Your search found 1234 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 1-1234:

iudicii cum sanctis et electis suis in regno celorum. Cumque coram omni populo hec amonitio prolata esset episcopus subiunxit et dixit: "Audite, fratres et filii, omnia monasteria libera debent habere iura sua et sub nullius dominio uel subiectione atque oppressione malorum hominum debet dimittere episcopus, qui preest, nisi sub ipsis dei seruitio et beati Benedicti regula.“ Cumque intenti essent omnes ad huius amonitionis uerba, episcopus iterum dixit: " uos a majore usque ad minorem scitis, quia sanctus Crisogonus abuit unum beneficium ab antecessoribus nostris in

si pro aliqua causa se subtraere uoluerint et non impleuerint uotum, quod promissum est, non permittantur ab illis, qui presunt, preuaricari eo, quod ipsi prompte et uoluntarie delegatum esse dinoscitur. Et ut apertius uobis insinuem, quod homo deo dederit, retraere non debet, sancti euangelii textum requiramus, ubi Zacheus dixit ad dominum: Domine, ecce dimidium bonorum meorum do pauperibus, et si quid aliquid defraudauero, reddo quadruplum . Unde et ego quamuis indignus episcopus precepta domini nostri Jesu Christi imitari precipio, ut, si quis

Sed cum Natalis sue peruersitatis non reuocaret habenas, Honoratus tot grauaminibus ac laboribus fatigatus demum suo archiepiscopo acquieuit. Cum ergo fuisset in presbiterum ordinatus, statim Natalis conceptam sui cordis nequitiam euomuit et Honoratum ab archidiaconatu deiecit dicens: Non debet sacerdos in archidiaconatus ministerio deseruire . Moxque alium moribus et uita sibi concordem in locum eius asciuit. 5Honoratus uero uidens sibi tam nequiter fore delusum ad papam se contulit proponens omnia, que archiepiscopus fraudulenter egerat contra eum. Tunc

Macarelli Traguriensi foret ecclesie in episcopum consecrandus. Vocauit ergo archiepiscopus ad consecrationem concelebrandam secum dumtaxat episcopum Chroatensem. Qui ueniens et uidens processum archiepiscopi contra canonicas institutiones fieri prohibuit eum dicens: Non debet archiepiscopus cum uno episcopo solummodo electo consecrationis munus impendere . Gaudius uero tante simplicitatis, immo temeritatis erat, ut diceret: Quia pallium michi est loco alterius episcopi . Tunc episcopus Chroatensis, utpote uir discretus et cautus, uolens honoris sui

fuisset, cepit pro uita sua misericordiam deprecari. Sed Gregorius, ut erat uir austerus et ceruicosus, nil flexus ad supplicis uerba captiui, dixit astantibus: «Exuite ipsum lorica». Et cum seipsum exueret, Gregorius arrepto ense transfodit eum per media ilia dicens: «Talis misericordia fieri debet de Buyseno, qui me totiens armis hostilibus instigauit». 3Tunc Spalatenses prefecerunt sibi comitem Petrum quendam, qui erat dominus Chulmie. Erat autem idem Petrus uir potens et bellicosus, sed non sine infamia heretice feditatis. Quam ob rem non recipiebatur a clero. Sed

ueniunt incommoda fructu,
Non possunt, licet ipse uelis, cessare sagittę;
Feruida uicino flamma nocere solet;
Dulcia non meminit, nisi qui gustauit amara;
Qui petit excelsa, debet uitare ruinam. Diligunt itaque iusticiam Spalatini, ut cum ordine iusticię perpetuo ualeant honorabiliter gubernari: cum iusticia sit famę perpetuę stabile fundamentum.

et obsidionibus fęliciter tueri, toto conamine mutuo disputant. Vnusque illorum generosus prosapia, digniori suffultus industria, inter eos indicto silentio audacter faminauit “Diserti Iadertini, hic flos, hic vniuersa ciuitatis perspicacitas est cumulata. Nullus nostrum ignorare debet, quale nobis instat periculum de Venetorum odio, sed grauius est discrimen nostram vrbem nostris oculis intuentibus dissolatam videre. Hortor vos vniuersos huius vrbis egregios ciues, ut primitus cruce premuniti Christi arma sumamus, cum primum Deus superbiam odio habeat, que precipue

fidelitatem, quam spoponderant, in perpetuum obtineant et quod per eos ac comune et Ducem Venetiarum stabilitum et ratificatum fuerat cum sindicis comunis Iadrę effectualiter erit obseruatum, nec aliquis formidet, sed quilibet suis vtatur vt uult et debet. Et dum hęc acta fuissent et completa usque crepusculum, ad grande theatrum comunis ipsi capitanei ascenderunt. Iam gubernatur Iadra, diligentius custoditur et feruentius. Gaudent plurimum Veneti de obtenta victoria et iam per eos diu desiderata suasque constitutiones et nouas

exeuntibus praedictis dominis rectoribus, reposita fuerunt privilegia nostra et certa alia iura, in capsa trium clavium quae erant in volta sub campanilo monasterii Sanctae Mariae monialium de Iadra, quarum trium clavium iuxta partem captam in secreto consilio Iadrae unam servare debet domina abbatissa dicti monasterii, aliam unus dominorum rectorum et tertiam unus procurator communis Iadrae, ne unus sine altero et sine ipsa domina abbatissa ipsam capsam aperire valeat. Ego igitur Paulus de Paulo tunc senior rector existens, cum supranominatis duobus primus fui, qui habui

de Begna et ego Paulus, conrectatores. Die 16. mensis februarii (pronuntiare fecimus) inter ecclesias, ecclesiasticos, nobiles, populares et districtuales Iadrae, quae pecunia dari debet domino nostro regi, pro rehabitione insulae Pagi. Die martis (20.) mensis februarii, Crisii in curia domini nostri regis Sigismundi, interfectus fuit Stephanus Lazchovich cum nepote suo per certos barones Ungariae, de

praedicti mensis ivimus cum domino Thoma Thomasevich, Andrea Iurani et Nicolao Todosii iudice sibenicense et cum dietis quattuor provisoribus, videlicet ser Stephano Dragani, ser Cipriano Duymich, ser Floro Tavilich et ser Nicolao Semianich ad locum fiendi iactus et determinavimus locum ubi fieri debet. Item die 6. scilicet praedicti mensis aprilis, iecimus proclamari et publice banniri, quod nullus Ragusiensis qui aufugerat de Ragusio proxime elapsis diebus, propter aliquem tractatum qui voluit fieri in Ragusio, non

nobilibus Sibenicensibus, fecimus pacem inter ser Stephanum Dragani et ser Paulum Petrovich. Die iovis penultimo mensis aprilis, ser Ioannes Naplavich iudex et ego comes ivimus ad protomagistrum Sibenici, ad locum ubi debet esse iactus ultra scriptus, et misimus signaculos in mari, inter quos iactari debent lapides et proiectus. Die veneris 7. mensis madii, applicuerunt Sibenicum cum una galeotta iadrensi, in qua erat patronus ser Marcus de

litterali ad me scribas; mihi etiam tuis litteris nihil iocundius ex Italia afferi potest, praesertim si ad me scribes quo pacto animosissimus Gatamelata sua egregia virtute ac suo ductu nobis excellentem victoriam peperit, quae nobis maximae voluptati esse debet, hostibus vero ad aeternum terrorem. Reliquum est, ut clarissimo viro domino Zachariae patruo tuo me diligentissime commendare velis; praestantissimo etiam iuris consulto domino Andreae Venerio. De incolumitate etiam Patavinae urbis ad me diligentissime scribes, mihi

oculos, avidas huc pascere venimus aures
1.6.8  Quarum Guarini manat ab ore cibus. 7. LAUS GUARINI
1.7.1  Multum Roma suo debet reparata Camillo,
1.7.2  Sed plus Guarino lingua Latina suo.
1.7.3  Illa truci non prorsus erat calcata ruina;
1.7.4  Haec cum servata est, barbara prorsus erat.

Mentem certe ego si tuam merebor,
1.10.19   Iam nostrae dabo, crede, commeatum. 11. DE GUARINO
1.11.1  Quantum Roma suo debet reparata Camillo,
1.11.2  Tantum Guarino, lingua Latina, suo. 12. DE QUODAM IACTABUNDO
1.12.1  Est quidam nostri, qui se vocat

decimis, nummos tibi mille, Calendis,
1.90.2  Exigo, tu iuras prorsus habere nihil.
1.90.3   Quid nostra? iam redde datum, qui mutua sumpsit,
1.90.4  Is debet, non qui solvere, Galle, potest. 91. AD PROSPERUM
1.91.1  Quod rudis ingenio talem me terra creavit,
1.91.2  Miraris Tusci,

optas?
1.115.2  Aptius ut fiat, littera prima cadat. 116. IN LEONEM CINAEDUM
1.116.1  Nunc facit id, quod vir, nunc id, quod femina debet,
1.116.2  Parte tamen patitur posteriore, Leo.
1.116.3  Hunc ego Tiresiam, vel Caenea dicere possum,
1.116.4  Ni melius dici posset Hyaena Leo.

1.135.23   Securum tibi promat arrhabonem.
1.135.24  Omnis, iudicio meo, Rinuci,
1.135.25  Maturae genitor viro puellae,
1.135.26  Mores debet habere venditoris. 136. AD PROSPERUM
1.136.1  Qui centena tuo numeravit nomine nobis,
1.136.2  Attulit is nullum, Prosper,

video, Pseudophilippus eras. 189. AD GEORGIUM
1.189.1  Nil mihi das, quando tristi das fronte, Georgi,
1.189.2  Larga suam faciem debet habere manus. 190. AD PAULUM
1.190.1  Occurris quoties, toties me, Paule, salutas,

1.344.1  Quod tibi, Ioannes Antoni, nulla refertur
1.344.2  Tam magnis in me gratia pro meritis;
1.344.3  Ne crede ingratum, neve admirere; referri
1.344.4  Gratia tunc debet, cum satis aequa potest. 345. EPITAPHIUM IN FRANCISCUM BARBARUM
1.345.1  Heu! qualem Veneti Francisci funere civem,

348. DE VENATIONE
1.348.1  Corripuit campo leporem sacer ales aperto,
1.348.2  Prendere quem celeres non valuere canes.
1.348.3   Quaeritur aucupium dici, an venatio debet,
1.348.4  Cum volucris captam detinet unca feram. 349. DE EODEM
1.349.1  Prostratum leporem cum iam ferus ungue secaret

aliis mandas quod magis ipse potes? 449. AD POLYCARPUM
2.88.1  Occurrit quicquid, tu mox epigrammata poscis;
2.88.2  Nec fieri hoc debet, nec, Polycarpe, potest,
2.88.3  Nec valet ex omni signata moneta metallo,
2.88.4  Sed quae vel rutilat fulva, vel alba nitet.
2.88.5  Tum demum facili componam pectore

nunc carmen, quod nobis ante dedisti.
3.11.12  Collati fructum muneris, auctor, habe,
3.11.13  Par est ut carpat de palmite vinitor uvas.
3.11.14  Cultori messem reddere debet ager.
3.11.15  Et iam ut propositas exordiar edere laudes;
3.11.16  In primis patriae nobilitate nites.
3.11.17  Nemo adeo est amens, quin Umbros praeferet agros

et grati suscipe dona libens!
3.20.31  Tu placidam miseris requiem mortalibus affers,
3.20.32  Corpora morosis febribus aegra levans.
3.20.33  Nec soli debent homines tibi, debet et aether,
3.20.34  Aurea cum pascas roribus astra tuis.
3.20.35   Phryx puer haud alias miscet cum nectare lymphas,
3.20.36  Nec sua Mars alio

Nequicquam tantos poterit tolerasse dolores,
4.15.148  Obsequitur iussis, dum pia turba, tuis?
4.15.149  Si te nulla movet tantorum causa laborum,
4.15.150  At moveat, debet quem tibi mundus, honor.
4.15.151  Quis tibi sacra feret? quis templa arasque dicabit?
4.15.152  Quis sparget nomen, cuncta per ora, tuum?
4.15.153   Nemo aderit qui vota

promiserunt libere et expedite absque aliqua conditione; ideo detur juramentum illis nobilibus qui fecerunt dictas promissiones, et illi qui jurabunt se promisisse sub conditione quod presbiteri deberent dare subventionem, sint absoluti ab eorum promissionibus; illi autem qui jurabunt se promisisse libere absque aliqua conditione, remaneant obligati iuxta suos promissiones, et hoc quia illud quod semel oblatum est Deo libere, merito non debet rectratari aut revocari.

primumque omnium Auctorem singula egisse et agere sub numero pondere et modo sive mensura nedum theologi sed etiam vero philosophantes rationabiliter et catholice profitentur. Et quia modus in prefata parte contentus in principalioribus defficere videtur, ideo nulli mirum esse debet si debito ac optato fine claudi non meretur. Quod ex tribus liquido constare et patere potest, primo quod est contra Deum, secundo quod est contra salutem animarum, tertio quod est contra ecclesiastice libertatis emunitatem. Primum patet, servitium

excellentius est, in gratissima corporum sospitate et in pestiferis morbi preservatione, quod certe post beatissimam domini Matrem, meritis beatissimi Apostoli Jacobi ad cuius honorem hoc templum dedicatum est, divinam clementiam egisse nulli ambiguum esse debet, ut igitur verbis utar beatissimi doctoris Gregorii in omelia super Matheum, solicite, inquit, dilectissimi, nos considerare expedit ne nos qui plus ceteris in hoc mundo accepisse aliquid cernimus, ab auctore mundi gravius inde judicemur; cum enim augentur dona,

verbis utar beatissimi doctoris Gregorii in omelia super Matheum, solicite, inquit, dilectissimi, nos considerare expedit ne nos qui plus ceteris in hoc mundo accepisse aliquid cernimus, ab auctore mundi gravius inde judicemur; cum enim augentur dona, rationes etiam crescunt donorum; tanto ergo humilior atque serviendum Deo promptior quisque debet esse ex munere, quanto se in collatis benefitiis obligatiorem esse conspicit in reddenda ratione. Et hec ad responsionem prefate partis dicta sufficiant.

semper et uelle quiescere numquam. Tibi data est huius uitae nauigatio, libens eam accepisti cum dabatur; et portum, si sapies, suscipies libentius, et si illud uisum est bonum, hoc nimirum uideri debet tanto melius, quanto melior semper finis fuit his, quae ad finem diriguntur. Nascuntur fructus ut, cum maturescant, colligantur; nauigatur ut perueniatur ad portum;

simul et dementia non potest. Si ergo deus ac natura et prudentissimi et potentissimi sint, certe operi suo mali inseruerunt nihil; atqui mortem ab ipsis insertam nemo dubitat; ergo et malam non esse procul dubio unusquisque debet scire. Et hoc modo persuadetur illud, quod omnibus commune est, malum non esse. Illud uero quod, licet non omnibus,

possunt; adimit enim sanitatem languor, quam alia ex occasione recte accusare non poteris nisi quod nos in illis calamitatibus, quas modo commemorauimus, diutius retinet, uel quia carnem magis rebellem animo facit, quod nulli bono optandum esse debet, immo praecipue abhominandum. Sic apostolus non in sanitate, sed in infirmitatibus gloriabatur: "Cum enim", inquit, "infirmor, fortior sum." Et Dominus ad eum: "Paule, uirtus in infirmitate perficitur."

semper et uelle quiescere numquam. Tibi data est huius uitae nauigatio, libens eam accepisti cum dabatur; et portum, si sapies, suscipies libentius, et si illud uisum est bonum, hoc nimirum uideri debet tanto melius, quanto melior semper finis fuit his, quae ad finem diriguntur. Nascuntur fructus ut, cum maturescant, colligantur; nauigatur ut perueniatur ad portum;

semper et uelle quiescere numquam. Tibi data est huius uitae nauigatio, libens eam accepisti cum dabatur; et portum, si sapies, suscipies libentius, et si illud uisum est bonum, hoc nimirum uideri debet tanto melius, quanto melior semper finis fuit his, quae ad finem diriguntur. Nascuntur fructus ut, cum maturescant, colligantur; nauigatur ut perueniatur ad portum;

simul et dementia non potest. Si ergo deus ac natura et prudentissimi et potentissimi sint, certe operi suo mali inseruerunt nihil; atqui mortem ab ipsis insertam nemo dubitat; ergo et malam non esse procul dubio unusquisque debet scire. Et hoc modo persuadetur illud, quod omnibus commune est, malum non esse. Illud uero quod, licet non omnibus,

simul et dementia non potest. Si ergo deus ac natura et prudentissimi et potentissimi sint, certe operi suo mali inseruerunt nihil; atqui mortem ab ipsis insertam nemo dubitat; ergo et malam non esse procul dubio unusquisque debet scire. Et hoc modo persuadetur illud, quod omnibus commune est, malum non esse. Illud uero quod, licet non omnibus,

possunt; adimit enim sanitatem languor, quam alia ex occasione recte accusare non poteris nisi quod nos in illis calamitatibus, quas modo commemorauimus, diutius retinet, uel quia carnem magis rebellem animo facit, quod nulli bono optandum esse debet, immo praecipue abhominandum. Sic apostolus non in sanitate, sed in infirmitatibus gloriabatur: "Cum enim", inquit, "infirmor, fortior sum." Et Dominus ad eum: "Paule, uirtus in infirmitate perficitur."

possunt; adimit enim sanitatem languor, quam alia ex occasione recte accusare non poteris nisi quod nos in illis calamitatibus, quas modo commemorauimus, diutius retinet, uel quia carnem magis rebellem animo facit, quod nulli bono optandum esse debet, immo praecipue abhominandum. Sic apostolus non in sanitate, sed in infirmitatibus gloriabatur: "Cum enim", inquit, "infirmor, fortior sum." Et Dominus ad eum: "Paule, uirtus in infirmitate perficitur."

possunt; adimit enim sanitatem languor, quam alia ex occasione recte accusare non poteris nisi quod nos in illis calamitatibus, quas modo commemorauimus, diutius retinet, uel quia carnem magis rebellem animo facit, quod nulli bono optandum esse debet, immo praecipue abhominandum. Sic apostolus non in sanitate, sed in infirmitatibus gloriabatur: "Cum enim", inquit, "infirmor, fortior sum." Et Dominus ad eum: "Paule, uirtus in infirmitate perficitur."

enim patienter ferunt, uel propter hoc quod ea, quae ab ipso sunt, iusta esse cognoscuntur, uel quia ipsi licet de luto suo disponere uti uult; quoniam, ut sapiens ait: Sicut lutum in manu figuli, sic homo in manu eius qui creauit se; nec debet lutum figulo dicere: quare me ita formasti? Ex hac ratione Creusa Aeneam apud egregium poetam consolasse uidetur: Non haec sine numine diuum

cubiculum uel domus uel cordis patimur? Sed consolatori sapienti nec in his quidem consolandi deerit ratio. Nam etsi homo ex suis aduersitatibus nihil aliud referat emolumenti, illud tamen unum ac maximum esse debet ut per tolerantiam malorum potissimam uirtutum fortitudinem acquirat. Quam procul dubio nemo umquam nisi multis grauioribus perpessis malis assequi potuit. Vnde Seneca recte aegrotum est consolatus dicens:

ac laetos esse oportet dum spei nostrae signa conspicimus, cum probatores eius sumimus, cum per mala praesentia futura bona indubitatae fidei manibus iam teneamus. Siquidem et dictum est: Salus nostra in tempore tribulationis. Nullam ergo debet generare tristitiam, qualecumque id est, quod maximam uidet significare laetitiam. Est enim ille superbus, aut inuidus, aut sui fastidiosus boni, quem eius probatio reddit tristiorem. Dicit enim in euangelio Dominus: Vos lugebitis et

concusserit; tanto ampliorem aestatis fructum delaturi, quanto in praesenti frigore uitam habere contingerit acriorem. Digerit enim austeritate, qua poterat reseruare, quicquid primo impetu erumpit in exitum. Nec ulla nos insurgens pelagi debet terrere tempestas cum uentura sit etiam numquam finienda tranquillitas. Domini est enim illa uox dicentis: Beati estis cum uos maledixerint et persecuti uos fuerint et dixerint omne malum aduersum uos; gaudete et exultate, quia merces

declaratur quando id, quod accidit, reuera exiguum esse detrimentum contingit. Quod Iuuenalis amico suo, cui depositum negatum fuerat, persuadere est conatus illo carmine quo ait: Ponamus nimios gemitus. Flagrantior aequo non debet esse dolor uiri nec uulnere maior: tu quamuis leuium minimam exiguamque malorum particulam uix ferre potes Sic et nos dicere uulgo solemus: "Quid tu faceres

particulam uix ferre potes Sic et nos dicere uulgo solemus: "Quid tu faceres si grauiora detrimenta acciperes, quando haec tenuia adeo iniquo fers animo?" Ac si dicatur "Pudere debet uirum leuioribus moueri malis, quandoquidem lugere friuola et tenuia aut insensati est aut nimirum mollis. Siquidem tenuioribus malis exacerbari puerorum est et imbecillium femellarum friuolis moueri.

– aut quidnam lucri uel commodi reportaturus? Qua re Nestor puerum in cunabulis extinctum nunc superat? Quid eo amplius modo habet cum uterque sit mortuus? Non ergo uiuere bonum est, sed bene uiuere; et sapiens uiuit quantum debet, non quantum potest. Citius mori aut tardius ad rem non pertinet: bene autem mori est effugere male uiuendi periculum. Portus est aliquando petendus, numquam recusandus; in quem si quis delatus intra

Citius mori aut tardius ad rem non pertinet: bene autem mori est effugere male uiuendi periculum. Portus est aliquando petendus, numquam recusandus; in quem si quis delatus intra primos annos est, non magis queri debet quam qui cito nauigauit. Alium enim, ut scis, uenti segnes ludunt ac detinent et tranquillitatis lentissime taedio lassant, alium pertinax flatus celerrime perfert. Idem euenire nobis puta. Alios uita uelocissime adduxit quo ueniendum erat

Epirus, sinistra Corinthus, quae oppida quodam tempore florentissima fuerunt, nunc prostrata et diruta ante oculos iacent. Coepi egomet mecum sic cogitare: en nos homunculi! si quis nostrum interiit aut occisus sit, quorum uita breuior esse debet, cum uno loco tot oppidorum cadauera proiecta iacent. Visne tu te, Serui, cohibere et meminisse te hominem esse natum? Crede mihi, cogitatione ea non mediocriter sum confirmatus: hoc idem, si tibi uidetur, fac ante oculos tibi proponas:

egerit: ea nobis erepta esse quae hominibus non minus quam liberi cara esse debent, patriam honestatem dignitatem, honores omnes; hoc uno incommodo addito quid ad dolorem adiungi potuit? Aut qui non illis rebus exercitatus animus calere iam debet atque omnia minoris existimare? An illius uicem, credo, doles. Quotiens in eam cogitationem et tu ueneris et nos saepe incidimus, hisce temporibus cum his esse actum quibus sine dolore licitum est mortem cum uita communicare.

dominum, et de hostili patria migrauit ad caelum, caruit malis ciuibus, quorum odia sustinebat, ne adhuc peregrinaretur in terra contraria; sicut apostolus monet dicens: quamdiu sumus in hoc saeculo, peregrinamur a Domino. Non ergo uobis luctum debet incutere quisquam cum e peregrinatione meruerit redire ad propriam regionem, maxime cum non inanis et uanus redire noscatur qui Christianitatis mercatus est lucrum, propter quod descendit ad mundi commercium.

Mater quoque Euryali apud eundem poetam apte ex eadem ratione inducitur querens se in morte filii uel illo saltem solacio destitutam quod non presserat oculos ipsius morientis aut uulnera lauerat. Nec mirum esse debet si mortales in pompa funerum tantam curam suscipiant cum huiusmodi opus ipse quoque Saluator inter pietatis munera annumerauerit commendaueritque illam quae in sepulturam suam unguento eum perunxerat.

mihi occurrebat minorem esse et multo minorem, tamquam ordinem fata seruarent. Itaque assidue cogitemus tam de nostra quam omnium, quos diligimus, mortalitate. Tunc ego debui dicere: 'Minor est Serenus meus; quid ad rem pertinet? Post me mori debet, sed ante me potest.' Quod quia non feci, imparatum cito fortuna percussit. Nunc cogito omnia et mortalia esse et incerta lege mortali; hodie fieri potest quicquid umquam potest.

ad iram prouocare contendat, utpote qui mortalibus uehementius succensere consueuit, quos cernit disciplinas iudiciaque sua ferre impatientius et detractare iugum suum. Hinc Hieronymus Tyrasium monuit. "Sapienter", inquit, "debet dolere qui dolet, ne perdat sine causa quod dolet." Idem et Boethius attigit quando ait: uos deo mente consimiles ab rebus infimis excellentis

et animum ad uoluptatem iocundissimam abducit a luctu. Hic locus a compassione gignitur, qui ob praestantiam suam (ut mihi quidem probatur) in omni ratione consolandi praecedere debet. Plurimum enim (mihi crede) amici incommoda leuabimus si prius condolebimus ac collacrimabimus. Et si per absentiam facere non licuerit, id tamen uel litteris uel nuntiis declarare non desistamus atque ab eo loco initium sumamus.

id fieri non potest aut non libet, saltem ei nos ipsos operam nostram facultates ceteraque talia polliceamur, ueluti Cicero L. Fabio, cum inquit: Meus animus erit in te liberosque tuos semper quem tu esse uis et qui esse debet. et ad Titium: Ego et memoria nostrae ueteris amicitiae et uirtute atque obseruantia tui filii monitus nullo loco deero neque ad consolandum neque ad

flagella, plagas sustineat ac aequo animo ferat omnia quae pro nobis pertulit magister et Dominus noster. Qui uero haec pati renuit, nec discipulum eius se depromere habet, nec filium, nec domesticum, neque seruum. Nec illam denique debet sperare gloriam, quae etiam Christo nisi passo non est data, quandoquidem oportuit pati et ita intrare in gloriam suam. Ille innocens, immaculatus, sanctus, qui testimonio prophetae

ut pulchre in Politicha sua docet Aristoteles: Homo namque natura est membrum ei rei publicae cui si se subtrahit, nimirum iniuriam facit et pro cede sua ciuitati debet poenas. Idcirco lege sancitum est huiusmodi uirorum cadauera honore sepulturae priuari; qua ignominia mortuo maior inferri non potest, et iure quidem. Totum enim lege naturae in partes suas habet potestatem, quippe

efficaci astruitur ratione. Etenim sapientum ambigit nemo Deum uniuersa propter hominem condidisse, hominem uero propter se ipsum; quam ob rem, cum homo non sibi, uerum Deo potius uiuere habet, nefas est ei procul dubio uitam suam, quam Domino debet a quo eam et acceperat, adimere. Quod si ademerit, iure ab eo Dominus pro perfidia aut temeritate meritas poterit sumere poenas; nec poteris causari te inutilem ei fuisse aut ne

Prol. 12 ignorantię V1 ] ignoratione V2 | per ] ob V1 Prol. 14 absque ] sine V1 | lucrum V1 ] luce V2 | debere ex debet | non V1 Prol. 15 delevit sedulo ante obire | comminatur pro promittit futurum

II.6.2 toto... opere pro in toto ipsorum opere II.6.3 potentissimi ] sapientissimi V1 | procul dubio pro certo | unusquisque... scire ] nosse debet unusquisque V1 II.6.5 post questionibus add. V1 bonis uidelicet omnibus | negligi ] neglectum iri V1

II.6.2 toto... opere pro in toto ipsorum opere II.6.3 potentissimi ] sapientissimi V1 | procul dubio pro certo | unusquisque... scire ] nosse debet unusquisque V1 II.6.5 post questionibus add. V1 bonis uidelicet omnibus | negligi ] neglectum iri V1

II.6.2 toto... opere pro in toto ipsorum opere II.6.3 potentissimi ] sapientissimi V1 | procul dubio pro certo | unusquisque... scire ] nosse debet unusquisque V1 II.6.5 post questionibus add. V1 bonis uidelicet omnibus | negligi ] neglectum iri V1

IV.21.13 astruitur correxit ex asstruuntur (V1 astruitur) | uniuersa... condidisse ] propter hominem condidisse uniuersa V1 | uiuere habet ] uiuere debet V1 | a quo eam et ] a quo et V1 IV.21.14 post temeritate delevit ipsius | post accommodat delevit uel deputat

maturius et uberius opportunioribus viis, melioribus modis quam caeteri hactenus conati sunt, Reipublicae Christianae, cui praeesse meruit, consulat cum effectu. Quod quum S. T. ultro facturam confidit, more solito, omnes suas et suorum fortunas ac regium insuper caput, id quam necessario patriae debet, sponte fidei pollicetur. Hae sunt B. Pater, adventus nostri causae. Quarum posterior si proposita magis, quam exposita videtur, parati sumus plura mox super ea re et audire et respondere, loco et tempore per V. B. assignatis.

integritati nihil anteponite, scientes unicuique uestrum propositam esse a domino laborum suorum mercedem; quae etiam si nulla esset, hoc tamen ipsum pie et sancte uixisse maxima uiro bono merces esse debet, quippe cuius beneficio homines a brutis secernuntur, et nomen suum sempiternae consecrant immortalitati. Reliquum est quod

Ad summum Deum
2.35.1   Summe deus, qui cuncta uides, qui cuncta gubernas,
2.35.2   Laus tibi, cui debet gloria cuncta dari.
2.35.3   Que mare, que tellus, retinent que sydera celi,
2.35.4   Sunt tua, magne deus, sunt tua, summe deus.

2.35.8   Et facis, ut sapiat te duce sacra deo.
2.35.9   Et mihi scintillam donorum, summe, dedisti,
2.35.10   Laus tibi, cui debet gloria cuncta dari.

Vniuersa ęque eueniunt bono et malo. Bene malis, male bonis aliquando 134 . Fortis in aduersis 137 . Aduersa super Ęgyptios 139 . Iuste Dominus eum quoque qui non debet puniri condemnat 139 . In die malorum memento bonorum 144 . Vasa figuli probat fornax, et homines iustos tentatio tribulationis 147 . Qui diligit filium suum assiduat

nobis facti estis II. AD PHILEMONEM:
Amici commendatio: Tu autem illum ut mea uiscera suscipe. Si ergo habes me socium, suscipe illum sicut me; si autem aliquid nocuit tibi aut debet, hoc mihi imputa; ego reddam I. AD HEBREOS:
Caritas fraternitatis maneat in uobis XIII. IACOBI:

in anima. Solutio rationum Aueroicarum de mente separata 420 . Solutio de mente unica 421 . Signa quod non sit mens una tantum. Item rationes: quia mens species seruat ac iam diu plena omnium debet esse 422 . Quoties duo rem eandem intelligunt, toties omnino sequuntur absurda 423 . Vel eadem esset multorum hominum scientia uel superfluę qualitates in eodem 424 .

satis profuturum 83 .
Audacia. Inter fidentiam et confidentiam 26 .
Auxilium. Quid pręstare debet, qui ab altero auxilium implorat 2 . Clamore, non calculis Lacedemonii dant suffragia 13 .
Accusatio. Inter accusationem et querelam

parentum, sicut in fide Channaneę filię eius a demonio liberatio VII.
Beneficium. Sanato surdo et muto Dominus necui dicant iubet, sed illi tanto magis prędicant, quia beneficium qui confert tacere debet, qui accipit prędicare VII. LVCAS
Bellum. Militibus pręceptum: Neminem concutiatis, neque calumniam faciatis, et contenti estote stipendiis

transtulit XV . SENECA
Beneficium. Libere de beneficiis. Reddit beneficium qui libenter debet. Dans ne de recipiendo cogitet 23 . Beneficia etiam ferę sentiunt. Trium charitatum ratio. Beneficium non res est, sed uoluntas. Animus. Beneficium in re parua maius quandoque quam in magna 24 .

Nepotem liberauit a creditoribus non soluto ęrealieno, sed exigendi iure sublato, utrum dederit beneficium 26 . Beneficium aliquod palam, aliquod secreto dandum. Exemplum Arcesilai in pauperem amicum. Alter statim obliuisci debet dati, alter accepti nunquam. Beneficium non solum dandum, sed nutriendum. Non omnia danda petenti 26 . Quomodo in accipiendis beneficiis nos gerere debeamus. Non ab omnibus accipiendum est. Non est beneficium, quod a nolente datur.

35 . Ingrato etiam dat 35 . Vtrum turpe sit uinci beneficiis 36 . An possit aliquis sibi beneficium dare 37 . Quod alius quandoque debet pro beneficio alteri dato 38 . Mens in dando spectanda 38 . Beneficium quod nec prosit, nec noceat 39 .
Bonitas.

De uirtutis et honoris ęde 294 . Scipio Nasica 300 . Apud Germanos plus boni mores ualuerunt quam alibi bonę leges 347 . Bonus et suspicione criminis carere debet 367 . De Probo principe adhuc adolescente Valeriani dictum: Si nomen probi non haberet, potuit habere cognomen 449 .
Blandus. Onesili caput

in Marco Antonio oratore liber III, caput VII. Ciues boni coronabantur apud Athenienses, liber II, caput I. CICERONIS OPVSCVLA
Beneficii meminisse debet qui accepit 20 . In quos debet conferri beneficium 82 . De beneficio collocando. In indigentes. In conuictos 83 . Beneficia mutua. Quibus magis obligati sumus

Ciues boni coronabantur apud Athenienses, liber II, caput I. CICERONIS OPVSCVLA
Beneficii meminisse debet qui accepit 20 . In quos debet conferri beneficium 82 . De beneficio collocando. In indigentes. In conuictos 83 . Beneficia mutua. Quibus magis obligati sumus 85 . Ratio seruanda in officiis

sed spiritu florum naribus hausto uictitat 51 . Mulieres Romę et in Latio ętatem absthemiam egisse 62 . Romulus modice uinum bibens etc. 66 . Qui numerus debet esse conuiuarum. Item de mensis secundis et bellariis 76 . Prandium caninum 83 . Quod Plato largiores in conuiuiis inuitatiunculas uini non inutiles esse existimauerit

Curiositas. Cura in rebus obscuris 75 . Cura rei alienę 78 .
Contemlatio. Cogitatio in quo uersari debet 76 . Motus animorum duplex: cogitatio et appetitus 103 . Aptiora esse officia naturę, quę ex communitate quam quę cognitione ducuntur 109 . Agere quam cogitare

omnia 138 . Noli attendere ad possessiones iniquas. Noli anxius esse in diuitiis iniustis. Multos perdidit aurum et argentum 142 . Non zeles gloriam et opes peccatoris. Qui gloriatur in substantia, uereri debet paupertatem. Si diues fueris, non eris immunis a delicto. Diues. Bona est substantia cui non est peccatum in conscientia 144 . Memento paupertatis in tempore abundantię 145 . Diues mendax

Diuitię. Marcus Crassus negabat esse pecuniosum, qui suis fructibus exercitum alere non posset 77 . Quęstus, mercatura 108 . Quibus rebus res familiaris quęri debet 134 . Diuitię non expetendę 174 . Nihil est nostrum, quod amitti potest 179 . Solus sapiens diues 182 . Diuitias

Ęger. Didymus Alexandrinus captus a parua ętate oculis dialecticam et geometriam didicit 90 . Ęger Deo supplex, accepta sanitate ingratus 125 . Ęgrotanti clerico quis debet assistere 131 . Ęgroti et infirmi qui intelligantur spiritaliter 141 . Ęgrotanti ministrare pietatis officium est 157 . Homines corporis magis quam animę saluti

permanet 132 . Iterum 133 . Opera quę fecit Deus ut timeatur, perseuerant in perpetuum 133 . Si annis multis uixerit homo, et in his omnibus lętus fuerit, meminisse debet etc. 134 . Adolescentia et uoluptas uana sunt 135 . Omnis caro sicut foenum ueterascet, et sicut folium fructificans in arbore uiridi 144 . Numerus dierum

12 . Forma. Colossus magnus apud Rhodios, qui motu terre prostratus est 95 . Fames. Lybici exercitus ab Amilcare obsessi inuicem corporibus uescebantur 22 . Finis rei agendę esse debet uel iocundum uel utile uel honestum. Inter principium et causam 39 . MARCVS ANTONIVS SABELLICVS
Fortunę mutatio in Ioseph

est: ubi manifestissima prophetia de futuris texitur, per incerta alegorię non extenuare quę scripta sunt 181. Testamentum pro pacto uiuentium 182. Malachias et Esdras idem est 185. Argentum et aurum, pro sermone et sensu 194. Spiritalis interpretatio sequi debet ordinem historię 219. Cur ędificas in littera occidente 243. Liber scriptus intus et foris, in sensu et littera. Apostoli et euangelistę non sunt interpretati uerbum de uerbo nec LXX interpretum autoritatem sunt secuti 256. Thimeum Platonis non

cithara quid signant 363. Ramnus sentium genus 364. Argentum littera, aurum sensus 369. Quia non cognoui litteraturam, introibo in potentias Domini 372. Foenum duplex, aridum et florens 373. Vbi in Euangelio dicitur, ut impleretur quod est in Esaia propheta, debet dici: in Asaph propheta. Aperiam in parabolis os meum. Item hora tertia, ubi dicendum hora sexta. Retulit XXX argenteos, ut scriptum est in Hieremia, dicendum in Zacharia 377. Quicunque psalmus pręscribitur filiorum Chore, nihil triste habet. Tabernaculum, atrium,

matris eorum non deleatur 405. Hierusalem cęlestis 421,424. Templum 426. Iuramentum. Decipere aduersarium licet, si fidem iuraueris, non licet 52. Iuxta phariseorum auaritiam, qui iurat per templum nihil est, qui in auro templi debet 172. Iuramentum Dei 300. Qui iurat et non decipit 329. Infamia, detractio 147,277. Remoue a te os prauum, et detrahentia labia sint procul a te 261. Stultus labiis uerberabitur 266. Qui carnes ad uescendum conferunt 277. Quę

liberalitatis 82. Duo genera dandi et reddendi. Beneficorum inspiciendus est animus 85. Ennius: Quicquid sine nostro detrimento commodari possit, id tribuatur uel ignoto 84. De beneficentia et liberalitate 125. Liberalitas 126. Propensior benignitas esse debet in calamitosos 128. Maius est certeque gratius prodesse quam magnas opes habere 189. Liberalis officium, non fructum sequitur 191. Luxus. Voluptas corporis 40. Plato escam malorum uoluptatem appellat 41. Bestię nihil sentiunt nisi uoluptatem

Leges non contemnendę 12. Decretum stabile esse oportet 33. Lex necessitatis 47. Loci descriptio. Sicilia 62. PANEGYRICVS PLINII Liberalitas sincera, non maligna 15. Liberalitati inesse debet ratio 21. Liberalitatem iucundiorem gratus, clariorem ingratus facit 24. PHALARIS Labor. Onera quis subibit, nisi proponantur pręmia 34. Liberalitas. Dat et promittit. Thesauri non

Fortitudo omnia quę possunt euenire contemnit 122. Fortes uiros lamentantes non recte inducunt poetę 111. Contemnendę humanę res: negligenda mors, patibiles et labores et dolores putandi 136. Fortitudinis diffinitio . Magnanimus et fortis qualis debet esse 138. Lacedemonii Alexandro respoderunt, num se esset et mori prohibiturus 148. Atreus: proinde parent se in uita, ut uinei nesciant 149. Theodorus mortem minitanti Lysimaco respondit 159. Paulus

ad Hammonem missum harena obruit 95, Moriendum est 96. Cuiusque mortis unus terminus nec aliud mortis genus alio magis timendum 104. Ingenti animo mors prouocanda est 107. Mors Ciceronis 115. De contemptu mortis 2. Mors tam seni quam iuueni ante oculos esse debet 5. Cato mortis contemptor. Item Scipio. Mors non timenda 9. Quotidie morimur. Vir fortis ac sapiens non fugere debet e uita, sed exire 10. Mors disci debet meditando. Mors cuiusque spem aliquam uitę habet, senis nullam. Viuere noluit qui mori non uult

104. Ingenti animo mors prouocanda est 107. Mors Ciceronis 115. De contemptu mortis 2. Mors tam seni quam iuueni ante oculos esse debet 5. Cato mortis contemptor. Item Scipio. Mors non timenda 9. Quotidie morimur. Vir fortis ac sapiens non fugere debet e uita, sed exire 10. Mors disci debet meditando. Mors cuiusque spem aliquam uitę habet, senis nullam. Viuere noluit qui mori non uult etc. 11. Mortem contemne, et iterum 13. Mors ubique prope est 16. Hoc erit, inquit, post me, quod ante me fuit.

est 107. Mors Ciceronis 115. De contemptu mortis 2. Mors tam seni quam iuueni ante oculos esse debet 5. Cato mortis contemptor. Item Scipio. Mors non timenda 9. Quotidie morimur. Vir fortis ac sapiens non fugere debet e uita, sed exire 10. Mors disci debet meditando. Mors cuiusque spem aliquam uitę habet, senis nullam. Viuere noluit qui mori non uult etc. 11. Mortem contemne, et iterum 13. Mors ubique prope est 16. Hoc erit, inquit, post me, quod ante me fuit. Quod sapiens non eiicitur e uita, sed exit 18.

ad beatam uitam atque decreta 45. Inter decreta et pręcepta. Decretum 46. Actio pendet a uoluntate, uoluntas ab habitu animi, animus a perceptione legum uitę totius. Decreta et pręcepta sapientię 47. Qualiter moderanda sit discendi cupiditas. Et docenti et discenti debet esse propositum, ut ille prodesse uelit, hic proficere 53. Docentis instantia ad utilitatem audientium. Attalum laudat, quod scite admodum et ad uirtutem hortetur et deterreat a uitiis 53. Qui aliter uiuunt quam uiuendum esse pręcipiunt 54. Mutatio rerum 69,

40. Contra eos qui dixerunt etiam matrimonia communia esse debere 68. De licito coitu et illicito 143. Magnanimus . Qui se pro salute ciuium deuouerunt 58. Mendacium fugiendum 138. Magister debet ipse facere quod aliis pręcipit, sicut fecit Christus. Quod cęlestem doctorem perfectum esse oporteat 92. Pręstantissimum esse homines ad ueritatem et iustitiam erudire 124. Malus. Prauitatis causa ignoratio sui 2. Quod impietas sub Ioue coeperit, quę

de ineundis connubiis 337. Germani unica uxore contenti 347. Mithridatis uxor perfida 351. Corneliam duxit Sylla urbanitate eius delectatus. Lepidus nuncio de adultero uxoris accepto moerore confectus periit 357. Quod uxor non solum crimine, sed etiam suspicione debet carere 367. Portia Bruti morte audita ardentis prunę haustu extinguitur 395. Ante decimum mensem a mariti interitu nubere non licebat 397. Octauię obseruantia in Antonium, quamuis ab eo contemneretur 403. Qui primus Romę uxorem repudiauit

terribilis his, quorum cum uita omnia extinguuntur, non his quorum laus emori non potest 176. Hi uiuunt qui ex corporum uinculis tanquam e carcere euolauerunt. Vestra uero quę dicitur uita, mors est 194. Mulcta. Omnis et animaduersio et castigatio contumelia uacare debet etc. 92. Obiurgatione qualiter utendum 105. Mores non improbi et tamen diuersi, alius aliis aptior et quisque suis 99. Deliberandum, quos nos et quales esse uelimus 100. Quando morum facienda mutatio 100. Officium priuati, officium

PANEGYRICVS PLINII Magnanimus. Vt enim felicitatis est, quantum uelis, posse, sic magnitudinis uelle, quantum possis 36. PHALARIS Magister. Qui alios castigat, ipse uitio carere debet 7. Hortatur filium ad bonas artes 10. Malus. Aduersam corporis ualitudinem ars sanat, animi autem morbo sola mors medetur 4. Intter necessario et sponte malum 16. Controuersia inter fratres malos, uter nequior 19.

106. Monstra 120. Hominum transmutatio 141, 142. Mira naturę 176. In miraculis omnipotentia Dei 177,178. Matrimonium. Proletarii, quod proli gignendę operam darent, militia uacabant 21. Quia foemina ex latere uiri educta est, cara esse debet uxoris et mariti coniunctio 92. Concubitus coniugalis. Copula a Deo instituta 105. An etiam in paradiso generandum fuisset. Generandi officium in paradiso sine ruboris appetito się! 107. Qui diligit uxorem suam, se ipsum diligit 109. De iure

Multi uocati, pauci electi 130. Multitudo laudabilis 130. Miracula Moysi et magorum 113. Loquitur asina Balaam 115, 116. Sol stetit et luna 159. Opera Domini magna uel parua 175. Matrimonium. Mulier sequi debet uirum 10. Liberorum causa 11. Sanctę mulieres et steriles dicuntur et sanctos genuerunt 19. Quare mulier immunda quę peperit 72. Signum repudii 100. Coniugati non possunt offerre sacrificium iuge uel indesinens 133. Magnanimus.

quam uictima 123. Machabeus, ut obediret matri, mori non timuit 130. Esto subiectus pontifici tuo 131. De obedientia 149. Item 218. Lex contra eos qui sacerdotibus non obediunt 201. Obediens pręposito monasterii 215. Obedientia prudentia niti debet 296. Ad obediendum debemus accendi propter Deum 303. Orthodoxa fides. Vbi fuerint duo uel tres in nomine meo congregati, in medio sum eorum 23. Moyses et Aaron ad Aquas Contradictionis dubitarunt; ideo non intrarunt Terram Promissionis 50. Fidei et

Nocet eloquentia, si non rerum cupiditatem facit, sed sui 17 . Queritur de paupertate uerborum, cum multę res sint quę nomina desiderant nec habent 19 . Quo dicendi genere uti debet philosophus 20 . Habens uerba in potestate non effertur longius quam destinauit 21 . Orationis dulcedo facile abducit a uero 40 . Fabianum in dicendo laudat, et qualis

donati apud Athenienses, caput I. Consulatum accipere noluit Manlius, quod nec ipse mores ciuium laturus esset nec ipsi suum imperium. Scipio Emilianus censor factus se optime suo functurum officio dixit, si sibi ciues uel dedissent collegam uel non dedissent. In Numatium. Consul nec pauper esse debet nec auarus. Alter, inquit, nihil habet, alteri nihil est satis. Spartanus in petitione magistratus uictus, lętari se dixit, quod patria haberet aliquos se meliores, liber VI, cap. IIII. Superiori Aphricano consulatus citerior legitimo tempore datus. Catonis

Quis quis scandalizauerit unum ex his pusillis credentibus in me IX. Iesu egresso denunciatur templum ruiturum, quoniam sine fide impossibile est placere Deo. Videte, nequis uos seducat. Multi enim uenient in nomine meo etc. Abominationem desolationis stare,. ubi non debet, id est hereses regnare in Ecclesia XIII. Vnus ex uobis tradet me, qui manducat mecum. Veh homini illi per quem Flius hominis tradetur. Iudas osculo tradens Dominum est hereticus

Vade, id est in bono proposito perseuera, et tunc filius tuus uiuet IIII. Turbat se metipsum Christus, ut te doceat, quomodo turbari debeas, cum mole peccati premeris. Fides enim hominis sibi displicentis fremere debet in accusatione malorum operum, ut uiolentię penitentis cędat consuetudo peccandi etc. Lazarus exiit de monumento, anima a uitiis discessit. Institis autem obuolutus, quia in corpore constituti a molestiis carnis alieni esse non possumus XI. Amen, amen dico

In eos qui dicunt deos a se non propter pręsentem uitam, sed ęternam coli 40 . Quid de idolatria senserit Hermes 59, Religio paganorum mortua 60 . Peccatum per peccatum declinari non debet. An spontanea mors appetenda, ut uitetur peccatum 7 . Romanorum uitia 12, 13 . Vitium malitię non naturam esse, sed contra naturam 80 . Causa peccati ex anima,

65 . Regum miseranda conditio. Cum rege uel rarissime uel iocundissime loquendum. Tyranni legibus dominantur 66 .
Reus. Damnatus insons minus tristari debet 65 . EMILIVS PROBVS
Religio. Sacerdotes donis promissisque corrumpi non potuertunt 12 . In domo

inhonesta non concedat nec ciues petant, quod siquando annuerit, mutet propositum 54 . Imperatoris officium 55 . Imperatoris mores 56 . Princeps in quo pręcellere debet priuatos. Debet esse uirtutis exemplum. Imperator prior aggrediatur opus quod fieri a suis promptius cupit 57 . Princeps obtemperet legibus 57 . Idem 58 .

concedat nec ciues petant, quod siquando annuerit, mutet propositum 54 . Imperatoris officium 55 . Imperatoris mores 56 . Princeps in quo pręcellere debet priuatos. Debet esse uirtutis exemplum. Imperator prior aggrediatur opus quod fieri a suis promptius cupit 57 . Princeps obtemperet legibus 57 . Idem 58 . Militum, inquit,

Deo filium, in tabernaculo nunquam postea recępit 129 . Clericorum institutio 130 . Clericis ius hęreditatis interdicitur 131 . De clericis quibus exemplo esse debet episcopus 133 . Eundem esse episcopum atque presbiterum apud ueteres 134 . Diaconus minoris dignitatis est quam presbiter. De institutione episcopi et VII gradibus clericorum 135 .

spiritales etc. Vos autem genus electum, regale sacerdotium, gens sancta, populus acquisitionis etc. II. II: Crescite in gratia et in cognitione Domini nostri III. IOANNIS I: Qui dicit se in Christo manere, debet sicut ille ambulauit, et ipse ambulare II.
Rex. Vide potentiam. PETRI I: Regem honorificate II.

etiam solum oportet, nocere, non nisi cum pluribus uisum est. Discant hi quicunque magnam potentiam inter homines adepti sunt, sine consilio ne fulmen quidem mitti. Aduocent, considerent multorum sententias, nocitura temperent et hoc sibi proponant, ubi aliquid percuti debet, ne Ioui quidem suum satis esse consilium 96 . Regum rabies 16 . Nulli erga magistratus gratiores quam qui philosophię student 27 . Cupido dominandi ut in

philosophantes rerumpublicarum gubernationem adepti fuerint, aut hi qui gubernant, diuina quadam sorte philosophentur 332 . Preces autem tyrannorum necessitati permixtas esse non ignoramus. Hac mente circa patriam uir prudens esse debet, ut ita reprehendat ciuitatis errores, si neque frustra sit reprehensurus neque ob reprehensionis studium periturus. Vim autem patrię per reipublicę mutationem afferet nunquam, quando absque expulsione et cęde ciuium emendari non possit. Dionysio nemo fidus. Darius nec

utendum 199 . Rationi obediant partes reliquę animę, ut uera uoluptas sequatur 232 . Logos ratio. Analogia. Rationis comparatio 247 . Ratio ciuitatis lex communis esse debet 270 . Hominem animal rationale ideoque liberum, nisi rationis uinculo comprehenderis neque debere aliter neque posse ligari 309 . Absque ratione prudens anima et mentis compos nec fuit unquam nec est,

Ratio docet et explanat, quid faciendum fugiendumque sit 95 . Vt appetitus rationi obediat 96 .
Risus. Iocus quando et qualis debet esse 96 . Iocandi genus duplex 96 . In Lucio Crasso et Philippo multus lepos. In Caio Lelio multa hilaritas 97 .

ratio et ueritas 71 . PANEGYRICVS PLINII
Rex. Optimi principis laus 3, 4 . Imperaturus omnibus eligi debet ex omnibus 5 . Benignitas principis 12 . Concursus ad spectaculum principis 12 . Humanitas eius 13 . Principis boni successor

Paratum cor meum, Deus; paratum cor meum partim ad contemplandum, partim ad operandum. Cęli, cęlestium studiosi 403 . Qui timent, ne habeant, unde uiuant 404 . Monachus debet puritatem habere martyrum 411 . In toto corde meo exquisiui te. In uia testimoniorum tourum delectatus sum, sicut in omnibus diuitiis 415 . Deduc meam semitam mandatorum tuorum

non est in litteris. Animus uereri qui scit, scit tutus aggredi. Discipulus est prioris posterior dies 85 . Rem maximam sibi promittit sapientia--- ut te reducat tibi 87 . Sapiens nihil facit quod non debet, et nihil prętermittit quod debet 87 . Sapiens se ipso contentus 3 . Sapiens ad omnem occursum munitus et intentus, plenus gaudio, hilaris, placidus, inconcussus, cum diis ex pari uiuit

qui scit, scit tutus aggredi. Discipulus est prioris posterior dies 85 . Rem maximam sibi promittit sapientia--- ut te reducat tibi 87 . Sapiens nihil facit quod non debet, et nihil prętermittit quod debet 87 . Sapiens se ipso contentus 3 . Sapiens ad omnem occursum munitus et intentus, plenus gaudio, hilaris, placidus, inconcussus, cum diis ex pari uiuit 21 . In

38 . Inter sapientiam et philosophiam 39 . Sapientię laus 40 . Quid inuestigauerit sapiens 41 . Talis animus sapientis esse uiri debet, qualis Deum deceat 42 . Sapientis pręcepta finita esse debent et certa 44 . Quęcunque metuenda declina, et quicquid consilio prospici potest, prospice 48 .

Christi 236 . Episcopi qui sęcularibus litteris filios erudiunt 238 . Secundum merita, non ad gratiam conferant beneficia. Presbiter idem qui episcopus. Qualis debet esse 243 . Qui episcopatu intumescunt 244 . Prępositi etiam moribus alios pręcedant 249 . Vbi non est gubernator, populus corruit. Cura animarum

Sacerdotes et Leuitę docere debent et ab eis quos docent uitę necessaria accipere 166 . Aaron et Moyses in ordine sacerdotali 172 . Iudex et episcopus Ecclesię non semper gladio uti debet 177 . Pro meritis populi datur Ecclesię pręsul 177 . Sacrificium. Hostiarum differentię 61 . Sacrificium salutare 63 .

sit. Non erit autem, nisi prius nostri esse coeperimus nos 27 . Nostrum est quod pręteriit. Et futura et pręterita delectant: hęc expectatione, illa memoria 48 . Nihil sibi quis quam de futuro debet promittere 50 . Fugit irreparabile tempus 53 . Non uacat aliquid ex tempore perdere 59 . PLATO

1.54  ductorem placet Alciden, et poscitur ultro
1.55  in Venetos qui quod regnet teneatque potenti
1.56  sceptra manu, atque ipsam ducat quod denique vitam
1.57  debet Venetis. O numquam magna deorum
1.58  supplicia ingratis hominum quaecumque parantur
1.59  ingeniis illis ut triplex Cerberus instet,
1.60  ut Titii subdantur aves, Ixionis orbes

– reuixit:
1.5.126   Nec frustra aut gratis talia uota tulit.
1.5.127  Qui si nunc repetat sua munera, non, rogo, uitam,
1.5.128   Non debet precium restituisse suum?
1.5.129  Aut si pertesum morbi est atque aegra recusat
1.5.130   Corpora, si tanti est uita, quid ergo petit?

1.29.15   Sic illyrismis temperauit inuitus,
1.29.16  Docere nec licet precario et gratis.
1.29.17  An litteris an plus silentio debet
1.29.18  Rhacusa? Pendeo, catedra deserta est,
1.29.19  Interdiuque muta, barbaris tantum
1.29.20  Bubonibusque noctuisque

2.4.82  Esse recognoscit, si non examen iniquum est,
2.4.83  Ipsa sui iudex, nec mens sibi conscia peccat
2.4.84  Introrsum, quae se metiri debet ad unguem,
2.4.85  Quo minus exemplar primamque ignoret amusim,
2.4.86  Cuius et instar habet; sed nunquam immunis et expers

5.1.59  Quin potius uincar, uel si contemnar amicus
5.1.60  Deuotusque cliens, in tanto culmine rerum
5.1.61  Suscipiar uates cui se mea laurea debet
5.1.62  Illa Quirinalis. Non est ea gloria Musis
5.1.63  Parua meis tanta rerum ditione locatum
5.1.64  Cernere qui nostram passus

EPILOGUS Habes itaque, Magnifice praetor Antoni Calve, situm Illyriae et civitatis Sibenici, quae nobis plurimum debet: tibi tamquam patri optimo et praetori clarissimo, mihi tamquam filio. Accipias huiusmodi nostram lucubraciunculam, rogo, ut sit mei perpetui erga te monimentum honoris, hac potissimum anniversaria die, qua ad tui magistratus

promptus est palamque fatetur se cupere pro Christi nomine mortem obire, alios quoque hortatur concaptivos, ut secum lęti tormenta et letum subeant accepturi premia sempiterna hisque dictis salutiferis moerentia pectora mulcet: qua de re foelix potius quam infoelix bannus non immerito dici debet. Restant et quam plurima per cruentissimum hostem sevissime perpetrata: quę si numerare vellem dies et calamus me deficeret. Non mihi si linguę centum sint oraque centum, ferrea vox, omnes scelerum comprehendere formas. Taceo, quot provincias vel ferro vel vulcano devastaverit.

deseret et ingenioli mei mediocritas nimio pondere depressa succumbet. Quas qui iam dudum amplecti velit, mentem sibi a Deo inmortali exoret, que tantam molem sustinebit, optare eciam vitam per secula debet et innumerabiles evi dies et quantos tu mereris annos. Illud vero affirmo has esse, que te supra omnem regiam dignitatem extollunt, que imperii maiestatem sub se vident, que regie claritati alium longe maiorem adiiciunt

sermonis cursus intercidatur. Prospicit ergo, ut docui, summa illa et ineffabilis maiestas rebus humanis eisdemque pro sua diuina benignitate et prouidentia moderatur. Quod si moderatur, certe prodest. Si uero prodest, conuenit ut eas etiam diligat. Si autem diligit, quis mirari debet illam saluti hominum uoluisse consulere orbique huic nocte et tenebris offuso lumen celitus demittere? Errabant enim miseri mortales studioque sapientie inquirende, quam sine deo assequi non poterant, mirum in modum torquebantur, iacebatque ipsa ueritas (ut Democritus inquit)

Caput X / DE VIGILIIS ET SOMNO ET STRATV Quoniam uero, siue quis in solitudine solus siue cum multis in monasterio uitam ducere constituerit, imprimis eniti debet, ne somnolentię deditus ad ea, quę religiose obeunda sunt, segniter exurgens ignaua cunctatione obtorpescat, qua cura, quo studio sacras uigilias obseruarint, qualibus etiam stratis usi sint

Quod si sic orarunt, qui iam Spiritus Sancti igne excocti omni purius auro renitebant, quid nos facere oportet, qui peccatis peccata cumulantes, quotidie diuinam in nos indignationem prouocamus? Submissius supplicare debet, qui grauius delinquit. Porro, Bartholomeum imitatus Apollonius abbas et ipse centenis genu flexionibus die noctuque precationes repetisse perhibetur. In repetendo assiduitas, in genu flectendo laudem meretur

translatum dicunt, ut nemo dubitet eam multum posse in cęlo, quę sic honorata est in terris. Sed profecto inter sanctos sanctasque omnes, ut primum apud Deum locum obtinet, ita prior inuocari debet Regina cęli, gratia plena, benedicta in mulieribus, Maria Virgo, Maria simul et Mater, cuius immaculatus et intactus uenter Spiritu Sancto repletus edidit Saluatorem mundi. Nihil certius speratur, largius tribuitur,

ad hospitium diuertisset et fratres, qui eum comitabantur, inter se de lacu ipso uerba iactarent, rogauit, ubi lacus ille fuisset. Postquam audiuit, miratus est seque eum penitus non uidisse asseruit. Nec tamen mirum uideri debet, si rem oculi cernere non potuerint, cui animus non attenderit, qui sępius quidem cum Deo quam cum hominibus erat. Aeque altę contemplationis indicium in Benedicto abbate mirabilis uisus prębuit. Nocte intempesta

iubemur diligere. Quod utique ita sit, ut sola erga eum dilectio omnes alias superet dilectiones. Super omnia enim amandus est autor ipse omnium atque conseruator. Nulla res unquam cordi nostro sic inherere debet, ut eius causa ille, qui est causa omnium, minus honoretur, minus colatur. Despiciantur opes, deserantur parentes, repudietur uxor, abiiciantur liberi, perferantur supplicia, uita ista effundatur, nihil denique non

profecto inter omnes omnium charitates ea pręcipua est habenda, qua alius alii non tam ista temporalia et caduca bona quam illa ęterna atque perpetua optare et, quantum in illo est, prouidere ac procurare debet. Enitendum igitur erit iis maxime, qui diuinarum rerum scientia pręstant, ignaros instruere, timidos animare, desides urgere, omnes denique ad capessendas uirtutes, quibus uerę felicitatis pręmia comparantur, sedulo

Quem mittam, et quis ibit nobis? — ultro se obtulit dicens: Ego sum, mitte me! Quod usurpare nequaquam ausus fuisset, nisi se prius a delictorum inquinatione prorsus expiatum excoctumque agnouisset. Carere enim debet omni uitio, qui aliorum prauitatem paratus est corrigere, ut auditores non tam uerbis ad emendationem uitę prouocet quam exemplo. Labia enim iusti (ut in Prouerbiis dicitur) erudiunt plurimos .

metuas. Et rursum: Verba eorum ne timeas et uultus eorum ne formides. Ad hęc datum illi pro cibo uolumen intus et foris scriptum. Etenim prędicator et exteriorem Scripturę historiam in exemplum auditorum proferre debet, et interiorem mysticumque sensum, qui sub ea latet, cum res postulauerit, non tacere. Cuius quidem disciplinę scientiam si assecutus fuerit, et ipse dicere cum Ezechiele poterit: Comedi illud, et factum est in ore

Dignus est operarius, inquit, cibo suo; ut scilicet, quibus seminant spiritalia, ab iis sibi corporalia metant, non plura tamen quam pręsens necessitas poposcerit, ne prędicationem, quę gratuita esse debet, uenalem faciant. Pręcipit quoque Dominus ac monet, ut huiusce professionis uiri, ciuitatem ingressi apud dignos maneant, ne scilicet integritati autoritatique eorum quicquam deroget turpis

profecerint, non tamen ei, qui docet, pręmium supprimitur laboris dicente Domino: Si ibi fuerit filius pacis, requiescet super eum pax uestra; sin minus, ad uos reuertetur. Neque enim inuitantium gratia perire debet, si ad conuiuium inuitati uenire fasstidierint. Qui autem usque adeo inueterata animi peruicacia obdurant, ut piis hortatibus mollescere prorsus nequeant, eos Dominus anathemate uidetur execrari dicens:

etiam dignitati renunciandum censuit. Quod si is, qui tanta animi solicitudine uocisque contentione in monendo usus fuerat, ob incorrigibilem tamen plebis peruersitatem locum tenere pontificis dubitarit, quanto magis timere debet lucerna sub modico posita, sal fatuum, canis mutus non ualens latrare, cui Dominus per prophetam comminatur dicens: Speculatorem te dedi domui Israhel. Si dicente me ad impium: Morte morieris, non annunciaueris

ambo simul, cum in Gelboe Philistinos fugerent, iusto Dei iudicio propriis mucronibus incubuerunt semet interficientes qui sacerdotes interfecerant. Sed si tantę ęstimationi fuit sacerdotium Legis, quanto maiori esse debet sacerdotium Euangelii, quod non iam pecudum neque uitulorum, sed Christi sanguine consceratum est? Anacleti pontificis epistolam extare ferunt, qua pręcipitur summum ac pręcipuum

Cui multum donatum est, multum ab eo exigetur. Quod si iis, qui semel in anno sacrosanctam communionem de manu sacerdotis accipiunt, ut se prius probent, pręcipitur, et sic de pane illo et de calice bibant, quanto magis debet probari uiuereque syncerius is, qui quotidie ad altare Dei accedit et tam mirabile stupendumque sacramentum uerbis conficit, manibus contrectat, ore sumit et sumendum quandoque aliis porrigit! Castum igitur mente et

inuicem inimici erant, et facti sunt amici, ut Iesum perderent. Sic facinorosos homines par perpetrandi mali uoluntas coniunxit, quos alienauerat odium. Minus nocentes fuissent, si in pristinis simultatibus perseuerassent. Non debet esse reconciliationis causa consensio mali, sed boni. Est et illa pax oppido quam fugienda, qua obtegitur dolus, sub qua latent insidię fraudesque de improuiso erupturę cubant. Nemo plus nocet quam qui

capaces ęternęque uitę destinatos condiderit: Quęrite, inquit, primum regnum Dei et iustitiam eius, et hęc omnia adiicientur uobis . Veruntamen quia modicum quid terrenę opis adiumentique sufficere debet ei, cui multa reposita sunt in regno cęlorum, iisdem iussum est, ne duas tunicas habeant; non ut simplici tunica contenti sint, si frigoris intemperies non patitur, sed ne metu futurorum aliam induant, aliam reseruent.

sed quod decet mulieres, promittentes pietatem per opera bona . Et, si mulier citra modestiam ornare se et componere prohibetur, quę coniugio excusare posset ornatum, ne incomptior displiceat uiro, quanto minus ornari debet uirgo, quę sese totam dedicauit soli illi, de quo dictum est: Erit iustitia cingulum lumborum eius et fides cinctorium eius . Et in psalmo: Indutus est Dominus fortitudinem, et pręcinxit se uirtute .

et laboribus corpus et animus Deo. Cęterum corpus ipsum ita affligendo moderari debemus, ut rationi pareat, non ut occidat. Sicut et paulo durior seruus, non ut dispereat, puniri debet, sed ut mitior submissiorque fiat et domini sui imperium magis prompto exequi maturet famulatu. Certe nauis ipsa, si supra modum oneretur, subsidet et fundum maris citius continget quam littus; et si infra

Thaddeum et Philippum, hebdomadarum continuata ieiunia Dominicis diebus soluere solitos ferunt, angelo tunc iuxta eorum numerum panes deferente. Et in aduentu Pafnutii quintum panem additum fuisse dicunt. Nec sane mirum uideri debet, quod quidam sanctissimi homines in solitudine de cęlo receperint alimenta, cum etiam pręuaricator populus manna in deserto nutritus sit. Illud ego maiore admiratione dignum reor, quod de Stephano presbytero

desyderabilem non comedi, et caro et uinum non introierunt in os meum. Sed hic interim uisiones uidet, cum angelo loquitur, futura discit. Intantum Deo placent, qui talibus abstinent. Nec nos mouere debet, quod Saluator noster ad epulas ierit nuptiarum et conuiuiis interfuerit publicanorum et uorator et potator uini et peccatorum amicus a phariseis appellatus sit. Non, ut se pasceret, hoc egit, sed ut aliis prodesset.

iussum fuerit, de quo non ambigitur, quin diuinę repugnet sanctioni, Deo potius quam homini mos geratur. Omnibus omnium mandatis Dei mandata pręferenda sunt. Neque ulla alia causa prior potiorue esse debet, cur dignitate uel ętate pręstantibus parendum sit, quam ut Deo placeatur Deoque seruiatur dicente Petro apostolo: Subiecti estote omni humanę creaturę propter Deum! Postremo, ut prophetę testimonio

cum se deprehensam uidisset, clam abiisse, schedula postibus monasterii affixa, in qua scriptum erat: Quicquid in uos peccaui remittite atque in Domino ualete! Quęso, si dementię simulatio illi crimini dari debet, quomodo cęteris, quę ibi erant, sanctior Dei reuelatione iudicaretur? Profecto simulatio ista conseruatio summa humilitatis erat, non culpa. Sed neque illis figmenta obfuerunt, quas uirorum nominibus tegumentisque

uolo, et non sacrificium. Profecto, qui obedire negligit, subiici dedignatur; et qui subiici dedignatur, superbit; et qui superbit, nunquam proficiet. Igitur ipsum quoque oris silentium semper mentis humilitate niti debet, ut obseruatori suo prodesse possit. Quin autem ipsam taciturnitatem perutilem esse ambigit, si pręter iam dicta sanctorum exempla etiam apostolicis propheticisque pręceptis ad eam colendam excitamur? Iacobus

X / DE POENITENTIA PECCATORVM PER EXEMPLA NOVORVM Et, si istis (quos, quanuis sanctos, ad inferna tamen descendere primorum parentum cogebat pręuaricatio) tantę curę poenitudo delictorum fuit, quanto magis nobis esse debet, quibus per Saluatoris aduentum Legis maledicto solutis pateat aditus paradisi! Dies, quem illi diu in tenebris expectarunt, nobis lucet nec iam in Christo credentibus quicquam expectare necesse est. Si poenitendo

et singula quęque diligenter perpendit. Tunc autem angelos uidet, cum iam constanti animo angelicę consentit inspirationi, et unum quidem ad caput, alterum ad pedes, quia consentiens a principio usque ad finem perseuerare debet. Postquam autem perseuerauerit, restat, ut uideat Iesum, non in terra sepultum, sed iam deuicta morte in cęlo triumphantem. Quern sic uidere perfecta consummataque beatitudo est. Vt ergo illum

fratricidio crimen committamus; non Iudę proditoris immoderatam ex delicto tristitiam, ne prę nimio dolore citius ad laqueum quam ad petendam ueniam curramus. Is enim, quem commissi poenitet, moerore quidem se afficere debet, quia peccauit, sed a spe uenię nunquam decidere, quia clementissimus est, cui peccauit. Quem igitur in poenitendo sequi nobis expediet? Sequamur sanctos, quorum exempla proposuimus. Imitemur prodigum filium, ut, cum quo

homini confitendo ante delere? Aut quis e contrario tam uerecundus uel potius tam uecors est, ut illud sacerdoti dicera erubescat, quod in conspectu maiestatis diuinę (cui omnia aperta sunt) facere non erubuit? Pudere quidem debet peccatorem, sed eatenus, ut et peccasse confundatur et nihil subtrahat in confessione, cum scriptum sit: Pro anima tua ne confundaris dicere uerum. Est enim confusio adducens peccatum, et est confusio adducens

criminis reum putant, quia in miseriis uident, digni illi talia ob culpam perpeti, qui talia passum uanissimo argumento delictis obnoxium censuerunt. Ex uitę moribus, non ex casuum angustiis, qualis quisque sit, iudicari debet, iuxta Euangelicum illud: Ex fructibus eorum cognoscetis eos. Sed etiam illud inter temerarias iudicationes ponendum, quod Annam, Helcanę coniugem, Domino in Sylo ardentius deuotiusque

Tantum ergo illi pedum ęgritudo contulit, ut et diutius et felicius uiueret, fortasse una cum aliis occubiturus, si sanos pedes habuisset. Cum ergo huiuscemodi ualitudo plus prodesse possit quam obsit, ęquo animo tolerari debet, si euenerit. Sed arguet aliquis hunc ipsum Miphiboset, eo quod claudus erat, a Siba seruo contemptum ludibrioque habitum, quippe qui ipso relicto fugiens falsa ad regem delatione possessionum eius partem intercepit.

Hoc quidem modo Ioannem hunc nunquam fuisse iratum crediderim. Alioquin, si peccantem fratrem nunquam corripuisset, si nullo poenę genere affecisset, irato nocentior esset. Malum enim, quod, quantum in ipso est, pręcidere debet, crescere licentia sineret. Itaque, ut eodem, unde digressus sum, reuertar: semper eandem animi lenitudinem seruasse, non omissa delinquentium animaduersione, magnum atque magnificum fuit.

Hoc illud calcaneum est, quo serpentis caput conteritur. Hęc denique crucis longitudo, quę latitudinem illam fulcit, in qua manus extenduntur. Latitudo quippe bonorum operum inniti debet longitudini continuationis, ut partem illam, quę superne eminet, ualeat attingere, hoc est, ad cęlestis beatitudinis altitudinem peruenire. Optima autem perseuerandi ratio est non solum non retro cedere, sed etiam

nec ratio, nec sapientia, nec scientia erunt apud inferos, quo tu properas. Ac ne aliquid esse putemus diu uiuere: Si annis multis — inquit — uixerit homo, et in omnibus lętatus fuerit, meminisse debet tenebrosi temporis et dierum multorum. Qui cum uenerint, uanitatis arguuntur pręterita. Horum meditatione et Helias propheta iam uita defungi optabat dicens: Sufficit mihi, Domine.

Et apostoli quidem omnesque reliqui martyres pro iustitia, pro ueritate, pro Christo morientes, pręstantissimum id esse mortis genus testantur, quod ipsi passi sunt. Sed non omnibus hoc contingit. Omnibus tamen ea mens esse debet, ut, si fors ita ferret, libenter et ipsi sustinerent. Cui is animus uel tunc, cum e uita egreditur, fuerit, procul dubio martyrum coronę particeps erit. Corda enim perpendit Dominus magis quam facta. Dic ergo cum

extremum. Anno deinde decimoquarto Petri abbatis iussu aperto eius sepulchro incredibilis odoris inde suauitas exhalauit. Qua ex re illud, quod per somnium uiderat, uerum fuisse cognitum est. Qui tam feliciter mori cupit, debet, sicut ille uixit, et ipse uiuere. Non potest eius mors mala esse, cuius uita bona fuit. Nursię presbyter Vrsinus, cum animam ageret, prorupit in uerba salutationis, quasi qui principes uiros ad se accedere

est, in illo remissionis meritum, ut pauca etiam libenter soluenti multa condonentur. His igitur intimis animę angoribus extrinsecos adde, ardorem utique illum, quo omnis delictorum scoria ita penitus excoqui debet, ut ad nihilum redigatur et nulla prorsus culpę nota, nullum uitii uestigium in anima, quod non deletum abstersumque fuerit, relinquatur. Cęterum, tametsi poena uehementissima sit, in eo tamen consolatur, qui

et sine quo factum est nihil. Nos itaque, qui catholicam ueritatem plena fide sequimur, sic resurrectionem futuram mente agitemus, ut prius nobis resurgere a uitiis curę sit. Male illam expectat, qui hanc, quę prior esse debet, non peregerit. Beatus autem et sanctus — ut Ioannes in Apocalypsi ait — qui habet partem in resurrectione prima; in eo secunda mors non habet potestatem. Tales enim cum suis corporibus de

Concupiscit et deficit anima mea in atria Domini. Et: Beati, qui habitant in domo tua, Domine! In secula seculorum laudabunt te. Postremo, si loca ipsa ex iis, qui in iis manent, consyderauerimus — debet enim domus forma habitatoris personę dignitatique respondere — omnis terrę pulchritudo cęlestis machinę pulchritudini collata deformitas erit. Hic mortalium habitatio est, illic etiam angelorum, etiam Dei. Superni

respondit: »Et cum spiritu tuo!« Exinde mos inoleuit, ut pontifici ea uerba repetenti nihil a clero respondeatur, ut scilicet dignum se exibeat, cui angeli respondeant, non homines. Pręstare enim cęteris uitę sanctitate debet, qui pręstat officii dignitate. Beatitudinis uero Gregori hoc quoque testimonium additur, quod Petrus, eius discipulus, pluries capite ipsius Spiritum sanctum in figura columbę consedisse uiderit. Cumque id prodidisset:

suauissimum uertitur, ipsa ab angelis in throno diuini fulgoris gloriose collocatur. Si tanta illi inter tormenta affuit beatitudo, quantam exhaustis iam tormentis consummatoque agone secutam credimus! Neque enim ęqua esse debet merces pugnantis adhuc et post pugnam iam uictricis. Illic auxilium petitur, hic triumphus debetur. Septem mulierum, quę cum beato Blasio episcopo ad Sebasten martyrium passę sunt, cum cęderentur, animas uirginali

38.11  Vna dat ingenium uelox uiresque secundas,
38.12  Altera materiam suggerit ingenio.
38.13  Currere longa tuis dicendi copia debet,
38.14  Sic modulis longas condere Amazonidas.
38.15  Quid mihi? Nulla Venus, Veneris non filius ad me

46.48  Carmina, uis dicam? mens nisi laeta facit.
46.49  Pulchra serenatae componunt otia mentis
46.50  Carmina, carminibus debet abesse malum.
46.51  Flamina discerpunt animum contraria nostrum:
46.52  Anxietas, dubium, sollicitudo, labor.

contra ueteres statura deprehenderim ni metuam ne aut plus paulo indulgere amori aut assentatiuncula aliqua uidear te uelle demereri. Sed plane ita sentio esse hos libellos, ita ex amusim perfectos ad summum absolutos ut ne ab liuore quidem iure ualeant reprehendi. Debet autem tibi hoc nostrum (qualecumque est) saeculum, quod tu uidelicet par ueteribus in hoc saltem laudis genere redidisti. Equidem gratias ago immortaleis utpote quem tu tuis illustrando carminibus immortalitate donaueris; ita enim mihi persuadeo tam lepida illa poemata, tam

Sportula fiscella eqs.: cf. Per. 72,13,10-14 Porro quum Cerasus, Nęuii pater, talia contulerat, ob eius merita collegium fabrum Nęuio filio locum designatum dono dedit. 59.3. Sed certe pudere debet filios non hęreditare uirtutes patris, cuius meritum hęreditasse uidentur, quotiens accipiunt non quod sibi, sed quod patri debebatur. Qui si degeneres uixerint, duplici poena digni erunt, quod et se deprauent et paternam obterant gloriam.

Macr. Somn. Scip. 1,13,9 ( cf. Plot. Enn. 1,9) 133.3. Quod si philosophis diuinę legis ignaris hęc sententia sederit, quanto magis Christianis Deo cui seruiunt id ipsum asserente placere debet? Ait enim: Non occides, Ex 20,13 et si alios occidere uetamur, quanto magis nos ipsos? Longe autem satius est seruitutem, exilium, proscriptionem et quęque aduersa

mortalium beatitudo fluxa atque fragilis est, beatum non putabant nisi quem usque in finem uitę beatum fuisse constabat. Vnde Iuuenalis: Recte Ouidius Dicique beatus ante obitum nemo supremaque funera debet. Ov. Met. 3,136-137 135.3. Nos uero illum beatum esse dicimus qui iam illam beatitudinem quę amitti non potest est consecutus. Quid enim iuuat usque ad diem extremum

Porro ubi dicitur: Lulia, Titi filia maxima, uxor, maxima non ad uxorem referas, sed ad filiam. Erat enim natu maxima filiarum Titi, in hoc satis laudanda quod in celebranda mortui mariti memoria sumptibus non pepercit. Nec parum commendari debet miles Docimus, qui illam adiuuit, ut suo centurioni plus adderetur honoris in construendo sepulchro uirtutisque eius gloria conseruanda. 141. Cf. CIL

inter sidera post sera tempora collocabimus, tamen interim praeconia tuarum disputationum lectionumque in Gymnasio Patavino hincinde collecta; orationem etiam cum tractatu universali in divinas mathematicas (qui speculum astronomicum iure dici debet, terminans totam potentiam intellectus humani in omni scientia, quia compraehendit omnia humana atque divina) impressioni per me mandata (ut posteris etiam haec innotescant) ad te mitto. Reliquas vero tuas lectiones doctissimas lectas et legendas (bono communi consulendo) tibi

De physico auditu. Utiles tamen erunt et necessariae, quando bene applicabuntur ad istam scientiam. Quibus bene declaratis declaratae erunt causae omnes, principia et termini, quibus innititur et fundatur ista scientia. Ideo sermo in principio debet esse longus, in quo principia declarantur et termini, ut habitis his facile habeantur et ea, quae sunt in scientia. Parvus enim error in principio magnus sequetur in fine (ut refert Averroes in commento quarto tertio De anima de mente divi Platonis) et Philosophus in Textu

haec erit linea et non superficies neque corpus; quia ad fluxum lineae causatur superficies et ad fluxum superficiei causatur corpus. Quamvis haec fiant tantum per intellectum, id est secundum considerationem mathematicam, ut in commento 60. 3. Physicorum, quae quidem linea (ut est mensura) debet esse maxime nota x. Metaphysicae, ergo erit finita. Quia infinita non est nota (quia non cadit sub potentia alicuius intellectus secundo Caeli). Ergo finita et terminata, sed tales termini dicuntur principia lineae, quorum est tantum terminare. Quare sensus litterae erit, quod punctum

autem praedicamentorum formae erunt quiditates. Secundo arguitur contra diffinitionem iam datam, scilicet quod punctus est, cuius pars nulla est. Ista diffinitio est privativa et punctum est quod positivum. Sed positivi forma et diffinitio debet esse positiva, ergo diffinitio mala, quia nullum privativum intelligitur, nisi per accidens, scilicet per suum positivum per Averroem in commento 37. 12. Metaphysicae et commento 25. 3. De anima. Solutio: maior est vera quando causa diffiniti est nota: sed quia nullum simplex habet veram

talis est: quandocumque sunt plures quantitates sibi invicem proportionales, omnes comparatae adinvicem (in eadem coordinatione), vel etiam commutando proportiones, habent inter se proportiones. Deinde dicit: eiusdem generis, hoc ideo dixit, quia omnis comparatio debet esse inter univoca: puta quantitas discreta ad discretam et continua ad continuam. Exempli gratia: sit linea numerorum coordinata in dupla vel tripla vel in quacumque alia proportione, quia non variat propositionis veritatem. Et sit 1. 2. 4. 8. Dico, quod primus ad secundum erit

figura, quae figura trilatera. Figura autem et triangulus ad geometram et non ad alium artificem spectat. Quae omnia apparebunt ex ipsa diffinitione syllogismi in primo Priorum, si primo litteram ipsius diffinitionis corruptam vitio interpraetum vel impraessorum, bene legamus. Quae sic legi debet: Syllogismus est oratio, in qua positis quibusdam aliud (dicit) quidem appositis – legi debet sic aliud quoddam a iacentibus – ex necessitate contingit, eo quod haec sunt. Quae quidem diffinitio syllogismi est tota in terminis mathematicis: et nihil

spectat. Quae omnia apparebunt ex ipsa diffinitione syllogismi in primo Priorum, si primo litteram ipsius diffinitionis corruptam vitio interpraetum vel impraessorum, bene legamus. Quae sic legi debet: Syllogismus est oratio, in qua positis quibusdam aliud (dicit) quidem appositis – legi debet sic aliud quoddam a iacentibus – ex necessitate contingit, eo quod haec sunt. Quae quidem diffinitio syllogismi est tota in terminis mathematicis: et nihil aliud diffinit, nisi figuram triangularem, quae applicatur ad ipsum syllogismum. Pro cuius

addere possit laudatio (quem nemo satis digne laudauit), sed ut eius acta quomodo possumus recensendo, tum ad amandum tum ad imitandum magis accendamur. Nemo me, quod de illo scribere audeam, temeritatis accuset. Debet enim non tantum disertissimi cuiusque, uerum et omnium ore prędicari, in quo nihil quod omnibus optandum sit desyderatur. Sed iam quod proposuimus, narrare incipiamus.

cursus 50
2.51  Quales ipsa parens pedibus violenta movebat.
2.52  Mors premium miserae. Venit sub cortice fessa,
2.53  Heu, requiem cepit; miratur candida mala,
2.54  Miratur ramos; titubat, si tangere debet
2.55  Territa sorte Dei, manibus decerpere cura est. 55
2.56  Accedit, tenditque manum, retinetque volentem
2.57  Carpere poma; timet, ne summi jussa Tonantis
2.58  

Doech Idumeus ad Saulem
Talia iactanti stimulos superaddere Doech
Coepit Idumeus flammisque adiungere flammas,
"Quicquid habet fidei tuus," inquit "maxime regum,
Quicquid opis Doech, debet tibi. Cernere Nobę
3.415   Contigit ecce mihi, quando sacer Achimelecus,
Consulto ętherio super hunc Dauida Tonante,
Grata illi responsa dabat uictumque petenti
Panibus impense exibitis obsonia iunxit

fidę
Pectora militię. Salomonis matre uocata
Nathanus uates scelus hoc et facta nefanda Nathan ad Bersabam
14.30   Detestatus ait: "Num te, Bersaba, latere
Debet, Adonias quid iam molitur? En ipse
Regnat, et est facti talis mens inscia regis.
Consiliis nunc usa meis i, dicito regi:
'O rex, uiue diu! Num te iurasse pigebit
14.35   Ancillę quandoque tuę Salomona futurum,

debent nobis iam sanguine Christi
Templa sacrata pio, pecudum si sparsa cruore Confugium ad ecclesiam
14.195   Tutata est hominem manifesti criminis ara?
Non quod pręstari debet fauor ullus iniquis,
Sed quod multa locis danda est reuerentia sacris,
Nec uiolenta manus templis adhibenda dicatis,
Sponte repurgando sceleri, non cęde luendo.
14.200   Nuncius ad regem sic est Salomona

uiam ostendit salutis, et ut per uirtutum gradus caelum conscendant, hortatur. Licet autem pauci talem amplectantur doctrinam, non tamen ideo docentis perit merces. Atque perinde a caelesti rege remuneratur, ac si omnes opere compleuerint, quod audiendo didicissent. Neque enim doctori fraudi esse debet auditorum culpa. Non est ideo neganda merces operario, qui sementem facit, quia infoecunda humus minus frugis domino reddat. Vnde ipsis, qui ad docendam ueritatem destinabantur, praeceptum est: In quamcunque domum intraueritis, primum dicite: Pax domui huic! Et si ibi fuerit

te hic adesse, nisi statim aduolassem, arbitrabar me non posse compotem voti fieri. Cum primum autem valebo, si per negocia licebit (postquam ita placet), ante digressum meum ex hisce regionibus D. T. Louanii conueniam; nec enim ipsa hoc tempore tam bonas horas huc veniendo perdere debet. De Iudaeo vel qui sub eius tam infami et perdito nomine cum doctissimo quoque ac optimo viro congredi audent, solum ex infamia famam sibi aucupantes, nil melius existimo quam illos omittere cum incircuncisa ab omni bono opere mente, et in tenebris suis ignotos

Caesaris ex Viena qui nuper fuerat Orator suae Majestatis apud Serenissimum Regem Hungarie, se habere nova Hungaros fecisse indutias cum Turcis et nomine eorum ac Caesaris cum eis contraxisse, ad quantum autem tempus vel quomodo non scribit, cum aliud intellexero scribam. Debet etiam S. V. intellexisse de indutiis initis inter Christianissimum Regem Francie et Catholicum Regem Arragonum quae rogo Deum omnipotentem sint faelices et fauste ambabus Majestatibus et omnibus aliis Christianam Religionem profitentur: qualem autem fructum

eminet: omnia ueluti coaequata sunt. Quo fit exemplo, ut in pulcherrima muliere, quid praecipuum sit, nescias, omnia tamen pulchra fatearis esse, cum non adeo formosis oculus aut alia pars quid conciliet gratiae statim intelligas. Ita duplici Silius ratione debet amari: quod ipse elegantissimus est et quod imitator Maronis.

Hunc pugillarem facere, quo ferri commodius possit, curauimus typis nuper inuentis, ne desit quicquam unde studiosi proficiant, cum liceat uel peregrinantibus optimos quosque

In eos qui sacramentum male sumunt c. 18 In eos qui sacramentum sumere recusant c. 19 De ieiunio et refectione c. 20 Quale debet esse ieiunium et quanta sit eius uirtus c. 21 De uitio uictum delicatiorem exigentium c. 22 De uitio male ieiunantium c. 23 De uitio

et uera sapientia Christum imitari c. 5 Quod sola Dei sapientia efficit beatos c. 6 Quę sapientia est uitanda c. 7 Quod sapiens docere alios debet c. 8 De demonum natura c. 9 Quare creatus diabolus c. 10 De nominibus demonum propriis c. 11 De

fulgentissimus pulcherrimus-que habetur, ita supra omnes scientias eminet illa, quam ethicen uocant, quia de morum uitę-que cultu pertractat. Cum enim nihil in homine laudabilius uirtute sit, nihil uitio detestabilius, quid ea doctrina magis egregium magis-que amplectendum uideri debet, quę hominem ipsum instruit ac erudit, qua ratione et a malicia declinet | et studeat probitati? Sed licet in isto tam pręclaro docendi genere multa quidem sapienter et acute a philosophis inuenta tractata-que ferantur, quis tamen

Porro opus ipsum Euangelistarii nomine consecrabitur. quamuis non solum Euangelii | sed etiam Legis dicta exempla-que continebit. Nam quoties per synecdochen a parte totum designare uolumus, ab ea parte quę insignior uidetur, uocabulum imponi debet. unde et puppim pro naui: et animam pro homine quandoque legimus apud autores. Pręstat autem Legi Euangelium. quia in Lege futurorum signa erant, quę in Euangelio impleta uidemus. illic typus et umbrę, hic ueritas et umbrarum

autem postquam coepit contristari | uel ut alius euangelista ait, tedere et pauere , ex natura passibili et infirma, ex eadem paulo post dixit: Pater mi, si possibile est, transeat a me calix iste! Sed quoniam ratio ipsa in nobis uincere debet naturalem carnis motum, nihil moratus intulit: Io14 Veruntamen non sicut ego uolo, sed sicut tu. Ut semper Dei uoluntas pręferatur hominis uoluntati. Vis non timere mortem? crede

Matth24 Quem sic agentem inuenerit Dominus, super omnia bona sua constituet eum; ut qui multos fideliter docuit prudenter-que rexit, multis inter sanctos honorabilior magnificentior-que habeatur. charitatem etiam pręcipue amplecti debet sacerdos, ut cui uni commissa cura animarum est, pro earum salute, si ita casus inciderit, nec supplicia recuset | nec mortem metuat. Io10 Bonus enim pastor ponit animam suam pro ouibus suis. Idem pręterea justitiam omnem, quam alios

in monte Samarię, optimates, capita populorum, ingredientes pompatice domum Israhel! Quicquid de pastoribus dicitur, et de presbyteris dictum intelligas. Cui enim sacramenta uitę quis ministrat, eius et pastor esse debet, quantum officio suo conuenit, monendo, corripiendo | et quicquid commodis eius cui pręficitur, saluti-que opportunum putabit, exequendo. Episcopi tamen proprium est et peculiare | publicos edere ad populum sermones, uitia reprehendere, ad capessendas exhortari uirtutes,

negligentiam si nolit | uel pusillanimitatem si metuat, de fidelium coetu excludetur | et canibus mutis per contumeliam comparabitur. Cur enim episcopus est, si docere nescit? aut cur scit si non uult? aut quid uelle prodest si non audet quod debet implere? Sed neque presbyter assumat curam animarum, si modo se ad eam rem ineptum nouerit. Male subitur onus | quod imbecillę uires ferre nequeunt. In eos ergo, qui doctoris ecclesiastici

ait: Tim? Qui bene pręsunt presbyteri, duplici honore digni habeantur, maxime qui laborant in uerbo et doctrina . Duplici honore dignus est, cui et reuerentia exhiberi debet | et uictus necessarius suppeditari. cum scriptum sit: Deut25 Non alligabis os bouis triturantis . et: Matth10 Dignus est operarius mercede sua.

homicida est, apud homines uero non habetur pro homicida nisi qui conficit hominem. Apud Deum qui uiderit mulierem ad concupiscendum eam, iam mechatus est eam in corde suo. apud homines nisi commissi adulterii conuictus fuerit, pro concupiscentia quę cordis crimen est, plecti non debet. Sed quid prodest pro cogitato flagitio humanę legis mulctam non subire, cum propter illud iudicio damneris diuino? et ęterni reus habearis supplicii? Lex diuina uxorem proximi,

De praevaricatorvm poena. Caput V Siquis interim alteri infensus maligne cauilletur | sibi in mandatis ne occidat uetari | et non ne odio habeat | aut aliquod aliud iniurię inferat genus, meminisse debet | cuncta quidem, quę in altera tabula conscripta sunt, ad illam summam redigi, qua iubemur | ita proximos ut nosmetipsos diligere. Quo semel recepto | non solum ab omni offensa erit cessandum, sed etiam bene cuique optandum bene-que

Eadem Pauli sententia est, ubi ait: Ad Corin. 2 7 Quę secundum Deum tristitia est, poenitentiam in salutem stabilem operatur. Tristitiam uero istam atque fletum, ne leuitatis esse uideantur, uitę austerioris obseruatio comitari debet, ut quod per uoluptatum illecebras peccatum est, per corporis afflictionem purgetur. Matth. 7 Intrate inquit Dominus per angustam portam, quia angusta porta et arcta uia est, quę

autem carere non posse, non eos deserendi difficultas facit, sed male sibi consulendi stulticia. Quid enim illo homine dementius, qui mauult perire cum scelestis | quam cum probatis uiuere? Tu si tua salus tibi est curę, ut esse debet, istos ipsos aut tecum simul si potes ad poenitentiam conuerte | aut si non potes fuge ne una cum illis intereas. Melius est tibi mancum et claudum et altero carentem oculo intrare in paradisum | quam duas manus et pedes et oculos

igitur utrum tibi sit melius ueniam sperare, ut Christi patrocinio subleueris, an desperare, ut eiusdem iudicio damneris? et in ęternum pereas? Hactenus de poenitentia | nunc de confessione peccatorum, quę poenitentiam comitari debet, aliquid memoremus. De peccatorvm confessione. Caput XV Tria sunt peccatorum genera: aut enim peccamus cogitatione | aut uerbo | aut opere.

quę in ipsis pręcipiuntur, peccatori ad emundationem adiumento fore | si tamen pręcesserit poenitentia cum confitendi proposito, quando fuerit opportunum. Igitur sicut charitas ipsa fundamentum et consummatio uirtutum est, ita poenitentia finis esse debet peccandi bene-que agendi initium, ut cętera feliciter succedant | Deo-que grata atque accepta sint. Siquis tamen solam poenitentiam sibi sufficere credens confessionem respueret, in hereticorum numero ponendus esset. neque ei profecto prodesse potuisset poenitentia

ieiunio | quam nos cum ieiunio. Apostoli pręceptum est: Qui non manducat manducantem non iudicet! Male ab alimentis abstinet, qui a detractione proximi linguam non coercet. Ieiunium non superbię opus esse debet sed humilitatis. Qui ieiunando superbit, phariseorum imitator est | et eorum qui Christum adeuntes dixerunt: Mat. 9 Quare nos et pharisei ieiunamus frequenter, discipuli autem tui non ieiunant?

Vt autem in his quę bona sunt, constanter fideliter-que perseueremus, prudentia nobis opus est. opportune igitur de hac uirtute nunc disseremus. Quę ut uirtus sit, ab omni subdolę mentis malignitate aliena esse debet, ut ne quem offendas, sed cum tibi tum aliis prodesse possis. Obserua igitur et opere implere contende Domini pręceptum dicentis: Matth. x. Estote prudentes sicut serpentes | et simplices sicut columbę!

multos, quasi stellę in perpetuas ęternitates. . Quid est autem scientia | nisi perfecta ueri falsi-que dignoscendi ratio? Quę cum propria Dei sit, illa quę ab hominibus est, nisi cum diuina conueniat, opinio magis dici debet quam scientia. Falli, decipi, errare hominis est. In Deo ista non cadunt. Facessant igitur a nobis fallaciosę stropharum argutię enthymemata-que dialecticorum. non terrenam scientiam sequimur, sed

et dabitur ei. In Iob quoque legimus: XXXII Inspiratio Omnipotentis dat intelligentiam. Cęterum uas mundum sit oportet, in quo diuinę sapientię thesaurus recondi debet. unde dicitur: Eccl. I Fili concupiscens sapientiam conserua iustitiam, et Deus prębebit illam tibi. Item: Eccl. 43 Omnia

scientiam adiuuarent. Operęprecium erit igitur de his tantum capere quantum fideli institutioni conuenire constabit, cętera ne noceant respuere. aut enim superflua sunt | aut fini nostro aduersantia. quod autem superfluum est contemni debet, quod aduersarium repelli. de his enim psalmista ait: Nouit Dominus cogitationes sapientium | quoniam uanę sunt. et Apostolus: Nolite, inquit, iugum ducere cum infidelibus! Quę enim

sit. ac ne quando et ipse seculi sapientium capiatur sycophantiis, Deum cum Propheta orabit: Ab homine iniquo et doloso errue me! Qvod sapiens docere alios debet. Caput VIII Docuimus et quę sequenda sapientia et quę fugienda sit. reliquum est ut eos, qui uera, id est diuina sapientia pręditi sunt hortemur, ne creditum

, quicquid relinquitur irrepetitum? Ita fit, ut ipse quoque dediscas, nisi docueris. Doce igitur ut doctior sis | aut saltem ne obliuioni tradas quod didicisti. Immo quę potissima alios docendi causa esse debet, doce ut beatior sis. quandoquidem, Dani. II qui erudiunt multos ad sapientiam, fulgebunt (sicut scriptum est) tanquam stellę in perpetuas ęternitates. Cassus pene labor

obstantis turbę impedimenta non sentire. Quanto minus mortalia curabimus, tanto etiam minus cogitationum secularium stimulis inquietabimur. Quisquis autem ab his crebro ac frequenter solicitatur, reor quod nondum ut debet, seculo renunciauerit, sed aratrum tenens adhuc post tergum respiciat. si non respiceret, non iam pręterita neque pręsentia, sed futura cogitaret. Abscindamus igitur et proiiciamus procul a nobis membra

zizania in medio tritici, nisi cum ocio dediti dormimus | et a custodia bonę frugis cessamus. Atque ideo sane uigilare et orare nos iubet Dominus | ne tentationibus succumbamus. hoc est, diligentes esse et intentos | et solicitos, ne per desidiam spiritus caro, quę ancilla esse debet, dominari incipiat | et pręualere permittatur Madian aduersus Israhel. is uidelicet qui se cultui dedicauit diuino, subuerti sinatur a nequitia. De reparatione lapsi. Caput XXII

illos autem diligere uideare. Ob hoc scelestus plectitur ab illo qui pręsit, ut a scelere desistat | et alii poena eius territi tale aliquid committere uereantur. Quod si dominus seruum etiam puniendo diligere debet, quomodo tibi fas erit | in conseruum tuum debacchari uel sęuire uelle? Quem certe nisi corde odisse desinis, quanuis re atque opere non offenderis, tanti criminis reus comprobaberis, quantum mali ei optabis.

animi, dum externam pacem fouent, domesticam perturbant | et inter se dissidere incipiunt, postquam foris hostem diu non senserunt. Quod ne tibi contingat, summopere erit prouidendum. id est, pax quę prodesse debet, ne tibi noceat. Cum ergo et prędiorum tuorum prouentus nullo diripiente integer intactus-que seruabitur | et ex commercio liberę negociationis plurimum lucri accedet, Deo gratias age | et ea quę benigne suppeditantur, non ad luxum

profecto ac breuissima est cuiusque flagitii delectatio | sed nisi poenitudo intercesserit, dolor subsequetur perennis | et nullo prorsus fine claudenda poenarum inquietudo. Quoniam pro peccato quo Deus infinitus offenditur, infinita debet esse punitio. Ista nobiscum reuoluentes demus operam, nequid maligna mente fingamus coram aliis, nequid simulemus, quod uel illis uel nobis noxium fore nouimus aut iniquum | aut turpe et

sed bonorum omnium quę agimus, finem in Deo constituendum esse docet. Nam cum omne bonum expetibile sit | et quo melius, eo magis expetendum, nihil autem Deo esse potest melius, qui solus cuiusque boni fons et origo est. nihil ergo desyderari, nihil concupisci supra Deum debet. Ille itaque naturę rationi-que repugnat | et diuinę refragatur uoluntati, qui ea quę bene agit, alio quam in Deum dirigit. Iac. I Quod si omne datum optimum et omne donum

Quod nec oculus uidit | nec auris audiuit | nec in cor hominis descendit. Et cum tam immensa tam-que inęstimabilis merces iustis ac uirtute pręditis uiris proposita sit, plurimi semper haberi debet uirtus. Eccl. XIIII Beatus est igitur uir (sicut scriptum est) qui in sapientia morabitur | et in iustitia meditabitur | et in sensu cogitabit circumspectionem Dei. Ad hanc

Cum enim nulla animi passio ita hominem infatuat atque dementat ut iracundia, merito lepra ista non hominis est, sed vestis. hoc est eius qui nihil in se hominis habet pręter figuram. qui-que uestimentum hominis dici potius debet quam homo. Qui cito irascitur, leuis est ut linum, qui cito placatur, mollis ut lana. qui immaniter furit, uestis ex pelle ferina est. Homo enim cum in honore esset, non intellexit | comparatus est iumentis insipientibus et similis factus est illis. Lepra hęc in

Quanta igitur infelicitas est, ut homo a Deo factus, ad imaginem Dei creatus | ei-que in filium adoptatus nequissimi demonis mancipetur seruituti | ipsum-que habeat patrem, tanta cura diligentia-que adhiberi debet, ut crimen quod huiusce mali causa existit, caueatur ac uitetur. Illis enim qui hoc contempserint | et post peccatum ad poenitentię remedia non recurrerint, nihil reliquum erit, nisi ut ad suplicia nunquam finienda damnentur | audiant-que omnium terribilium maxime expauescendam

auferat, diuitias faciat miseras , aduersitatibus subdat, aliorum insuper delictorum causa sit, uirtutum merita tabescere cogat, sapientes infatuet, a Deo separet, diabolo copulet, bono summo priuet | et poenis afficiat ęternis, quid unquam tam caueri debet quam peccatum? cum nihil omnino tam nobis esse queat noxium, nihil ita ęrumnosum. Si te tyrannus torqueat ut pecces, omnia tormenta perferre satius est quam peccare. si necem minetur, mori innocentem pręstat

Vt uoluptates fugias, memor esto sapientissimi Salomonis sententię dicentis: Eccli. xi. Si annis multis uixerit homo, et in his omnibus lętus fuerit, meminisse debet tenebrosi temporis et dierum multorum; qui cum uenerint, uanitatis arguentur pręterita. Breuis nanque momentanea-que uoluptas facile contemnetur, si ęterna cogitabimus. Vt autem et terrenarum dignitatum ambitio in te non habeat locum,

De odoratu. Caput XXII Cauendum post hęc ne per narium foramina illapsus odor sua suauitate animum uirilem effoeminet | et homo unguentis delibutus contemnatur, qui autoritate pręstare debet. Odores quippe ipsos, quemadmodum et cantus oris et neruorum tibiarum-que sonos ad sacrorum cultum datos esse meminerimus Deo-que laudes celebrandas, non ad corporis humani uoluptatem. Odoribus tamen morbos quosdam curari, quosdam

et multiplicamini et replete terram . Qua quidem in re hoc quoque obseruandum, quod non ad uoluptatem uocati sint, sed ad liberorum procreationem, ut crescant uidelicet et multiplicentur. Tametsi fieri non potest, nequa intercedat uoluptas, non tamen in ea nuptiarum finis esse debet, sed in foetu multiplicando, quemadmodum benedictio pręscripsit diuina. Et cum ita sit audeo dicere: Scortator non maritus est, quem magis coire quam generare delectat | et mulier ipsa scortum non uxor, quę

esse oportet. Quos enim Deus coniunxit, homo non separet. Erunt inquit duo in carne una. Itaque pręuaricatur uir quoties aliam appetit, et mulier quoties alium suspirat. Caro enim, quę una esse debet, in duas distrahitur, cum pellex aut mechus adamatur. Ad Hebre. 13 Sit igitur honorabile connubium (ut Apostolus inquit) et thorus immaculatus. ut-que contaminari illicito amore timeas addit: Fornicatores enim et

uiolati. Neque enim coram Hymeneo uel Thalassio inter se pepigere, ut uana solebat gentilitas, sed ut decet fideles, Deo uero inuocato Christo-que teste et Ecclesia. Nihil magis ratum esse debet | quam quod his accitis ac pręsentibus pie iuste-que fuerit promissum. Deinde idem Apostolus paucis uerbis multa complexus: Ad Cori. prima VII Vxori inquit uir debitum reddat, similiter autem et uxor uiro.

ac pręsentibus pie iuste-que fuerit promissum. Deinde idem Apostolus paucis uerbis multa complexus: Ad Cori. prima VII Vxori inquit uir debitum reddat, similiter autem et uxor uiro. Debet quippe alter alteri fidem, debet charitatem, debet honorem, pudorem, pacem | atque concordiam. Talia si intercesserint, exolui ab his quod debetur manifestum est. Oportet autem in eo quidem reddi debitum: ne alteri

promissum. Deinde idem Apostolus paucis uerbis multa complexus: Ad Cori. prima VII Vxori inquit uir debitum reddat, similiter autem et uxor uiro. Debet quippe alter alteri fidem, debet charitatem, debet honorem, pudorem, pacem | atque concordiam. Talia si intercesserint, exolui ab his quod debetur manifestum est. Oportet autem in eo quidem reddi debitum: ne alteri generationis operam exigenti alter deneget.

idem Apostolus paucis uerbis multa complexus: Ad Cori. prima VII Vxori inquit uir debitum reddat, similiter autem et uxor uiro. Debet quippe alter alteri fidem, debet charitatem, debet honorem, pudorem, pacem | atque concordiam. Talia si intercesserint, exolui ab his quod debetur manifestum est. Oportet autem in eo quidem reddi debitum: ne alteri generationis operam exigenti alter deneget. sequitur enim:

Porro ut tali honore dignam se non tam autoritate quam moribus ostendat, sit fidelis ut Michol, quę ne patri quidem, et eidem regi obsecuta est ut uirum proderet. Nam sicut de uiro dicitur: Propter hoc dimittet homo patrem et matrem et adhęrebit uxori suę | ita et mulier debet adhęrere uiro, ut nec amore parentum | nec timore regum fidem deserat. Reg. primo XXV Abigail Sit prudens ut Abigail, quę iratum uiro suo Dauidem animi sagacitate placauit, ita ut postea marito uiduatam ipse Dauid sibi elegent uxorem,

Amos 5 Holocautomata et munera uestra non suscipiam; et uota pinguium uestrorum non respiciam. Nemo igitur impune se peccare existimet, quia multa largitur pauperi. Primum esse debet | Deum non offendere, secundum hominis inopię subuenire. Quod si etiam istud ut obediamus Deo facimus, cur in cęteris parere recusamus? in uno fideles, in aliis infidi? ille in

dicens: Gratis accepistis, gratis date. An ad Apostolum confugies dicentem: Ad Cor. prima 9 Qui altario seruit, de altario uiuere debet? sed de altario uiuere tibi permittitur, non luxuriari. cum idem dicat: Ad Thi.(?) prima 6 Habentes uictum et uestitum, his contenti simus. At

semper opulentissimi sunt, hoc ideo fit , quia regum opes non tam suę quam populi sunt. Eorum quippe impensis plebes tute degunt, ab hostium iniuria proteguntur, in rerum uite necessariarum copia conseruantur. Quemadmodum autem communi utilitati exposita esse debet principis opulentia, ita et priuatorum diuitię adiumento sint egestati alienę. Alioquin et ipsi diuites egebunt ac miseri erunt. Quid enim illo miserius, qui inops uirtutis est? qui cum diues sit meritis caret

accipit, et alii eius exemplo ad actiones honore dignas excitentur. Is uero occulte erit adiuuandus, quem inopię suę pudet. cui siquid in aperto obtuleris, magis proditum se dolebit | quam lętabitur adiutum. Beneficii obliuisci debet qui dedit, semper autem memoriter tenere qui accepit. Mar. 7 Ideo Saluator noster cum surdum et mutum curasset, eis a quibus oblatus fuerat, ne cui dicerent pręcepit, sed illi tanto magis

si acceperis. Illud quod tua causa pręstas, non est beneficium, sed seipsum amantis consilium. Non enim pręstares, nisi tibi profuturum sperasses. Quod autem te tua et mea causa mihi donaueris, iniustus forem, nisi pro eo me tibi debere faterer. immo eo iocundius esse debet donum quod commodo atque usui est, et tibi dare et mihi accipere. Inuidi est enim suam tantum utilitatem spectare | et cum acceperis, quod aliis quoque profuturum sit, nolle beneficii loco ducere. Recte autem non esse

tuis admonitionibus eum reuocandi | sibi-que restituendi, ne in nequitia obduratus pereat. Cum-que etiam malis benefaciendum sit, non est prętermittenda benefaciendi occasio, si tunc se offerat, cum ille qui corrigi debet, munus aliquod porrigit. Tunc etiam a malo accipiendum erit, cum ille deterior futurus timetur, nisi acceperimus. Tyranno enim aut improbo aliquo domino munus ultro porrigente, si non

profecto | nec gratus est, sed cupiditati seruiens negociator | et terrenis tantum ac perituris inhians bonis, non ad cęlestia animum intendens et ęterna. Virtute autem contentus esse debet | et non suum sed alienum respicere commodum | tam ille qui confert beneficium, quam qui gratiam refert | atque uterque ita se gerere, ut Deo magis placeat quam hominibus. Quos hominibus placere magis delectat, ab hominibus captant gloriam | et a Deo non accipiunt mercedem.

Tot igitur mala passi sunt post reatum, quot antequam peccassent, bonis fruebantur. Non esset magnum eorum crimen, nisi et magna essent beneficia, in quem commissum est. Non tam enim ex se | quam ex meritis eius qui offensus est, ingratitudinis culpa pensari debet. Itaque, quam grauiter peccauerint, poena indicat | quę quidem ad posteros omnes fuit propagata, propter corruptam radicem, de qua generantur. Cayn Gen.

prędicarent, apostolos, quos ipse instituerat, destinauit. Euntes inquit in mundum uniuersum prędicate Euangelium omni creaturę. Veruntamen, qui apostolico isto fungi uoluerit munere, eruditione ac uirtutibus pręstare debet. Alioquin si indoctus fuerit, facile in errorem labetur | et quorum conscientiam curare uolet, magis consauciabit. Discat igitur prius, et postea doceat, et quod uerbis docuerit, operibus comprobet.

cum psalmista dicere possis: ps. 58 Laboraui clamans, raucę factę sunt fauces meę. Magno autem animo uerbum Domini prędicandum est | neque ob pręsentiam potentiorum subticeri debet ueritas, dum uitia reprehenduntur. Gloriatur Dauid coram Domino dicens: ps. 118 Loquebar de testimoniis tuis in conspectu regum, et non confundebar. et in Esaia euangelico doctori

tibi sapientię antistes Salomon pręcipiat dicens: Prouerb. 24 Errue eos, qui ducuntur ad mortem, et qui trahuntur ad interitum, liberare ne cesses. Obseruare quoque debet uitę spiritalis institutor et doctor, qui de thesauro cordis sui profert noua et uetera, ut quicquid ex libris diuinis recitauerit, non secundum litteram occidentem illud interpretetur sed secundum spiritum uiuificantem.

copulata. Nam neque libidinosis proderit humilitas | neque gulę uentri-que seruientibus | neque alii alicui flagitio subnixis. humilitatis ordo Prima humilitas esse debet Deo obedire. deinde prępositorum iussa exequi, postremo facilem se omnibus pręstare, neminem offendere | et pati potius iniuriam quam inferre, nihil terrenum appetere, sed cęlestium desyderio semper inhęrere.

legimus tamen illos qui de Babylone cum Esdra sacerdote postliminio redierant, cum didicissent ex lege diuina non licere sibi alienigenis mulieribus copulari, cum illis quas duxerant, diuortium fecisse | ac de ipsis genitos abdicasse. Vincere enim debet omnem erga alios amoris affectum sola Deo parendi atque obsequendi sedulitas. Quę profecto si nobis contigerit, nullus hominum timor obstabit, nullus pudor, quin agamus, quicquid uel a Domino | uel a pontifice uel a collegii nostri

domui tuę, quia morte morieris tu, et non uiues. Lazarus Luc. 16 Pręterea quam paruo nocumento sint homini morbus et inopia, Lazari mendici hulceribus pleni exitus probauit. exiguo temporis momento miser fuit, si miser dici debet qui non peccat, sed mox a corpore secedens ab angelis translatus est ad ęternę felicitatis locum, omni prorsus liber molestia repletus-que lętitia ineffabilium bonorum. Quicquid ergo nobis ad beatitudinem transituris non uidetur uiam

cultu confirmati, eiuscemodi crimen dimittitis impunitum. Qua in re plane ostenditis terrena uobis curę esse non cęlestia | et nomen uos habere christianorum non religionem neque iustitiam. Vir enim fidelis obturare statim manibus aures debet, ne uocem Dominum suum maledicentis audiat, uel repente auersus fugere, ne sacrilegi oris petulantię fauere uideatur, si manserit | uel auscultarit | et simul cum maledico ipso diuinam incurrat ultionem. Quod si murmurantis populi

patitur Deus, neque dum corripit corrigendos | neque dum punit obstinatos. apud se semper placidus est atque tranquillus, apud illos uero iratus et furens qui malum quod meruerunt patiuntur. Ita nos quam minimum perturbare debet iracundia, cum delinquentes punimus, sed mouere charitas, ut punitos disciplina nostra emendet | et a uitio reuocet ad uirtutem. Publici quoque iudicii pręsidem ab odio atque ira procul esse oportet dum iudicat.

charitas, ut punitos disciplina nostra emendet | et a uitio reuocet ad uirtutem. Publici quoque iudicii pręsidem ab odio atque ira procul esse oportet dum iudicat. Debet tamen meritas ab illis qui mali aliquid perpetrarunt, poenas exigere, siue ut ipsi corrigantur | siue ut alii reprimantur similis poenę metu, quam damnatos iuste perpeti uiderint. Equidem ita reor | inter iram et iustitiam

4   Hic liber excussus testis in orbe foret.
5   Tu miranda facis, facit hic ea publica cunctis,
6   Laude manet merito dignus uterque sua.
7   Nec minus ipse tuo debes, pie praesul, alumno,
8   Quam tibi Moeonides debet Achilles heros.

correxit Glavičić si congestum tanquam gryphi custodiamus? Ingentes domorum moles erigimus easque ac si perpetuo in eis habitaturi essemus auro et marmoribus incrustamus. Quid preciosa suppellex? Et aurum, quod ad captiuorum redemptionem habere debet Ecclesia, ne in hostium potestatem deueniat (ut de templo Domini Assyrios sustulisse refert Ambrosius), in sacro quid facit, si prophanantur templa, sacraria spoliantur, uirgines corrumpuntur, sanctuarium Dei polluitur, si sacratissimum Christi corpus sacrilega hostium manu de tabernaculis

eloquentiae studiosos, quibus summus honor habendus esset, nisi ratio pessundaretur. Atque ii potissimum lacerant eloquentiam, quibus deberet esse propria. Quorsum autem illud bonum bonum debet in multos diffundi. quaeritur, quod intra suos fines compressum, nulla ipsius facta propagatione uelut aura euanescit? Quid prodest multos annos Philosophiae impendisse insomnes terendo noctes, si eius fructum quam plurimi non sentiant? At qui

Crassus. Ciceronique, Cicero. quorum auctoritas multum ualet, credatur, quam rationi et ueritati: quae, teste Platone, Plato. dux omnium bonorum esse debet. Quippe praeter ea quae pulcherrima et magnificentissima ab unoquoque iudicantur, ut defendere amicos, regere consiliis senatum et populum, sententiam inter Principes dicere, bella componere, foedus ferire, amicitias iungere, et omnia non nisi maxima

discipulos conuersi: Quare — inquiunt — cum publicanis et peccatoribus manducat magister uester? Non uiderunt et hoc quidem inepte atque absurde obiici ei, quem fatentur esse magistrum. Magister quippe et cum peccatoribus uersari debet, ut eos monitis salutaribus ad poenitentiam reuocet, et cum iustis, ut doceat perseuerantia eis opus esse ad beatitudinis pręmia consequenda. Tam autem incongruę obiectioni ipse Dominus respondens ait: Non est opus ualentibus medicus, sed male habentibus.

ego laui pedes uestros, Dominus et Magister, et uos debetis alter alterius lauare pedes. Exemplum enim dedi uobis, ut, quemadmodum ego feci uobis, ita et uos faciatis. Humilitatem docet Magister humilis. Et, si Dominus non est dedignatus pedes lauare seruis, quanto minus debet pudere seruum, ut conserui lauet pedes? Et hoc esse puto, quod Apostolus pręcipit: Alter alterius onera portate, et sic adimplebitis legem Christi. Deponit autem Dominus uestimenta sua et iterum sumit, ut, quod uerbis prędicauerat, gestu designet. Dixerat

Qui testis es innocentię, quare consentis liuentium furori? Cur eum, in quo non inuenis causam, sustines interfici? Ego non inuenio — inquit — in eo causam. Responderunt ei Iudei: Nos legem habemus, et secundum legem debet mori, quia Filium Dei se fecit. Quid agitis, immanes belluę et omnis expertes rationis? Debet mori, qui mortuos ad uitam reuocat, qui cęcis uisum, surdis auditum, mutis loquellam et quacunque affectis ęgritudine restituit sanitatem; qui siccis pedibus super aquas

causam, sustines interfici? Ego non inuenio — inquit — in eo causam. Responderunt ei Iudei: Nos legem habemus, et secundum legem debet mori, quia Filium Dei se fecit. Quid agitis, immanes belluę et omnis expertes rationis? Debet mori, qui mortuos ad uitam reuocat, qui cęcis uisum, surdis auditum, mutis loquellam et quacunque affectis ęgritudine restituit sanitatem; qui siccis pedibus super aquas ambulat; qui quinque panibus quinque milia hominum satiat; quem natum angeli nunciant, pastores

nostris mortem pati uoluisti, eadem pietate suscipe poenitentes et gratiam facere dignare ante te humiliatis, fragilitatis humanę memor, quę nisi tua ope sustentetur, labatur et corruat necesse est. Sed iam redeat, unde digressa est, oratio! Mori debet — inquiunt — quia se Filium Dei fecit. O cęcam inuidorum mentem! Fatentur, quod se Filium Dei faceret, et falso eum id astruere existimant. Si Dei Filius est, cur ei non creditis? Si non est, cur Deum potius non accusatis, qui homini mendaciter sibi

eorum odio prophetatum fuit in Scripturis atque prędictum. Quęstio Dicet fortasse aliquis: Necesse fuit, ut facerent illud, quod diuinitus fuit pręuisum. Quod autem necesse est, ut fiat, facienti imputari non debet, sed cogenti. Cui respondebimus Dei pręscientiam non esse hominibus peccandi causam, sed homines, qui semper ex arbitrii libertate peccant, causam esse pręscientię atque ideo fuisse prędictum, quia futurum erat, non autem ideo factum, quia prędictum erat. Alioquin etiam

c ompulsus est ueluti reum condemnare. Igitur Barrabas homicida dimittitur, et Iesus, hominum Saluator, flagellis cęditur, spinis coronatur, purpura tegitur, arundine percutitur, necdum impiorum odium satiatur. Vno ore omnes exclamant: Crucifige, crucifige eum. Debet mori, quia se Filium Dei fecit. Hęc quidem in Euangelio; eadem nunc replicanda sunt in prophetis, ut, quę olim illi implenda prędicarunt, ea in ipso, qui crucifixus est, impleta esse constet. Quid est in Euangelio crucifige, crucifige nisi illud in

et quanquam illi te dominum uocent, honestiore nomine quam seruili appelles. Non pro te magis quam pro illis crucifixus est Christus. Et, si ipse, qui omnium est dominus, discipulos suos fratrum loco dilexit, pudeat seruum se supra se tollere, ut, quos sicut seipsum diligere debet, despectos pedibus conculcet. Non te igitur inflet generis claritudo, non collata publice potestas. Generosissimus potentissimusque omnium est ille, qui piscatorum pedes lauit. Dum hęc aguntur, interim — ut Euangelista ait — quidam de custodibus uenerunt in

frequentius contemplatur. Hoc nobis testatur Dauid ad Dominum dicens: Ignitum eloquium tuum uehementer, et servus tuus dilexit illud. Quod si accendat cor humanum sermo Christi, cum ab aliquo mortali doctore recitatur in ecclesia, quanto acrius accendisse putari debet ab ipso sermonis autore prolatus, Christo, Dei Filio, iam mortis uictore, iam a passibilitate mortalitateque alieno, iam humanitate in gloriam euecta et per diuinitatis, cui copulata est, uirtutem cunctis dominante? Ardebant igitur corda discipulorum et satiari nequibant

implent, sed exactoris. De quo dicitur: Mercenarius uidet lupum uenientem, et fugit. Qui autem Deum amant, hi et proximos diligunt. Propterea quidem gregem sibi commendatum et uerbo pascunt et exemplo mouent et opibus iuuant. Denique, si bonus fuerit, ut esse debet, bonus pastor ponit animam suam pro ouibus suis. *corr. ex Non Iterum ergo dicit Iesus Petro: Symon, diligis me? Ait illi: Etiam, Domine, tu scis, quia amo te. Dicit ei iterum: Pasce agnos meos.

eius pascendo ostentare amorem. Nisi et *corr. ex prouecte m ori pro confessione nominis eius paratus es, non perfecte amas. Ex toto enim corde, ex tota anima totisque uiribus Deum diligere iubemur. Chara est uita pręsens, sed charior esse debet uitę ęternę largitor. Talem in te amorem esse tunc probabis, cum pro eius confessione, qui pro omnibus crucifixus est, et ipse manus tuas extenderis in cruce. Extendes manus tuas — inquit — et alius te cinget, non zona, sed uinculis, et

Ideo etiam lex diuina iubet: Ne occidas! Hercules autem iste non modo se, antequam periturus esset, perididit, sed Lycam quoque puerum, ueneni, quod attulerat, ignarum, iratus interfecit. Cum ergo tam se ipsum quam alium a culpa alienum occidere peculiare sit, cui dubium esse debet illos, qui sic agunt, non ad cęlum migrare, sed ad inferos potius ruere, ęternis addictos suppliciis? Ex quo apparet non Deo placuisse Herculem tuum, sed Deum grauiter offendisse. Non ergo beatus, sed miser et infelix est reputandus. Restat nunc, ut illis de rebus disseramus, quas eum

clamidis Martinus pauperem seminudum operuerat, et Christum audit loquentem: Martinus adhuc catechumenus hac me ueste contexit . Nemo igitur dubitet, quicquid alienę impartierit egestati, id se Christo Domino, cui omnia debet, se impartiisse. Plus, quam dici queat, expauescenda sunt, quę sequuntur, nec sine multa animi anxietate explicanda. Tunc dicet , inquit , et his, qui a sinistris

filio, cuius aetas alienae tutellę quam regno aptior erat, quod eiusdem linguae esset, antelato? At profanis duntaxat exemplis ista agimus, quasi eorum, qui religioni addicti sunt, consuetudine, apud quos uidelicet ad obtinenda sacerdotia nihil quemquam praeter uirtutis ornamenta iuuare debet, nostram sententiam tueri nequeam? Num aliquod nostis, uiri Hungari, sacerdotum collegium, cui eiusdem ordinis ac nationis homo non praesit? Taceo ipsam sedem apostolicam urbemque Romam, commune

, appellamur. Et certe quisque uicinorum regum in petitione regni praeteritus iustam belli causam pretendet, eo quod nemo illorum non ad se aeque ius regni Hungarici pertinere arbitrabitur, si illud quisquam extra solum Hungariae natus nostris suffragiis, quod et fieri debet, et procul dubio futurum est, assecutus fuerit. Quis enim est, qui in Matthiae Chuniadis locum iure propinquitatis rex eligi debeat, quando ille, praeterquam quod nouus homo extiterit, nec permissu Hungarici senatus, sed ui et armis regnum adeptus fuerit, non modo nullum ex sese

arbitrii est uobis regem designare, prudentiae uero quam optimum deligere ad regnum. Nemo enim est uicinorum regum, qui id frustra per se adipisci non speret, quod uidelicet pro magnitudine imperii uestri non nisi suffragiis uestris et acquiri potest, et dari debet. Nempe hae sunt Hungarici regni uires, ut circumiectae nationes magis cogitent quemadmodum Hungaros offitio demereantur, quam ut quicquam noui consilii in eos audeant inire. Quum igitur nulla externa ui ius regis cooptandi uobis imminui possit, nemo est qui

acie instructa signa canere collemque subire, quem factio aduersa insederat, ac hostem inuadere iubet, clamitans aequum esse Hungaros pro sacro diademate, quod non priuatus quispiam ui detinere, uerum in senatus potestate more maiorum esse debet, pro thesauris publicis, quos ut Matthias congereret maximos, regnum et communem patriam crebris, ac iisdem asperrimis exactionibus pene spoliauit, acriter pugnare, nec ullo pacto sinere pueri inductores ac reipublicae hostes impunitos abire; omni poena dignos

quum fortuna mutatur, ab amicis, ac magna ex parte Matthiae Coruini beneficiariis, auaritia fidem uincente. Ferunt enim Coruinos non tam metu, quippe numero aduersae parti longe praestiterant, quam rapiendi cupiditate terga uertisse. Nec mirum cuiquam uideri debet eo quod inestimabilis fere regis Matthiae suppellex ita perierit. Etenim iusto Dei iudicio, quae inique parantur, male etiam amitti solent. Nam quamuis hic princeps multis animi dotibus, ut supra docuimus, fuerit illustris, non

Hungariae possessio tibi competat, et ita fortuna tua tulit, quae te ad imperium natum sicut Boemis puerum quondam praeposuit, ita nunc clarissimi uiri Matthiae Chugniadis successorem fecit. Itaque Deum precamur, cuius nutu ac uoluntate imperia parari nulli dubium esse debet, ut tibi ea fortuna in administrando regno semper adsit, quae in te designando affulsit. Superuacaneum est, rex Vuladislaue, te hoc imperium initurum ad iustitiam hortari ― sine qua profecto qui regnant, eos falso regium nomen usurpare certum est ― quandoquidem uniuerso prope

matrimonium - et cuius Matthiam quoque, plane feliciorem regem quam maritum, ut fama est, poenituit ― aut fidem tuam, qua quidem gens Casimirorum maxime illustris est, temere obstringas te id facturum recipiendo, quod ei praesertim ob sterilitatem merito abs te negari debet: ut caeteras huius repulsae causas subticeam, quas quidem et dicere pudet, et uxorem ducturum prorsus nosse expedit, ne scilicet ea affirmare uidear, quae non minus suspitionis quam ueritatis in se habere possunt. Hoc demum, quo et coeptum amici officium absoluam, et mandato Hungarorum

te a Beatrice Matthiae uxore de coniugio interpellari. Forsan etiam tuus animus aliqua ex parte eius promissis occupatus est. Illa enim foemina nihil pensi habet, quid tua, uel reipublicae intersit, dummodo, quod concupiuit, assequatur. At sicut ipsi curae est coniugii uoluptas, ita tibi debet esse prolis suscipiendae, successorisque ex te geniti relinquendi. Atque ne cultor quidem terrae non stultus operam sterili adhibet solo, uerum illum agrum quisque colit, ex quo fructus sperandi sunt. Non ingratam regi hanc uocem fuisse ferunt. Ratusque, ut erat,

profecto ob id ipsum etiam Vuladislauus superior est, utpote qui non a plebe, sed a principibus rex est appellatus. Nec modo appellatus, sed etiam accersitus atque in regiam deductus, et iam insignibus regiis, magno omnium fauore sumptis, in solio collocatus. Qua propter te non debet fugere Hungaris iam non esse integrum, uel si uellent, regis diademate insigniti, imperium abrogare. Quum igitur causa iure gentium, quia minor natu es, opibus praeterea, ac caeteris belli instrumentis fratre inferior sis, patere, quaeso, nunc praecibus uinci, dum ultro petimus

nullo fortunae impulsu dimoueri. Itaque, inquit, si Maximilianus rebus suis consultum uelit esse, dum licet, citra pugnae periculum repetat domum suam, nec asperos leones iniuriis lacessat; quos mox plane uisurus est ira concitos per medias Alemanorum rapi caedes. Neque enim putare debet Hungarorum uirtutem una cum Matthia Chugniade ad inferos ablatam esse. Validis relictis praesidiis Maximilianus in Austriam hybernatum reuertitur; Nouae Vrbis arx ei deditur; Hungaria mutuis

regno ditissimo, quod nobis, ut dixi, a Deo destinatum est, pro gloria et fama, qua quidem uiri fortes immortales efficiuntur, pro uita denique et libertate pugnandum sit, multitudo hostium magna ex parte ex agricultoribus militiae ignaris confecta, terrorem uobis incutere non debet. Nam saepe parua manus, cui, ut nobis, aut uincendum, aut moriendum fuit, ingentem exercitum necessitate animum suggerente fudit. Neque enim satis honeste, neque tuto etiam hinc abire licet non tentata pugnae

utilitatis ita flagrat, ut nullum bellum pro ea, nullos labores, nulla pericula, nec ipsam denique famae ac gloriae iacturam, quam sane quisque generosus animus omnibus externis bonis anteponit, subire recuset, modo id patriae expediat, atque honestas, quae omnibus rebus praeferri debet, suadeat. Non enim in Hungariam uenit, quo fortunis regni abutens uoluptati tantum, aut propriis commodis indulgeret, sed potius, uti nihil sibi seorsum quęrens omnia in medium ad communemque conferret utilitatem. Id enim est et regem esse, et imperium recte administrare.

nedum congressum perhorrescens? Verum enim uero, uiri Hungari, eminens regum fortuna est, atque in excelso sita, omniaque illorum facta illustria sunt, quae scilicet ueluti in aedito quodam posita scopulo nequeunt occultari. Vnde non modo nihil a regibus proficisci debet, quod nomini eorum ullam notam sit iniecturum, sed quod ne suspitionem quidem criminis sit daturum, propterea quod siue hominum malignitate, siue naturae uitio id eueniat, multo minus conspicuum est, quod a principibus uiris recte, honeste, et cum uirtute agitur, quam

gener, aduocatis clam domum suam e Rhacusano senatu potioribus et qui Demiani tyrannidem molestius ferebant, accusat socerum iniustitiae, quod scilicet ui patriae illata ciues suos oppressisset, et cum quibus aequo iure uiuere debet, his dominaretur, profiteturque principem se fore libertatis recuperandae. Vbi Benessam soceri tyrannidem auersantem animaduertunt qui huic concioni interfuerant, fidesque

celeriter admouet, ui cuius lapidea pila, terribili fragore excussa, Turcae frontem percussit, quem simul ac disiecto cerebro iacentem sui conspexere, statim fugam arripiunt. Itaque nostri, tametsi metu Turcicae perfidiae ad fraudem (quae procul a Christiano homine esse debet) neccessario confugerint, haud ulla librandi arte, omnibus culturae duntaxat agrorum illis in locis deditis, sed Dei clementia certissimo ictu destinatum hominem excipientes periculum euasere, propterea quod diuina ope protectis nihil non uel summis in periculis tutum.

adsit pro regis sui et Turcaici nominis gloria labores et pericula, ut uiros decet, subeundi, quandoquidem innumerae pene Christianorum regiones Turcaicis armis adhuc intactae ante oculos expositae iacent, unde sane non minus splendoris quam fructus reportari posse nulli dubium esse debet. Cognoscant non solum Poloni, sed etiam caeterae nationes, Bazethem uiris fortissimis abundare. Vicina est nobis Hungaria, ei contigui sunt Alemani, nec procul abest Italia, sicut armis militiae dissuetudine prope nuda, atque admodum imbellis, ita opibus ob terrae felicitatem et

sane mihi Dei munere nasci contigit, ueram esse existimo, Machomethi nunquam detraxi ― nec ab his profecto accusor, quibus fides merito habenda est, precor ne mihi alia res, quam cuius reus sum apud uos inuidiae sit. Nemo enim nisi eius sceleris, quod commisit, cuiusue conuictus est damnari debet. Et profecto caeteri mortales externa bona magni faciunt. Nos Christiani, quae humana bona dicuntur, magis neccessaria hominibus quam magna esse ducimus. Vnde felicitatis humanae non adeo ignarus sum, ut proposito uitae periculo malim fortunae bona quam propriam amplecti salutem. Si

fines, tamen sicuti Italia haud longo Hadriatici maris interuallo ab Illyrico et caeteris regionibus, quarum praecipue euenta literis mandamus, dirimitur, ita nec remotior a proposito digressio uideri debet, si praesentium rerum ordine admonitus duorum Italiae principum, Alfonsi Secundi Neapolitani regis, et Lodouici Sforciae Mauri, qui aliquot annis Mediolanense administrauit imperium, horrendos ac miserabiles casus, tragoediaque quam historia digniores institutis inseruero

atque eo ritu uita functis parentare. Caeterum siue ad terrorem hostibus incutiendum, siue perinde ac sacro quodam, quod quidem uerius sacrilegium appellandum est, illa immanitate Turcae utantur, procul tamen a uiris fortibus, ubi praelio defuncti sunt, huiusmodi crudelitas abesse debet. Nam quemadmodum armatum hostem in praelio occidere decorum est, ita uictos excarnificari feritatis omnem immanitatem excedentis. Sed nec ualde miror Bazethem, patriis sacris deditissimum, consuetudini ac religioni, quibus sane reges etiam parent, cessisse, quandoquidem ad studia

etiam si aliter illi cordi esset, propterea quod hac in re utpote, quae ad communem utilitatem et gloriam spectat, non quod patri libet faciundum, sed publicum emolumentum et salus quaerenda, quamquam pater, si uere regno consulendum cupit, uoluntatem iudicio dissonam habere non debet, sed animi libidinem saluti publicae subicere. Putat enim regno sibi esse abeundum, quo magis idoneus in imperium sufficiatur. Sed quid refert, dimoto sene aegroto, iuueni in umbra et ocio educato, atque ob id ignauo, imperium, et ipsum tot annorum pace languidum, incumbat?

fugiunt in Gessur; quę interpretatur applicans lumen. Hęc est Lex, quę rite intelligentibus applicat lumen ueritatis, non intelligentibus tenebras erroris. Tunc ergo Iudei fugerunt in Gessur, quum nihil spiritaliter intelligentes clamabant: Legem habemus, et secundum legem nostram debet mori.

Ioab, qui dicitur inimicus, blanditur Absaloni, id est Iudeos per blandimenta decipit et eos per mulierem Thecuitem cum Christo reconciliare nititur: per somnia terrens uxorem Pilati, ita ut illa suaderet marito dimittere Christum.

147r 147v cf. filios enutrivi et exaltavi ipsi autem spreverunt me Is 1,2 cf. si ergo me quaeritis sinite hos abire Io 18,8 nos legem habemus et secundum legem debet mori Io 19,7

Absalon deinde regnum auferre nititur Dauidi patri. Quia Iudei de Christo dixerunt: Nolumus hunc regnare super nos,51 et: Qui se regem facit, contradicit Cęsari. Absalon abutitur concubinis patris, hoc est Iudei

Coniunx ducis Vrbini. illustri Mantue principis filia, quid aliud referam, nisi quod pudicitia et omnis sanctitas sibi cedit, ducique clarissimo tuo illustri parenti Francisco Marie, summo quippe duci, et cui ex eo plurimum debet etas nostra quod habemus quem possumus cum priscis illis Cesaribus magnitudine rerum gestarum in Italia comparare, Laudes et gesta Francisce Marie Vrbini ducis. hic adhuc prima lanugine tinctus adeo floruit consilio rerum

Encomium Thomae Nigro alias episcopi Scardonensis et Traguriensis in Vigilias magistri Vincentii Priboeuii Pharensis ordinis praedicatorum.
Quantum Hieronymo, tantum tibi Dalmata debet,
Vincenti, Pharii stella serena soli.
Ille decus nostrum, nostrae tu gloria gentis,
Quam merito cunctis gentibus anteferas.
Hic calet innumeras linguas moresque uetustos,

in Historia Bohemorum. (122) de hostibus parte uictoriae et atrocia passim cruentaque cum Turcis Slauorum frequentia certamina, ut ne uillulam quoque aliquam Turce ualleant a Slauis incruento Marte aufferre. Quamobrem nulli mirum uideri debet tanti uiros Slauorum generis a Principe Turcarum duci, Princeps Turcarum magni ducit Slauos. ut fere omnes sui exercitus praefectos ex eis statuat phalangemque uiginti millium fere uirorum ad suae salutis tutelam ex Thracibus ac Macedonibus Illyriisque decernat.

ardescit hiantum,
15.364  Fige cruci, iam fige, nefasque execrat, atillis
15.365  Praeses ait, iustu uos huc configite, causa
15.366  Nulla mihi, satis hoc examine constitit insons.
15.367  Illi tela uomunt, ore et iaculantur acerbo,
15.368  Debet lege mori, quia cum mortalia gestet
15.369  Membra, deum sese lingua iactauit inani.
15.370  At uerax hic lege deus, rexque esse probatur,
15.371  Vae tibi quae atroces dabis o gens impia poenas.
15.372  Lazarus hac superas lingna reuocatus in

difficilimis temporibus subiisse. Me in his, quae suscepi, ab eo rebus omnibus adiuvari, qui causas publicas tocius Christiane reipublice et maxime horum finium, qui reliquam Christianitatem tuentur, tueri etiam ex professo debet. Vestra Sanctitas, et hoc, quod nunc ab ea pro isto amico meo peto, et, si quid in posterum in me conferre voluerit (in quo ego tamen non ero importunus), nihil supplico, conferat in me, unquam causa mea privata, sed causa publica

respublica potens diu uel externorum bellorum uel domesticarum seditionum fuit immunis? haud quiescit unquam genus humanum, nec statu, quem fors obtulerit, contentum est. Quippe natura mortalium in hoc praua dici et existimari debet, quod in suo quisque negotio hebetior semper nouas res molitur, sperans, si conditionem fortunae mutauerit, successus meliores adepturum. Proinde bis duntaxat a Romanis in tot aetatibus in tanta annorum reuolutione

constat eos ab hoste, ad quem reprimendum missi fuerant, non prius redire potuisse, quam fuerit tota acies nostra in fugam conversa, capto etiam uno ex eis et eodem in loco liberato. Quo molestiore animo ferendum censeo, quod ausus sit quidam oratione etiam de hoc publicata, si oratio illa vocari debet, nostros sui regis desertores falso vocare. An deseruisse regem sint censendi, qui omnia illi officia bonorum ac fidelissimorum subditorum praebuerunt, qui omnes fere in eodem, in quo rex iacuit, campo iacuerunt testati morte etiam, quam fidi suo regi, quam amantes patriae fuerunt? Sed idem

externo milite, qui nisi cito veniat, afferet magnam tarditatem rebus suae Mtis. Quare Dtioni. vrae. mgcae. ita agendum est, ut, si res dni. mei salvas esse vult, tunc urgeat illas copias, ut accelerent, quarum numerus debet esse, ut aliis literis meis scripsi, duo milia equites Poloni boni, quingenti pedites. Item per dnum. Lanczkoronski ducendi quingenti sagittarii Lithwani sicut sibi scripsit dnus. Jaroslaus Laski, et mille vel duo milia Tartari

de causis Romano Pontifici irascitur, tamen hoc exitu uictoriae minime delectatur. Neque enim obscurum est, eum natura ad clementiam moderationemque duci, et a crudelitate abhorrere. Et cum maiores suos nomen ac titulum Imperii in hanc nationem a seruata urbe Roma intulisse uideat, dubitari non debet, quin in illorum intuens exempla, intelligat omnes Imperii opes ac uires ad huius urbis salutem, defensionemque maxime conuertendas esse, et ab illa uim atque uastitatem depellendam. Quam multos numerare potest, cum imagines auitas aspexerit, qui turbulentissimis tempestatibus urbem Romam

dolere, tum impendentium malorum metu, perturbari. Roma patriae honoribus colenda. Etenim cum coli patriae honoribus ab omnibus debuerit, tamen a nobis maxime, qui lingua ciuitatis utimur, quique plura quam uulgus, beneficia ab illa accepimus, id fieri debet. Ius nobis cum uulgo commune est, studia optimarum artium non sunt communia, quae longe antecellunt aliis omnibus humanis rebus. Vos igitur uere Quirites, quoties tam funestam luctuosamque patriae direptionem recordamini, expendite quae a uobis officia tali tempore requirantur. Bona uulgi

bonorum, cum quibus ista soleo interdum mussitare, sententia partem cędere volentes, quam ut totum nolentibus et invitis eripiatur. Quod Hungaria dogma Lutheri nondum palam recęperit, Vestra Sanctitas et Sedes Apostolica nulli hoc debet, nisi nostro Serenissimo Principi et eius modestiae et bonitati, qui licet a Sede Apostolica repudiatus et ab ea indignissime habitus, dat tamen omnem operam, ne quid in regno suo innovetur, sed et ipse concilium suspirat. Vereor et

Vestra Sanctitas commemorat, non nego esse optimas et validissimas, sed nihil a nobis adduci potest tam firmum et solidum, cui illi evangelio et divi Pauli scriptis non occurrant. Pro concilio autem quantum instent et elaborent, nemini debet esse magis cognitum, quam Vestre Sanctitati. Non defuerunt nec desunt, qui hic quoque vehementer urgeant hunc regem, dominum meum clementissimum, ut, si alii principes cessant, ipse saltem in regno ac dicione sua hanc rem discuti

1.251  "Insuper et Legem, modo quam contemnitis, ipse
1.252  Non Moses statuit? Quid me ergo perdere vultis?
1.253  Ille magis uobis culpandus, si modo debet
1.254  Culpari, factum qui damnat Lege scelestum.
1.255  Quin etiam uestrum cum seruet Sabbata nemo
1.256  Si circumcidi carnis pręputia poscant:

Quin quanta potentia summi
2.855  Est proles mensura Dei! Infinita potestas
2.856  Manca foret, si par sibi non subsisteret alter:
2.857  Cuncta resoluuntur sed quo, res unica debet.
2.858  Sic res una Deus, sed res non sola probatur:
2.859  Cumque alia excedat, nec par sibi repperit usquam
2.860  Quo mensus

Dei iccirco manat pax illa secundo,
2.873  In qua complacuit sine tempore Filius olli.
2.874  Quantus et ipse Pater, quantusque est Filius, esse
2.875  Tantus debet amor, qui tali prodiit ortu.
2.876  Quantumque huic adimis, subito subducitur illud
2.877  De bonitate Patris uel de propagine Nati.
2.878  Si non aequalis, sin ipso haud

Atque ita cuncta modo accitę sunt carnis, et ipsam
3.828  Collocat hic, panem quod scilicet ante locabat.
3.829  Sed natura locum, substantia quatenus, illi
3.830  Non debet, simili ni mole extenta fuisset,
3.831  Qualis materię demanat origine prima
3.832  Non circumscriptę ex sese iam limite certo.
3.833  Terminus huic passim circum nam

6-7 illi mox talia reddit Iesus:
4.323  "Ipse humana Pater multum beat indiga solus:
4.324  Huc studium atque omnis contendere uestra uoluntas
4.325  Debet", ait, "duce me liceat quo pergere tuto
4.326  Et uera tenebras sub luce repellere; namque
4.327  Ipsum ego sum Verum, Vita insuper, ac Via certa,

dicto errantes incessere saltem.
6.121  Continuo hic nobis haud esset cęde petendus,
6.122  Sed potius, culpam quicunque redarguit autor,
6.123  Audiri debet, quo, si quid forte repręhensum
6.124  Iure fuit, fuit]

e marg. pro Hęc Christus contra cui reddit mollia uerba Christus contra tunc reddit mollia dicta:
6.217  "Omnis abesse loco pręsenti iniuria debet,
6.218  Vltor ubi pręsit, qui sontum crimina punit,
6.219  Atque ubi teste mihi te nil impune fuisset.
6.220  Nulla iccirco tibi

7.802  Summum id namque bonum nil usquam ubi restat hiulcum,
7.803  Vltimus hic rerum finis fructusque laborum.
7.804  Quo ni pertingat, iam dici nemo beatus
7.805  Debet, si caueas, ne te sententia fallat
7.806  Frustra pertuso labentia uase legentem.
7.807  Hic error multos olim per inania ducit,
7.808  Nec, qui fortuna tantummodo prępete

8.121  Ecce foras cum ad solium processit Iesus
8.122  Exutus trabea proprioque recinctus amictu.
8.123  Stabat, quo moris, quoties sententia ferri
8.124  Debet, pręfectus, mox mox iussa] e marg. pro iussitque

add. e marg. secus audita, ut fertur, de uoce mariti
9.667  Stat grauis interdum perdix, non illa tumenti
9.668  Ventre ulli Veneri debet, pleręque uolucres
9.669  Nec non concipiunt utero utero. . . fętum]

peti, quot nos infesta lacessunt,
237  Ut bona parta suo tandem sudore, teneret.
238  Sic ut quodque quidem factum, nil rectius illo est.
239  Inde igitur mens torqueri non anxia debet,
240  Ex quo stat iustis certus tibi legibus ordo.
241  Ast aequo, quodcunque dies dat, pectore ferre.
242  Ille quidem, ut decuit, vixit, dum vita manebat,

imbuerentur, hac de causa huiusmodi artium praeceptores honestissimis propositis praemiis, celebratissimos accersere undique consueuistis, rati illam Diogenis sententiam uerissimam esse, qui terram nihil grauius sustinere quam hominem disciplina carentem asseruit. Nemini igitur mirum uideri debet, dum his artibus atque institutis liberis uestris quasi per manus administrandam regendamque Rem publicam Vestram traditis, si eam securam a uariantis fortunae impetu insignemque perpetuis temporibus apud omnes gentes ac memorabilem constituatis. Quid enim ab animis luxu atque desidia

distantius dici possit, quoad superero, retinere decreverim. Quod si te dubitare crederem, pluribus argumentis declararem, sed ea nihil aliud essent quam verborum multiplicatio. At demus hoc locorum intervallis, quibus sejungimur, demus necessitudini nostrae, quae in otio, si vera est, esse non debet, et postquam praesente consuetudine frui nequimus, nihil superfluum, neque ab amicitia nostra alienum faciemus, si majore blandientium verborum copia voluntates nostras confirmabimus. Hoc tu certe proximis litteris tuis, tum amoris tum fidei erga me tuae plenis, egregie praestitisti, hoc ipse

vehementer fuissem offensus si jam ad injurias non obduruissem. His enim amarulenter me proscindis praeter naturam et consuetudinem tuam ac etiam praeter meritum meum, nisi fortasse veritas coepit apud vos molesta esse. Mirum non debet videri si in hac fortuna repetii ab amico quod meum putavi atque is non tam idcirco excandescere debuit quam amicum vel de suo juvare. De regia majestate nihil scribam. Vereor enim ne optimis etiam laedatur. Alterae meliores fuerunt

sincere venisses ad petendam pacem, nonne dominus tuus respondisset ad ea, que Imperator illi ter significavit de reddendis illis quatuor civitatibus? Que nisi reddantur, pax nulla esse potest. Quid est quod nunc denuo Budam petit, de qua unum lapidem sperare non debet? Dixi, me nescivisse quicquam de his. Quommodo, inquit, nescivisti? [Que respondit Tranquillus] Unde, inquam, scirem, si Regia M.tas mihi non dixit? Quod si fuerunt ista significata serenissimo regi meo de reddendis quatuor

mihi non dixit? Quod si fuerunt ista significata serenissimo regi meo de reddendis quatuor civitatibus, tamen Regia M.tas adhuc sperat, se impetrare posse, tantam animi magnitudinem et liberalitatem esse, intelligit, in vestro imperatore. Nec illud debet vos offendere, quod christiani principes et status Imperii decreverint, et nunc in eo sint, ut Budam recuperent ac defendant. Nullo enim modo patientur, Hungariam, que illis pro muro fuit, avelli a reliquo corpore chrstianitatis; mallet serenissimus dominus meus

consortia, amicorum convictus et consuetudines, contubernia, sodalitatesque mecum recolam, quibuscum in ista urbe Veneta summa voluptate studiorum litterariorum juventutem excolebam. Quod quam verum sit, tam tibi mirandum videri minime debet. Quandoquidem ut plantae et semina, quod Cyrus ad suos Persas campestres olim sedes peroptantes, fertur dixisse: sic et hominum mores ac ingenia regionum similitudinem trahunt. Verum nec has ob res, Tui me, meum suavium, oblivisci

sapientiae: nec diu post rediit pristinus color et sanguis et animi firmitas: Nihil sane inquam hic esse peccatum video praeclarum prorsus atque diuinum opus summis animi atque ingenii viribus aggrediendo in comparanda sapientia, quam vnusquisque sanae mentis expetere debet. Verum adhibenda fuit moderatio, habendaque ratio corporis, cuius fulturis ipse quoque animus sustentatur. Vix reperies vllam festinationem maturuisse, nullaque scientia, vel tenuium disciplinarum addiscitur citra laborem et sudorem, longissimaque spacia temporis. Quid dicendum de sapientia,

At nos inquam curabimus illum eximi, si patieris medicamenta salubria. Quidni patiar inquit? neque eo dementiae perueni, vt abhorream a sanis consiliis. Cognitio inquam veritatis omnium sententia mea, iucundissima est, ac eam quiuis indagare debet, qui anhelat accedere ad cognitionem dei, quandoquidem ipse deus veritas immutabilis ac sempiterna est. Hic ille, haerendum adhuc nonnihil circa propositam questionem. Etenim dum considero conditionem hominis, quibus legibus natus sit, vita quam fugaci atque caduca, doleo

volutet; non potest non videre. Cui furori suo, ut occurratur, et praesidia contra eius impetm contrahantur, Illustrissima Magnificentia vestra, pro suo et prosapiae suae clarissimae, ac potentissimae officio, et erga Rempublicam amore, id negocium suscipere, totis viribus in eam rem imcumbere debet; ne hosti, inermes et omni praesidio nudi tradamur. Sunt tibi opes amplissimae: est authoritas, et tua virtute insigni, et maiorum tuorum in hoc regnum difficillimis temporibus, maximis meritis comparata; qua nemo est in hoc regno, qui non movetur. Totus ordo equestris te sequetur: quidquid

Rerumpublicarum consistit et viget. Et propterea intestinum malum, intestinus morbus, et intestina pernicies civitatum appellatur: foras progressa, civitateque relicta, vires amitit. Hoc igitur malum ut a visceribus regni huius amoveatur, prima et praecipua tibi Illustrissime Comes cura esse debet: discordia sublata, odiis domesticis sepultis, et loco eorum, amore, consensu, et rerum magnarum parente concordia, constitutus; omnia quae ad regni et salutem, et dignitatem, aut conservandam, aut augendam pertineant, facile nobis suppetent: et quae parva sunt, concordia magna faciet; quae

Regis authoritatem secutum fuerit, consiliaque sua cum consiliis eius, coniunxerit. Quod cum ita sit, ne nos ipsi, nostras vires debilitemus: ne hostis animum adversus nos erigamus: ne portas ei aperiamus; Ilustrissima Magnificentia vestra pro suo officio, et Gorcanae damiliae dignitate providere debet: quod equidem uno hoc facto efficies, si discordiam ordinum, et privatim, et publice sustuleris; si concordes, et consentientes authoritate tua reddideris, ac ut praesidiis Rempublicam firment persuaseris: si te, si operam tuam, consilia tua, opes tuas, regiis opibus, consiliis,

virtute regnum hoc ex parvis initiis in istam amplitudinem crevit; ut eorum vestigiis insistentes, memoriam sui nominis non dicam ab oblivione vindicarent, sed propagatam egregiis factis in posteros commendarent aeternitati: admonerem charitatis patriae, quae vincit omnes alias charitates, nec debet apud gratos ea quicquam esse antiquius: cohortarer ad eius propugnationem: incitarem eorum animos, ut concurrerent alacres ad flammam communis incendii restinguendam: rogarem, ut in perpetuum dignitati consulerent, libertatemque tuerentur; qua amissa, omnes reliquae iucunditates intereunt:

magno quoque argumento est, non degenerasse vestros nobiles a maioribus; quum communi gentis decreto Polonis interdictum fit in universum, bellis externis, ut praesentes patriae opitulentur, si quando continget eam laborare urgerique ab hoste, cuius salus quibuslibet aliis rationibus anteferri debet: multi tamen ex nobilitate, non ferentes ignari otii longiora taedia, clam se domo subducunt: ac ubi senserint moveri arma, licet longissime absint, eo convolant, ut aliquo memorabili facinore nomen suum reddant illustrius. His ego de causis alloquendam nobilitatem universam non iudicavi,

mitissimique regis excelsas virtutes, animumque gerentis adversus cupiditates, et fortunae blandimenta semper invictum; et dedisse vobis clarissimas victorias de hostibus, et hanc diuturni otii peperisse huic regno tranquilitatem. Quod quidem vobis non magis fructu, quam recordatione iucundum esse debet. Quum enim terrae mariaque per hos annos armis streperent, quum arderent bello in Europa regna omnia, quum furor Martius ubique grassaretur, sola Polonia secura bellorum profunda pace fruebatur. Sed quoniam rerum humanarum aliquis finis est, ac mortalium vitam natura terminis

regnum neque seditionibus agitari, neque vexari hostium incursionibus, sed omnia quieta esse domi et foris; quid repente accidit mali, quod te peregrinum offendat, ut tantopere sollicitus esse videare de aliena republica? Ut primum autem ad illud respondeam, quod de alienigena obiicitur; non debet quenquam offendere, si quis vel ab extremis terrae partibus quippiam animo iuvandi res vestras in memoriam vobis revocet: magis habenda est illi gratia, quod voluit prodesse. Nam in vestra situm est potestate, admonitionem eius vel sequi, vel non admittere. Tametsi consilia quidem non perinde

tempore orationis ascendens, uoce alta, digitis in aures insertis, haec uerba ter repetit ALLAH HECHBER, id est, Deus uerus unus. Audito clamore conueniunt in templum nobiles et ociosi, tantum deuotioni astricti. Deinde praedictus Sacerdos descendens orat cum illis, idque ex officio facere debet quinquies inter diem et noctem. Quicunque uero ueniunt ad orationem, debent abluere manus, pedes, et pudibunda, postremo ter spargunt aquam super capita, recitando haec uerba, ELHEMDV LILLAHI, id est, gloria Deo meo. Deinde, exutis calciamentis

separatim tamen instituunt: masculi masculos, et foeminae foeminas, Astronomiam, Philosophiam, Artem poeticam. Inter discendum clara uoce clamantes ad latus corpora mouent. Musicam non norunt artificialem, sed fingunt carmina ad praescriptas regulas, quae ita se habent: Quodlibet carmen undecim debet complecti syllabis. Placuit itaque exempli gratia haec pauca inserere. CARMINA AB IPSIS BETHLER dicta.

Birichen bes on eiledum derdumi

nostris. DE IVSTITIA APVD ciues. IVdicem omnes habent eundem, tam Christiani, quam Turcae: ex MVSLVMANIS tamen unum electum, qui ex aequo omnibus ius ministrare tenetur. Si quis occidit, ipse quoque mortem subire debet. Si quis furatur, aut uiolenter rapiat, suspenditur: Vt contigit IENITZERO cuidam, qui mulierculae cuiusdam portantis in forum uenale lac ebiberat, non soluendo precium, cum accusatus coram Iudice negaret factum, pedibus sursum suspensus, chordaque per medium ligatus, lac statim euomuit,

Ant. Wranc.
1.1  Quod vos heroes seros producit ad annos,
1.2   Quod numerat vestras Oppolitanus opes,
1.3  Non hoc non illi debetis, at inclyta debet
1.4   Posteritas vestro non caritura animo. Mich. Wranc.
2.1  Nasutos fugias, libelle,

3.6.155  Nec tibi sit tanti quanuis carissima coniux,
3.6.156  Quique tenax imis ossibus haeret Amor,
3.6.157  Immemor ipse tui videaris ut esse decoris,
3.6.158  Debet enim magnis cedere cura minor.
3.6.159  Illa quidem summo (sit phas mihi credere) coelo
3.6.160   Seu quaecumque piis manibus ora datur;
3.6.161  Te te hora ex illa miseratur

indignum nobis? Ille inquit: inspice assidue in tuam gloriam, et excellentiam dignitatis tuae, ut ita consentanea illis et loqui et cogitare studeas, ex hac animi sententia: Quia omnes quibus tu imperas, de te cogitent et loquantur. Nam nihil prorsus in te debet esse simulatum et fictum: quemadmodum neque personam illam quam sustines, fingere et simulare potes. Hoc alii in te cernentes omnes, similiter studebunt agere. verum tu nihil simulas, neque es rex personatus: sed praestas regem verum, ex gratia Dei, qui

ea vero quae sub feminae genere comprehenduntur, maribus attribuit. quae autem neutrius sunt generis, ita his connectit, ut tota naturalis illa coaptatio et consecutio divagetur. Nominum et participiorum casus ab eo quod significare debet, ad id quod est significatum; et contra, quod est significatum, ad significans transfert. In coniunctivis autem ac praepositivis particulis, iis praesertim quae vocabulorum vires distinguunt, poetica prorsus utitur licentia. Plurimas etiam in eo

non apparet, neque cognoscitur an ad unum eundemque haec duo verba, τυχών et ὑπονοήσας, sint referenda. Quodsi τυχών ad eum referri debet qui, re bene gesta, quod speraverat, est consecutus; illud autem ὑπονοήσας de eo dici vult qui rem nondum effectam ante praesenserit: res adhuc peius habebit. purus autem, atque undique conspicuus horum

Hoc est; Siquod fiebat ad firmandam amicitiam iusiurandum . Illud autem ἴσχυον quod cum αὐτίκα coniungi debet, per hyperbaton dictum est. hoc enim vult significare ἐν τῷ παραυτίκα ἴσχυον hoc est; interim valebat . Illud autem,

quam quidem rationem cum mediocriter ac parce adhibet, ita se admirabilem praestat, ut nemo cum eo conferri posse videatur: cum vero eam inepte et ad satietatem usque assumit, ut ne temporis quidem rationem ducat, tum vero reprehensione carere non debet. Equidem neque squalidam et incomptam, aut rudem in historia tractanda orationem probo; sed talem, quae poeticum quiddam habeat, neque vero omnino sit poetica, sed tamen paullo extra communem usum evagetur. nihil enim est molestius,

impios reges probarent ut propterea multis modis male accepti et excarnificati vitam amiserint. Ex quorum tamen sanctis praedicationibus, postquam invidia decessit, omnis aetas uberes fructus legit. Illud autem dignum admiratione videri debet quod maluerunt interfici quam non parere Deo. Revera frugi mancipia dominorum voluntatem alacriter perficiunt, servos torpentes et rebelles nequicquam ad bonam frugem excitaveris. Atque ista fex hominum, quod execrabilius est,

orationi spiritum Dei virtutem abundius suppeditavisse, praesertim de communibus commodis anxii, atque ad gloriam Dei cogitantis. Nam illo haeret aqua quod malevoli obiiciunt usurpantes illam pervulgatam sententiam: Omni vitio carere debet qui paratus est in alium dicere. Nesciunt hoc ad eos pertinere qui impotentes, ira odioque flagrantes prorumpunt ad convicia more muliercularum, non autem accusari eos qui nulla privata causa, sed ut

Fama, mirandis revocare certas,
Jane, tabellis.
Tu tuum nomen, decus, atque laudes
Porrigis, primo radios ab ortu
Qua vehit Phaebus celeri rotatu ad
Littora Calpes.
Et tibi debet studiosa summum
Turba quaesituum meritis favorem:
Quam manu docta, et calami magistra
Arte beasti.
Sic placent gnavo facies labore
Principum pictae, quibus italorum
Paruit quondam regio simulque

in religione: ut, certum tempus constituere rebus sacris agendis, vestitus, musica, pulsus, lectiones, ordo partium ac caeremoniarum in concionibus et sacramentis administrandis, in coniungendis novis nuptis, et similibus: in quibus tamen omnibus rebus utilis aliquis delectus adhiberi potest ac debet; habita ratione hominum, temporum et personarum, aliarumque circumstantiarum. In hisce enim rebus habet Ecclesia suam quandam libertatem ordinandi, instituendi, ac mutandi. Verum nihilominus ea libertas est ad hasce conditiones legesque astricta, quas Paulus hac Regula 1. Corinth. 14

quod non potest aliud perinde aptum huic rei esse, vel etiam excogitari, ac si Deus efficiat, ut mulier per se miraculose concipiat et pariat virum. Quid enim tandem miraculi esset, si iuvencula viro tradita, ex eo conciperet et gigneret? Quoniam igitur miraculosa conceptio ac partus esse debet, recte de virgine operatione Dei conceptura, locus hic intelligitur. Si vero hic obiiciatur, Prophetiam hanc non convenire IESU, aut matri eius, quia signum datur illis tempore Isaiae viventibus hominibus ac in eorum confirmationem, non autem posteris: quare non posse id accipi de vitgine,

te exaudiverit, tuaque petitio suum effectum apud Deum sit consecuta, iuxta illud Marci 9. ubi iubemur credere, quod omnia quae petimus, simus certo accepturi: sic demum petitiones fore ratas. Nam omne votum aut desiderium habet aliquo modo admixtam dubitationem: sed in conclusione precum omnino debet abesse omnis dubitatio, et regnare certa fiducia, quod Deus te exaudierit, tibique indubitanter id quod petiisti continget. Sive igitur usum huius voculae in verbis Christi, sive fidei aut precationis naturam, addo et ipsam eius radicem seu primariam originem

anima. et 20, Anima quae declinaverit ad malum. Sic Act. 2, una die dicuntur accessisse 3000 animae ad Christianismum. Num. 15, Anima quae per superbiam aliquid commiserit. Gen. 17, Anima incircumcisa exterminabitur de populo. Sic Ezech. 16, Non esse occidendam animam, quae mori non debet: id est, damnari a doctore innocentes, pieque agentes. Sic saepe anima, tamquam nobilior hominis pars, cum singulari quadam emphasi et affectu, pro toto homine ponitur. Gen. 27, Ut tibi benedicat anima mea, priusquam moriar: id est, ut ego tibi benedicam. Dicitur et de Deo, ut, Septem sunt

Sechiakim, id est nubes in aere existentes. Saepe etiam eadem vox versa est per nubes, ut Lutherus ibi vertit. Est vero in nubibus aqua. Quare explicante istum locum Iobo, ista expansio, extensio aut firmamentum, vel maxime de ista infima aeris diffusione accipi debet, super quam aquae superiores recte collocantur. Sed vulgo falso ac sine omni ratione existimant; firmamentum esse tantum supremum mobile, aut octavam sphaeram: sicque hanc vocem a Moyse accipi. unde illis etiam huius erroris occasio, de aquis supra omnes caelos, oritur. II. Quia secunda die,

id est, rubebant prae pudore. Aspectus plagae profundior, Levit. [13:] pro superficies, vel etiam ipsa plaga. Aspectus leprae: ibidem, pro specie quae lepram prae se fert. Aspectus oculorum sacerdotis, ibidem, est iudicium, vel quatenus sacerdos aspicere solet ac debet. Aspectus aliquando id dicitur, quo respicimus, et unde toti pendemus, unde opem speramus. Isaiae 20. Et pudore afficientur ab Aethiope aspectu suo. Et mox: Ecce sic aspectus noster, quo confugimus pro auxilio, ut liberaremur. Aspectus ducum ipsis, Ezech. 23: pro, omnes videbantur

captivatorem, ut Psalm. 68. et Ephes. 4, Ascendit in altum, et captivam duxit captivitatem: id est, satanam, peccatum et legem nos captivantem, in captivitatem redegit. Captus, Num. 31 potentialiter pro capiendo ponitur. Capiens unum captum e quinquaginta: id est, unum quod capi et separari debet, ac convenit, ex media parte filiorum Israel. Captivus gladio, id est, in bello captus. Gen. 31. Abduxisti filias meas ut captivas gladio: id est, perinde ac si eas in bello caepisses, essentque tua mancipia. Captivitas alicuius, pro eius praeda. Num. 31. Vos et captivitas vestra:

Deum et in caelo et in terrae finibus, et denique in ipso etiam inferno esse. Eodem facit, quod sedere ad dexteram Dei, omnes intelligant de gloriae aequalitate. Quin et physici recte dicunt de ubiquitate Dei: Enter praesenter Deus hic et ubique potenter. Quare non potest aut debet caelum, cum pro habitatione Dei accipitur, intelligi de loco aliquo certo, reali aut materiali: sed potius est metaphorica significatio, ac significat spirituale illud regnum, gloriam ac felicitatem, in qua Deus cum sanctis angelis et aliis beatis spiritibus vivit et regnat. Sic igitur toties

esse aliquid: pro, diligenter custodiri. Num. 29, Erit cinis ille in custodiam filiis Israel: pro, summa cura custodietur. Nox custodiarum Exod. 12, Nox custodiarum est Domino: pro, summa diligentia observari, et solennibus quibusdam caeremoniis ac cultibus in gloriam Domini peragi debet. Super suam cuspiam stare Habac. 2. Super custodiam meam stabo, et audiam quid loquatur in me Dominus: pro, summa diligentia observabo patefactionem divinae voluntatis aut mandati: aut eam mox populo exponam, sicut solent vigiles in turribus. Custodiam ponere ori,

Genesis 24. pro, solidam, sinceram, ac veram beneficentiam: de qua phrasi in voce MISERICORDIA, et VERITAS. Facere iudicium et iustitiam, videtur esse phrasis forensis: et prius quidem significare veram ac legitimam cognitionem controversiarum inter partes, quam iudex ordine matureque facere debet, et non impedire aut differro litigantes, aut etiam pati involui imperitiores: posterius vero, constantem et maturam exequutionem. Porro ex foro ad communem vitam et cuiusvis hominis facta transfertur. Singuli enim et iudicare vere de omnibus rebus, et easdem iuste tractare aut exe qui

F: partim etiam ת thau et θ densae, facillime in D paulo tenuiorem mutantur. Sonus quoque istarum trium vocum patha, πείθω, fides, idem ferme est. nam terminatio neminem movere debet, sicut nec vocalium Hebraearum variatio: quorum utrumque summa licentia mutatur. Denique sensus ac significatio vicinissima est, nempe enim et in doctore fides maxime requiritur: et quod ille πείθων, docens aut suadens in corde auditoris excitare

ac instabilis est, ut etiam philosophi docuerunt: ideo etiam persuasio inde concepta est vana et inconstans noticia. At Christiana fides aut persuasio, quia venit a veraci Deo, et infallibili eius verbo, quod non tantum omnibus demonstrationibus, sed etiam ipsomet caelo terraque firmius est: debet pro certissima et solidissima noticia haberi: nisi, quod humana imbecillitas eam nunquam satis plene in hac vita concipere potest. Ob hoc igitur divinae et humanae persuasionis discrimen, vocabulum Persuasionis de humanae vanitatis trivio sumptum, nequaquam divinarum spiritualiumque rerum

vos esse esurientes, sitientes, famelicos, et extreme aegrotos: eoque cum tanto labore ac sumptu veni huc, ut vos reficerem: nunc autem, cum vos tam divites esse, et tam praeclare valere putetis, nihil plane mea opera, donis et bonis aut medicina indigetis. Sola igitur famelica et mendica manus debet huius tam divitis ac benefici patris, maternis viscerib. et thesauris occurrere. XIX. Sed de fiducia etiam illud expendatur, quod quam est impossibile, valde famelicum videre delicatissimos cibos, et non etiam extreme appetere: item cernere eos sibi dari ac obtrudi, et non illis fidere se

super fundamentum Apostolorum et Prophetarum, existente summo angulari lapide ipso IESU: quod propterea dici credo, quia sicut firmo firmamento aedificium, ita verissime doctrina ac testimonio Prophetarum et Apostolorum fides et pietas nostra tuto Inniti potest, et etiam illi soli incumbere debet. In hoc etiam sensu, super Petrum, id est, eius veram confessionem ac doctrinam, quam tunc confessus est coram Christo et Apostolis, superstructi pie dici possemus: non autem super eius personam, quae mox saepiusque lapsa est. Sic et Psal. 87, Fundamenta eius in montibus: de

non tantum Iudaeis. nam sub istis duabus vocibus omnes gentes continentur. Sic Acto. 19 dicit, audisse sermonem Dei Iudaeos et Graecos. Sic et Rom. 3 dicit, se omnes homines convicisse iniustitiae, tam Iudaeos quam Graecos. id est, omnes gentiles. Sic et Rom. 10, ac 1. Cor. 15 accipi debet. Caeterum 1. Cor. 1, videtur accipi pro solis Graecis, quod sapientiam quaesierint. Nam alii gentiles non perinde curarunt studia sapientiae, tunc praesertim temporis quandoquidem Romani quoque tunc magis rei militaris et pecuniariae studiosi fuerunt. Aliquando etiam vox haec ipsos Iudaeos,

coram spectavimus. Sic et illud Hebr. 2, et Psal. 8, Gloria et honore coronasti eum: tum de summa functione regni ac sacerdotii, eum de aliis summis donis, tum denique de resuscitatione, subiectione omnium rerum sub pedes eius, ac sessione ad dexteram patris, intelligi exponique debet, ut etiam Ioh. 1 explicatur. Atque hunc honorem ei pater Psal. 2 et 10, et postea in Baptismo ac monte Tabor tradidit. Cum vero nos Deo tribuere dicimur honorem, gloriam, potentiam, et similia, Rom. 16, Apoc. 7, et alias: indicatur, nos agnoscere haec ingentia bona,

semper Substantiam. Tantum Heb. 1 semel videtur in illa sua vel nativa, vel etiam principali significatione usurpari. Dicit. n. ibi Scriptura, quod Christus sit splendor gloriae et character, seu expressa imago hypostaseos. i. substantiae, aut potius subsistentiae eius. Ubi necessario prorsus debet intelligi, referre aut repraesentare ipsam personam patris non autem eius essentiam, quae res et vox est communis omnibus trib. personis, utpote coessentialib. aut consubstantialibus, seu eiusdem prorsus substantiae aut essentiae, vel homousiis. Inepte. n. diceretur repraesentare filius

lineamenta, sed etiam internas animi, ingenii ac morum proprietates animadvertimus, non sine singulari providentiae divinae indicio. Qualis vero illa similitudo aut convenientia sit in Filio cum Patre, quam cum tertia persona non habent, ineffabile plane mysterium est, nec a nobis investigari debet. Aliqui fingunt id inde esse, quia pater intuendo semet, cogitationem et imaginem quandam concipiat, cui suam essentiam communicet. Sed et humanum haec opinio inventum est, idque foedissimorum haereticorum, teste Irenaeo: et in multas tetras absurditates incidit, et denique ab omnibus

precium, aut praemium, bonum aut malum prout ipsius rei valor aut natura est, adiudicare, adscribere, aut attribuere. Sic solet mercator aut curator rerum adscribere: Item huic aut illi tantum debetur praemii aut poenae pro tali re, opere, labore vel facto: vel contra, Hic aut ille tantum debet precii pro hac aut illa re accepta, etc. Sic Rom. 4 inquit Paulus: Operanti merces imputatur non ex gratia, sed ex debito 1. bene operanti, aut bonis operib. merces seu praemium adiudicatur constituitur, vel in rationes refertur, sive iam olim datum sit, sive nunc detur, sive

suo: Psal. 143. Tertio, alias significat quiddam non reale, aut non existens, pro reali habere: aut rem non datam ut datam, rem non acceptam ut acceptam, aut solutionem non factam ut factam, crimen non patratum ut patratum, alicui imputare. Ad Philem. Si quid iniuste egit aut debet, mihi imputa. i. si quid Onesimus fugitivus servus furatus est, id ita ad scribe, et in rationes refer, ac si ego ipse essem furatus, aut alioqui accepissem, cum non sim furatus. persolvam. n. tibi prorsus, perinde ac si egomet deberem. Verum omnino necesse est, verbum Imputare, praesertim in

sit imputare. Quo sensu et Paulus inquit 2 Timoth. 4. Omnes me deseruerunt, non imputetur illis, scilicet a Domino. Secundo, imputatur, adscribitur, aut in rationes refertur, precium mercium datarum aut acceptarum, quod pro eis debetur danti ab accipiente, tali aliqua formula: Item ille mihi debet, aut ego debeo ei tantum, pro talibus mercibus, aut etiam operis. Sic imputatur etiam precium laboris mercenario, aut meritum officiorum amico: ut ille Terentianus Pamphilus, non vult sibi apponi gratiae, ubi ipse nihil promeruerit. Sic imputatur operanti merces non ex gratia, sed ex debito:

esse aut censeri: non autem solummodo, quatenus est mendica quaedam manus, precario alienum bonum iustitiamque apprehendens, nobisque veluti lautissimum saluberrimumque cibum famelico ori applicans, nosque eo salutariter reficiens. Octavo, imputare alicui iustitiam, Rom. 4. dupliciter accipi debet: nempe primum ratione causae, deinde ratione effectus: quae tamen necessario concurrunt, ac coniugenda sunt. Primum igitur indicat ista lo quutio, iustitiam Christi incredentem transscribere: sicut contra, nostra iniustitia potenter a Deo in Christum transscripta est: atque haec est proprie

malefactorum, et adscriptione aut attributione benefactorum, seu iustitiae. Quomodo enim peracta facti realiter infecta faceres, aut opere ipso factoque expurgante. Hic certe locus Pauli, atque haec ipsius et Davidis definitio imputativae iustitiae, ideo tanto pluris fieri debet quod non obiter aut breviter, sed plene ex professo ac repetitis vicib. hanc iustitiae imputativae descriptionem, consentientibus ac confirmantibus eam praecedentibus et consequentibus: quodque sicut epistola ad Rom. est primarium opus D. Pauli, selecti organi Christi: sic etia tertium ac

etiam plenitudine potestatis, certum aliquem sensum locis Scripturae pro suo libitu tribuant, a quo deinceps nemo quantumvis meliora cernens, possit ausitque discedere. Scripturi enim semper debet immota illa Regula, Ne cuiusquam hominis, aut etiam angeli sententia in religione ac Scripturae sensu aliter valeat, aut recipiatur, nisi ex perspicuo verbo Dei vere ac evidenter comprobata. INTERROGARE, aliquando est consulere

dolore ulterius de hoc vestro tristi facinore. Iram alicuius super aliquem incumbere: item, Iram alicuius super aliquem transire: Psal. 88, Super me transierunt irae tuae, terrores tui succiderunt aut debilitarunt me. pro sensu irae Dei, terrorib. incussis, et poena accipi debet. Seu irae, pro iratis factis: sicut mox misericordiae, pro benigne factis dicuntur. In ira misericordiae recorderis, Habac. 3 significat, mitigare iram ac poenas. Contra, in ira concludere misericordias, Psalmo septuagesimo septimo, est finire misericordias, ac desinere benefacere ob

Verum nunc aliquan to magis Grammatice de eodem disseramus, ut et Phrases huc pertinentes illustrentur, et dogma ipsum gratuitae iustitiae sit aliquanto ex ipso Scripturae sermone notius. Quod igitur Iustitiae vox saepe imputativam iustitiam significet, prorsus extra controversiam esse debet: et testatur abunde Moyses Genesis decimoquinto, et epistola ad Romanos cap. quarto: Credidit Abraham Deo, et imputatum est ei ad iustitiam, absque operibus. Item dicimus, quod Abrahae fuerit imputata fides ad iustitiam. Item, Signaculum accepit iustitiae. Et, Resurrexit

vox Veritas hoc loco â Paulo posita, quae non proprie significat cognitionem Dei in nobis existentem, multo minus nobis (in quibus mendacium regnat) innatam, in qua sane [?: signification- ] nusquam in Sacris literis reperietur: sed illam sententiam aut scientiam quae de Deo haberi debet, quam communiter vocamus fidem, aut veras sententias, ac doctrinam de Deo, quas utcunque Ethnici ab effectib. et experientia ratiocinando delibaverunt. Sic saepe in Sacris literis, [?: imo-- ] nunc in Ecclesia, veritas pro vera fide ac scientia Dei, seu etiam pro vero cultu ac

quam non possit longius progredi ratio, seu sapientia in aestimatione creaturae. Quid enim quaeso novit Philosophus de caelo et mundo, siquidem nescit unde sit, et quo tendat? Imo quid nos de nobis ipsis scimus? Videmus nos esse homines: sed quod hunc patrem, hanc matrem habeamus, an non credi hoc debet, sciri autem nullo modo potest? Sic omnis nostra cognitio seu sapientia tantum est posita in noticia causae materialis et formalis, quanquam in his quoque nonnunquam turpiter hallucinamur. Causam efficientem et finalem plane non possumus ostendere, praesertim (quod miserabile est) cum de

significanti iudicium, voluntatem ac potestatem, insuper est addita vox Liberum: quae indicat, hasce vires in partem utramque sua sponte, potentia aut facultate liberas ac solutas esse, ut vel vere vel falso iudicent, vel malum vel bonum eligant. Quod (ut et antea monui) non de iure intelligi debet: (Deus enim omnes creaturas ad certas regulas astrinxit, obligavitque) sed de viribus praecipuarum potentiarum, ac de vi agendi, quod ipso opere aut facto huc aut illuc, in bonam aut malam partem, ad dexteram sinistram inclinare sese possunt, vel certem olim potuerunt. Nam id nomen integram

sed tantum de canum dixisse: eos se permittere ut interficiant. Quae clemens duri consilii interpretatio placavit milites, ut postea in ea libenter acquiescerent. MINISTRARE, est officio aliquo fungi, praesertim in Ecclesia, ubi qui vult esse omnium maximus, ordinatione Christi omnium debet esse minister. Actorum decimotertio Ministrantibus autem illis, id est (ut Chrysostomus interpretatur) praedicantibus. praecesserat enim, quod erant prophetae et doctores, non missifices: quo in Erasmi versione, vocem sacrificantibus adversarii trahunt: qui tamen abunde in Annotationibus

aut res coniunguntur: Misericordia et veritas sibi invicem occurrerunt, ac iustitia et pax sese invicem osculatae sunt: veritas de terra germinavit, et iustitia de caelo prosperit ubi misericordia gratuitum Dei favorem aut commiserationem erga nos peccatores indicat: ei occurre [?: ] debet vera contritio et fides, veluti a nobis veniens: quod cum fit, fides adfert nobis iustitiam, qua iustificati pacem habemus. quasi diceret: Deus caelitus offert misericordiam, eam nos vera fide apprehendere debemus. Suprâ in voce Iustitiae accommodavi hoc dictum ad iustitiam novitatis, et

Fannius apud Priscianum:
Accipe praeterea, parvo quam nomine Graii
Mnan vocitant, nostrique Minam dixere priores.
Centum hae sunt drachmae. quod si modo dempseris illis
Quattuor, efficies hanc nostram denique libram. Sed hoc de mina nova intelligi debet, quae et [?: S- ] nis mina a quibusdam appellatur. Constat enim, Minam Atticam antiquitus fuisse drachmarum tantum septuagintaquinque: quae actis postea a Solone ponderibunt. Mina vetus appellata est. de qua intelligi debet, quod subdit Fannius apud Priscianum, Attica quae

denique libram. Sed hoc de mina nova intelligi debet, quae et [?: S- ] nis mina a quibusdam appellatur. Constat enim, Minam Atticam antiquitus fuisse drachmarum tantum septuagintaquinque: quae actis postea a Solone ponderibunt. Mina vetus appellata est. de qua intelligi debet, quod subdit Fannius apud Priscianum, Attica quae fiet, quartam si dempseris, hinc Mna. Quo tamen in loco Fannius sentire videtur, Minam Atticam eam esse, quae constat 75 drachmis, quam [?: ] Minam veterem vocavimus: alteram vero, quae [?: ] constat

octavo: id est, mortifera, pestilens, exitialis, Sic illud Pharaonis intelligi potest, Liberer ab hac morte: id est, ab hoc pestifero malo. Si Christus est in nobis, corpus est mortuum propter peccatum, spiritus autem est vita propter iustitiam, Romanorum octavo id est, corpus nostrum debet quidem mori propter reliquias peccati in nobis existentis, sed renovatus [?: sp-- ] tu Dei homo vivet propter iustificationem, qua gratia est iustificatus: sed nihilominus etiam hoc ipsum mortuum ac resolutum corpus, denuo gloriose resuscitabitur et vivificabitur, ut ibidem mox

id aliqui malunt verti Nazarenus, ut discernatur cognomen gentile, ab oppido quod incoluit, deductum a nomine huius (ut ita dicam) sectae aut hominum voto obstrictorum. Quod si omnino nomen correspondere debet, tum videtur esse allusio ad historiam Samsonis Iudic. 13. de quo praedicit ibi angelus, quod Nazaraeus Domini erit a nativitate usque ad mortem. Solent vero ista duo verba Esse et Vocari, nonnunquam in Sacris literis confundi. Prophetas plures alioqui exponunt, de pluribus autoribus

viros Suchot spinas ac tribulos. id est, flagellavit aut laceravit corpora eorum illis tam asperis dumis ac sentibus, ut experientia ipsa in corpore suo experirentur quid sint spinae. De tali aliqua tristi experimentalique noticia etiam illud cacodaemonis dictum ad exorcistas Act. 19 accipi debet, cum inquit: Christum novi, et Paulum scio, vos autem qui estis? Quasi dicat, Quid vos me territatis Christi a Paulo praedicati nomine? Ego sane cum illis multa habeo, tristiaque certamina, eorumque acerbas plagas quotidie experior, eoque illos metuo, Sed. vos mea misera nihilique mancipia

Numerati: Argentum num eratorum synagogae, Exodi 38: id est, eorum qui ex congregatione in numerum venerant, aut numerati fuerant. Numerati eorum de tribu Ruben, Num. 1. pro, qui de tribu Ruben numerati sunt. Transire ad numeratos, Exod. 30 et 38. pro, omnis qui numerabitur, aut numerari debet. Transibit in hac terra grex ad manum numerantis: Hieremiae trigesimotertio. id est, adhuc hic erunt pecora et homines, adhuc haec terra coletur, inquit enim ibi Deus: Adhuc transibunt in hoc loco oves sub manibus numerantis. Moris enim est pastoribus, cum volunt numerare gregem, ut sedeant

etiam aliquando non simpliciter Omnes, sed solum maiorem partem quae vice totius est. Exod. 9. Mortua sunt omnia animalia. id est, pleraque, praesertim in agro relicta: nam postea habuerunt multos equos in exercitu. Omnis in concionibus legalibus et promissionibus. Evangelicis omnino debet universaliter accipi: ut ei omnes homines peccati accusantur et damnantur, [?: ] 3, Omnes peccaverunt, et destituuntur gloria Dei. Et contra, cum omnib. salus offertur, omnes credere iubentur, omnibusque credentib. certa salus promittitur. [?: ] universalitas facile

tui ad rectum respiciant et palpebrae tuae dirigant coram te, subintelliges, viam tuam. id est, vide ut summa cura pie vitam tuam insti-tuas. Non dare oculis somnum, et palpebris dormitationem, donec, etc. est, summo studio et attentione aliquid maturare, nec ad verbum plane accipi debet, sed per hoc signum, sedulum ardensque studium [?: intellig- ] Psal. 132. Si dedero somnum oculis meis, et palpebris meis dormitationem, donec invenero locum Domino et tabernacula magnifico Iacob. id est, non conquiescam, donec extruxero templum Domino. Sic Salomon

exempla, lautum victum significantia. ut 2. Sam. 9 dicit David ad Mephibosech filium Ionathae: Tu comedes panem in mea mensa semper. Et Ierem. 52 cap. dicitur rex Ioiachim comedisse panem semper in mensa regis Evilmerodachi: ubi proculdubio per panem lautissimus victus intelligi debet. Sic et Iob 42, Comederunt panem in domo Iob. de lauto convivio intelligendum est. Aliquando tamen etiam tenuiorem victum vidotur significare: ut cum Isaiae 4, tristi tempore septem mulieres dicunt, Panem nostrum comedemus, et veste nostra induemur, etc. Comedere me facit

sub peccatum, ut promissio ex fide daretur: idem Rom. 11. his verbis effert. Conclusit Deus omnes sub incredulitatem, ut omnium misereretur. Peccata quoque dicuntur Debita, et revera sunt: idque duplici ratione. Primum enim peccata sunt, debitae obedientiae neglectio, aut non persolutio. Debet enim rationalis creatura creatori suo Deo perpetuam et perfectissimam obedientiam. Hoc suum debitum, tributum, aut censum deberet rationalis creatura omni momento integerrime praestare: si non facit, retinet quasi alienum quoddam aes invito domino, contra omne ius ac fas, eoque illi moles

adhibuerunt, quasi PER solum instrumentum denotet. Quare Basilius contra multa dicta citat, ubi Per etiam summum gradum efficaciae obtinet, et etiam ipsi patri tribuitur. sicut est illud Romanorum unodecimo: Quoniam ex ipso peripsum, et in ipsum sunt omnia. Quod de ipso patre necessario accipi debet. Docet etiam, praepositiones istas non semper sic distinguere causas rerum, aut ipsas voculas accipi in Sacris literis, sicut in prophanis, et apud philosophos. Tametsi etiam apud Lationos innumeris vicibus PER, primariam efficientemque causam indicat: ut, Per aliquem aliquod opus esse

rerum natura est tam praestans aut absolutum, quin intereat. At lex vel verbum tuum manet in aeternum. Posses per vocem חך לו intelligere rem consumptibilem, quia hoc thema etiam consumptionem notat: id est, quamcunque rem, quae usu ipso huius vitae absumi debet. Omnino videtur haec collatio rerum humanarum cum verbo Dei, expressa esse a Paulo Colloss. 2: Cum religiosas traditiunculas de cibis, vestibus, et aliis elementis a pseudoapostolis inculcatas conferens cum vera doctrina ac religione, dicit illa absumi τῇ

quis diversam doctrinam docet, neque accedit Sacris sermonib. Domini nostri IESU Christi, et ei quae secundum pietatem est doctrinae, etc. Petrus secundae primo, iubet praestare in pietate dilectionem proximi. Omnino secunda Tabula (id est, beneficentia erga proximum) primam sequi debet. Tit. primo, Agnitionem veritatis quae secundum pietatem est. Aliquando etiam externa pietatis officia significat. 2. Petr. 3, In sanctis conversationibus et pietatibus. Sic et 1. Tim. 2, In omni pietate et honestate: id est, in omnibus piis factis. Ponitur denique verbum

negligendum: quandoquidem Iesus dixeris, se elapso triduo, quarta demum die resurrecturum. Sic enim non fuisset custoditum sepulchrum eo tempore, quo id maxime custodiri oportuisset. Contra vero Matthaei vigesimosexto videtur praepositio Post excludere metam aut diem, post quem aliquid fieri debet. Cum enim Christus dicit, Scitis quôd post bidui pascha fiet: videtur, quod tertiam, non secundam diem notet. Prima enim die coenavit in Bethania in domo Simonis leprosi, ubi offensus est Iudas profusione inguenti: secunda abiit Iudas ad sacerdotes, eisque promisit proditionem Domini, unde

21, notans sibi dicere aut habere praeceptorem in terris, [?: ] dit esse duplicem ordinem doctorum. Alterum superiorem, qui auditur citra exceptionem, ac sine omni probatione: sicut olim Pythagoram sui audiebant, dicentes, Ipse dixit. Talis in religione nemo a nobis haberi agnoscique debet, praeter unum Christum. Alterum ordinem inferiorum doctorum, qui vocem Christi sonant, et eatenus audiendi sunt, quatenus solius Christi vocem ac doctrinam afferunt. Eadem ratione Augustinus exponit hunc locum de prohibitione ambitionis, in Sermone super verba Domini ex 11 Matth.

Die Weltlichen Fursten, mundani principes. Quasi diceret Dominus: In politia quidem necesse est esse principes, reges, et alios magistratus qui aliis imperitent et vulgus ad officium, et quietam viitam compellant, externaque latrocinia et scelera prohibeant: at in Ecclesia nihil tale fieri debet. Principes sacerdotum, pro summis pontificibus, aliisque superioribus sacerdotibus. Principes populi, pro gubernatoribus eius. Princeps Synagogae, Iairus et Sosthenes, Lucae 8, et Act. 18. id est, gubernator aut doctor in Synagoga praecipuus. Princeps publicanorum: id est,

omnino flagitatur. Atque hanc interpretationem prophetae maxime probo, quam postea reperi etiam Forsterum esse sequutum. Huc facit, quod Zair non Zaira in feminino habetur: ut cum Bethlehem construeretur. Quare potest per adverbium reddi: et infinitivus aut gerundium lirioth, per futurum exponi debet. Quod ergo propheta praedicit eam fore magnam et supra alias chiliarchias, hoc Evangelista in praesenti exponit eam iam non esse parvam, sed eximiam. Hieronymus quoque affirmat septuaginta habere negativae οὐκ ὀλιγορὸς εἶ. quae negatio nunc

aut coniugium, quando quidem Deus sic ordinanit, et naturae penitus implantavit. Deut. 19, et Mat. 5. Oculum pro oculo, dentem pro dente. id est, propter excussum dentem aut oculum privari laedens debet dente aut oculo. Sic saepe pati pro Christo et Evangelio dicimur: id est, propter. Non raro Pro in Vulgata versione novi Testamenti significat De. Sic saepissime ait Paulus, se agere gratias pro Romanis, Corinthiis, Ephesiis. item, gloriari pro tali homine. 1. Corinth. 12. Glorior

diu coactus sum inter illos morari. Prolongaverunt in dorso meo suicum: Psal. 129, id est, diu afflixerunt me in hac Babylonica captivitate. PROMITTO, aliquando significat idem quod prae me fero, externa specie ac vita indico, seu hominibus persuadeo. qua ratione accipi debet in fine primae ad Timotheum, ubi Paulus iubet vitare prophanas vocum inanitates, et oppositiones argutiasque falso nominatae scientiae, tandem addens: Quam nonnulli promittentes, circa fidem aberrarunt. Ubi verbum ἐπαγγέλλεσθαι, promittere

cras, seu panem imminentis temporis da nobis uno quoque veniente tempore. Haec igitur interpretio istius vocis, et cum genuina significatione vocabuli, et cum contextu, et cum ipsa nostra necessitate, ac denique Christiana pietate optime convenit: eoque etiam merito, reiectis aliis, sola probari debet. R RACHA, ῥακὰ. Matthaei quinto: Quid dicerit fratri suo, racha. Dubium est quid ibi significet. Alii enim eam deducunt a themate רע ra, malus: quasi dicat, Tu male vel

illorum spiritualium debitorum. Quomodo vero peccata sint ac dicantur debita, supra in voce Debiti ac Peccati. et in libello de Iustificatione dictum est. Monet vero Christus saepe, ut remittamus fratri offensam: qui cum nos laesit, veluti mulctam quandam et sanationem laesionis nobis debet: eam igitur illi clementer condonari vult Deus, quod etiam in para bola remissorum servo 10000 talentorum proponit. Deo enim omni tempore perfectissime obedire deberemus: id cum non faciamus, remanet illa obligatio debiti apud nos. Est vero nobis quidem peccatorum abolitio, quaedam remissio

cum sit tantum altera pars hominis, necessario requirit etiam alterius separationem, ut fieret homo integer, et qui totus peccavit, totus puniatur: vel contra, qui totus est Christo insertus, ac per eum iustificatus, ac filius Dei factus, totus etiam in perpetuum vivat. Si igitur corpus nunquam debet per resurrectionem reparari, necessario etiam altera hominis pars, nempe anima, erit manca. et veluti nihil. Quod si illa vivit, et in perpetuum vivere, ac vel bene vel male habere debet: necessario et alteram ad se omnino pertinentem partem aliquando recipere debet, ut in perpetuum integer

ac per eum iustificatus, ac filius Dei factus, totus etiam in perpetuum vivat. Si igitur corpus nunquam debet per resurrectionem reparari, necessario etiam altera hominis pars, nempe anima, erit manca. et veluti nihil. Quod si illa vivit, et in perpetuum vivere, ac vel bene vel male habere debet: necessario et alteram ad se omnino pertinentem partem aliquando recipere debet, ut in perpetuum integer homo existat. Sic igitur ex immortalitate animae, etiam corporis immortalitas per resurrectionis instaurationem facta solide deducitur: et contrâ, ex plena perpetuaque abolitione

vivat. Si igitur corpus nunquam debet per resurrectionem reparari, necessario etiam altera hominis pars, nempe anima, erit manca. et veluti nihil. Quod si illa vivit, et in perpetuum vivere, ac vel bene vel male habere debet: necessario et alteram ad se omnino pertinentem partem aliquando recipere debet, ut in perpetuum integer homo existat. Sic igitur ex immortalitate animae, etiam corporis immortalitas per resurrectionis instaurationem facta solide deducitur: et contrâ, ex plena perpetuaque abolitione corporis, etiam animae tanquam mancae ac mutilae partis (ut ita dicam) nullitas

exponunt lumen revelandum: sed sequens, Et gloriam plebis tuae Israel, indicat significari aliquem effectum aut bonum gentibus communicandum per Meschiam, sicut Israeli gloriam. Illud sane as ad, non frustra ibi positum est, nec expungi debet: ut quidam in sua perversione facit, Sic possis et illud secundae ad Corinthios tertio accipere: Nos omnes revelata facie contemplamur gloriam Domini. id est, illuminata, clareque cernente. De quo paulo ante dixi. Porro quia nulla est luculentior revelatio cuiusquam, quam cum illud ipsum

non facias voluntatem tuam in die S. meo, vocaverisque sabbatum diem voluptatis, sanctum Domino, honoratum aut consecratum. id est, Sabbatum Deo consecratum, quo ille veluti deliciis suis, cum recte a piis sanctificatur, delectatur. Filius hominis est Dominus sabbati: Mar. 2: id est sabbatum debet servire saluti spirituali, et re aut necessitate postulante etiam corporali hominis. Ibi enim Filius hominis, quivis homo dicitur. IESUS iter faciebat per segetes in sabbatis, Matthaei duodecimo: id est quodam Sabbato. Ponitur ibi nomen generis pro [?: ] individuo, idque

Omnibus diebus, dum est Nazaraeus, sanctus erit Domino: Numer. sexto. id est, consecratus. Levitici vigesimoprimo: Sancti erunt Deo suo. id est, ipsi consecrati, ut ei in summa sanctitate serviant. Ierem. 2: Israel est sanctitas Iehovae. id est, illi consecratus, res est sacra, non debet pollui a gentilibus. Compositio erit sanctitas Domino. Exod. trigesimo: i. illi peculiariter consecrata. In die illa erit super tintinnabula equorum sanctitas Iehovae: Zachar. decimoquarto. pro, ipsa tintinnabula equorum consecrabuntur, quia videlicet conflabuntur in lebetes, in usum

cognitionis et veritatis in lege concedit. Idem Apostolus Rom. 10 concedit, Iudaeos habere zelum, sed non secundum scientiam: id est, suum zelum non oriri aut dirigi regique vera cognitione doctrinae ac voluntatis Dei. Atque in hisce exemplis Scientia non prorsus speculativa aut ociosa accipi debet, sed cum quodam studio pietatis coniuncta. At cum 1. Corinth. 8 dicit. Omnes scientiam habere, et scientiam inflare: loquitur de mere speculativa cognitione, carente omni timore Dei, quae plerunque reddit superbos ac inflatos homines, qui magis destruant quam aedificent. 2. Corinth. 4.

scitatiam. id est, scienter, intelligenter. Roman. 2, Qui secundum patientiam. pro, patientibus in bono opere, [?: ] perseverantibus. 1. Corinth. 10. Videte Israelem secundum carnem. id est, carnalem. id est, qui nati sunt Israelitae, et externa professione. Secundum legem debet mori: Ioann. 19 pro, secundum quod lex pronunciat. Sic Exodi 21, Secundum iudices dabit id est, secundum pronunciata aut iudicium iudicum, vel secundum eorum decretum. Spiritus intercedit secundum Deum pro sanctis: Rom. 8. id est, secundum voluntatem Dei, prout Deo gratum acceptumque

seu (sicut Psalmus et Paulus dicit) tegere peccata. Nam sicut quae obsignantur, concluduntur, ac ab hominum conspectu removentur: sic Deus peccata nostra post suum tergum, atque adeo in profundum maris abiicit, ut perinde non cernantur, sicut illae literae aut liber sigillatus legi non potest, nec debet, ut est Apoc. 5 et 6. Dicitur itidem et visio et prophetia obsignari: quod aliqui eadem reclusionis et quasi abolitionis metaphora exponunt, iuxta illud Christi dictum: Lex et prophetae usque ad Iohannem. Possis tamen etiam illam supra indicatam, vicinioremque metaphoram confirmationis hic

et luculenter verificantur, cum reipsa praestantur. Chrysostomus et Origenes falso exponunt de impletione mensurae peccatorum. SIGNA, sunt valde varia, diversissimisque rebus hoc nomen tribuitur: plerunque tamen sunt notae quaedam, aut indicia, ex quibus aliquid aliud intelligi debet. Primum igitur, Sacramenta vocantur signa, Rom. 4: quia sunt (ut Augustinus inquit) visibilia signa invisibilis gratiae. Observandum autem est, ibi locutionem Signum circumcisionis, indicare non notam aliquam significantem circumcisionem, sed quod ipsa circumcisio sit signum gratiae. Sic

Apostolus, seductores habere quidem speciem pietatis, sed vim eius abnegare: sicut et Christus dicit, eos ovillo vellere tectos incedere. Ab omni specie mali abstinete: 1 Thess. 5, id est, non tantum ab ipsis malefactis, sed etiam umbra malefactorum abstinete: ut pius homo, praesertim doctor, debet etiam loca ubi scorta habitant vitare, nec in templum quidem idolorum venire, etiamsi religionis causa non veniret. Sic etiam pius ab omni familiaritate malorum, praesertim idololatrarum et seductorum cavere et abstinere debet. 2 Cor. 5. Per fidem enim ambulamus, non

etiam umbra malefactorum abstinete: ut pius homo, praesertim doctor, debet etiam loca ubi scorta habitant vitare, nec in templum quidem idolorum venire, etiamsi religionis causa non veniret. Sic etiam pius ab omni familiaritate malorum, praesertim idololatrarum et seductorum cavere et abstinere debet. 2 Cor. 5. Per fidem enim ambulamus, non per speciem: id est, credimus Deum esse, nobisque esse propitium, et vitam aeternam expectamus: non coram ista bona sensibus percipimus, at postea eis coram, et (ut ita

sibi aliquam gentem in Ecclesiam, dicitur eam sponsare aut desponsare sibi. Oseae 2: Sponsabo te mihi in iustitia in aeternum, et sponsabo te mihi in fide. Sic Ezech. 16. SPONTANEUS; נדיב, aliquando vocatur princeps, propterea quod princeps debet esse liberalis, munificus, beneficus, habens animum heroicum ad benefaciendum. Vocantur autem communiter hoc nomine Magistratus et principes, quia esse debent a Deo excitati, et multis heroicis virtutibus ornati, ut in subditos se illis virtutibus beneficos et liberales exhibeant. 1. Par.

modis absoluta animi destinatio. nam quod vivi facimus, dicimusve, id aliquando non est magni momenti: et si quid displiceat, obvia nobis sunt emendandi remedia et formulae. Verum quod in casu [?: ] tis destinamus, id ita proponimus, ut post hanc vitam nunquam mutandum. Iusta etiam debet esse haec sententia, ne vel res alienas, aut nimiam nostrarum [?: qu- ] tem, aut denique tali personae cui legari non possit, legamus, aut alioqui aliquid contra ius ac

quod super omnia potenter imperet. Solium aut thronum possis hic cum templum aut Ecclesiam eius intelligere, tum et caelum, quod ut propria sedes Deo ascribi solet. Sic Psa. 9, Fecisti iudicium et causam meam, sedisti in throno qui iudicas iustitiam. Hic enim usus, aut fructus, aut praxis esse debet illius sessionis regiae. Thronus filii Davidis seu Meschiae erit sicut dies caeli, et sicut sol in conspectu Dei: Psal. 89. id est, Deus illud regnum perpetuo conservabit ac fovebit. Thronus perversitatum, est regnum iniustum, aut rex perverse agens, vel in doctrina, vel in

et exposcere ab eo salutarem opem. Quare sub finem Capitis, exponens Christus hoc dictum inquit: Propterea dixi vobis, quod nemo potest venire ad me, nisi datum ei fuerit a patre meo. ubi clare ostendit, oportere homini caelitus indi a patre caelesti illud bonum velle aut donum fidei, si debet ad patrem venire. Atque hoc est illud internum audire ac discere a Deo, de quo Christus ibi prophetas citat, cum videlicet exciso lapideo corde, novum ac spirituale homini datur, eiusque cordi digito Dei lex ipsius inscribitur. Sed de hac re alibi. Trahere iniquitaetem funib. vanitatis, et

Tharsum: Id est, profisci [?:-m ] , aut ituram illuc. Venire et Venturus, aliquando valde significanter accipitur, praesertim cum de Meschia dicitur. Matth. 11, Tu ne es ille veniens, aut alium expectamus? Benedictus ille veniens in nomine Domini: id est, qui venit, aut venire debet ad redimendum et servandum genus humanum: non ociosum quendam adventum indicat, ut esse solet miserorum homuncionum, sed ut administret ingens quoddam munus. Hinc est quod etiam vox adventus Domini in Ecclesia valde significans sit, quippe cum et res significata sit eximia. Heb. 10, Adhuc

pro, evanescent et peribunt pastores tui. Sic aliquis dicitur pascere ventum, qui inutiliter laborat. Oseae duo decimo, Ephraim pascit ventum: pro, perdit operam, dum alit simulachra. Sequitur statim, Et mendacium multiplicat. Loqui scientiam venti. Iob decimo quinto, Nunquid sapiens debet loqui scientiam venti? id est, ventosam, inanem, inutilem. Abscondere vel recondere ventum. id est, rem inutilem sibi comparare. Proverbiorum vigesimoseptimo, Recondens aut acquirens sibi mulierem contentiosam, recondit ventum. Per ventorum vehementiam saepe ira Dei ac poenae, et aliae

honestos mores: sed videtur potius dicere, Date operam ut sit viva, potens et efficax fides: quae porro efficacia, vigor ac feruor fidei non temere feratur, sed certa cognitione ac iudicio ex verbo et spiritu Dei sumpta gubernetur. Illa porro scientia, moderatione aut temperantia quadam regi debet, non tamen ut timore et impatientia calamitatum prorsus enervetur. Porro patientia illa sit ornata vera solidaque pietate, quae pietas se declaret per seriam charitatem et beneficentiam erga proximum. VISCERA, sunt maiora vitaliaque membra: ut cor, pulmo, epar, lien, et forte

quinto: Veniet tempus, cum mortui audient vocem filii Dei: et qui audierint, vivent. Ibidem: Qui in monumentis sunt, audient vocem eius, et resurgent, [?: ] ubi, etsi primum de doctrina et eius efficacia dicitur, tamen postea de omnipotentia Dei necessario [?: in-gi ] debet, qua mortui resuscitabuntur. Sic in Psalmis quoque saepe accipi videtur de praepotenti efficacia Dei. Psalmo quadragesimo sexto: Tumultuantur gentes moventur regna. Dedit vocem suam, dissoluta est terra. Ioel. secundo: Dominus dat vocem suam ante exercitum suum. Crebro significat ista

Est autem hic zelus duplex: unus nimirum, cum voluntatis Dei cognitione ac vera in eum fide coniunctus: qualis est Christi zelus, de quo hic agitur: item qui commendatur 2. Corinthiorum 7, et Apocalyps. 3. Alter vero, qui non est secundum scientiam, et caecus potius impetus ac furor dici debet. Romanorum decimo. Philippens. 3. Actorum secundo. Galat. 1. Hinc demum sexta significatio orta est, cum ζῆλος ad ignis ardorem transfertur. Hebraeorum decimo. Zelotypia amatorum per metaphoram zelum Pseudapostolorum notat. Galat. 4 inquit

Oportuit ergo te mittere pecuniam meam numulariis. Vellus, populus. In Psalmo: Et descendit tanquam pluvia in vellus. Linum, spiritualis fortitudo vel candor. In Exod. Porro filiis Aaron tunicas lineas parabis. Utres, [?: ] humani corporis. In Evan. Vinum novum in utres novos mitti debet. Farina, opus bonum, vel scientia. In Evan. Abscondit mulier in farinae sata tria. Mola, vitae conversatio. In Evan.Duae molentes in mola. Possunt et duo testamenta lapides molae significare, per quos labore disserentium [?: ] cum veteris instrumenti in farinam Evan. convertare.

oris immunda, quo alvum purgare consuevit. Herodius, in Psalmo, ardea a quibusdam putatur. Larus, in Pentateucho, gaviam significat. Coenomyla, non musca canina, ut quidam putant, in Psalmo accipienda est: sed musca onimoda. et ideo non per y Graecam literam, sed per diphthongum oe scribi debet. Cyniphes, culicum genus est, aculeis permolestum. De Bestiis, vel Reptilibus. XII. Rhinoceron, fera terribilis, gemina in naribus gestans cornua. Monoceron, in Psalmo, Unicornis appellatur. Tragelaphus, in Deuteronomii

1031. 17. 18 etc. [?:-gantes ] omnem impietatem et mundanas cupiditates 6. 15 [?: ] suo iudicio damnatus 854. 42. 43
AD PHILEMONEM. Aliquid iniuste egit, aut debet, mihi imputa, etc. 425. 14 etc.
AD HEBRAEOS. 1 Qui est splendor gloriae, et character seu expressa imago hypostaseos, etc. 399. 36 Christus fert seu portat omnia, verbo potentiae

pro habitatione Dei, non posse intelligi de loco aliquo certo, reali et [?: mate--- ] 136. 28 [?: ] quomodo Paulus suadeat, aut cur 713 39 etc. [?: ] Domini, sicut et baptismus, ut [?: ] considerari debet 339. 70 et 340. 1 [?: ] quomodo Deo tribuatur [?:-4- ] . 22 cognomina Hebraei nulla habent 727. 48 etc. collecti ad patres cur mortui veteris Testamenti dicantur 143. 8 collectae unde dictae ib.

nostris, idque in editis scriptis, largissime et promptissime eam palmam, nostra propria confessione concessimus. Sunt sane hae perquam arduae tractationes. Nam primum, Regularum legumque formatio tum obsermonis, tum ob rerum difficultatem est admodum laboriosa, gravisque. Nam sermo debet, ut et in definitionibus, esse aptus, proprius, et significans. Vere ibi ὀλίγα quidem, sed μάλα λεγέως dicenda sunt, vitata omni σπερμολογία, ἀμετροεπία

quod in peritis occasionem errandi praebet. De qua re in proprio Cap. agetur. 44 Lex et promissio, aut Evangelium, videntur pugnare non intelligenti. Eorum concordia et discrimen est certissima clavis totius Scripturae. Est autem eorum concordia haec, quod sciri debet, Evangelium esse supra legem, et vitam reipsa dare, quam lex promittebat quidem: dare autem culpa vitioque corrupti hominis, obedientiam praestare nequeuntis, non valebit. quare legem, omisso suo primario

est, nos ducere in omnem veritatem: Ioan. 16. Ipsius est Scripturam cordi nostro inscribere: Ierem. 31. Nam prophetia totaque Scriptura (teste Petro) non est proprii intellectus aut explicationis: sed sicut a Spiritu S. per prophetas proposita est, ita eiusdem lumine necessario explicari debet, 2 Pet. 1. 4 In Christo sunt omnes thesauri scientiae et sapientiae Dei: ad Coloss. 2. Nihil ultra et supra eum quaerere debemus, nihil maius nobis Deus revelabit: sicut Antichristus et fanatici maiora quaedam mysteria somniant, et stulte impieque captant, et aliis pollicentur:

divinitus vel rebus discendis inditus, vel etiam naturae hominis eas percipientis, multiplex est: quo oportet docentem respicere. Singula etiam sacrarum literarum scripta habent suum quendam ordinem, ac seriem rerum et materiarum: quem tum docens, tum discens diligentissime respicere ac observare debet. Celeberrimi autem sunt isti tres ordines aut methodi: nempe Syntheticus, seu compositivus, quem plerunque Scriptura sequitur: Analyticus, seu resolutivus: et Horisticus, seu definitivus. Atque haec est altera pars Dialectices minus nunc usitata, de qua in Paralipomenis dixi. Caeterum de

Dei, et tuam aliorumque utilitatem, praesertim spiritualem ac eternam, optima fide uti: non ad ostentationem, aut captandum ludum lucrum: multo minus ad oppugnandam veritatem, ut papistae Sacras literas legunt. 3 Sic vero in veneratione Sacras literas habere, et ea religione cognoscere debet pius homo, ut statuat se non (ut ita dicam) mortuum librum legere, non etiam alicuius sanctissimi, gravissimi aut sapientissimi hominis scripta cognoscere: sed ipsius viventis Dei nunc ibi coram secum agentis, oracula auscultare. Ille enim est istius libri autor, ac ita eum humano generi

17 Quarto, conferre poteris hac occasione semper utilissime praecedentia cum sequentibus, ac cum eo ipso loco aut sententia, in qua nunc versaris: unde tibi ingens adiumentum accedit ad perspiciendam ac percipiendam veram loci sententiam, omnemque fructum qui inde peti potest aut debet. 18 Denique, tum multo celerius ac certius totum scriptum cognosces, tum etiam fidelius memoria retinebis, semperque cum usus postulabit, vel totum vel partem aliquam eius in tuum commodum applicare poteris. 19 Verum quoniam huius examinationis scriptorum ingens simul

et similium, sola quasi ossa tuo sermone delinees: ut tantum eas sententias complectaris, quae sunt veluti basis totius, quae omnia accersita et quasi accidentaria sustinent, et simul plane necessario inter sese, sicut ossa nervis colligata, cohaerent. 26 Prima enim et summa cura esse debet Lectoris, ut illas quasi primarias et substantiales sententias, in quibus potissimum tota propositae quaestionis determinatio residet, expendat. Secundaria vero, ut illas quasi externas, accersitas aut accidentarias. Fit vero non raro, ut illas primarias sententias, prae accidentariorum copia

omnem dubitationem ac exceptionem audiendus est: ita contra, quae in Sacris impii aut diabolus loquuntur, plane impia sunt: aut etiamsi non omnino sunt impia, tamen audienda non sunt ut Dei dicta: sicut Christus et Apostoli diabolum etiam vera loquentem obligant, quia nulla plane autoritas esse debet illius hostis et mendacis. Act. 16. Sic in Ecclesia multa ex persona impiorum dicuntur, et in Iobe multa ipse et amiciparum sana dicunt. Quin etiam pii homines multa inepta dicunt: ut Petrus dissuadens Christo passionem, et Philippus volens sibi patrem monstrari: aut etiam

esset stultus, sed virum gravem ac prudentem parum deceret. Sic, quia nunc homo pius habet duos in se homines, veterem ac novum: ideo modo dicitur servire peccato ac carni, et peccator esse: modo contra, sanctus, iustus ac Deo serviens, quod quatenus renatus est, accipi de eo debet. Sic multa quae de uno Christo dicuntur, videntur contradictoria: ut, eum nesci re horam iudicii, etc. nisi iam ad humanam, iam ad divinam naturam referantur. Huc referri posset torum caput Tit. 1. In una re plura sunt aut respici debent. 16 Aliquando aliquid

etiam parentibus ac magistratibus divino mandato obedientiam honoremve negare cogimur, quando quidem sua authoritate ad impietatem abutuntur, nostraque obedientia similiter abuti vellent. Posset quidem eludi haec Regula aut distinctio, quod et affirmativa requirant proprie cor, quod semper obedire debet, ac suo quodam modo potest, etiamsi actio non semper praestetur: et negativa habent suas exceptiones, ut cum occiditur reus, aut etiam odio habetur parens. Sed tamen praestet sane quem potest usum praedicta admonitio. 12 Evangelium est idem quod promissio vel exhibita, vel

dictorum factorumque causae redduntur. Et libro 15 de Civitate Dei, capite 27, non illis esse consentiendum asserit, qui solam historiam recipiunt, sine allegorica significatione: nec illis, qui solas figuras defendunt, repudiata historica veritate, hoc pacto scribens: Non tamen (inquit) quisquam debet putare, aut frustra haec esse conscripta, aut tantummodo rerum gestarum veritatem sine ullis allegoricis significationibus hic esse quaerendam: aut e contrario haec omnino gesta non esse, sed solas esse verborum figuras: aut quicquid illud est, nequaquam ad prophetiam Ecclesiae pertinere.

intelligi conveniat, aperiemus. Agemus autem ordine de singulis: primum inquam de sensu literali, hinc de tropologico, deinde de Anagogico, postremo de Allegorico. Literalis itaque sensus, quem alias historicum seu Grammaticum appellant, semper primo loco, ut nobilissimus, erui debet: quando is solus certas et perspicuas parit sententias: solus aptus est ad ducenda argumenta, quibus dogmata religionis confirmantur: solus probationes necessarias suppeditat, ubi ex allegoricis sive anagogicis tantum probabiles et in speciem efficaces adferuntur. Neque unquam simplicem et

Itaque pervelim existimet ille se recte sapienterque facere, qui in excipiendo sensu literali sive Grammatico diligenter se exercet. Illa autem interpretandi forma, quam Augustino placet per αἰτιολογίαν fieri, ad hoc ipsum genus referri omnino debet. Neque enim in ea a sensu Grammatico disceditur: sed tantum exposita causa facti vel dicti, illustrior redditur sententia. Enimvero in omni interpretatione cuiuscunque scripti, idem est factu pernecessarium. Crebro namque expedit ante oculos poni scriptoris consilium, atque velut digito

atque doctrinae Christianae. Extra haec septa qui eas deducit; praeterquam quod iniuriam facit Sacrae Scripturae, tum vero auditores laedit magis quam adiuvat: et de ipso dici potest, quod (iuxta proverbium) extra oleas currat. OBSERVATIO IV. Debet insuper allegoria vere per omnia quadrare ad partes, sive sententiae, sive historiae, quam enerrandam suscipis: neque pugnare ullo pacto cum praecedentibus in ea, aut sequentibus. Etenim si dissentiat, longiusque petita sit tua interpretatio, durior erit, ideoque omnem amiserit gratiam. Non

cruce, tum et satanae impiorumque malitia et furor contra Deum, pios et omnem honestatem ac pietatem emineat, cernaturque, Hic igitur non res militaris, non etiam scientia vel politica, oeconomica, vel castrensis, ut ex politicis historiis, sed praecipue theologica sapientia disci potestac debet. 2 Quapropter etiam tum maiore attentione, quo res maiores difficilioresque aguntur, tum etiam timore Dei sacrae historiae legendae sunt: et non festinanter temere ac prophano animo, ut civiles historiae, percurrendae. 3 Expedit igitur, atque adeo extreme necessarium

quis est qui ignorat? Haec igitur, meo iudicio, est simplex, perspicua, et Sacris literis consentanea annorum ab initio inde mundi conditi, hucusque supputatio. 9 ¶ Quod si alios animadverteris secus numerare, habent proculdubio certas causas, quibus permoventur. liberumque esse illis debet, quod voluerint statuere: nos tamen secuti sumus (quantum fieri potuit) Scripturae sacrae autoritatem, cui adhaerere tutissimum esse novimus: atque in eadem contineri, quicquid ad hanc rem pertinet, extra controversiam est positum. Nonnulli quidem a nobis in eo dissentiunt, quod 70 annos

conciones omnes a Christo, itemque a Iohanne Baptista esse habitas, quam sunt literis mandatae? 11 Observetur igitur diligentissime, ubi illae summae incipiant aut desinant, quatenus cum sequentibus cohaereant, aut non cohaereant. 12 Huius rei maxima et continua cura esse debet: quando alias in tot transitionibus, digressionibus, patheticis orationibus, multa videbuntur male cohaerentia, quaedam etiam pugnantia coniungi. Ergo observet unusquisque, dum Prophetas legit, haec sequentia: Ubi in eis taxentur vitia, aut commendentur virtutes: Ubi

96. 97. 98. 100. 109. 110. 113. 117. 145. Porro exhortatorii et consolatorii ut sunt: 4 31. 37. 39. 53. 58. 75. 77. 82. 84. 91. 92. 112. 119. 121. 128. Quidam etiam sunt mixti generis: quos vides in pluribus speciebus signatos. 10 Praecipua autem opera in id poni debet, ut primum Psalmorum propositionem principalem recte constituas: deinde et partes scite distribuas. Quod quidem haud magno is efficiet negocio, qui, quemadmodum supra admonuimus, observare assueverit artificium Dialecticum et Rhetoricum. Quamvis eo maior quoque diligentia in Psalmorum

Deum huius tanti doctoris opera scriptisve veluti colophonem addere, aut ultimam etiam manum imponere voluisse suo sacrosancto thesauro doctrinae, verbique sui. Recte quoque dicitur: Difficilia sunt, quae pulchra. Quare tum difficultas, tum et eximia utilitas Paulinarum Epistolarum, nos excitare debet ad summam diligentiam in iis cognoscendis adhibendam. 1 Utile autem fuerit, a brevioribus et facilioribus earum lectionem inchoare: quod in omni genere docendi discendique praecipitur. Inde enim ad phrasin, sermonem, et omnino rationem docendi, doctrinamque Paulinam assuefiemus.

redargutiones, quaeque eius sunt generis, in sanctorum patrum Scriptis observare. Tertio loco videamus, ecquid afferantuerba Christi πρὸς παιδείαν, id est, ad vitae morumque institutionem, cuius sane prima cura omni tempore esse debet. Has vero hic tibi institutiones habe. 1 Cum audis; unum Deum timendum prae omnibus hominibus: discis sane, omni tempore pro virili enitendum, ut verum Dei timorem ob oculos tibi versari declares: discis, quomodo animum perpetuis meditationibus de se veritate divini iudicii, de poenarum

non vult auditores de interpretationis suae rectitudine ambigere, totus in hoc est, ut omnes ex eorum mentibus scrupos removeat 7 Haec satis multa ad rerum explanationem. Restat septimo loco paucula adnotemus, de explanatione verborum, quorum non minor cura, quam ipsarum rerum suspici debet. Hac igitur in parte observet Scholae magister: primo, num obveniat vox aliqua ἀμϕίβολος, per quam obscuraretur, aut mutaretur sententia. Qui se hic cupit extricare, inquirit quomodo in Hebraeo aut Graeco exemplari legatur. Deinde, an eius varia

ac opera interna simul et externa ad eam attemperemus. Propter nos enim ea, teste Apostolo, scripta est. Dixerunt vero veteres eruditi, aegrotantis animi medicinam esse sermonem: et alii, Philosophiam esse medicinam animi. Quod multo iustius de caelesti hac doctrina dici potest ac debet. Haec enim sola morbos animi, eorumque causas, atque adeo etiam illum primarium omnium maiorum fontem pernovit et indicat. Haec etiam sola vera et salutaria remedia perspecta penitus habet, solaque ea recte adhiberi potest. Nos enim secundum hanc divinam sapientiam tantum aegroti, atque adeo

bonorum et malorum. Tabernacula Cedar, pertinet ad Ismaelem, qui non erat haeres cum filio liberae. Tertiam regulam ponit de promissis et lege, quae alio modo (inquit Augustinus) dici potest de Spiritu et litera. Unde frequens est transitus de litera in spiritum. Proinde vigilare debet studiosi lectoris intentio, ut intelligatur quid secundum spiritum, quid secundum literam sit accipiendum. Quartam regulam ponit de specie et genere: id est, de parte et toto. Scriptura saepe parti, videlicet Tyro, BabyIoniae, sive alterius cuiuslibet provinciae civitati, tribuit ea quae

quid secundum literam sit accipiendum. Quartam regulam ponit de specie et genere: id est, de parte et toto. Scriptura saepe parti, videlicet Tyro, BabyIoniae, sive alterius cuiuslibet provinciae civitati, tribuit ea quae conveniunt omnibus gentibus. Proinde in Scripturis intelligendis vigilare debet lectoris intentio, ne quaerat in specie seu in parte, quod certius et melius potest invenire in toto. Quintam regulam ponit de temporalibus, aut quantitate temporum, quae Regula, (ut inquit Augustinus) etiam de aliarum rerum numeris est accipienda, ubi vigilare debet lectoris intentio, ut

intelligendis vigilare debet lectoris intentio, ne quaerat in specie seu in parte, quod certius et melius potest invenire in toto. Quintam regulam ponit de temporalibus, aut quantitate temporum, quae Regula, (ut inquit Augustinus) etiam de aliarum rerum numeris est accipienda, ubi vigilare debet lectoris intentio, ut intelligat in Scripturis saepenumero aliquid dici secundum totum aliquod tempus, quod secundum partem solum illius temporis aut praeteritum aut futurum est intelligendum, veluti quod Christus dicitur tribus diebus et tribus noctibus fuisse in visceribus terrae, secundum

quantitatem, quod pro universo tempore accipiendum est. Veluti quod dicitur, septies in die laudem dixi tibi: nihil est aliud quam, semper est laus tua in ore meo. Sextam regulam ponit de recapitulatione, secundum quam est reditus ad ea quae fuerant in superioribus praetermissa. Hic vigilare debet mens studiosi lectoris, ne quis posterius in Scripturis recitata intelligat tanquam sequantur in ordine temporis, et sint posterius facta. quemadmodum Genes. 2. quae dicuntur de paradiso, non intelliguntur secundum tempus facta, post illa quae scribuntur Genes. 1. Septimam regulam ponit

eo legatur gratus, quo quotidie discitur: ac dum semper recentia intimat, suavius oblectet. Idem super 1. Regum. cap. 2. lib. 2. Nolite gloriantes loqui: quia sacra eloquia altius exquirenda sunt: sed quo altius exquitens proficit, semetipsum cohibere a vanae gloriae fastu debet, per custodiam humilitatis. Dicitur etiam ociose loquentibus: Recedant vetera de ore vestro. Vetera quippe sunt verba seculi: quia dum in eis loquentis animus per intentionem figitur, devotionis suae decore spoliatur. Idem super 38. cap Iob, lib. 28. Moris sacri

non etiam homines ex hominibus noti: De proximo ergo attendant iustam praesumptionem, quo tendat: et conentur nobiscum cuncta primitus, quae gesta narrantur, in expressione proprietatis accipere. Sive figurate sive proprie dictum sit, quod dictum esse narratur: dictum tamen esse, non debet putari figuratum. August. 11. de Gen. ad lit. cap. 39.

EXPLICATIO. A narratore rerum proprie gestarum exigendum est, ut ea narret facta esse, quae facta sunt: et dicta esse, quae dicta sunt. Sicut autem in factis quaeritur quid factum sit,

a regula pietatis errare. Si utrunque vitetur, perfecte se habet fructus legentis: si vero utrunque vitari non potest, etiamsi voluntas scriptoris incerta sit, sanae fidei congruam non inutile est tenuisse sententiam. Contraria quae videntur esse in sacra Scriptura, contraria non esse, debet ostendere, qui fideliter et integre sacrorum voluminum colligit sensum. Origenes in epist. ad Rom. lib 3. cap. 3.

EXPLICATIO. Accidere illis solet, qui ob diversos sectarum sensus, unum fidei dogma disrumpunt, et illa tantum de Scripturis

sensu passim quod volunt, credunt. Multa enim sub nominibus Prophetarum, et recentiora sub nominibus Apostolorum, ab haereticis proferuntur. Sed ea castitas Canonis non recipit: non quod eorum hominum qui Deo placuerunt, reprobetur authoritas: sed quod ista esse non credantur ipsorum. Nec mirum debet videri, quod suspecta habentur, quae sub tantae antiquitatis nomine proferuntur. Sacra scriptura quosdam libros citat, qui tamen non inveniuntur in Canone: cuius rei causa non liquido constat. August. 18, de Civit. Dei, cap. 18.

EXPLICATIO.

autem Deus super omnia, quia naturaliter Deus. Non est consuetudo Scripturarum sanctarum, ut mulierum in generationibus ordo texatur. Hieron. in Matth cap. 1. Sic in omnibus gentibus genealogia tanium per masculos ducitur. Amari prius a nobis sacra Scriptura debet quam disci. Unde a multis, quia aut oderunt, aut non amant, non intelligitur. August. de utilitate credendi, cap. 6.

EXPLICATIO. Volenti nihil est difficile, et Deus contemptores suorum mysteriorum contemnit. Quando rectus sensus

equorum immundorum. Definivit sermo Dei, quid sit primogenitum: Omne, inquit, quod aperit vuluam. Sponsi in sacris Literis dicuntur viri, et sponsae uxores, etiamsi non concubuerint. Hieronym in Matth. capite primo.

EXPLICATIO. Nullum movere debet, quod apud Matthaeum legitur, Ne timeas accipere Mariam uxorem tuam. Exurgens autem Ioseph a somno, fecit sicut praecepit ei angelus Domini, et accepit uxorem suam: quasi ex eo quod uxor est appellata, sponsa esse desierit, cum hanc esse Scripturae divinae consuetudinem noverimus, ut sponsas

Pauli ordo, et librorum Prophetarum alius est in sacra Scriptura, quam temporis, quo scriptae sunt. Chrysost. in epist. ad Rom. Homil. 1. EXPLANATIO. Videtur porro mihi epist. ad Galat. praecessisse epist. ad Rom. Quod si in Bibliis alium obtinet ordinem, mirum esse non debet. Siquidem et duodecim Prophetae, cum se inter se deinceps non subsequantur, si tempora inspicias, sed multum inter se ipsi tempore cum distent, si ipsam librorum seriem inspexeris, inter se ordine sunt collocati. Siquidem Aggaeus, et Zacharias, et alii aliquot post Ezechielem et Danielem

sunt: vel ex codicibus earum regionum, unde ipsa doctrina commeavit: vel si ibi quoque codices variarent, plures paucioribus, vetustiores recentioribus praeferentur. Augustin. 11 contra Faustum, cap. 2.

EXPLICATIO. Codicibus emendandis prius debet invigilare solertia eorum, qui Scripturas divinas nosse desiderant, ut emendatis non emendati cedant, ex uno duntaxat interpretationis genere venientes. Hactenus recitavi plurimas Patrum sententias, partim ad commendationem, partim etiam ad illustrationem explicationemque sacrae

rebus. Exempla porro eorum quae dixi haec sint: A statu conditioneque rerum praesentium nominantur quidam Prophetarum filii, ut Seria sub, Hasbaz. A proprietate rei, Heva, Habel, Edom. Ab officio Iesus. Tale est Germanico hebraeum Carolus, ab invocatione Dei Carael: quia homo revera debet esse invocator aut cultor Dei, quod est eius proprium munus aut opus. A casu qui acciderit: ut duo filii Loth, Moab, et Ammon, Isaac, et plures filii Iacob, Israel, Moses. Admonitoria sunt Iesaias, ut cogitet de salute Dei: Ieremias, ut extollat Deum: Aaron, ut sit area scientiae: quia ex ore

lux venit in mundum, sed homines magis dilexerunt tenebras quam lucem: videtur dicere, quod homines etiam lucem dilexerint, licet minus quam tenebras: cum contra sentiat, eos vere odisse lucem, et tantum tenebras dilexisse. Quare id quod hic in inferiore gradu ponitur, simpliciter negative accipi debet, perinde ac si dixisset: Sed homines dilexerunt tenebras, et lucem odio habuerunt. Sic Luc. 18 dicit Dominus: Descendit publicanus magis iustificatus in domum suam, quam Pharisaeus: cum Pharisaeus neque parum neque multum sit iustificatus, et omnium iustificatorum eadem sit quantitas aut

tenebras, et lucem odio habuerunt. Sic Luc. 18 dicit Dominus: Descendit publicanus magis iustificatus in domum suam, quam Pharisaeus: cum Pharisaeus neque parum neque multum sit iustificatus, et omnium iustificatorum eadem sit quantitas aut modus iustificationis. Qui locus itidem sic accipi debet, ac si dixisset Dominus: Et descendit publicanus in domum iustificatus, Pharisaeus autem in suis peccatis haesit securus, sine Dei gratia. Sic et Matth. 10, Christus primum dicit, non esse timendos eos, qui tantum corpus possunt laedere: et mox veluti sibi contradicens, inquit, magis esse

quia adiutor et protector eorum est. 6 Negativum adverbium saepe extra suum locum erat: ut Rom. 7, Cum cognovissent Deum, non ut Deum honoraverunt: pro, ut Deum non honoraverunt. posset enim aliquis putare, quod aliter eum nihilominus honoraverint. Adverbium ergo Non, determinare debet aut negare verbum Honorare, et non adverbium similitudinis Ut, aut Sicut. sic Iohan. 6, Non Moyses vobis dedit panem de caelo: pro, Moyses non dedit panem de caelo. Lis enim ibi est, non quis Manna dederit, Moyses aut Deus? sed quod tunc datum fuerit, an verus caelestis panis, aut alius

obscurum sensum relinquunt. Exempla perspicuitatis gratia proponam. Ubi similitudinis adverbia desint, exempla sunt passim innumera in Proverbiis: ut 21, Rivi aquarum cor regis: pro, Sicut rivi aut fluenta. Marc. 9, Omnis homo igne salietur, et omnis victima sale salietur: pro, sicut victima debet sale saliri, sic pii cruce et variis tentationibus condiuntur, ne ignavia et securitate computrescant. 18 Deest vero alias adverbium inchoans similitudinem, alias contra applicans. Exod. 19. Portavi vos supra alas aquilarum: pro, sicut aquilae solent suos pullos supra alas

tibi peccavi. 20 Ponitur etiam aliquando Ascher simul pro duobus relativis, seu pro antecedente et relativo: ut Gen. 44, Et dixit Laascher, id est ei, qui. Item: Et iussit eth Ascher super domum, id est, eum, qui erat super domum. 21 Relativum cum antecedente construi debet in genere, numero, in casu non item. Crebro tamen fit, ut etiam in casu construatur: sive quia antecedens se accommodat ad casum et constructionem relativi, seu contra antecedens se accommodat ad casum relativi interdum, ut in hisce exemplis apparet: Populo ut placerent quas fecisset fabulas,

aut conviciator, aut rapax, cum eiusmodi ne comedatis quidem. Repetitur postremo loco illud Non commisceri, per verbum Non comedere: ita ut media omnia continentia descriptionem vitandorum cum alterutro coniungi Latina consuetudine possint, Hebraea vero cum utroque connecti debeant. Observari enim debet, illam repetitionem nihil impedire, quo minus unica oratio sensusque sit. 32 Additur aliquando verbum aliquod improprium nominativo, non tam ratione ipsius, quam respectu adiunctae, aut etiam subintellectae alicuius vocis. Rom. 15, Charitas Dei effusa est in cordibus nostris per

est iusta prae Iuda. Sic Germani dicunt: Filia facit matrem probam: dum scilicet filia multo est matre turpior. Hoc modo respectu Christianismi praecipit, ut unusquisque maneat in eo genere vitae, in quo sit conversus: non quod non liceat mutare eam, sed ratione Christianismi nemo debet mutare, quasi Dominus servis aut maritis non sit perinde propitius. 29 Contraria vel vocabula, vel epitheta, aut res eidem, sed diverso respectu tribuuntur. Salus aeterna est donum, est et

etiam omnium linguarum ac sermonum principium. Ius ait: Non aliter a propria significatione recedi oportet, quam si manifestissimum sit, aliud testatorem sensisse. 1. Non aliter. ff. de leg. iii Item: Verba statutorum sunt proprie intelligenda. Scripturae alioqui interpretatio debet esse fidei analoga. Quinta: Quicunque vult aut ipse discedere, aut alium abducere a nativo sensu verborum Scripturae, ille tenetur evidentissimis demonstrationibus aliorum oraculorum aut dictorum Dei eum tropum demonstrare: nec tantum in genere utcunque demonstrare, inesse aliquid

salus nostra et gloria Dei sita est. omnia igitur hic oporet certa, comperta, ac penitus explorata esse. Sexto: Oportet etiam, ut idem pro tropica illa voce aliam propriam, adhibita solida demonstratione verbi Dei, substituat. Nam qui nostram falsam opinionem de aliqua re vult tollere, debet suam veram pro ea substituere, veramque ac certam esse demonstrare. Non enim profecto id agendum est, ut Scripturae dicta ac sensus incerti aut nulli sint: sed ut pro male intellectis recte accepti substituantur. Sicut qui malam alicuius loci nocisque versionem vituperat, debet veram

re vult tollere, debet suam veram pro ea substituere, veramque ac certam esse demonstrare. Non enim profecto id agendum est, ut Scripturae dicta ac sensus incerti aut nulli sint: sed ut pro male intellectis recte accepti substituantur. Sicut qui malam alicuius loci nocisque versionem vituperat, debet veram idoneamque vocem pro ea, non sine probatione, substituere. Boni et enim medici est, non tantum urere ac secare, ubi opus est, sed etiam usta illa sectave loca sanare. Septimo: Idem tenetur suam illam novam nocem aut phrasin ita cum reliquis praecedentibus verbis et sensibus,

monere, quod donec pro tropica voce alia vera proprieque accepta non sit subiecta, vel saltem sensu ac cogitatione subintellecta, id dictum ad aliquam solidamque magnae rei demonstrationem inutile sit: incerta enim eius vera sententia fluctuat. Quare, si quis magni momenti usus sententiaque haberi debet, oportet vel saltem cogitatione aliquam aliam propriam, liquidoque verum sensum exprimentem subiicere, idque rectissime a se factum esse evidentissime demonstrare. Nono: Scriptura articulos fidei, et alia quasi singularia dogmata solet propriis verbis perspicueque, praesertim in

controversis, unde magni momenti dogmata extruuntur, necessariae probationes troporum adducendae sunt, probandumque est, quod eo ipso loco Scriptura tali tropo usa sit, atque eo aliove modo certa loci vox necessario accipi debeat. 13. Vox impropria aut ex sua sede in aliam translata, debet diligenter cauteque examinari. Nam in consideratione vocabulorum, cum vel per tropum aliquem a sua primaria significatione, ad aliquam impropriam deflexerunt, vel ab alia, quasi arte aut foro, vel professione in aliam translata sunt, semper primum illa prima significatio, aut usus eorum,

Iud. 4, Et ipsa quidem habitabat sub palma Debora, inter Rama et Bethel, in monte Ephraim. Hic et relativum et verbum vero nominativo praeponitur. Ad anticipationem aliqui referunt, quod praeteritum pro futuro, praesertim prophetae usurpant, cum dicunt id iam factum esse, cum primum postea fieri debet: ut Psal. 22, Diviserunt sibi vestimenta mea, et super vestem meam miserunt sortem. ZEUGMA dicunt esse, quando plurimis nominativis unum verbum, aut pluribus membris unum membrum respondet. Exemplum prioris. Eph. 4, Omnis amaritudo, ira, indignatio, et clamor, et

malitia excitat cupiditatem, cupiditas concipit aut gignit peccatum, peccatum gignit mortem. Talis climatistica aut gradatoria progressio, aut etiam regressio, ab ultimo fine aut effectu ad priores causas, idque insuper interrogatione figurata et ornata, est etiam Rom. 10, Omnis salvandus debet invocare, omnis invocans debet agnoscere Deum, agniturus Deum, est docendus de eo, doctores a Deo mittendi sunt. Talis missio olim in Isa. cap. 52 promissa et nunc praestita est. Hanc gradationem valde laudat Camerarius in suis Annotationibus. Sed apud Oratores

cupiditas concipit aut gignit peccatum, peccatum gignit mortem. Talis climatistica aut gradatoria progressio, aut etiam regressio, ab ultimo fine aut effectu ad priores causas, idque insuper interrogatione figurata et ornata, est etiam Rom. 10, Omnis salvandus debet invocare, omnis invocans debet agnoscere Deum, agniturus Deum, est docendus de eo, doctores a Deo mittendi sunt. Talis missio olim in Isa. cap. 52 promissa et nunc praestita est. Hanc gradationem valde laudat Camerarius in suis Annotationibus. Sed apud Oratores talis quasi scala subinde altius

de ceremoniis statim initio: Tu quis es, qui condemnas alienum servum? Ubi observetur illa quoque Regula, quod licet talia ad unum aliquem dici videantur: tamen perinde ad totum genus pertineant, ac si dictum esset: Quicunque non vult timere potestatem, is faciat bonum, etc. et: Nemo debet alienum servum iudicare seu condemnare. Alio qui particulares et individuae sententiae in sacris plerunque ad omnes pertinent, iuxta illud: Quod vobis dico, omnibus dico. PERMISSIO, vel concessio, est valde multiplex. Prima, cum iudici aut auditori aliquid expendendum relinquimus:

vos beati. Matth. 23. Ecce relinquitur vobis domus deserta, id est, vos male peribitis: tametsi hoc ad correlativum referri possit. Sic pronomina affixa adduntur accidenti, quae subiecto debentur. Idola argenti sui, pro, idola sua argentea. Suus ad hominem possessorem, non ad argentum referri debet. CONIUNCTA PRO SE INVICEM. Multoties coniuncta aliquibus, praesertim notabilia ac conspicua pro ipsis rebus vicinis ponuntur, quo veluti ex signo res signata intelligatur: quod tamen plerunque vel cum emphasi, vel cum singulari aliqua gratia fit. quae

de vero et salutari fundamento structurae aut aedificii: alioqui de facto Pharisaei et sacrifici ponunt sua opera et sacrificia pro fundamento salutis. Sic Terent, in Phorm. Quid ago? id est, quid iure agere possum aut debeo? Matth. 11, Tune es ille veniens, aut alium expectamus? id est, qui debet venire, quem expectare debemus. 1. Corinth. 10, Non potestis simul de mensa Domini, et mensa daemoniorum participare. Ubi non defacto, quod illi ipsa re nimium praestabant, sed solummodo de iure loquitur Apostolus. Matth. 2, Percontatus est, ubi IESUS nascatur, id est, ubi debeat nasci

quis tesistere queat? Sic et in iure Candicitur, quod verba saepe intelligi debent secundum potentiam, non secundum actum, De hoc Hebraismo dicitur aliquid etiam in verbo Possum. Exempla, ubi sensus per debeo et verbi infinitivum reddendus est. Levit. 4, saepius repetitur Thease, non debet fieri. Si feceris aliquid ex omnibus, quae non fient, id est, fieri non debent, non iuste fiunt. Num. 35, Nam in civitate refugii sui sedebit, id est, debet sedere, habitare. 2. Reg. 3, Et accepit filium eius, qui pro eo regnabit, et sacrificavit eum: id est, qui pro eo regnare debebat.

in verbo Possum. Exempla, ubi sensus per debeo et verbi infinitivum reddendus est. Levit. 4, saepius repetitur Thease, non debet fieri. Si feceris aliquid ex omnibus, quae non fient, id est, fieri non debent, non iuste fiunt. Num. 35, Nam in civitate refugii sui sedebit, id est, debet sedere, habitare. 2. Reg. 3, Et accepit filium eius, qui pro eo regnabit, et sacrificavit eum: id est, qui pro eo regnare debebat. 1. Sam. 20, Et ego sedendo sedebo cum patre tuo: id est, omnino sedere debebo cum patre tuo. Gen. 20, Et facta quae non fient, (id

cum satana conveniat. Commune autem est ei cum Christo fortitudo, magnanimitas et victoria: cum satana vero ferocitas, crudelitas, et caedes hominum. 3 Verum ut tanto melius intelligatur haec utilis admonitio, etiam paulo aliter hanc eandem Regulam proponam. In huiuscemodi Metaphoris debet quisque sacrae Theologiae studiosus occupari, aut solicitus esse, non ut discat a Grammaticis tales multas vocabulorum aequivocationes aut significationes: sed ut ab eisdem Grammaticis intellecta re

inficit: sic unus aut alter scelestus aut haereticus saepe integrum coetum suo contagio corrumpit. Sic etiam similitudinem satis resolvas in tria membra. Sicut sale condiuntur cibi omnes, et multa a putredine conservantur: sic etiam caelesti doctrina aut sapientia mundus condiri et conservari debet a spirituali corruptione. Deinde, Sicut si sal corrumperetur, prorsus nulla aliam rem haberemus qua condiremus aut faliremus: sic etiam si religio sit corrupta, nihil plane porro remedii superest hominum saluti. Denique, sicut infatuatum fal prorsus nulli usui est, nisi ut abiiciatur: ita

prorsus ab eo abstrahatur. Collatio tota haec forte esse posset: Sicut siquis vult recte arare, eum oportet non tantum manum stivae admovere, sed etiam intentum ac totum in eo esse, ut boves et aratrum recte progrediantur, ne sulcus aberret: ita etiam siquis vult esse idoneus ad regnum caelorum, debet se sic gerere, etc. 19 In Similitudinibus saepe res non cum vero Simili, sed cum eius vicino confertur. Psal. 141. Ossa nostra dispersa sunt iuxta sepulchrum, sicut qui frangit et dissecat ligna: id est, si cut ligna discissa ac fissa a se invicem

res collatae, tum et earum conditiones in utroque membro: ut quod in altero deest, suppleri sarcirive queat. Rom. 5, Sed non ut per unum peccantem, donum. Deest in priori parte aliquid quod opponatur dono, seu donatae iustitiae: id ex hoc posteriore, et ex mox sequentibus intelligi supplerique debet, hoc modo: Sed non ut iniustitia, aut reatus per unum peccantem venit, ita et iustitia donata. Ibidem mox: Nam reatus ex uno quidem ad damnationem, donum vero ex multis delictis ad iustificationem. Hic iterum deest aliquid in illis Ex uno, quod indicet, quod illud unum sit. Id vero ex

Sic eodem capite versibus 12, 13, 14 est collatio Christi et Adami, et iustitiae ac iniustitiae inde orientium. Ubi in fine postremi versiculi paucissimis verbis, nempe qui est typus futuri, subindicatur alterum membrum collationis, subindicatum posterius membrum collationis, quod repleri debet ex praecedente. Antitheses ac res oppositae non semper optime respondent, si verba spectes. Rom. 6, Servi estis, cui obeditis, aut peccati ad mortem, aut obedientiae ad iustitiam. Opponuntur inter se peccatum et obedientia, ac mors et iustitia: quae, si verborum sonum spectes,

Dominus vocem fletus mei, audivit Dominus precationem meam, Dominus orationem meam suscepit. De qua re postea, in Pleonasmo, Repetitionibus et Appositione dicetur. DE VARIA PERTURBATIONE VERBORUM, SENTENTIARUM AC RERUM. In sententiis efferendis plerunque debet esse aliquis ordo vocum. Nam licet non plane semper necesse est praecedere substantivum, postea sequi adiectivum: aut prorsus pueriliter, primum ponere nominativum, postea verbum, et postremo casum sequentem: tamen est in omnibus linguis quidam modus collonandarum vocum, qui si non

ex externis indiciis interni hominis naturam aut proprietatem indicare, ut ex operibus cognoscamus, quisnam sit filius Dei aut diaboli. Sic etiam dicitur: Remittite, et remittetur vobis. Nostra remissio non est causa remissionis divinae, sed effectus aut fructus eius ac verae poenitentiae esse debet. Nectamen hic tantum humana caecitas peccat, sed etiam ipsa sermonis non bene intellecta idiomata tale quid sonare videntur. Saepissime enim videntur ponere aut facere non causam ut causam: ut, Pro dilectione mea oderunt me, Psal. 109: id est, debebant quidem me

peccatis orta esset eius caecitas, cum alioqui et ille et parentes eius peccatores essent, quia homines erant, ut explicatur Rom. 5. et 1. Ioan. 1. Iam etiam de contraria Regula dicamus, ubi vocibus aliquibus quasi per Miosin positis significatio intendenda est, si veritas exprimi debet: saepe enim verba Hebraea, necesse est in maiori quadam emphasi accipi, quam alioqui usitate significant, perinde fere ac si particula Valde, vel aliquod aliud intendendi adverbium eis additum sit: posset forte ad Liptoten referri. Matth. 6, Nolite soliciti esse de crastino, id est, valde

mea custodietis, Exod. 31, pro, facient quidem omnia quae praecepi: nolo tamen ea fieri diebus festis: itaque sabbata mea custodite. Vel faciam illa quidem, verumtamen non diebus festis, sed, etc. Holocaustum iuge quod factum est, etc. Num. 28. pro, istud intelligi debet de holocausto, quod, etc. Cepimus omnem regionem Argob regni Og in Basan, Deut. 3, pro, qui regnabat in Basan. Si fecissetis sicut hoc, Iud. 15. 1. tale ali quid initio, sub. placatus fuissem. Ne, filiae meae, Ruth. 1. sub. sitis mihi molestae. Sic vivito et tu salvus,

videntur illa Io. 6, Si ego de me testificabor, testimonium meum non est verum. et Io. 8, In lege vestra scriptum est, quod testimonium duorum virorum sit verum: id est, iudicio et opinione hominum, mei solius testimonium, idque de meipso non haberetur pro vero: sed duorum testium testimonium debet et solet haberi pro vero, etiam secundum vestrae propriae legis decreta. Exempla cognitionis. Psal. 51, ut sis iustus cum loqueris, mundus cum iudicas: id est, ut agnoscatur Dei accusantis et iudicantis munda innocentia et iustitia, Isa. 44, Narra tu ut sis

COGITATIONES AUDITORUM SPECTAT. Saepe non tantum prophanus sermo, sed et sacer, non tam rei ipsius veritatem, quam auditorum de rebus cogitationes seu res, ut sunt in auditorum animis conceptae, respicit: sermo enim hominum causa est, et ad eorum cogitationes sese attemperare debet. Ut cum Baptista negat se esse Heliam aut prophetam: non simpliciter de rei veritate per sese cogitatae pronuntiat, nam Christus eum utrunque esse affirmat: sed de tali persona, Helia aut propheta loquitur, qualem sacerdotes animo conceperant. Id est, negat se esse ipsummet Eliam, aut

cuius haec verba sunt: Valde autem contumeliose de lege loquitur Paulus, cum eam vocat elementa (ut et supra initio cap. 4. ) deinde non simpliciter elementa, sed infirma et egena elementa. Annon est blasphemia, quod tam scelestas appellationes tribuat legi Dei? Lex in vero suo usu debet servire et stare pro promissionibus et gratia. Si cum his pugnat, non estamplius lex Dei sancta, etc. sed doctrina perniciosa et diabolica, urgens tantum ad desperationem. Ideo est repudianda et excommunicanda. Quare cum Paulus appellat legem, infirma et egena

coniungatur ac conferatur, sed etiam permutato ordine primum cum tertio, secundum cum quarto, ita ut distributae et a sese invicem distractae sententiae nihilominus sibi invicem consonent, sensuque ac mente modis omnibus inter se connectendae sint, si quidem sententia eius genuina plena haberi debet. Sic 2 Cor. 3, conferens legem cum Evangelio, primum legi tria quasi mala tribuit: deinde porro tres proprietates Evangelii eidem facit correspondere. Legi tribuit quod sit mortifera, quod sit in literis ac lapide, et quod sit temporaria: contra Evangelio tres laudes aut bona,

de quibus forte alias prolixius dicetur. Verum ut idea sacri sermonis aliquanto clarius pateat, D. Augustini de ea censuram ex 4 De doctrina Christiana adscribemus, in quorum initio dicuntur quaedam de doctoris officio: quae cum sint utilia, nolui excludere, inquit igitur ille: Debet igitur divinarum Scripturarum tractator et doctor, defensor rectae fidei, ac debellator erroris, et bona docere, et mala dedocere: atque in hoc opere sermonis conciliare aversos, remissos erigere, nescientibus quid agatur, quid expectare debeant intimare. Ubi autem benevolos, intentos,

enim qui eas legunt, et negligunt: legunt ut teneant, negligunt ne intelligant. Quibus longe sine dubio praeferendi sunt, qui verba earum minus tenent, et cor earum sui cordis oculis vident. Sed utrisque ille melior, qui et cum volet eas dicit, et sicut oportet intelligit. Huic ergo, qui sapienter debet dicere, etiam quod non potest, eloquenter verba Scripturarum tenere, maxime necessarium est. Quanto enim se pauperiorem cernit in suis, tanto eum oportet in istis esse ditiorem, ut quod dixerit suis verbis, probet ex illis: et qui propriis verbis minor erat, magnorum testimonio quodammodo

a nobis, ut sacerdotes plaudant manibus iniqua dicentibus, et plebs Dei diligat sic. Absit a nobis, in quam, tanta dementia. nam quid faciemus in futurum? Idem ibidem: Et tamen cum doctor iste debeat rerum dictor esse magnarum, non semper eas debet granditer dicere, sed submisse, cum aliquid docetur: temperate, cum aliquid vituperatur sive laudatur. Cum vero aliquid agendum est, et ad eos loquimur, qui hoc agere debent, nec tamen volunt: tunc ea quae magna sunt, dicenda sunt granditer, et ad flectendos animos congruenter. Et aliquando

ad flectendos animos congruenter. Et aliquando de una eademque re magna et submisse dicitur, si docetur: et temperate, si praedicatur: et granditer, si aversus inde animus, ut convertatur impellitur. Quid enim Deo ipso maius est? Nunquid ideo non discitur? Aut quid, qui docet unitatem Trinitatis, debet nisi submissa disputatione agere, ut res ad dignoscendum difficilis, quantum dator possit intelligi? Nunquid hîc ornamenta, et non documenta quaeruntur? Nunquid ut aliquid agat, est flectendus auditor: et non potius ut discat, instruendus? Porro cum laudatur Deus sive de seipso sive de

dictionis oboritur ei qui potest quantum potest, laudare quem nemo convenienter laudat, nemo quomodocunque non laudat. At si non colatur, aut cum illo vel etiam prae illo colantur idola sive daemonia, sive quaecunque creatura, quantum hoc malum sit, atque ut ab hoc malo avertantur homines, debet utique granditer dici. Submissae dictionis exemplum est apud apostolum Paulum (ut planius aliquid commemorem) ubi ait: Dicite mihi sub lege volentes esse, legem non legistis? Scriptum est enim, quod Abraham duos filios habuit: unum de ancilla, et unum de libera: sed ille qui de

venit, in praesenti: pro, iam advenit. Sic Samaritana ait: Scio quod Meschias ἔξρεται, venit. Sic saepe in Participio praesenti Meschias δ' ἐρχάμενος, veniens: id est, qui debet venire. Sicut Baptista iubet suos discipulos dicere Christo: Tune es ille adveniens, aut alium expectare debemus? Iohann. primo, Impostores negant Christum venientem ἐρχόμενον, in carne, id est venisse. Quae enim in Praesenti dicuntur, quasi

quid sentiam. Sin vero pergas probare, non valuisse Apostolum peregrina lingua exprimere profundos sensus, quod eius scripta, ut Petrus dicebat, quandoque magna obscuritate laborent: ad hoc dicimus, non posse divina quae tractat, sensibus nostris non esse difficilia. Verum hoc non debet nos depellere ab eius lectione. nam lenitur haec difficultas (ut Chrysostomus in his quae praefatur suber Epistolam ad Roman. docuit,) assiduo studio, et continua lectione: et ita lenitur, ut ille dicere audeat, nos per nosipsos absque praeceptore intellecturos, quae ibi traduntur, modo has

se coram Deo proiiciente ac prosternente, tum propter ingentia sua peccata, tum propter illam tantam maiestatem, ad quam indignissimi accedunt. Deinde propter Christi unicum meritum, misericordiam Dei implorare, quicquid illi demum praeterea petunt. Semper enim omnem aliam petitionem praecedere debet, aut certe comitari petitio remissionis peccatorum, ac divini favoris. Quo quidem modo si animus affectus fuerit, facile foris in corpore ieiunium et lugubres quasdam actiones exprimet. Sicut publicanus vere poenitens, stabat a longe tristis, et non audebat oculos in caelum

abusive merces officiorum nominari interdum solet, sicut supra ostendi, vitam aeternam proprie ac per se esse dicique haereditatem, sed per accidens praemium. 23 Deus unievique praeter communem vocationem ac officium, etiam propriam ac privatam quandam functionem attribuit, in qua debet Deo servire, et sua quadam ratione in ea salvari, aut in ea legitime certando coronam consequi. Sic mulier servabitur per liberorum procreationem: sed adest correctio, quod ea salus ex fide contingat, ideo dicitur: Si permanserit in fide. Pietas habet promissionem praesentis et futurae vitae:

ita generalis ac late regnans est, ut nulla prorsus restrictione cohiberi aut corrigi queat: at haec posterior, Sub poena amissionis vitae aeternae tenentur omnes bene operari, et peccata vitare, legalis sententia est, et per Evangelion aut remissionem peccatorum corrigi restringique potest et debet. Nam summi deploratissimique peccatores, qui omnibus bonis operibus carent, et infinitis pessimis obruti sunt omni momento, quandocunque modo ingemuerint, plene perfecteque iustificabuntur et servabuntur. 10 Ex contrariis temere ratiocinatur humana imperitia in rebus divinis: Mala

et ego sanctus sum: Dilige Deum semper extoto corde, tota anima, et omnibus viribus tuis. Alter est longe inferior, qui in rerum naturam cadit, vel salutem in sanctos Dei: secundum hunc dicitur David in toto corde servisse, et fuisse vir secundum cor Dei: sed interea cum hac veste nuptiali non debet ascendere in convivium aut iudicium Dei, verum dicere cum Paulo, Nihil sum mihi conscius, sed in hoc non sum iustificatus. Cavendum igitur est omnibus modis studioso veritatis, ne dicta de ista communi perfectione aut sanctitate ad illam divinam aut caelestem transferat. Sic et Philosophi

ex veris fructibus illam priorem agnoscens et indicans, in qua proprie salus nostra consistit: Matth. 25. Haec iustitia est veluti consequens aut fructus illius prioris. Haec adeo tota innixa illi est, et supra eam fundata, ut sine ea plane nec ad momentum quidem consistere possit. Debet autem sane omnino consequi illam, iuxta Christi mandatum: Vade, et noli amplius peccare, ne quid tibi peius accidat. Ac verum certe est, si quis non vult ambulare secundum spiritum, sed secundum carnem: quod ille etiam fidem amittat, atque ita alteram quoque illam iustificationem, qua proprie

donec tandem venit ipsemet Mediator, et eius novum Testamentum, qui nobis ex ipsius sinu caelestem doctrinam afferens, solem ipsum veritatis veraeque salutis in domo sua accendit et proposuit. Huius ineffabilis consilii Dei rationes causasque scrutari, nostrum non est: nobis illud tantum liquere debet, iustum esse Dominum, iustaque iudicia eius, eumque omnia recte et sancte facere. DETRACTIO VELAMINIS. Sicut porro velamen duplex est, externum in lege, et internum in corde nostro: sic etiam duplex est eius detractio. Nam primûm

pene etiam novum, quod inde dependet et confirmatur, incertissimum nobis futurum esse, quod neque Spiritus sanctus, cum ob id ipsum scripserit, ut intelligatur, non, ut non intelligatur, concessisset: neque etiam Ecclesia, nullis plane firmis rationibus victa, concedere debet. Sed iam etiam bellas adversariorum ratiunculas videamus, quibus tantam rem tam temere affirmare non dubitant. Ac primum, quod ad Rabinorum authoritatem attinet, non valde moveor eorum dictis, ut in alterutram demum sententiam pedibus concedam. Sunt enim omnino suae historiae

ipse eodem modo videtur describere peccatum originale, cum scribit, Peccaverunt omnes, et destituuntur gloria Dei. Respondeo: Aliud est definitio, aliud quaevis alia sententia. Definitio non solûm verum sensum effficere, sed etiam totam rem complecti, ac denique ipsum esse rei liquido exprimere debet: ac sententia satis habet, ut modo verum pronunciet, sive totum sive dimidium rei complectatur, aut tantum aliquam eius proprietatem circumstantiamve monstret. Quare Paulus ibi non accurate definiens, sed tantum pronuncians, de dimidia solum parte mali loquitur. Alii porro

praestare solet. Quod ut faciat, amanter oro et obsecro. Multae ergo sunt ac gravissimae causae, cur omnes homines, praesertim autem studiosa iuventus, sacras Literas crebro, ac pene sine intermissione, idque summa diligentia, legere debeat. Quarum omnium maxima merito est, et haberi debet, quod ipse vivus ac omnipotens Deus severissime praecepit, ut sacras Literas exactissime cognoscamus. Tanto enim rerum Domino, totiusque naturae creatori merito omnis creatura cernua, genusque flexo, parêre debet. Innumera vero huius mandati testimonia proferri possent: nos tamen pauca

idque summa diligentia, legere debeat. Quarum omnium maxima merito est, et haberi debet, quod ipse vivus ac omnipotens Deus severissime praecepit, ut sacras Literas exactissime cognoscamus. Tanto enim rerum Domino, totiusque naturae creatori merito omnis creatura cernua, genusque flexo, parêre debet. Innumera vero huius mandati testimonia proferri possent: nos tamen pauca tantum aliquot recensebimus. Nam quid aliud voluit Deus caelitus clamans, Hic est filius meus dilectus, hunc audite: quâm ut conscriptas

formamve induere conaretur, in vitium reprehensionemque iustissimam necessario incideret. Semper enim proportio quaedam, teste Aristotele, non tantum inter docentem ac audientem, sed etiam in universum inter omne agens et patiens esse debet: ut tale quid et tantum agens agat, quale et quantum patiens recte perpeti potest. Quod divinae providentiae vestigium, toti rerum naturae penitus inditum, Dominus ac servator noster, suam discipulorum institutionem ac formationem defendens, praeclara simul et crassa parabola vini, musti, ac

et martyrum sanguine obsignata ac confirmata. Non loquimur autem de miraculis postremorum temporum, quae (teste Paulo) sunt efficax illusio et impostura satanae et Antichristi: 2 Thessasalonicens. secundo. 9 Norma iudicii quiddam publicum et a summa autoritate confirmatum esse debet: sed talis est sola Scriptura. nam patrum scripta sunt singulorum hominum privatae cogitationes, et non a summo Rege regum et Domino dominantium comprobatae. 10 Deus hoc consilio proposuit sacras Literas Ecclesiae, ut essent norma iudicii, sicut supra in eius mandato exposuimus.

Ibi enim vere dici posset, Regi hoc aut illud nobis suis subditis praecipienti non credidissem, nec obedissem, nisi eius ministro credidissem. Si enim non fuisset fide dignus minister testatus, hoc aut illud vere esse regis mandatum aut voluntatem, qui potuissem regi in eo obedire? Potest ergo et debet fidus praeco aut alius minister testari, quidnam vere Rex mandarit, et ipsi testi in eo credendum est. Sed non potest aut debet idem minister ad subditos dicere: Etiamsi Rex hoc prohibuit, illud vero mandavit, tamen ego volo ac iubeo, ut hoc quidem prohibitum faciatis, illud vero mandatum

credidissem. Si enim non fuisset fide dignus minister testatus, hoc aut illud vere esse regis mandatum aut voluntatem, qui potuissem regi in eo obedire? Potest ergo et debet fidus praeco aut alius minister testari, quidnam vere Rex mandarit, et ipsi testi in eo credendum est. Sed non potest aut debet idem minister ad subditos dicere: Etiamsi Rex hoc prohibuit, illud vero mandavit, tamen ego volo ac iubeo, ut hoc quidem prohibitum faciatis, illud vero mandatum omittatis. Hoc enim esset, se supra Regem eiusque edictum efferre. Sic si Ecclesia non esset testata hosce sacrarum

ipsum viventem Deum. Quam Antichristianam Luciferi ambitionem et superioritatem, seductores ac Monachi Papae et Romanae synagogae et conciliabulo furenter vendicant. Olim regum praecones, et nunc Heroldus Caesareus affert alicui principi aut civitati Caesaris mandatum, et potest ac debet testari Caesarem hoc mandare, illud vetare. Postquam autem hoc fecit, si diceret, Ego tamen sum supra Caesaris edictum aut mandatum, ideo mandata Caesaris prohibeo, et vetita mando: hoc vero esset se supra Caes. Maiest. efferre, talisque praeco et Heroldus extremo acerbissimoque supplicio

causis Ecclesiae in manu ac potestate indoctiorum, frigidorum, aut etiam malorum, canum mutorum et hypocritarum. Unde porro manifestus interitus expectandus veritati esset. Nono, in hac cognitione nequaquam valeant illae iuridicae regulae, Iura vigilantibus subveniunt: et, Iudex debet tantum iudicare secundum dicta et allegata. Non enim aequum est, somnolentiam, vel donorum tenuitatem illorum, qui causas religionis agunt in Christiana synodo, veritati detimento esse. Quare non tantum ius ac fas sit iudicibus percontari quae volunt, sed etiam teneantur quaerere

supra Basilium dicentem audivimus, ἔλεγχος ἢ τὸ γινόμενον, καὶ μὴ λοιδορία. Decimoseptimo, vocem decisivam merito solus Christus, quem unicum magistrum a caelesti patre audire iussi sumus, eiusque verbum habere debet, si Christiana synodus vocanda est, ita ut uni aut duobus perspicuum Dei verbum afferentibus magis credendum sit, quam aliis omnibus sicut id protestantes status in recusatione Tridentinae synodi copiose declararunt, et olim in Nicena synodo, S. Paphnutio pro coniugio sacerdotum dicente, pie

et timor Dei initium et caput sapientiae est. Deus enim adest timentibus se, suo Spiritu Sancto eos regens, et qui eum timent, serium studium veritatis habent, et in disputatione adhibent. 2 Praestetur omnino initio disputationis iuramentum calumniae. Quod si usquam in litibus adhiberi debet, hîc certe ante omnia, ubi res longe maximae aguntur, sicut ipsemet Dominus et Apostoli in asserenda vera doctrina saepe fecerunt. Ubi etiam iustius est eum in testem invocari, quam ubi de gloria religioneque ipsius agitur? Sic et Prophetae perpetuo eum in testem adhibent, dicentes: Sic

congruunt, vel occulta inspiratione, vel evidentiori illustratione suggerit. Quare etiamsi hodie alia fuerit interpretatio Ecclesiae eiusdem praecepti Evangelici, quam aliquando: tamen hic sensus nunc in usu currens, ad regimen Ecclesiae inspiratus, uti tempori congruus, et salutis via debet acceptari. sicut de Baptismi forma Apostolorum tempore, ubi in Christi nomine: et alio sequenti, ubi in Trinitatis nomine: ac posthoc, in nomine Patris et filii et Spiritus S. varietatem legimus, secundum temporis congruentiam, salutem praestitisse: ipsumque divinum praeceptum, Nisi quis

in alio nullo, quam in militantis Ecclesiae usu atque adprobatione: sive haec sit circa Scripturam et eius authoritatem atque intellectum, sive extra Scripturam in consuetudine accepta per Ecclesiam. (Nota: Verbum Dei, quod est lucerna pedibus hominum, et lumen seminis Ecclesiae vel hominum, debet sequi gressus eius, non praecedere.) In his enim firmitas est, ut solida petra, ac veritatis columna: non ut per Scripturarum authoritatem ad Ecclesiam pergat, et eam, si cum Scriptura non concordat, iuxta priscorum aut suum intellectum in operis exercitio impune spernere possit,

Scriptura ipsa non nisi inspirante ipso Spiritu S. (ut Petrus docet) tradita est, multo magis de eius intellectu, qui Spiritus et anima ipsius Scripturae est, istud idem credendum videtur. Alioqui tradidisset Christus Scripturas sanctas sine earum sensu legitimo, quod nemo sani capitis debet asserere. Scripturam vero seipsam non posse in omnibus exponere, sed egere alio spirituali lumine, abunde a nobis probatum est in superioribus. Non enim, ut diximus, Scriptura sacra ideo divinam autoritatem habet, quia atramentum est sic vel sic delineatum: sed quia divinum sensum atque

sunt in lege Mosis, et Prophetis, et Psalmis de me. Et subdit: Tunc aperuit illis sensum, ut intelligerent Scripturas. Ex qua reseratione traditionem intelligentiae in Ecclesia emanasse nemini dubium esse debet. (Nota, aperuit illis intellectum, id est, dedit librum traditionum, quem illi Romanae Papae una cum libris Sibyllinis Testamento reliquerunt.) Hosius porro Cardinalis, nunc Pontificius in synodo Tridentina legatus, et simul quoque praesidens, multo etiam foedius sacras Literas

capiunt, medios cum scrupulo dimittunt. Mox docet, Quid contra eos, quando Scripturas obtendunt, faciendum sit. Hunc igitur, inquit, potissimum gradum obstruimus non admittendi eos ad ullam de Scripturis disputationem. Si hae sunt illae vires eorum, an ne eas habere possint, despici debet, cui competat possessio Scripturarum, ne is admittatur ad eas, cui nullo modo competit? Haec ommia ipsius Hosii, alium quendam citantis ac comprobantis, verba de removenda ex Religionis disputatione sancta Scriptura, non mea fuerunt. At Christus contra non tantum cum Pharisaeis et

princ. Nec est qui ei dicat, Cur ita facis? de poen. di. 3. §. ex persona aliâs est. c. quamvis. Ipse enim potest supra Ius dispensare. 1. de concess. praeben. proposuit. Idem de iniustitia potest facere iustitiam, corrigendo Iura, et mutando. 1. de ap. ut debitus. et 1. de consang. et affi. non debet. Et omnino plenitudinem obtinet potestatis. 2. q. 4. decreto. Quid, quaeso te Christiane frater, horribilius, magis blasphemum aut diabolicum excogitari omnino potest, quam quod Antichristus hîc sibi arrogat? Haec ex primariis Papae scriptoribus, de norma, regula aut

negligamus Scripturam: quandoquidem tam potenter spiritu Dei reguntur. 9 Non omnia dogmata Religionis esse praescripta in Bibliis, sed innumera per manus tradita. Traditiones ergo audiendas esse. At illae plerunque ex diametro cum scripto verbo Dei pugnant. 10 Scriptura non debet esse norma iudicii propter causas supra auditas. Desinat ergo posthac vocari Canon. 11 Sola vetus versio, neglectis Graecis et Hebraeis fontibus audiatur, legatur, citetur, et tanquam prorsus irrefragibilis observetur, suppressis omnibus aliis versionibus: ut plurimae

Epicurei. IIII Principium. Deum esse omnipotentem omnes fatentur. Itaque etiamsi quid in Scriptura traditur a Deo fieri praeter naturae ordinem, vel rationis nostrae opinionem, omnipotentiae eius ratione habita, pro vero etiam a gentilibus haberi solet et debet. Omnino enim statuendum est, Deo nihil impossibile esse quod velit. Quando quidem enim ipse author naturae et creator est, eamque pro suo arbitrio ita creavit: certum est, eum etiam suo arbitrio illam mutare posse: et in eius nutu ac potestate totam naturam consistere donec velit, rursus cum

spani Sciscienses. PS. Est in more positum colonis nostris ut semper oprobria et verbera contra officiales superioribus proponant, quo iugum serviturum citius excutiant dominosque deliniant, quibus tantum credi debet, quantum eorum subdolam experiri mentem etc. convenit. Nemo hic ex illis caesus: falso nobis inposuerunt, nisi fors verbis durioribus exceptus etc. A tergo: Reverendis dominis capitulo ecclesiae

memini) inventum olim in Anglia corvum cygnaeo candore. eumque Alfonso Tarraconensium Regi, Neapolim usque dono missum. Nilotici calami.
3.210.1  Laudari debet Nilotica iuro papyros
3.210.2  Utilis illustres ducere litterulas. Canna Trebinensis adulatur amicis.

Quinctilianus opes. Plinius.
5.29.1  Emicat, et nulli vult Plinius ire secundus.
5.29.2   Natura rerum plurimum debet viro. Quinque magnorum regum insignia, quae vulgo impresae vocantur, ad Dominicum Rhanniam Patritium Rhacusanum, et D. Stephani in Etruria equitem.

suum iure et iustitia mediante acquirit; Formalis, erit lex ipsa, vel scripto aliquo comprehensa, vel antiqua iam consuetudine recepta, iuxta quam talis acquisitio fit; et ad quam, tanquam terminum ad quem, omnis lis terminari debet: infra quaest. 9. Unde et iudex, qui talem litem, huiusmodi lege terminat, magis ad hanc causam formalem, quam ad efficientem spectat: quandoquidem ex sententia Ciceronis, 3. de

aut alias causarum articularium, si quam huiusmodi, Regnum aliquando contra aliquem constituerit. Ubi Nota: quod quaelibet causa, virtute alicuius contractus inchoata, eo praecise modo brevi, et ordine, processuque terminari debet, quo causa praetextu bonorum, per defectum seminis, quorumcunque decedentium, ad collationem Regiae Maiestatis derivatorum, finiri determinarique et concludi solet. 2. tit. 71. Ex quo elicitur, quod causae

notam infidelitatis, sive per defectum seminis, sive alio quocunque; titulo, ad se praetenderent pertinere, absque ulterioris prorogationis confidentia, in ipsa prima instantia, coram suo Iudice, ad decimum quintum diem, fieri debet: ac quicquid Iudex ipse superinde decreverit, et pronunciaverit, id citra omnem dilationem, debitae etiam executioni demandet; contradictione, et inhibitione quorumcunque non obstante: art. 10. anni 1536.

saepius ac saepius eodem modo iteratis et repetitis, ac quasi pro legibus iam usurpatis. Quae omnia, cum stabilia et perpetuae veritatis esse debent, quamdiu in iudiciis haberi possunt, tamdiu alia consuetudo admitti non debet, (nisi ipsis per talem consuetudinem iam derogatum fuerit,) quia sic, et generales leges, et privilegia, ac iudiciariae sententiae (ad quas, et quae, ut praemissum est, omnis

consuetudinem iam derogatum fuerit,) quia sic, et generales leges, et privilegia, ac iudiciariae sententiae (ad quas, et quae, ut praemissum est, omnis lis terminari debet) innumeris ferme literis, et literalibus instrumentis, ac publicarum regni constitutionum ingentibus voluminibus comprehensae, frustra erunt: suborienturque infinita propemodum absurda et incommoda: neque ullus omnino,

furatus est, ergo praescripta poena puniatur; VVurms. lib. 1. tit. 1. de Verbor. signif. obser. 3. Aliquando etiam in casibus notoriis, neque tali declaratione opus est: sed de plano et de simplici, executio fieri debet; ut apud nos in violatione Sedis Iudiciariae fieri solet. QUAESTIO UNDECIMA. / Quomodo differunt haec tria Iura? Si haec tria Iuris Genera

Patrum compilatum. Sicque omnia simul sumpta, constituunt Corpus Iuris Canonici: quod novissime autoritate Domini Gregorii Papae XIII. diligenter revisum et expurgatum, apud omnes Christi fideles, ita sartum et tectum manere debet. Licet Legistae, considerantes in dicto Gratiani Decreto, quatuor autoritates: primam, ex praenotatis dictis Sanctorum Patrum; secundam, ipsius Gratiani autoris;

6. quaest. 2. In Regno Sclavoniae etiam, per testimonia Capituli, et homines Banales, pro Quintodecimo die, decreta: art. 13. anni 1538. Et talis Citatio, ante terminum, ad minus Decimo quinto die, fieri debet, citato loco Matthiae. In Brevibus, etiam Octavo die, 3. Vlad. art. 2. Sic etiam, si in Literis Introductoriis, seu Recaptivatoriis, aut Reambulatoriis, vel Admonitoriis, terminus

quam de Citatione sonare videntur. Et Stylus etiam potius Literas Evocatorias, quam Citatorias continet. Tertio: quod nemo nisi legitime citatus fuerit, cuiquam respondere, et iudicio stare debet: Andrea II. art. 2. 1. Vlad. art. 11. et 12. 1. Tit. 9 Constitutione Viennensi, anni 1616. ad undecimum. Et Const.

aliae Admonitoriae, aliae Introductoriae, et Reambulatoriae, et reliquae: 2. tit. 18. Quae distinctiones, sunt specificae tantum: ideo oportet alias genericas, quarum unus et idem in genere processus fieri debet, subnectere. QUAESTIO TERTIA. / Quotuplex igitur solet esse in genere Evocatio? Quadruplex: Insinuationalis, Simplex, Utralis, et Personalis.

finaliter terminari debent. Nisi in aliquibus, ac potissimum in facto Potentiario, Iurium possessionariorum, Iurium, ac Literalium instrumentorum productio requiratur, quae omnino in secundis Octavis, sed non amplius fieri debet: 6. Matth. art. 6. et 19. Item 1. Vlad. art. 54. Dicta ab Insinuando, quod est, quasi in sinum ponere. Unde verisimile est, olim hanc Citationem ita fieri solitam fuisse, quod per ipsam praescriptus abbreviatus

5. Secunda Evocatio, est Simplex, earum Causarum, quae quatuor terminis Octavalibus finiri debent; neque eosdem ulla literarum productio, etiam cum onere in iisdem praeassumenda, excedere debet: 1. Vlad. art. 54. Et 6. Matth. art. 19. (licet iam modi illi, per quatuor terminos procedendi, in hoc posteriori loco comprehensi; non sint in usu.) Cuiusmodi Causae sunt, quae per admonitionem, vel

Scribae, vel Notarii Curiae Regiae, absque ullis literis Evocatoriis, in praesentiam sui, personaliter ad tertium statim diem vocatio. Dicta Personalis, quia Reus, sola sua in persona, et non per alium citari debet. Ubi Nota, I. Huiusmodi personalem Citationem fieri solere, etiam in causis Bonorum Impignoratorum, in quibus per Actorem personaliter, vel medio Procuratoris sui, simul et literae Impignoratitiae, cum summa

ex paucorum hominum ingenio, Leges ipsas addiscere poterit. Ergo neque Inhibitio, neque Repulsio in iis (tanto minus autem in hac personali Citatione) ut prior tenet opinio, admitti deberet. Quod idem in aliis quoque observari debet, cum ratione huius personalis Citationis, omnes huiusmodi causae, sibi similes et conformes sint. Atque ita literae Adiudicatoriae sententionales, statim in eadem una Octava, Inhibitione,

Adiudicatoriae sententionales, statim in eadem una Octava, Inhibitione, Contradictione, et Repulsione non obstantibus, extradari deberent, nisi ad secundas Octavas, productio Literarum differretur, ad quam Prorogatio dari debet. Ubi id etiam Notandum venit: quod si Reus, seu admonitus in huiusmodi causis Iurium Impignoratitiorum, specifice responderit, se habere literas Donationales, vel alias, super iis; et non dixerit in genere, Bonum Ius

art. 58. nisi simul aequale ius habuerint. III. Officiales, ratione Actuum potentiariorum, evocantur de officiis, ex quibus tales actus patrarunt: etsi convincantur, satisfactio quoque exinde fieri debet, tam adversario, quam Iudici, ex parte eorum. Ipsi autem per Dominos suos, quorum non accessit commissio ad illos patrandos) detineri possunt, usque ad satisfactionem: 2. tit. 48. Et Domini seipsos iuramento

Quaest. 27. cap. 9. QUAESTIO NONA. / Actor aliquem citaturus, quid facere debet Primo? Debet intra se diiudicare, illa res, seu causa, propter quam alterum vult citare, ex praemissa quarta Causarum distinctione, Quaest. 8. cap. 1. ad quemnam Iudicem pertineat. Quo

27. cap. 9. QUAESTIO NONA. / Actor aliquem citaturus, quid facere debet Primo? Debet intra se diiudicare, illa res, seu causa, propter quam alterum vult citare, ex praemissa quarta Causarum distinctione, Quaest. 8. cap. 1. ad quemnam Iudicem pertineat. Quo percepto, vadat ad eundem Iudicem,

usque ad terminum eorum Iudiciorum, ad quae citatus fuerit, apud se conservet diligenter. Ubi Nota: quod Copia literarum Evocatoriarum, sine literis Praeceptoriis, ex Capitulis, et Conventibus dari debet: art. 58. anni 1550. Licet iam istud taliter solent interpretari: quod Simplicium Evocatoriarum paria, etiam post terminum evocationi praefixum, hoc est, diem Decimum quintum, usque ad annualem revolutionem;

non nisi virtute Praeceptoriarum, extradari solent, ut et stylus continet. QUAESTIO DECIMA. / Quomodo, et unde Citatio seu Evocatio fieri debet? In genere, Personaliter: si citandus personaliter reperiri poterit: alioquin, de domo habitationis, seu loco solitae suae residentiae. Specialiter autem,

nobis talis Citatio innotescere, vel ad notitiam nostram devenire potest. Alioqui per alienos, et nihil ad nos pertinentes, modo praemisso, etiamsi fuerint, consanguinei, facta; nihil valebit. Locus etiam ad id aptus esse debet: quia in Templo, vel alio sacro loco, orationi sacro, aut concioni vacando, fieri non admittitur. Veluti dum Eperiesini, in Ecclesia, quaedam Nobilis Foemina citata

CAPUT TERTIUM. / De Proclamatione. QUAESTIO PRIMA. / Quid facere debebit Actor, adveniente termino Octavali? Debet per eundam Magistrum Protonotarium, per quem et Citatorias fieri curaverat; ad easdem Citatorias, et Relatorias earundem, vel alias etiam quaslibet literas, quibus causae processus ultimus, seu status continetur,

potius extrahendae sunt. QUAESTIO TERTIA. Semperne ab ultimo motore vel Actore, Condescensio causae in Iudicialibus, in praesentem Actorem fieri debet? Regulariter quidem, et de communiori recepta consuetudine, ita fieri debere, modernorum Iuristarum opinio tenet. Verumenimvero, si etiam aliquando a primo Causae motore deducatur, per declarationem intermediorum

QUAESTIO QUARTA. Quae sunt Iudiciales Literae, edissere? Sunt illae, ex quibus per Magistrum Protonotarium, coram quo causa verti debet, Reus Actori in causa per easdem resuscitanda, in Iudicio, (a quo et denominantur Iudiciales) responsurus proclamatur. In quibus vera deductio Genealogiae, ex eoque condescensio causae, ab ultimo motore, in praesentem

Iudiciales) responsurus proclamatur. In quibus vera deductio Genealogiae, ex eoque condescensio causae, ab ultimo motore, in praesentem Actorem, atque etiam ultimus processus causae, per Literas superinde editas, denotari debet. QUAESTIO QUINTA. Possuntne, et quando, condescendere Literae Iudiciales? Possunt maxime, propter tres praecipue causas: primam; si uti

/ Omniumne productorum in Sede, Paria petuntur? Non omnium saepenumero, sed tantum dictarum Praesentium et Iudicialium: aliorum autem, si necesse foret, in hospitio apud Magistrum Protonotarium videntur. Unde cautus esse debet Reus, ut sic petat Paria, et inspiciat productas, quod amplius non sit sibi integrum, eadem vel petere, vel inspicere. Ubi Nota: Quod si unus ex Coincausam attractis mortuus fuerit, vel aliter

Literis, et literalibus instrumentis causalibus, in asserenda sua Actione, contra Reum uti voluerit, in toto processu; omnium Paribus, etiam Procuratoriarum, vel Plenipotentialium, aut Revisionalium, ipsum admonere debet: ne postea in processu, petitione eorundem, terminum frustra praetermittere cogatur, aut etiam ab Actione repellatur. Reus vero, ut saltem effugere possit, non petit Paria talium omnium Literarum, nisi omnes

aliquo errore, Causae cessio; cum solito onere Sex florenorum in duabus Iudiciariis, et tertia adversae (prae manibus Iudiciariis relinquenda) partibus, ne propterea poenam indebitae Actionis subeat: Ibidem. Et debet fieri in prima instantia, antequam uberior Processus, vel Attestatio, aut Literarum de more Iudicii aliqua comprobatio, sive Productio fiat: art. 23. anni 1574. quae potius observari debet, quam illa; quae

Ibidem. Et debet fieri in prima instantia, antequam uberior Processus, vel Attestatio, aut Literarum de more Iudicii aliqua comprobatio, sive Productio fiat: art. 23. anni 1574. quae potius observari debet, quam illa; quae 2. tit. 83. post multum processum, communis attestationis reportationem, literarum et literalium instrumentorum productionem, solummodo ante pronuntiationem definitivae sententiae

1. et sequentibus. Item, 15. quaest. 4. per totum: quam etiam Decretis Regni, prohibentur; uti patuit ex proxime citato loco. II. Quod hoc Decretum S. Ladislai, de aliis pluribus Festis etiam intelligi debet. Quae etsi in eo non enumerentur, eo quod, vel posterius ab Ecclesia statuta sunt, vel vero tunc pro talibus Decretalibus diebus, non fuerunt observata: tamen cum postea usus. Non celebrationis Iudiciorum, in ea quoque

Prorogationes, dantur solummodo in Causis, ratione Iurium Possessionariorum, et productionis Literarum, ac literalium instrumentorum; non autem ratione Actuum Potentiariorum, in quibus productio Literarum subsequi non debet: 2. tit. 50. Imo vero Actus Potentiarii. Olim summarie revidebantur; et saepe etiam in castris discutiebantur, stante bello: art. 20. anni 1548. et aliis passim. Item, Semel tantum dantur:

et Litis motio, Triginta duorum annorum spacium complectitur; et si interim prosecuta non fuerit, expletis illis (beneficio praetactae Prohibitionis) ex novo suscitari debet: 1. tit. 79. Et non simpliciter (uti textus innuere videtur) quia sic nunquam Praescriptio incurreret. Quod esset contra naturam illius et Iura Regni, quae maximam vim Praescriptioni tribuunt; neque unquam

71. ) priusquam eam aliquis malae fidei possessor in talibus Bonis compleat, requirenti Actori, tam de damnis, quam etiam proventibus talium Bonorum, dicta mala fide possessorum, interea temporis perceptis, satisfacere debet, et tenetur. III. Malae fidei possessorem, Iure Civili quidem praescribere non solere; at Iure nostro, omnino: uti iam dictum est de bonis.

aut Literas Procuratorias eiusdem in Iudicio produxerit: 6. Vlad. art. 14. Quod si autem comparuerit, modo praemisso; non poterit hoc remedio uti: art. 55. anni 1550. Unde Actor cautus esse debet, ut priusquam sententiam extraxerit, bene advigilet, si prius in alia causa, per se, vel per alium comparuerit; accipiatque; superinde authenticum Testimonium ab aliquo Iudice, demonstrando eidem ipsum ad oculum, et

seriei ipsius Novi iudicii, excipere neglexerit? Talis vigore publicae Constitutionis Regni, in facto Calumniae condemnatur, Actorque causam suam obtentam habet, et Actione sua eo facto potiri debet: 5. Vlad. art. 11. hoc est, facta exinde Evocatione, debet Literas Rescriptionales ex Capitulo, vel Conventu excipere, et seriem ipsius Inhibitionis, ac Evocationis, infra Decimum quintum diem, diei

Talis vigore publicae Constitutionis Regni, in facto Calumniae condemnatur, Actorque causam suam obtentam habet, et Actione sua eo facto potiri debet: 5. Vlad. art. 11. hoc est, facta exinde Evocatione, debet Literas Rescriptionales ex Capitulo, vel Conventu excipere, et seriem ipsius Inhibitionis, ac Evocationis, infra Decimum quintum diem, diei ipsius Evocationis reportare. Alioquin enim si id facere neglexerit, et Actor

vigore Praeceptoriarum, pro sui parte extrahere coactus fuerit, sicque expensis tantummodo gravatus extiterit, petieritque contra (I) superinde Iudicium; statim in poena Calumniae ex eo convincetur: Styl. Et non debet per huiusmodi terminum, terminus primitus posthac celebrandorum Iudiciorum intelligi, uti Decius in suo Syntagmate sentit. Plura de Novo Iudicio vide inferius Cap. 8. Et haec Poena, non debet

Et non debet per huiusmodi terminum, terminus primitus posthac celebrandorum Iudiciorum intelligi, uti Decius in suo Syntagmate sentit. Plura de Novo Iudicio vide inferius Cap. 8. Et haec Poena, non debet simpliciter intelligi; de quolibet Novo iudicio; sed solum de eo, quod cum Inhibitione dari solet. QUAESTIO QUARTA. / Quid tandem futurum post factam Inhibitionem?

est. Atque ita nihil mirum, si confusis earundem nominibus, idem Prohibitioni convenire visum fuit, quod et Inhibitioni convenit; sicque indifferenter utique Novum Stylus adiecerit. Vel forte iste Articulus intelligi debet, solum de tali casu, in quo nulla Inhibitio praecessit, vel admitti deberet. Citatum autem Exemplum; etsi quippiam in contrarium faceret; potius referendum videtur, ad Praeiudicium, secundo modo sumptum, infra

descendit, quam actum significat; ut sit sensus; prohibita scilicet res, vel causa aliqua, aut quippiam aliud. Ast si pro nomine Substantivo, uti et debet in hoc proposito; (quia alias duo adiectiva, nullum faceret sensum) accipiatur, pro eoque sumatur, quod vulgo Tilalom dicitur; cui semper Adiectivum Numerale Ordinem significans (et non

ut Tripartitum habet 2. tit. 73. Est partis in causa triumphantis, per Alteram partem in causa succumbentem ab Executione latae per Iudicem sententiae, violenta quaedam propulsio. Quae semel tantum fieri debet; siquidem in una eademque causa, binaria vice facta, Notam infidelitatis infert: citato proxime loco Vlad. art. 19. et 5. eiusdem art. 4. licet aliter olim observatum fuisset. 6. Matth. art. 16.

Iudicem. Ubi Nota, quod si Actor, sive pars triumphans contra huiusmodi formam Repulsionis, violenter in iuribus possessionariis reobtentis se locaverit, in Amissione causae illorum Iurium reobtentorum, eo facto convinci debet. E converso etiam, si pars in causa succumbens, cum gentibus, aut violenter: contra partem triumphantem se opposuerit, et ipsam ab ingressu talium Iurium possessionariorum reobtentorum repulerit, eadem poena condemnatur.

ingressu talium Iurium possessionariorum reobtentorum repulerit, eadem poena condemnatur. 4. Vlad. art. 9. QUAESTIO DECIMA OCTAVA. / Ubi debet fieri Repulsio? In Partibus, licet nonnuli autument illam fieri posse, etiam in Locis credibilibus, dum adhuc literae Relatoriae, non fuerint Actori extradatae;

continet; ubi Iudex Executori mandat, ut ad facies bonorum ipsorum accedat. Neque vero similis ratio esse videtur Inhibitioni, quia illa, uti iam praemissum est, extra dominium fit: Repulsio autem omnino de dominio fieri debet, si cum violentia quadam: repellit Actorem a bonis suis, eorundemque ingressu. Vel si etiam non repelleret, sed solum in Arcem, Caput utpote bonorum litigiosorum non admitteret; nihilominus

nonnisi unum onus deponere debebunt, in Curia quidem florenos 72. in Comitatu florenos 36. tantum, 2. tit. 73. et 74. Et si pluribus vicibus quoque facta fuerit, pro una tantum reputari debet. Ibidem, sed in una duntaxat Executione. QUAESTIO VIGESIMA PRIMA. / Potestne Repulsionem facere, qui in processu causae non

In facie Loci; nisi partes aliter convenerint. 2. tit. 27. Ubi Nota, I. Quod interdum fit etiam in Eadem sede, et coram eodem Iudice. II. Quod huiusmodi humanum seu vivum testimonium, fieri debet, intra Sexaginta tantum annos, non amplius, 1. tit. 39. et 47. III. Quod meritum communis huiusmodi Inquisitionis, sive id, super quo debet fieri, et inquiri, denotatur hoc adverbio

huiusmodi humanum seu vivum testimonium, fieri debet, intra Sexaginta tantum annos, non amplius, 1. tit. 39. et 47. III. Quod meritum communis huiusmodi Inquisitionis, sive id, super quo debet fieri, et inquiri, denotatur hoc adverbio (Vtrum) quod est simul Interrogantis et Dubitantis, et communiter iam a Iuristis dici solet (De Vtrum.) Styl. IV. Quod tales Regii et

omnibus actionibus, Actori incumbit proba, (etiam Iure Canonum 6. quaest. 5.) qua ipsi non suffragante, Reus simpliciter absolvi debet. Verum in Negatoria (quae apud nos, non est Actio actoris, sed Responsio Negativa ipsius In causam attracti ad Actionem Actoris facta) non Actor, sed In-causam-attractus debet ipsam probare: sicque rebus

Reus simpliciter absolvi debet. Verum in Negatoria (quae apud nos, non est Actio actoris, sed Responsio Negativa ipsius In causam attracti ad Actionem Actoris facta) non Actor, sed In-causam-attractus debet ipsam probare: sicque rebus existentibus, facilior processus litium esset, ubi alteruter solummodo probaret, ut et Quad. habet. Ast de Iure nostro, adeo se partes huiusmodi contrariis probis involvunt, ut dum

receptatores confiteatur; huiusmodi quaestioni subiicitur. Quae nisi ille hoc modo confiteretur, et eisdem occurreretur, saepenumero multo maiora incommoda sequi possent. Simpliciter tamen absque certis indiciis torqueri non debet, et non nisi post Probationes Testium Auditas et Publicatas, prout ordo Iuris requirit, et etiam sententia interlocutoria de torquendo subsecuta, ac sic demum si quid confessus fuerit, Iudicio subiici. Verum

rationem eius sunt reddituri procul dubio, quia semel confessus in tormentis, nisi perseveraverit, vel novis indiciis torturari poterit, condemnari per Iudicem nequit, ut proxime dictum est; sed absolvi debet; Siquidem ut Ulpianus scribit; neminem liceat ex suspicionibus condemnare, satiusque esse nocentem absolvere, quam innocentem condemnare; et probationes luce meridiana clariores exigendas, crimina autem

promittat impunitatem delinquenti, et tunc si delictum confessus fuerit, non tenetur promissum servare, sed ex tali confessione, potest ipsum condemnare, et excusatur a non praestita promissione; Quia publici boni magis debet habere rationem, quam privati. Vivius part. 1. opin. 172. et 173. Tum quia fidem in malis promissis, non expedit servare. Tum quod pacta, contra publicam utilitatem; minime servari debent. Quarto,

comprobata fuerit. Paragraphus autem sequens, citati 32. tit. qui incipit. Quod si Actor etc. refertur ad responsiones partium, ex quibus videlicet sententia ad probandum adhuc subsequi debet, ut patebit quaest. sequenti decima sexta. Ex quo apparet, Verböczium confuse haec simul coniunxisse, et praepostere tractasse, cum quinque priores modos iurandi, aliis quatuor posterioribus

unde recte (Memorialis) nuncupari caeptae sunt, vel quod idem illud tunc fuerit, quod nunc (Super eo) appellari solet. III. Meritum causae, super quo iuramentum deponi debet, hac clausula (Super eo) declarari consuevit. Styl. Quod alias Iuramentum conceptis verbis dici solet, hoc est, dictatis et praenotatis a deferente Iudice, vel adigente ad tale iuramentum. Est

valet, uti suo loco dicetur, quaest. 25. cap. 8. Atque ideo etiamsi interdum cogatur (I) per (A) ad negandum aliquid, quod prius confessus est, id potissimum tamen in propria eiusdem responsione, non debet admitti, contra Iura Regni, et ad praecavendum periurium, cum et alioquin secundum communem iam usum, ab affirmativa, ad negativam non datur regressus, in

nec cum paucioribus. Et si aliquando cum pluribus deposuerit, ut hac pluralitate forsan numerum reiiciendorum per (A) suppleat, id nihil sibi proderit, quia (A) non contra plures, sed tantum contra adiudicatos excipere debet, et ita ubi excipere voluerit, omnes illi ad eum tantum numerum sunt revocandi, ad quantum illi Iudex adiudicavit; ac postea sic debet exceptio fieri. Sic iudicatum Posonii, citato anno 1610. et antea

id nihil sibi proderit, quia (A) non contra plures, sed tantum contra adiudicatos excipere debet, et ita ubi excipere voluerit, omnes illi ad eum tantum numerum sunt revocandi, ad quantum illi Iudex adiudicavit; ac postea sic debet exceptio fieri. Sic iudicatum Posonii, citato anno 1610. et antea tempore Michaëlis Mereii Propalatini; ubi (I) cautus esse debet, ut in illis superfluis, bonos non eiiciat, sed reservatis

sunt revocandi, ad quantum illi Iudex adiudicavit; ac postea sic debet exceptio fieri. Sic iudicatum Posonii, citato anno 1610. et antea tempore Michaëlis Mereii Propalatini; ubi (I) cautus esse debet, ut in illis superfluis, bonos non eiiciat, sed reservatis omni exceptione maioribus, imbecilliores postmittat. QUAESTIO VIGESIMA SECUNDA.

certae quantitatis, ea lege datae, ut eadem ipsa quantitas reddatur in genere, sed non in specie, ut decem floreni, non illa eadem pecunia, sed in alia. Commodatum est, quod gratis datur ad certum tempus, et usum tantum, et debet idem numero, vel etiam specie restitui; ut equus ad usum unius diei concessus. Debitum vero, et ad haec, et ad alias commutationes rerum generaliter refertur, quod scilicet cuivis quomodolibet, ex propria concessione sua

restrictione, et limitatione, ut melius Canonistae, teste Sylvestro par. 2. in vocabulo Infamia, et alii passim, ut Mynsing. lib. 4. Institut. tit. 18. sentiunt. Quod videlicet talis Infamia facti, debet provenire, ex communi locutione hominum bonorum et gravium, quales sunt homines bonae famae, et gravis opinionis, vel etiam Antiqui et senes viri plures; non autem ex procacitate paucorum vel etiam multarum levium

qua nulla condemnatio, sed saltem expurgatio necessaria ponitur. Ac sic Priori notatus (si tamen contra ipsum statim et in continenti literali documento, vel humano testimonio sufficientibus, probata fuerit) simpliciter reiici debet. Alias autem reiectio non stabit, et obiiciens in emenda linguae merito convincitur. Quanquam Iure Civili huiusmodi excipiens, non teneretur actione iniuriarum. Andr. Fachin. lib. 9. cap.

Iurium ac bonorum occupatorum, Nobilesque comprovinciales illius Comitatus, ubi ipsa bona adiacent, eo convocatos, testificatio et comprobatio. Dicta ideo oculata, quia beneficio oculorum, seu visionis realis, fieri debet. QUAESTIO TERTIA. Quae specialis Qualitas esse debet, in istis vicinis, Commetaneis, et Comprovincialibus? Haec

et comprobatio. Dicta ideo oculata, quia beneficio oculorum, seu visionis realis, fieri debet. QUAESTIO TERTIA. Quae specialis Qualitas esse debet, in istis vicinis, Commetaneis, et Comprovincialibus? Haec videtur, ex isto textu decreti colligi, quod vicini et commetanei possunt esse homines Nobiles, et ignobiles, utriusque sexus, illius

Reus, etiam eosdem examinari facit testes, quos et Actor, et ideo si disparitatem aliquam fassi fuerint, pro neutra parte acceptari solent; quia cum non constent sibi in factis fassionibus, fides illis merito adhiberi non debet; Testis enim inconstans, similis est arundini vento agitatae, quae dum huc atque illuc vento impellitur, neutrobi stabilis manet. QUAESTIO DECIMA TERTIA.

vel hominem suum interrogati fuerint. Styl. Unde neque aliud quoque quippiam extra illos diversum vel contrarium: (etiamsi forte testis huiusmodi quid per occasionem fateretur) contestatis ad interrogata, adscribi debet; sed solummodo ea, super quibus interrogati fuerint; prouti et Iudex praecipit. Nam si hoc admitteretur, suopte se gladio Exponens soepenumero confoderet, quod natura refugit, quae sui semper magis est conservativa, quam

Ibidem art. 17. De in Causam Ingessione. QUAESTIO DECIMA NONA. Cur hoc loco sequi debet Ingessio? Quia cum multi ante latam sententiam, in alterius causam se ingerere soleant, convenienter hoc loco ponitur, ante futuras convictiones, quae sequentibus Iuridicis remediis sublevari consueverunt; Et quia in

humano testimonio, ad sexaginta annorum curricula, sed non amplius, citato loco 1. tit. 47. et 82. et 2. tit. 36. quia per huiusmodi ingessionem Actorem se fecit, Actor autem paratus esse debet semper. 2. tit. 84. Secundum, haec probatio Genealogiae per singulos gradus consanguinitatis, literis, vel humano testimonio, uti iam proxime dictum est, fieri debet; ut verbi gratia, si Genealogia

Actorem se fecit, Actor autem paratus esse debet semper. 2. tit. 84. Secundum, haec probatio Genealogiae per singulos gradus consanguinitatis, literis, vel humano testimonio, uti iam proxime dictum est, fieri debet; ut verbi gratia, si Genealogia Sacratissimae Caesareae et Regiae Maiestatis Modernae, ad Fridericum Tertium Imperatorem (alias quartum, iuxta deductionem Abbatis S. Cisterciensis Ordinis Clarae-Vallis lib. 1.

QUAESTIO VIGESIMA SECUNDA. Quid vice-versa Actor faciat contra ipsum? Cautus esse debet, ne ipsum de generatione sua, temere, intra quartum gradum neget, quia hoc faceret illum proditorem fraterni sanguinis, ex eoque infamem, praeter aliam poenam amissionis omnium bonorum, in

et si tunc in secundo anno, causa non fuerit finita; sive Appellator habuit iustam causam impedimenti, sive non; attamen lex non dat ei ulterius aliquod tempus, sed Appellatio est deserta, et sententia a qua fuit appellatum, debet mandari Executioni, ne lites sint immortales. Verum de aequitate Praetoria, et ex clausula generali (si qua iusta causa etc.) petenteque Appellatore, restitueretur in integrum, solum

cuius Laudo (ita enim sententia eius vocatur) postea non licet appellare, et neque transmittitur, passim; et 2. quaest. 6. cap. 33. et 34. quod cum negatione intelligi debet. VI. Causae super commissione fundatae, et post revisionem statim ad exequendum demandatae non transmittuntur, nisi per expressum in serie commissionis ita declaretur, sed potius rescribuntur tantum Principi committenti,

revocaverit, amplius non licet illi appellare, et neque transmittitur, sed quomodocunque Vice-Comes, et Iudices Nobilium diiudicaverit, illorum adiudicatione contenta esse debet. Altera autem pars, quae nondum appellaverat, bene potest appellare. 3. tit. 6. QUAESTIO SEXTA. / Daturne aliquando Appellatio ab

nonnuli Novum iudicium peti posse admittant absque Procuratoriis; Quod tamen fieri posse non videtur; quia si appellatio, modo praemisso transmittenda, sine Procuratoriis non conceditur; multominus Novum concedi debet; cum hoc, cum longissimo termino, ad partes referatur, magnamque et diuturnam moram secum trahat; illa autem sub eodem termino iudiciorum reportetur. Aliud autem est, extra Iudicium contradictorium, ad partem, et absente

Appellationem? Cum enim post convictionem, causa soleat primo appellari, et cedendo postea ipsi Appellationi, Novo Iudicio succumbens sive appellans mox uti consueverit, merito hoc ex ipsa subsequi debet, et secundo loco statim post ipsam poni. Ubi Nota quod Novum Iudicium impetrans, et illud non prosequens, poenam Calumniae incurrit. 5. Vlad. art. 11.

causa ipsa primitus mota extitisset. In praesenti autem casu, non esset coram primario motae, sed coram secundario iam translatae causae Iudice, convictus: et ideo ad eundem, uti praemissum est, tale Iudicium referri debet. QUAESTIO DECIMA SEXTA. / An primum Iudicium cum Inhibitione, proprie dici possit Novum? Iuristae certant, et adhuc sub Iudice lis est.

28. cap. huius, formula quarta ad finem, et 6. Vlad. art. 14. et non ut nove Decius in suo syntagmate sentit: solum contra Fiscum militare solere Inhibitionem. Nec mirum videri debet cuiquam, quod haec duo sic concurrant; quia Inhibitio solum vim inhibendi latam ab executione sententiam continet: Novum vero etiam superaddit, ut Actor contra Reum se inhibentem, et per hoc causam ipsam resuscitantem ac

de sede Iudiciaria; ac nisi per partem triumphantem urgeatur, vel ex paribus eiusdem proclametur, ad lucrandum tempus tacet, neque ipsam revideri facere vult. Ubi tandem secus fieri non potest, sed necessario causa revideri debet, tunc allegando se nondum Novum iudicium in ea habuisse, statim datur eidem Novum, et sic terminum illum Iudiciorum, vel Diaetae, cum tali petitione et concessione Novi iudicii effugit.

defectum nocivum ipsi constituenti, qui quidem error, et defectus, non nisi in responsione et obiectione, aut aliqua exceptione committi solet, ac tandem nova responsione, post revocationem prioris responsionis, reformari debet. 2. tit. 79. et 80. Ubi Nota, I. Quod talis responsio quae revocari debet; bene specificari debebit, ac si sufficiens ratio revocandae illius dari poterit; bene quidem: alioquin revocatio non stabit, sed prior sententia,

nisi in responsione et obiectione, aut aliqua exceptione committi solet, ac tandem nova responsione, post revocationem prioris responsionis, reformari debet. 2. tit. 79. et 80. Ubi Nota, I. Quod talis responsio quae revocari debet; bene specificari debebit, ac si sufficiens ratio revocandae illius dari poterit; bene quidem: alioquin revocatio non stabit, sed prior sententia, in suo vigore remanebit. II. Videtur fieri debere, vel sub eodem termino,

fieri debere, vel sub eodem termino, vel ante ipsum, etiam extra sedem Iudiciariam, et non de termino, ad terminum differri. Tum quia revocans per huiusmodi revocationem imbuit personam Actoris: Actor autem semper paratus esse debet. 2. tit. 84. Tum quia priori modo facta, et nunquam posteriori de termino ad terminum dilata fuisse dignoscitur. Styl. Tum quia in longis causis, non est opus ipsam fieri per Novum iudicium, quod ulteriorem terminum

consueverunt: alioquin autem nulla fides inter eas esse posset, si huiusmodi plenipotentiae rescindi deberent. passim. QUAESTIO VIGESIMA QUARTA. / Coram quo Iudice fieri debet? Si adhuc causa coram Iudice est, coram quo responsio illa, quae retractari debet, facta fuit, tunc ibidem coram eodem Iudice, aut homine suo, ad id per eundem Iudicem specialiter deputato. Si autem causa ipsa in

passim. QUAESTIO VIGESIMA QUARTA. / Coram quo Iudice fieri debet? Si adhuc causa coram Iudice est, coram quo responsio illa, quae retractari debet, facta fuit, tunc ibidem coram eodem Iudice, aut homine suo, ad id per eundem Iudicem specialiter deputato. Si autem causa ipsa in alterius Iudicis praesentiam, iam est transmissa, tunc coram eodem Iudice, vel homine eius

facta fuit, tunc ibidem coram eodem Iudice, aut homine suo, ad id per eundem Iudicem specialiter deputato. Si autem causa ipsa in alterius Iudicis praesentiam, iam est transmissa, tunc coram eodem Iudice, vel homine eius fieri debet: supra citato titulo 79. Ubi Nota, quod quando fit extra sedem, coram aliquo Iudice tantum, tunc onus non deponitur statim, sed tantum promittitur deponendum, tam Iudici quam etiam parti adversae. Styl. Verum cum fit in

homagialibus. 4. Vlad. art. 15. et 2. tit. 81. Sed hic occurrit non omittenda quaestio, an scilicet huiusmodi procuratoria revocatio, quo ad dictum tantum, vel etiam quo ad factum fieri soleat, ac debet? Et quod in dicto tantum, ut nonnulli olim putaverint, sed secus fecerint, hoc est, in simplici et nuda aliqua Procuratoris responsione, dum adhuc res, quae per eam significatur, effectui non sit mancipata, fieri debeat,

ad propositam rem, ex qua veritas iam, vel comprobando actionem Actoris, vel non firmando suam praeassumptionem, elucere videtur. Atque sic, quia talis res, ipsi principaliori nociva sit futura; necessario retractari debet. Ideoque huiusmodi Procuratoria revocatio, tam in dicto quam in facto admittenda esse videtur; hoc est, tam ipsa verbalis responsio, quam omnes processus, sive res ipsae, aut facta super ea fundata, et qualitercunque

ubi simul Repulsio et Inhibitio, in aliquo processu incurrunt, utriusque onus prius deponendum erit, quam ad respondendum Repellens admittatur, quia quod singillatim in singulis fit, coniunctim quoque in utraque simul fieri debet; similiter et precium literarum sententionalium solvendum erit. Quod intellige, si iis, diversis terminis iudiciorum usus fuerit: Nam si extra terminos Iudiciorum, simul et in continenti, quasi primo sententiae contra se

posse fieri: Tum quia post Repulsionem, non simplex, sed cum gratia debeat impetrari Novum iudicium, 2. tit. 77. Tum quia, iam cum Inhibitione semel concessum est, et amplius neque in hac tertia, neque in quarta concedi debet. De Revocatione autem Procuratoris iam dictum est, supra quaest. 23. num. 2. Sicque videntur solum duae priores formulae admittendae, posteriores vero reiiciendae. Quarta, si in termino Octavali, dabitur simplex Novum

lata et definitiva sententia. Atque hoc pacto non quatuor, sed quinque terminis finiri debebit aliqua causa, contra finitos iam illos quatuor terminos. Ubi Notandum. I. quod in hac quoque quarta formula, vel simplex Novum non debet admitti, uti et in tertia, vel autem Inhibitio, cum haec duo inter se coincidere videantur, et ita bis id ipsum in una eademque causa concedi neque debet, neque potest. II. Nullam maiorem rationem affirmandi Novum

Notandum. I. quod in hac quoque quarta formula, vel simplex Novum non debet admitti, uti et in tertia, vel autem Inhibitio, cum haec duo inter se coincidere videantur, et ita bis id ipsum in una eademque causa concedi neque debet, neque potest. II. Nullam maiorem rationem affirmandi Novum iudicium cum Inhibitione dari posse, quam hanc, quod scilicet nisi hoc modo coniungerentur, Causae praescriptis quatuor terminis finiri non possent, et

vel improbando promovent. Et haec causas ipsas naturali consequentia imitantur: Nam cum res de lege statuta probari nequit, necessario huiusmodi probationibus liquidari debet; quia secundum Philosophos, omne scibile per suas causas sciri et cognosci solet. Ad quas licet Ingessio, ratione probationis genealogiae reducatur, melius tamen ad principalem actionem refertur, ad quam ita se habet,

remedia; eaedemque causae, in certum aliquem finem deduci debuerint, qui Finis, Sententia seu Res Iudicata, aut veritas ipsa nuncupari consuevit; ob id merito hoc loco de huiusmodi sententia, agi debet. QUAESTIO SECUNDA. / Quid est Sententia, seu Res Iudicata? Prouti Sententia huic instituto convenit, omissis in praesentiarum

Notae infidelitatis spectat. 1. tit. 14. QUAESTIO OCTAVA. / Quomodo Capitalis sententia convictus in Persona capi debet? Duobus modis. Primo, si praesens adfuerit, tempore pronunciationis latae contra se ex responsionibus sententiae, (quia ordinarie personaliter astare non

debet? Duobus modis. Primo, si praesens adfuerit, tempore pronunciationis latae contra se ex responsionibus sententiae, (quia ordinarie personaliter astare non debet) tunc audita pronunciata sententia, ad instantiam Actoris, vel Procuratoris sui, statim et de facto etiam absque literis sententionalibus, per Iudicem detineri, captivarique et puniri,

conspirandi extremo constiterit actu, etiamsi effectus secutus non fuerit, affectus tamen criminalis est, et tam captivari, quam hac poena puniri possunt; quia de omni Iure et ratione, iniuria privatae personae, minoris debet reputari, quam calamitas publici status Cic. Orat. 4. in Catilin. et Portius Latr. in declamat. sua, similiter in eundem Catil. Item Salust. in Coniur. eiusdem

actibus de praesenti quoque contra ipsum praesumatur) quia in iis intentio, seu votum, non aeque atque in praemissis duobus, pro facto reputatur, sed facti ratio potior semper haberi et considerari, non tantum solet, sed etiam debet. Quae omnia ideo hic annotavi, ut etiam ex externis Iuribus, huius criminis, (quod proprie in personam Principis committi dicitur) atrocitas magis appareat. Ubi tamen post haec

idcirco aeque Actori, ac Contradictori, praedictis Iuridicis remediis uti licet. Quod autem non, dicunt Alii non stare istam paritatem inter eos, ob expressa Iura Regni; Alterum quod Actor semper paratus esse debet. 2. tit. 84. Et Alterum, quod Actore non comparente, Reus simpliciter absolvitur. Ibidem tit. 86. Ergo necessum habet, ut ipsum exaudiat, et rationem Contradictionis suae ab ipso accipiat,

in quinquaginta marcis homagialibus, ducentos florenos facientibus, in duabus Iudiciariis, in tertia partibus adversae solvendis 2. tit. 70. Et quia literali documento semper, non autem humano testimonio probari debet; vel quia ita allegatur, quod iam facta est: et non, ut adhuc fieri possit, vel quod Tabula Regia, in qua praecise discutitur, literaria est, ideo allegans eam (I)

finem. Neque vero onus hoc, uti multi putavere, viginti quinque florenis, hoc est singula marca, singulo floreno uno deponitur, sed totaliter, et integre persolvi debet, licet in sede Comitatuum possit appellari, et tempore Executionis etiam illius, rebus mobilibus, iuxta verum earundem valorem, de ea satisfactio fieri soleat. 2. tit. 69. et 6. Matth. art. 58.

sed cum intentione decipiendi, alterum fallere conatur; qui autem mendacium dicit, ipse tantum ex sua imprudentia fallitur. Secundo, quod mentiri incidit in hominem, ast mendacium dicere, in rem; et ideo bonus vir praestare debet ne mentiatur, prudens autem ne mendacium dicat, Gell. lib. 11. cap. 11. Tertio, mentitus, convictus pudefieri, sed mendacium dicens, postea recollectus, mirari solet; quare hic venia dignus, ille

suo adiuvat; et tunc distinguitur, utrum consultor, sine consilio delictum fuisset perpetraturus; et mitius punitur consulens, quam consultor; an vero ex consilio delictum commissum sit, et tunc aequali poena uterque puniri debet. Tertio, quo ad consensum cooperationis, hoc est auxilii, dubium non est, utrunque pari poena plectendum esse, cum par sit utriusque delictum. Quarto, quo ad consensum auctoritatis, sive defensionis quando quis autoritate

ad meliorem frugem, non obstante Nobilitari praerogativa, ut Nobiles non captiventur, nisi citati; et ordine Iudiciario fuerint convicti, 1. tit. 9. quia iam talis citatus et convictus est, saltem ut solvat, quod debet; quem tamen Iudex ipse, vel homo suus captivabit, et quindecim diebus apud se conservabit, ut concordet cum adversario suo, etsi non poterit, dabit illum Iudex adversario suo, quem ille tanquam unum de

ipsis admittuntur, et proprie semper fiunt in partibus, hoc est in Comitatibus: art. 38. anni 1563. de quo vide supra quaest. 4. cap. 8. Quod idem in aliis quoque maleficiis observari debet. Ubi Nota, I. Quod licet ipsis concordare, absque ulla Prohibitione Iudicis, vel onere ipsi persolvendo, sicut dictum est supra quaest. 8. huius. II. Quia vero soepenumero homicidia contingere solent, ex

tutelam fiat, et non ad vindictam. II. Ut si in continenti, et non post moram, quia sic non defensa, sed offensa potius dicetur. III. Ut sit cum paritate armorum. Nam aggressus cum lapide, seu baculo, non debet se defendere ense, aut balista, seu pixide; quanquam haec omnia nomine teli confundantur, lege Corne . de Sica. Et de hac secunda defensa, potissimum ac

et novella constitutione anni 1618. art. 66. iuxta proxime praescriptum articulum. Inquisitio de iis, per Vice-Comitem cuiuslibet Comitatus, fieri quidem debet: Verum non nisi post reportatam huiusmodi Inquisitionem, et penes eam facta legitima Citatione, ad instantiam praefati Vice-comitis, servatisque de Iure servandis, si culpabiles reperiuntur, puniri consueverunt,

vel gravem infirmitatem, vel invincibilem inopiam, vel latrones in via latentes, et similes casus dummodo probabili documento fulciri possint; alioqui nisi onus Iudiciorum, et sententiarum depositum fuerit, Executio ipsa fieri debet, etiam quo ad capitis poenam, non obstante Nobilitatis praerogativa. 2. tit. 59. QUAESTIO QUINTA. Quomodo

QUAESTIO QUINTA. Quomodo haec per Comites, vel Vice-Comites fieri debeat? Sic videlicet, quod reportata per Actorem remissione, sive literis Adiudicatoriis remissionalibus, de Curia Regia emanatis, debet idem Actor, huiusmodi Comites vel Vice-Comites, ac Iudices Nobilium, in quorum praesentiam rursus causa remissa est, cum praetactis literis Iudicis remittentis, requirere, petereque ut sibi infra quindecim dies

secundum quam et alia similia Iudicia fieri debent. II. Pro aliquali singulari, et semel tantum quorundam in iudicando, facto actu. Et ideo, cum unicuique suum sit iudicium, suopte potius quisque iudicio, quam alieno, iudicare debet. III. Pro privato Iudici affectu, quasi in contrarium iam praeiudicantis, antequam scilicet audiat legitimas facti rationes, et intelligat iustas Rei defensiones. Atque haec duo mala sunt, et semper

sua postea iudicabit, et sententiam proferet. Quod autem non, dicunt alii, Iudicem esse tertiam personam, inter Actorem, et In-causam-attractum, quos exaudire, neque uni magis autem, quam alteri accommodare; nedum consulere, debet; quia alioquin iam, non tres personae, prouti in omni Iudicio esse deberent, cap. 13. Prologi, sed una tantum secum ipsa, pro et contra se,

QUAESTIO DECIMA SEXTA. Qui, et quot Iudices Tabulae Regiae interesse debent? Dominus Personalis, qui persona saecularis benemerita, Iurium Regni et literarum perita esse debet, cuive Regia Maiestas sigillum suum Iudiciale, cum consilio Dominorum Assessorum, et Consiliariorum suorum, ad conservandum confert, 6. Vlad. art. 4. et

Nequaquam, quin potius iudicando secundum Deum, quem semper prae oculis habere, (uti supra quaest. 14. huius dictum est) et eius Iustitiam, quam et alioquin ex praecepto Evangelico, ante omnia quaerere debet; illas divinae Iustitiae subiiciet, et per illam, magis eadem confirmabit Prolog. cap. 6. Siquidem finis legum est Veritas, et Iustitia; quae prima, et summa est Deus ipse, qui fallere nescit, et

habens conscientiam illis abutitur, propter talem abusum, non sunt culpandae, quia sic optimae quaequae res, vitiabuntur propter sui abusum. Et quia Iudex, non secundum conscientiam, sed secundum allegata et probata iudicare debet. Prolog. cap. 15. uti iam dictum est, quaest. 13. praecedenti. Ideo etsi aliquando ex externis quibusdam indiciis, ei aliter apparet, non statim temere de alio iudicare debet, quia

iudicare debet. Prolog. cap. 15. uti iam dictum est, quaest. 13. praecedenti. Ideo etsi aliquando ex externis quibusdam indiciis, ei aliter apparet, non statim temere de alio iudicare debet, quia licet huiusmodi indicia, animi sint quodammodo signa, Deus tamen scrutans interiora, cor hominis intuetur, et talia foris audit verba, qualia ex intimis proferuntur. Ideoque discretus Iudex, qui interpretatur

animi sint quodammodo signa, Deus tamen scrutans interiora, cor hominis intuetur, et talia foris audit verba, qualia ex intimis proferuntur. Ideoque discretus Iudex, qui interpretatur intentionem Iurantis alteri considerare debet. Quod verba debeant deservire intentioni, et non intentio verbis, 22. quaest. 5. Atque ita de occultis, etiam per Signa externa, non statim verum Iudicium ferri potest. Quarta, sed an Iudex

verax et omni virtute praeditus; cum bonum, iustum, et honestum, ut idem disputat in libris Officiorum suorum, sint inter se aequipollentia, et ad invicem convertibilia. Per id autem quod dicit. (dicendi peritum) debet intelligi eius scientia, eloquentia, et omnis apte, ac apposite dicendi facultas, etiamsi aliquando propositum finem non consequatur, ut proxime dicetur. Ubi Nota, pluribus nominibus

concutiat. QUAESTIO VIGESIMA QUINTA. Quid igitur huiusmodi Procurator, in Actione, quam agendam suscipit, potissimum intendere, et sequi debet? Haec quinque nimirum. Primo, nunquam sine mandato, hoc est, vel Procuratoriis vel Revisionalibus, vel autem Plenipotentialibus literis, prouti scilicet causae meritum postulabit, ad agendum accedet,

Reo egerit, ipsius quoque causam amittet: ergo cautus sit, tam pro se, quam pro illis. Secundo, Legem si quam habet, in scripto Iure Tripartiti, vel Maioris decreti proponet, quam Iudex ex officio suo, scire, et interpretari debet; quia teste Cicerone pro Cluentio; Iudices sunt interpretes legum, ac veluti lex ipsa loquens, ut idem 3. de Legibus inquit. Tertio, consuetudinem (seu usum) loci urgebit, quam

Iudices sunt interpretes legum, ac veluti lex ipsa loquens, ut idem 3. de Legibus inquit. Tertio, consuetudinem (seu usum) loci urgebit, quam Iudex, tanquam propriam loci, et sibi bene notam admittere debet. 2. tit. 2. et in causis rusticorum, 3. tit. 29. et 30. quae consuetudo, dicitur etiam Ius municipale, Ius positivum, et Ius

observatur. Prolog. cap. 8. Quarto, communem rationem, quae scilicet pluribus et doctioribus, iisque sapientioribus probabilior esse videbitur, sequetur; quam Iudex ex sua prudentia diiudicare debet, et si Actioni congruerit, non refutabit. Vide etiam supra quaest. 9. cap. 1. num. 3. Quinto, debet adhibere testes, omni exceptione maiores, vel etiam Causae statu ita exposcente,

probabilior esse videbitur, sequetur; quam Iudex ex sua prudentia diiudicare debet, et si Actioni congruerit, non refutabit. Vide etiam supra quaest. 9. cap. 1. num. 3. Quinto, debet adhibere testes, omni exceptione maiores, vel etiam Causae statu ita exposcente, et Iudice adiudicante Coniuratores de Iure admittendos. Atque si quae alia huiusmodi fuerint, utpote si praemissa urgenda iudicabit, et si

non consequatur, videbitur tamen officio suo perfunctus esse, quia adhibuit adhibenda. His quoque illud addi potest, ex Quintiliano, quod Procurator, in huiusmodi sua actione, sic se disponere et accomodare debet, omni suo habitu, tanquam de causa optime sentiat; et semper quandam fiduciam, ore, voce, et oratione, gestuque praeseferat, (temeritate tamen vacuam) quia litis exitus, semper dubius esse solet. 1. tit. 27.

esset aliud simulatum, et aliud actum. Quod tamen utrunque de Iure prohibetur. 2. tit. 83. ubi dicitur, fraus et dolus patrocinari debet nemini. QUAESTIO VIGESIMA SEXTA. Ubinam fieri solet Procuratoria constitutio, et huiusmodi literae Procuratoriae

Vice-iudicem Nobilium fieri assolet. Ubi Nota, quod si aliquando contingat, huiusmodi Citationem fieri debere, ex alio Comitatu, tunc Iudex citantis ex illo Comitatu, in quo citans degit, cum solitis literis Citatoriis, debet venire ad alterum Comitatum, ad Iudicem nempe citandi; et per eum dictam Citationem exequi facere, sicque accepta ab eo relatione factae Citationis, abinde redire.

constitutionum suarum cogat, qui omnino ab ea recepti habentur, 3. tit. 2. Atque ita nihil mirum, si variis in locis varia consuetudo servari reperiatur, quam semper, ibi procedere volens, diligenter investigare debet, ne peccet contra illam. QUAESTIO NONA. / Quomodo fit igitur Citatio? In aliquibus Comitatibus, simpliciter per Iudicem Nobilium vel

ut fuerit expedita, in dicta sede, suo modo referre debeas et tenearis. Secus non facturus. Datum in oppido Raiika feria tertia proxima, post festum T. anno T. Debet claudi sigillo eiusdem Vice-Comitis usuali tantum, et non Comitatus, sine custodia in complicatione exterius, et magis sursum ultra medium, ac sub sigillo, lecta, per mediam similiter complicam, nulla

Si Repulsio dilationis tantum causa, perperam facta esse comperitur, tandem dantur literae Adiudicatoriae sententionales Actori, contra Reum, Inhib. Contrad. et Repuls. non obstan. Et haec est finalis sententia, quam sequi debet Executio necessaria, facta tandem Relatione Executionis, dantur literae parti super Executione eadem, Relatoriae, sive Recaptivatoriae. QUAESTIO DECIMA QUARTA. / Quot

alicuius articuli, in actione specificati, vel exceptione rei, super quo iurari petitur; est amissio illius; quia per huiusmodi recusationem habetur pro confesso; neque talis articulus debet a Iudice amplius attendi et recipi, idem Andr. Gail. lib. 1. Obser. 87. Quibus etiam Iure Civili, novella constitutione additum est, quod nihil penitus, causa patrocinii dederint Iudicibus, vel alicui

1. Vlad. art. 46. Unde vicissim soepius ad eundem Vicarium, ad discutiendum remitti consuevit: siquidem uti iam praemissum est, quaest. 5. Nemo in causis profanis citari, aut respondere cogi debet, aut potest, per Iudicem Ecclesiasticum. Quia spirituales Iudices factum Iuris possessionarii, iudicare non possunt; uti praenotata quaestione dictum est. Undecimus, prouti iam declaratum est, causa discutitur, coram

litteraeque nostrae,
7  Te suum Latiae decus Camoenae,
8  Lumenque eloquij vocant auiti.
9  Tuis en studiis laboribusque
10  Linguae gratia se leporque debet;
11  Debent munditiae, elegantiaeque,
12  Et purae veneres locutionis.
13  Per te ab exilio, et malis tenebris
14  Prisca Suada redit, proculque ad

actiones erigi possent. Et primo ex eo, quia praetensa simplex persona delatrix ipsius I. ex nullo aliquo probabili fundamento somnificam nocturnam praetensam visionem in somniis asseruisset, verum solummodo quaedam sua somnia, quibus de jure divino et humano fides nulla dari debet, imo letalis culpa esset somniis fidem adhibere et tales de atrocissimo jure puniri debent, quia somniis nulla fides dari debet. Secundo, quia praetensa delatrix confuse et indirecte, non continuate, neque directo modo constanti praetensae somnificae visionis actus assereret, ex

probabili fundamento somnificam nocturnam praetensam visionem in somniis asseruisset, verum solummodo quaedam sua somnia, quibus de jure divino et humano fides nulla dari debet, imo letalis culpa esset somniis fidem adhibere et tales de atrocissimo jure puniri debent, quia somniis nulla fides dari debet. Secundo, quia praetensa delatrix confuse et indirecte, non continuate, neque directo modo constanti praetensae somnificae visionis actus assereret, ex quibus confusis et indirectis somnificae visionis narrationibus manifeste clareret, ipsam ex nullo probabili fundamento sed ex

ubi nulla vehemens suspicio aut violenta praesumptio cum caeteris adminiculis indiciisque manifestis factum praetensum concomitantibus haberi non potest, nullo modo in tali casu nemo in causam attrahi, multo minus malum de aliquo praesumi possit, cum is, qui bonus est, semper pro bono haberi debet, donec ipsi contrarium probetur. Et ratio est, quia incongruum equitati contineri videretur, ut aliquis de quo nunquam aliqua mala fama extitit ad delacionem unius inimicae personae, tali modo affigi et vexari debeat; nam si id permitterentur, nemo mortalium, etiam

inimicae personae, tali modo affigi et vexari debeat; nam si id permitterentur, nemo mortalium, etiam innocentissimus a procacitate malevolorum linguae signanter vero inimicorum liber esse potest. Et admisso uno tali scandaloso apsurdo, illico plura alia sequi necessum est, quod deinde admitti nec debet nec potest, debentque in tali casu luce meridiana clariores esse probae, adeo, quod si sufficientes testes ac fortis ac violenta praesumptio ex probabilibus conjecturis et indiciis et fama communis a certis et gravioribus proveniens, nullo modo judex inquisitionem facere aut contra aliquem

juris est. Quinto, quia praetensae delatricis, veluti unius dumtaxat personae levissimae ac inimicae, ex meris somniis nulla assertio non sufficeret ad captivationem seu processum formandum contra ipsam I., nam inquisitio ac relatione plurium testium legitimorum fieri debet ita, quod etiam tales testes non debent esse singulares ut unus de una re, alter de alia dicat, sed debent testes uniformiter de scitu dicere. Et ubi tales testes sufficientes recognoscerent legitimo modo de aliquo actu, tunc judex et ad praemissa et non aliter ullo modo procedere valet; unus

recognoscerent legitimo modo de aliquo actu, tunc judex et ad praemissa et non aliter ullo modo procedere valet; unus enim testis, de communi jure nullus est, etsi legitimus. Et requiruntur ad minus duo oculati testes de scitu, omni exceptione majores ad eiusmodi inquisitionem, nam inquisitio debet ex sufficienti testimonio et probabilibus conjecturis et indiciis coram inquisitoribus fieri. In praesentiarum vero, ut praemissum est, nec duo testes sufficientes, sed nec unus habetur. Indicia etiam nulla, multo minus violenta aliqua praesumptio ex probabilibus conjecturis, sed nec fama

alias levissimae, nec sufficienti pro testimonio tali constaret. Sexto, quia frustra procurator A. appingere seu adscribere niteretur ipsam I. ex verberatione praetensae delatricis sequenti die in calida domo jacuisse, cum in hoc nulla ipsi fides adhiberi debet, quia prouti de uno somniata extitit, ita etiam ipsi praetensa verberatio in somnio apparere potuit, prouti et in aliis hominibus quotidiana docet experientia, ubi saepe saepius in somniis bella, contentiones, vulnerationes et id similia in somniis solent apparere. Ex quibus tamen nihil certi

19  Respuit ignivomos pariter mea pagina tauros
20  Pagina Phryxei velleris osa boves.
21  Haec siquidem levivm creduntur somnia vatum;
22  Fabula nulla meis debet inesse notis.
23  Aliger hic adest coeli delapsus ab arce:
24  Alitis excubias postulat iste Liber.
25  BERNARDINE PATER, nostri decus Ordinis, alma

usque Paral transmittit, unde post ipsi in suis mulis ad suas missiones adferri curant. Nec desunt in Paral pii zelosique Hispani, qui eleemosynis patres adiuvant. Et haec omnia et plura sunt necessaria, ut indi et praedia conserventur 117 . Quivis enim familiam in domo sua habere debet et eam sustentare. Et, ut maior noticia missionum harum habeatur, sciendum, quamlibet missionem habere gubernatorem suum indum, suum capitaneum, officiales et cetera ut supra de mea missione. A gubernatoris mandatis dependent omnes, hic a patris. Ex officialibus bacciliferi vocantur,

etiam nonnullam alterationem habuit, euasit tamen et iam bene habet. Alumnus uero Funtek, iam ab aliquod (sic) septimanis pessime constitutus est, laborat enim phtisi, qui medicis suadentibus et praescribentibus repatriare debet. Super eo Reuerendissimarum et admodum Reuerendarum Dominationum Vestrarum ordinationem expectabo, siquidem uix citius, antequam resolutio ueniat, comoditatem habere poterit. Znika, cocus et ephebus, diu infirmabantur. Znika quidem grauius, ita, quod

Hesperiam, non una Pallade clarus,
2.49  Iungi plebeis tot dona sodalibus orat.
2.50  Istane virtutis sunt praemia, rostraque laudis
2.51  Caietane tuae? debet sua vellera Sidon
2.52  Tali animo; tu plebeis immixta lacernis
2.53  Internae pretiosa premes ita pignora gazae?
2.54  Quo maerore domus, cuius decus inficis, istam

4.535  Vis regum nescire fides? quos illius Agni
4.536  Implorat fusus sanguis, cui regia sceptrum
4.537  Fortuna, et solii robur, collectaque bello
4.538  Gloria, et illustres debet Victoria palmas.
4.539  Caesorum impuro qui non nisi sanguine Thracum,
4.540  Regibus a nostris, divini sanguinis orat
4.541  Hostia vindictam, suetos saevire propinquis

voluit Numen, face quando Gradivi
4.728  Pannonibus versa, se mox vetuisse probavit,
4.729  Grassari Hesperio Rhodopaeum sanguine Martem.
4.730  Hanc igitur Venetus pacis tibi debet olivam
4.731  Caietane Leo, quod non fallentibus armis,
4.732  Hellespontiacum procul exsufflaveris hostem.
4.733  Nec solum Ismario fuit urbs ea libera bello,

amico?
1.403  Casibus vsque adeo subitis terrena rotantur
1.404  Omnia: cumque hominis fluxum, mortale, caducum
1.405  Sit genus; heu multò mortalia, fluxa, caduca
1.406  Sunt magis, infidae sorti quae munera debet.
1.407  15. I nunc, et dubio semper, lapsumque minanti
1.408  Vertice securos ausis defigere gressus:
1.409  I miser, eque Bonis, rapidi quae fluminis instar

dêest vltra Herculeas Hispania metas.
4.761  Cessisset pecudum squalentibus inuia lustris
4.762  Magnâ parte sui Tellus; si prima virorum
4.763  Abnuerat soboles gentilia linquere tecta.
4.764  Exilijs adeo debet, regione quòd omni
4.765  Iam patuit, vacuus nusquam cultoribus, Orbis.
4.766   41. Et verò quidni pudeat, fusi vndique circùm
4.767  Orbis in imperium genitos, natalibus aruis,
4.768  Vnius et certae

excursus; (dictu mirabile) maior
6.776  Impetus est. Dandi semel explorata voluptas,
6.777  Pulcher hydrops, alijs sitiens, noua pabula quaerit,
6.778  Nec donasse putat, geminet ni munera: iamque
6.779  Plus debet, qui praestat opem, plus accipit ipse,
6.780  Largiturque sibi: pleno ceu gurgite tota
6.781  Pectus in authoris redeat, quae pluribus inde
6.782  Per populum latè manarat didita riuis,
6.783  Gaudiôrum

est. Nam vel mediocris vrget dolor; vel summus: Si mediocris; pudeat Virum fortem ab eo superari: cum in tali certamine querendum potiùs sit, parum esse gloriae, quàm multum laboris. Sin verò summis idem viribus premit; ipsamet illius magnitudo erigere animum debet: vt dignum aduersarium, capacemque nactus expromendae campum virtutis, non grandibus solummodo verbis, sed paribus etiam exemplis Sapientem se probet. Nec minimùm ea quoque cogitatio valebit, ijs nos cruciatibus à Deo Parente amantissimo ad meritorum,

quo miseris ipsae placuere ruinae?
297  Sic mala dum superas, absolvis, nec minus illis,
298  Quam sit servari nobis, facis utile vinci.
299  Nos tibi depulsam cladem; depulsaque debet
300  Nostra tibi, quod non dicatur noxia, clades. 300 Laus Deo P. Benedictus Rogacci, S. I.

Fatidico fuerant quae non ignota Canopo,
Ignaris pariter sua credere gentibus ausi
Arcana, Hebraeis primum signata tabellis,
Postea in externas miserunt dogmata chartas.
Hinc Samio sua ducta seni sapientia; debet
Ingenii summas Phario facundus Anubi
Divitias Plato. Ne culto minus Attica sciret
Terra cane, hausta Pharo fecit doctrina, nec illam
Rectius occulti penetraret ut abdita veri,
Isiacae

Myriades, quorum immanem cognoscere molem
Optanti refero: quantum modo totius orbis
Optima pars auri cumulum proferre valeret –
Hac illo minus est: tantae vix credita gazae
Fama sacro debet, quod non sit ludicra, vero.
Hanc patrio Euphrati miseram populata Sionem
Fortunam Chaldaea tulit cessitque superbo
In spolium regi, cui formidanda tumoris
Poena fuit, bruto similem mugire bisonti.

Nili
Lascivae fugiens lusit qui vota maritae,
Est modo quem canimus, proles Davidis, Ioseph.
Ille quidem turpis flammae, dans pallia, victor,
Sed thalami superavit amor; cui nectere lauros
Debet uterque pudor, soboles est regia Ioseph. 10.
Saepe istum genitor mittendae in saecula prolis
Admonuit multaeque illo caluere puellae,
Multae

Exilio et tenebris tristem corpusque gravantis
Orbibus implicitum ferri, in mea regna reducam,
Ingens imperii decus, oeconomumque profectae
A patre fortunae: quod enim ultra crescere possit
Se tota huic debet regalis copia gazae.” 31.
Immodica imperii censusque immensa cupido
Gradivi laudem postquam sic fata fuisset,
Ambitio malesana istam sic

est pietas: stat adhuc Allobrogis orae
Palladium, stratos servans liventibus artus
Tela notis, istâque domus stat regia telâ,
Sollicitae valuit tantum custodia matris.
O genetrix, quantum nati tibi debet amica
Posteritas! Ipsumque etiam tua provida quantum
Obstringit natum cura, immortalis ut esset
Illa sua, in lino quam mors obsolvit imago.
Sitque meus labor hic sacrae subtexere telae:

17  Tanta pii tamen est clementia Caesaris, hosti
18  Ut victo vitam victor opesque sinat.
19  Hinc noscat, si qua, Thrax, relligione tenetur,
20  Quicquid habet, debet Caesari id omne meo.
21  At ne posteritas, hoc me fecisse timore,
22  Aut facili quadam de ratione, putet:
23  Tu mihi testis eris, quo robore polleo, quaque

posteritatis erit.
13  Naso poeta tibi cedat qui se gemit, et flet
14  Esto Virgilius qui memor es Patriae.
15  Et quia pro Patria scribis tu digna, laboras
16  Non minus, ipsa tibi praemia debet, Eques.
17  Plurima scripsisti, liber hic superasse videtur
18  Omnia; pro Patria scribito plura, Vale.

1.918  Colla refert, praedae victricia signa cruentae,
1.919  Et bina abduxit tormenta curulia secum.
1.920  Praefecti fuit hic error, qui tempore pacis,
1.921  Non Belli tantùm, debet vigilantior omni
1.922  Milite commissum munus curare, locisque
1.923  Prospicere, vnde salus dependet publica regni:
1.924  Atque magìs semper quantò est

2.70  Señonios metuat terraque marique feroces.
2.71  Sed nimia in justum patientia versa furorem
2.72  Judicis extinxit duro mala caetera letho.
2.73  Tramite regali debet procedere Judex:
2.74  Non declinando in dextram, qui molliat isthic
2.75  Judicium: sic non in laevam, qua exasperet illic
2.76  Supplicium. festina nocet

17  Tanta pii tamen est clementia Caesaris; hosti
18   Ut victo vitam victor opesque sinat.
19  Hinc noscat, si qua, Thrax, relligione tenetur,
20   Quicquid habet, debet Caesari id omne meo.
21  At ne posteritas, hoc me fecisse timore,
22   Aut facili quadam de ratione, putet:
23  Tu mihi testis eris; quo robore polleo, quaque

sponsus accessit, precium ducentorum sexaginta millium aequarit, neque minori aestimata sit vestis alia, quam serenissimae archiduci miserat, sed num verum datur praecisio in substituto phantasmate. Gabellae et daciae acreverunt ad tres paulos a curru et hoc ab omnibus solvi debet, etiam a nobis et aliis privilegiatis. Pasquille hoc jucundum exiit. Pinxerunt imperatorem in forma DEI et pontificem in forma S. Petri. Petit caesar ex pontifice: "Tu quis es?". Reponit ille: "Ego sum pastor bonus." Tum caesar: "Pasces ergo oves meas." De reverendissimo

Turnebos, Lambinos, Sannazarios, Bembos, Hicios, Facciolatos et iis similes, qui veteris linguae dignitatem utcunque imitari studuerunt, suspicimus et fere admiramur. At si viri Latine loquentes admiratione digni videntur, admirationem longe maiorem incutere debet, siqua faeminarum perfectam absolutamque Latini idiomatis rationem calleat, praesertim in ea regione orta, in qua vulgi sermo Latino cum eloquio nihil habet commune. Hinc vide, qua laude etiam in serae

59  Nec quod sim discors, angit modo; saevius angit
60   Vivere me longos te sine posse dies.
61  Ah! ubi sunt voces illae, et mea fortia verba?
62   Ah! ubi, quae verbis debet inesse, fides?
63  Me quoque rapturam subito, quae te hora tulisset,
64   Et pariter praedam mortis utrumque fore?
65  Ecce tamen vivo, nec post nova cornua Phoebes

Eclipticae obversum esse; proinde primi Elementi materies elabens (potest enim ea per sphaerularum intervalia exitus sibi viam reperire) per unius Eclipticam in alterius polos influit. Ea, ubi per polum utrumque largius immissa in medium confluit, subito occursu moveri simul celeriter et rotari debet; hinc Astrum in centro gignitur: nonnunquam vero neque id in axis medio fieri, neque in ipso axe perstare demonstratur; hinc Excentricos circa Astrum orbes a Vortics materie ipsique innatantibus Planetis confici: fors id etiam a Vorticum figura pendere ad ellipticam accedente propter aliorum

495   Neu tibi sit fraudi, quod nos Numenque Deumque
496  Dicamus, tu fac subjungas nomen utrumque
497  Uno, quod Summum et Supremum diximus esse:
498  Nam, quod Supremum est et Summum, excellere debet
499  Longe alios supra, quod non nisi convenit Uni.
500  Tum, si plura forent paria haec, quae Summa vocamus,
501  Diversa inter se natura disque

tanto quam prae fulgore necesse est
605  Caligare mage, et preperire in luce tenebras.
606  Et jam, quod superest, pergam contexere dictis.

607   Praeterea summi debet Natura videri
608  Numinis Omnipotens, ut possit, quodquod in illa
609  Menta gerit, facere: at rerum gerit omniparentes
610  Cunctarum formas; quare omnia posse fatendum est.

Frumenta; at crescunt saxosis montibus Orni;
770  Flumina amant Salices; quaerunt sibi frigora Taxi:
771  Nec tamen in plantis animus ratioque videri
772  Debet inesse, licet sibi convenientia poscant,
773  Adversaque loci natura sponte recedant.
774  Adde, quod, ante oculos prope si crepitantia pulsu
775  Aera sonent, inopinaque lux vibrata coruscet,

832  Ipsa prior cunctis et per se prima creârit,
833  Percipe. Quaecumque in rebus constare videntur,
834  Non sunt Summa; etenim Summum est, ut diximus, unum,
835  Quod per se nullius existere debet.
836  Ast hoc omne, quod est non summum, non erit unquam
837  Per se extans: opus est igitur, natura quod ejus
838  Pendeat a Summo: porro quia pendet ab illo,
839  Principium

865  Quae fuerint quondam, aeternas res esse, necesse est.
866  Aeternum summae quapropter totius Omne
867  Non fuit; ast illam semper Deus infinita
868  Natura excedens durando vincere debet.

869   Non minus et, per quem rerum natura creata est
870  Omnis, uti maneat, servari debet ab illo.
871  Nam veluti aetherio perfusi lumine campi

fuit; ast illam semper Deus infinita
868  Natura excedens durando vincere debet.

869   Non minus et, per quem rerum natura creata est
870  Omnis, uti maneat, servari debet ab illo.
871  Nam veluti aetherio perfusi lumine campi
872  Aëris et vitrei fluctus maris et sola terrae
873  Non possent lucem e caelo servare receptam,

874  Usque novum nisi Sol largiri haud definat ignem;
875  Omnipotens ita quae primo dedit esse Voluntas
876  Rebus, perpetuo maneant ut deinde creatae,
877  Desinere haudquaquam semper res debet easdem,
878  Ut sint, velle: igitur nihil est servare creata,
879  Nimirum quam perpetuo semperque creare,
880  Ut sic longa queant durando vincere saecla.

nova mundo suppeditantur
936  Enascentia, uti lapsis succedere possint)
937  Id rerum sine motu infraque supraque meantum
938  Haud ullo fieret pacto: quapropter inesse
939  Corporibus debet motus, quando omnia motu
940  Nascuntur, pereunt, mutantque locum atque figuras.
941  At motum hunc per se non possunt corpora habere,

invertere, formam
1250  Et variare situm, varios quoque reddere motus,
1251  Augeri minui scindi valet, adde alias res
1252  His similes: at qua ratione et quousque secari
1253  Debet, quos unquam motus dare, seque figuras
1254  In quas vertere, uti possit, quae cogitat, esse
1255  Mens, et notitia Veri potiatur et Aequi,
1256  Et Summum Pulchrumque intelligat, Ordinis atque

106  Quapropter laterum coëuntes undique costae
107  Jungentur, quoniam medium nihil esse videtur.
108  Nos tamen arbitrio vulgi persaepe vocamus
109  Illud inane, quod est sine re, quam debet habere:
110  Aequor uti vacuum est, cum nullo pisce natatur,
111  Aut Navis, si merce vacat; non plenior illa
112  Quanquam est, Eois intus si pressa laboret
113  Divitiis, quam

finem Natura secandis.

153   Nonne, quod extensum est, (ut corporis esse probavi
154  Jam tibi naturam) ratio cujusque receptat
155  Posse suas scindi in partes, quas debet habere?
156  Tum quoque eas partes, longe tenuissima quamvis
157  Corpora sint, quis posse secari in bina negabit?
158  Inde alias aliasque pari ratione videbis
159  Frangi posse;

633  Sed tamen ipse manens una in statione quiescat,
634  Nec loca permutet variis regionibus errans;
635  Signa velut caelum rutilant quae fixa per altum.

636   Debet materies proporro fluvida caeli
637  Esse; etenim solida si constent omnia mole,
638  Quae supera tuimur caeli in regione patere,
639  Qua ratione queant palantia sidera ferri?

una in statione per aevum
656  Omne manere; sed aurarum tenuissima circum
657  Vis omni pariter cingit de parte, suisque
658  Perfluidum hoc caelum conjunctam amplexibus ambit)
659  Debet ab illius circumferri impete, et una
660  Immotam lustrare moventis lampada Solis.
661  Non tamen hic agitare loco scelus esse rearis
662  Tellurem, Vestamque sua e statione movere,

1161  Missa cadunt, terra loca concita: sed neque Terrae
1162  Pars ea subtrahitur, neque labi obliqua notatum est
1163  Corpora, quae supera cadere e regione tuemur:
1164  Quapropter debet Tellus immota videri.

1165   Nonne vides contra cum pervolat aequore puppis,
1166  Si gravis a malo deorsum lapis excidat alto,
1167  Subduci non proinde locum, quo

ruere, atque ferire
1174  Subjectam vi molis humum; tu tramite rere
1175  Decidere inflexo; quoniam cum mollibus auris
1176  Cum Terraque simul cursu transfertur eodem.
1177  Non igitur debet Tellus immota videri.

1178   Dicere porro avium causa debere videri
1179  Immotam, quoniam nidos reperire volantes
1180  Non possent; etenim, dum caelo aurisque

Sol, deinde remotas,
1449  Post alias, quarum regio mage distat ab ortu;
1450  Quoque aliis lucem profert, in nocte relinquit
1451  Tempore eodem alios: quare non plana videri
1452  Debet in Occasum Nabathaeo a littore tellus.

1453   Consimili ratione nequit tibi plana videri,
1454  Qua sese in Boreae regionem extendit ab Austro:
1455  Namque sub Arctoo

tibi materies es diro agitata per orbem
267  Protinus offensu circa se turbine magno
268  Volvetur, liquidumque illa ratione fluensque
269  Constituet corpus; debet quod proinde rotundum
270  Esse: rotatur enim se circa; hoc dicimus Astrum:
271  Quod circumpositas quia turbinis impete magno
272  Impulsuque Pilas, Elementa secunda, valenti

ratione opus est fieri corpusque striatum.
371  Corpus id, ut solidum minus est pro mole, suoque
372  Languidius motu, quam caetera quaeque, cietur,
373  Debet propterea retro trudi atque repelli,
374  Inque polum redigi, motus quo tenuior extat,
375  Alterutrum: veluti si ligna in fluminis undas
376  Immittas medias, qua vis properantior harum est,

534  Illunis. Fiunt plus longa crepuscula saepe
535  Illius ob lucem; siquidem quae fluvida Solem
536  Ambit materies, liquidi cum impurior aura
537  Aetheris haec constet, radios reflectere debet:
538  Haud secus ac Solis radios telluris hic aër
539  Ad nostras acies reflectit, conditus undis
540  Nuper ubi Sol est, vel ubi jam proximus adstat

quod, quae a media regione remotae
575  Vorticis, has partes propioribus esse fatendum
576  Majores multo, motuque minore cieri.
577  Nec ratio haec omnes debet, velut ante probatum,
578  Vorticis extendi in regiones: namque necesse est
579  Post ingens spatium tum demum existere partes
580  Mole pari, ast motus alia ratione cieri,

585  Materiae, solidique nimis proin corporis auctu
586  Constare. Hoc fines ubi Vorticis unius Astrum
587  Ingressum est, quoniam extremis in finibus ingens
588  Est motus, valida motus vi debet earum
589  Vorticis in medium trudi impellique Pilarum:
590  Dumque intro trudetur, idem vim debet âpisci
591  Sese in circuitum pariter cum Turbine toto
592  Volvendi: quare,