynes propalam iussit, necatumque populo per aliquot dies conspiciendum praebuit, deinde sepeliri permisit, officio sepulturae testari cupiens se non odio, sed ob publicam quietem Thomam interfectum, tametsi nihil magis animo agitaret quam nomen ipsum Cercassorum estinguere. Vnde quum audisset ad octingentos Cercassos Alexandriae obuersari, eo cum parte copiarum terrestri itinere ante expectatum accurit, omnesque comprehensos occidit. Regressus Caërium, qui ex Aegyptiis opibus eminebant, ne ullam occasionem nouis rebus praeberent, excitos sedibus suis Constantinopolim

scelestus homo poenas luit quum ob recens flagitium, tum ob paricidium admissum in Bazethem, regum Othomanorum sanctissimum, ac de hoc ipso Iona optime meritum, quippe qui illum a puero in regia sua eduxerat, liberalibusque disciplinis institutum numero praefectorum ac ducum suorum adscripserat. Vnde nemo minore hominum misericordia, quamquam et inauditus, et egregiam nuper operam in oppugnatione Caërensi Selyni nauauerat, interemptus est. Vix enim ullis meritis proditionis, ingratitudinis ac paricidii immane scelus compensari potest. Igitur Cahirio, quem supra demonstrauimus ad

primum in patris memoriam templum cum magnificis aedibus erigere instituit, himaratum Turcae uocant, hoc est hospitalem domum, in qua esculenta rogatoribus peregreque aduenientibus perpetuo ministrantur. Loco autem bonam Aegyptiorum uectigalium partem attribuit, unde tam templi sacerdotes quam hi, in quos benignitas conferenda esset, necessaria capere possent. Porro apud Machomethanos non modo reges, sed etiam omnes magnae fortunae uiri templa hospitalibus aedibus adiunctis aedificant, easque domunculis exornant et commodis

fines ibi Hungaricos populando non sinerent Transistranos Pannoniis adiungi, nec ullam his opem inde afferri. Qui tandem traiecto Danubio, non ausus Transistranam ingredi Hungariam ― saepius enim ibi profligatus fuerat ― non modo nulla re memorabili gesta, sed ne uiso quidem hoste in Moesiam, unde uenerat, regressus est. Caeterum Turca, ne ea parte, qua Sauus Danubium illabens Tauruni muros praeterfluit, nauibus quicquam ab Hungaris in urbem importari possit, aliquot dyerotas e Ponto per Istrum aduerso flumine, eadem nauigatione, qua quondam Argonautae, ut quidam scriptores

senserit Turca Hungaros a pontifice Romano neglectos, a coeterisque Christianis destitutos, multo maiorem audaciam alacritatemque, ac studium ad regnum Hungariae oppugnandum assumet, euocatisque Asiaticis quoque copiis, totis imperii uiribus ad bellum Hungaricum incumbet. Vnde Hungaris, non separantibus quidem consilia sua a coeteris Christianis, sed aduersis rebus et atroci negocio coactis, neccessario e duobus alterutrum subeundum erit: aut enim aliquid de finibus suis hosti obuiam non eundo deperdent, aut foedus conditionibus ab

ditionis Dalmatae, egregiae equitum alae, extemplo in officio futuri sunt. Soli autem fere nobiles apud Hungaros, Boëmos ac Dalmatas, quibus Lodouicus Casimirus imperat, militiam exercent. At contra Turcae ex mancipiis et pastoribus, magna ex parte Illyricae ac Moesicae nationis milites fiunt. Vnde, ut omittam Christianae reipublicae regionum periculosam, religioni maxime, diminutionem, nec Romano pontifici ullo pacto ferendam, ab his uinci et in seruitutem redigi conniuente summo pontifice et Sacro Romanae Ecclesiae Senatu non magis gloriosum Turcis quam Christianę nobilitati

quo sine caede et militum detrimento urbe potiretur, misit qui Sumonienses ad uoluntariam hortarentur deditionem, admonerentque ne pertinacia sua perditum irent patriam, liberos, coniuges, trucidandosque sese praeberent; unde ipsorum magis quam Salomonis interesse capta an tradita eorum urbs foret; quibus enim uiribus ipsi a rege suo destituti repugnaturi sint tantis hostium copiis; si igitur oppidum et sese tradidissent, liberos eos in libera patria aetatem acturos; sin malint inde migrare, incolumes

gens Othomana, fera et iuris humani expers, omninoque insociabilis, etiam liberos suos seruorum prope loco habet, nedum cum alienigenis, bello praesertim imparibus, ulla societate coeat. Taurunum a quibus conditum; Rhasciani vnde dicti; Salomon, oppido munito, exercituque dimisso, Hadrianopolim triumphans reuertitur; Hungari, Tauruni dediti nuntio tanquam fulmine percussi; Turcarum studium conseruandi principes suos, unde; extrema gaudii Salomonis luctus filii natu maximi extincti, et discordia

Taurunum a quibus conditum; Rhasciani vnde dicti; Salomon, oppido munito, exercituque dimisso, Hadrianopolim triumphans reuertitur; Hungari, Tauruni dediti nuntio tanquam fulmine percussi; Turcarum studium conseruandi principes suos, unde; extrema gaudii Salomonis luctus filii natu maximi extincti, et discordia domestica occupat; Turcae ad dissimulandum hunc moerorem in Iazyges Hungaros praedatum missi, a Ioanne Scepusiensi primo congressu terrentur, et in Moesiam refugiunt. Ita igitur

segnitia reposita. Qui sane tametsi nunquam antehac armatum hostem conspexerat, nempe in umbra cum grege puellarum ad illam diem egerat, tamen inito regno, quo ignauiae notam aboleret, confestim et iusti regis specimen dedit, et gloriae cupiditate nulli maiorum suorum secundus uideri uoluit. Vnde sunt, qui credant Salomonem, dum pater uixit, consulto ignauiam simulasse, ne uirtus eius illi formidolosa et ob id apud ferum hominem fraudi esset, quandoquidem compertum fere habebat Selynem dominandi cupidinem cunctis humanis affectibus

de se hominum haud negligere interdum uideretur. Quo circa non modo ipse, sed etiam pontifex quasi a Iuliano deprauatus male audiebat. Est enim auaritia, praesertim in sacerdote, ualde detestanda, atque ad omnium obloquia exposita. Vnde quum pontifex inuidiam euitare cupiens accitum ad se Iulianum monuisset, ne cuiquam de se iustam conquerendi causam praeberet, improbus homo et ab ineunte aetate pessime institutus, innumeram pecuniam pontificatus praemia esse putans in hunc modum pontifici respondisse fertur: non

demsit, tantum opibus eorum adiecit. Etenim infirmitatis suae iam satis gnari, in omnibus publicis actionibus, metum inde consilio habentes, omisso amplificandae fortunae studio, sublimium animorum affectu, solis uectigalibus incumbere; unde et tributum Turcis commodius penderent, et suppeterent expensae ad urbis custodiam necessariae. Sed iam procul ab incepto tractus, eo, unde me Rhacusana ciuitas auocauerat, reuertar.

omisso amplificandae fortunae studio, sublimium animorum affectu, solis uectigalibus incumbere; unde et tributum Turcis commodius penderent, et suppeterent expensae ad urbis custodiam necessariae. Sed iam procul ab incepto tractus, eo, unde me Rhacusana ciuitas auocauerat, reuertar. * licitati Zr: licitati (luctati e marg.) M: lucrati Z1 :

concinere iussit: Gloria in excelsis Deo et in terra pax hominibus bonae uoluntatis . Ad haec, quoties discipulos suos salutaret, dicere solebat: Pax uobis . Ipsis etiam, quotiens hospitium aliquod ingrederentur, ut pacem ei domui dicerent mandauit. Postremo ad caelum iturus unde descenderat, pacem illis tanquam thesaurum omnis iocunditatis et dulcedinis plenum legauit dicens: Pacem meam do uobis, pacem meam relinquo uobis . Cum ergo Deo et Domino nostro pacem ueram tam gratam esse apparet, tam acceptam, nonne manifestum est quanto eidem odio sint

destructum.

Et pulchre hoc quidem Nathan nunciare inducitur. Nathan enim interpretatur donans donum uel donatus gratię. Non enim nostris meritis hoc factum est, sed per gratiam Spiritus Sancti diuinęque largitatis donum. Sed nunc ad Dauidem unde discesserat redeat oratio.

Dauid cecidit Palestinos, a Moabitis exegit tributum et a Syris; fregit Adadezerum regem Sobę, equos eius subneruauit, et cum spoliis uictor Hierosolymam rediit. Palestini ore contundentes interpretantur; hos Dauid cędit quia Christus

ut Turcarum Cesar, eum non hominem, sed in homine latitantem Martem diceret, et ita gloriaretur huius principis consuetudine ut sue gentis cognomine tanquam alterum Martem sibi egida portantem appellari uoluerit. Tibi, mi princeps, est genus a superis, Vnde oritur filius ducis Vrbini. quibus nil mortale equari possit. Si abauos repetam Germani duces et quidem illustrissimi hii tibi erunt, si proauos Galli, si atauos Hispani et Parthenopei reges, si auos et a paterna et a materna stirpe hii sunt Mediolani et Ferrarie

populos, inter spem et metum suspensum animum habet, Crudelitas pontifici in ducem. delet Vrbini muros et aliarum urbium Vastas inde sollitudines facit, unde sociali congregato exercitu per multa bella magnaque sepe usus fuit. Non usus exemplo maiorum qui rem Romanam augebant uictos in ciuitatem accipiendo quibus et materia crescendi per summam gloriam suppeditat. Certe, ut Liuianus Camillus ait, id firmissimum longe Imperium est quo obedientes

2.99  Quippe suo uatis Rhodii qua uiuere posset
2.100  Ditauit Caesar uates, ditabat et ille
2.101  Maecenas, fautor miserum Flaccum atque Maronem
2.102  Fouerat, unde sibi decus, is dux omne parauit
2.103  Maecenas, Mecenas, uos memorate, poete, hoc
2.104  Nomen ad astra ducis, cuius tegat ossa Minerua
2.105  Cum casia, et cineres sibi uiuant omne

non desunt sibi sunt atque oppida plura,
3.219  Vrbinum urbs inter pulchros sit consita montes,
3.220  Vt quam uel riui non magno murmure mulcent
3.221  Exiguis undis, liquidis tamen, unde poetae
3.222  Vrbanos mores et munera pulchra deorum
3.223  Carminibus placant, armis cultuque uetustas
3.224  Quem decorat diuum, mulierum forma pudica

3.235  Quid dubitas princeps? Opus est nunc uiribus atque
3.236  Ingenio. Cilices domuisti pectore forti Gesta inclyti ducis Vrbini.
3.237  Vicit Erithreos ensis tuus, unde tryumphos
3.238  Irruit Hyrcano Hesperius cum gente feroci
3.239  Littus ad Italiae populorum strage superbus
3.240  Iulius Eridani ripas cum fulminat ipse

Virtutes ducis.
3.267  Nonne tuum poterunt superi perducere caelum
3.268  Cyllaron ipse tuis cedet tibi Castor et armis,
3.269  Nasceris a superis clarisque parentibus, unde
3.270  Vertice sidereas pulsabis semper et arces,
3.271  Quare opus est animo cito nunc cuncta parata
3.272  Parta domus clarique duces celeresque

his a caesare ipso te confirmatorias literas accepturum. Tum mihi undique angustie erant, et quid ad ea responderem, ex tempore vix in mentem veniebat. Collegi tamen me et annuente numine recusavi (ut debui) me cum eo ullo modo foedus initurum. Unde quamprimum equites aliquot et mille pedites, qui nominantur martolossi ex istis nostre religionis hostibus, mea invadere caeperunt, in sylvisque abditi et absconditi assidua mihi in nemorosa comitatus mei parte damna inferunt: omnia diripiunt et exurunt, agricolas

consulat et talentum sibi traditum non in terra subfodiat, id est cum illis rabulis contendat, sed cum eo pluribus proficiat, sicuti hactenus fecit, et aedita Ptolomei Geographia, quam enixius videre cupio, ad similia acumen ingenii et lucubrationes suas convertat. Unde per Adrianum impie detrusus fueram, a Clemente VII. clementer restitutus sum. Sed non desunt errumnae. Iam ad sextum mensem hic obsidemur constituti in magnis dificultatibus et ingenti discrimine. Aderit tamen, speramus, aliquando deus propitius nobis et superatis hostibus respirare licebit.

Cuius et ipse fuit stirps et alumnus acer.
Semper utroque igitur tanto se iactet alumno
Dalmaticum pariter Slauonicumque genus.
Plaudat et Illyricum magnum, laetetur et Istrum,
Unde genus Slauis, fons et origo fuit.
Quas tibi, Vincenti, pro tanto munere grates,
Quae tibi pro meritis gens tua dona dabit?
Copia nulla tibi nec flaui cura metalli,
Quo uix in triplici ditior orbe

a quibus Celtae et Galli prodierunt, natum esse demonstrat. Celtus, a quo Celtae, et Gallus, a quo Galli, Illyrii fratres. Nota est fabula Polyphaemum cum caeteris Cyclopibus fulmina Ioui in Aetna, monte Siciliae, fabricasse, unde Virgilius: "
Ferrum exercebant uasto Cyclopes in antro " , Vir. Aene. VII. (37) et Theodolus: Theodolus "Fulmina Cyclopedes Iouis imperio fabricantes". Sed siue Cadmi, siue Polyphaemi

his Alexandri Magni Macedonis titulus, quo se regem Macedonum et Graecorum esse manifestat, necnon et genuina Macedonum et Graecorum in moribus et conuictu diuersitas, ut nequaquam apud uiros eiusdem generis tanta morum contrarietas facile mihi ualeat persuaderi. Unde cum Dioxippus Atheniensis cum Horrata Macedone singulari esset pugnaturus certamine, inter milites Alexandri, quemadmodum Q. Curtius auctor est, Graeci erant, qui Dioxippo fauebant. Q. Curtio libro VIII. (47) Sed cur,

dominati. At ubi, quaeso, compertum habent Macedones aliquando Italis imperasse? Quapropter, Tergeste (quemadmodum Pomponius Mella dicit) Pompo. Mella de situ or. lib. II. ca. I. (54) intimo in sinu Hadriae situm finiente Illyricum non est unde ambigamus Histros, inter quos (ut praefati sumus) et Italiam Tergestum mediat, Illyricam esse nationem diuumque Hieronymum ex oppido Stridonis, Diuus Hiero. Slauus fuit. quod Ptolomeus Ptolomeus. (55) Sidronam

Pauci enim ex his oram, quae mare glaciale respicit, incolentes Vgnorum, qui (ut Isidorus dicit) Isido. ethy. li. IX. cap. II. (67) postea Hunni dicti sunt, Hunni in Scithia subduntur duci Moscorum. unde Vngari processerunt, tributa pellium syluestrium ab eis exigendo sermonem usurpant, in caeteris, et sacris et prophanis, propria literarum elementa, quorum Cyrillus Cyrillus auctor esse dicitur, habentes Dalmatarum sermone (quemadmodum ego ipse expertus sum)

Sobieslaum, Vuraddislaum, Polislaum, Sebeslaum Haec nomina apud Slauos sunt frequentia, praecipue apud Pharenses, quemadmodum reperi in antiquis ciuium per manum scribe conuentionibus. ac multa alia huiusmodi nomina in annalibus et historiis de Slauis perlegeris, unde Slaui dicti sunt, animaduertas. Pius Papa in Histo Bohe. (68) et Mechouita de dua. Sar. et Mar. Marulus de Regibus Illyriorum (69) et Annales Polonorum (70) ac Bohemorum continent haec

Dia. lib. XVI. (132) uictore, uniuersa Italia sunt potiti. Et tandem in Hispania, quemadmodum Blondus meminit, Blondus dec. prime li. primo et secundo. (133) pedem firmantes ad hanc usque horam ea felicissime potiuntur. Unde et optimates Hispanorum se de genere esse Visigothorum gloriantur. Hinc (ni fallor) Romani nullius minus quam nationis Slauorum profectu laetantur, quoniam ipsi praecipue eorum potentiam eneruauerunt. Quis igitur mortalium dignis ualet Slauorum gloria laudibus

cedunt aut e terra ibidem productorum suauitate postponuntur. Tanta est autem huius soli salubritas, ut indigenis prodigio simile appareat homines aeris intemperie morbos posse incurrere. Quo fit, ut germinandis populis Dalmatia sit aptissima et proinde pace comite hominum frequentia refertissima. Vnde ferunt ante Troie incendia Dalmatiam sic collonis plenam exstitisse, quod, cum Antenor necnon et Diomedes Illyricum sulcarent salum, nullas in Dalmatia uacuas habitatore sedes inuenerunt. Sed quorsum Antenorem Diomedemque refferro, cum Argonautae

sedes inuenerunt. Sed quorsum Antenorem Diomedemque refferro, cum Argonautae longe ante litus Dalmaticum lustrantes sui transitus memoriam in eo nullibi relinquerint, quos Dalmatiam praeteruectos fuisse insulis ab Absirtho a sorore Medea in eis discerpto (unde, quemadmodum Strabo Strab. lib. VII. (139) Pliniusque Pli. li. III. capitu. XXV. (140) ac Sabellicus dicunt, Absirthides appellate sunt) nomen collatum manifestat.

(154) et Appianus Alexandrinus, Appia. de bel. Illy. (155) et per Theutinum Platoremque ac Versum et perplures alios Illyrici generis uiros pugnacissimos, priscis celebratos historiis, Dalmatarum in pugnando constantiam: unde eos semper belligeros esse merito asseuerauit. Quid si Claudii ipsiusque fratris Quintilii, Probi quoque ac Dioclitiani eiusque filii Maximiani ac nepotis Maxentii Carique Augustorum triumphos Tullius inspexisset? Quales Dalmatas idem esse diceret, si, quemadmodum Tribelius Polio

Dalmatae enim priscis temporibus (ut Calepinus reffert) chiridotis, Calepi. in dicti. Chirodota. (184) quae sunt uestes manicate sericeae, infecte colore, quem hodie Dalmascum uocant, usi sunt. Que etiam machrochere appellantur, unde Scipio Gallo homini delicato obiectat, quod cum chirodota tunica, id est manicata et prolixa ultra brachia manus cohoperiente, accubuerit. Has uestes Plautus (185) uocat mamleatas. (186) Missas facio municipales Dalmatarum leges, quarum

ad praesens antrum ostenditur, quod demon in forma serpentis pro Esculapio inhabitauit, Romanorum (ut Plinius inquit) Plin. lib. III. capitu. (207) colonia. Rixo etiam alias Rixanum, Rixanum unde et sinus Rixonicus dicitur, oppidum (ut Polybius asserit) Polybius li. III. (208) munitissimum, Theutae, cuius supra meminimus, Agronis, regis Illyriorum, olim coniugis, post uaria cum Romanis haud segniter gesta

Graiarum classe Lyburni. Nam (sicuti ex Polybio facile haberi potest) Poly. lib. II. (246) Dalmatae ac Lyburni nunquam maiori felicitate quam, dum eis Demetrius Pharius imperabat, naualia praelia exercuerunt. Sed ad Pharam insulam, unde digressi sumus, reuertamur. Cuius meridionalis plaga Meridionalis plaga Pharae maximam Illyricum sulcantibus aequor utilitatem praebet tum ex obiectu cuiusdam insulae, quae Torta (247) dicitur, in qua exstat monasterium deiparae

inter quas et Pharam mare duodecrm stadiorum latitudinis inexhauribili piscium omniphariam multitudine scaturiens, Mare Pharium inexhauribili piscium multitudine scaturit. nonnullis quietissimis maris sinibus hinc inde patentibus, in quibus nec uenti nec unde saeuiunt, situm est, licet totum hoc maris spatium inter Pharam et praefatas insulas, ipsis insulis tumentium undarum fluctus propulsantibus, tutum nauibus praestet hospitium totusque locus iste a nautis optimus portus aestimetur. Per quem necesse est,

qua urbs Pharum dicta per totum hunc montem expanditur magnamque partem urbs ipsa capiens plani, quod iacet inter montem ab oriente septingentarum fere domorum quadrato lapide sumptuose aedificatarum suburbio pressum et eum, in cuius uertice arcem exstare diximus, orientali ac meridionali aurae, unde portum mare influit, peruia situatur. Residuum plani inter hos duos montes duo ampla fora cathedralem perquam speciosam simul cum Antistitis domo aedem circunstantia efficit, superiori foro, qui ad orientem prospicit, se aquarum fontibus ac uirentium ortorum

qui ei in regno successit, (ut Polybius inquit) Poly. lib. IIII. (264) partitus, Scerdelaida ad eius imperium cum quinquaginta lembis Naupaphctum et Achaiam hostiliter deuastante, ipse cum totidem lembis Cycladas insulas, unde Pharenses originem traxisse Strabo autumat Strab. li. VII. (265) (nam Paros, a qua Parii, quos Pharum edificasse Strabo auctor est, Cycladibus insulis, ut Plinius inquit, Pli. lib. IIII. ca. XII.

subsidium (si quod habet in animo Sanctitas Tua transmittere et in beneficium istius castri et populi conferre) cito transmittat, quia periculum est in mora. Hostes in diu noctuque circa moenia insultant et hii miselli non habentes unde vivere 17 Litterae tres – in longitudine circiter 1 cm – sunt illegibiles. diffugiunt per diversa loca victum quęritantes et sic vereor, ne postea, cum Sanctitas Tua providere

a Sanctitate Tua rediens ad nos per plures nostras excitus venit, in cuius adventu populus iste refocilatus est, quia nobis retulit a Sanctitate Tua brevi et subsidium venturum et te nos et castrum pariter sub protectione sua recepturum. Unde gavisi sumus gaudio magno valde, et (licet in extrema inopia, imo miseria constituti) alacri tamen animo promissa 34 Litterae quattuor – in longitudine circiter 1 cm – sunt illegibiles.

8  Praepetis, hoc o Rex partu clarescitis ambo.
9  Hunc etenim ipse geris, tantoq quoque codice gignis,
10  Tamque graui partus mihi das superesse labori.
11  Vnde nouae incipient ad pulpita surgere classes
12  Te duce per totum choreis uictricibus orbem,
13  Doctaque ueraces celebrabunt ora camoenas,
14  Tetraque falsiloquos abigent in

13  Vnius unus erit, mundo pax alma, diescet.
14  Multa serenatis oracula mentibus alto
15   Sol pandet, noua sol et lumina fundet Olympo.
16  Vnde propinqua pias inuisent numina terras.
17  Ille sedens in sede Dei reget omnia, iusta
18  Frena tenens, et Marte potens, et Numine fortis,
19  Turpe nefas omneis abolebitur

1.60  Hostia macteris, proque omnibus unus obito,
1.61  Quum perages sex lustra tribus cum messibus actis,
1.62  Ternaque transierint mutatae cornua Phoebes.
1.63  Quumque tot orbe suo coelum percurrerit horas,
1.64  Quot maris exanimum iacet Embryon, unde profanos
1.65  Mater agit soles immunda puerpera nati,
1.66  Rursus in aeternum immortalia membra resumes.
1.67  Quum uero euoluet tenebras, lucemque reducet
1.68  Bis uicena dies, animis comitantibus arces
1.69  Sydereas, patriumque petes

1.198  Talis celsa sacro consurgit uertice Virgo.
1.199  Tum grauiter circunspiciens, sic ora resoluit.
1.200  Quae tua sollicitam uersat sententia mentem
1.201  Diua soror? num te nocturna somnia ludunt?
1.202  An ne suis tellus erroribus imbuit? unde
1.203  Labe mala coeleste petis corrumpere Templum,
1.204  Progeniem foedare Dei male prouida suades.
1.205  Nonne uides quam tu pugnantia uerba loquaris?
1.206  Quippe Deum atque hominem iungi natura repugnat.
1.207  Nam diuersa simul nulla

hos superos, tristes hoc Daemonas angit,
1.273  Bella fugat, pacem gignit, totumque per orbem
1.274  Obscoenae Veneris non fanda piacula perdit.
1.275  Quae uero ob culpam ceciderunt, omnia Coelo
1.276  Acta trahi suades, unde hoc rogo diua probandum
1.277  Consilium summo fers acceptabile Regi?
1.278  Quin etiam omnigenis oppleri sydera monstris,
1.279  Et lucem fieri tenebras, age, dirue mundi
1.280  Moenia subducas Coelo fera Tartara, cunctos
1.281  Et tibi

2.22  Huc ut trima Dei gentili more sacerdos
2.23  Ducta fuit, mansura inter Dea candida coetus
2.24  Virgineos, dum nuptu habiles adoleret ad annos.
2.25  Ergo ubi cessit hyems, aestasque undena peracta est,
2.26  Fit matura toro, fit nubilis, unde iugari
2.27  Rite iubebatur, thalamo sed uota iugali
2.28  Ipsius obstabant, at Coeli oracla iugandum
2.29  Censebant cuicunque uiro de semine Dauid
2.30  Floruerit scisso frondens e stipite germen,
2.31  Quem super et Coelo delapsa residerit

radii, facibus sic dia receptis
2.251  Hysmeris fulsit, talique est uoce locuta.
2.252  O, foelix una ante alias Annaeia Virgo,
2.253  Digna Dei sobolem munda gestare sub aluo,
2.254  Promissumque olim iurato foedere Christum.
2.255  Atque hic unde mihi, tantusque allabitur hospes?
2.256  Cuius ab aduentu uerbis afflatus amicis
2.257  Praeuius allusit iucundis gestibus infans.
2.258  O, foelix iterum, cunctisque beatior una
2.259  Matribus alma parens, quae credere digna

mihi, triplicem dedit ille coronam
2.277  Omnipotens, qui nomen habet super omnia sanctum.
2.278  Ipsius et pietas Iudaea a stirpe propagat,
2.279  Quas ex aeterno praedestinat ordine gentes,
2.280  Fortia qui summo uallauit brachia Coelo,
2.281  Vnde sua fastus dispersit mente proteruos.
2.282  Et deturbauit ualidos a sede rebelles,
2.283  Atque humiles populos sublimibus intulit astris,
2.284  Ieiunos inopes dapibus saturauit opimis,
2.285  At saturos opibus per inanes dispulit umbras,

euntes.
2.363  Post haec, alma parens patrias remearat ad aedes, ❦
2.364  Orabatque domo sacro semota cubili,
2.365  Non innixa solo, uacuo sed in aere pendens,
2.366  Mentis in excessu Coeli transcenderat arces.
2.367  Vnde tuebatur rerum subsistere in uno
2.368  Principio formas uno de fonte fluentes,
2.369  Trisque Dei radios consistere luce, sed una
2.370  Gignitur, una parit, producitur una duabus
2.371  Lux, nec inaequalis, luci per singula ternae,