Your search found 2561 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 1-2561:

decus. Spiritus ancipiti gladio Domnius armiger haud timidus Platonicos revocat gemitus Proterit horrificos strepitus. In Deitate gradus varios Non reserans minus haut nimios, Nam Deitatis honor parilis Semper adest, fuit, et fuerat. Unde sophistica dicta fugat, Perfida contudit, et jaculat, Pyrgus at inde nihil valuit, Namque perire magis

Quis sim, scire venis, qui mortis stringor habenis?
Pastor eram turbis huius Laurentius urbis.
Quam ego dum rexi, si quid minus utile gessi,
Id prece, te flagito, tergas, ut opifice Christo
Crimine te Sanctus Rex purget Vergine natus.

electionis moliebant, uidit per uisum, quod pulpitum ecclesie dirutum erat et archiepiscopalis sedes euersa iacebat. Dicebat autem Petro: Quid hoc esset? Respondebat ipsi: Hoc nescis modo, scies autem postea . Licet autem hec uisio non boni auspitii portendisset euentum, non minus tamen incepta improbitas insistebat, donec electio qualiscumque solemnizata est et peracta. Tunc miserunt ad eum Vulcasium diaconum nuntiantes ei electionem de ipso unanimiter celebratam et petentes, ut ad ecclesiam Spalatensem accederet incunctanter. 6Suscepta ergo

2Erant autem quidam Cetinenses, Budimir cum fratribus suis, homines feroces et qui numquam in pace uiuere sinerent Spalatenses, semper enim uelud rapaces lupi caulis ouium insidiantes, non nisi de sanguine uiuere appetebant. Vix enim dies unus immunis poterat transire ab eis, quo minus in campum nostrum irruerent, homines opprimerent, animalia predarentur. Nam quod erat immanissimi sceleris, cuncta hec perpetrabant facinora consilio et fauore quorundam pernitiosorum ciuium, qui emolumentum aliquod ex illis predonibus expectabant. Eorum etenim animalia signata erant, propter

est ei salarium in tanta quantitate pecunie, quod accedebat ad summam mille librarum nostre monete. Eodem modo electus in tertio anno suscepit regimen, sed quasi inuitus, habuitque salarium mille trecentarum librarum, sotietatis tamen numerum ampliauit. 6Itaque Garganus non minus in duobus sequentibus quam in primo anno feruidus, circa prouectionem rei publice intentissime uigilabat. Fecit autem fieri quoddam munimentum, ubi dicitur ad petram, ut esset tutelle refugium contra predones, qui consueuerant maxime de Massari monte descendere, predasque abducere ad montana.

Instante namque furore Tartareo, non licuit colonis miseris aruis semina tradere, non ualuere preterite messionis recolligere fruges. Sic ergo non extantibus alimentorum subsidiis cadebant infelicium corpora clade famis absorta. Iacebant per campos, per uias innumera uulgi cadauera, ut non minus credatur hec acerba lues inedie gentem Vngaricam deuastasse, quam pestilens immanitas Tatarorum. Post hec uero rabidorum luporum multitudo, quasi de diaboli cauerna emersit, qui nonnisi humanum sanguinem sitientes, non iam occultis insidiis, sed palam irrumpebant in domos et de matrum gremiis

nullatenus uoluerunt. Et sic infecto negotio ad propria sunt reuersi. 7Post hec missus est Rolandus banus tractare cum ciuibus. Qui ueniens aperuit eis regale propositum, quod non aliter conciues suos de carcelari poterant erumna eripere, nisi traderentur ad regis custodiam ad minus duodecim obsides, quos rex ipsemet delegisset. Videntes autem se Spalatenses tali necessitate constrictos, acquieuerunt regie uoluntati. Et cum rex et regina descendissent per Sclauoniam et uenissent et consedissent in oppido, quod Bichicium appellatur, miserunt Spalatenses duodecim pueros

benedictę coronę, prout subditus tenetur suo naturali domino, supplicando ipsi flexis genibus deuote, ut hoc exiguum exenium a charis eius subditis et fidelibus dignetur acceptare, quos olim piissimus dominus Krolus, fęlicissimus genitor Sanctę maiestatis, tanta affectione tutabat, quod non minus ipsis Iadertinis, benigniorem charitatem quam vni ex Panonis premonstrabat. Et electione inter ipsos ciues nobilesque solemniter celebrata, Franciscum quondam Pauli de Georgio, ipsorum conciuem, elegerunt in missum. Qui XVI o12 die post crepusculum dicti mensis Augusti suum iter ad dictum

quandam classem, de qua superius propalauimus, remigauerunt. Et ibi sponte Iadertini propter discriminosum eorum certamen consentierunt ipsam ab eorum portu auferre. Amisit itaque idem Capitaneus Petrus Cifranus et alter bastide, Marcus Iustiniano gentis eorum plusquam centum. Ex contrariis minus sex, sed abundabilis copia sauciatorum. 24. De quodam tryumpho, quem Iadertini obtinuerunt de quadam turri laborata in duobus plathis Mantuanis Postquam ergo Iadertini illud obstaculum cathenę defensare

iuxta angulum boreale ciuitatis prope monasterium dominarum S. Nicolai mandauit altercari. Reliqui vero plathi cum pontibus siqui aptius potuerunt, commodiorem sibi eligerent locum ad inferendam inimicis asperiorem pugnam et molestiam, et cum omnibus galeis, que erant numero triginta sex vel paulo minus, et aliis plathis mandauit cingi ciuitatem. Et sub hiis omnibus pontibus totum portum innumerabilis copia bellatorum virorum occupauerat, nam alicubi erant acies in tribus milibus hominum in cuneo, alibi in maiori numero et alibi in multo pluri. Quorum aliqui murum fodebant, aliqui

tertio Madii Kalendas extraxerant, inchoarunt destuere, quod quarto Kalendas Iunii quicquam ex eis integrum non remansit, et simili modo Kalendis Iunii illos duos trabucellos, qui penes S. Iacobum fuerant stabiliti, delere fecerunt. Item tertio Nonas Iunii celeriter illud minus sticatum, situm vltra portum, ipsi Ueneti partem igne combusserunt et partem destruxerunt, quod ipso die post solis occasum locus uacuus ibidem inuentus est. 6. Aduentus regis Lodouici existentis in districtu Iadrensi Eodem

tuos commisisti. Asserebas enim illos cum iuramento tanta charitate dilexisse, quod, licet dimidii tui regni thesaurus esset distrahendus, decet, ut illi liberentur a Venetorum imperio deteriusque foret regio sceptro ab exordio et medio eos renuere quam finem tam terribilem maculare. Minus facinus committeres tuo proprio ipsos iugulare lacerto quam in tanta calamitate et discrimine affici uelle. Hoc quidem est premium illud tam speciosum, quod fidelissimis tuis Iadertinis colargitus fuisti! Sed, o Iadera, ecce tuus rex aduenit, rex recessit, in aspero ergastulo uos

Die dominico 14. mensis decembris recepi in solutionem mei salarii praedicti a ser Paulo Petri Barte pro communi in affictus insulae Srimaz, quam tenet a communi, de vino vascellos duos circa modiorum 21 vel modicum plus aut minus, ad rationem solidorum triginta quinque pro singulo modio dicti vini. Die 27. mensis decembris recepi a ser Florio Tavilich in dicta solutione libros quinquaginta.

inquietandam aggredior, cum a diu mihi in votis situm fuerit, in re ista non modo faciem pudoris, sed et animam mortis contemtricem assumere. Itaque fiducia plenus hortor, advoco, moneo, flagito et humiliter deprecor excelsam sanctitatis vestrae dignitatem, quam divina providentia haud minus usui, quam regimini praetulit populo christiano, quatenus donec pendet spes, donec fiducia geritur et ingeritur, exurgat denuo pater ad persecutionem coepti pro filiis negotii, ferat opem et operam necessitati expugnandae, idem dux, dux salutis et comes, idem suorum rector et ultor; assistat

delere jubes. Nemo est insanior; et quem
1.30.4  Vidisti natos tu iugulare suos?
1.30.5  Non aliter nobis fore te promittis amicum;
1.30.6  Nil est quod metuam, Bartholomaee, minus.
1.30.7   Abscedens digitum mordes, et saeva minaris;
1.30.8  Quod scripsi, scripsi; quidlibet, i, facias. 31. DE SUO

quando rapis, te convasare facetus
1.43.2  Dicis, et hoc risu sordida furta premis.
1.43.3   Convasatorem nos te invasabimus ergo,
1.43.4  Videris, an laedat poena iocosa minus. 44. IN FUREM VERGILIANUM
1.44.1  Non te ex Vergilio, sed magno dicis Homero
1.44.2  Furari, furtum quando poeta facis.

1.82.2  Invisus tota est Gryllus in Ausonia. 83. IN UGONEM
1.83.1  In re vis omni, sapiens nimis, Ugo, videri,
1.83.2  Sed minus ille sapit, qui nimis, Ugo, sapit. 84. IN ARROGANTEM
1.84.1  Tu, qui tanta sapis, dic unde ciconia rostrum
1.84.2  Sic quatiat,

tibi dignas persolvant numina grates;
1.240.12  Nil peto, nil abs te, care Carole, rogo,
1.240.13  Hoc praeter, labris ne figas oscula nostris;
1.240.14  Cuncta dabis certe, si minus illa dabis.
1.240.15  Quippe tibi tetri putet malus halitus oris,
1.240.16  Et subito nares suffocat ille meas.
1.240.17  Non gravius redolent centena cadavera, nec qui

VERBA ANDROMEDAE, PUGNANTE DIVERSUS CETUM PERSEO
1.275.1  Me miseram! quae triste manet fortuna duellum?
1.275.2  Cur mea nunc gravius quam modo corda pavent?
1.275.3  Haerebam duris, fateor, minus anxia saxis;
1.275.4  Propugnator adhuc cum mihi nullus erat.
1.275.5  Ipsis cum vinclis utinam fera monstra vorassent
1.275.6  Me

quod Xerxi Choerilus olim,
1.333.4  Quod tibi nescio quis, perfide Sulla, fuit.
1.333.5  Hoc modicum est, inquis; nihilo tamen esse videtur
1.333.6  Maius, nam nihilo quid minus esse potest? 334. EPITAPHIUM THADDAEAE
1.334.1  Hic tumulata iacet magni Thaddaea Guarini,
1.334.2  Sero secuturum laeta

1.342.16  Vatis ut ipse sacri maxima cura fuit.
1.342.17  Praecipue Libycos, nam rettulit ille, triumphos,
1.342.18  Detractum et Latiis arcibus Hannibalem.
1.342.19  Nec minus Hispanas acies, et foedere iniquo
1.342.20  Contentum Tauri finibus Antiochum. 343. DE MORTE AMICI
1.343.1  O nunquam mihi mors

Murani aequoreae vitrea vasa sumus. 352. EADEM
1.352.1  Vitrea crystallo Murani pocula certant,
1.352.2  Non sunt bella minus, sed pretiosa minus. 353. LAUDAT NICOLAUM PEROTTUM
1.353.1  Mittere laurigero tentabam nostra Perotto
1.353.2  Carmina, cum

aequoreae vitrea vasa sumus. 352. EADEM
1.352.1  Vitrea crystallo Murani pocula certant,
1.352.2  Non sunt bella minus, sed pretiosa minus. 353. LAUDAT NICOLAUM PEROTTUM
1.353.1  Mittere laurigero tentabam nostra Perotto
1.353.2  Carmina, cum domino sic ait ipse

tegit artium parentem. 357. AD FRANCISCUM ARETINUM
1.357.1  Francisce, interpres legum, Aretine, sacrarum,
1.357.2  Nec minus Aonia nobilis in cithara;
1.357.3   Iustitiae mensura tibi servatur in omnes,
1.357.4  In solo nostri est nullus amore modus.
1.357.5  Nam me plus multo laudas, miraris,

2.24.7  Sis licet ingentis, vana spe lusa, triumphi,
2.24.8  Da veniam fatis, anxia Roma tamen.
2.24.9  Praecisas neu plange vias; fortasse fuisset
2.24.10  Pervenisse minus, quam properasse fuit. 386. EPITAPHIUM PAPAE PII II.
2.25.1  Cum totus petit astra Pius, de praesule tanto,

2.48.6  Tres indignatae praeripuere Deae. 410. IN CRISPUM
2.49.1  Nil danti tibi, Crispe, quod nihil do,
2.49.2  Dicis me minus esse liberalem.
2.49.3  Qui nil dantibus ipse multa donat,
2.49.4  Non est, ut puto, Crispe, liberalis,
2.49.5  Quidnam est ergo? rogas? furens et excors.

sed non ego credulus illis,
2.59.16  Inter nam cygnos anseris ore crepo.
2.59.17  Quodsi non etiam prorsus triviale, sonarem,
2.59.18  Haud ideo legerem, Tribrache, vestra minus.
2.59.19  Ipse Maro assidue Varium Flaccumque terebat;
2.59.20  Non bene se novit, cui sua sola placent. 421. IN

quas nobis magnus Apollo dedit.
3.3.125  Quas bona Melpomene, quas cetera turba sororum,
3.3.126  Pectore quas gestat Calliopea suo.
3.3.127  Nec quod ad has sacras esses minus impiger artes,
3.3.128  Id nunc me verbis insinuasse puta;
3.3.129  Sed tamen humanas persaepe retardat, et arcet
3.3.130  A studio mentes desidiosus amor.

3.3.178  Terrarum domitrix, imperiale caput.
3.3.179  Nam quota gestorum pars est memorata Quiritum?
3.3.180  Cantatis longe plura canenda vacant.
3.3.181  Forte minus te prisca iuvant; nova multa dabuntur,
3.3.182  Saecula sunt claris nostra referta viris.
3.3.183  Rex Alfonsus adest; sunt quos Malatesta propago

3.14.43  Cernitis eximias specioso in corpore dotes,
3.14.44  Qualis et in niveo splendeat ore decor?
3.14.45  Sed tamen has animi superat virtutibus altis,
3.14.46  Nec minus ornatum corpore pectus habet.
3.14.47  Haec pietate Deum colit, haec pietate parentes,
3.14.48  Et formam morum nobilitate premit.
3.14.49  Forte roget quisquam, quo sit

quem praesto hic stare videtis,
3.17.12  Cui semper cordi est intemerata fides.
3.17.13  Vir locuples, facilis, iustus, sectator honesti,
3.17.14  Antiquo prudens nec Salomone minus.
3.17.15   Non cupiebat opes; quas si illi fata dederunt,
3.17.16  Fundit non parca, munera multa, manu.
3.17.17  Hunc autem genuit, talique

4.3.27  Grandine flaventes ne pulset Scorpius uvas,
4.3.28  Ne segetes nimio torreat igne canis.
4.3.29  Neu miseros turbet nautas nimbosus Orion,
4.3.30  Orion clava, nec minus ense ferox.
4.3.31  Sed pius insanis defendat Castor ab undis
4.3.32  Limite quas certo duxerit Ursa rates.
4.3.33  Semina centeno reddat cum foenore tellus,

4.5.74  Ambiguae mulier nomine tecta lupae.
4.5.75  Iuppiter altrici donavit sidera caprae.
4.5.76  Splendet adhuc liquido nobilis illa polo.
4.5.77  Nec minus hac Hyades gratum testantur Ïacchum.
4.5.78  Quas vernus nitido Taurus in ore gerit.
4.5.79  Nec vero illorum quisquam neget esse gemendos
4.5.80  Interitus, vitae quis mora

generi interlunia semper
4.6.102  Sunt tua, tunc Lachesis ferrea fila metit.
4.6.103  Aut saltem occuleris nunquam, quin durius aeger
4.6.104  Langueat, et medicus fidat in arte minus.
4.6.105  Quid? quod diversos perhibent te sumere vultus?
4.6.106  Fallor, an idcirco trina figura tua est?
4.6.107  Nunc Styga Persephone celebras, et foedere

ira Iovis.
4.8.29  Iure igitur Scythica vinctus sub rupe sedebas,
4.8.30  Qua riget aeterno squalida zona gelu.
4.8.31   Nec quicquam Alcides minus hoc laudabile fecit,
4.8.32  Quam quod in ultricem, tela tetendit, avem.
4.8.33  Verum prisca nimis queror, et communia cunctis:
4.8.34  Ista fuit culpae, debita poena, meae.

4.8.58  Sentio tormenti, praevia signa, mei.
4.8.59  Iam labra plus multo livent, iam mucidus alget
4.8.60  Nasus, et incussae concrepuere genae.
4.8.61  Nec minus ima pedum, manuum quam summa gelantur,
4.8.62  Acrius et longe, quam modo, vena salit.
4.8.63  Adiicite o famuli, tremulis velamina membris,
4.8.64  Post licet exigua

4.12.160  Casurum nullo tempore nomen ama!
4.12.161  Cum tibi sive toga partum, seu Marte cruento,
4.12.162  Tangere non valeat saecla secunda, decus!
4.12.163  Nec ventura minus te nascitura sit aetas,
4.12.164  Quam Phaëthonteas, quae fuit ante faces.
4.12.165  Magne Deum genitor, tantos qui fusus in artus,
4.12.166  Vitali hoc ingens, flamine

utpote ubi non solum intentionis cognitae, sed verae etiam executionis relator accedet; tamen exequenti mihi, quae ad eam rem instituta sunt, non ab re visum est in hoc procinctu cum ipso oratore nostro miscere sermonem, eum videlicet, qui plus animum solicitat, urgetque, et quo magis urget, eo minus taceri, minusque in animo meo oblitterari potuit, nihil novi vel ignoti addens, sed ut refricatus dolor malorum publicorum sensum, tot malis duratum reficiat, magisque notum fiat, belli huius causam maiorem esse quam bellum. Lustrum prope vicesimum, si apte memini circumagitur, quo Europae

poterunt, vix unquam pertinaciorem contulisse. Equidem XVII. Oct. coram facie hostium castra metati sumus, praelii, caedisque, principia inita demum altera, quae sexta feria fuit. Primo mane ordines educti, iustaque acie signa collata. Stetit eo toto die nostrorum invictus animus, minus cedens, quo caedebatur durius. Multa clara funera hinc inde edita, tamque solida et constans pugna fuit, ut maiori pertinacia quam vi bellum fervere videbatur. Nemo usque ad tenebras receptui cecinit, nox ipsa sequens furorem et arma diremit, ubi et si parumper resederint acies, ingeniis

exactionis contribuatur pro manualibus turrium fiendarum circa Sibenicum, et si dicti denarij non sufficerent, suppleatur per sisterium, et ab inde in antea, correctis prius dictis tansis, quia aliqui ut dicitur sunt preter modum gravati, aliqui minus debito gravati, et exemptis presbiteris qui hac de re alio modo maiori onere gravantur, et absoluta illa ultima conditione sex solidorum quia pauperum est, omnes relique tanse, etiam villicorum, exigi debeant semel in anno per novem annos, incepturos die

cuilibet legenti digna Novi excellens ingenium tuum, quam cupidissimus sis magnarum rerum, praecipue strenue ac magnifice gestarum. Hoc insigne ac memorabile facinus, quod hisce diebus ex sententia Senatus non minus prudenter quam fortiter gestum est, ad te, vir ornatissime, impresentiarum scribere constitui. Bartholomeus Colionus vir in re militari non spernendus, homo sane magni animi, et utinam sapientis consilii fuisset!

comitas adeo devinxit, benignitas adeo obligavit, ut vix alicui mortalium magis astringi deberive cupierimus. Nos exinde tua humanitate ac mansuetis moribus perspectis familiarius forte, quam convenisset, tecum egimus. Verum etsi nonnullas in ea, quae tua dignitate ac amplitudine minus digna essent, incidimus, freti tua benivolentia ac familiaritate fortassis fines ac terminos nostri instituti transiebamus. Si vero quavis in re prorsus inepti fuerimus, nobis persuademus, tuus etenim ingenuus animus, tua mansuetudo, tua facilitas hoc nobis pellicere videtur.

pacem preposuere. Quantum ingemiscerent maiores eorum, in Trakiae hostili solo dimicare soliti, animi magnitudine freti haud magna manu sepe innumerabiles hostium copias barbarorum fudere, signa cum hoste pertinacissimo contulere non minus pro amplitudine cristiane societatis, quam pro gloria militaris discipline et dignitate imperii illa fortitudine dimicavere, ut suae virtutis omnibus gentibus illustre ac memorabile documentum fecerint. Tantus terror hosti illatus

Quanto Delphinis Balaena Britannica maior? Tu loqueris quicquid voles, nos omnia credemus. Vnum te rogamus, ut si quid nobis dignum usquam inveneris, praestes copiam. Interim et nos evademus ditiores, et poterimus aliquid tibi tribuere, fortassis non minus, quam isti tui Archiepiscopi et Comites, Quos colis et Musarum et Apollinis aede relicta. Quanto autem longius et diutius es affuturus, tanto magis cura, ut quamprimum habeamus ea, quae tibi commisimus, schedulas puta nostras et arma et praesertim commentarios in Homerum. Thoracem autem

paraui, non quidem tam iucunda quam miserrima hac temporum nostrorum condicione congrua. Siquidem in his docetur ratio qua in turbulentissima hac omnium tempestate, quam in Petri nauicula nauigantes iugiter patimur, naufragii discrimina effugere ualeamus. Nec tamen miraberis si minus redimita comptaque erunt; non enim ex quietis ueniunt camerula aut ex otiosa bibliotheca sed ex festinantis equi dorso, quo me iam multis ut nosti mensibus grauissimae rei publicae curae insidere coegerunt. nota not. lector A1 in marg. Accipe igitur ab

suo Deus. Ecce par Deo dignus uir fortis cum fortuna mala compositus, utique etsi prouocauit! Non uideo, inquam, quod habeat in terris Iuppiter pulchrius si conuertere animum uelit, quam ut spectet Catonem, partibus non semel fractis, stantem nihilo minus inter ruinas publicas. Π ut Iuppiter spectet Catonem stantem not. lector A2 in marg. Huic etiam exemplum Reguli subicit: Veniamus, ait, ad Regulum. Quid illi fortuna nocuit quod eum documentum fidei, documentum patientiae fecit? Π

Π de Paulo not. lector A2 in marg. Quanta se enumerat propter nomen Christi tormenta passum, in laboribus plurimis, in carceribus plurimis abundantius, in plagis supra modum, in mortibus frequenter: A Iudaeis, inquit, quinquies quadragenas una minus accepi, ter uirgis caesus sum, semel lapidatus sum. Ter naufragium pertuli; et alia pluraque mala quae enumerat. Aut princeps apostolorum Petrus ceterique discipuli et amici Domini quantas calamitates, quantas tribulationes, quanta tormenta ac diuersi generis supplicia perpessi sunt!

pigros. Nam etsi ille natione Cres non sit, Cretensium tamen praesul est, et quidem non tam presbyterio quam mendacio. Tu autem refers initam amicitiam; Utinam sincera sit et stabilis! Sed certe nulla est in levibus constantia, quae in hoc genere prima exigitur. Per me tamen nunquam stabit, quo minus concordia ista duret; dissimulabo praeteritas offensas, obliviscar iniuriarum omnium causa pacis. Si tamen, quod plurimum vereor, ille redierit ad vomitum, … Verum de his hactenus. Nunc ad te, et tua negotia, mi Compater, venio. Scribis de humanitate regis erga te, et liberalitate D. N. de

Quae est ista, quaeso, tanta librorum habendorum insatiabilitas? Creditis hoc non esse vitium? At mea quidem sententia, nihil interest ad culpam, hoc an illud immoderate cupias; animi perturbatio, ubi modum transgreditur, semper peccat. Sed cupias sane libros, modo ne alios spolietis, praesertim minus habentes. Plena est huiusmodi supellectilis Italia, facite adduci quantos vultis; mittite numos Florentiam, unus vobis Vespasianus sufficiet. Quod nobis eos qui praesto sunt, gratis eripitis? Soline vos studiosi estis? Ne valeam, si omnes vos totum hunc mensem tam multa legistis, quanta ego

sunt, quia frui his licet; illorum tantus mihi usus est, quantus eorum, qui extant nusquam. Sed devolventur omnes ad me tandem pro haereditate! Quam multorum bona ad alios devenerunt, quam lex sanxit, et testator concupivit? Praeterea id incertum est, utri nostrum futura sit vita diuturnior. Nihil minus ordinem servat, quam Mors; ita ille mihi succedere potest, ut ego illi. Fac tamen superstitem; et id aeque dubium, quamdiu superem. Sic interim medium hoc tempus in cassum effluxerit. Nunc, nunc studendum esset et componendum, cum per aetatem sensus viget, ingenium valet, et animus nihil

propositum spectant, ueniamus, et quo discrimine ista aegritudo mortalium pectora perturbet, consideremus. I 4 Qui facilius et qui minus facile consolationem admittunt Neque enim omnes aequaliter hac aegritudine afficiuntur, sed pro uarietate aetatum personarum temporum ac malorum et alii quidem leuantur celerius, alii tardius, alii uero numquam.

ne nostrum consilium sapientiae eorum praeferre uideamur, uerum quicquid uel dicere uel facere uoluerimus, uerecundius agere ac ipsorum dignitatem in omnibus conseruare; ita fiet ut et impudentiae notam pulchre effugiamus et apud eos non minus oratione quam beniuolentia ualeamus. I 6 Antidotum senum et pusillanimorum Sed de his uiris praestantibus hactenus; ad eos ueniamus quibus minus

et apud eos non minus oratione quam beniuolentia ualeamus. I 6 Antidotum senum et pusillanimorum Sed de his uiris praestantibus hactenus; ad eos ueniamus quibus minus et spei est et uirtutis, cum quibus multo plus operis difficultatisque superest oratori, atque illud praecipue curandum quo eos bene de se sperare inducat ostendatque in eis siquid poterit tale esse, quo freti miseri esse non poterunt,

Quam uero late pateat hic error uidetur qui ornare aliquid posse ornamentis existimatis alienis. At id fieri nequit; nam si quid ex appositis luceat, ipsa quidem, quae sunt apposita, laudantur, illud uero his tectum atque uelatum in sua nihilo minus foeditate perdurat." Ad haec procurandum est ab animo eorum illarum rerum amorem abducamus, ut, si beniuolorum quis uel interitum uel discessum dolet,

summi luctus acerbitate meus abesset dolor quam tuus, statui nostrae necessitudinis esse meaeque in te beniuolentiae non tacere tanto in tuo maerore tam diu, sed adhibere aliquam modicam consolationem, uel quae leuare tuum dolorem posset, si minus sanare potuisset. Et ad L. Fabium: Etsi egomet, qui te consolari cupio, consolandus ipse sum, propterea quod nullam rem grauius tam diu tuli quam

relinquit. Nititurque praecipue scitus medicus morbum tollere funditus, aut, si id nequit, dolorem sedare laborat, aut saltem minuere, et si neque id datur, comprimere eum curat, ne in amplius manans sana membra ualeat uitiare. Diuertere quoque minus noxiis itineribus conatur. His rationibus omnis medicorum ars procedit, quarum et medico animae nulla prorsus omittenda est. Verum dices: quo pacto istas consequar? Facile, inquam, si ad radicem causamque angoris

sapientum sententia nec malum ullo pacto censendum est; sicuti ergo nemo iure queritur de ortu, pubertate, adolescentia, iuuentute, et senecta, ita certe queri non habet neque de morte; aeque enim ista omnia naturae lege distribuuntur, nec minus errabit qui mortem malam dixerit, quam qui fructuum filiorumque maturationem culpauerit; aut quis suae compos mentis, cum pira, poma, castaneae, aliaeque nuces decidunt, male tunc cum arboribus agi

sapientum sententia nec malum ullo pacto censendum est; sicuti ergo nemo iure queritur de ortu, pubertate, adolescentia, iuuentute, et senecta, ita certe queri non habet neque de morte; aeque enim ista omnia naturae lege distribuuntur, nec minus errabit qui mortem malam dixerit, quam qui fructuum filiorumque maturationem culpauerit; aut quis suae compos mentis, cum pira, poma, castaneae, aliaeque nuces decidunt, male tunc cum arboribus agi

sapientum sententia nec malum ullo pacto censendum est; sicuti ergo nemo iure queritur de ortu, pubertate, adolescentia, iuuentute, et senecta, ita certe queri non habet neque de morte; aeque enim ista omnia naturae lege distribuuntur, nec minus errabit qui mortem malam dixerit, quam qui fructuum filiorumque maturationem culpauerit; aut quis suae compos mentis, cum pira, poma, castaneae, aliaeque nuces decidunt, male tunc cum arboribus agi

eam reposcentibus denegarem, aut illis, a quibus ipsam acceperam, exigentibus nollem restituere." His dictis laetus ac gaudens ultro ad aram accessit, non minus parentem quam se ipsum sapientissimo responso consolatus. III 5 Quartus a uarietate et lege

trahi, hic nuptias, ibi plantum, illos nasci, istos mori, alios affluere diuitiis, alios mendicari, et non Xerxis tantum exercitum, sed totius mundi homines, qui nunc uiuunt, in breui spatio defuncturos. Vincitur sermo rei magnitudine et minus est omne quod dicitur. Haec uero cur ad tollendum maerorem ualeant? Inde quod superiori loco in causa est, id est

laudatur illa praeclara ducis Leonidae uox qua commilitones suos ad honestam mortem pro patria oppetendam cohortatus est. "Pergite animo forti," inquit, "Lacedaemonii, hodie apud inferos fortasse cenabimus." Quam animosam adhortationem non minus strenui facto compleuerunt. Praedicatur in toto orbe Codri regis Atheniensium insignis casus; qui se ultro hostibus seruili ornatu mactandum obiecit, cum edictum in

grauioris Mali igitur minuitur opinio eiusque angor leuatur si illud ad grauiora mala conferas; ex talium enim ratione efficies ut hoc, de quo consolari amicum cupis, leue ipsi suum malum uideatur atque ideo incipiat cruciari minus. Quod attigit illo carmine Iuuenalis: Rem pateris modicam et mediocri bile ferendam si flectas oculos maiora ad crimina: confer conductum latronem, incendia sulphure cepta atque dolo,

quae imminent longe esse perniciosiora. Hoc egit optime Sulpicius scribens ad Ciceronem: Quid est quod tantopere te commoueat tuus dolor intestinus? Cogita quem ad modum adhuc nobiscum fortuna egerit: ea nobis erepta esse quae hominibus non minus quam liberi cara esse debent, patriam honestatem dignitatem, honores omnes; hoc uno incommodo addito quid ad dolorem adiungi potuit? Aut qui non illis rebus exercitatus animus calere iam debet atque omnia minoris existimare?

neque hae neque ceterae consolationes, quae sunt a sapientissimis uiris usurpatae, tantum uidentur proficere debere quantum status ipse ciuitatis et haec perturbatio temporum perditorum, cum beatissimi sunt qui liberos non susceperunt, minus autem miseri qui his temporibus amiserunt quam si eosdem bona aut denique aliqua re publica perdidissent. et parum infra: Quid est enim iam

Hinc nemo maioribus, ut regi aut principi, ob illatam succenset iniuriam, maerere tamen et dolere potest, quoniam dolor ex sui ratione spem uindictae non habet. Ex his igitur locis omnibus lenire malum poteris et minus quam putabatur persuadere; quae extendere studio breuitatis obmittimus et ne nobilibus ingeniis fastidium ingeramus, quibus satis est modum gerendi tantum ad mentem reducere; ipsi uero sollertia sua, quae supersunt, facile assequi

IV 1 De quarta consolandi ratione praefatio Vtile est consolatori scire maestitiam aegrotantis diminuere atque id quo pacto consequi ualeat iam his, quae tradidimus, instructus esse potest. Verum non minus proposito suo conducere ualebit si rectam assequatur rationem, qua maerorem omnem queat comprimere, et non permittere eum licentiosius permanare. Hanc uero Cyrenaici, ut

adeo ualet ut praecogitasse uniuersas miserias et cuncta infortunia quae ulli umquam hominum uel acciderunt uel accidere potuerunt. Qua re id efficiemus ut nihil nobis eueniat insperatum. Videmus autem ut omnia etiam tela praeuisa minus et formidantur et laedunt, cuius rei ueritate etiam poetae delectati dixerunt : Sagitta laedit leuius uisa uolare prius. Hanc sententiam et

Atque ita in repressione luctus tres loci tractandi sunt, quorum unus a pudore sumitur, alter ab aemulatione uirtutis et a constantia tertius. Licet et a ceteris uirtutibus omnibus non minus dignos locos educere ualebis ad compescendum omnem languorem; ualent enim omnes uirtutes ad comprimendum quemuis angorem, ut Cicero praeclare in Tusculanis quaestionibus docuit. Vbi ait: Quare si (ut mihi initio concessisti) turpitudo

tui, sed omnium ciuium ac paene gentium coniecti oculi sint, minime decet, propter quem fortiores ceteri sumus, eum ipsum animo debilitatum uideri. Haud minus scite hoc ipsum et ille diuus ecclesiae fecit orator cum consolaretur Heliodorum episcopum a congrua poetae sententia tale sumens initium: Hesiodus natales hominum plangens gaudet in funere, prudenterque Ennius "Plebs", ait, "in hoc

a congrua poetae sententia tale sumens initium: Hesiodus natales hominum plangens gaudet in funere, prudenterque Ennius "Plebs", ait, "in hoc regi antestat loco: licet lacrimari plebi, regi honeste non licet". Vt regi, sic episcopo, immo minus regi quam episcopo; ille enim nolentibus praeest, hic uolentibus; ille terrore subicit, hic seruitute donatur; ille corpora custodit ad mortem, hic animas seruat ad uitam. In te oculi omnium diriguntur. Domus tua et concursatio quasi in

quod dolorem intermiserint. Pueros uero castigare matres et magistri solent nec uerbis solum, sed etiam uerberibus, si quid in domestico luctu hilarius factum ab his est aut dictum," ut minus illo tempore et ea rerum conditione dignum. Vnde et Sappho, cum se aptiorem alio scribendi carmini diceret, in flebili tamen materia flebile carmen elegit. Similem huic rationi et Boethius assignauit. Ouidius quoque ait:

et Cicero ingenue fassus est rescribens Lucio Lucceio ipsum de rei publice calamitate consolanti: "Das mihi", inquit, "iocundas recordationes conscientiae nostrae rerumque earum, quas te imprimis auctore gessimus; praestitimus enim patriae non minus certe quam debuimus, plus profecto quam est ab animis cuiusquam aut consilio hominum postulatum. Ignosces mihi de me ipso aliquid praedicanti; quarum enim tu rerum cogitatione nos leuare aegritudine uoluisti, earum et commemoratione

omnem meam curam atque operam ad philosophiam contulisse. Tuae scientiae excellenti ac singulari non multo magis quam nostrae est relictum loci. Quare non equidem te moneo, sed mihi ita persuasi te quoque in his uersari rebus quae, etsi minus prodessent, animum tamen a sollicitudine abducerent. Et in Tusculanis quaestionibus: Illud quidem sic habeto: nisi sanatus animus sit, quod sine

20 Secundus locus a cogitatione finis humani Porro sapientiae loci apud complures fortiores sunt ad auertendum animum a maerore non quidem uirtute sua, uerum uitio humanae imbecillitatis infirmitatisque in qua minus uigere solet perfecta caritas quam uel prudentia uel sapientia; et uniuersi rem suam uigilantius pensant quam alienam; quod istis duobus locis, de quibus iam dicemus, maxime effici solet, praecipue autem illo qui a fine uitae humanae

integras mentes ualeat ad exonerationem cunctarum molestiarum, quicumque sani consilii diiudicare potest. IV 21 Tertius locus a recordatione mortis Non minus forte maerores uniuersos cunctasque fluctuationes animi mortis sedat recordatio, quam putamus secundum locum sapientis. Quippe cuius memoria facit cuncta uilescere et reuelato fuco sordes uanitatesque cuiusque deprendere, ita ut

facinorosum quantumuis aut sceleratum. Vnde liquet nemini etiam nocenti licere se ipsum interimere, quanto magis insonti! Quod etiam theologorum non minus efficaci astruitur ratione. Etenim sapientum ambigit nemo Deum uniuersa propter hominem condidisse, hominem uero propter se ipsum; quam ob rem, cum homo non sibi, uerum Deo potius uiuere habet, nefas est ei procul dubio uitam suam, quam

I.8.5 alii duces pro alii quoque duces I.8.6 Pers. 3,66-72, ubi 71 elargiri | nummus ] minus V1 I.8.9 Quamuis aptius pro Verum melius erit aliquorum | adduci memoria pro adducere memoriam

in V1 in margine, fortasse manu ipsius auctoris, adscriptum, paulo aliter: Vnde Isac, ut refert Iosephus, uidens se tam dei quam patris uoluntate ad mortem deposci, confirmato ac magno animo... o pater... et non minus parentes quam se prudentissimo dicto consolatus est. III.4.3 cf. Ios. Flav. antiq. Iud. 1,14,4 | eam pro hanc

III.10.2 iusto ex iniusto III.10.3 inquit deest in V1 | Cic. Tusc. 1,42 (102) Quam... compleuerunt ] Quam rem non minus strenue facto compleuerunt III.10.4 esset ] erat V1 | declarauerat ] uenerat V1 | occubuisset ex occumberet (quod etiam V1)

V1 IV.11.7 Cic. fam. 4,3,3-4, ubi aut quidem; quę ego experiens; uiris om. Cic; habemus aliud add. Cic; natura praeditum add. Cic; non multo plus; etiam si minus IV.11.8 Cic. Tusc. 3,6 (13) IV.11.9 Assueri regis V1 | post reginam add. in

IV.21.10 cuncta pro uniuersa | debentur immutavit de debent (V1 debent) IV.21.12 licere addidit | quanto minus V1 IV.21.13 astruitur correxit ex asstruuntur (V1 astruitur) | uniuersa... condidisse ] propter hominem condidisse uniuersa V1 | uiuere habet ] uiuere

ac regium insuper caput ad hoc pollicetur; te iubente ac suffragante, B. P. nihil non etiam arduissimum secure aggressurus. Suscipe ergo et paterno amore complectere una cum populo sibi subiecto, devotissimum filium tuum, regem nostrum Matthiam, praesertim in iis, quae pro grege tibi commisso non minus sublimi quam pio animo concepisti. Haec est prima B. P. adventus nostri causa hodierno die breviter explicata. De iis, quae multae et item magnae restant, parati sumus mox dicere, loco et tempore per T. B. assignandis. Primum igitur B. T. dignitati tota

et bonas ac vetustas consuetudines in suo vigore perstituras. Illud deinde proximo loco et ad se pertinere et necessarium esse duxit, quo in statu sua et omnium Christianorum res sita sit, tuae declarare Sanctitati. Quapropter admonet: Hostem ingenio ferocem, opibus potentissimum, nihil minus, quam de quiete cogitare, in dies magis ac magis insolescere, et immaniora moliri: se primis ingressum vestigiis regnum suum iam colluctatione fatigatum pro religione catholica devovisse, satis et alias pro tuendis finibus labores impendisse, verum hoc biennio ingenti auxiliorum spe fretum,

reboat reboatque ululatibus aer,
42  Adiuuat et luctu publica damna suo.
43  Attoniti mussant, lucemque odere sodales
44  Immitesque deos implacidosque uocant.
45  Nec minus ignoti lugent ad funera busti
46  Si soror aut si illic astitit ulla parens,
47  Atque hostes capta tamquam bacchentur in urbe,
48  Nec iuuenes lacrimis, nec caruere senes.
49  Quin etiam ad

dolori meo ueniam, si eius acerbitate abductus nec rerum ordinem seruare ualeam nec uerborum tenere modum, praesertim cum ea culpa libentius ego carere uellem quam illam a uobis deprecari si mihi impositum onus detractare licuisset; agam tamen ut potero, et minus temeritatis quam ingratitudinis notam subire uerebor. Dicturus igitur de laudibus reuerendissimi domini D. Petri cardinalis sancti Sixti, cuius miserandum funus hodierna die celebratur, eas laudes, quas uel a parentibus

fuissem, nullus uestrum meae gratitudinis uices doleret. Meritum, quod potui, moriens uobis persolui. Supplicaui summo pontifici ut beneficia, quae in me contulerat, sua clementia inter uos partiatur, ut et uos meritorum uestrorum et me non prestiti officii minus paeniteat. Ad haec compellit me et uehementius urget mea erga uos incredibilis caritas ut uos horter atque obtester ne huius mundi illecebris atque lenociniis animum uestrum inducatis, neue in luxu ac

consecrant immortalitati. Reliquum est quod uos per uiscera misericordiae saluatoris nostri supplex deprecor ut mihi, quaecumque in uos deliqui, condonare dignemini. Minus quippe meae iuuentutis potens fui, et nonnunquam partim oculos, partim aures uestras in multis offendi. Sed eorum tanto facilius me a domino misericordiarum consecuturum confido quanto uos modestius uiuentes pro me

quae a me scripta forent. Igitur, ut tibi morem gererem, quae ab imperatore Mocenico per quadriennium gesta sunt annotaui: tanto enim tempore et ille imperium gessit et ego praefectura functus sum. Quapropter opusculum in quo haec scripta sunt tibi mitto, quod cum perlegeris, non minus te egregias imperatoris uirtutes quam magnifica ipsius gesta admiraturum certum habeo meritoque damnabis eorum sententiam qui affirmare solent effetam esse naturam nec producere tales uiros quales priscis temporibus extiterunt omniaque mundo senescente degenerasse; quam falsi sint uel ex hoc

patricias familias semper habita est. De qua etiam multi clarissimi imperatores, naualis belli gloria uiri illustres, fuere, Thomas denique inclitus Venetorum dux qui ob magnitudinem rerum gestarum caelo et immortalitate dignus extitit. Petrus quoque ipse non minus ob uitae integritatem atque fidei sanctimoniam quam ob animi magnitudinem et belli peritiam clarus habetur. Quapropter et strenuus imperator senatorque optimus, et ciuis bonus semper existimatus est. Itaque accepto imperio armata trireme festine atque sine mora nauem

simul cum legatis inter ingruentes ex oppido sagittas et alia missilia oppidum circumequitat, omnia diligenti aestimatione lustrans. Tum demum aduertit a septentrionali parte muros non multum ualidos, et montem minus decliuum atque arduum esse, facilemque aditum ex ea parte oppugnatoribus, prostratis muris, ad oppidum fore. Igitur duas bombardas ex opposito a parte boreae locare atque aptare iubet. Mustapha, cum aduertisset ingentes machinas trahi, caeteraque omnia ad se expugnandum parari,

In bibulum Crassum
Vincis Fabricios, uincis grauitate Catones
Dum te metiris, bibule, lance tua.
At quia metimur mores, non pondera suci,
Non minus aut plumis es leuis, aut stipulis. Ad Crassum diuitem
Sępe solet »Longum ualeas« mihi dicere Crassus
Atque »O, Nestoreos uiuito, Marce, dies!«

Vt pigeat soles me numerare meos.
Sit ualidum corpus, mens sana et criminis expers, 25
Cum nos de terris cędere fata uolent.
Tunc neque me ceruis, neque me cornice fatebor
Viuacem, nec te, corue, fuisse minus.
Hinc tu, qui multos optas me uiuere in annos,
30   Sat multos annos esse ualere puta. NABOŽNE PJESME

Antistes cernens, cernens miracula consul
Cumque his accipiunt cętera turba fidem.
Ipse autem tempus durauit ad usque Traiani
40  Vnus cuncta Asię sacra sacella regens.
Annos huic centum minus uno contulit ętas,
Ętatem uiuit sed modo perpetuam.
Obiit anno a Dominica passione LXVIII. Thomas Didymus
Didymus ipse Medos,

Sed, magis extremos postquam transiuit ad Indos,
Lauit, qui Christo dona tulere, magos,
Atque oculis captam Synticem cernere fecit,
10  Reginęque simul sacra lauacra dedit.
Illa minus fidi thalamos uitare mariti
Coepit et immundum, foemina munda, thorum.
Causa patet: nimia tunc rex excanduit ira,
Suppliciis Thomam uexat et excruciat.
15  Carcere concludit cęlibem, super

Et sanctum perimunt confodiendo uirum.
Monstrauere suas uires pręstare deorum
Viribus: hi pugnant, Phoebus at ipse iacet.
25  En diuum uirtus uotis et thure colenda,
Quando suis famulis est minus illa potens!
Vis tamen ista uiri potuit discerpere corpus,
Non potuit stabilem tempus in omne fidem.
Hac animo magno defensa, Didyme, uictor
30  Pręmia de Domini nunc capis ampla manu.

Iudice me, magno nec Cicerone minor.
5  Cecropia doctus lingua doctusque Latina,
Hebraicos didicit Chaldaicosque sonos.
Felix tam uarię donis donate loquellę,
Ingenio multum, nec minus arte ualens!
Te Scripturarum castigatore recessit
10   Omnis ab utroque menda fugata libro.
Te monstrante patent sensus et enygmata uatum,
Iam licet obscuris nil titubare locis:

Cum tamen hanc tuam postulationem consyderassem non nisi ab animo ipsi sanctę deiparę Virgini deditissimo proficisci, quod poscebas recępi me facturum. Alioquin eandem ipsam sanctorum omnium Dominam offendere mihi uiderer et tibi in amore minus respondere si talibus uotis tuis, tam iustis, tam piis, refragari uoluissem. Accipe igitur a me munusculum quod promiseram, elego carmine utcunque concinatum et, si cythara tua, qua cum Musis posses contendere, minus fortasse dignum, at

uiderer et tibi in amore minus respondere si talibus uotis tuis, tam iustis, tam piis, refragari uoluissem. Accipe igitur a me munusculum quod promiseram, elego carmine utcunque concinatum et, si cythara tua, qua cum Musis posses contendere, minus fortasse dignum, at tamen ab amicicia nostra non alienum, quando quidem non tam opera amicorum ęstimanda sunt quam animus. Exiguum etiam magni beneficii loco habendum est, quicquid pro uiribus pręstatur. Tu

Petre, accipe nostras Musas, quas tibi pro tuo in nos dedicavimus amore. Neque enim impresentia alio te praeclariore donare potuimus munere nisi suavissimarum Musarum modulationibus, quas tibi fore quam gratissimas non diffido, cum non minus mea quam me ipsum et diligas et ames. Satis profecto mihi erit, si meam dumtaxat perspexeris voluntatem. Invenies enim Georgium Sisgoreum te diligenter ad sacra Musarum excitare, qui preterea te et recta prosequitur benivolentia et

Seiam deam a serendo, Segestam a segestibus dictam 177 . Ex agris accersiti duces Seranus et Cincinatus. Scęuolę fundus uilla carebat, uilla Luculli agro 178 . Satius esse minus serere et melius arare. Bene colere necessarium, optime damnosum. Fertilissimum in agro oculum domini. In Bactris grana singula tritici spicas nostras ęquuant 180 . Arator, nisi incuruus, pręuaricatur

DE FINIBVS
Agricola. De his quę terra gignit 74 . Amicicię laus iuxta Epicurum 12 . Item 13 . Amicos non minus quam te ipsum diligas 13 . Homo appetit hominem motu naturali 22 . Quod non solum sibi nati simus. Quid est amare. Qui amicos morte redimere uolunt 29 . Amicicia propter

De auaritia et crudelitate cuiusdam tyranni 170 . De Anania et Saphira 172 . De auaritia episcopi qui opes suis reliquit 214 . Monachus qui ob parcitatem de uinea sua minus solito collegit, et id etiam uersum in acetum 239 . Auari munus ex fetore cognitum ab Hilarione. Auaritia diuitum 248 . Negociatorum auiditas labores sustinens et pericula contemnens

Anima. AD CORINTHIOS II: Habemus autem thesaurum istum in uasis fictilibus, ut sublimitas sit uirtutis Dei, et non ex nobis IIII.
Apostoli. EADEM: Existimo nihil me minus fecisse a magnis apostolis. Nam etsi imperitus sermone, sed non scientia. Pseudoapostoli sunt operarii subdoli, transfigurantes se in apostolos Christi etc. XI. An experimentum quęritis eius, qui in me loquitur Christus? XIII.

Quia est per se uita 360 . Quia uita est pręstantior corpore 361 . Irrationales uitas, non animas proprie appellamus, sed idola et simulachra animarum. Materia non interit, multo minus anima 356 . Quęstio: Cur non perfectione pares inter se sunt angelus atque anima, cum utraque a Deo absque medio prodeant 360 . Quid sit anima, philosophorum opiniones. Tria animę officia: agit in

cum iacentem hostis trucidaturus esset, interrogatus ab eo, cur potius in pectore quam humeris uulnerari uellet, inquit: Ne, si is qui me amat, terga perfossa uulnere conspexerit, erubescat 61 . Antipatro respondit Phocion, cum quiddam minus honestum ab eo petisset: Non amico Phocione simul et adulatore uti potes 105 . Boetios interrogauit Lysander, rectisne an inclinatis hastis per ipsorum agrum se incedere

Bona ero, etiam si non emeris 100 . Beneficio quam armis uincere pręstat 11 . Benefaciendi non amittenda occasio. Idem 20 . Dum maius beneficium pręstare paras, id quod minus est ne differas: ne interim amicus uel minimo egeat 94 . Beneficium, quod plus danti proficit quam accipienti, non est beneficium 38 .

Marte aperto 97 . Vel moriundum uel arma non amittenda 100 . FABIVS QUINTILIANVS IN DECLATIONIBVS
Bonus non fit statim malus, sed minus bonus 3 . Innocentia inimicos nescit, nisi cum nocuerint 52 . Inocentia certior post reatum 76 . TVLLIVS IN

splendescunt igni magis quam aquis 193 . Aurum, quo sępius arsit, proficit ad bonitatem 312 . Musta feruere desinunt pumice addito 344 . Clementia elephantis contra minus ualidos, ut in grege pecudum concurrentia manu dimoueat, nequid obterat imprudens nec nisi lacessiti nocent 86 .
Crudelitas. Lusitani homine immolato diuinabant

laborem augere salubre est 28 . Quam ob rem ora hominum, qui ieiunarint, grauius olent 47 . Cur panis triticeus maioris nutrimenti sit quam ordeaceus 56 . Cur panes saliti minus ponderent quam non saliti 56 . Cur ocius dulcibus quam acribus satiemur 58 . Cur post fructuum ęsitationem uel uinum merum uel aquam superbibere debeamus 58 . Cur

minus ponderent quam non saliti 56 . Cur ocius dulcibus quam acribus satiemur 58 . Cur post fructuum ęsitationem uel uinum merum uel aquam superbibere debeamus 58 . Cur minus sitim quam famem tolerare possumus 66 .
Crudelitas. Cur mulierem interfecisse iniquius sit quam uirum 66 .

ignoramus ambulamus. Cur foemora magis quam tibię fatigantur. Quare currere quam ambulare difficilius est. Cur breues deambulationes laboriores sunt. Cur quanto equus currit uelocius, sessori magis lachrimę exundant. Cur inequales quam rectę ambulationes minus laboriosę 37 .
Consortium. Cur qui moram traxerit cum homine sano, robusto, pulchro nihil quicquam eiusmodi habitu

Artoxerxes in siti aquam putridam bibens, ne uinum quidem unquam se iucundius bibisse confessus est 113. 114 . In conuiuio Attici non aliud acroma quam anagosten, sine lectione non coenabatur, ut non minus animo quam uentre conuiuę delectarent 131 .
Celeritas. Celeres ueloces dicti a Celere, Romuli comite 6 . Agatharco pictore se efferente celeritate

Ęgyptii filios immolant 98 . Cambyses fratrem interfecit, uxorem calcis ictu, sororem quoque, filium sagitta transfixit 99 . Babylonii mulieres occidunt, ut obsidio minus grauis esset 101 . Darii crudelitas in Oebazi filios 105 . Mulieribus abscissę mamillę 107 . Aristodemi tyranni sęuitia 117 .

quam agitabat, unius uoce deterritus 166 . Gallorum nemini licebat, nisi in publicis consiliis loqui de republica. Qui in concilium ultimus ueniebat, necabatur 185 . Nemo est, qui in proprio negocio non minus sapiat quam alieno 223 . Vnius rectum consilium magnam uincere militum multitudinem 255 . De minoribus principes consultant apud Germanos, de maioribus tota ciuitas. In concilium armati uentitabant

Debitum. Cui multum datum est, multum quęretur ab eo; et cui commendauerunt multum, plus petent ab eo XII.
Diabolus. Si demones super porcos potestatem non habent, multo minus super homines factos ad imaginem Dei. Oportet ergo Deum solum timere, illos autem contemnere. Diabolus queritur se torqueri iussus exire ab homine. Demones intrant in porcos et pręcipitant eos suffocantes in stagnum VIII. Nullius fidem a diabolo nisi Domino permittente

Fleant delicati, non fortes 68 . Maiores decem mensium spacium lugentibus uiros dederunt 70 . Dolor contra remedium contumax 71 . Bion eleganter ait non minus molestum esse caluis quam comatis pilos uelli 73 . Dolori tantum des, quantum poscit. Qui non flendi? Hercules, Regulus, Cato 75 . Non dolore tantum, sed doloris opinione uexamur, more puerorum etc.

quam fecit 45 .
Diuitię. Nitocris reginę sepulchro insculptum: Siquis forte regum, qui post me in Assyria regnabunt, pecunię erit indigus, quantum libuerit, hinc sumito. Si minus indigens recluserit, haud expediet illi id facere 5 . Apud Ęthiopas ęs charius quam aurum 11 . Arabum opes 16 . Nummus percussus a Theseo

181 . ORIGENES
Docilis. Ascendit qui proficit, descendit qui deficit 23 . Non minus diligennter audiendum Dei uerbum quam corpus uerbi Dei sumen dum 50 . Auditor uerbi 80. 94 . Dominus dat scientiam 115 . Discipulus docilis

Distilationes et febriculę. Tria in morbo grauia: metus mortis, dolor corporis, intermissio uoluptatum 30. 31 . Innumerabiles morbos innumerabiles coquinę faciunt 46 . Morbi faciunt, ut mors minus timeatur 60 . Exercitatio animi in republica, in priuata, in studiis 72 . Deesse non potest locus actioni honestę, ut Socrati Athenis, urbe a tyrannis occupata. Quę consideranda in suscipiendis

216 . Symon abstulit immundicias 223 . Machabeus templum et ciuitatem expiauit etc. 227 . Rasias sibi ipsi mortem consciuit, ne ad gentilitatem compelleretur. Iudei minus solliciti pro uxoribus, filiis ac fratribus quam pro periculo ciuitatis et templi 229 . Fortis. Sanson leonem manibus discerpsit 38 . Volens ligatus a III milibus uirorum; ligatus

Adoptio filiorum 308 . Orphani 316 . Numerus liberorum sufficiens. Quem ex parentibus sequi debeat? Spurii 317 . Filii parentum conptemtores. Lex in eum qui minus quam decet parentes colat 317 . Filii non coggant parentes, si nolint, nisi suo more uiuere 333 . Festa ad remissionem laborum et in honorem deorum. Chorea. Tripudium 272 .

uiuendi autores esse 47 . Festa. Menedemus cum aliis philosophis a Nicocreonte, Cypri rege, ad menstruam celebritatem uocatus dixisse fertur: Siquidem honesta est eiusmodi uirorum congregatio, quotidie sunt festa celebranda, sin minus, superflue quoque modo celebratur 28 . Diogenes Dionysiaca et certamina magna miracula stultorum dicebat 55 . Finis quadriparitus: legitimus, naturalis, arte constans et forte 77 .

Non erit labor in Iacob neque uidebitur dolor in Israel 112 . Tabernaculum quod fixit Doninus 113 . Carnis et animę beatitudo 115 . Maior numerus minus beatorum quam magis beatorum 130 . Beati minores 131 . Festiuitas sabbatum uerum 133. 134 . Magdalum magnificentia 143 .

tam diu potare solitus, donec ab eo cooperta in terra foetum ederent oua 113. Orygem perpetuo sitientem Africa generat, et in cibis remedio est sitientibus 115. Magis auidi ciborum, quibus ab aluo longius spacium. Idem minus solertes, quibus obesissimus uenter 125. Insatiabilia animalium, quibus a uentre protinus recto intestino transeunt cibi. De pipere, garyophilo et gingibere 130. Alexandri milites palmis uiridibus strangulati sunt in Gedrosis; id factum est pomi genere.

nemo cognouit 92. Anaxarchus, cum Alexandrum deum se arbitrantem saucium et cruentum uidisset, dixit: Hic nempe sanguis diuinus non est. Plutarchus hoc Alexandrum / ipsum dixisse ait 94. Gloriosi quidam esse concupierunt, ut tuti essent. Quod si minus adepti sunt, nihil habent, cuius rei gratia principio secundum naturę proprietatem appetierunt 110. Gula. Lex: Principem, si ebrius deprehensus esset, morte mulctandum 8. Pitacus ebrios duplici supplicio afficiendos esse statuit 10. Anacharsis rogatus,

ipsum sagittasque miretur 91. Quam stultissima animalium lanata 95. Mugilum natura ridetur, in metu capite abscondito, totos se occultari credentium 99. Animalia, quibus nullus sanguis, hebetia 126. Vappę nomen accipit degeneratus animo 146. Nullum animal minus docile minoris ue intellectus quam musca 286. Aquę ex Academia Ciceronis salubres oculis 296. In Cea insula fons qui hębetes facit. Inconstantia. Detris, Garamantum oppidum, affuso fonte a medio die ad mediam noctem aquis feruentibus,

filius in tria cubita triennio / adoleuit, sed absumptus est subita contractione membrorum 77. Idem in filio Cornelii Taciti equitis Romani. Huiusmodi hectapelos Gręci uocant. Lenam primo foetu quinque parere catulos ac per annos singulos uno minus; ab uno sterilescere 87. Salix amittit semen antequam maturescat; ob hoc dicta ab Homero frugiperda 158. Cleę malisque et cupressis per summa cespitum radices 159. Sed hęc est omni in re animorum condicio: ut a necessariis orsa primum cuncta

loquuntur ] 54. Ioab, princeps militię, Amasam collegam interfecit indignatus cum illo partiri dignitatem 54. Inuidia Samaritarum de reędificatione templi 83. dificato muro congregati sunt, ut pugnarent contra eos 86. Thobias regi ob pietatem in suos minus carus insidias effugit nudus. Illo uero mortuo pristinę dignitatis recuperauit sibi locum 90. Aman inuidet Mardocheo, sed quam in eum perniciem parat, ipse patitur 98. Inuidia Sathan contra Iob timentem Deum. Paruulum occidit inuidia 101. Si gauisus sum ad ruinam eius

iniuratur; qui uero nec alios id facere patitur, duplici uel maiore honore dignus 285. Contra iniuriam poena 306. De iniuriis 307. Turpe est cędi senem a iuniore, iuniorem a sene non indecens. In eum qui parentes cędit. De uerberonibus 308. Minus malum existimandum est perpeti grauissimas iniurias a delinquentibus illatas quam inferre 334. Imprudens. Stupor piscis, qui hominem tangentem se stupidum reddit 7. Ignoratio sui triplex: quidam diuitiis se pręstare putant, quidam corporis, quidam animi bonis 35.

dicitur, ut secundum se sententiam darent 37. Themistocles, cum prętor esset et Simonides quiddam ab eo pręter ęquum postulasset, "neque tu," inquit, "bonus poeta esses, si modos et numeros non seruares, neque ego bonus prętor, si gratiam cuiusquam legibus anteferrem" 41. Non minus eorum mores discuntur, qui laudant uel uituperant quenpiam quam eorum de quibus fit sermo 30. Inuidia. Bonis mali infensi, quod a uoluptate abstineant 13. Sosis Dioni infensus se ipsum sanguine foedans, a Dionis satellitibus id se passum dixit, ut illi tyrannidis

permittendus contra legem aliquid agere 77. Phitacus ait legem extare apud Gręcos, per quam iuberetur libros scelestorum hominum etiam bonos e medio tolli, ut autorum memoria deleretur 108. Pindarus: Lex est omnium regina mortalium 125. Adrastia, legum dea 209. Minus delinquit qui non sponte aliquem perimit quam qui circa constitution es de h onestis et bonis iustisque fallit 209. Leges a deo hominibus inspirantur 266. Minos, Lycurgus, Solon legum conditores. Legum finis cultus diuinus 267. Leges ferendę boni gratia 268.

ait, deterius quam naturam ipsam de te ipso statuere. Illa enim te uirum fecit, tute cogis milierem fieri. Dydimoni mecho curanti aliquando puellę oculum: Vide, inquit, ne uirginis oculum curans puellam corrumpas 59 . Amorem sedat fames, sin minus, tempus; eis uero si uti non uales, laqueus 61 . Quid sit amor formę 73 . Trasonidem aiunt, cum haberet in potestate amatam, abstinuisse ab ea, ne odiretur. Esse igitur amorem amicicię modum

facultate strenuus, adeo ut equis rectus insisteret rectusque ex equo iacularetur cęteraque permulta stupenda faceret. Melisias et Stephanus, Thucydidis filii, inter Athenienses palestra pręstantisimi 9. Vtrum conducat adolescenti, ut armis pugnare perdiscat 103. Scythę non minus fugiendo quam insequendo pugnant 104. Socrates Alcydiadem uulneratum suis armis ab hostium ui protexit atque seruauit 157. Ad militiam tam mares quam foeminę instituendi. Militaris lex in timidos 212. Milites esse oportere in suos mansuetos, in alienos feroces 252.

elixet uel quodcunque aliud mauult, in me moliatur, modo optimum uirum efficiat. Et me illi committo, et si me excoriare uelit, excoriet, si modo pellis mihi mea non in uocem conuertatur ut Marsię, sed in uirtutem 91. Solonis sententia: Tam diu discendum, quamdiu uiuis 104. Quibus non minus gratum est reprehendi quam reprehendere 121. Socrates: Non humanum certe esse uidetur, quod ego mea quidem omnia omnino neglexerim etc. uestro intentus bono, dum singulos adeo tanquam pater aut frater natu maior, suadens curam uirtutis habere; neque hoc se facere mercede,

Maledicus. Cum inquinatissimis non esse conuitio decertandum 41'. Puniendis peccatis tres rationes philosophi attribuunt 41. In uoces petulantiores publice uindicatum 57. Contumeliam factum itur 58. Insectanter et grauiter uituperari minus turpe esse quam exigue atque frigide laudari 112. Mollis. Mollities oculorum et corporis ab Archesilao philosopho cuidam opprobrata 22. Qui coram censore nimis sonore oscitauit, prope fuit ut plecteretur, nisi uitium excusasset, quod oscedo dicitur 32. Cur

enim uiros parimus, respondit. Ignominia in eos qui nubere noluissent, exemplum Dercillę 12. Licebat seniori probatos iuuenes uxori admittere 13. Quomodo Thales Soloni ostendit, quare cęlibatum pręferret matrimonio 20. Solonis lex permisit, si uir minus ad Venerem aptus sit, propinquos ad eam admittere, ne alienum esset quod nasceretur. Dotes sustulit, pręter minimum / quid, ut coniunctionis causa amor esset, non cupiditas 22. In eos qui ipsi senes puellam ducunt 23. Alcibiades durus

Atticus mendacium neque dicebat neque pati poterat 131. Magister. Connidas, Thesei pedagogus 1. Cato filium a seruo Chilone erudiri noluit, sed ipse filii in omnibus magister fuit 94. Suos castigare, non opprimi conuenit Agesilai exemplo 29. Non minus pręceptor quam genitor amandus 41. Mirari se dicebat Plato, quod cum iuuenes cura et artificio similes hominum bestias efficiant, non iam potius curent, ne bestiarum similes homines euadant 137. Quo usque discipulus esse uellet interrogatus: Quo ad, inquit, meliorem ac

16. Polixena ab Achille adamatur 40. Dido post uirum mori maluit quam uel regi nubere 55. Gorgo, Leonidis uxor, cum audiret Laconicas mulieres solas uiris imperare: Merito, inquit. Nam solę uiros pariunt. Nubendi mos apud Laconas 63. Apud Medos minus septem uxores habere non licet 65. Lex uiri et uxoris 70. Nullum amplius patri ius in filium est, ubi illius iussu duxerit uxorem 70. Sabinarum raptus. Thalassius 70. Licebat Atticis mulieribus ex mariti propinquis aliquem admittere, cum maritus ad rem non

Nauta. Cur interdum nauigia, dum cursum agunt in mari quieto, repente absorbentur totaque ita pereunt, ut ne naufragium quidem fluitans usquam appareat 59. Cur mare Ponti candidius quam Ęgei est. Cur mersi in mare diutius uiuant quam in fluuio. Cur aqua minus candeat mota. Homerus: Et flatis nigrescit pontus, eodem 59. Qua de causa qui mari natant uentre salubriter euacuantur 60. Cur urinantes spongias alligare auribus solent 71. Cur aures urinantibus minus rumpuntur, si illis oleum instilauerint 71.

Ęgei est. Cur mersi in mare diutius uiuant quam in fluuio. Cur aqua minus candeat mota. Homerus: Et flatis nigrescit pontus, eodem 59. Qua de causa qui mari natant uentre salubriter euacuantur 60. Cur urinantes spongias alligare auribus solent 71. Cur aures urinantibus minus rumpuntur, si illis oleum instilauerint 71. Numerus denarius perfectus 49. PROBLEMATA PLVTARCHI Nobilis. Quid est quod qui nobilitate pręstare uidentur,

11. In quinquaginta nauibus Carthaginiensium X milia militum 12. Pugna naualis 14. Romana classis tempestate quassata 15. Inter Carthaginenses et Romanos semel quinqueremibus ex utraque parte amplius quingentis. Iterum non multo minus quam septingentis pugnatum 17. MARCVS ANTONIVS SABELLICVS Nobilis. Scythię uetustatis argumenta 3. Palmam uetustatis Egyptii Phrygibus concessere 13. Quantum libera corpo

facere noluit Cicero 48. Tacere tutissimum 50. Verba sapientis attentius ausculta 51. Facere bene quam dicere pręstat 20. Non contendas ultra, cum confutatus sis 33. Qui parua uerbis auget 54. Qui laudat uel uituperat, qualis sit, attendas non minus quam qualis ille de quo habetur sermo. Orator bonus rem ęquat uerbis 63. Loquacitas fastidio est uiro graui 66. Ignauus de fortitudine loquens ridetur 67. Loquax et uerbosus. Bene loquitur, sed non apto tempore 68. Verba tua ciuitatis indigent 75.

quę idola nominant 4. Statua Crisippi in Ceramico 8. BEATVS HIERONYMVS IN PARTE PRIMA Oratio. Hirundinem in domo non suscipiendam, id est garulum hominem 151. Eloquentię ratio minus habenda in ea doctrina, quę spectat ad uniuersos 155. Dictandi genera multa 157. Pisonianum uitium est loqui nescire, tacere non posse 160. Verbum ociosum est illud quod non ędificat 187. Verba diuina tonitruus 192.

a Anio rege, Apollinis sacerdote XIII . SENECA
Oratio. Aiebat autem Scaurus rem ueram: non minus magnam uirtutem esse scire dicere quam scire desinere 142 . Exercitatio uocis 6 . Plurimum proficit sermo qui minutatim irrepit animo. Oratio ordinaria. Quod uulgo breuiarium, Latine summarium

Sermo 2 . Facundia floruit tempore Ciceronis. Catonis dictum: Orator est uir bonus dicendi peritus 4 . Thesis, phrasis 13 . Aiebat Scaurus: non minus magnam uirtutem esse scire desinere quam scire dicere 18 . Lentulus Augur, cum esset auarissimus, nummos citius emittebat quam uerba. Tanta illi inopia erat sermonis 28 . Comes facundus in uia pro

Diuersitas linguarum 156. Ocium. Deę Quietę ędes extra portam 28. Requies Dei sabbatum 78. Obedientia mater custosque uirtutum 103. Obedienti Abrahę 126. Homo animal rationale 27. Homines terreni 63. Minus miseri homines in corpore mortali quam demones in ęterno 63. Demonum hominumque natura distinguitur 64. De essentia et scientia et utriusque amore 82. Quod non semper fuerit genus humanum 87. Qui primam hominis conditionem tardam putant 87. De

coriisque piscium tantum uestiti. Aglaum Prophodium, parui agelli cultorem, Gyge rege tunc amplissimo feliciorem oraculo iudicatum 81 . Vulneratis neruis summus dolor, pręcisis nullus 126 . Nec minus propicii erant mola salsa supplicantibus dii 133 . Manius Curius imperator uisus a legatis rapum torrere 196 . Scipioni non fuit in bonis funeris impensa 213 .

pecoris numerus foecunditatis ad uicenos, sed educare tam multos nequeunt 95 . Coruino ouo comesto pregnans ore partum reddere dicitur 107 . Coruos ore parere putant. Aristoteles negat. Omnia animalia, quo maiora, minus foecunda 114 . Compositio medicamenti, quo pulchri bonique et fortunati gignantur liberi 255 . Tanaquilis reginę ancilla Ocrestes grauida consurexit cum in foco, ubi insederat, genitale e cinere

204 . Ne tardaueris conuerti ad Dominum 207 . Conuersio Pauli et latronis in cruce 211 . Item de latrone et Samaritana 213 . Tepidos minus placere Deo 235 . De eodem 244 . Ezechias egit penitenti am, et CLXXXV milia Assyriorum ab uno angelo una nocte deleta sunt 259 . Item Iosaphat. Item Moyses.

dignum facit haberi III. Blasfemia in Spiritum Sanctum III. Puella in domo, iuuenis extra portam, Lazarus in sepulchro suscitatur, quia conuertitur peccator uel occultus uel manifestus uel iam longo peccandi usu tabescens V. Peccatum minus aliquando causa est maioris, ut in Herode libido causa fuit homicidii, cum decollauit Ioannem VI. Quę de homine procedunt, coinquinant hominem. Filia Channaneę est anima peccatrix VII. Peccatum non est ens. Est enim res absque essentia et hypostasi peccatum X.

I: Hęc est uoluntas Dei sanctificatio uestra, ut abstineatis uos a fornicatione, ut sciat unusquisque uestrum uas suum possidere in sanctificatione et honore, non in passione desiderii, sicut gentes, quę ignorant Deum IIII. AD THIMOTEVM I: Vidua eligatur non minus LX annorum etc. adolescentiores autem uiduas deuita etc. Volo autem iuniores nubere, filios procreare etc. V. ACTVVM: Murmur Gręcorum aduersus Hebreos, quod non admitterentur in ministerio mulieres eorum VI.

in uniuersum componunt 43 . Decreta philosophię generalia sunt, pręcepta specialia 44 . Philosophię officia 45 . Fuit aliquando simplicior philosophia, ut pote inter minus peccantes 46 . Ad philosophiam hortatur 51 . Auditionem philosophorum lectionemque ad propositum beate uite trahendam 54 . Sophismata, Latinę cauillationes, philosophum

et iusta fingat 296 . Poetas multos ediscendi studium iuuenibus periculosum assero 298 . Poetas tragedos admittit, sed sine scena 298 . Bonorum uirorum poemata etiam si minus musica sint, decantentur, cęterorum Musa prohibeatur in ciuitate, etiam si Thamirę Orpheique hymnis suauior sit 308 . Poetę comico uel iambicę musicęue melodię autori detrahere 318 . Philosophi

familiari fuisse 26 . Classici dicebantur primę tantum classis qui CXXV milibus ęris amplius ue censi erant. Infra classem, secundę classis et cęterarum, qui minore summa ęris quam primi censebantur 47 . Minus habendum esse, ut minus desit 52 . Cato consularis et censorius: Vitio, inquit, mihi uertunt, qui a multa egeo; at ego illis, quia nequeunt egere 80 . In plebe Romana proletarii dicti qui pauperrimi erant,

26 . Classici dicebantur primę tantum classis qui CXXV milibus ęris amplius ue censi erant. Infra classem, secundę classis et cęterarum, qui minore summa ęris quam primi censebantur 47 . Minus habendum esse, ut minus desit 52 . Cato consularis et censorius: Vitio, inquit, mihi uertunt, qui a multa egeo; at ego illis, quia nequeunt egere 80 . In plebe Romana proletarii dicti qui pauperrimi erant, pauperiores

Siquis tollat de Chrysippi libris quę aliena sunt apposita, uacua illi charta relinqueretur 79 . Eius sophismata 79 . Pyrthagoram ideo sic appellatum, quod uera Pythio non minus loqueretur 82 . Dialecticę inuentor Zeno 84 . Heraclitus de industria librum obscurius scripsit, ut solum eruditi illum legerent, ne passim lectus contemptui esset 89 .

in Asia olim regnasse foeminas, hoc uero nouum est regnare castratum 62 . Passio animi. Ad omnes affectus impetu rapimur 36 .
Pudor. Sępe minus est constantię in rubore quam in culpa. Dioxippus furti insimulatus se ipsum interemit 59 .
Periculum. Alexander intrans Ciliciam ad fauces uenit, quę Pilę dicu ntur. Obrui

meretricis facta est tibi 337 . Perseuerantia. Lignum imputribile ansuccham 273 . Purgatorium. Mundabit triticum 192 . Ordo purgationis, ut, qui minus deliquerit, prius purgetur 231 . Prouidentia. Cura Deo uniuersarum gentium 62 . Absurdum est ad hoc Dei deducere maiestatem, ut sciat per momenta singula, quot nascantur culices etc.

aut rex sapiat 65 . Regum miseranda conditio. Cum rege uel rarissime uel iocundissime loquendum. Tyranni legibus dominantur 66 .
Reus. Damnatus insons minus tristari debet 65 . EMILIVS PROBVS
Religio. Sacerdotes donis promissisque corrumpi non potuertunt 12 .

63 . Ad quam rempublicam accedet sapiens 64 . Regis sollicitudo omnium quies 82 . Cęsaris regimen laudat eique bene optat 83 . Minus est quam seruus qui seruos timet. Male imperando summum imperium amittitur 86 . Vis habere honorem: dabo tibi magnum imperium, impera tibi 87 . Id solum fulmen quod Iuppiter mittit, placabile est. Perniciosum

PROBLEMATA ALEXANDRI APHRODISEI
Risus in liene 4 . PROBLEMATA ARISTOTELIS
Risus. Cur risum minus retinere possumus, cum amicos nostros familiaresque uidemus 66 . Cur, siquis halas nostras titilet, in risum labimur 73 . PROBLEMATA PLVTARCHI

Rationalibus data est ratio secundum eam uiuere, id est secundum naturam. Finis est rationi recte obtemperare in eis elligendis quę secundu m naturam sunt 70 . Parmenides iudicium rationis esse dixit, sensus uero minus esse idoneos ad iudicandum 91 . Rationalis animę pars in thorace 104 . Pręstat rationabiliter esse infelicem quam absque ratione felicem 109 .

37 . Securitas emitur tempore 43 . Sapere simul et misereri difficile 66 . Sapientes soli et fortes sunt et uictores 62 . Aut sapere minus aut plus posse oportet 79 . Prudentia pręstat uiribus 86 . Qui ratione utitur, fortunam non timet 56 . Ne committas omnia fortunę 68 .

Regina Saba uenit et admirata est 57 . Heliseus miso in aquam sale fonti pestifero salubritatem et terrę foecunditatem dedit 62 . Non intermittendum opus bonum propter minus necessaria. Neemias, ne insidiis paterent inimicorum, uetuit aperiri portas Hierusa lem usque ad calorem solis 86 . Sapienter absoluens quęstionem remuneratur 88 . Ergo uos estis soli homines et

In manibus suis sperauerunt; non promouebuntur ad regimen Ecclesię 149 . Erruis sustinentes te, Domine, et liberas eos de manibus gentium 151 . Afflictio regni Israel, quia minus confisi in Domino externis auxiliis se munierant. Expectabo Dominum qui abscondit faciem suam a domo Iacob, et pręstolabor eum 153 . Vastatio Israel, quia confisi sunt magis in auxilio hominum quam Dei 155 .

Filii huius sęculi prudentiores filiis lucis in generatione sua sunt XVI. Superbus. Dispersit superbos mente cordis sui I. Omnis mons et collis humiliabitur III. Symon phariseus imputat Domino, quod tangi se patitur a peccatrice, sed arguitur minus ea pręstitisse VII. Intrauit cogitatio in discipulos, quis eorum maior esset IX. Habent uolucres cęli nidos IX. Et tu, Capharnaum, usque ad cęlum exaltata usque ad infernum demergeris X. Videbam Sathanam sicut fulgur de

Cui commendauerunt multum, plus petent ab eo XII. Spiritus Sanctus in columbę specie III. Iesus autem plenus Spiritu Sancto. De aliquibus etiam sanctis legitur, quod pleni fuerunt Spiritu sancto. Non tamen ideo ęquales Saluatori. Minus enim capaces illi quam hic, licet utrique pleni IIII. Pater uester cęlestis de cęlo dabit Spiritum bonum petentibus se. Digitus Dei dicitur Spiritus Sanctus propter partitionem donorum XI. Non uenit regnum Dei cum obseruatione neque dicent: Ecce hic aut ecce

Similitudo. Comparatio attollit hic, illic deprimit 14 .
Spes est ultimum aduersarum rerum solatium 11 . Minus autem turpe est creditori quam spei bonę decoquere 13 .
Seruus meliore parte sui liber est 30 . Si in clientellam felicis hominis potentisque perueneris, aut

Cur breues corpore ut plurimum longis prudentiores sunt 12 . Superbus. In stabulis attondent equabus iubam. Alioquin ea uenustate elatę coitum atque admissuram asinorum non admittunt 9 . Cur qui minus prudentes sunt, sublimes incedunt. Cur stulti prudentes et prudentes interdum stultos procreant 12 . Somnus. Cur solis ęstus somnum adducit aliis, aliis non

capite, prudentiores sunt. Cur seniores amplius mente ualemus, iuniores prius discimus 68 . Pręmia corporum certamini proposita, non sapientię animi, quia ipsa sibi pręmium 69 . Somnus. Qui nimis dormiunt, minus colore hilarantur quam qui se modice somno recreant 31 . Cur inflexo corpore cubare melius est quam extento. Quare cum parte corporis dextra cubamus, somnus magis accedit 38 . Quare qui rigent

Illatebrant se se, pro abscondunt 99 . De clandestinis litteris 102 . Silentium. Sub Pythagorica disciplina non minus quisquam tacuit quam biennium 4 . Tacens, ubi opus est, et opportuna loquens 78 . Senex. Dis peidez ři gerontes , id est bis pueri senes 39 .

tollunt Cyrenaici, ut qui certam non inferrent motionem 24 . Sensus quid secundum Stoicos 67 . Pythagorici de sensu 83 . Parmenides ait sensus minus esse exactos et idoneos ad iudicandum. Iudicium autem rationis esse 91 . Sensus et rationis natura secundu m Epicurum 104 . Sensuum iudicium 110 .

Ad nihilum deducet inimicos nostros 404 . Adhęsit pauimento anima mea; uiuifica me secundum uerbum tuum 415 . Cum facies de persequentibus me iudicium. Iniqui persecuti sunt me, adiuua me. Paulo minus consummauerunt me in terra. Me expectauerunt peccatores, ut perderent me. Posuerunt peccatores laqueos mihi 417 . Non tradas me calumniantibus me 418 . Torrentem pertransiuit anima nostra. Anima nostra

Miserescere simul et sapere difficile 28 . Parce aliorum peccatis, tibi ipsi nequaquam 39 . Indulsit, ut se corrigant. Quare parcendum cędentibus 74 . Sępe, cui minus parcitur, plus timetur 89 . PLINIVS DE VIRIS ILLVSTRIBVS
Victor. Oratius uicit Curiatios fugiendo ac contra singulos subsistendo

austrum cito aquilo spirat, post aquilonem non cito auster. Austri sicci febres inducunt 64 . Flatus futuri indicium 65 . Venatio. Cur flante Fauonio canes uestigia minus ualent comperire 63 . PROBLEMATA PLVTARCHI
Vaticinium. Metellus pontifex post Augustum mensem uetuit auspicari 77 .

dicerentur 33 . Xenocratis iniurati testimonio stabant Athenienses 39 . Monimus contempta gloria solam ueritatem appetebat 61 . Pythagoras sic dictus, quod uera Pythio non minus loqueretur 82 . Zeno: Philosophia sic dicta est, quod semper in ueritatis inquisitione uersetur 95 .
Visus. Carneades offensa caligine lumina habens non

1.182  non Umbri virtus equitis, non tanta potentum
1.183  arma ducum, totis et regna Insubra maniplis
1.184  defendere, vagus ripa tutabit amnis?
1.185  Nec minus et Venetus coeptum felicibus astris
1.186  urget opus. Non tristis hiems aut frigidus horror
1.187  tardat iter. Longas movet in certamina turmas,
1.188  parte vacat nulla, totusque

mendacis fabula uana soli,
1.1.243  Stantia nec placeant haerentis littora Deli,
1.1.244   Latona geminum parturiente iubar,
1.1.245  Nec minus et Baccho reptata uel Hercule tellus:
1.1.246   Adsurgat stabulis quaelibet ora Tuis.
1.1.247  Quod si laurigeros posset mutare triumphos,

cupit,
1.2.91  Diuersoque tuum commendat littore nomen:
1.2.92  Rex sacer, inuictus quolibet axe sonas!
1.2.93  Nec bello quam pace minus gens barbara testis
1.2.94   Per te perque tuas agmina fracta manus.
1.2.95  Sic uastare Hunnos et desolare profectus

uias molimine tanto
1.22.4  Ne sua barbaricus proterat arua furor.
1.22.5  Nec modo uallata est bimaris peninsula Stagni,
1.22.6  Sed minus expositas inuolat hostis aquas. 23. In auaros
1.23.1  Vt commercia, quae uoles, auari

non examen iniquum est,
2.4.83  Ipsa sui iudex, nec mens sibi conscia peccat
2.4.84  Introrsum, quae se metiri debet ad unguem,
2.4.85  Quo minus exemplar primamque ignoret amusim,
2.4.86  Cuius et instar habet; sed nunquam immunis et expers
2.4.87  Cognitionis amor, nec amantem fallit amatum:

uoluptas?
2.6.104  Num si Trinacrias, Acheloia monstra, uolucres
2.6.105  Sirenasque truces fugitamus ut acre uenenum,
2.6.106  Non minus et caeli nobis innoxia Siren
2.6.107  Declinanda, melos aut suaue nouemplicis aethrae
2.6.108  Nec dulces Musas et amabile carmen amemus?

tentigine sensus.
2.7.55  Vt tamen obscaenis similes gannitibus odi
2.7.56  Et dignos meretrice sonos mollique cinaedo,
2.7.57  Sic minus absurda nec amabile uoce boantes
2.7.58  Exaudire uelim atque ululantes uoce ferina
2.7.59  Et uasto clamore Getas Cymbrosque frementes.

res facit, illa bonos.
3.5.13  Nam uelut acris equi calor impetuosus obaudit
3.5.14   Frena nec immanes ponte tenentur aquae,
3.5.15  Sic minus hoc sese iuuenilis temperat ardor
3.5.16   Quo mage confidit uiribus ille suis.
3.5.17  Quem nisi compescis freno grauiore, peribis

est conspicienda togae.
3.14.5  Nam meruisse omnes simul et uicisse uideris
3.14.6   Quos decorat proauos aenea barba tuos.
3.14.7  Nec minus et Veneto rerum iam stante senatu
3.14.8   Principe Romanos stare putamus auos.
3.14.9  Adde quod in uobis augescit Romula pubes,

3.15.18   Et pariter Musis militiaeque uacat.
3.15.19  Gorgone sic pugnax Tritonia praesidet armis,
3.15.20   Ingenuas artes non minus illa colit,
3.15.21  Siue sagittiferos Turchas fortesque Ceruchos
3.15.22  Siue rebellantes fulminat ense Gethas,
3.15.23  Siue

naualia nobis:
3.21.36   Sunt mihi fallacis perfida templa soli.
3.21.37  Impia tempestas rapidis in moenibus orta est,
3.21.38   Quaque minus rebar parte ruina uenit,
3.21.39  Votorumque fuit fiducia falsa meorum:
3.21.40   Me fateor propria credulitate ream.
3.21.41  Hunc

Mari, baratro
3.28.2.2  Tardant noxia membra plus amare
3.28.2.3  Quam cognosse uel eloqui ualemus,
3.28.2.4  Et plus expedit et minus fatigat
3.28.2.5  Immensum colere omnium parentem
3.28.2.6  Quam primordia quaeritare rerum,
3.28.2.7  Quorum quaestio

4.4.86   Ibo ego Rhiphaeo qua coit unda gelu,
4.4.87  Seu pedibus carpam terras, seu caerula remis:
4.4.88   Terra dabit faciles nec minus unda uias.
4.4.89  Me nullae salebrae, fastigia nulla grauabunt,
4.4.90   Nulla meos laedent auia saxa pedes.
4.4.91  Ensifero nec

4.7.11  Quam mea te, fallax, pręnsantia brachia ludis
4.7.12   Laeuis et amplexus effluis usque meos.
4.7.13   Nec minus amplecti tua membra fugacia durum est
4.7.14   Prothea quam mediis detinuisse uadis.
4.7.15  Basia seu uolui tibi figere – labra repente

abstergat anhelum
4.11.26   Inque salutiferis uulnera sanet aquis,
4.11.27  Attamen haud aliis Tritonis honestius undis,
4.11.28   Nec minus et nemorum diua natare potest,
4.11.29  Non Galathaea procax, non Salmacis improba, non hic
4.11.30   Herculeum auderes tangere, Nais, Hylan,

parte uidebor,
5.1.116  Immo instar mihi laudis erit si crebra recurret
5.1.117  Littera doctrinae nec amoris nomine nostri.
5.1.118  Si minus adfectu tanti responsa meremur
5.1.119  Principis, at saltem Musarum et carminis ergo
5.1.120  Scribat Alexander; uel si mea fistula uilis

hauena,
5.1.122  Fas sibi deuoto saltem scripsisse clienti
5.1.123  Si quid opus mandasse sat est, nec iussa morabor;
5.1.124  Vel si forte minus grauiora negocia poscunt,
5.1.125  Necdum opportunum est nobis committere quicquam,
5.1.126  Me tamen interea sola donare salute

ditionem et corpus in unum,
5.2.89  Quo magis interior uobis uicinia paret
5.2.90  Relligione pari et stabili per mutua nexu!
5.2.91  Nec minus obsequium desiderat ulla potestas.
5.2.92  Nam de tot populis, qua non ex urbe profecti
5.2.93  Legati properant? Linguae generisque tumultus

Agić, ipsa Sola refecit
6.1.18   Quae deprauarat singula tempus edax,
6.1.19  Nec minus et dextro suppleuit Apolline uersus,
6.1.20   Quos neque, Lucreti, difiteare tuos:
6.1.21  Nam ueluti Pelopem latus integrauit eburnum,

Hyeronymus hoc tibi praestat,
6.1.28   E carie uersus eruit ille tuos,
6.1.29  Totque cicatricum pariter tibi millia sanat,
6.1.30   Nec minus hac illa est auxiliaris ope.
6.1.31  Nanque simul medicas exercet sedulus artes,
6.1.32   Nec minus hoc illi munus Apollo dedit,

tibi millia sanat,
6.1.30   Nec minus hac illa est auxiliaris ope.
6.1.31  Nanque simul medicas exercet sedulus artes,
6.1.32   Nec minus hoc illi munus Apollo dedit,
6.1.33  Nec mage fas morbos credit releuare piumque,
6.1.34   Carmina quam uitae restituisse suae;

iussimus hoc, pares amici,
6.6.39  Vestri memnosinon sodalis esse
6.6.40  Munus, uelite dextera notatum.
6.6.41  Nec me polliciti minus tenacem
6.6.42  Et uestri immemorem putetis esse,
6.6.43  Dulces, unanimes mei sodales!

elatus fastu Pomponius, ut qui
6.8.28   Saturnalitio uiuere more solet?
6.8.29  Cui, licet absentis, reuerentia maior amici?
6.8.30   Quem minus addictum publica cura tenet?
6.8.31  Ergo quod abstineas scriptis, nec inertia suadet,
6.8.32   Culpa nec ingenium uendicat ulla tuum,

placitura salutis
6.23.4   Haec capient animum qualiacunque tuum.
6.23.5  Nanque operae precium est monitus audire salubres;
6.23.6   Sin minus ingenio, gratia rebus inest.
6.23.7  Quis nisi pertesus lucis sua uota recuset,
6.23.8   Quod iuuat et uitae est auxiliare suae?

6.34.14   Iuratis praefert perfida turba deis,
6.34.15   Nec desiderium sentis patriaeque repulsam,
6.34.16   Quam minus indignis ambitiosa dedit.
6.34.17  O macte ingenio, qui peste leuatus ab omni
6.34.18   Nubila despectas ima serenus apex:

unde poetae nomen est. Nos non epici, sed opici sumus, sine Venere, sale et gratiis; meae Musae non amatorias praestant morsiunculas, non dentis aculeos figunt, sed casta et sororia libant oscula, quo minus sapiunt. Hac sola tamen ueniunt ad te fiducia qua displicent, castae, uirgines, seuerae, graues, utinam non magis rusticae, dum ne uerbis quidem pruriunt: procacium tamen est hoc dicere, qui uel

nec emaces expedit esse,
7.23.4   Lucraque delectant quantulacunque licet.
7.23.5  An uero ignoras lotii uectigal honestum?
7.23.6   Quo minus hoc precium turpius esse putas.
7.23.7  At dices: fuerat surdaster, inutilis et iam
7.23.8   De ponte in medias praecipitandus aquas.

7.54.2   Par carmen, similis candor utrunque probat.
7.54.3  Nec magis alter amat fontes semperque silescit,
7.54.4   Ni Zephyri spirent molliter, albus olor;
7.54.5  Nec minus et muto uates inglorius ore:
7.54.6   Aspirat si non principis aura, silet.

Virgo egregia: excellens in orbe terrarum Patria, Vrbs inclyta Venetorum, Ingenium, Parentes; Dii tibi formam, Dii tibi diuitias dederunt. Sed in his multos communes habes, Ingenio autem ac eruditione liberali paucos, quibus Patriam tuam irradias insuper et parentes tuos illustras, qui si minus hactenus cogniti fuerunt, per te magis fulgebunt.
Musa tibi uocem dedit, et Cyllenius artem,
Iupiter ingenium magnus Apollo chelim. Has autem dotes ineffabili studio auxisti, superasti sexum, uicisti naturam, coaequasti te non solum nostri seculi egregiis

praeterea reperitur apud Claudium Ptolomeum, qui singularem in mundo habebat biblyothecam. Illyricum Illyricum praesertim legitur apud Plinium li° III. Nat. hist., quod opus dicitur diffusum, eruditum et non minus varium quam ipsa natura. Et ab eo, quod est Illyris, Illyricum derivatur, ut scribit Tortelius. Unde Virgilius Virgilius En. I. (3) Illyricos penetrare sinus et Iuvenalis, Iuvenalis Satyra VIII. (4)

uasta cum mole carinam
2.134  Amphitryoniades. Tum lubrica pondere cymba
2.135  Subsedit tremefacta iugis undamque recaepit
2.136  In latus et titubans tranauit flumina tandem.
2.137  Alcides postquam ripa ulteriore potitus,
2.138  Qua minus adgeritur limi fluuiique refusis
2.139  Languet margo uadis et glauca sordet in ulua,
2.140  Protinus hic ingens apparuit aula tyranni
2.141  Tartarei: hanc longo suspendit porticus arcu
2.142  Sublimesque alto tollunt adamante columnae

uerbis ipsius consentanea retulere. Cum igitur urbis preses ipsum una cum senatoribus suis: quis esset quoue pergeret accersitum percunctasset: audacter ea omnia quae amicis secreto prius dixerat eis perfessus est: rogatis nihilo minus ut iuramento inter se astringerent maximum ueluti archanum quod indicauerat extra ne cui tamquam cereris deae misteria manifestetur. Quam ob rem hisce plerique argumentis persuasi: fidem eius uerbis adhibuere: reliqui uero nullum

quam benedictis ad studiosas actiones, quae ex optimis moribus fluunt, provocantur. Verbis enim ducimur, exemplo autem impellimur quodammodo et cogimur ad bene beateque vivendum. Itaque verius dicendum est te in hac quoque parte sapientiae studiosis iuvenibus tradenda non minus quam in duabus illis elaborasse, omnesque philosophiae partes discipulis tuis, partim vita, partim lectione explicasse, ut scilicet qui te audirent continuo doctrina, qui imitarentur, moribus philosophari inciperent. Et quoniam ubique esse non poteras, excogitasti viam qua in hoc genere

et ad Savi usque originem, Teutonicorumque oras percurrit signaque, ubi mens est, pro libito ponit. Nemo obviam venit, nemo se opponit, Pater Beatissime, nec ullus est ibi, cuius vires eius viribus equari aut comparari possent. Tutus in Bossina degit, in vado est, quocumque vadit. Copiosus non minus viris quam omnibus bellorum remigiis, quo lubet graditur, vastat agros, arbores ferro prosternit, domos oppidaque evertit, pecus, quotum est, abigit. Captivos sub iugo ducit, spoliat, cruciat, acriter exterminat, per montes, per saxa pedibus et corpore nudos agit, vel funibus vel equorum

monumenta, quorum persequcionem abstulit mihi hoc tempore rerum tuarum magnitudo, lux eciam ipsa ab orbe nostro festinato casura: quamvis illi nobilissimis gentibus, ferocissimis populis, bellicosissimis nacionibus non minus armis quam prudencia a te superatis mirum in modum inclaruerint, verum enimvero morem geram omnino progenitoribus tuis, si hoc precipuum afferam, quod eorum nomini maxime conducit, quod te scilicet talem ac tantum protulere

prope ignotas naciones equitatis et rectitudinis tue splendor illuxit. At summa illa prudencia et consiliorum tuorum altitudo, que sepe in secundis, sepe in adversis rebus spectata est, quam tui frequenter hostes admirati non minus quam tela et arma exhorruerunt, eiusmodi est, ut sine vera laude vel pocius veneracione nec nominari possit nec cogitari. Admirabilem vero ac prope incredibilem fortitudinem tuam, qua labores, vigilias, pericula, dura demum omnia ac

in maximis rerum voluminibus potencie sue robur declarat. Dixi, si prius hoc carmen absolvero:
Orbis magna salus, Martis decus, inclite Cesar,
sospite quo sevit barbara turba minus.
Te Romana ducem nutancia menia clamant
teque patrem terre Marcia castra sonant.
Te solum hostiles Christo prosternere gentes
posse tenent: hinc te laurea tota

celeberrimo totius orbis loco subeundum, presertim cum plane intelligam me nec tali doctrina esse institutum ut possim, nec tanto preditum ingenio ut audeam in hac clarissima luce sine magna sollicitudine et metu uersari; sed habet certe aliquam temeritas mea excusationem, cum sit interdum non minus pietas in audendo quam modestia in reticendo laudabilis, cuius plerunque immodicus ardor magnam apud deum hominesque consequitur gloriam. Quod quidem, Beatissime Pater, cum aliis plerisque, tum maxime illi, cui primo Christus claues et sedem istam tuam commisit, accidisse legimus.

bonis, dicendi initium capiamus, ut, et qui pari fortunarum copia perfruuntur, in promptu habeant, quos imitentur, et qui tenuiores diuitias possident possederuntue, eas uel erogare uel iam erogasse pro tui nominis amore minus grauari possint. DE INSTITVTIONE BENE VIVENDI PER EXEMPLA SANCTORVM / LIBER I Caput I

et cęlestis regni spem animo concipiens seruire maluit in terra quam imperare, et persecutiones pati quam seculi honoribus perfrui. Omitto nunc alios huius ordinis uiros, non quia in contemnendis rebus minus constantes fuerint, sed quia et ante apostolatum humiles inopesque extitisse apparet, stulta tunc et infirma Deo eligente, ut sapientia fortiaque confunderet. Quanuis uerissimum sit eos quoque non minus multa reliquisse,

in contemnendis rebus minus constantes fuerint, sed quia et ante apostolatum humiles inopesque extitisse apparet, stulta tunc et infirma Deo eligente, ut sapientia fortiaque confunderet. Quanuis uerissimum sit eos quoque non minus multa reliquisse, qui sibi nihil reseruauerint. Hinc est, quod tamen piscatoriam nauim et, quę resarciebant, retia dimittentes audacter proloquuntur: Ecce dimisimus omnia, et secuti sumus te, quid ergo erit nobis

sibi illum de Euangelio parare posset, in quo absconditus est thesaurus regni cęlorum. Nunc, qui deinde horum uestigia sunt secuti, ordine referamus! Gregorius, antequam pontifex, urbis Romę senator erat neque diuitiis minus quam nobilitate potens. In Sicilia sex monasteria sua impensa construxit, Romę unum, paternas auitasque ędes in illud commutans, in quod se quoque ipsum conferens uiritimque indigentibus dispertito, quicquid bonorum

ęternam uocatus est quietem dicente Domino: Euge serue bone et fidelis, quia super pauca fuisti fidelis, super multa te constituam: Intra in gaudium Domini tui! Abraham quoque Aegyptius non minus grandem, iam defessis ętate parentibus, hęreditatem mox aditurus non expectauit, sed, ut erat nudus, discedens in solitudine sibi cęllam constituit. Deinde illis uita defunctis, cum ad capiendum tantarum opum

monasterium, ut potius cęlestes cum fratribus quam cum parentibus manens diuitias obtineret terrenas. Sed quid de illis dicam, qui matrimonio copulati effecere, ne coniugatis tam sanctę conuersationis aditum minus patere putaremus? Germanus Antisiodorensis, Burgundię pręfectus ingenuisque artibus apprime eruditus, pari cum uxore castitatis religionisque suscepto uoto magistratum ultro deposuit et tantas opes, quantas ea

sacris initiatus in Aquitaniam est profectus atque operam prędicationibus dedit, haud dubie stabiliorem amplioremque seruitii sui mercedem a cęlesti domino accepturus quam receperat a terreno. Non minus memoratu dignus Leonardoque aliquanto maior, siue fortuna spectetur siue genus, Lupus, Senonum tandem archiepiscopus, nunc occurrit, siquidem regia stirpe in Gallia ortus nobilitatem ęquauerat diuitiis. Sed dum

Thuringię regulo, nuptui data, deinde marito Hierosolymis peregre defuncto ab iis, qui eius tetrarchiam hęreditario acceperant, nequiter eiecta maleque habita, quasi rem uiri sui dissipasset, quoniam in dandis elemosinis minus parcam fuisse dolori erat auaris animis, cum uix tandem dotalia ab illis extorsisset bona (ea erant duo milia pondo argenti infecti, facti cęlatique), pauperum et peregrinorum satis amplum in Marpurg ** corr.

omnibus ubique Christi seruis, quantum Romanę census ecclesię suppeditare potuit, necessaria ministrauit et ministrando effecit, ut in monasteriis monachorum cresceret numerus, in solitudine degentibus incommoda solitudinis minus grauia forent, per Syriam dispersis et in Synai * corr. ex Syna usque habitantibus Roma non ita multum abesse, ut abest, uideretur. Ad eundem

ueritate, quam ab ipso didicerant) eam aperuit palamque fecit. Sed et hanc gloriandi necessitatem insipientiam uocat. Factus sum insipiens, inquit. Vos me coegistis. Ego enim a uobis debui commendari; nihil enim minus feci ab iis, qui sunt supra modum apostoli, tametsi nihil sum. Quibus sane uerbis testatus est minime de se loquendum, nisi cum incumbit necessitas. Sed et tunc ita temperandum, ut et res dicatur et euitetur

uenerat, sibi audire contigisset. Qui reuersus didicit ab indigenis eum quidem ipsum Moysen fuisse, a quo eiusmodi responsum accepisset, et magis mirari coepit tam gratum illi esse sui contemptum. Non minus se contemni gaudens Constantius, Anchonitanę ecclesię monachus, cum e longinquis partibus quidam, ut ipsum uideret, aduenisset ostensumque despexisset, eo quod statura admodum breui esset, quasi corporis uitium animi

non dedignatus ministri operam, ut obsequium pręstaret Domino iubenti ac dicenti: Qui maior est uestrum, fiat sicut minor, et qui pręcessor est, sicut ministrator. Antonius abbas, non minus mansueti ingenii uir, episcopis et presbyteris solitus est submittere ceruicem captans ab eis benedictionem. Iccirco benedixit ei Dominus et custodiuit illum, ostendit ei faciem suam et misertus est ipsius, conuertit

contritus est, et nos liberati sumus. Adiutorium nostrum in nomine Domini. Hinc est, quod Pinisius abbas (ut liberius humilitatis incumbere operibus posset) diuersa perquisiuit loca, in quibus minus notus maneret. Ab Aegypto transmigrauit in Thebaidem et inde ad Palestinam, semper inter alienos serui fungens officio, donec agnitus cogebatur simul relinquere et locum. Postquam nullibi se diu ignotum futurum uidit, ad

a gloriationibus abhorrens, displicere cupiens hominibus, ut Christi seruum exiberet. Martinus, dum adhuc stipendia faceret nec tamen tam cęsari quam Christo militaret, pręter illud celebratissimum pietatis opus haud minus celebre pręstitit humilitatis exemplum. Vno seruulo contentus, eundem ut fratrem dilexit, ut dominum coluit, coenanti ministrabat, cubitum eunti calciamenta detrahebat cęteraque pene omnia mutata cum illo officii uice

abbatissę fuit meritum, ut illę lotę e uestigio sanarentur. Tres erant diuersis infirmitatibus laborantes: alia paralytica, alia demoniaca, alia uero leprosa. Magnum miraculum fuit tales langores curasse, sed non minus mira extitit humilitas sic affectas lauisse. Equidem opinor parem uirtuti datam fuisse gratiam, ut, quę dignata est lauare, ipsa etiam mederi posset. Eugenia uirgo, Philippi, Alexandrię pręsidis, filia, quoniam

conuersationem quam aliorum in dignitate constitutorum honorem, in cęllula latentis consolationem quam in cathedris sedentium potentiam, opes, delicias, luxum? Extant hoc in genere etiam et minorum pontificum fortasse non minus imitatione digna exempla. Qui postquam aliquando recte ac diligenter rexissent populum, aliis gubernaculo substitutis tranquillę contemplationis quieti sese dedere. Maglorius * corr.

liberam reddidisset, nihil prorsus accipere uoluit, sibi his nequaquam opus esse dicens neque ob hoc se uenisse, ut munera acciperet, sed ut in Christum credentibus uiam adipiscendę salutis mostraret. Hęc res profecto non minus quam miraculum sanatę filię impulit regem, ut baptisma susciperet et postremo relicto regno discipulus apostoli fieret, qui fuerat Indię dominus. Iudas etiam Thaddeus, cum Abagarum, gentis ultra Euphratem positę

sibi iniici iniuriamque irrogari ęquanimiter tulit atque eidem, quicquid sibi reliquum uel pecunię uel tegumenti fuit, tam lubenter cessit, quam auide petebatur. Simulque abdicatione impetrata, et nudus et lętus abiit; nec minus lętus quam olim Ioseph, cum de manu adulterę dominę relicto euasit palio, nec minus nudus quam adolescens ille, qui reiecta syndone pharisaicas effugit manus. Nuditatis pudorem libertatis gaudium superabat, in illam

uel pecunię uel tegumenti fuit, tam lubenter cessit, quam auide petebatur. Simulque abdicatione impetrata, et nudus et lętus abiit; nec minus lętus quam olim Ioseph, cum de manu adulterę dominę relicto euasit palio, nec minus nudus quam adolescens ille, qui reiecta syndone pharisaicas effugit manus. Nuditatis pudorem libertatis gaudium superabat, in illam forsan erumpens uocem: Diripuisti, Domine, uincula mea: tibi sanctificabo hostiam

esse non paruum hortamentum aspera quęque pro Christo subeundi atque perferendi. Dicerem equidem talia nemini factu possibilia esse, si quicquam impossibile esset credentibus. Neque tamen, ut mihi uidetur, minus stupendę uitę speciem prębuit Simon, Susotionis filius. Hic annum tantum cum fratribus in monasterio Antiochię conuersatus ad eremum abiit, annos tres in spelunca clausus permansit. Sed hoc ei commune cum multis.

diceres. Insuper ipse quoque (ut in uita eius scriptum legitur) sic iacens identidem suspirare ingemiscereque audiebatur, ita ut, cum parumper iacuisset (ad nocturnas enim cerimonias celebrandas primus exurgebat) multo minus dormisse putaretur quam iacuerat. O te felicem, Germane, qui in cinere dormiens in uitam euigilasti sempiternam, ascendens ad illud Christi beatorumque omnium immensum, inęstimabile cęleste diuinumque contubernium! Quam

tunc quoque ad offerendum Deo salutis sacrificium noctu consurgens, ne quiete occuparetur, contemptis lecti stratis super pauimento uestitus iacere consueuerat. Cum hoc uigiliarum pręludio ad monasterium uenit, tanto deinde minus somno concessurus, quanto perfectius uiuendi subibat institutum. Et quoniam sacris initiatus omni sanctitatis genere pręcelluit, etiam uigilantissimum fuisse nemo dubitat. Quod ergo noctu didicerat uigilando, hoc die

locus extitit et quietis. Legimus etiam in monasterio illo Thebaidis, in quo Euphrasia uirgo summis effulsit uirtutibus, moris fuisse in terra cilicino stragulo tecta cubitare. Ac quoties aliqua sororum minus pudici somnii pręstigiis ludificatam se cognouisset, abbatissę confiteri et, quantum uisa displicerent, cinere stratis insperso testari. Quis igitur dubitat, quin iis, quę somniatum crimen ut commissum dolebant,

Stantem atque orantem et Ioannem abbatem in superioris Thebaidis eremo, sub quodam * corr. ex quadam cauę rupis fornice, annos treis perseuerasse legimus, nunquam procubuisse, ne minus orare, quam uellet, cogeretur, quoniam cubanti citius obreperet somnus. Quietis mollitiem standi frangebat labor, standi laborem leuabat auiditas deprecandi. Miraculum auxit toto eo tempore nihil gustans, pręterquam

iacuisse aut inde pedem extulisse. Quid prius mirer, nescio, anguste habitantem, an immobiliter stantem, an continenter orantem. Cuncta quidem dura factuque difficilia, nisi quod corporis lassitudinem animus Deo intentus minus sentire potuit. Qui enim tam perseueranter orauit, is in cęlo magis quam in sepulchro fuit. Paulus, in finibus Aphricę quingentorum monachorum quondam pater, nullo uitę suę die quicquam prius egit quam trecentas

ex Martha centies per diem et centies per noctem submittere genua solitam ferunt, dum illum supra cęlos regnantem adorat, quem in terris morantem suscepisse hospitio beneficii loco habuit, non iam minus in supplicando solicita quam olim fuerat in ministrando. Huiuscemodi solicitudinis ęque mirandum exemplum in Gregorii pontificis Dialogo relatum legimus. Ipse enim testatur in uita Trasillę uirginis, amitę

apparuisse palamque factum exanimi iam corporis indicio, quanta illi adhuc uiuenti sanctarum precum cura studiumque fuerit. Sic conseruatur uirginitas, sic ad cęlestis thalamum Sponsi peruenitur. Sed neque coniugatis, quo minus orationi animum intendant, maritalem thorum impedimento esse Elizabeth, lantgrauii, Thuringię principis, uxor, suo ostendit exemplo. Impetrata enim a uiro noctis continentia ad orationem secedebat, super pauimentum

Sępe enim peracta prece solius dei auxilio fretus ad bellum egrediens parua manu ingentes copias uicit. Cum tribus milibus uirorum pene inermium Gorgię exercitum quinque milium peditum et mille equitum nec minus armis quam uiris munitum ad Amaum fudit fugauitque, et tribus milibus eorum cęsis uictor est reuersus. Iterum cum decem milium manu profectus in Bethoron Lysiam superauit, cuius copię erant sexaginta milia peditum

neque de illis nunc silendum, qui orando bonarum artium scientias, quibus operam nunquam impenderant, perceperunt. Hor, montis Nitryę abbas, litteras non didicerat, et oblato sibi libello, cum orasset, legere coepit. Neque minus doctrinę illi unius aut alterius horę oratio contulit quam aliis multorum annorum studium. Quam autem efficaciter Hor ipse pro sua eruditione orauit, tam pro aliena Magnus Basilius, episcopus. Etenim Effren, Syrię

cum ille deum precatus portas aperiri, hostem admitti iussit. Ingressi, omnia extemplo euersuri putabantur. Recta pertransierunt, ac ueluti per solitudinem iter facientes, nihil prorsus hostiliter egere. Nunquam armata manus minus nocuit suis quam tunc isti alienis. Quid multa? Lupus lupis omnibus rapaciorem tyrannum non bellando, sed Deo supplicando a se repulit procul et spe predę frustratus est. Vana est ergo sententia dicentium: Non uotis

tam multos ab uno superatos, innocentem blasphemię aduersus Moysen insimulant. Postremo, quem argumentis uincere non poterant, ui opprimunt et lapidibus obruentes enecant. Tantum autem profecerunt, ut, nisi sic egissent, minus patuisset eos de fide disceptando succubuisse. Obstinatorum enim est, cum ratione nequeunt, malignitate contendere. Sed si fidelis cęlos ad se suscipiendum apertos uidit, quis dubitat, quin infidelibus ad eos

ad stratum suum rediens extemplo expirauit, ita ut dubium non sit, quin hora illa, qua prędictum erat, fuerit moriturus, nisi mortis suę mora uitam medico esset allatura. Iosephi huius cęterorumque conuersionem minus mirabitur, qui animum attenderit, quod Ioannes Damascenus, Mesuę Iudei filius, Iudeorum omnium doctissimus, Hebreis Gręcisque litteris ęque eruditus, nemine cogente, contulerit sese ad

adorauerat diabolum. Ephesii quoque fidem a Ioanne apostolo prędicatam recepturi, ut eam signis approbaret, petierunt. Qui Christi nomine inuocato uetustum Dianę templum ruere fecit, ut, in qua illi plus confidebant, minus pro ipsis ualere intelligerent, quando quidem semetipsam dea defendere nequibat. Aristodemus uero, templi antistes, adhuc incredulus aliud etiam experimenti genus perquisiuit. Venenum propinat, quo dudum capitis reos

refragantibus cum idolorum pontificibus contendit. Qui quoniam satis firmam rationem, qua causam suam tueri possent, non habebant, miraculis certare decernunt. Atque oculis captum quendam in medium producunt, nescientes minus ueri se uidere quam ille lucis. Pro eo, ut uisum reciperet, supplicarunt diis; quasi uero lapides preces possent audire et non etiam ipsi cęci, insuper et surdi et muti essent. Cum ergo cura laborque eorum omnis incassum

etiam miraculis claruit. Quod si tanti criminis reus ad tantam beatitudinem peruenit, profecto nemo perit, nisi qui poenitere non uult, nemo condemnatur, nisi qui desperat. Nunc, nequid desit, quo spem nostram minus intra nos labascere patiamur, in foeminas etiam Domini miserationes consyderabimus. Mulieri in adulterio deprehensę pepercit, iniungens tamen ei, ne amplius peccaret, ut intelligas tunc nos recte ueniam

erga eum dilectio omnes alias superet dilectiones. Super omnia enim amandus est autor ipse omnium atque conseruator. Nulla res unquam cordi nostro sic inherere debet, ut eius causa ille, qui est causa omnium, minus honoretur, minus colatur. Despiciantur opes, deserantur parentes, repudietur uxor, abiiciantur liberi, perferantur supplicia, uita ista effundatur, nihil denique non agendum uel non sustinendum putetur, quod ab homine agi

omnes alias superet dilectiones. Super omnia enim amandus est autor ipse omnium atque conseruator. Nulla res unquam cordi nostro sic inherere debet, ut eius causa ille, qui est causa omnium, minus honoretur, minus colatur. Despiciantur opes, deserantur parentes, repudietur uxor, abiiciantur liberi, perferantur supplicia, uita ista effundatur, nihil denique non agendum uel non sustinendum putetur, quod ab homine agi sustinerique

totum eius exponens uoluntati respondit: Domine, non tantum pedes, sed et manus et caput. Modo dixerat: Non lauabis mihi pedes in ęternum, et tam cito mutauit sententiam, quam cito illar Domino minus placere intellexit. Vtrobique tamen summi amoris argumentum, cum et reuerentiam prę se tulerit renuendo et permittendo obsequii solicitudinem, ueritus, ne quam ob causam consuetudine eius, qua sibi nihil dulcius neque

puniendus ex tribus malis unum optare cogeretur, neque famem in terram suam neque cędem suorum ab inimicis inferendam elegerit, cum sibi et frumenti satis suppetere posset, ut regi, et multorum armis tectus necem minus ipse timere. Elegit autem communem tam sibi quam reliquis omnibus metum- pestilentiam, immo, quam in se potius, qui deliquerat, quam in aliis desęuituram speraret. At ubi uidit se prętermisso populum uastari cędique,

diuinam placauit iram sibique et iis qui superfuerant ueniam impetrauit, tam iustus in poena eligenda quam promptus in perferenda. Sed cum neque populus a culpa credatur alienus, ipse corporis, ille animi dolorem passus est, minus doliturus, si soli pati contigisset. Abdias, Iezabele impia prophetas interficiente, centum ex eis speluncis abditos pauisse dicitur. Non pepercit impensę tot homines pascendo et magnum uitę

Nunc, ne alterius etiam sexus pium in proximos amorem silentio prętermittamus, idem amor nos hortatur, ut scilicet et legentes huberiorem referant fructum et sanctę foeminę sua laude, quantum in nobis est, minus fraudentur. Catharina, uirgo duodeuiginti annos nata, cum Maxentii, Alexandrię pręsidis, edictum audisset, in quo referebatur gladio in illos animaduerti placere, qui die pręstituta templum ingressi deos non

faceret. Nunquid se suppilari doluit, qui suppilatoribus suis tam se benignum pręstitit? Non, ut ulcisceretur inimicos, custodiam serpentibus mandauerat, sed ut deprehensos a flagitiis auerteret et iungeret Christo. Non minus ęquo animo quidam latronum uiolentiam tolerarunt quam hi dolos furum. Clodoueo rege aduersus Gothos arma mouente quidam ex militibus predę cupiditate Maxentii, abbatis Pictauiensis, monasterium inuaserunt. Et cum

uindicandam esse ab iis pręsertim, qui Deo, non sibi placere student. Idem, cum a quodam mendico pro data elemosina contumeliam recepisset, clericos in eum insurgentes cohibuit, se in causa esse asserens, quod petenti minus quam indiguerat impendisset. Illoque accito omnem, quam habebat, pecuniam coram effudit, ut, quanta sibi opus esset, suo arbitrio sublatam ferret. Alius ab ingrato data repetiisset, ille contumeliam passus datis etiam

quomodo seruus eius erit, qui uindictam expetierit? Aut quomodo Christiano nomine censeri merebitur, qui in diligendis inimicis Christum imitari contempserit? Omnibus mandatum est benefacere omnibus, si fieri potest, sin minus, bene optare; ita tamen, ut homo semper ametur, malignitas hominis nunquam. Omnis enim malignitas diaboli seruitus est, homo autem Dei opus est, et quidem ad imaginem et similitudinem autoris sui factum.

licet illi, qui in auditorio conueniunt, parum aut nihil omnino profecerint, non tamen ei, qui docet, pręmium supprimitur laboris dicente Domino: Si ibi fuerit filius pacis, requiescet super eum pax uestra; sin minus, ad uos reuertetur. Neque enim inuitantium gratia perire debet, si ad conuiuium inuitati uenire fasstidierint. Qui autem usque adeo inueterata animi peruicacia obdurant, ut piis hortatibus mollescere

uapulabit paucis. Postremo ipsos doctores caute incedere, ne dolis heresum capiantur, simplicitatem custodire, ne ad hypocrisim maliciamque declinent, iubet dicens: Estote prudentes sicut serpentes! Serpente enim minus prudens Adam a serpente deceptus est. Et simplices sicut columbę! Ne scilicet sanctiores uideri quam esse malint. Nam et Spiritui Sancto ideo fortasse in columbę specie interdum apparere libuit, ut ad imitandum

dicente Domino: Quę dicunt, facite, secundum autem opera illorum nolite facere; dicunt enim, et non faciunt. Nemo autem efficacius ad bene beateque uiuendum instruit quam cuius facia dictaque consentiunt, cuius non minus uita quam os prędicat. Et hic quidem est, qui magnus uocabitur in regno cęlorum. Hic, inquam, est, qui mercedem accipit et congregat fructum in uitam ęternam, ut qui seminat simul gaudeat, et qui metit. Quod si beatus

deberet. De Herode quoque et Pilato in Euangelio legimus, quod ad inuicem inimici erant, et facti sunt amici, ut Iesum perderent. Sic facinorosos homines par perpetrandi mali uoluntas coniunxit, quos alienauerat odium. Minus nocentes fuissent, si in pristinis simultatibus perseuerassent. Non debet esse reconciliationis causa consensio mali, sed boni. Est et illa pax oppido quam fugienda, qua obtegitur dolus, sub qua latent

inquiens, faciem ad osculum applicuit, sicam ad latus unoque ictu miserum nihil timentem confecit, ob hoc solum, ne militaris glorię secum particeps esset. Illi inuidit laudem, sibi perpetuam perfidię comparauit notam, minus in hostem quam in socium ferox. Merito postea et ipse a Salomone rege occidi iussus malignę impietatis poenas dedit. Godolias, per Nabuchodonosor regem, sicut in Hieremia habetur, reliquiis

ut in Machabeorum libro traditum est, cum Syon arcem loci natura munitam ui expugnare non potuisset, dolo aggressus est. Obsessis pacem iurat, obsidionem soluit. Sed intra moenia receptus omnia funditus euerti iubet, non minus hostiliter agens, quam si iratus repente cum armis irrupisset Quos igitur obsidio domare non poterat, simulata pax uicit. Alchimus sacerdos cum pessimis ex Israhel ad Demetrium, Asię regem, defecerat

preciosa, sed quod decet mulieres, promittentes pietatem per opera bona . Et, si mulier citra modestiam ornare se et componere prohibetur, quę coniugio excusare posset ornatum, ne incomptior displiceat uiro, quanto minus ornari debet uirgo, quę sese totam dedicauit soli illi, de quo dictum est: Erit iustitia cingulum lumborum eius et fides cinctorium eius . Et in psalmo: Indutus est Dominus fortitudinem, et pręcinxit se

(hisque maxime qui uinculis publicis arctati erant) erogare atque distribuere consueuisse. Sic illi ne minimam quidem partem desidię dabant. Pręcipueque largiendo, cum quicquam sibi superesset, pietatem excolebant, sed nec minus humilitatem, cum seruiles operas non dedignarentur. Vno igitur labore trium uirtutum fructum colligebant: solertię, pietatis, humilitatis. Manuum etiam labore uictitasse fertur Hilarius abbas in monte Emilię

beatitudinis dulcedinem degustabat. Philoromus *corr. ex Phyloronius presbyter, dum in quodam Galatię **corr. ex Gallicię monte multa se abstinentia fatigaret, non minus manuum operatione exercebatur. Inde illi suppetere potuerunt longinquę peregrinationis impensę Romam Hierosolymamque ititanti. Et quoniam nunquam neque ieiunii angustiis neque manuum neque pedum inquietudine defatigatus

littus; et si infra modum, ad omnem flatum instabili alueo alternaque laterum iactatione dum uacillat, periclitabitur. Et si lasciuienti iumento plus oneris quam ferre pręualet imponatur, in itinere corruet; sin minus, contra stimulum calcitrabit. Tentandę sunt igitur examinandęque uires et ęquandum cum uiribus pondus, quod ferentem neque grauitate opprimat neque leuitate licentius insolescere sinat.

gerens, ut animam repleret uirtutibus. Maria Aegyptiaca, quę meretricium quęstum in quęstum uertit paradisi, in solitudinem secedens tres tantum panes pro uiatico, secum tulerat. Et quoniam ibidem Deo seruiens plus minus quadraginta uixit annos nec unquam interim hominem uidit, pręter anno illo, quo ad Dominum migratura erat, Zosimam abbatem, apparet eam hoc toto fere tempore sine panis esu perdurasse et, si quicquam ederit, more ferę

cum eis erat. Quanto ergo continentius atque tenuius eos uictitasse censebimus, postquam ablato Sponso, hoc est, crucifixo Domino nuptiarum gaudium uersum est in persecutionis luctum et iam terrena omnia minus placere coeperunt desyderantibus cęlestia. Iacobus, frater Domini, appellatus cognomento Iustus, uinum et siceram non bibit, carnem nullam comedit, reliquę uitę sanctitate sic excelluit, ut

neque quicquam, cuius ipsum poeniteret, prolocutus fuerit, et se tamen sic e uita discedere, tanquam qui modo coepisset, non tanquam qui profecisset. Pior *corr. ex Pion abbas in Thebaidis deserto, quo minus in edendo uoluptatis caperet, deambulando sumebat cibum, aqua in potu usus, quam ipse effosso puteo amaram in dulcem uerterat exorato Domino. Philoromus **corr. ex Philoronius presbyter in Galatia

sunt, aliter serui Christi. Pręterea, non minor Iudit uiduę quam Annę Helcanę uxoris, sanctitas in Scripturis prędicatur. Anna tamen uinum et quod inebriare potest, nunquam se bibisse dixit. Et si coniugalis pudicicia minus tutam se putauit, si uinum gustasset, quomodo uidualis castitas eodem gustu corrumpi non formidaret, cum hęc illa interior sit difficiliusque seruetur? Martha virgo, Christi hospita et Christi sponsa, post eius ad

sed regendum est. Sic ergo debes ieiunare — ad Rusticum monachum inquit — ut non palpites et respirare uix possis, sed ut fracto corporis appetitu nec in lectione nec in Psalmis nec in uigiliis solito quid minus facias. Caput III / DE OBEDIENTIA SERVANDA Quoniam uero nihil prodest corpus ieiuniis et abstinentia tenuari, si mens

semetipsum factus obediens usque ad mortem, mortem autem crucis. Quod autem episcoporum abbatumque et aliorum, qui pręsunt, iussa mandataque sine cunctatione capessenda sint, etiam cum nobis minus rationis habere uidebuntur, Petri apostoli exemplo patet. Non lauabis mihi pedes in ęternum , inquit, indecens et indignum ratus, ut Dominus fungatur officio serui et seruorum quasi dominorum suorum lauet

facturum, nedum episcopum, ideoque ioco magis quam serio uerbum protulisse. Hac tamen obedientię subiectione Lambertus meruit et in episcopatus sui sedem restitui et tandem martyrio coronari. Non minus constantis, licet minus prudentis, obedientię est exemplum, quod sequitur. Ioannes abbas eremique Scythi oeconomus ficus de Mareota * corr. ex Mareote Lybię sibi muneri missas duobus

facturum, nedum episcopum, ideoque ioco magis quam serio uerbum protulisse. Hac tamen obedientię subiectione Lambertus meruit et in episcopatus sui sedem restitui et tandem martyrio coronari. Non minus constantis, licet minus prudentis, obedientię est exemplum, quod sequitur. Ioannes abbas eremique Scythi oeconomus ficus de Mareota * corr. ex Mareote Lybię sibi muneri missas duobus adolescentulis ad senem quendam

et, ut inobedientię culpam flagellis dilueret, mandauit. Continuo illa positis uestibus, linea tantum tunica, quę nuditatem tegeret, derelicta, ipso spectante tandiu se loris diuerberauit, donec idem, ut cessaret, pręcepit. Minus obsequiosi animi argumentum edidisset, si tunc ad ecclesiam, cum iussum fuerat, accessisset. Leui in re non obediuit, ut in multo difficiliore se obedientem probaret. Euphrosina uirgo, Pafnutii Alexandrini filia

in se oculos conuertebat. Hanc ob rem, ne fratrum mentes Deo intentas pręsentia sua labefactaret, iussa est cęllulę suę ianuam ultra non egredi, sed ibi humanis pariter diuinisque defungi officiis. Paruit non libenter minus quam constanter, octo et triginta annos carcerem passa perpetuum. Tunc tandem, quod foemina fuisset, deprehensum est, cum defunctę corpusculum de more lauarent. O patientiam animi incredibilem, qua sustinuit tanto tempore

abiisse respondit? Debuitne, quod res erat, non dissimulare et innocentes prodere interfecturis? Nonne magis Deum offendisset, dum uerum dicit, pios neci exponendo, quam dum falsum, a periculo liberando? Mea quidem sententia minus displicet, si modo displicet, pietate mixta simulatio quam ueritas cruidelitate. Vtrunque tamen autoris fine intentioneque metiendum est. Salomon, regum sapientissimus, in re dubia sententiam laturus, non nisi

uiolare non timuerant, ipsum muneribus honoreque affecerunt, ut hinc agnoscas hominem, qui castitatis professione Deo sese dedicat, omni templo sanctiorem esse. Ac ne etiam coniugatis pudicicię seruandę ratio desit, non minus continentiam quam patientis Iob exemplum in medium adducam. Hic unica uxore contentus, ac monogamus: Pepigi — inquit — foedus cum oculis meis, ut ne cogitarem, quidem, de uirgine. Quam, enim partem,

omnia constanti animo pertulisset, super plumea culcitra resupinus collocatur uinculisque constringitur, ne inde se mouendi facultas esset. Tum adducta est meretrix forma prędita, uestitu compta, arte instructa, quę et minus fortes allicere et non ita cautos posset peruertere. At uero Nicetas, **corr. ex Niceta ubi se ab illa modis omnibus ad impudiciciam concitari uidit manibusque foemineis uerenda etiam in parte improbe

iacere offendunt. Sanctus uero, ut pro male redderet bonum, ipsam, quę pudicicię suę insidiari ausa fuerat, precatione sanitati restituit. Hic attendendum, incauta charitas quam male cessisset, si tentatus ipse sibimet minus pepercisset, si carnis pruritum flammę cauterio non curasset, si denique digitos pro castitate dare distulisset. De Hilarione abbate diuus Hieronymus scribens ait: Iratus sibi et pectus pugnis

iussu auulsa erat, curaturus, exhorruit uirilem attactum et chyrurgicam refugiebat manum, donec, quis esset, agnouit. Et statim ipso abeunte se sanatam sensit. Cum super acutas testas ardentesque prunas nuda uolutaretur, minus poenam doluit quam nuditatis ignominiam. Quod scelus nec terra ferens intremuit, urbs concussa est, muri ruina prętoris asseclas oppressit ac, ne ipsi quoque in uirginem impietas impune cederet, equorum suorum calcibus

uiduę. Sin uero nihil tale de illis memorię proditum legistis, non est, cur illas imitemini, de quarum beatitudine a scriptoribus siletur. Siqua tamen continere se non potest, nubat. Melius est enim nubere quam uri, quia minus malum maiore malo melius est. A quo quidem malo multum abhorrens Euphrasia, uirginis Euphrasię mater, hac unica prole suscepta cum uiro suo Antigono caste continenterque uixit. Cęterum illo defuncto, quoiniam ętas,

Postremo poenitentes Aioth ambidexter uindicauit in libertatem, rege ipso interempto et decem milibus hostium cęsis. Deinde annos octoginta nemo illos armis lacessiuit, ut hinc intelligas cum potentibus diabolum congredi minus audere et, si audeat, nocere non posse. Mortuo Aioth peccauerunt, et traditi sunt Iabin, regi Chanaan. Sed post annos uiginti cum eos sceleris poenituisset clamassentque ad Dominum, Delbora

post, sed ea, qua prędictum fuerat, die uita defunctus pro modicis lachrymis gaudia percepit ęterna. Sed quid istos tantopere fleuisse miramur, qui flendi causas, dum peccassent, habuerunt, cum etiam Do‑ minus noster Iesus Christus, Agnus immaculatus, qui peccatum non fecit nec dolus inuentus est in ore eius, lachrymas interdum fudisse dicatur, risisse nunquam? Fleuit Hierosolymam uallo inimicorum circumdandam, funditus

fluxu diutius contabuimus, cum illa quoque retro accedentes tangamus poenitentię ac fidei manu Domini fimbriam, et remedii uirtutem sentiemus. Quod si uel undecima hora patrifamilias operam locabimus, forsan ab eo non minus lucri, quam qui primo mane laborare coeperunt, referemus. Nunquam sera poenitudo est, donec poenitendi tempus superest. Sed quia, donec superfuturum sit, nescimus, cur illam hodie agere cunctamur cras forsitan iudicandi?

oriente pariter et in occidente apparent. Nec tamen lux illa substantia solis est, cum in sacrificio altaris eadem substantia Christi sit, quę in cęlo est. Vnus quoque Christus in plurimis hostiis est nec minus in una quam in omnibus nec plus in omnibus quam in singulis, sicuti eadem uox et in ore sermocinantis et in omnium auscultantium auribus est: aures multę, uox una. Auris tamen alia magis, alia minus uocis capax est,

plurimis hostiis est nec minus in una quam in omnibus nec plus in omnibus quam in singulis, sicuti eadem uox et in ore sermocinantis et in omnium auscultantium auribus est: aures multę, uox una. Auris tamen alia magis, alia minus uocis capax est, utraque autem sacramenti species ęque capax Christi est. Quem quidem haud inepte solis luci atque loquentis uoci comparauimus, quia ipse et Sol iustitię et Lux mundi et Verbum

consumitur. Sicut nec amor erga me tuus iccirco minuetur, si aliis quoque, quanuis multis, communicatus fuerit. Potest quidem omnibus impertiri et semper apud te integer permanere. Sicut etiam lucernę unius lumen non ob hoc minus fulgoris habebit, cum ab ea plurimę alię accensę fuerint. Et, si iis rebus nihil infertur detrimenti ex communicatione, multo minus Christo, qui et uerus amor est, diligens electos suos usque in finem, et lucerna

impertiri et semper apud te integer permanere. Sicut etiam lucernę unius lumen non ob hoc minus fulgoris habebit, cum ab ea plurimę alię accensę fuerint. Et, si iis rebus nihil infertur detrimenti ex communicatione, multo minus Christo, qui et uerus amor est, diligens electos suos usque in finem, et lucerna semper lucens omnibus, qui in domo sunt. Totus autem Christus sub tam exigua latet specie, quemadmodum intra pupillam oculi oppidum

angelus fuerit, qui pręripere ausus sit officium sacerdotis. Magisque incussit reuerentię erga se metum panis ipse Trinitatis, cum tam mirabiliter etiam ab angelis porrigi uisus est. Non minori adimiratione dignum nec minus ad huius sacramenti spectans dignitatem illud fuit, quod in uita Faustini et Iouitę martyrum legimus. Hi nanque cum Secundum militem Mediolani conuersum baptizassent et communione quoque membrum Ecclesię facere

tenebras lucem et lucem tenebras, ponentes amarum in dulce et dulce in amarum! Semper quidem tutius est honesta potius quam turpia de ambiguis coniectari. Quod cum quidam terrę Hus habitatores minus obseruarent, simplicem illum et rectum Deoque probatum uirum Iob, eo quod calamitatibus opertus fuerat, iudicarunt iniustum. Ipsi Dominus inter aduersa patientię meritum exaggerat, sed falsi rerum

aliti pręcepit, ut illum rostro sublatum eo transportaret, ubi contingi a nemine posset. Et protinus uolucris illa iussis eius obediuit, cuius sanctitati homo inuidebat, ut appareat inuidos homines bestiis minus rationales esse. Decipi autem Dei seruus non potuit, Spiritu Sancto insidias reuelante. Eas tamen ipse nosse tunc dissimulauit, ne maliciam inimici palam faciendo suam ultus iniuriam argui posset, timens illud: Qui

alienis diuitias suas, quas ęger contempserat. Nec leuis culpa fuit, ob quam illas ad alienos quoque transferendas audiuit. Nobis ergo, si meminerimus, quanto ad peccandum propensiores existant, qui corpore sano sunt, minus molesta erit infirmitas. Orandum autem esse pro infirmo et Dominus docuit, suspiciens in cęlum, cum surdum ac mutum hominem curare uellet. Nec solum suspexit, sed etiam ingemuit, ut precaturi

corpus eius de loco, ubi olim positum fuerat, transferretur, quendam cęcum, cui Audomaro nomen fuit, expetisse, ut uideret sancti ossa, et illico uisum recepisse. Deinde, cum rursum orasset, ut, si ea res animę suę saluti minus conduceret, rediret infirmitas, iterato oculis captum fuisse. O prudens uotum singularemque cęci patientiam, qui ne tunc quidem cernendi copiam postulasset, nisi tam pii desyderii causa incidisset. Ideoque sancti corpore

cęcus potuit, apparet ne in discendo quidem oculis admodum opus esse. Quin immo, plerunque uidemus magis docile ingenium tenacioremque memoriam cęcorum hominum esse quam cernentium et eo plus menti eorum datum quo oculis minus. Conceptus enim et imaginatio et ipsa rerum reminiscentia totam se penitus ad animam colligit firmiterque inheret, dum foras per uaria uisus obiecta nequit euagari. Ita fit, ut hac quoque de causa cęcitas nobis

quippe qui in manibus gestatus alienis urbis incendium ex aduerso se obiiciens derepente cessare fecit, tam potens uirtute, cum pedibus tam debilis esset. Hinc nos, quoties imbecillitate aliqua superati uestigiis insistere minus ualuerimus, meminisse debemus ob hoc nobis terram calcandam denegari, ut cęlum mente conscendamus nec dubitemus breuis infirmitatis nostrę patientiam ęternę illic incolumitatis beatitudine compensandam. In uita

derogarent, ea die repugnare nefas esse duxerunt. Duę mulieres, quę filios circumciderant, cum ipsis infantibus ad hubera alligatis missę in pręceps. Plerique, quia sabbatum obseruarent, flammis exusti. Adeo hi omnes mori minus timuerunt quam pręuaricari. Eleazarus scriba et ipse sacrarum legum seruator assiduus, interimi quidem potuit, ut autem porcinam gustaret, cogi non potuit, pręferens uitę suę diuini ritus fidem. Et cum amici aliam

erubuit Diocletianus contemptui se habere ab iis, quos torqueret, et ambos lanceis confodi iussit atque interimi. Et pręclare quidem cum illis actum est, quia tanto maturius ad coronam martyrii peruenerunt, quanto poenas minus expauescere uisi sunt. Per idem tempus Tranquillinus martyr, cum audisset Zoen, uxorem Nicostrati, pro Christo neci datam, exclamans indignum facinus esse, ut foeminę uiros ad subeundum martyrium pręcederent, in

magis Christo quam sibi militarent, mouere posset. Melioris itaque militię stipendia certiora perceperunt, non argentum neque aurum, sed ipsum cęlorum regnum. Nicetę martyris poenas difficile est enumerare nec miracula minus. Nicomedię illas a Maximino rege passus est, auunculo suo magno, sed primum ab infideli patre. Nam cum deos argenteos domi sublatos confregisset egenisque erogasset, ligatur a patre et bubalis neruis nudus acerrime

crudelitati, dum una cum illis, quos genuerat, ad martyrii palmam cuperet peruenire. Ecce iam cernit alium plumbatis cędi, alium fustibus mactari, alium pręcipitio ellidi, cęteros capite truncari et inde non se animo minus quam illos corpore torqueri, et tamen, ut in confessione perdurent, hortatur. Ipsa demum colaphis fracta carcerisque angustiis afflicta, cum liberos, quos ad martyrium pręmiserat, sequi optaret, decollatur. O uere felix

Infinita sunt huiuscemodi tum uirorum tum foeminarum exempla. Sed nobis ista satis sint, quę retulimus. Et, si cui non satis erunt, nec illa profecto satis esse poterunt, quę omissa sunt. Quo tamen quisque ad omnia minus trepide se accingat, libet in fine partis huius quędam Scripturarum dicta ueluti urgentes ad poenarum contemptum stimulos adhibere. Tu igitur, qui persecutionibus premeris impiorum, noli animo concidere: tecum est

spei obseruatione meruit solus cum coniuge liberisque et nuribus, mundo pereunte, saluari. Ex quo illi iure arguendi sunt, qui, cum ne decimam quidem partem summę huius uiuant, in exercendis tamen uirtutibus minus constanter se habent. Abraham centum septuaginta quinque uixit annos, Isaac centum octoginta, Iacob centum quadraginta septem, omnes tam Deo chari gratique, ut eorum Deus dici uoluerit: Deus

promissionis non induxerunt. Quomodo nos terram uiuentium intrabimus, qui non semel, sed frequenter peccamus? Peccauerat tamen et sanctus Dauid. Sed quia post peccatum, quod poenitendo deleuit, syncerus uixit, non minus Deo placuit, quam si omnino non peccasset. Igitur, si quo forte uitii diuerticulo iustitię iter interruptum fuerit, rursum ad illud per poenitentiam reuertamur. Quoniam autem reuertendi facultas interdum morte

itineri se accingens, efferri se sub dio fecit cinereque conspergi et crucem sanctam iuxta apponi atque Euangelium Dominicę passionis a Luca descriptum legi. Postremo in manus Domini spiritum suum commendans obiit. Itaque non minus, cum ad Christum proficisceretur, solicita erat quam olim, cum ei ministraret, nisi quod magis gauderet ęternitatis hospitio quam temporalitatis. Marię Aegyptiacę uasta in eremo degenti et ferarum tantum socię, ne

errore tenerentur, qui talia assererent. Resuscitati ergo, coram omnibus, qui ad ecclesiam, ut hoc miraculum uiderent, magno coetu conuenerant, confitebantur et beatorum pręsentem gloriam et damnatorum poenam et eorum, qui minus plene poenitentiam peregissent, purgamentum. Per quę omnia, ut uiuis testari possent, a beato Hieronymo se circumductos et sic ad uitam redire iussos affirmabant. Rursum die uigesimo una cum Eusebio, eius discipulo,

mea cognoscet nimis. Quanto autem quis Deum magis intelligit, tanto magis appetit. Hic uero appetitus ex certitudine quoque spei capit passionis incrementum. Auidius enim bonum illud quisque appetere solet, quod se minus dubitat assecuturum. Ideoque ex dilatione rei magis appetitę magis animo torquetur. Hinc est illud Prophetę: Concupiscit et deficit anima mea in atria Domini.

Sic in Marco legimus. Quod si recte interpretari uoluerimus, dicemus: Ideo Pater scit, quia communicat Filio. Ideo Filius nescit, quia nemini reuelat. Non autem putemus aliquid latere Filium, quod nouit Pater, aut quicquam minus esse in Filio quam in Patre, ne in Arrii uel Eunonii heresim erroremque incidamus, qui Filium Patri negant esse ęqualem. Scit ergo Iudicii et diem et horam ille, qui iudicaturus est, sicut et ille, qui omne iudicium

sunt, quis fando exprimere possit? Quia tamen hoc impensius consyderare plurimum expedit, nos, ut possumus, adhuc indicare pergemus. Verum ita sit, ut non meis uerbis aut humanę sapientię argumentis quicquam affirmem, nequis minus credibilia putet, quę audit, sed diuinarum testimoniis utar Scripturarum eaque duntaxat astruam, quę verissima esse nemo, nisi qui errat, dubitat. In Psalmo dicitur: Nubes et caligo in circuitu eius; iustitia et

construuntur urbes, ut inde annui reditus capiantur cumulenturque diuitię; alii negociantur, alii manibus laborant, alii militant, alii nauigant atque alii aliis artibus indulgent, ut pecuniam acquirant. Vis tu omnibus iis minus fatigari et plus acquirere? Opera exerce pietatis! Modicum est, quo pauper indiget, sed immensum est, quod largienti compensatur. Caput VIII /

infideli deterior. Infidelitatis ergo arguentur episcopi et Ecclesię pręsides, qui magis seipsos quam gregem suum pascunt, et lupum uenientem uidentes, dimissis ouibus, fugiunt. Arguentur principes, qui sibi subiectos minus recte gubernant. Arguentur patres matresque familias et omnes, qui eorum, quibus pręsunt, saluti atque utilitati consulere negligunt. Post hęc idem apostolus aduersus perfidos Iudeos excutiens uestimenta sua dicet:

non reddet ei, qui dicit: Aedificabo mihi domum latam et coenacula spaciosa; qui aperit sibi fenestras et facit laquearia cedrina pingitque synopside. De prępositis autem Ecclesię, qui minus gnauiter suo funguntur officio, dicet: Hęc dicit Dominus, Deus Israhel, ad pastores, qui pascunt populum meum: Vos dispersistis gregem meum, et eiecistis eos, et non uisitastis eos. Ecce ego uisitabo super uos

credat inuitus. Cognoscat, quia uera sunt, quę falsa esse impie dubitauit. Tradatur diabolo et angelis eius, qui non credidit Christo et apostolis eius. Quoniam autem docuimus diuersa esse supplicia, nequis aliqua ut aliis minus dura ita etiam non multum acerba putet ideoque ad euitanda negligentior efficiatur, ostendemus ea quoque, quę illic leuissima sunt, omnibus, quę hic habentur, esse grauiora. Nihil hic quidem tam triste est, tam

ultimum usque inferni fundum, Theodoricum interroget. Quem ideo totum pręcipitium illud emensum credimus, quia nullum crimen grauius est quam ab Ecclesiastica dissentire ueritate et heresum prauitatibus implicari. Quo autem minus dubitemus esse apud inferos tormentorum ignem, huc usque illum nostris oculis uisendum diuina prouidentia iussit promicare. Quod ita esse Eumorphi quoque Romani, Gallę uiduę filii, exemplo probari

referre uolebant, quęsitus est pollinctor, qui illud exenteratum sale condiret, ne in itinere putresceret. Pollinctore tunc non inuento, is, qui mortuus iacebat, die postero exurrexit uiuus. Vixitque postea non param diu, sed minus quam debuit emendate. Adeo quosdam ne uisa quidem horrenda ita terrent, ut corrigant. Igitur narrare solebat tunc se ad inferos deductum uidisse formidabilia illa, quę olim audita non crediderat. Et dum ueluti reus ante

magis excelleret, incertum erat. Ideo nec totus mergi uisus est nec totus emergi. Nos inde discamus non sic incedere, ut labamur, cum tam atra et sęua sit perditionis ęternę uorago cumque tam uirosam exalet mephitim, ut non minus foetore ipso cruciet quam uortigine fremituque ruentium aquarum. Fuit Romę in monasterio beati pontificis Gregorii — ut idem tradit — adolescens quidam secularis cum fratre monacho manens, ita mundanę uanitati

bonisque omnibus pręcellere putanda est. Quid, quod mundus homini simillimus sit, adeo ut a principibus philosophię uiris homo ipse microcosmus nuncupetur? Sed in homine ipso apparet, ut quęque membra infima sunt, ita minus insignia esse minusque habere decoris. Infima sunt pedes, foemora, inguina, uenter; suprema sunt pectus, manus, collum, facies, uertex. Et hę quidem partes nudę sunt, ut quas formę suę minime pudeat; illas uero quasi

Dei essentiam uiderit, sed quod colloquiis eius usus sit simplicibus et apertis, non per somnium neque per ambages uerborum aut res aliud quam ostendunt significantes, ut tanto cęteris prophetis pręlatus uideatur, quanto minus obscura oracula meruerit accipere. Helias curru igneo per turbinem in cęlum raptus uideri potuit beatus, quoniam non est morte solutus, ne sicuti cęteri omnes ante Saluatorem ad

uiderat, statim cognouit, quanto clarior certiorque erit notitia eorum, qui uel modo sarcina carnis deposita ad cęlum euolant uel postea cum eadem carne beatificata illuc ascensuri sunt! Tantę beatitudinis magnitudo non minus in foeminis illis conspici considerarique potest, quę ipsam non solum feliciter, sed etiam manifesto assecutę sunt. Mariam Magdalenam, cum in solitudine uitam ageret, solitarius quidam

30.40  Iniciet nigras cum Libitina manus.
30.41  Fortibus atra uiris non est obnoxia Clotho,
30.42  Nil longinqua dies inuidiaque minus.
30.43  Si quid inexpertum committere, si quid inausum
30.44  Vellet at in nostrum mors uiolenta decus:

42.8  Acrius exustis corripiunt facibus?
42.9  Sic erit asper equus: contunderit ora lupatis,
42.10  Non detrectantem frena minus cruciant.
42.11  Vomeris urget onus tenerorum colla iuuencum
42.12  Durius: haud sentit qui patienter arat.

44.8  Non dignus numeris, Apollo non est.
44.9   Arpinas minus et licet stuporem
44.10  Astanti soleat monere turbae.
44.11  Haec quid sunt? Minima mutantur

46.171  Sustinuere malae spectacula turpia uitae
46.172  Haec etenim meritis praemia digna suis.
46.173  Haud minus hic meruit laudis abolendo malignos
46.174  Impia quam sceleris gens onerando bonos.
46.175  Quid dicam quanti fuit hic solamen

intra muros, nec licet urbe mori.
60.25  Adde quod et natis non ultima cura leuandis
60.26  Est mihi, res tenuis forsan et apta minus,
60.27  Qua numerosa domus possit tractarier et qua
60.28  Omnimoda possit commoditate frui.

63.4   tebais Thebais: aeternum Statius inde uiget.
63.5  Nec minus hac inter Dauidias alma nitebit;
63.6   quod Quod si non primus, Marce, secundus eris.

79.55  Turcarum obscenis nostrates uultibus horrent,
79.56  Horret ut inspectis agna tenella lupis.
79.57  Non minus incursant hostes truculentibus armis,
79.58  Terrificas nobis incutiendo minas,
79.59  Pinifero aduersis Pindo quam flatibus

toti iuncta fuerit illudque constituerit; naturalia nempe munera quum adsunt et habentur oblectant, quum vero absunt maerore afficiunt. Nihil autem parti, praesertim ei quam phisicam appellamus, quam alteram perficere vel ab altera perfici parte antiquius est: expetit forma natura ipsa duce non minus iungi materiei quam materies formae; et si enim illa det (ut aiunt) esse, materia vero suscipiat, non tamen minus expetit forma tribuere quam materia excipere. Quod si quis vir liberalis aut magnificus consideraverit, in se ipso verum esse agnoscet; avide nanque is tribuit cum maestitia

maerore afficiunt. Nihil autem parti, praesertim ei quam phisicam appellamus, quam alteram perficere vel ab altera perfici parte antiquius est: expetit forma natura ipsa duce non minus iungi materiei quam materies formae; et si enim illa det (ut aiunt) esse, materia vero suscipiat, non tamen minus expetit forma tribuere quam materia excipere. Quod si quis vir liberalis aut magnificus consideraverit, in se ipso verum esse agnoscet; avide nanque is tribuit cum maestitia suscipit. Audite mirabilius quemadmodum viro magnifico suavius est dare quam illi cui confert accipere: sic nimirum

mirabilius quemadmodum viro magnifico suavius est dare quam illi cui confert accipere: sic nimirum dulcius est ipsi animo vitam corpori tribuere quam corpori eam recipere. Beatius enim est dare ac excellentius quam excipere: quo autem munera excelentiora fuerint, eo avidius expetuntur; quo ut non minus animus iungi corpori quam corpus animo expetere sit autumandus exactior atque perfectior futurus quum et vitam corporis tribuet et in suo extiterit toto illudque constituerit. Quorsum haec? ut agnoscatis animos nostros non esse his in corporibus veluti nautas in naviculis ut plerique

Francisi Gal. Rha. Pierii Epi. In Iun. Georg.
Altera pars terras Iuni, pars altera caeli
Nobilior summi regna superna tenet.
Plurima patritium decorant quem facta nec urbi
Villa propinqua minus tollit et urbe domus
Cuius in hoc structo natus pietate sacello
Quod superest sacro condidit ossa loco. FINIS.

iuuenum me quoque a philosophandum mira diligentia compelli quodammodo et quasi cogi intueor. Nihil enim post Italię atque meas calamitates mihi muneris relictum uideo quam quod in urbe quietissima uacua mente et Affricano illo ocio, solus et ociosus uiuam. Sed audeo dicere me nunquam minus solum, minusque ociosum uixisse. Neque mihi cure est cetera amississe bona, quom omnibus illis longe incomparabilius sim adeptus bonum. Dedi itaque fratri Antonio Saxolino nostro communi amico et meo peracuto discipulo ad te has nostras uigilias et Epidaurinas lucubrationes: quo tu ipse

laudandi, nos consolandi, posteros erudiendi gratia paucis percenseamus; neque ab re sit externa commoda et corporis dotes quasi pedisequas et asseclas virtutum et quaedam animi mancipia pro tempore internumerare, ut ostendamus non minus fortunam quam sapientiam de illo bene meritam. Et alteram usui, alteram ornamento fuisse non mediocri. Quae duo cum saepius invicem pugnent, in illo quadrasse. Et hanc comitem, ut par est, illam ducem fuisse non solum laude, sed

genus armipotens, sed auorum uiuida uirtus
16  Quis fatale datum signa referre mari.
17  Protinus ergo fauor uenerandaque turba Quiritum
18  Detulit huic Veneti scaeptra superba fori:
19  Nec minus unanimes toto plaudente senatu
20  Hunc dixere patres mox uoluere ducem.
21  Quanta uiri ut uirtus fuerit pietasque fidesque
22  Is fauor unanimis tectis in orbe foret,
23  Laurigeros huic fata

Quod genus armipotens, quod Avarae gentis Amilcar,
16  Scander, ab Histricola milite caesus erat,
17  Qui tibi devinctus numeroso militat aere,
18  Nam meret in castris sumptibus ille tuis.
19  Nec minus interea Mytilenem nuntius affert
20  Milite sub Veneto vix superesse solo,
21  Aequoreumque simul Cacum cognomine Richi
22  Supplicium veteris persolvisse doli.
23  Et ni forte suis ventos furibundus

autem ueniet? Coniicere possumus, decernere non possumus, dicente Domino: Non est uestrum nosse tempora uel momenta, quę Pater posuit in sua potestate. Et alibi: De die illo, inquit, uel hora nemo scit, neque angeli in cęlo, neque Filius, nisi Pater. Non quia Filius quicquam minus sciat Patre, cum Pater et Filius unum sint, sed Pater scit, quia Filio communicat, et Filius nescit, quia nemini reuelat. Signa tamen pręcessura iudicium commemorantur in Euangelio, quę partim euenisse credimus, partim euentura expectamus. Bella sęuiunt, pestilentię

Post Posset ipse huic delevit aliquis non inepte respondere illi qui de sua uirtute ita gloriatus est: Et te orbis terrarum in unam deduxit urnam. Minus quippe se iactaret superbus si uitę finem sibi semper imminere cogitaret. 6. Cf. CIL VI 1*q Ad S. Georgium

Barbaro itaque, non Latino more loqui cogimur solo timore ne publico munere fungentis animum offendamus. Octauius et Tiberius orbis terrę rectores erant, et tam breui titulo se satis insignitos iudicarunt; ex nostris uero hi etiam qui uni tantum uel minus quam uni prouincię pręsunt Correxi ex presunt indignari solent nisi cum omni glorię quę excogitari potest ambitu se referri audierint. Nec pudet eos minus uirium habere et plus ostentationis.

ex nostris uero hi etiam qui uni tantum uel minus quam uni prouincię pręsunt Correxi ex presunt indignari solent nisi cum omni glorię quę excogitari potest ambitu se referri audierint. Nec pudet eos minus uirium habere et plus ostentationis. Quid tamen iuuat tales reprehendere qui quanuis amice monentem odio habent atque contemnunt, et nullis omnino nisi assentatoribus fauere consueuerunt? 8.3. Ad ea igitur quę instituimus iter uertamus.

LITIGAS. 24.1. Lingulacas igitur et garrulas ducere uxores cauete, uiri, huius exemplo, quam ne mors quidem coercere potuit ne litiget, ne saltem mortua mortui mariti ossa inquietet. Et si tibi iam talis contigit, quid ages? Minus loquacem nulla ratione potes efficere: si linguam exemeris, manibus pedibusque loquetur. Vnicum tibi restat remedium: precare Deum ut surdus fias. Nam si etiam quoquam locorum fugeris, insequi te illa non desistet, et quocunque te reuerteris, post te

ANN. Annos. Liberalis maritus benemeritę. 64.2. Sine ulla querela: rara res profecto et omnium laude celebranda, cum uxore XXII uixisse annos et nullam inter se querelę causam habuisse. Felix ille maritus qui uel talem nactus fuerit ut minus domi quam foris litiget, nedum qui nunquam conqueratur. 65. Cf. CIL XI 782* FAVENTIAE

qui cognominatus est Caligula, et hic Tiberio successit in imperium. Ideo dicitur mater Cai Cęsaris Augusti Germanici principis. Cui successit patruus suus, Germanici frater, Claudius Nero, qui Messalinam uxorem ob impudiciciam interimi fecit, sed non minus impudicam superduxit Agrippinam, Germanici fratris et Agrippinę filiam, quę ante Domitii Neronis fuerat uxor et eidem genuerat Neronem, qui a Claudio uictrico in filium adoptatus eidem successit in regno et postquam principatum adeptus est, omnium

ALTITVDINEM HABET AD SVB- IECTVM EXAMVSIM MENSVRA- TVM. X. INTEGRA STADIA ET VN- VM PLETHIO Ipse ex PLETIO correxit MINVS QVADRVPE- DALI. XENOGORAS CELENTI FILIVS MENSVRAM POSVIT. TV VALE APOLLO. ET DA NOBIS BONA. 110.1. Olympus mons in Thessalia, ubi Pellion et Pyerus et Ossa et Pindus et

quum opus probant, rubrica illiniunt. C. Mai. 'Examussim' (Stadium) Stadium octaua pars miliarii est. Vndecim ergo stadia sunt mille trecenti et septuagintaquinque passus. PLETHIO minus quadrupedali : mensurę genus est quattuor pedum. Plethii tamen uocabulum nusquam alibi memini me legere, nisi forte harundinem significet, quam Plinius (liber XVI, caput XXXVII) inter harundinum genera non plethium sed plociam appellatam ait,

parique structurę genere elaboratum. Pręter ista erant et alia tria templa, reliquo ędificio (ut apparet) uetustiora atque ideo magis dirruta. In his tessellarum pictura, qua exornata fuerant, alicubi adhuc uisitur. Extant et chryptoporticus plurimę, ita ut non minus miremur subterranea ędificia quam quę in aperto spectantur. IV.5. Sed ne plura intempestiue replicem, tibi pręsertim, qui cuncta quidem et sępe uidisti, et adhuc inspicere (in tantum te delectat antiquitas) non satiaris, uide tandem quanta

Hic igitur quattuor et uiginti annos natus pro patrię salute fortiter pugnando occubuit dignusque uisus est cui a ciuibus cum lachrimis iusta persoluerentur. Eo ammisso et iam sepulto uxor prę animi tristitia tris tamen dies superuixit, posteris relinquens non minus certum sui erga uirum amoris testimonium quam Getharum foeminę, quę super mortua coniugum corpora interfici simulque sepeliri expetisse feruntur. Cf. Mela 2,19 Potest quidem esse audacior quę se

ISICIAE FIRMINAE CONIVGI FL. FORTVNATVS MARITVS .B. M. P. D. ANN. P. M. XXXV. 118.1. Legendum sic: Isicię Firminę coniugi Flauius Fortunatus maritus benemeritę posuit, defunctę annorum plus minus XXXV. 118.2. Plus minus, id est circiter. Incertum enim erat siue parum plus siue parum minus ętatis haberet quando uita decessit. 119. Cf.

FL. FORTVNATVS MARITVS .B. M. P. D. ANN. P. M. XXXV. 118.1. Legendum sic: Isicię Firminę coniugi Flauius Fortunatus maritus benemeritę posuit, defunctę annorum plus minus XXXV. 118.2. Plus minus, id est circiter. Incertum enim erat siue parum plus siue parum minus ętatis haberet quando uita decessit. 119. Cf. CIL III 2475;

M. XXXV. 118.1. Legendum sic: Isicię Firminę coniugi Flauius Fortunatus maritus benemeritę posuit, defunctę annorum plus minus XXXV. 118.2. Plus minus, id est circiter. Incertum enim erat siue parum plus siue parum minus ętatis haberet quando uita decessit. 119. Cf. CIL III 2475; cf. A 71/1, sine nomine loci

atque defletus et ad rogum usque deductus et decreto senatus uel decurionum sepultura honoratus ex ęrario collata pecunia. 126.3. S. C. Senatus consultum. B. M. P. Benemerito posuit. VIX. ANN. XXIX. PL. M. Vixit annos XXIX plus minus, id est circiter. III Idus et cętera. 127. Cf. CIL III 1933; cf. A 83/1, ubi Salonę.

litterae tuae nobis sunt redditae, 4 accepimus oratorem nostrum episcopum Plocensem istic vita functum 5 et affecti sumus magna molestia, quod hac eius inopina morte complures res et negotia nostra sunt intricata. Quia vero et ipse defunctus et alii istic oratores nostri non minus curare solebant negotia nepotis 6 nostri, regis Hungariae, postulamus a te, ut cum inpraesens istic sit et nos oratorem nostrum non habemus, non desit una cum collega suo 7 apud Sanctissimum Dominum Nostrum 8 rebus et negotiis nostris, agatque apud illius

aut nihil spei apud me sit reliquum. Aiunt, et in hoc se fundant, ecclesiam illam ab initio semper in duobus milibus ducatorum fuisse expeditam, et ita in libro etiam annatarum (quem vocant) contineri: si Alexander papa 2 vel alius pro bina vel trina expeditione propter aliquam causam minus accepit, id annatae priori duorum milium non debere praeiudicare. Ab hac sententia, credo, deduci vix poterunt. Feci ego de hoc et privatim et publice et apud pontificem et apud cardinales omnem diligentiam, haec tamen magis tangunt collegium quam pontificem. Non defuit et dominus

jelentései 1524–1526. Budapest, 2001, XCVIII. afferentur, utinam nullum nisi felicem ac faustum ex his regnis nostris nuntium deinceps Sua Sanctitas accipiat. Nos tamen rerum nostrarum conscii vehementer timemus, ne tristiorem et minus iucundum in dies sit acceptura, nisi re ipsa, et non verborum tantum liberalitate, cum eius Sanctitas, tum principes Christiani opem nobis ferre maturaverint. [5.] Reverendissimum dominum cardinalem Campegium 6 in Germania legatum tanta virtute atque auctoritate praeditum

[2.] Reverendissimum etiam dominum cancellarium 4 Hungariae (sine omni assentatione loquor) habet Vestra Sanctitas, ultra quam dici ac credi potest, in his rebus sedulum ac diligentem. Me minimum Vestrae Sanctitatis servulum tanto habet Vestra Sanctitas minus utilem, minorisque momenti, quanto me minorem istic mea Romana absentia esse voluit. Sum tamen is, qui cum vidua illa et ipse in gazophylacium minuta quanquam aera proicio, 5 et cum omni mentis sinceritate Vestrae Sanctitati ac Sanctae Sedi Apostolicae pro mea exilitate servio.

1877, 85.) 5  This may refer to Brodarics’ long-time protégé Archdean of Gyulafehérvár Imre Kálnai. tumque esse perpetuis vinculis in perpetuam Sanctitatis Vestrae et inclytae eius domus servitutem. 6 Non minus certe, quam si omnia amplissima eius intercessione fuissem consecutus. Cetera, ut praemisi, dicet Vestrae Sanctitati dominus archidiaconus. Quem supplex oro dignetur benigne audire. Me ac meam perpetuam servitutem in gratiam Vestrae Sanctitatis rursus supplex commendo. Quam

si, inquam, confici posset, essemus securi de salute Christianae Reipublicae, praesertim ob eum animum, quem certe magnum et excellentem in rege Christianissimo esse animadverti superioribus diebus, dum apud eum essem, 8 de quo ad Vestram Maiestatem proxime scripsi. 9 Sin minus, ego, quantumcunque cogitem, Sapientissime Rex, non video ullam aliam salutis nostrae rationem, 10 quam illam, de qua scio me aliquando ad Vestram Maiestatem scripsisse, et quam utinam ante perditum Belgradum ac dirutum Severinum 11 secuti fuissemus. Sed vetera sero

seeing the failure in Christian cooperation, signed peace with the Turks on 15 November 1525. Brodarics, in his first letter addressed to Piotr Tomicki and Andrzej Krzycki (6 September 1526), still expresses regret over the fact that Hungarians did not follow the Polish example (“O nos nunquam minus prudentes, quam tunc, cum consilia pacis cum Turco Vestris Dominationibus non suadentibus solum, sed hortantibus ac rogantibus etiam, non suscepimus.” See the letter by Brodarics on 6 September 1526.) 11  Nándorfehérvár (today: Beograd, Serbia) was occupied by the Turks on 29 August

Quod non solum Graecos, sed etiam Romanos auctores in suis theatris factitasse memoriae proditum est, hoc ego non sum reueritus facere, presertim hoc tempore nouum Poema recitaturus de maioribus uestris, hoc est Epidauro Romana Colonia, in quo sane sin minus ingenio saltem amore atque beniuolentia erga patriam laudabimur; alioquin proderit me hoc uobis emendandi operis gratia priusquam publicetur recitasse. Nam ut stilus et usus magister est, sic etiam auditorum consessus, hominum concursus et expectatio, recitantis pallor et iudicii metus,

quam dicentis uerba laudari. In illis enim mera lucubratio et ingenii uis, in his uero et extrorsum quamplurima commendantur lenocinia; nanque uiuida uox, gestus animi motibus pares, corporisque uigor et manus et oculi non minus quam oratio plaerunque auditorum aures eblandiuntur. Sedentis uero refrigerata lectio et quasi mortua, quo minus incendit, minus audientium iudicia praeuertit. Iuuabit igitur me non solum recitando sed etiam culpando proficere neque meam editionem temere et inconsulte

lenocinia; nanque uiuida uox, gestus animi motibus pares, corporisque uigor et manus et oculi non minus quam oratio plaerunque auditorum aures eblandiuntur. Sedentis uero refrigerata lectio et quasi mortua, quo minus incendit, minus audientium iudicia praeuertit. Iuuabit igitur me non solum recitando sed etiam culpando proficere neque meam editionem temere et inconsulte precipitasse; sciens enim non fallor: quicquid uobis est dedicandum diu multumque a pluribus

nanque uiuida uox, gestus animi motibus pares, corporisque uigor et manus et oculi non minus quam oratio plaerunque auditorum aures eblandiuntur. Sedentis uero refrigerata lectio et quasi mortua, quo minus incendit, minus audientium iudicia praeuertit. Iuuabit igitur me non solum recitando sed etiam culpando proficere neque meam editionem temere et inconsulte precipitasse; sciens enim non fallor: quicquid uobis est dedicandum diu multumque a pluribus examinari oportere

saepe uidemus
7.3.122  Non uulgus, uerum proceres peccare bonosque
7.3.123  Scriptores falli: non omnibus omnia constant,
7.3.124  Multaque scire licet, non cuncta; erroribus omnes
7.3.125  Vrgemur nostrumque minus procliue doceri
7.3.126  Quam falli ingenium, diuersaque multa tenentur,
7.3.127  Et fugiunt alios alia. Hinc damnabile quicquid
7.3.128  Nescitur, minus est, alienis nostra uicissim
7.3.129  Aeque

non cuncta; erroribus omnes
7.3.125  Vrgemur nostrumque minus procliue doceri
7.3.126  Quam falli ingenium, diuersaque multa tenentur,
7.3.127  Et fugiunt alios alia. Hinc damnabile quicquid
7.3.128  Nescitur, minus est, alienis nostra uicissim
7.3.129  Aeque absoluuntur delicta, reciproca nobis
7.3.130  Nos inter uenia est: scabimus per mutua semper.
7.3.131  Quo mage scriptores aequum est sibi parcere iustos,

fides nostro, constantia pectore magna est. Desero nec subito, nec temere incipio; te quoque mutari nequaquam posse putamus, quilibet adfectus mutuus esse solet. Si tamen in scribendis epistolis ut negligentiorem accusas, eo minus condemnari debeo, quod eiusdem criminis reus teneris. Sed quia res est inter amicos, facilior est venia quam culpa, praesertim quod ego te et tu me ita perhumane habuimus, ut alter in altero magis quam in se et accusari et condemnari posset. Sed quia veniae facilitas in hac re vix amicorum

redimi silentium. Quare ego incensus sum totis viribus operam dare quo litteris quas nunc multum desideras explearis. Interim de meis rebus paucis accipe: quod illud praediolum insulare ultra mille aureos vendiderim et hoc sorti meae accessit, immo tuae, nam mea tua sunt atque ideo tibi illa minus offero: quis enim tibi tua offerat? Quod si me iocari putas, periculum fac, videbis me totum et res meas in tuo censu esse. De publicis rebus habe: duas crinitas quas quidem cometas vocant sub septentrione moveri ex illo genere quas breviores et in mucrones fastigiatas xiphias appellant. Quid

negare potest luna existente veloci cursu crisim septimam ad sextam non pervenire et eadem tarda, septimam ad octavam? Quia variatis causis et effectus variabuntur. Quis etiam sano existente homine eadem hora letali morbo infici? Sicut et aura lenis et placida, quam tempestuosae procellae minus momento violant atque corrumpunt. Nec sane est recurrendum ad proprietates occultas medicorum, quia sunt manifestae ex stellis: teste Averroe, acerrimo medicorum stimulo, in fine sexti Colliget , qui insecutus

in librum Elementorum Euclidis In primis Deo trino optimo maximoque gratias agamus, sicut suae gloriae celsitudo expostulat. Qui talem mihi gratiam concessit, ut amicis ex vobis, doctores celeberrimi et scholares non minus studiosissimi quam acutissimi, pro parte satisfacere valeam, qui me rogastis, ut nostrarum speculationum in mathematicis vos participes esse velim. Cum omne bonum inquantum bonum sit communicabile, quamvis animo proposueram soli incumbere speculationi mihique uni satisfacere, tamen

ut xl et caetera. Vel aliter: sint plures potentiae visivae eiusdem perfectionis, si tamen una plus distaret alia et tertia plus quam quarta et caetera. Dico, quod imperfectiori modo videt illa potentia visiva, quae est minoris virtutis vel illa, quae magis distat, quam illa, quae minus posita paritate in potentiis. Sic est in illis intelligentiis secundum Philosophum. Nec mirum tantam diversitatem esse in mensuris. Hoc enim naturale est. Philosophus enim x. Metaphysicae dicit, quod in omni praedicamento est reperire metrum et mensuram, ad

illas, quam et suas partes. Via doctrinae est, quod semper in ea procedimus a causis magis notis nobis et naturae, opposito modo, quam fit in naturalibus, in quibus innata est via nobis, ut ex notioribus nobis, incertioribus vero naturae, procedimus ad ea, quae sunt magis nota naturae et minus nobis. Quia ab effectu supra causam, praeterquam in paucis, quia in duobus vel ad plus in tribus in tota philosophia naturali et divina primo processu demonstramus, ut in textu commenti xxiiii. secundi De anima, et in De memoria et reminiscentia.

ut duo ad tria, constituta ex tribus tonis et uno semitonio, ex numero vero 2304 et 3456. Quinta et ultima est diatessaron , vel sesquitertia, ut 3 ad 4, continens duos tonos et unum semitonium. Tonus vero et semitonium maius et minus. Diesis, apotomes, coma et huiuscemodi sunt voces componentes et commensurantes istas proportiones maiores et harmonicas proportiones. De reliquis vero proportionibus numerorum musicus, inquantum talis, non se intromittit. Quorum sunt quinque genera, ut in primo Arithmeticae

fantasmate existente in cogitativa; et causat sibi lineam sine latitudine, cui bene correspondet aliquid ex parte rei, quia linea materialis, et punctum ipsam terminans. Divisibile tamen utrumque, quia materia coniuncta ipsi formae est causa divisibilitatis, in genere tamen causae materialis, minus tamen principaliter, dicat divus Thomas, quicquid sibi velit. Unde intellectui non repugnat, imo est eius operatio ista, scilicet res materiales transferre de ordine in ordinem et facere eas potentia intelligibiles, actu intellectas. Et hoc erit, quando ipsas a materia depurat 3. De

angulorum et omnes ipsorum species) sic potest diffiniri. Planus angulus est duarum linearum in plano alterna conclusio, non indirectum, sed magnitudinem continens. Notandum primo, quod in his angulis est analogia physica et non univocatio logica. Quia attenditur in illis magis perfectum et minus perfectum. Quia per prius dicitur de recto, tamquam de perfectissimo, quia est mensura ad omnes alios, ut supra probatum est. Angulus est illa superficies intrinseca immediate contenta a contactu duarum linearum. Quae si fuerint perpendiculares adinvicem, erit angulus rectus, qui non

genus subalternum, species et individuum. Superficies sic diffinitur: superficies plana est extensio plana linea vel lineis terminata. Dicitur plana ad differentiam superficiei sphaericae. Ex qua diffinitione colligitur, quod duae lineae rectae non claudunt superficiem, sed ad minus tres vel una circularis. Est etiam notandum, quod triangulus vel circulus non sunt illae tres lineae, neque linea circularis est circulus. Sed triangulus et circulus est illa superficies contenta et

quae apud vulgares dicitur algebra . In quarta et ultima principaliter agitur de corporibus, quamvis intersectae sint quaedam speculationes figurarum: quia de longitudine, latitudine et capacitate ad prospectivam reducendo. Quae quidem non minus delectabilis est, quam utilis, quoniam bene theoricas vel ipsam artem speculativam ad praxim reducimus per doctrinam ipsius Geber. Per hanc enim solam rationem omnium visibilium quilibet reddere potest: sive ab arte, sive a natura sint, bene maleve operata sunt, quia naturam sicut et

in natura, in mathematicis parum scivisse, imo in ista doctrina graviter errasse. Quia in capitulo xix. primi Priorum analyticorum non imitatus naturam neque istam artem latentem, artificiosam tamen: de aequicruri probavit magis nota per minus nota, quia per propositiones posteriores ipsius Euclidis et etiam posteriores ipsa natura. Ex quo inferebat Simplicius Aristotelem multo inferiorem mathematicum quam naturalem philosophum extitisse. De quo etiam inferri possum eundem in cognitione astronomica multo inferiorem extitisse.

uel territi uel decępti subuerterentur. Et quoniam persecutionis procella iam ecclesię turbauerat bona, a Paula uidua Romana, quę et genere et sanctitate nobilis erat, uitę sustentamenta accepit, eamque non minus caste quam familiariter coluit. Multa extant quę illi et Eustochio eius filię pręcipienda conscripsit. Eandem postea de Blesillę et Paulinę filiarum obitu consolatus est. Hinc sane captata occasione

premunt? Quamdiu fumosarum urbium carcer includit? Crede mihi, nescio quid plus lucis aspicio. Libet sarcina corporis abiecta ad purum ętheris uolare fulgorem, et reliqua quę ibi ille non minus eleganter prosequitur quam uere, nihil omittens quod ad persuadendum possit desyderari. Hinc etiam discimus quantopere illum solitudo delectarit, cum tam ardenter alios ad ipsam post se incolendam hortatus

erroremque suum agnoscentes catholicę ueritati adhęsere et ille, quos uiuus impugnauerat, mortuus saluauit. Vixit, si Eusebio credimus, annos XCVI; si Prospero in suo Chronicon libro quinque minus; si illi, qui uitam eius conscripsit, adhuc nouem demere necesse erit. Sunt qui ad superiorem numerum tres addant: tam uarie scriptum comperio. In hoc tamen omnes conuenere, anno Honorij Imperatoris XII.

Mirantibus cunctis et re sicuti contigerat comperta, post Deum beato Hieronymo gratię actę, qui se inuocantibus tam efficaciter adesse soleret. Quędam monialis iuuencula et forma pręstans uirgo, sed non minus uitę sanctitate insignis, atque secundum Deum Deique Genitricem beato Hieronymo imprimis deuota, cum a iuuene quodam uisa adamaretur, magi incantationibus misso demone frustra tentatur: Demon quippe uiso ibi

re sic pręstaret, fuisse neminem. Sanctitatis uero uel meritorum comparationem facere non nostri iudicij est sed diuini. Nouit ille, qui solus omnium sanctorum certissima beatitudo est, quem magis et quem minus sui faciat participem. Ipsi laus et gloria in sempiternum. Amen. Summa: libri, tractatus, homilię, sermones, epistolę plus minus CCCCXL.

qui solus omnium sanctorum certissima beatitudo est, quem magis et quem minus sui faciat participem. Ipsi laus et gloria in sempiternum. Amen. Summa: libri, tractatus, homilię, sermones, epistolę plus minus CCCCXL. In eos qui beatum Hieronymum Italum fuisse contendunt Quum hęc scriberem, attulit mihi quidam librum nuper ęditum, Supplementum Chronicarum appellant. In eo

omnes,
Iudice me, magno nec Cicerone minor.
Cecropia doctus lingua, doctusque Latina, (5)
Hebraicos didicit, Chaldaicosque sonos.
Felix tam uarię donis donate loquellę!
Ingenio multum, nec minus arte ualens.
Te Scripturarum castigatore, recessit
omnis ab utroque menda fugata libro. (10)
Te monstrante patent sensus et enygmata uatum,
Iam licet obscuris nil titubare locis:
Sic Sole infuso

habere potero. Plus aliquid in ea inuenies quam in istis, quę cum ipsius operibus impręssę sunt. Ac ne nostra commendare uidear, non de dicendi uenustate loquor (nam et ipse rusticanus sum), sed de historia. Quę si Tibi placuerit, ut imprimatur, operam dabis. Sin minus, parcas impensę; fortasse aliquis, cui dedit ore rotundo Musa loqui (ut Oratius inquit), nostro exemplo prouocatus, idem et exquisitiore stilo et sententiis grauioribus efficiet. Tunc ego ista nostratia libenter aboleri patiar. Nihil enim in uita tam cupide

fulvo
Auro continuo frequens labore.
Nulli tu regioni opum secunda es
Maiestate dei favore summi
15 Ob magnae merita atque cultum honorum
Virtutis decorata sic perenne,
Qua semper radias superba dote.
Nec donis Cerealibus cares vel
Solerti minus es potens colono,
20 Cum tu Sardiniae ferocis agros
Et pingues segetum vales acervos
Gargani superare nunc remoti
Campanique soli uberes agellos.
An tu pampineo liquore cuiquam
25 Cedes? aut Latiis nequis Falernis
Concertare animosiore

et delectatione dicentis ornatu nitentia quam contemptu et fastidio quae negligentius obolescunt suscipi solere: magisque subsanari quam laudari digna, utcumque erit juvabit me interim haec Avunculo meo justa persolvisse, deque posteris illius saltem amore atque benivolentia sin minus ingenio bene Hogy mily hibas liasznahita fordul ele az irasjeleknek a Cerui- nus iratait tartalniazo keziratok masolasaban, el lehet kepzelni, midon e szo utan pontosvesszo all, holott a kovetkezo szoval szoros kap- csolatban all. Eii az irasjeleket hallgatolagosan

admiratus constantiam sospes igitur salvis etiam tot pecuniis, sed magis integra fide ad suum principem reversus tanta gratulatione susceptus est, ut illi venienti ter assurrexerit, ter publice gratias egerit Despotus. Secunda legatio illius ut minus laboriosa, sed magis honorifica. Nam Vladislaus Rex posthumus, Despoto gratificaturus; cum cuperet amicos illius Equites facere, hunc imprimis in gratiam Despoti torquibus aureis donavit; quem honorem nunquam Domi obtentare voluit; ^ A keziratban

U. o. crudelissi(morum\ * U. 0. aegerit. « U. 0. Despothus. magis animi conscientia, quam pompae splendore aut Equestri dignitate contentus; quo pudore claro, atque honesto non minus auctoritatis, at minus invidiae suos inter Cives comparavit. Quam vero illius justa splendida magnifica ampla fuerit militia: quantum laboris periculi molestiae sumptus pro recipiendo Despoti Regno, quod hostes occupaverant, susceperit, ut nihil arduarum et difficilium rerum stabili

* U. 0. aegerit. « U. 0. Despothus. magis animi conscientia, quam pompae splendore aut Equestri dignitate contentus; quo pudore claro, atque honesto non minus auctoritatis, at minus invidiae suos inter Cives comparavit. Quam vero illius justa splendida magnifica ampla fuerit militia: quantum laboris periculi molestiae sumptus pro recipiendo Despoti Regno, quod hostes occupaverant, susceperit, ut nihil arduarum et difficilium rerum stabili et perpetua fide pro

= tollhiba. ^ Ez igen erdekes új szo a magyarorszagi latinsag szokincseben. extrema valitudine, qua tandem ingravescente decessit, singula vitae commissa quae in toto vitae curriculo perpetravit optimo Sacerdoti confessus non minus lachrymis quam Sacerdotis expiatione penitus abolevit: et sic omni sordium aspergine detrusus puris sensibus ac sine ulla labe sanctissimum panem accepit immo Christum immo potius ab illius immensa magnitudine receptus est; in illo et per illum per omnia saecula sine fine

b6.4  Ast impressori singula menda dabis. Ad lectorem. Caroli Lucii Paganucensis Policarpi discipuli Carmen.
b7.1  Non minus hec etas Policarpi dogmate digna est
b7.2  Laudibus eximiis quam fuit Isocratis
b7.3  Suscipe quare opus hoc praeclarum candide lector
b7.4  Vt noscas felix dogmata sancta dei.

excutiam libros, quod sane non faciam sine magno labore, ut caput trunco operi reddatur. Alioquin tamen facilius fortasse: ut solet fieri, vel non quaesitus inter legendum libros reperietur. Te rogo pro mutuo amore Herodotum ad me mittas: sic malo enim illum nunc legere quam meridiari. Neque vero minus est futurus apud me tuus, ut reliqua omnis mea bibliotheca. Reliqua tibi non offero: quis enim tibi tua offerat? Vale. Et me tuis contubernalibus commenda.

quod nostram religionem sapiat, quod Christum sonet, quod odorem illum, quo animę fideles reficiuntur, fragret. Ad hęc non me fugiebat eam esse litteratorum naturam, ut quanuis ipsi in omni liberali doctrina politissimi excultissimique sint, minus etiam eruditorum opuscula interdum non inuiti legant. Nos itaque non ista mittimus, ut doctiorem instruamus, ne prouerbio locus detur: Sus Mineruam, sed ut doctissimum honore, quo possumus, prosequamur. Abundabat et Dauid noster, quum iam regnum

letho
Te dabit et nostro mittere ad Tartara telo.'
Arma uiri euasi, quoniam mandata peregi.
Sed falli te forte putas? Animi tibi pandam
Intima sensa mei, seu parcis uera fatenti
2.505   Seu minus ignoscis. Non tam terrore minarum
Quam pietate meum studui saluare maritum.
Si non das ueniam, genitoris malo perire,
Dum pia sim, manibus quam coniux impia dici,
Perdiderim quod fraude uirum nil tale

mentes.
At Saul, ut reditum per tempora tarda suorum
Per longasque moras duci conspexit, eisdem
Supplementa recens delecto milite misit,
Dum dubitat primos ad talia facta patranda
3.40   Vel minus audaces uel iam minus esse fideles.
Sed tamen hos etiam uatum pręsentia mouit
Conspectusque pii Samuelis et ora uirorum
Plurima cantantum supero pręconia regi.
Ergo ipsi pariter cantus dulcedine

At Saul, ut reditum per tempora tarda suorum
Per longasque moras duci conspexit, eisdem
Supplementa recens delecto milite misit,
Dum dubitat primos ad talia facta patranda
3.40   Vel minus audaces uel iam minus esse fideles.
Sed tamen hos etiam uatum pręsentia mouit
Conspectusque pii Samuelis et ora uirorum
Plurima cantantum supero pręconia regi.
Ergo ipsi pariter cantus dulcedine capti
3.45  

Et Saul ignarus facti tenebrosa relinquens
Antra suos adiit coeptamque per ardua tendit
4.230   Ire uiam furiis ardens stimulatus et ira
In Dauida ducem nec adhuc infensus in illum
Infestusque minus. Post regem Dauid et ipse
Cum sociis latebras exit properanter opacas
Et cito pręrupti superat latera ardua montis,
4.235   Vnde inimica queat sublimior ipse tueri
Agmina et irati regis lenire ferocem

Robora militię, quo munere uestra rependit
Obsequia ingratus Nabal, iam cernitis omnes.
Ecce preces nostras despexit et ore procaci
Vos uestrumque ducem carpsit temerarius ille
4.370   Haud minus audenter quam si uilissima cuncti
Mancipia essemus seu quicquam uilius illis:
Non noti uirtute uiri, non hoste timendi
Iam toties uicto. Qui simus, nouerit ille
Per sceleris poenas. Nostro delebere,

Vt nihil his desit. Quisquis nunc inuidet, illum
Esse tibi infestum iam tandem, credo, pudebit
Incipietque tibi mutata mente fauere,
Quum per cunctorum te ferri uiderit ora,
4.460   Non pietate minus quam forti pectore clarum."
Protinus ira furens blanda lenita loquella
In Dauide fuit. Verborum sensibus ille
Ornatuque simul captus formęque decore
Placatur. Precibus uenia est concessa petentis

Syderea cęlum diuini prospera nutus
Signa dedit, facto quum Dauid fine quieuit.
Inde subit mentem formę decor Abigailis
Submissusque animus prudensque loquentia linguę
5.75   Nec facunda minus, quanta curaque fideque
Quęsierit ueniam, sed et impetrarit iniquo
Et uenia indigno post impia facta marito.
Ergo suis illam thalamis admittere secum
Decernens quosdam genialia iura petitum

Suspicio est igitur, ne, dum miscebimus arma
Atque tuum contra connixi stabimus hostem,
Iste suis, o rex, te primum sauciet armis
Atque hinc nostra sequens discindat uulnere terga.
6.35   Quicquid erit, notum minus ecce pauescimus hostem nota
Quam fidei socium suspectę. Fictus amicus
Tunc magis offendit, quum multum profore nobis
Speratur uirtusque patet male cauta periclo.

Tu spondes ultro promissaque pandere uerbis
Ipse mihi dignare tuis. Quis munera tanta
8.355   Ęstimet aut possit dignas tibi reddere grates?
Humanas meritis superat tua gratia uires:
Quicquid agam, minus est illo, quod debeo. Tu nos
Ante omnes populos, ante omnes ponere gentes,
O rex omnipotens, uoluisti. Dicimur inde
8.360   Plebs populusque tuus. Tua quondam dextera fortis
Oppressit Pharaona ferum. Dum perdere

Sed fallente magis: non ut de morte parentis
9.70   Solentur moestum, sed spectent, curia rerum
Ipsius quid agat, quid tractet, denique regni
Quis status externi, quę uis, inferre parantes
Arma minus ualidis, sibi quenque subdere semper
Imbellem cupidi, nec amicis parcere sueti.
9.75   Ergo noui regis mens talibus effera dictis
Ius uiolat commune hominum. Legatio tuta
Hostibus in mediis quum sit, comprendere

sacrarum.
Mensa reposta fuit uinique cibique paratu
9.260   Luxuriosa nimis multisque sedentibus uni
Iesseides cratere mero propinat Vrię.
Inter coenandum repetitis potibus ille,
Quanuis mente minus constaret, iussus abire
Decedente die, tamen intra regia mansit
9.265   Limina. Mancipiis nam mixtus claustra petiuit
Inferiora domus cęllisque quieuit in imis.
Nec prius inde pedem somno uinoque sepultus

Mortuus ad uitam poterit? Quum certa uoluntas
Ęterni pateat regis, contendere contra
Nonne animi furor est uanęque insania mentis?
Ergo tibi grates, summi moderator Olympi,
Semper agam semperque mali minus esse fatebor,
9.420   Quod patior, quam quod mea iam delicta merentur
Et plus esse boni, quod te donante recępi,
Quam mea quo uirtus potuisset digna uideri."
Hac igitur ratione suum lenire dolorem

quod teste dedisti,
Iuratus serua. Similem confingere casum
Sors miseranda tui me compulit Absalonis."
Dauid foemineę tunc mentis acumine captus Comparatio
Non minus obstupuit quam uates ille Balamus,
10.280   Israhelitanę uetitus maledicere plebi, Balam diuinus
Quando asinam, qua uectus erat, proferre loquellas
Audiit humanas, mutata uoce rudentum,

Ioabus
Atque solo fixis genibus persoluere grates
Solicitus fatur: "Multum tibi debeo, Dauid,
Rex uirtute potens, clarus pietate fideque,
10.315   Quod me militię primo dignaris honore,
Nec minus in reduci tibi debeo, maxime, nato,
Absalone tuo. Voti nunc compos in illo
Quod permittis agam." Surgens penetrauit ad oras
Gessuras alacer, regis dein tecta petiuit
10.320   Tholomai et charum secum Absalona

Accepit Dauid, uafrum nimis Achitophelem
In castris residere feri ducis Absalonis
Sublatisque alte palmis orauit et inquit:
10.515   "Da, quęso, fatuam mentem, deus, Achitopheli
Consiliumque minus prudens!" Hinc montis ab ipso Chusus
Culmine conspexit Chusum, sibi sępe probatum
In dubiis uirtute, fide, moderamine rebus.
Hunc igitur iussit simulata mente redire

Te quibus offendit, doluit reus et sibi supplex
Ignosci petiit, nunquam non compos abiuit
Ipse sui uoti. Spes me quoque talis adegit
12.25   Sub tua iura meam penitus committere uitam,
Non minus esse ratus crimen diffidere de te
Tam miti domino, quam uerbo lędere regem
Tam magnum indigno." Sic fatus lenia regis
Sperabat responsa dari, dum lęta uideret Abisas

12.255  Concidere armatas acies. Crudele profecto
Inuentum dignumque suus quo concidat autor,
Vt quondam cecidisse ferum Salmonea dicunt,
Dum cęli tonitrus demens imitatur et ignem
Ętherium. Minus ille nocens, magis iste cruentus,
12.260  Inuento similis, meruit sic plectier ergo,
Vt seu maiorem seu poenam ferret eandem.
Sed dum non segni studio laceratur Abella,
Principibus matrona uiris

Quod tam pręstantes in aperta pericula passus
Ire uiros fuerim. 'Nunquid potabimus' inquam
'Sanguineum laticem, uitę discrimine partum?
13.120   Abstinui potu delataque pocula libo
Cęlicolum regi. Coepit minus esse molesta
Ipsa sitis, gaudente animo uirtute uirorum,
Quorum nulla quidem reticebunt sęcula laudem.
Pręterea reliqui fortes certamine belli
13.125   Cantandi occurrunt, tribus his sed laude minores:

13.170   Naraisque, ducem gestans post arma Ioabum,
Hiras et Gareb, terrę Chiatritidis ambo,
Ętheusque meis lachrymis deflendus Vrias."
Talia commemorans clarorum gesta uirorum
Clarorumque minus rex Dauid nomina tantum Fortes in fide
13.175   Enumerans, signat Christi uexilla sequentum
Esse duas acies. Primi mage fortibus armis
Pugnantes superant uafri Cacodemonis artes

Diuerso fulgore nitent, sic pręmia iustos
Non ęquata manent, quoniam maiora merentur
13.205   Quos mage commendat uitę superata cupido
Mollius utendę. Tamen est et turba beatum Minus perfecti
Et felix uulgus, quorum quia gesta tacentur
Non ideo exclusos cęlesti credimus aula,
Sed legis plene seruatę dona mereri,
13.210   Coniugii dum iura colunt foedusque pudici,

Iudę.
Beniamina cohors turbę subducitur isti
Gensque Leuitarum sacris arisque dicata.
Pertransisse quidem numerum tunc fertur eorum
13.275   Improba pertesus Dauidis iussa Ioabus
Et posuisse minus quam quod numeratio plena
Sufficeret plenusque daret tunc calculus illi.
Nomina quum legeret reuolutis scripta libellis
Tam grandis numeri, sensit se mente proterua
13.280   Iussisse hoc Dauid. Delicti conscius

Vrgentes tua terga suis patiere sarissis
Mensibus ipse tribus, seu morbus pestifer isti
13.295   Incumbet regno et ternis mors sęua diebus
Sanguineo cędet mortalia membra flagello.
Ellige quod mauis uel quod minus esse uidetur
Acre malum, summi sic stat sententia regis.
Ellige, ne differ, qui me tibi misit, ut illi
13.300   Iam responsa feram." Demisso flebilis ore Dauid
Dauid

suo et propriis exutos sensibus artus
Traiiciunt illo, liquidis et odoribus unctos
14.395  Depositosque nouo tandem texere sepulchro. Regnauit annos XL
Lustra decem lustris regnans minus ille duobus,
Hebronę septem sceptrum gestauerat annos,
Tres et triginta sanctam translatus in urbem,
Vrbem pręcipuę longinqua per oppida famę,
14.400  Sed mage Dauidis celebratam nomine regis.

probatissimoque et ecclesiastica archipresbyteratus dignitate prędito, parabolę nostrę placuerint, satis me ab omni aliorum iniuria tutum putabo. Cum ergo rudi plebeculę, id est mei similibus, in his loquar, Tua mihi autoritate opus est, ut ab illis, quibus scriptę sunt, minus grauate suscipiantur. Quanti enim non solum Tui sed etiam exteri te faciant, dicerem, nisi uererer, nequis me existimet hoc, quod a Te impliciter postulo, callide eblandiri uelle. Quamobrem rogo, ad proferendam de nostra

et Deus in eo. DE DILIGENDIS INIMICIS Parabola VII Mirum in modum quidam rosarum odore delectabatur. Cunque illas non satis caute iniectis rosario digitis carperet, earum aculeis manum cruentauit. Neque tamen iccirco minus auide naribus applicatas odorabat. Id cernens alius: Miror te, inquit, rosas diligere, quae te tam foede laeserunt. Ad quem ille: Si ob hoc ipsas relecissem, respondit, nunquid ista suaueolentiae iocunditate perfrui possem? Has itaque aequo animo feram, a quibus

perfectioris pedem posuisti, uide, ne referas, sed audacter ingredere! Nemo Deo seruiuit, et deceptus est, nemo mundo, et non conquestus est. DE ILLO QVI DE MONASTERIO REDIT AD SECVLVM Parabola XIII Quidam in plebe minus quam satis diues peregre proficiscens longinquae regionis regem adiit. Inter aulicos receptus cum bene laudabiliterque suo fungeretur officio, breui charissimus regi eiusque beneficiis omnium opulentissimus euasit. Caeterum ad illa, quae reliquerat, mentem reflectere et

felicioris fortunae oblitus concupiscere eoque redire uelle, ubi natum et educatum se recordabatur, coepit. Cunque indies cresceret sibi ad suos reuertendi cupiditas, domum tandem repetiit et pristinae uitae statu diu usus, cum postremo uidisset inter municipes suos multo sibi minus et rei et honoris esse, quam apud regem fuerat, grauiter ingemiscens dementiae seipsum incusabat, quod magnam fecisset iacturam, tum haec, quibus olim assuetus fuerat, concupiscendo, tum illa, quae nuper sibi parauerat, dimittendo. Haec est eorum parabola, qui seculum

obtulit in sacrificio cum uirtutibus libertatem, quam qui solas donauit uirtutes? Esto uterque seruet ea, quae religionis sunt, alter tamen ita se subiecit atque ligauit, ut nunquam sibi fas sit ab obedientiae, castitatis, paupertatis uoto resilire, alter uero, quanuis Deo non minus obsequens sit, nondum tamen pro Dei amore aliorum etiam imperio se subdidit. Sed in eo adhuc manet, ut, quanuis castitatem seruet, non tamen ita, ne connubio illam, si uelit, mutare sibi liceat. Quanuis etiam pauper uiuat, non tamen ea lege, ne unquam in uita diues esse

Aethneis ignibus proximare est. Tunc si licentior intercesserit familiaritas, libidinis incendiis conflagrabit sanctioris propositi pudor, et turpi seruire incipient luxuriae, qui ante seruierant Christo. Qui uero a mulierum consuetudine, quantum potest, procul se fecerit et non minus eis quam Siculis illis ardoribus accedere ueritus fuerit, semper cauens periculum, quod multos perdidit, hic demum animi corporisque integritatem, quam Deo uouit, laetus offeret et angelorum consortium merebitur in caelo, qui angelorum uitam uixit in terris.

domus quoque flammis repente crescentibus correpta conflagraret. Quo incendio ipse etiam circumdatus nec effugere ualens periit. Talis est omnis auarus, qui cumulandarum opum nulla congestione satiatus, quantum potest, aceruo addere non cessat. Caeterum, dum foenore, rapinis fraudibusque minus abstinet (caeca enim auaritia est, in omnia illicita impetu ruit) poenam, quae talibus debetur, elabi nullo modo potest. Et cuncta, quae congregauerat, relinquere et gehennae incendia nudus subire compellitur. Talis quippe erat ille, de quo in Euangelio dictum

reperit et mirabundus ac stupens: Ecce mihi, inquit, castigata ouis asellum, quem comederat, uiuum euomuit. O ridiculum et plus quam rusticanae fatuitatis hominem! Quis unquam audiuit iumentum aliquod ouino ore uel uoratum uel editum? Caeterum hec parabola eo spectat, ut credamus non minus desipere eos, qui dubiis in rebus certam proferunt sententiam, cum Dominus clamet et dicat: Nolite iudicare, et non iudicabimini. Nolite condemnare, et non condemnabimini. In quo enim iudicio iudicaueritis, iudicabimini; et in qua mensura mensi fueritis, remetietur

alter moderate admodum exercebatur. Ille ergo festinus, cum multum una alteraque die operis confecisset, lapsus demum resedit factusque est remissior, et laborem pertesus telam, cui texendae tanto studio incubuerat, imperfectam dimissit. Hic autem, qui in eiusmodi negocio minus strenuus uidebatur, quia tamen coepto operi manum nunquam subtraxerat, eo peracto boni prudentisque textoris laudem reportauit. Haec parabola admonet saepe contingere, ut religiosae uitae propositum mutent, qui, dum proficere immodestius affectant, supra uires sese laboribus grauant.

doctrinam, non tamen ideo docentis perit merces. Atque perinde a caelesti rege remuneratur, ac si omnes opere compleuerint, quod audiendo didicissent. Neque enim doctori fraudi esse debet auditorum culpa. Non est ideo neganda merces operario, qui sementem facit, quia infoecunda humus minus frugis domino reddat. Vnde ipsis, qui ad docendam ueritatem destinabantur, praeceptum est: In quamcunque domum intraueritis, primum dicite: Pax domui huic! Et si ibi fuerit filius pacis, requiescet super eum pax uestra; sin minus, ad uos reuertetur. Porro, qui docendi officium

operario, qui sementem facit, quia infoecunda humus minus frugis domino reddat. Vnde ipsis, qui ad docendam ueritatem destinabantur, praeceptum est: In quamcunque domum intraueritis, primum dicite: Pax domui huic! Et si ibi fuerit filius pacis, requiescet super eum pax uestra; sin minus, ad uos reuertetur. Porro, qui docendi officium suscipiunt, si, quemadmodum debent, docere neglexerint, quicquid de populo perierit, illis imputabitur, dicente Domino per Ezechielem: Speculatorem dedi te domui Israhel: et audies de ore meo uerbum, et annunciabis eis ex me. Si, dicente

poenitere nihil proderit. Dum ergo licet, dum datur, operemur bonum, ne talia deinde subire cogamur, qualia meminisse, nedum pati, supplicium est. DE PARADISO Parabola XLIX Quoniam autem similitudines, id est parabolae, semper minus aliquid habent quam res ipsa, quae per illas designatur, quicquid inferno diximus, parabola est. Eadem profecto ratione, quicquid nunc de paradiso, hoc est caelesti regno, dicturus sum, erit parabola. Quia nunquam tanta de illo dici queunt, ut multo maiora non supersint. Igitur, cum inferni

expugnanda. Cumque Iustinianus Cęsar intellexisset quod Gothorum dux copias diuisisset dimisissetque a se partem alteram cum Seuiolado filio atque ita esse, ut ferebatur, per exploratores certior factus, coacto repente exercitu Stroilum inuasurus abiit. Nec minus prompte atque impigre Stroilus cum his quos secum habebat processit obuiam. Erat enim et ipse animo inuictus ac manu supra quam credi potest strenuus. Postquam in procinctu stetere acies, manus conserunt; acriter utrinque insistitur, arma miscent, nusquam cęditur. Stroilus

usus est. Nemo enim illum anteire aut animi uiriumque robore aut pedum pernicitate poterat. Cęterum Tecomilus die quodam inter uenandum cum forte odorisequam domini canem, quam Pallussam nominabant, leui ictu percussisset eam a se abigendi animo accidissetque ut ipsa in quadam minus firma uerticis parte percussa statim expiraret, domini iram ueritus effugit; illam enim prę cęteris omnibus uenaticis canibus domino gratam esse nouerat quoniam et narium sagacitate et corporis decore cęteris pręstabat. Hac igitur de causa Tecomilus fugiens transtulit se

in bibliotheca reuerendissimi patris Marci Vigerii, episcopi Praenestini, cardinalis Senogalliensis, ut suis illa locis coaptarem – quemadmodum ipse me facere uoluerat – ad manus uenit Controuersia super cultu instrumentorum Dominicae passionis, per ipsum Marcum cardinalem non minus eloquenter quam docte ac grauiter discussa. Vtque primum librum aperui, accensus est animus de nouo dubio siue problemate antiquam et piam perspicere ueritatem, multis dudum ambiguam et quam plurimos fugientem, qui theologiam non obscure profitentur. Cum autem legere coepissem, quo

apud uos quoque accusarem, nisi de omnibus, quae proponit, animum haesitantem a principio plene quietum in fine dimitteret atque iucundum. Visus sum mihi lucrifecisse non parum ex hac lectione. Et ne auaritiae (quam detestor) locum darem, hoc lucrum meum commune uobiscum facere (per impressorum operam) constitui. Qua in re si gratificatus uobis (ut spero et certus sum) fuero, lucrum hoc meum auctum existimabo. Valete et legite foeliciter relligionis nostrae fundamenta solide non minus quam expolite ac plane elaborata.

orationem, Marce Marule, amicorum doctorumque uirorum rarissime ad te praecipue mittere uisum est, ut cui tu in illo tuo praeclaro opere de imitatione Christi eruditionis atque ingenii laudem tribuisti singularem, dignumque censuisti cui ipsum opus praecipue dedicares, eius nunc non minus commendes erga rempublicam Christianam studium atque curam, cum perspexeris qualibus ipse argumentis, quanta animi uerborumque concitatione totus in eo sit, ut bella inter Christianos principes exorta sedentur, ut unusquisque suis limitibus contineatur, ut heresis scysmataque

Quascunque radiis Delius aspicit. Tranquilli Parthenii Ragusini carmen
Qui modo in obscuris iacuit Pomponius oris,
Difficilis, durus nec minus asper erat;
Oedipodis quem uix aperiret cura labroque,
Vix Tiburtinae pectora sacra deae –
5  Iam legitur clarus Vadiani munere uatis,
Cui uirides lauri tempora docta premunt.
Non secuit tantum

ad Patrem | ipso Filio dicente: Jo. 12. Qui credit in me, non credit in me, sed in eum qui misit me . Fide enim penetramus usque ad inuisibilia Dei. Ne autem ipsum qui est missus, minus aliquid habere putares | quam eum qui mittit, rursum ait: Jo. 14 creditis in Deum, et in me credite! ęqualem se illi testatur, dum eandem ipse de se fidem exigit, quę habetur de Deo Patre.

fides tua. Stabilitę autem in Deo fidei quanta uis uirtus-que sit, quis explicet? Matth. 15. Chananea credens responsum accipit: Fiat tibi sicut uis. quod multo plus est, quam si audisset: fiat tibi sicut petisti. Minus enim interdum petimus quam uolumus, ne impudens uideatur petitio. Et illud profecto ad credulos est dictum: Io. 8. cognoscetis ueritatem, et ueritas liberabit uos . Casso

seminis referendum est, ex quo fit arbor magna. Magna igitur fide opus est, ut magna operemur, et credentibus nihil impossibile sit. Etenim perfecte credentes nihil inutiliter petent | ideo nec montes transtulisse feruntur, non quia nequiuerint, sed quia non expedierit. Non minus autem mirabile fuit | mortuos suscitasse, quod quidem fecerunt, quam montes transtulisse; quod fecissent, si utile fore censuissent. Vnde alibi etiam Dominus ait: Mar. 9. Si potes credere, omnia possibilia

ostenderet, postea intulit: Joan. 6. qui credit in me, habet uitam ęternam. Pręsentis temporis uerbo utitur, ut credentes | et secundum ea quę credunt uiuentes iam beatę ęternitati prędestinatos monstraret. Ne autem minus recte credendo ab ipsa Patris diuinitate Filium separemus | Arrianę impietati assentientes, alibi idem ad Patrem conuersus dixit: Joan. 17. hęc est autem uita ęterna: ut cognoscant te solum Deum uerum et quem misisti Iesum

igitur et bonarum mentium seductoribus perniciosa est conuersatio. Mar14 Si quos ergo diuinitati Christi derogare uideris, eos non Christianos esse existima, sed Antichristos, non minus execrandos illis, qui in domo Caiphę in eum spuere et faciem eius uelare | qui-que caput ipsius et spinis compungere | et harundine ausi sunt uerberare. Nam Christi caput Deus, Christus autem caput nostrum est. Rursum siquem circa

in die iudicii quam uobis. Tyrus et Sydon ciuitates idolatrę erant | uitiis-que deditę, et tamen his acerbius punientur illi, qui cum per inuocationem Christi non pauca prodigia facta uiderint, Christum non ut Deum recipiunt | et minus aliquid Patre habere affirmare non dubitant. In illos qui de miraculis quę scripta sunt dubitant. Caput V Sunt qui signa illa quidem facta fuisse legunt, sed an uere

prophetę. Quęri potest, cur dictum sit: et signum non dabitur ei , cum Iudeis incredulis multa signa data fuerint? Sed qui signo, id est miraculo Dominicę resurrectionis, cuius typus Ionas fuit, non crediderunt, quod maximum erat , multo minus aliis non ita magnis credere poterant. Maius est enim semet a morte reuocare ad uitam quam alios, et ad uitam incorruptibilem atque immortalem | quam ad corruptibilem et mortalem. Non est ergo eis datum signum efficacius ad credendum Christo | quam ipsa

lacum siue torcular. id est legem pręceptis uitę redundantem. ędificauit turrim, id est templum. Turris quippe arx est urbis, ita oratoria nobis munimenta sunt, ad quę confugientes | carnis demonum-que impugnationes minus timemus, orationis armis accincti et cęlestis contemplationis fide protecti. Sequitur: Et peregre profectus est. non discedendo sed permittendo, ut in utranque partem libera sit operandi facultas. Misit deinde seruos ad fructus uineę colligendos ; misit

intenti negociis | corpus non animum in eam afferunt. ne tunc quidem uanis colloquiis et nugis inutilibus abstinentes | iocis-que et risu, cum a Sacerdote diuina peraguntur. Sciant eos minus fortasse culpabiles fuisse , qui Domini flagello eiecti fuere de templo dicentis: Jo. 2. Nolite facere domum Patris mei | domum negociationis! Illi uero eam latronum speluncam faciunt,

se putat magis tutum. Nam sicut arborem uentorum pulsatam procellis ruere necesse est, cuius radix uitiosa fuerit, ita illum labi quoties uoluptatum illecebris prouocabitur necesse erit. Neque minus in istos qui facere nolunt, quam in illos qui audire negligunt, exclamant prophetę, apostoli, euangelistę, omnes catholici doctores: Matth 11 Cecinimus uobis et non saltastis, lamentauimus et non planxistis.

uel audire renuunt | uel si audiant, secundum ea uiuere nolunt, nequiores sunt, qui eadem audiendo coram arguere | atque iisdem petulanter obtrectare audent | et sophismatum strophis docere | ipsa Dei pręcepta uel impossibilia factu | uel inter se pugnantia | uel aliqua in parte minus rationi consentanea esse. quasi uero quicquam rationabilius, consultius, iustius homo possit indagare | quam hominum opifex pręcipere? Siquis tam prophana pręsumptione ducitur, inter hereticos erit habendus | et de fidelium coetu repellendus, ne sanum gregem morbida

Quod sanctę Trinitatis mysterium in una deitate, nisi fides teneat, lingua non explicat. Ob hoc quidam, quia comprehendere nequeunt, retro cedunt, cum potius persuadere sibi deberent | tanto ea magis Deo tribuenda esse, quanto minus a nobis, qui homines non dii sumus, possint intelligi. Alioquin fateri oporteret, quod nemo unquam ausus est dicere, aut Deum non esse homine maiorem | aut hominem Deo esse ęqualem, si ad omnia quę Dei sunt, humani uis

esse uideantur. et illis pro tempore consulamus, qui ad capessendas accedunt uirtutes, ut in eo bono quod semel sibi proposuerint constanter perseuerent. Sicut enim in uitiis obdurare perniciosissimum est, ita in beneuiuendi cura minus esse constantem | turpe indecorum-que habetur. De animi constantia. Caput XII Firmum ac stabilem esse oportet Dei seruum | nec iniuria lacessitum irasci | nec

supra petrę soliditatem ędificare diximus | et id quod ab eo fabricatum fuerit, tam contra demonum pręualere certamina quam aduersus malorum, quę mortalibus contingunt, acerbitatem. ita e contrario debilem et in proposito minus persistentem domui illi comparandum esse arbitramur, quam moli arenę impositam et uentorum concutit flatus | et impetus subruit fluuiorum | atque ad solum usque concidere compellit. Is enim qui inconstans fuerit, facile quidem et

uolubilitas comparatur arundini uento agitatę, dum Ioannes Baptista talis non esse asseritur. Adde quod arundo ipsa et fragile lignum sit | et infructuosum uacuum-que intus ac nodis quidem plurimis intersectum. Ita uir sibi minus constans | tentationibus succumbit, bonarum actionum sterilis est, uanitatibus affluit | et multorum uinculis innodatur peccatorum. Matth18 Eundem lunatico illi conferre possumus, quem

Atque ita malarum passionum uictor eficitur, cum ad diuersas ab his actiones animum conuertere coeperit. In his deinde confirmatus omnes pręsentium tribulationum ictus excipit clypeo patientię, de omnibus Deo gratias agens | minus-que se pati confitens quam peccata sua mereantur. Hoc est ilud quod precipit Dominus et ait: Matth. 17 Qui uult uenire post me, abneget semetipsum, et tollat

Vadit inquit et uendit uniuersa quę habet, et emit agrum illum . Renunciat enim omnibus carnis uoluptatibus qui perfectus est, ut uoluptate spiritus, quę in Deo habetur, frui possit. Quanto tamen perfectior fuerit, tanto minus latere poterit. Non potest abscondi ciuitas in monte posita | neque lucerna super candelabrum lucens. Quanuis in solitudine et in montibus ferarum petat cubilia ab humano cultu semotus, Deo tamen uolente proditur, ut alii suo exemplo ad calcandam mundi gloriam cęlestium

, nihil ultra addi oporteret. cum ieiunare adiumentum potius uirtutis quam uirtus sit, et decimas dare ęs alienum soluere, non aliquid sua sponte offerre. Tantum autem hac ostentatione profecit, ut publicano quem procaciter taxauerat, minus iustus de templo discederet | documento-que esset peccatorem qui se humiliat, magis esse Deo charum | quam innocentem, qui sese aliis pręferendum iactat. Non possumus tamen, quin tangamur aliquando glorię palpatione, sed

sed transit a morte in uitam. Quod si in Adam morimur et in Christo reuiuiscimus, si de morte nobis transitus est ad uitam, non est cur mortalitatem exui timeamus mox immortalitate induendi. tanto-que minus cum etiam corpus nostrum rursum assumpturi simus, non quale deponimus | tetrum tardum graue ignobile terrenum fragile mortale, sed lucidum agile leue gloriosum, omni pristina fece carens, nullis casibus obnoxium, beatitudinis capax,

Duodecim autem sunt qui iudicant | et totidem qui iudicantur. quia illi filii lucis sunt tanquam duodecim horę diei. hi uero filii tenebrarum sub eodem nocturnarum horarum numero comprehensi. Quanuis enim non omnes damnandi sunt, minus tamen illis clari, quos perfectionis opera commendant. Sequitur: Marc19 Et omnis, qui reliquerit domum uel fratres uel sorores aut patrem aut matrem aut uxores aut filios aut agros propter nomen meum, centuplum

| quam tibicines et tumultuantium turba excluderetur. Solitudo itaque pręcipue quęrenda est, ut anima in peecatis mortua per poenitentiam ad gratiam uiuificantem reuocetur. Quoniam ut modo diximus, et pessimę animi cupidines minus in secessu uirium habent | et mens terrenarum rerum curis expedita ad contemplanda diuina magis attollitur . dicente ad discipulos Domino: Matth6 Venite seorsum in desertum locum | et requiescite pusillum!

septem angelis, septem in Asia ecclesiarum episcopis scribere iubetur. hoc est, Ephesi, Smyrnę, Pergami, Thiatyrę, Sardis, Philadelphię et Laodicię. In his singulis singuli episcopi erant, et officii sacerdotalis merito angeli nominantur. Hoc tamen minus mirabimur, si meminerimus ipsum Dei Filium Iesum Christum sacerdotem factum, Deo Patre ad eum dicente: Tu es sacerdos in ęternum secundum ordinem Melchisedech. Nihil isto sacerdote maius, nihil mirabilius excogitari potest,

cauenda dolos-que diaboli declinandos. Insidiis facile patebit, nisi perquam caute incesserit. Matth10 Estote prudentes, ait Saluator, sicut serpentes! Callidissimus omnium serpens diabolus est. qui ergo non minus prudens erit ad cauendum | quam diabolus astutus ad nocendum, neque blanditiis eius capietur | neque uim formidabit. Vt autem cautus et circumspectus fiat sacerdos, necessariam sibi esse Scripturarum scientiam nouerit | intelligentiam-que mysteriorum. sine qua neque se ab

ps108 Cum iudicatur exeat condemnatus | et oratio eius fiat in peccatum. fiant dies eius pauci et episcopatum eius accipiat alter, et alia multa, quę licet ad Iudam Domini sui proditorem referantur, nihilo minus ad sui quoque similes redundant. Sui autem similes sunt, qui ad apostolatum electi potentioribus ita blandiuntur ut eorum scelera dissimulent | et sic Dominum osculo prodant. eundem etiam uendunt, dum nihil ita cupide ut

nec Heliam conspicies, sed Iesum solum. Cessant enim et figurarum umbrę | et futura prędicentium uox, cum ueritatis lux oritur | et quę uentura erant eueniunt. Non est ergo nostrarum uirium, sed opis diuinę, ut quis legendo mysteria intelligat, quanto minus ut etiam supercęlestis contemplationis dulcedine mens in Deum eleuata perfundatur. Hoc tamen illis frequentius conceditur, qui libros diuinos ita legunt, ut a sanctorum interpretatione non discedant, a peruersis sensibus, qui cum Ecclesia non concordant, penitus abhorrentes.

operemur. Nihil quippe ita mouet atque allicit animum ad colendum omnium autorem Deum ut opera eius cogitatione percurrendo | beneficia-que perpendendo, quę omnem taxationem supereminent et excedunt, immensa atque infinita | eo-que magis optanda ac desyderanda, quo minus humano ingenio explicari comprehendi-que possint. Ad illa ergo consurgat animus terrenis negotiis expeditus, et non solum ea quę oculis cernimus, sed etiam quę intellectu percipiuntur cogitet. Veruntamen

grauet aut quicquam molestet. Hoc tibi affirmat psalmista dicens: Ps79 Meditatus sum in nocte cum corde meo, et scopebam spiritum meum. Summum etiam mane, dum adhuc nox dubia et dies incertus, quod crepusculum appellant, non minus erit opportunum quam nox ipsa. Nam tunc quoque nocturnum silentium adhuc perdurat, et quod plus est, discusso iam sopore cibo-que digesto sincerior animus ad quęque consideranda uiuacior-que consurgit. Vnde idem propheta in alio psalmo ait:

fas esse dixerimus. omitto quod interdum nec manibus temperatur | et usque ad uulnera cędes-que peruenitur. Quanto ergo leuius crimen ab his diuertere | et alicuius honestę artis laboribus diem illum conterere | quam per ocium ad tam nefanda flagitia conuerti? Profecto minus offenderetis nullum omnino diem festum agere quam hunc quem agitis tot uitiorum obscoenitatibus prophanare. Concessus fuit olim Iudeis repudii libellus, ne in uxores quę displicuissent | ueneno sęuirent, sed potius uiuas dimitterent.

cito subducitur, ut cęleste et ęternum gradu beatitatis celsiore cumuletur . Quintum. Non occides. Cum neminem tibi lędere liceat, multo minus interimere. Ne iudici quidem aliquem capitis reum ex odio fas est interficere, sed ex lege. Quamobrem non tibi, sed illi, qui exequendis legibus pręficitur, dictum est | Exo. 22 Maleficos ne patiaris uiuere. Priuato

Dei mandatis aperte discimus | non modo facto dicto-que posse delinqui, uerum etiam sola mali concupiscentia. Et si rem alienam nefas est concupiscere, multo magis auferre: Et si desyderare tantum alterius coniugem non debemus, multo minus cum illa rem habere. Concupiscentia enim et desyderium, quanuis crimine non careant, facilius tamen coercentur, si cupita non perficiuntur, difficilius autem, cum in consuetudinem facti uenerint. Insatiabiles nempe bestię

morum-que institutionem spectant. Illa uero, quę perfectionis sunt, id est, ut paupertatem castitatem-que colamus, monasticę uitę modum normam-que sectantes, nostro relicta suunt arbitrio, antequam ea seruandi uoto nos obligemus. Quod si uouerimus, pręstare tenebimur non minus quam illa, quę iussa sunt. Pręuaricator est, qui secus fecerit. Sed iam redeat, unde digressa est oratio et sicut instituimus ipsas pręuaricatorum poenas fidelium traditionum

uigilia disseremus. De vigilia. Caput VI Vitę mortalium tempus quam breuissimum est. ipsi senes parum se uixisse conquęruntur. Sed cum uita uigilia est, nonne etiam tanto minus uiuit aliquis, quanto plus quieti ac somno indulget? Nolo tamen ut extendendę in longius spacium uitę gratia | uigiliarum obseruatio te delectet, sed ea duntaxat de causa ut a uitiis facilius abstineas | et uirtutibus

quod somnus quoque iusti uigilia sit. Nam ubi diurna opera pie religiose-que peregit | et ante somnum quę Deo grata sunt cogitauit, etiam post somnum quę cogitauerat perficere maturat. Ideo-que citius expergiscitur et exurgit, ut quanto minus dormierit, tanto plus apud Deum meriti bene operando sibi comparet. Igitur non plures horas dormitioni impartit quam naturę necessitas postulat. ut totum quod superest, semper in Dei laudem | aut orando | aut aliquid aliud agendo expendat. Siquod

de quibus dicitur: Prouerb. 4 Non dormiunt, nisi cum male fecerint . Qui ideo peruigilant, ut latrocinentur, ut furentur, ut crapulentur, ut libidini luxurię-que satisfaciant. Minus enim peccarent | dum dormiunt nihil agendo | quam male agendo dum uigilant. Tales uigilię tam fugiendę sunt quam hę, de quibus loquimur, expetendę. His aduersus mortiferę uoluptatis

illa altera: Matth. 24 Si sciret pater familias qua hora fur uenturus esset, uigilaret utique | et non sineret perfodi domum suam. Inimicus igitur noster et fur diabolus est. Somnolentis et ocio uacantibus magis insidiatur, quia minus prouidi sunt ad cauendum facile-que ad omnes uoluptatum illecebras inclinantur. Qui certe si capti et irretiti fuerint, tunc demum intelligent, quam male dormierint, cum uillicationis suę reddere rationem compellentur. Datum quippe sibi tempus ad

igitur peccatores ad quos non pertinet iudicium somniorum, aut eos ad quos pertinet interrogent, ne per uiam non suam incedentes pręsumptione labantur. Vt autem nobis quoque Spiritu Sancto largiente interpretandi donetur facultas, minus temporis demus somno, ut plus concedamus uirtuti. Id si fecerimus, ne tunc quidem cum dormimus, quod terreat somniabimus, sed quod consoletur | quod-que euigilantibus quoque gratum sit. De oratione frvctvosa. Caput IX

a longe uultu in terra deiecto pectus percutiebat suum. Peccatorum quippe conscius non est ausus propius accedere, non oculos in cęlum subleuare, et ut a se poenam exigeret, a pectoris uerberatione non cessauit. Verum nequis uel dignitate pręditus uel a Deo iam gratiam consecutus minus se submittat, ad Scripturarum testimonia animum applicet, et uidebit Salomonem regem in dedicatione templi fixis in terra genibus | et manibus ad cęlum expansis deprecantem. Audiet Danielem prophetam dicentem: Posui faciem meam ad Dominum Deum meum, rogare et deprecari |

18 Et publicanus, dum cernuus orat | indignum-que se iudicat in cęlum suspicere, Christo testante rediit iustificatus, cęli ciuis futurus, qui peccati seruus fuerat. Sed si ne iustus quidem, nisi se humiliauerit exaudietur , quanto minus peccator ueniam impetrare poterit, nisi simul et poeniteat et humilietur? Hoc ipsum Dominus a nobis exigens clamat: Iohel. 2 Conuertimini ad me in toto corde uestro, in ieiunio et fletu et planctu, et scindite

probitatem | quam ad nequitiam discessum hactenus expedisti. An tu ignoras iumenta onere grauata segnius a stabulis abire solere, celerius uero ad stabula remeare? et hoc quidem oneris deponendi pabuli-que sumendi gratia. nunquid ipse minus prouidus pigritabis fascem istum peccatorum, quo premeris abiicere | et ad pastum cęlestis mannę festinare? non quam ueteres Israhelitę manducauerunt in deserto et mortui sunt, sed qua qui recte usi fuerint , uiuent in ęternum |

saltem pigeat, talis uitę qui tandem finis sit considerare. Siquidem prudentis est prouidere futura. et si bruta quoque quędam animalia uenturę tempestatis pręsaga, antequam erumpat procella, ad tranquilliora sibi loca confugiunt, minus te rationalem existimabo, si proposita uoluptariis incontinentibus-que tormenta tecum quandoque non mediteris | uel cum meditaris non expauescas | te-que ad eum uitę statum conferas, in quo et de poena securior esse

impoenitentes decesserint, quanto magis cum ad impoenitentiam accesserit temeritas indigne communicandi? In eos qvi sacramentvm svmere excvsant. Caput XIX Cęterum non fortasse minus peccant illi, quibus tametsi uereantur polluti accedere, magis libet abstinere | quam operam dare ac moliri | ut digni accedant. Timent scilicet Domino communicare, et eiusdem minas imperterrita aure excipiunt.

Quisquis ergo aut carnis usu | aut uini potu | aut utro-que sponte se abdicat, non quia non liceat his uti hoc agat, sed quia iuuat | pro peccato satisfaciendi gratia | corporis-que castigandi, ut lasciuiat minus et contra spiritum rarius insurgat. Hac de causa pleri-que uili admodum uictu contenti cibaria delicatiora sibi submouere. Ruth mulier, quę in genealogia Christi censeri meruit, cum a Booz satis diuite uiro hospitaliter

Moyse duce Hebrei ad Terram Promissionis pergerent, manna de cęlo esurientibus, aquę de petra erumpentes remedio sitientibus fuere. Et si Deus nunquam defuit | ne delinquentibus quidem turbis | ob eius merita qui illis pręerat, quanto minus defuturus est ei, qui relictis omnibus ipsius sese dedicat seruituti? Recte itaque a psalmista est dictum: ps. 36 Iunior fui et senui, et non uidi iustum derelictum | nec semen eius quęrens panem. et

ut gulę uitium quam detestandum sit consideremus . De vitio victvm delicatiorem exigentivm. Caput XXII Gulositatis indicium est | in mensa minus lauti apparatus monachi accumbentis mussitatio. Licentioris igitur gulę sunt, quos non pudet, cęteris in silentio considentibus, corrugare nares, frontem contrahere, os distorquere | et gestu

Adhuc escę eorum erant in ore ipsorum, et ira Dei descendit super eos, et occidit pingues eorum | et electos Israhel impediuit. Nemo igitur sibi tutum putet | non contentari iis quę Deo largiente in monasterio habentur, uel ob hoc patres incusare, quod ipse minus copiose abundet, cum necessaria suppetant. Paupertatem professus es, et copiam exigis? obedientiam uouisti, et maioribus audes esse molestus? quid amplius quęreres in seculo | quam quod concupiscis in

coniungant choro. ut quę indesinenter Deo seruiuit, iam indesinenti felicitate perfruatur. Quis est, qui dum tantę mercedis magnitudinem ęstimat, laboris sui tedio afficiatur? et non potius semper se minus fatigari agnoscat | quam ut mereri possit quod sperat? Attende igitur non solum ea quę recepisti, sed etiam quę promissa sunt, et demum in eo quod bene coeperis, perpetuo perseuerabis. pariter-que cum Zacharia sacerdote

usum magno animo despicere incipies, nequid tibi uiam iustitię ingredienti impedimento sit | et potius absque his quę uulgo bona putantur salueris | quam cum ipsis pereas. fibri pontici. ne minus tibi prospexisse arguaris | quam ferę bestię illę, quę abrosas partes corporis in fuga uenatoribus relinquunt, ob quas naturę suę instinctu se peti norunt. illorum errori uideantur. Non minus declinandi sunt, qui in flagitiis obduruerunt. Matth. 18 Peccantem, inquit Dominus, corripe inter te et ipsum. si te non audierit adhibe alium. si neque illum audierit, dic Ecclesię. si

ad uitia audax, ad bonum animi tardus. Diuiti quoque multi inuident, plurimi insidiantur | et spoliis eius ditari cupiunt. Sed quanuis nemo insidietur, ille tamen metuit domi fures, foris latrones | et cibus illi pariter suspectus est et somnus. nec minus interdum animi solicitudinibus quam fortunis abundat. Pauper uero ubique tutus est, ubique securus. Capta Hierosolyma Nabuchodonosor Caldeorum rex omnia transtulisse Babylonem

maius esse meritum | et apud dilectionis remuneratorem Deum excellentius pręmium. Vnde Saluator noster notum esse uolens, quare mulieri peccatrici multa dimisisset peccata, causam intulit et ait: Quia dilexit multum. simul-que subiunxit: Cui autem minus dimittitur, minus diligit. (!) Elemosynę distribuendę ratio Cęterum in omni uitę necessitate ordo tenendus est indigentibus subueniendi.

| et apud dilectionis remuneratorem Deum excellentius pręmium. Vnde Saluator noster notum esse uolens, quare mulieri peccatrici multa dimisisset peccata, causam intulit et ait: Quia dilexit multum. simul-que subiunxit: Cui autem minus dimittitur, minus diligit. (!) Elemosynę distribuendę ratio Cęterum in omni uitę necessitate ordo tenendus est indigentibus subueniendi. In rerum

(!) Elemosynę distribuendę ratio Cęterum in omni uitę necessitate ordo tenendus est indigentibus subueniendi. In rerum pari inopia | propinquioribus prius opem feras | quam minus propinquis | et domesticis quam extraneis | et fidelibus quam infidelibus | et bonis denique quam malis. Iesus enim Dominus noster ante se a pastoribus qui in Iudea erant, quam ab alienigenis adorari uoluit. et ante in Nazareth ubi nutritus et educatus fuerat, Esaię prophetiam

cum submisse comiter-que responderis, magis irritetur, huic tali pręstabis beneficium, si a beneficiis cessaueris , si a mitibus responsis destiteris, si tacueris, si denique furentem tacitus pręterieris atque recesseris. ea duntaxat de causa, ut ille minus culpabilis sit , cum sęuierit minus. Quod si forte ideo inflatur superbia, quia diuitiis abundat, quia uiribus prestat, quia rerum prosperitatibus fruitur | ac propterea melioribus inuidet, multos contemnit | nec paucos afficit iniuria, haud equidem

huic tali pręstabis beneficium, si a beneficiis cessaueris , si a mitibus responsis destiteris, si tacueris, si denique furentem tacitus pręterieris atque recesseris. ea duntaxat de causa, ut ille minus culpabilis sit , cum sęuierit minus. Quod si forte ideo inflatur superbia, quia diuitiis abundat, quia uiribus prestat, quia rerum prosperitatibus fruitur | ac propterea melioribus inuidet, multos contemnit | nec paucos afficit iniuria, haud equidem illicitum reor | optare ei aliquam opum iacturam, corporis

ideo inflatur superbia, quia diuitiis abundat, quia uiribus prestat, quia rerum prosperitatibus fruitur | ac propterea melioribus inuidet, multos contemnit | nec paucos afficit iniuria, haud equidem illicitum reor | optare ei aliquam opum iacturam, corporis debilitatem, fortunę minus ex sententia fluentis iniuriam | ut elati animi uulnus, quod lenibus medicamentis suppuratur, asperioribus curetur. Videndum tamen ne dum talia imprecaris illi a quo mali

earum carere charitate potuisset. et si pares essent, quomodo staret illud, quod idem ait: Fides spes charitas, tria hęc, maior autem horum est charitas. In eadem quoque uirtute alium magis alium minus proficere nouimus, alium alio meliorem, sanctiorem, iustiorem | perfectiorem-que esse. et stellam a stella differre in claritate | atque inter beatos etiam diuersitatem esse meritorum. Gradus igitur perfectionis sunt, ut qui in

si cogitarent peccatores tanto acriorem fore uindictam, quanto magis uenire cunctatur, peccandi libidinem coercerent | et nequitię finem citius imponerent. Delictorum enim ultor Deus non semper statim punit. peccantis autem poenitentiam ideo diu expectat, ut si aberit correctio, minus excusabilis fiat pertinacia. Cęterum, dum cęlestis arbiter a flagello quiescit, non remittit iram sed colligit, ut totam uno impetu effundat | et plectendi tarditatem grauitate compenset. Interim ad peccandum alios corporis prouocat

nec gustare nec tractare pigebit aliquid, quod uoluptati erit conspicere. Sicut autem simplex aspectus formam decorem-que omnium quę uidet, ad Conditoris laudem refert, ita reliqui sensus eum imitati nihil prorsus admittunt, quod Deo minus gratum fore arbitrantur. atque ita puri oculi totum corpus lucidum reddunt. Repulsis enim uitiorum tenebris adamata uirtus spiritum simul et carnem suo irradiat fulgore.

Longe inquit fac ab ea uiam tuam, et ne appropinques foribus domus eius. Cur ita, nisi ne tangendi detur facultas si propius accesseris? quanto magis proximas, tanto maius inis periculum, ne tangendo corruas. Minus tibi noxium ignem fore crede, si manum prunis ardentibus indideris | aut ferrum candens tenueris | quam si lasciuientem adolescentulam digito contingas. Prunę quippe offendent corpus, puellę uero tactus animam perimet.

Cum autem Apostolus uere uiduas in Ecclesia reuerenter suscipiendas alendas-que pręcepisset, si modo unde alantur de suo non habuerint, prospicere etiam uolens nequa de his sinistri rumoris oboriatur suspicio, nequis infirmis peccandi locus detur: Vidua inquit eligatur non minus sexaginta annorum, quę fuerit unius uiri uxor, in operibus bonis testimonium habens, si filios educauit, si hospitio recepit, si sanctorum pedes lauit, si tribulationem patientibus subministrauit, si omne opus bonum subsecuta est. Adolescentiores autem uiduas deuita. Cum

est, sed si multa quę in illa conspicis, ad turpes cogitatus prouocant, quomodo tutum te putabis, si ei adhęseris? Reg. secundo XI Nequis tamen malignę excusationi detur locus, disce non minus fugiendas esse pudicas quam impudicas | illo saltem exemplo, quo Dauid secundum cor Dei electus et pudica satis iudicata Bethsabee Vrię uxor conciderunt. Nulla hęc notabatur infamia, ille morum sanctitate non minus quam regno nobilis erat | Hanc se

Nequis tamen malignę excusationi detur locus, disce non minus fugiendas esse pudicas quam impudicas | illo saltem exemplo, quo Dauid secundum cor Dei electus et pudica satis iudicata Bethsabee Vrię uxor conciderunt. Nulla hęc notabatur infamia, ille morum sanctitate non minus quam regno nobilis erat | Hanc se lauantem tantum uidit et captus est | exarsit in concupiscentiam | opere-que impleuit quod concupierat. Nunquid tu illo sanctior, ut tales foeminas non solum intueri, sed etiam

eris, et ipse dominabitur tui. Cęterum sicut Christi et Ecclesię sancta est coniunctio, ita uiri et uxoris impolluta sit copula oportet, ut nec ipse aliam sponsam | nec ipsa alium desyderet sponsum. et suspicionem etiam caueant minus fidi inter se amoris pacti-que uiolati. Neque enim coram Hymeneo uel Thalassio inter se pepigere, ut uana solebat gentilitas, sed ut decet fideles, Deo uero inuocato Christo-que teste et Ecclesia.

Reg. primo XXV Abigail Sit prudens ut Abigail, quę iratum uiro suo Dauidem animi sagacitate placauit, ita ut postea marito uiduatam ipse Dauid sibi elegent uxorem, sola foeminę solertia delectatus. Quę talis fuerit etiam uiri partes agat in domo, si ille minus integrę mentis erit. reuerentiam tamen exhibeat ut maiori | et sic omnia faciat, quasi ille imperarit. Susanna Sit pudica ut Susanna, quę coniugii fide seruata malebat mori | quam amissa uiuere. sed tam sanctum foeminę propositum cum nosset

secundum esse censeo, qui carnem suam terunt mola ieiunii, uigiliarum, precum honesti-que laboris, subdentes eam spiritui, ut panes mundi efficiantur Deo offerendi. Sed ut noscamus quantum hi a uirginitatis gradu distent, sub sexu minus nobili proferuntur, dum dicitur: duę molentes | nec tamen ideo coniugatis inferiores, quanuis non duo sed duę de illis dictum sit. Quia uirginum quidem et continentium inter se habilis congrua-que comparatio est. Coniugati autem non his

Mementote uinctorum tanquam simul uincti, et laborantium tanquam et ipsi in corpore morantes. Nam si omnes in Christo unum corpus sumus, debemus male affectis condolere | ut membris corporis nostri, et saluti eorum consulere non minus accurate quam nostrę consultum uellemus, si idem mali pati contigisset. Tunc enim siqua calamitate ipse oppressus fueris, siqua uiolentia uexatus, non te pudebit opem implorare, quam alias pręstitisti. Da modo operam, ut cum beato Iob dicere possis:

tuam. Duo minuta ęra inopis uiduę in gazophylacio oblata diuitum pręferuntur donariis. Non pensat Dominus quantum das, sed de quanto et quam libenter. Ille plus offert, cui minus quod offerat restat. Illius magis accepta sunt dona, a quo magis prompto exhibentur animo. Hinc est pręceptum illud Salomonis: Prouerb. 3 Ne dicas amico

Ait enim Scriptura: Prouerb. 21 Qui obturat aures suas ad clamorem pauperis, et ipse clamabit, et non exaudietur . Minus est tamen sua non tribuere | aliena quoque iniuste rapere cogit auaritia | et ne a pauperum quidem fortunis impias continere manus, nullo satiabilis congestu, nulla copia contenta, immo eo cupidior, quo plura rapuerit. Vnde de

amicum excepit conuiuio | et eundem inter epulas iugulauit | nec hospitalem mensam amici cruore foedare timuit, qui aliena occupare concupiuit. Proferam adhuc magis cruentum exemplum, sed minus rationis compotis uulgi. Titi milites. (!) Tito Hierosolymam obsidente | plurimi ex Iudeis fame compulsi ad Romanos transfugiebant (ut Iosephus autor est)

cupiditati prędam capere ex uiuis | uel ex interemptis spolia | latentia quoque in monumentis cadauera excutere coepit. Nota (!) Sed et hoc quidem minus mirum quando iam nec aris nec templis Deo dicatis parcitur. Nostra ętate contigit | christianorum ecclesias a christianis prophanari, aurum argentum-que Deo consecratum per uim auferri. perinde ac si aduersus Deum, et

auari animi nihil nisi quod rapiant attendunt. Quanuis autem multa deprędentur, multa parent, multa undique congerant, nunquam tamen satiantur, semper restat quod aceruo addi cupiunt. Nec minus huic uitio obnoxii sunt, qui liberis nepotibus-que abundant | quam qui soli sunt. Qualem Ecclesiastes admiratur dicens: 4 Vnus est et secundum non

Nam siquando aliquis fidelis disciplinę pręceptor in illicitos contractus, in usuras, in immodicam lucrandi cupiditatem inuectus fuerit, indignantur, reclamant, in furorem uertuntur. Act. 19 non minus quam artifices illi Ephesiorum, cum Pauli prędicationibus idola destrui uidissent, quę ipsi conficiendo lucrabantur. Dolebant enim non religionis uanę dispendium, sed artis suę detrimentum. Diuitum uitium Diuitum pręterea uitium est | aliis

ipsum formauit. Cuius dignitatem et excellentiam Propheta contemplatus | et ad autorem suum conuersus in uocem prorupit dicens: Ps. 8 Quid est homo, quod memor es eius? aut filius hominis, quoniam uisitas eum? minuisti eum paulo minus ab angelis, gloria et honore coronasti eum | et constituisti eum super opera manuum tuarum. Omnia subiecisti sub pedibus eius, oues et boues uniuersas, insuper et pecora campi, uolucres cęli et pisces maris, qui perambulant semitas maris. Vt autem omnia subiecta essent

auget. Hinc est pręceptum illud Salomonis: Prouerb. 3 Ne dicas amico tuo: Vade et reuertere, et cras dabo tibi, cum statim possis dare. Minus offendes petita quamprimum denegando | quam postquam promiseris de die in diem producendo. Dum enim quod poscenti pollicitus es, pręstare remoraris, ille interim ab aliquo alio fortasse recepisset, sed tibi credens tentare aliorum

et parentur beneficio et foueantur. Inimici ita palpandi demulcendi-que sunt, ut ad placabilitatem inclinentur. Cum ingratis quoque sic agendum, ut in iis ueteris beneficentię obliuionem | nouę discutiat refricatio. Nam ueluti arua minus foecunda, si sepius fimum irrigationem-que receperint, frugifera efficientur, ita ingratus recentibus admonitus beneficiis pręterita quoque atque obliterata ad memoriam reuocabit | et uerecundia compulsus de reddenda gratia intentius meditabitur.

ita exiguum etiam beneficium gratum efficit in conferendo animi promptitudo atque facilitas. Illi quoque plus debeo, qui parui modici-que sui peculii participem me fecit, quam qui diues multum donauit. Plus enim largitus est, cui minus quo ipse fruatur restat. Hanc uerissimam sententiam Domini confirmat autoritas. Mat. 11 Cum enim quidam diuites in templo grandem offerrent pecuniam, plus oblatum dixit a uidua

ad amiciciam uenit, ut merito redametur, qui coeperit amare. Interim si grati esse uolumus, nunquam patiamur excidi memoriam collatorum in nos beneficiorum. Ingratus est qui non reddit. audeo dicere non minus ingratus est qui non meminit. quoniam ne tunc quidem gratus fuit, cum acciperet. Quod enim libenti animo accipimus, id non facile obliuiscimur. Illa uero facillime obliterari solent, quę minimi ęstimantur.

et faceret | et doceret. Et apostoli ante Spiritu Sancto replentur, deinde prędicationis officio fungi iussi sunt. Porro quod aliis pręcipiendo ędificabant, ne aliter agendo destruerent, id etiam ipsi pręstare studuerunt, non minus exemplo docentes quam sermone. Nam impudens admodum pręsumptio est | hoc alios monere, quod ipse non facias, imponere aliis onera grauia, quibus ipse dorsum non supposueris. Aut quomodo

seruus et prudens, quem constituit Dominus super familiam suam, det illi in tempore tritici mensuram. Vbi obseruandum est, quod non solum tempore apto opus sit, ut data prosint, sed etiam mensura, ut neque plus neque minus dicatur | quam necesse fuerit. Accommodatissima autem huic negocio tempora erunt | ieiuniorum dies, qui ante festum Dominicę natiuitatis Dominicę-que resurrectionis solennes habentur.

et humilibus pręstans gratiam. maris fui, in itineribus sępe, periculis fluminum, periculis latronum, periculis ex genere, periculis ex gentibus, periculis in ciuitate,

fragilitatem nostram plenius recognoscimus | et summi Dei potentiam sublimius contemplamur. Ex rebus autem prospere fluentibus plerunque supra humanę conditionis uires efferimur , et dum plagas non sentimus, de ipso omnium quę in mundo accidunt plagarum autore minus cogitamus. Manasses Manasses dum feliciter regnaret, pessimus erat, amisso regno et in seruitutem redactus optimus euasit. Vnde ait Scriptura: paral. 2. 33. Et

tempestatum magnitudinem superes, quanta passus fuerit uir Deo charissimus Iob | et quam ad omnem erumnarum impetum immobilis permanserit, semper tibi occurrat. et si multo grauiora illum leuiter placide-que pertulisse inuenies, pudeat te in leuioribus minus esse fortem. Si quam opum tuarum iacturam feceris, illi de immensis pecudum armentorum-que gregibus nihil relictum est pręter unum seruum, qui ab inimicis cuncta die uno direpta atque ablata nunciauit. Si filio orbatus es,

suos errore interire | quam se illorum sęuitia excruciari morte-que affici. Omnibus itaque aduersariorum iniuriis fortior in ipsis erat dilectio. (!) I nunc, miser et infelix homo minus ab altero offensus, leuius lęsus, irascere et exardesce furore | et odii stimulis agitatus uindictam para, ut et illum pro cuius salute mori debueras perdas | et ipsemet infelicius intereas. Nolenti enim

Oportet igitur superbiam repellere humilitate, libidinem castitate, parsimonia luxuriam, patientia iracundiam, liberalitate auaritiam | et breuiter uitium uirtute. Sic uincere non equidem minus laudabile esse reor | quam execranda infidelium imperia per tormentorum patientiam superare. Nam qui ita uitam instituerit, eum iam idoneum esse scias ad omnia dura difficilia atque aspera pro nomine Domini perferenda. Non potest non habere talem tolerandi

qui furtim subtractus fuit neci. Manahen Manahen Samarię rex Thersa oppido capto, ne quem in eo uirilis sexus uiuum relinqueret, mulieres etiam pręgnantes scidisse fertur. Herodes Herodes non minus in filios crudelis quam in hostes fuit, ut Iosephi historia testatur. et ut in Euangelio discimus, indigne ferens Christum puerum a magis adoratum, omnes Bethlemi infantulos qui bimatum non excesserant, interimi iussit, ipsum simul perdere uolens, quem qui ex illis esset

qui neque fratribus neque liberis | neque Dei sacerdotibus | neque foetibus in aluo matrum adhuc latentibus pepercere. Moabitę (!) Vt autem ista quoque minus miremur, Moabitarum impatientia facit. qui regis Idumeorum ossa de tumulo erruta ignominię causa igni cremarunt. Quis erit iracundię finis, si neque morte eorum, quos odio habet satiatur | et in corpora quoque humo obruta desęuit?

et dum in alterum sęuiendi negatur facultas, in semetipsos grassantur. maledicti in sanctos Sunt pręterea qui irati sanctos maledictis lacessant, sed cum Dominum eadem oris petulantia non formident, minus mirum est, quod etiam seruos eius quomodo possunt offendant. (!) de quibus quia satis paulo ante dictum sit, hoc tantum dicendum restat, quod nec a sanguine eorum, quos Deo

Quod si nefas est iudicare seruum Dei, quanto magis eundem odio habere | iniuria-que afficere? Et si neminem simultate atque inimiciciis persequi debemus, quanto minus eos, qui pro omnibus quotidie precationi insistunt, quotidie pro omnibus sacrificia offerunt | Deum-que nobis propiciare totis uiribus contendunt. nobis baptismum, nobis peccatorum remissionem subministrant, ęgrotantibus

diuinis pro sua uirili semper obtemperabant, egestates, angustias, persecutiones passi sint | et post illos apostoli Christi, martyres alii-que fideles? Quia certe illa terrena bona ciuitates, prouincię, regna solent appetere, turba uidelicet in perferendis angustiis minus fortis, ne tententur supra id quod possunt. Sanctos uero atque perfectos, ut appareat quam constantes, quam firmi sint in contemnendis omnibus quę diu stare nequeunt, et in illis quę eterna sunt diligendis, necesse est aduersitatibus erumnis-que

atque perfectos, ut appareat quam constantes, quam firmi sint in contemnendis omnibus quę diu stare nequeunt, et in illis quę eterna sunt diligendis, necesse est aduersitatibus erumnis-que probari. Neque ideo fit illis iniuria siue dolus, quod terrenis bonis minus abundent, quando ea ipsimet quidem prę cęlestium desyderio contemnunt atque aspernantur. malunt-que in aduersis experiri | quam in prosperis ocio torpescere. Prospera enim plerunque ad ignauiam

De calvmnia et detractione. Caput XXX Ad hęc quoniam omnis offensa, quam per linguę intemperantiam alicui irrogamus, maledictum dici potest, etiam ille qui conuitiatur | qui-que famam carpit aliorum non minus maledicus est, quam qui denotatione aliquem damnat. Conuitiis autem contendere atque rixari | insanire est. dicente Salomone: Prouerb. XX Omnes stulti miscentur contumeliis. Et iterum:

ad inferendam. Gaudent insilire dorsis aliorum, suo autem uelut indomiti equi neminem admittunt. atque hęc ferme natura contumeliosorum est. Eadem ratio detractorum habetur. nisi quod minus ei creditur, qui iratus opprobrat, quam qui odium cęlans de moribus pronunciat alienis. ut quem ipse insectatur, aliis quoque dissimulata inimicicia facilius odibilem reddat. Sed uideamus qualiter et hi a Domino plectantur.

exculti uirtutibus incesseritis. Neque uobis qui in bicipiti somniastis Parnaso, in componendis poematibus Homero atque Vergilio esse pares usui erit, nisi profligata uitiorum labe | morum puritatem atque munditiam retinueritis. Huc igitur uota, huc studia uestra conferantur, ut si minus liceat eruditionem simul et uirtutem possidere, magis optetis probitatem sine doctrina quam sine probitate doctrinam. Quod si fidem, spem | atque charitatem sancte colueritis, beatitudinis pręmia Deo largiente

4   Hic liber excussus testis in orbe foret.
5   Tu miranda facis, facit hic ea publica cunctis,
6   Laude manet merito dignus uterque sua.
7   Nec minus ipse tuo debes, pie praesul, alumno,
8   Quam tibi Moeonides debet Achilles heros.

Maruli Repertorium (n. dj. u bilj. 50), f. 108v (= I, 336). Nouius sic β; currulli β; Vacinius sic β Sunt alia scommata minus aspera, quasi edentatae beluae morsus, ut Tullius in consulem qui uno tantum die consulatum peregit: solent, inquit, esse flamines diales, modo consules diales habemus. (Macr. Sat. 7,3,10). Vatinija Marulić spominje u Repertoriju (n. dj. u bilj. 50), f. 14r (= I,

patrum nostrarum, qui dedit hoc in corde regis. Congregatis igitur qui redire cupiebant de Babylone, prędicauit ieiunium, ut Dominus dirigat uiam eorum. Auxilium autem a rege poscere supersedit, ne Dei sui potentię minus confidere uideretur apud regem. Delectis XII sacerdotibus appendit argentum, talenta DCL, uasa argentea C, auri talenta C, crateras aureas XX, uasa quoque ęris et auri. Congregati ad flumen Ahaua manserunt

Tranquillus Parthenius Andronicus Dalmata lectori verum describit philosophum.
Hic est maximus ille quem requiris,
Nulli par hominum, minus secundus,
Nunquam sollicitus, dolore nullo.
Quem nec vanus amor metusve rodit:
5  Ignarusque animi furoris: atqui
Nec vitae cupidus, sibi nec ipsi
Indulgens nimium: sed usque constans.
Quem nec frigora, nec gelu, nec aestus,
Imbres nec

Christianorum Principum / vt quasi mutuis interituri vulneribus in arenam descendere videantur: illinc debacchantibus Thurcarum animis / adeoque in nostram perniciem inflammatis / vt inter eos decretum sit de excidenda Republica Christiana: optimum sane visum est / me / cui vtinam tanta acerbitas minus constaret partim vires ac rabiem truculentissimae gentis tuos Germanos edocere: partim ostendere necessariam esse contra Thurcas expeditionem. Qui alioquin omnia deuastabunt / nisi Germanorum virtute reprimantur. Hanc itaque orationem tuae Maiestati legendam venerabundus offero / Te

/ Mincium / Benacum / Athesim / Lirim / et nuper in agro Rauennate ac Mediolanensi supra trecenta millia hominum ceciderunt / quibus copiis vsque ad Indos peruenire potuissemus. Ne autem parum inter Ducces proeliatum esse videatur / saepius ad priuata arma concursum est: et / quod minus crederetur / rustici contra nobiles impetum fecerunt / Rusticorum furor contra nobiles. alios trucidantes / aliis patria ac bonis interdicentes. Quae res quum primo in Dalmatia Dalmatia. sub Venetorum dominio impune succaederet / in idem

Alexander Magnus. Macedonia, cui pater Philippus Philippus. graeciam Graecia. quoque adiecerat: nihilo minus sola dulcedine gloriae stimulante, susceptis omnibus laboribus et periculis, neque pollicitationibus Darii regis Darius Rex. acquiescendo, neque succumbendo fortitudini bellicosissimi Pori Regis,

simili frigore ac gelu inde repelleretur. Hinc aduehuntur illae opes, quas uana opinio preciosas facit: at quidem multo sunt fruges utiliores, quibus uita hominum conseruatur: quis enim tempore famis non profunderet omnes diuitias? Nihilo minus eas laudamus, suspicimus, admiramur, earumque possessores beatissimos nuncupamus: tametsi plaerisque detrimenta ex his acciderunt. Diuitiae multis fuerunt damno. Diuitibus et subsessores in

angusto semper mea flumine Cimba
4  Serperet / et tenuis me tueretur honos:
5  Lusimus instantis communia damna ruinae
6  Lusimus et populi castra inimica turcis.
7  Exoranda meis precibus pia numina blandis
8  Successere / nouo votaque sparsa metu.
9  Aequa minus rebus fuerint si carmina lector
10  Spreueris haud nimium: nam voluisse sat est. telos

Dormiebat enim illi soli, quę aliis omnibus mortua erat. Iussit ergo, ut surgeret, et ueluti a somno excitata statim exurrexit. **corr. ex exurexit O admirandam Domini *corr. ex Osęe nostri humilitatem nec minus mirabilem pietatem! Qui mortuos faciebat reuiuiscere, passus est a uiuentibus derideri, et dum saluare uel unum hominem pergit, a multis ludibrio haberi sustinuit. Pręterea, licet omnis iniuria molestior sit, quę ab iis infertur, qui nobis cognatione aliqua

crimen esse quam transgredi mandatum seniorum. Videbant igitur paleam in oculo alieno et in suo trabem non uidebant, collabant culicem et camellum glutiebant, manticam alienorum delictorum semper gerentes in pectore, suorum in tergo, nunquam de quoque recte iudicando; quanto minus de isto, in quo dolus non erat, in cuius ore non est inuentum mendacium. Nihil in eo, quod non laude dignum esset, inuenire poterant. Et tamen, quanto laudabilior apparebat, tanto ipsi magis per inuidiam indignabantur modisque omnibus iam ad necem eius conspirabant.

malis cupidinibus cor nostrum implemus et, ubi habitare Deum oportuit per continentię cultum, ibi per carnis lasciuiam diabolum admittimus. Tunc autem flagellat nos Dominus, cum aduersis urgemur, ut non ea, quę nobis, sed quę Deo placita sunt, sequamur. Iudei ergo minus perpendentes mirabilia Domini nostri et iniquo admodum animo ferentes ab eo se tam ignominiose de templo eiectos, rursum in necem eius inter se consultant, rursum eum perdere decernunt, a quo erant saluandi, si quicquam mentis sanę habuissent. Cum igitur (ut Mattheus,

ergo ego laui pedes uestros, Dominus et Magister, et uos debetis alter alterius lauare pedes. Exemplum enim dedi uobis, ut, quemadmodum ego feci uobis, ita et uos faciatis. Humilitatem docet Magister humilis. Et, si Dominus non est dedignatus pedes lauare seruis, quanto minus debet pudere seruum, ut conserui lauet pedes? Et hoc esse puto, quod Apostolus pręcipit: Alter alterius onera portate, et sic adimplebitis legem Christi. Deponit autem Dominus uestimenta sua et iterum sumit, ut, quod uerbis prędicauerat, gestu designet.

inuitat. Quisquis igitur filium suum a proposito monachalis professionis auerterit, ipse se Deo, terrę cęlique Domino, a quo omnia bona accepit, aduersarium constituisse ac simul filium suum, supra quam oporteat diligendo, propriis manibus trucidasse arguetur. Quin immo minus foret crudelis, si ei uitam temporalem erriperet, quam ut ęternam inuideat. Aeternam autem filio uitam inuidet, qui ad seruitium cęlestis regis proficiscenti uiolenter sese opponit et ab incoepto spiritalis ac salutiferę conuersationis retardat atque

oblitus? Sed si uirtutem resurrecturi agnoscis, cur non eadem uirtute etiam tibi crimen remittere eum posse non confidis? Et si posse quidem, sed nolle ais, misericordię eius magnitudinem denegas. Pro salute omnium ille et ludibria pati et interimi uoluit, et tu eum in te minus clementem fore existimasti? Recte te commissi poeniteret, si de uenia non desperasses, si eum, quem offenderas, rogasses. Sed quoniam tu tibi non pepercisti, nec ille parcere debuit, ut tibi parcatur nolenti. Laqueo te ipse suspendis, et in laqueum mortis ęternę lapsus es,

clementem fore existimasti? Recte te commissi poeniteret, si de uenia non desperasses, si eum, quem offenderas, rogasses. Sed quoniam tu tibi non pepercisti, nec ille parcere debuit, ut tibi parcatur nolenti. Laqueo te ipse suspendis, et in laqueum mortis ęternę lapsus es, non minus in temet crudelis quam in Dominum ingratus. Vtrunque grande flagitium, sed uenię diffidentia maioris in Deum infidelitatis signum. Sequitur: Principes autem sacerdotum acceptis argenteis dixerunt: Non licet eos mittere in

causam inuenio in homine isto ex his, in quibus eum accusatis. Sed neque Herodes. Nam remisi uos ad illum, et ecce nihil dignum morte actum est ei. Et Herodes igitur, inimicus Christi, testis est innocentię eius et iudex Pilatus. Neuter morte mulctandum censuit, ut minus excusabilis sit Iudeorum pertinacia, qui innocentis necem totis obnixi uiribus expetunt. Per diem autem solennem consueuerat pręses populo dimittere unum ex damnatis, quem postulassent. Quidam ex his magis insignis fuit Barrabas nomine, latrocinio infamis, seditione notus

proficis, cum te iniustitię consentiendo intus inquineris. Si enim potestatem dimittendi habes (ut confessus es) quare, quem iustum esse asseris, liberum non dimittis? Quid prodest nolle condemnare, si inique oppressum, cum potes, non uis liberare? Nec tamen immerito is, qui minus peccat, arguit magis peccantes. Ideo: Vos uideritis, inquit; qui me cogitis iustum in damnationem dare et innocentem, ut crucifigatur, permittere. Illi autem reclamant: Sanguis eius super nos et super filios nostros. Ista quidem maledictio super eos

ait ad Iudeos: Ecce rex uester. Quasi diceret: Quomodo iste regem se facit, qui humilis, qui pauper, qui omnium magis egens est, quam ut in eo cadere possit regni affectati suspicio? Illi autem clamabant: Tolle, tolle, crucifige eum! Nolunt aliquo minus pudendo mortis genere eum consumi, ne non satis culpabilis fuisse appareat, sed omnium teterrimo, ut, quo ignominiosius perimitur, minus Dei Filius fuisse credatur. Tolle — inquiunt — crucifige eum! Sępe quidem illis inimicorum iugo oppressis

egens est, quam ut in eo cadere possit regni affectati suspicio? Illi autem clamabant: Tolle, tolle, crucifige eum! Nolunt aliquo minus pudendo mortis genere eum consumi, ne non satis culpabilis fuisse appareat, sed omnium teterrimo, ut, quo ignominiosius perimitur, minus Dei Filius fuisse credatur. Tolle — inquiunt — crucifige eum! Sępe quidem illis inimicorum iugo oppressis Deus liberatorem misit, cuius ductu atque auspiciis in libertatem uindicabantur. In neminem autem eorum sic inuidię furiis exarserunt,

inferat. Animum liuentis interior prius exurit cura, quam ad patrandum facinus, quod meditatur, prorumpat. Intus indignatio, intus irę rixęque sęuiunt, intus odia grassantur, nec ante se foras premunt, quam cor illud, in quo natę sunt, acriter exederint. Et quoniam non minus inuidentem solicitat quam inuisum offendit malignus liuor, nulla magis cauenda est animi pestis, nullum magis fugiendum uenenum. Hac superatus Cayn* fratrem interemit, Esau suum persecutus est, filii Iacob suum in seruitutem uendiderunt; Saul Dauidi, a quo plurima

sed, quod bonum est, reddere. Quod autem ait: Non enim sciunt, quid faciunt, ostendit dignum esse uenia ignorantię peccatum. Esse quippe et ignorantię peccatum Leuiticus probat, ubi uitulum offerre iubetur, qui ignoranter peccauerit. Sed qui sciens peccat, eum minus esse excusabilem nemo negat acriorique poenitentię dolore indigere, ut Deo reconcilietur, quem offendit. Iesum autem in cruce confixum ac dure distensum miserabiliterque dilaceratum prętereuntes deridebant et cauillabantur, concutientes capita sua et dicentes: Vah,

regnaret scribasque conuocatos de Christo uenturo interrogasset et illi in Bethlem nasciturum a prophetis edocti respondissent, turbatus est et alienum metuens successorem, computato natiuitatis eius tempore, crudele secum iniit consilium, omnes Bethlem pueros biennium et eo minus natos interfici iubet et, ne quo errore forte deceptus unum illum, quem timebat, pręteriret, in plurimos grassatur. Ioseph autem ab angelo admonitus cum puero et matre eius fugit in Aegyptum. Nec ante in Iudeam sunt reuersi, quam Herodes morte sublatus Archelao filio regnum

potest illi, qui Deo seruit, si tam multa suppeditantur mundo seruientibus? Licet autem seculi huius amatores multis abundent, tanta tamen eis desunt, quanta insuper habere concupiscunt. Serui uero Christi habentes alimenta et quibus teguntur, his contenti sunt. Tanto igitur eis minus deficit, quanto expetunt minus, dum diuitias sibi non in terra, sed in cęlo quęrunt. Sed uideamus, si in his quoque, quę de Christi discipulorumque eius paupertate retulimus, in prophetarum reperire possimus uaticiniis, ut, cum cuncta, quę prędicta sunt,

tam multa suppeditantur mundo seruientibus? Licet autem seculi huius amatores multis abundent, tanta tamen eis desunt, quanta insuper habere concupiscunt. Serui uero Christi habentes alimenta et quibus teguntur, his contenti sunt. Tanto igitur eis minus deficit, quanto expetunt minus, dum diuitias sibi non in terra, sed in cęlo quęrunt. Sed uideamus, si in his quoque, quę de Christi discipulorumque eius paupertate retulimus, in prophetarum reperire possimus uaticiniis, ut, cum cuncta, quę prędicta sunt, impleri in Euangelio

credunt, eos a Deo electos esse significet et secum habitaturos in monte excelso regni cęlorum. Ideo autem seorsum, quia fideles ab infidelibus separabuntur, iusti ab iniustis. Porro, sicut ibi Christus resplenduit, ita et omnes iusti in resurrectione fulgebunt, alii magis, alii minus, secundum merita singulorum. Stella enim a stella differt in claritate. Ita et resurrectio mortuorum. Iesus autem inter Moysen et Heliam medius apparuit, ut ostendat se et Legis esse autorem et prophetarum Dominum, Legem quoque et prophetas secundum

illa tum orare tum, quod ad cultum Dei pertinet, loqui prohibemur. Domini enim est terra et plenitudo eius, orbis terrarum et uniuersi, qui habitant in eo. His hactenus, ut potuimus, expeditis iam tandem probra et supplicia Domini nostri pro nobis ultro suscepta nec minus plene in Veteri Instrumento prędicta* quam in Nouo exibita recitabimus, si prius pauca quędam** non omittenda in medium protulerimus. Igitur a Galilea rediens Hierosolymam, uerius a monte Oliueti, pręmittit duos ex discipulis, asinam et pullum sibi adduci iubet, ut

fuisset passus, mane uinctum tradiderunt Pontio Pilato pręsidi. Tunc Iudas de scelere suo dolens proiectis in templo argenteis, quos a sacerdotibus acceperat, abiit et suspendio sibi mortem consciuit, maius putans peccatum, quod commiserat, quam ut ueniam promereri posset. Non minus autem peccauit de misericordia Dei desperando quam Dominum ac Magistrum suum pro pecunia prodendo. Alterum autem diffidentię, alterum ingratitudinis atque auaritię fuit. Quid autem nequius quam ei uelle diffidere, qui omnia potest, uel a quo plurima acceperis beneficia,

in patrem, et ipse erit mihi in filium. Multa huiusmodi recitat Apostolus, per quę satis constat Saluatorem nostrum supra omnem principatum omnemque potestatem atque uirtutem in cęlestibus euectum. Neque enim asumptę carnis humilitas officere debuit Verbi diuinitati, ut minus adoraretur ab angelis Dei *corr. ex terremotus **corr. ex terremotum ***corr. ex mater Filius, quia et hominis factus est filius. Vt enim hominis esset filius, insigne

ipsę mulieres tandem recessissent, ut angeli de resurrectione dicta discipulis referrent, Maria remansit sola ad monumentum plorans. Dominus autem mulieribus a sepulchro redeuntibus apparuit in itinere, ut diximus, ante tamen Marię Magdalenę se ostendit ad monumentum, ne cui minus consona uideatur Euangelistarum narratio. Hanc autem Marię uisionem et duorum discipulorum ad monumentum cursum Ioannes diligentius diffusiusque describens: Vna — inquit — sabbati Maria Magdalene** uenit mane, cum adhuc tenebrę essent, ad

dicitur: quem diligebat Iesus. Credimus autem eum magis fuisse dilectum, qui titulo designator Quęstio dilectionis. Quęstionem hanc ita soluendam reor, ut dicamus multa incidere potuisse, ob quę magis diligens minus diligatur, et rursum minus amans magis ametur. Petrus magis diligebat, anteibat ergo Ioannem uirtute dilectionis, non tamen ita multo, ut ea dilectio cęteris Ioannis meritis esset pręferenda. Ioannes uirgo erat, Petrus maritus. Ioannes in fide permanserat, Petrus

Iesus. Credimus autem eum magis fuisse dilectum, qui titulo designator Quęstio dilectionis. Quęstionem hanc ita soluendam reor, ut dicamus multa incidere potuisse, ob quę magis diligens minus diligatur, et rursum minus amans magis ametur. Petrus magis diligebat, anteibat ergo Ioannem uirtute dilectionis, non tamen ita multo, ut ea dilectio cęteris Ioannis meritis esset pręferenda. Ioannes uirgo erat, Petrus maritus. Ioannes in fide permanserat, Petrus desciuerat. Quanuis igitur Petrus in

qui ad monumentum cucurrerunt, non plorant? Fortasse, quia infirmior sexus magis promptus est ad lachrymas uel quia illi aliud, hęc aliud c ogitabant. Illi ab amicis exportatum corpus putabant, a Iudeis exemptum et alicubi per contemptum proiectum, et non minus dolebat mortuo illatam iniuriam quam in cruce pendenti poenam. Dum ergo fleret — inquit — inclinauit se et prospexit in monumentum. Et uidit duos angelos in albis sedentes, unum ad caput, et unum ad pedes, ubi positum erat corpus Iesu.

Sed quęret aliquis: Cum Mattheus dicat Questio mulieres auditis angeli uerbis ad monumentum regressas uidisse Dominum in uia pedesque eius tenuisse et eum adorasse, quare Cleophas ista subticuit et, quod minus erat, uisionem memorauit angelorum? Quia ita natura comparatum est, ut, cum multa audierimus, quibus non satis fidem* pręstamus, ea contemptim et semiplene aliis referamus, uel quia simul omnibus ad monumentum angelus apparuit et locutus est, a monumento autem remeantibus,

futuro dicta sunt a prophetis, et eadem secundum Euangelistas in Christo crucifixo impleta fuisse cernunt, et tamen inclinari nulla ratione queunt,* ut ad baptismi salutaris gratiam cum fidei confessione accedant. Qua quidem in re et prophetis suis iniuriam faciunt, quasi qui minus uera prędixerint, et semet in ęternę damnationis baratrum imprudenter pręcipitant. O igitur stulti et tardi corde ad credendum Iudei! Nonne hęc oportuit pati Christum, et ita intrare in gloriam suam? Si Esaias uera prophetauit, cui uos credere dicitis, cur

uerbum Dei, sed quoniam uos eo indignos facitis, ecce conuertimur ad gentes. *corr. ex disperabat Quare autem prius Iudeis fuit euangelizandum? Puto, ne Christus de Iudeis secundum carnem genitus minus suos quam alienos dilexisse uideretur aut in illos mortis suę uindictam appetisse, pro quibus orauerat in cruce. Pręterea iis primum ostendi debuit, qui de ipsius aduentu Scripturas habebant, ut* cognita diuinorum sententia eloquiorum facilius crederent, et ipsę gentes,

Symon Ioannis, dilligis me plus his? Dicit ei: Etiam, Domine, tu scis, quia amo te. Dicit ei: Pasce agnos meos. Hoc exemplo instruimur eis Ecclesiam esse committendam, qui amore in Deum magis inflammantur. Plerique enim ingenio eruditioneque excellunt, sed quia non minus pecuniam quam Deum diligunt, non pastoris in Ecclesia officium implent, sed exactoris. De quo dicitur: Mercenarius uidet lupum uenientem, et fugit. Qui autem Deum amant, hi et proximos diligunt. Propterea quidem gregem sibi commendatum et uerbo pascunt et

ut fauor et gratia Domini nostri, quę Te hactenus comitata est, usque in finem non deserat, opto, et ęternę beatitudinis, quam uotis omnibus concupiscis, faciat participem. Erasmi Roterodami libellos, quos misisti, accepi, pietatis eruditionisque plenos nec eloquentię minus. Magna me afficiunt uoluptate legentem. Etenim post diui Hieronymi tempora ad nostram usque ętatem abfuit a theologis nostris excultę orationis lepos. Laudabamus multorum in syllogismis enthimematisque argutias, quorum tamen scripta nemo lectione antiquiorum uel parum delectatus absque

consecuturus esset immortalitatem, tantę pollicitationis perficiendę desyderio flagrans, facturum se recępit, quicquid rex Euristeus sibi faciundum imperasset. Igitur iubente rege duodecim labores maximos fertur exanclasse, pręter illa, quę interim sua sponte, non istis minora neque minus factu ardua difficiliaque cum sua uirtute tum Iouis fauore peregit. THEOLOGVS: Quo magis memoriter dicta tua teneam, memora, quęso, prius, quę ille iussus egerit, postea, quę iniussus uolensque perpetrasse dicitur.

usque delata donauit Euristeo. Laudis enim, non auri cupidum esse oportet, qui ad immortalitatem aspirat. Hęc sunt, quę gessisse fertur Hercules, heroum pręcipuus, Euristei mandatis parens. Quę autem nemine iubente uir ad ęternitatem genitus peregerit, his etiam plura sunt neque fama minus celebrata. Ea sane, nisi te audire piget, me non pigebit referre. Cum enim poetam me profitear, mea interest heroum gesta concinere. Suos alii cantent amores et impudicis eloquiis paginas impleant, me magis delectat ducum regumque facta suspicere, quorum gloriam nulla tacebit posteritas,

an quę homines, qui persępe falluntur? Nonne illa quę probat Deus? POETA: Certe, quę Deus. Primo quippe concesso, necessarie id sequitur. THEOLOGVS: Sed ex his, quę Deo teste probantur, nonne alia magis, alia minus laudanda? POETA: Ita mihi quidem uidetur. Neque enim illis assentior, qui omnes uirtutes pares esse dixerunt. THEOLOGVS: Qua autem ratione discrimen istud nobis constabit? Nonne dicendum illis plus laudis deberi,

nobis constabit? Nonne dicendum illis plus laudis deberi, quibus plus proponitur pręmii ab ipso bonorum omnium ęstimatore ac remuneratore, Deo? POETA: Neque id plane negari ullo modo potest. Iniquus enim arbiter munerumque dispensator esset ille, qui minus merenti plus concederet. THEOLOGVS: Videtur tamen illa Euangelii autoritas huic assertioni nostrę nonnihil obstare, ubi singuli operarii unum denerium accipiunt, tam primi qui tota die in uinea patrisfamilias laborarunt, quam nouissimi qui

THEOLOGVS: Videtur tamen illa Euangelii autoritas huic assertioni nostrę nonnihil obstare, ubi singuli operarii unum denerium accipiunt, tam primi qui tota die in uinea patrisfamilias laborarunt, quam nouissimi qui postmeridiana hora uocati minus operis exhibuerunt. Sed cum parabola illa iis prędicetur, qui ecclesiam Dei ędificant pie recteque uiuendo, denarius ęque singulis datus non merita respicit, sed boni nunquam finiendi ęternitatem. Nam in cęlesti patria aliud quidem minus pręmium, aliud maius habetur, omnium tamen

quam nouissimi qui postmeridiana hora uocati minus operis exhibuerunt. Sed cum parabola illa iis prędicetur, qui ecclesiam Dei ędificant pie recteque uiuendo, denarius ęque singulis datus non merita respicit, sed boni nunquam finiendi ęternitatem. Nam in cęlesti patria aliud quidem minus pręmium, aliud maius habetur, omnium tamen pręmia nullo fine claudentur, nullis unquam temporibus deficient. Vel si denarium hunc beatitudinem interpretari uolumus, tam illis datur qui in iuuenta quam qui in senectute ad Deum conuersi fuerint. Omnibus pariter dictum est: Poenitentiam

diuinę scripturę autoritati spondeo me nequaquam refragaturum. Nisi enim ei crederem, Christianus non essem. Nec ob hoc tamen mihi interdictum puto, ne priscorum magnifice gesta uirtutemque mirer. THEOLOGVS: Et nos quidem, qui theologiam profitemur, non minus quam tu, qui poeta es, quęcunque a queuis homine laudabiliter facta fuisse constat, probamus, prędicamus et dignis prosequimur pręconiis. Porro, cum inter nos conueniat Dei iudicium hominum iudicio pręferri oportere et maiorem esse uirtutem, cui maior promittitur merces, et plus

superabat, superasse. POETA: Impossibile monstratu hoc mihi uidetur, quando quidem experimento discimus posterioris sęculi homines semper imbecilliores nasci et senescente mundo corporum quoque sensibilium naturam degenerare, hebescere ac prorsus minui. Minus uiuimus, minus animi, minus ingenii, minus uigoris roborisque habemus quam, qui olim pręcesserunt, habuisse memorantur. Et tu nostri temporis homines antiqui sęculi hominibus anteferre uel ęquare contendes? Dixisses saltem de illa ętate, in qua Sansonem uixisse constat, qui et ipse

POETA: Impossibile monstratu hoc mihi uidetur, quando quidem experimento discimus posterioris sęculi homines semper imbecilliores nasci et senescente mundo corporum quoque sensibilium naturam degenerare, hebescere ac prorsus minui. Minus uiuimus, minus animi, minus ingenii, minus uigoris roborisque habemus quam, qui olim pręcesserunt, habuisse memorantur. Et tu nostri temporis homines antiqui sęculi hominibus anteferre uel ęquare contendes? Dixisses saltem de illa ętate, in qua Sansonem uixisse constat, qui et ipse leonem correptum

POETA: Impossibile monstratu hoc mihi uidetur, quando quidem experimento discimus posterioris sęculi homines semper imbecilliores nasci et senescente mundo corporum quoque sensibilium naturam degenerare, hebescere ac prorsus minui. Minus uiuimus, minus animi, minus ingenii, minus uigoris roborisque habemus quam, qui olim pręcesserunt, habuisse memorantur. Et tu nostri temporis homines antiqui sęculi hominibus anteferre uel ęquare contendes? Dixisses saltem de illa ętate, in qua Sansonem uixisse constat, qui et ipse leonem correptum manibus

Impossibile monstratu hoc mihi uidetur, quando quidem experimento discimus posterioris sęculi homines semper imbecilliores nasci et senescente mundo corporum quoque sensibilium naturam degenerare, hebescere ac prorsus minui. Minus uiuimus, minus animi, minus ingenii, minus uigoris roborisque habemus quam, qui olim pręcesserunt, habuisse memorantur. Et tu nostri temporis homines antiqui sęculi hominibus anteferre uel ęquare contendes? Dixisses saltem de illa ętate, in qua Sansonem uixisse constat, qui et ipse leonem correptum manibus enecasse dicitur et

superatur? Ad illa nunc, quę Euristeo iubente gessisse traditur, disserenda accedamus, quę numero duodeno a uobis censentur. (Leo Nemęus) Nemęum leonem non ferro, sed manibus interfecit. Interfecit autem leonem, ut ipse non negas, et Sanson noster Sansoneque minus robustus Dauid. Neque tamen corporis uires a nobis exigit Dominus, sed animi in capessendis uirtutibus stabilitatem atque constantiam. Cole iustitiam, pietatem serua, Deum obsequio promerere, indigenti succurre, miserum subleua, hęc ut agamus, lex diuina iubet,

coronantur. (Neptunni filii) Hercules pręterea Neptunni liberos lapidum imbre de cęlo obrutos, cum sibi arma defecissent, Ioue inuocato superauit. Nos uero pro Euangelii ueritate certantes, quoties cum hereticis uel philosophis congredimur, si argumenta minus sufficere cernimus, diuinę Scripturę sententiis uelut imbribus illos opprimimus. Nec inepte ineleganterue philosophos Neptunni liberis comparamus, cum Neptunnus quandoque mare intelligatur et sal pro sapientia usurpetur. Sal autem maris filius est, et philosophus salis, hoc est,

fidelium perpetuorumque serviciorum humilem commendacionem et pedum Sanctitatis Vestre devota oscula. Beatissime pater! Que Sanctitas Vestra sua in me solita pietate et clemencia mota dignata est ad me perscribere, non minus scripta, quam propensum erga me et continuum benignitatis cursum percepi. Nil ettenim magis pater filio prestare potuit, quam Sanctitas Vestra mihi impendit. Non alia, ut puto, causa, quam instinctu iusticie stimulata sciens Sanctitas Vestra agi mecum non rite

mecum de stipendio, quale palatino datum est, concordaverit? Quid falsius, quam regem meum e manibus meis Banatum extricare non posse, cum idem dominus meus litteris suis promiserit se non accepturum de manibus meis Banatum, donec non fuerit persolutum? Quid minus vero me ad concordiam non venire, cum anno elapso – medio palatini demortui 4 Emericus de Peren. et domini episcopi Quinqueeclesiensis 5 Georgius de Satmar (Zathmar, Zathmari). – eam concordiam inierim cum Sua

diuertisseque Rhacusam amicitiae secum iungendae causa. Orat Venetos domum hospitaliter inuitet, esse inter suos primarios uiros, amicitiam eorum honori simul et utilitati futuram. Tyrannus, nihil minus quam generi fraudem timens, libenti animo eius paruit uoluntati. Venetos in aedes suas benigne inuitatos apparatis accipit epulis. Habitabat autem Demianus modicis aedibus ad portam urbis, paludi quae tunc ibi erat adiacentem, in ea

una cum familia se recaepit ui magna auri secum allata. Nam quum fidei senatus Rhacusani sua omnia credidisset, Rhacusani neque terrore Turcarum, quo fere Europa id temporis magnopere perculsa erat, neque ullo praemio adduci potuerunt quo minus fidem seruarent. Quam profecto constantiam Amurathum Othomanum, Turcarum regem, uehementer admiratum dixisse ferunt urbem haud facile perditum iri in qua scilicet tanti ducitur fides.

scit. Occultam id esse uoluit Dominus, ut certi, quod futura sint, quę prędicantur, sic nos pręparemus, tanquam dies ista crastina vel postridiana sit. Igitur de illo terribili admodum atque horrendo iudicio uerba nunc facturus sum non minus de uestra, quam de mea ipsius solicitus salute. Nescio equidem, an quicquam utilius homini Christiano sit, quam illorum, quae in fine futura sunt, frequens recordatio, tenaxque memoria. Hęc nos a uitiis auocat, ad uirtutes concitat,

Ideoque Deus iniuriam sibi illatam cogitur ipse uindicare, tam in eos, qui peccant, quam in illos, qui peccantes iusta poena non afficiunt, utrosque barbaris infidelibus in miserrimam seruitutem submittendo. Quando liberos parentibus minus obsequentes fuisse meminimus? Statim pueriles annos cum excesserint, dominari uolunt, patri matrique molesti sunt. Atque utinam non inuenirentur, qui eos, a quibus geniti sunt, etiam maledictis lacessant, et interdum uerberibus

legem diuinitus latam conetur euertere. Cauda eius trahebat , inquit, tertiam partem stellarum cęli, et misit illas in terram . Erunt quippe Christiani in partes tris diuisi, duę partes saluabuntur, id est perfecti, et minus perfecti, tertia pars peribit, hoc est illi, qui uel a fide defecerunt uel in peccatis obdurati poenitenam agere neglexerint. Hi in terram trahentur et ad inferos usque descendent. Tunc autem stellę cęli erant, quando

cadent de cęlo, et uirtutes cęlorum mouebuntur, et tunc apparebit signum Filii hominis in cęlo, et tunc plangent omnes tribus terrę . Quemadmodum, cum sol oritur, stellarum lux tabescit, ita Christi cruce rutilante sol et luna minus lucere uidebuntur, majoris luminis radiis euicti. Hoc futurum prophetauit Iohel dicens: A facie eius contremuit terra, moti sunt cęli, sol et luna obtenebrati sunt et stellę

argentum . Et post paululum: Transiuimus , inquiunt, per ignem et aquam, et eduxisti nos in refrigerium . Si de igne Iudicii intelligimus, pręteritum pro futuro positum est, more Scripturarum: ut, quod prędicitur, non minus certum habeat euentum, quam illa, quę pręterierunt. At uero si de pręsenti igne accipiendum sit, transierunt fideles Dei serui per ignem multarum tribulationum et per aquam baptismatis sacri intraueruntque in refrigerium

ignis opera in fulminibus, eorum ictu dolia exhauriri intactis operimentis; aurum, ęs, argentum liquari in sacculis, ipsis non combustis: matrem ictam, foetu in aluo interempto, superuixisse, Plinius autor est. Et cum hęc ita sint, minus mirum erit, si igne de cęlo misso ardeat aęr, siccetur mare, excoquatur terra et cuncta corpora cedant uiribus cęlestis ardoris. Quod quidem omnia arsura non solum ex prophetarum oraculis discimus uerum etiam per uisionum

tam iusti quam impii. Sed soli iusti cum glorificatis corporibus rapientur in nubibus obuiam Christo, ut descendentem ad terram Dominum fideles serui reuerenter comitentur, asseclę et assessores in throno sedentis. Restabunt adhuc alii minus perfecti, fideles tamen, quos in dextera parte angeli statuent saluandos. Reliquos autem, hoc est, uel incredulos Iudęos uel male credentes hereticos uel in peccatis perditos Christianos, seorsum in parte sinistra stare compellent.

Tunc respondebit illis dicens: Quandiu non fecistis uni de minoribus his, nec mihi fecistis . Minimi et minores intelligendi sunt pauperes humilitate parui, meritis magni. Plus enim debemus illis, qui sanctius uiuunt, quam qui minus pie uitam instituunt, si ope nostra indiguerint. Vt autem promptius inopi subueniamus, consyderemus m illo personam Christi, et si ab ipso ęterna bona nobis dari cupimus, cur bona temporalia eidem largiri negligimus cum

Esto, inquit, fidelis usque ad mortem, et dabo tibi coronam uitę. Corona ergo ista est ęternę uitę stabilis permansio et perpetua beatitudo gaudiumque in Domino perenne. Cuius tamen coronę alii plus, secundum uitę merita, alii minus participant. Ipsa tamen glorię ęternitate pariter omnes gaudent, omnibus hic datur denarius et par merces, tam illis, qui minus, quam his, qui magis laborarunt, dum tamen fideliter uixerint nec a uitiis uicti sint.

perpetua beatitudo gaudiumque in Domino perenne. Cuius tamen coronę alii plus, secundum uitę merita, alii minus participant. Ipsa tamen glorię ęternitate pariter omnes gaudent, omnibus hic datur denarius et par merces, tam illis, qui minus, quam his, qui magis laborarunt, dum tamen fideliter uixerint nec a uitiis uicti sint. Vincenti , inquit angelus, dabo edere de ligno uitę, quod est in paradiso Dei mei . Vitale lignum Christus est; qui eius gustant

inquit, ministrabit . Transitus motum de loco ad locum significat. Sed nequaquam locali motu indiget Deus, qui simul omnibus adest locis. Motus ergo iste transeuntis diuersitatem gratię innuit. Alii enim plus, alii minus dapient. Eadem metaphora utitur Saluator ad discipulos dicens : Ego dispono uobis, sicut disposuit mihi Pater meus, regnum, ut edatis et bibatis super mensam meam in

autem frequenter de iudicio, de quo locuti sumus, cogitare atque ad illa mala, quę pręcessura sunt, fortiter toleranda patientię uirtute se armare et ita in bonis actionibus exerceri, ut, cum tam horrendi iudicii dies aduenerit, minus terreamur, irreuocabilem illam sententiam pręstolantes, quando quidem et poenitentibus regnum cęlorum promittitur et pie iusteque uiuentibus datur.

prophetauit dicens: et uidi cęlum nouum, et terram nouam. Primum enim cęlum et prima terra abiit, et mare iam non est . Per hęc docet aëra magis purum futurum et terram minus fecis habituram, et mare iam non esse mare, amaritudine uersa in dulcorem. Vel si ista aliter accipienda sint, dicemus: Primum cęlum et primam terram abiisse eo, quod cęlum uim suam influere terrę desinet et terra fruges ferre

quod quidam Martinus ex eo Sarmatarum genere, quos nunc Polonos dicunt, Budensium sacerdos, qui quidem matheseos peritus habebatur, regi et uitę cupido, et huic uanitati admodum dedito ac omnia ad fatum referenti, facile persuaserat se decennium adhuc uicturum, licet, quum ualetudine minus prospera uteretur, nec multum curae in ea tuenda poneret, et medici illum breui interiturum existimarent. Adeo autem quidam nomine tantum Christiani, animi caecitate atque ignorantia ducti, diuinae prouidentie derogant, ut nihil fere hominibus nisi auspice coelo uana persuasione

priuatis negotiis occupati nihil noui aduersus regem molirentur. Postea uero quam his artibus regnum sibi iam confirmauit, gloria, ut fit, splendore suo inuidiam superante, statim in animum induxit cum omnibus aetatis suae principibus magnificentia ac liberalitate certare, nec minus his quam armis caeteros reges anteire. Adeo enim Hungariam ędificiis exornauit, ut Alemaniam his rebus cultissimam hac tempestate pene adaequet. Tam uero hospitaliter ac benigne eos maxime, qui ad eum publico nomine accessissent, excipiebat, ut praeter elegantem lautitiam, quam

quae quidem laus tota eorum est, qui regem creant, cooptetur. Nam ut discedamus a Matthia, Iani Chugniadis filio, qui, ut probe nostis, nec ulla cognatione stirpi regiae annexus fuit, et regnum Hungariae, praeterquam quod inuito senatu Hungarico occupauit, ita gessit, ut omnibus bonis non minus priuatae stirpis obscuritate quam tyrannide regno indignus uisus sit, trium nouissimorum ante Matthiam regum Vuladislauus est uerus in hoc regnum haeres ac successor, siue eius paternum, siue maternum respexeritis genus, quo quidem utroque omnibus Europae regibus, absit uerbo

Hungari ueluti plerique mortales pecuniae auidi, extraherent, quicquid postulauit, se facturos promisere, Italica sane arte, ut Hungari impudenter praedicabant, aduersus Italam usi. Hungari enim Italicae genti fraudem maxime obicere solent, tametsi antiquis Romanorum moribus nihil minus quam perfidiae obiectio conueniat, quippe apud quos fides semper fuit sanctissime culta, omnibusque mortalium bonis antelata. Ianus Coruinus ius suum in regnum paternum armis defendere minatur, et Petrum Insanum carcere

tamen a societate Vngarorum, quoad penes Bosnenses regnum permansit, defecerunt. Quare occupato quoque a Turcis Illyrico, Hungaris domestico bello impeditis, Bossinensis regni titulum Hungarorum reges nequaquam deposuerunt, eum non minus recte nunc quam antea usurpantes, quandoquidem ductu regis Matthiae Chugniadis sedem Bosinensium regum, quam incolę Iäizam uocant, cum multis aliis oppidis de Turcis recuperarunt. Spondent igitur regulo, si in animum induceret permittere sese in senatus

deditissimae sunt, magis efferaret. Itaque monachus, ad quem maxime liberalitas, patientiae uirtus, atque iniuriarum spectabat obliuio, ab epulis, inter quas de hac re consultauerat, consurgens arma capit, sacerdotiique immemor ad certamen, non minus uictori quam uicto futurum infelix, proficiscitur. Atque dum uino simul et insanae mentis furiis exagitatus stricto ense uicum cursu perlustrat, ex illis agrestibus duos forte obuiam factos aggreditur, alterumque ipsemet per se, alterum minister

sagax ad animos suorum explorandos, iactari sermones a quibusdam Hungarorum principibus regnum Hungariae ad Casimirorum familiam rediturum, praesenseratque uxorem forte huius consilii haud expertem praemoliri sibi Vuladislaui nuptias, quando quidem putaret et uirum, eo quod ualetudine minus prospera uteretur, breui interiturum, et Vuladislauum ab Hungaris in regno conferendo caeteris fratribus, quia omnium maximus natu esset, praelatum iri. Itaque ueste lugubri deposita (tanta regii coniugii eius animum, priuatae uitae impatientem, cupiditas inuaserat)

illustris est, temere obstringas te id facturum recipiendo, quod ei praesertim ob sterilitatem merito abs te negari debet: ut caeteras huius repulsae causas subticeam, quas quidem et dicere pudet, et uxorem ducturum prorsus nosse expedit, ne scilicet ea affirmare uidear, quae non minus suspitionis quam ueritatis in se habere possunt. Hoc demum, quo et coeptum amici officium absoluam, et mandato Hungarorum satisfaciam, tibi consulo, uti Neapolitanam matronam tanquam pestem ac furiam euites, eiusque illecebras praesentissimo ueneno commixtas putes. Atque

quoque tuo subesse sermoni uererer. Etenim nemo est, qui non uideat me apud Hungaros, utpote quorum neque linguam neque mores nouimus, hospitem magis quam regem, tali amico absente, non sine periculo futurum. Atque iccirco quoad maiestatem suam hoc pręcarium consequatur imperium, non minus ab his regendus quam eos recturus sum: nam uel qui armis uincuntur, eos si domare prorsus uolueris, interuallo opus est. Velim igitur te hanc exuere mentem, et quod salua religione fieri potest, hoc statue amicitiae esse tribuendum. Ad haec presul, nihil sane

et aulicas effugero molestias, inquietae fomenta ambitionis, non alienarum, sed mearum duntaxat actionum rationem apud summum iudicem reddendam expeditior possim meditari. In magno enim discrimine antistitum salutem uel ob hanc potissimum causam uersari necesse est, eo quod his non minus pro se ipsis quam pro eorum tutellae commissis causa est dicenda. Nempe, ut sacrae literę docent, subditorum errata principes praestare, atque alieno plerumque admisso poenam luere debent. Non ergo desero te, Vuladislaue, nec regiam tuam mihi quidem gratissimam fugio,

ne ullam quidem suspitionem dedit se quicquam seorsum sibi quaesiturum, edoctus, puto, a Iano praesule Hungarorum odia in regem ualde excitari ea cupiditate, quae suis tantummodo seruiens rationibus nihil in publicum conferat. Et profecto reges (quamquam in neutro peccandum est) multo minus decet in erogandis pecuniis quam in accipiendis peccare. Vuladislauus Danubio, qua Strigonium praeterfluit, traiecto, haud mediocri partim Hungarorum, partim Boemorum multitudine comitatus Budam petit, magnoque ciuium studio in urbe excipitur, sacrificiisque prius de more factis in regiam

religione in cultu scelerati Machometis totum uitae cursum peragere, ac per sequelam fato functos infelicium sedes animarum apud inferos sortiri, quum certo sciamus Deum ab se condita summopere diligere? At qui sicut occulta, ita et iusta Dei iuditia esse fateri necesse est. Nec propterea Deum minus colendum esse, eo quod nunquam fere ad hanc diem Christianos sine acerrimo hoste esse passus sit. Quum ipsi Deo uisum fuerit, omnia Christi iugo subiicientur. Nunc ad incoeptum redeo.

quidam Itali reginae amici, ut est illa natio callidi ingenii, prospicientes, eam pecuniariae idemtidem admonebant iacturae, consulentes parceret pecuniis, quas per largitiones frustra absumeret, nec promissis Hungarorum fidem haberet. Quid enim iam obstare, quo minus uerae nuptiae fiant, regno a Vuladislauo inito? At illa, utpote sorti suae destinata, nullius salubris consilii patiens, suis amicis suadentibus irasci, nec existimare, uti sese res habebat, Hungaros illius tantum auribus seruire, regnum uero eius

ferme repugnante portis immissus esset hostis, propterea quod oppidanis, ex re scilicet insolita pauore torpentibus, nec portas claudere, nec muros ascendere, nec tormenta locis opportunis disponere occurrebat. Quod ubi Boëmus uidit, non minus audaci quam neccessario consilio, quo Casouiensium animos erigeret metumque his hostilem demeret, confestim leuem armaturam, cuius generis equites circiter trecentos apud se habebat equos sternere oppidoque erumpere iubet, ut hostem armis grauem, et ob id magis statarium quam

sed etiam a latere hostem carpentes aliquamdiu uexarunt. Tandem ex Polonis aliquot uulneratis in oppidum sedato gradu ac nulla timoris significatione abeunt. His satis prosperis eruptionibus adiciunt rem per se quidem paruam, sed quae et Casouiensibus animos, non minus quam totius praesidii tot secundae pugnae, restituit, et Polonis omnino infregit audaciam. Quidam ex Hungaris equitibus, dum caeteri, qui leuia praelia cum Polonis erumpendo conserebant, oppidum repeterent, Polonum equitem extra

Viannam retinere, si stipendium, quod, ut ferunt, abunde habuit, militibus persoluisset, nec sua commoda rebus publicis anteposuisset. Quis autem dubitat saluis publicis priuata perditum iri non posse? Nisi forte, ne uideamur iniqui esse censores, honestius putauit, aut certe minus turpe, priuata quoquo modo posset retinere, quam pro publicis incerta pugnare uictoria. Et sunt fere plerique mortalium, ex his maxime, qui sub regibus uiuunt, magis proprii quam communis boni studiosi. Alemanus, Noua Vrbe ciuium uoluntate recepta, relictisque qui arcem obsiderent,

adstrictus sum ― sed ueluti ciuis ad regem uenio legitimum. Nam si more gentium Matthiae filius in paternum regnum, quod ex pellice natus est, succedere prohibetur, tu prae omnibus regnum Hungariae, quo utique pater tuus immerito quondam fraudatus est, iure debes possidere. Quam ob rem hac non minus iusta quam necessaria transitione patriae leges non resoluo, sed quem debui, suffragio meo, a quo sane ferendo per summam iniuriam summotus sum, regem eligere, ad eum inimicorum demum iniquitate, reditu in patriam non impetrato, confugio, singulari certe

regiam conuocat, hortatur regnum una secum defendant, delectum militum habeant, pecuniam in stipendium, quo exercitus hosti opponendus comparetur, conferant. Quod ubi parum procedere uidet, Stephanum Batherem Paulumque Cinisium, uiros non minus strenuos quam reipublicae Hungarorum studiosos, Albam Regiam, quo delectus militum indictus erat, cum parua manu, utpote ex presenti copia, misit, satis credens uel solo tantorum ducum nomine Maximilianum aut a coeptis suis deterritum iri, aut saltim eius itineri moram aliquam

fratris aduentu cognito animaduertensque praelio esse cum Hungaris decertandum, praesidia, quae per loca abs se occupata distribuerat, propere ad castra euocat. Itaque contractis in unum copiis, ueluti extemplo pugnae copiam facturus, in aciem per speciem dimicandi procedit, quamquam nihil minus quam de manu cum Hungaro conserenda cogitaret, quippe et uiribus et animis suorum hosti impar. Iam eo utrinque uentum erat, unde praelium committi posset, instructusque uterque exercitus signum pugnae expectabat: nemo enim ducum iniussu

Et quoniam de abbatia diui Anniani mentio facta est, non alienum uisum est insignem cuiusdam monachi ex eo genere, quos uulgo Conuersos appellant, eo bello audaciam, et quo exitu uitam finierit obiter memorare. Neque enim sacerdotum gratia mihi obstabit, quo minus turpia eorum recenseam exempla, ne scilicet quempiam lateat sacerdotes magis uirtute quam sacerdotio tutos esse debere, religonemque non habitu exteriore, sed probitate atque innocentia constare. Hic itaque ante initium Alemanici belli, cum esset coenobii curator, cum

ad conuentum nobilitatis de his conditionibus relatum fuerit, daturos, inquiunt, operam, uti accipiantur, affirmantes ne regem quidem ipsum eas sine communi optimatum consensu posse accipere. Neque enim ille, quandoquidem iustissimus sit princeps, minus quam caeteri Hungari legibus ac more patrio tenetur, quum praesertim, quo die regnum iniit, iurauerit se publicae utilitati nunquam aduersaturum. Hungari, ut sunt solerti ingenio, atque ad succumbendum tempori, maxime quum res urgent

pecuniae supra omnes mortales student, eamque ut plurimum aut repositam in nullum usum, quod dementium hominum est, condunt, aut suo ipsorum uel consanguineorum arbitratu magis quam legum praescripto tam uiuentes absumunt quam morientes legant. Sagabriensis antistes paulo minus trecentis dedit. Vesprimienses, quorum arx in aedita rupe posita id temporis ― casu an fraude humana, incertum ― combusta erat, ne unum quidem militem miserunt, praesule nondum in patriam restituto, tametsi Alemani deduxerant inde praesidium. Varadinensis trecentos

aduersus mediam Hungarorum frontem consistunt. Mox ingenti clamore utrinque sublato inflammatis ducum oratione animis concurrunt. Hungari ira accensi, quod eos Polonus, per speciem pacis deceptos, redintegrato bello ultro lacesseret, acriter in hostem inferuntur. Alberthus uero, nihilo minus ferocius quam concionatus erat, Hungaris instare coepit, adnitens multum ad obtinendum eius certaminis decus, in quo praemium uictoriae amplissimi regni possessio erat, simul ne uictor hostis reditum ei in patriam intercluderet, captusque laetum Hungaris

uulgi animos, tanquam procellam quandam, oratione sedare. Qui ut sibi etiam multitudinem placaret, in medio illo clamoris ardore silentio indicto, Mirum in modum gaudet, inquit, uiri Hungari, rex Vuladislauus hoc uestro in rempublicam studio, nec profecto minus sua quam uestra causa lętatur, quum uideat ita uos in patriam esse animatos. Nullum enim officium in eam conferre potestis, cuius ipse magna ex parte non sit particeps, felicemque sibi huius regni administrationem uestra beneuolentia demandatam fore

posita scopulo nequeunt occultari. Vnde non modo nihil a regibus proficisci debet, quod nomini eorum ullam notam sit iniecturum, sed quod ne suspitionem quidem criminis sit daturum, propterea quod siue hominum malignitate, siue naturae uitio id eueniat, multo minus conspicuum est, quod a principibus uiris recte, honeste, et cum uirtute agitur, quam quod ab his nequiter ac per impotentiam admittitur. Quocirca magnopere regi cauendum est, ne quid aut ipse per cupiditatem delinquat, aut quempiam suorum peccare

arma expediunt, atque conscensis equis in Hungaros impetum faciunt eosque primo congressu in fugam coniciunt, utpote magna ex parte rusticos bellandique imperitos. Itaque hoc facinore aedito nullo suorum uulnere, nedum cede, rati Hungaros sparsa dilapsos fuga nihil eo die minus quam de instaurando praelio cogitaturos, nocte praesertim appetente (sub uesperum enim pugna coepta erat), demptis galeis incompositique, ac solutis ordinibus, utpote hostem profligatum spernentes, castra repetebant. Quod

Constantinopolitanum uehere, diuertisseque Rhacusam amicitiae secum iungendae causa. Orat, Venetos domum hospitaliter inuitet, esse inter suos primarios uiros, amicitiam eorum honori simul et utilitati futuram. Tyrannus nihil minus quam generi fraudem timens, libenti animo eius paruit uoluntati, Venetos in aedes sua benigne inuitatos apparatis accipit epulis.

fidei sua omnia credidisset, Rhacusani neque terrore Turcarum, quo fere tota Europa id temporis magnopere perculsa erat, neque ullo praemio adduci potuerunt, quo minus fidem seruarent. Quam quidem constantiam Amurathum Othomanum, Turcarum regem, uehementer admiratum dixisse ferunt urbem haud facile perditum iri, ubi scilicet tanti ducitur fides. Caeterum Rhacusani, haud quaquam

praefecturam. Hic sane uir, humili natus loco, per omnes militiae gradus ascendens nulli secundus inter duces militum aetate sua extitit, saepius cum hostibus Turcis maxime conseruit manus, semperque fere uictor discessit, nec profecto uitae finem uotis suis minus respondentem sortitus est. Nempe in expeditione aduersus Turcas, et ipsi immori uictoriae semper exoptauit. Sub idem tempus allatum est ad regem quaestores eius, dum tributum iam diu institutum more consueto a colonis regni exigunt, a Laurentio Wilaceno male habitos, atque aliquot

una cum fugientibus et ipsi portas irrumpunt. Vuladislauus potitus urbe iubet custodibus arcis denunciari, ni arcem extemplo dedant, se eos pro hostibus habiturum. Illi autem respondent sibi in animo esse regi obtemperare, sed fidem, qua essent Laurentio astricti, quo minus id fiat obstare; malle se itaque omne periculum subire quam prodere, quae suae fidei essent commissa. Caeterum posteaquam tormenta arci iam admota esse, neque Laurentium cum auxiliis, uti

coitionem magis quam uires deesse, quippe siue mari, siue terra res gerendae sint, omnia illis affatim suppetunt, arma, equi, uarii generis tormenta, naues, rei nauticae peritia, pecuniae, pedites, equites, militaris artis scientia, ducum uirtus, et animi magnitudo. Quare non minus e re tua quam mea feceris, si precibus meis admissis confestim dederis operam, ut quam primum sciant Romani ritus Christiani te non modo inuictum, sed ne leui quidem iniuriae esse opportunum. Quo facto et mihi, tutelę tuae commisso, e dignitate tua consultum erit, et imperio tuo maxime

Turcae cum Moldauis et Tartaris Poloniam misere depopulantur. Itaque ubi Turcae, qui in Bazethis regno alicuius numeri erant, regis animum iam erectum, atque ad bellum inclinatum animaduertunt, spe nouarum expeditionum ― hi enim nihil minus quam ocium ferunt ― confestim pro se quisque arma, equos, clientes summo studio parare coeperunt, ducemque imprimis aduersus Polonos omnibus conciliabulis identidem flagitare, id maxime agitantes, ne non sine Turcarum dedecore Alberthi, Polonorum regis, minae impune

profecto, si hostis prudentior fuisset, nobis procul dubio (tantus extitit tui honestandi omnibus ardor) erant subeunda. Vix enim sexagesimo a profectione die, multis ingentibus fluminibus atque paludibus transitis, montibus asperrimis superatis, et quod his non minus graue est, uastis terribili solitudine campis peragratis, regnum Alberthi prope confecti itinere commeatusque inopia attigimus. Quid uero ibi tuis auspiciis gesserimus, quantumue tibi gloriae fructusque haec expeditio pepererit, uelim ipse per te me tacente reputes, ne ea parum prudenter

unquam deerit uirtutis ostendendae occasio, modo his satis animi adsit pro regis sui et Turcaici nominis gloria labores et pericula, ut uiros decet, subeundi, quandoquidem innumerae pene Christianorum regiones Turcaicis armis adhuc intactae ante oculos expositae iacent, unde sane non minus splendoris quam fructus reportari posse nulli dubium esse debet. Cognoscant non solum Poloni, sed etiam caeterae nationes, Bazethem uiris fortissimis abundare. Vicina est nobis Hungaria, ei contigui sunt Alemani, nec procul abest Italia, sicut armis militiae dissuetudine prope nuda,

salute fere omnino desperata et ob id elatiore animo, ita respondit: Si tantumodo de religione uestra a me, ut obicitis, uiolata mihi esset causa dicenda, haud omnino saluti meae diffiderem, fraetus non minus regii praetoris aequitate quam mea ipsius innocentia, propterea quod meis moribus et uita praeterita illud crimen facile reuincerem, quod scilicet subornatis testibus et his hominibus, qui semper famosi, ac corruptissimi habiti sunt suffultum est. Etenim si, dum

postea quam paucos Turcarum conspicatus est, fraudis securus pene cum inermi et semisomni ex recenti crapula turba in hostes impetum facit, ratus sibi uel imparato ad pugnam indecorum fore cum paucis hostibus non dimicasse. Tametsi ad conseruandam fortitudinis famam nihil minus faciat quam temeritas: nam sicut pugnare, quum neccessitas cogat, aut spes uictoriae subsit, fortis uiri est, ita certamen interdum detrectare, quum id ratio suadeat, prudentis ducis est. Non enim semper felicitas temeritati sufficere potest. Turcae, ut edocti erant, instantibus

inierat, dum Venetos simul timet, simul eis tantum inuidet imperium. Zancanus, Venetorum ad Turcas legatus, infectis rebus uix reuertitur. Igitur ubi Veneti accepere, qui sane id temporis maris Adriatici imperium non minus stulte quam inique, utpote rem omnibus gentibus communem, et ob id non sine acerbissimo humani generis odio, sibi uendicabant, Turcas tantam classem parare, et ipsi ad rem maritimam solito maiorem curam conuertunt. Nihil tamen aperte factum est, priusquam Turcae animus ac consilia

mandare ne unquam summam rerum fortunae atque uniuersi certaminis periculo committant ― e portu Sophiae tertia diei hora progrediuntur; naues quae remis agebantur, propter litora cursum dirigebant, onerariis illarum latera in hostem uergentia claudentibus. Quum ita Turcae haud minus formidantes quam formidolosi nauigarent, Andraeas Lauredanus, uir, ut inter Venetos non militiae, sed mercaturae deditos, audacia insignis, suane sponte an imperatoris iussu ― parum mihi constat, cum tribus ingentis magnitudinis nauibus, quibus ipse praeerat, Turcaicam

biremes adnarant, ignem euasere, quarum aliquot hostili metu abutentes a caetera classe seiunctae suos pariter et hostes recipiebant, hos quidem ut spoliatos aut occiderent, aut in seruitutem abducerent, illos uero ut conseruarent. Turcae enim Christianos, quos seruituti minus idoneos putant, prius diligenter excussos subinde interficere atque in mare solent praecipitare. Cyparissius portus a Turcis capitur; Massiliensis classis

Macedoniam Scopos recaepit, relicto uno ex purpuratis suis cum satis ualida manu, qui Corinthiaci sinus fauces custodiret, duoque castella in angustiis Rhii, alterum Peloponesiaco, alterum ex aduerso in Aetolico litore exedificaret, ne aditus hostili classi eo pateret. Est autem minus mille passuum interuallum fraeti, quo Patrae ab Aetolia dirimuntur. Quae quidem castella ubi in iustam erecta magnitudinem, tormentisque ac militibus instructa esse intellexit, a Scopis Philippopolim uersus (ea Thraciae

quorum alterum in principe, quum solum est, non adeo magnis laudibus effertur, alterum omnino uituperari solet. Quis enim regem laudat, in quo beneficentia desideratur, uel si caeteris uirtutibus sit praeditus, quum e contrario multa uitia aut omnino contegat splendore suo liberalitas, aut minus conspecta faciat? Galli Neapolim et decem diebus totum regnum occupant; Veneti cum Ludouico Sfortia contra Gallos societatem ineunt, sed Ludouici fraude caeduntur. At Francorum rex audita Alfonsi

uictoriam perraro reportent, propterea quod regis praesentia, tamquam admotis stimulis, milites ad uirtutem impelli soleant, quo rursus absente, perinde ac amoto teste ac speculatore uirtutis atque ignauiae, nemo pericula libenter subit, atque eo minus, quia ex rebus bene gestis solum fere regem decus et gloria manet. Carolus amisso Neapolitano regno, quod sane, ut dictum est, non tam armis quam uoluntaria incolarum deditione occupauerat, suisque ex tota Italia pulsis, secundam in Italos, Venetos imprimis, decernit expeditionem,

Venetorum simul imprudentiam, simul intestina odia ac simultates ex eo colligens. Censebat enim ducem exercitus non nisi ob infidelitatis ac proditionis crimen plectendum esse; caetera ducum errata non tam ipsis obicienda quam eorum suffragatoribus, qui quidem summum imperium per stultitiam ad minus idoneum detulissent. Caeterum ne ipse quoque de maritima expeditione aliquid remisisse uideretur, in pluribus imperii sui locis naueis fabricandas, ueteresque reficiendas constituit. Itaque ad eas naueis, quas superiore anno aedificauerat, circiter sexaginta nouas addidit. Quas sane

nullo hostili loco in Graecia, Macedonia atque Illyria relicto. Etenim praeterquam quod haec gens proferendis imperii finibus semper studet, malebat cum Gallis in Italia quam in Graecia rem gerere, propterea quod in aliena terra et uictoriam gloriosiorem esse, et uinci minus periculosum censebat, ubi scilicet uicti non regionis, sed militum detrimentum essent accepturi. Et profecto Turcae nihil magis sibi uitandum putant, quam ne in suis sedibus manum cum Christianis conserere cogantur. Valde enim timent, ne suae ditionis Christiani, quorum quidem uis ingens est,

adimere, et, quod turpissimum est, aliis per scelus adempta sibi ipsi uendicare. Hi autem reges calumnia imprudentissime excogitata, qua prauum consilium tegeretur, obiciebant Friderico Turcarum amicitiam, quibus sane illi bellum se propediem illaturos uideri uolebant, quum nihil minus animo cogitarent. Itaque hoc praetextu rex Neapolitanus, improba cupiditate duorum maximorum Christiani orbis regum, e patrio atque auito regno eiectus est. Quamquam sunt qui existiment Fridericum Dei imprimis nutu e regno eiectum esse, et quia de retinendo regno mathematicorum uanitatem

nedum hostibus risui sunt. Ad regem incolumis deductus est, a quo non modo uiolatus non est, uerum etiam contra spem omnium benigne excaeptus. Quin etiam quum rex eum adhibito interprete per se interogasset, cur in defendenda urbe pertinacior extitisset, respondenti sui muneris non minus fuisse urbem fidei commissam tutari quam regii eam oppugnare, uestis e regio deprompta uestiario, quod quidem apud barbaros regis gratiam testatur, dono data est. Adeo Turcae uirtutem etiam in hoste admirantur. Vnde liberos quoque huius praetoris conquisitos atque in regiam

magna ex parte casus, sed uirtus omnino sibi uendicare posset. Quae quidem uerba literis quoque, quibus huius expeditionis successum quibusdam amicis scripsit, inseri iussit, usus sane solutiore quam eius mos erat dicacitate, parum etiam aduertens, nisi scribae imprudentia id factum sit, minus gloriosam esse ex imbelli hoste uictoriam. Postero die militibus naualibusque sociis conuocatis primum Deo immortali, Turcaico ritu, quamquam qui trinum Deum esse non credat, nescio quid aliud quam Deum colit, gratias egit, quod se urbis eo ipso die, quo ei

clade, cuius Turcae praetore Methonensi cum quibusdam captiuis ad murum in conspectu productis eos admonuerant, neque insueta Turcis singularique in Coroneos humanitate compelli ad defectionem potuerunt. Vi autem urbem aggredi haudquaquam uisum est, quum ne, si incoepta minus successissent, notae aliquid praesenti inureretur uictoriae, tum ne nimia Venetos oppugnandi auiditate reliquos in se Christianos concitaret, cogeretque hostes inuidia inter se dissidentes metu communis periculi una coire. Porro Turcae haud alia magis re quam

permolesti erant. Itaque quum haec cura intentos Venetorum animos haberet, Albanesios, qui eum tractum incolebant, Lyssi defectione haud parum erectos sibi conciliant. Verum dux rei incipiendae idoneus deerat, qui profecto, si minus opibus rem eorum iuuare posset, nulla tunc aut admodum tenui Albanesiorum fortuna propter principum tum exilium, tum interitum, at saltem nominis claritudine ac familiae dignitate et suis spem daret, et

ne hostes ea re elati iniquas pacis conditiones ferrent, haudquaquam ausi sunt. Itaque agunt cum Hungaris, ut uulgata noua militum conscriptione territarent Turcas, ita tamen re in speciem composita, ut Hungarum non minus pacis quam belli cupidum esse appareret, eoque modo tentarentur hostes, an ad pacem animos uersos haberent. Quos quum ad quietiora consilia et arma deponenda inclinatos animaduertissent, et ipse non suo tantum nomine, sed etiam perinde ac pacificator a Venetis

ipsis Gallis manus conseri nequibat. Itaque accitum ad se Petrum cognomento Nauarram, spectatae uirtutis uirum, qui in Hispano exercitu ordinem ducebat, hortatur, ut cum sua cohorte praesidium ponti impositum aggrediatur. Exercitum Gallorum sine duce esse, inquit, sine imperio, nec minus seditione quam aegritudine inualidum, atque iccirco Hispanos occupato ponte facile amnem transituros, manusque cum hoste uiribus multo inferiore conserturos, locumque aut uictoriae inuenturos, aut Gallos, si pugnam detrectarint, spe regni Neapolitani abiecta,

accaepto, a ducibus destituti, morbo, fameque magna ex parte confecti, et ob id certaminis studio auersi, ne tentato praelio dissipantur. Qui uero per ualetudinem effugere nequiuerunt, positis armis hosti sese dediderunt. Dux Hispanus arbitratus non minus decorum esse uictis parcere quam hostes superare, suos a caede hostium inhibuit, Francosque armis spoliatos dimisit incolumes. Quosdam etiam ex hostibus illustriores uiros, Christiana ac rara uictoris in deuictos usus benignitate, ne in itinere necessariarum rerum inopia deficerent,

amiserat. Neque enim licet per leges uectigalem agrum auferri ab eo, qui conduxit, aut eius successore, quandiu uectigal pendatur. Et quoniam nos huius uiri mentio admonuit, quo sane nihil immanius aetas nostra tulit, naturam et mores eius non praeteribo silentio. Neque enim minus operae precium puto imitanda memorare, quam quae cauere decet. Caesar Borgias, Valentiniensium dux, homo scelestus; Alexander VI pontifex improuiso ueneno tollitur. Alexander Sextus, pontifex Romanus,

miserrimus pater negare audebat, uel si id, quod peteretur, turpissimum foret. Sacra omnia uenalia erant, quod quidem apud sanctos illos pontifices, qui Christianorum mores condiderunt, nunquam fando auditum est. Et quod his non minus flagitiosum est, noxiorum quoque impunitates precio dabantur, nemo literis aut uitae sanctimonia ad ullam subuehebatur dignitatem, solis nummis ad sacerdotia aditus patebat. Diuites episcopi ueneno necabantur, quo non modo pontificis filius, quod turpiter prodigeret, haberet, sed et

libatam, securus ueneni, eo quod exploratae fidei minister, habebatur, hausit. Interim cardinales, quos diximus ad coenam uocatos, ancipiti metu deliberare irentne ad pestiferas epulas, an ualetudine excusata domi se continerent. Sed quia eo rerum uentum erat, ut non minus periculosum esset uitare quam inire conuiuium ― timebant enim, ne euitato ueneno in ferrum inciderent ― pręsumptis aduersus uenenum remediis eunt ad epulas. Itaque quum omnes discubuissent, dux Valentiniensium et ipse aduersus uenenum praemunitus uultu in

imprudens adicit, uim ueneni magna ex parte mitigarat. Virus in inferenda morte efficax prima potione solus pontifex hausit, quo intra duodecim dies extincto caeteri conuiuae, una cum pontificis filio, haud graui adeo morbo paulo post afflicti periculum euasere. Haec aegritudo non minus quam pontificis mors res Caesaris funditus euertit: nam morbo implicitus nihil negocii per sese obire potuit, quum res sua ipsius non modo opera, sed et praesentia indigeret. Itaque intra paucos dies urbes Ecclesiae Romanae uectigales, partim antiquum imperium respicientes pulsis

sibi cum Maximiliano omnia integra esse, conscripto exercitu nihil auxilii Venetis portabat, sed Mediolanensis imperii fines quietis stationibus tantumodo tutabatur, apparebatque haud aegre laturum Gallum, si clade aliqua Maximiliani animus minueretur, quamquam Gallus non minus optabat de ferocia Maximiliani demi quam noua aliqua causa inter Venetum et Alemanum offensam exoriri, quo Venetis maius omni ex parte odium conflaretur. Igitur Veneti, abusi Maximiliani absentia, Carnos Histrosque, quatenus hae gentes ad Maximilianum pertinebant, suis

regis est, amicorum et ipsorum etiam hostium rationibus inseruieris. Nam sicut summi ducis est hostes superare, ita etiam his ipsis parta uictoria consulere. Haud difficulter populi erga regem amor in odium conuertitur, ubi fortuna obsequente cupiditatibus suis rex minus imperare in animum induxerit. Omnibus uictoria tua grata erit, si insolentia caruerit. Nemo non bene praecabitur tibi, nulli tuum imperium graue futurum est, si non quantum fortuna suadebit, sed quantum aequitas permiserit et ipse pontifex annuerit, tibi assumpseris. Haec

bellum indixit, usum esse ferunt: Lodouicus Duodecimus, Francorum rex, magnis ac multis iniuriis uestris irritatus, Veneti, uobis bellum indicit, quippe qui foederis religionem saepius uiolastis, hostes eius auxiliis modo ac pecunia iuuando, modo, quod his haud minus sceleratum est, cum amicis regibus eum committendo. Vnde non qui prior arma mouet, sed qui prior foederis iura uiolat, is et fidem frangit, et iniurius est. Proinde aut in animum inducite pro iniuriis satisfacere, aut bellum accipite. Satisfaciendi autem hanc unicam uiam esse:

gerendum ― aut hostibus aequa petentibus parere, sua unicuique, quae per scelus occupauerant, ultro restituendo, et soli, quod institutis ac moribus illorum conueniebat, mercaturę incumbere, nec terra marique regendis imperiis implicari, propterea quod nihil minus tutum est quam ingentes opes nullis aduersus hostem propriis armis munitae. Nam hae, ut alio loco dictum est, alienis armis et milite externo aere conducto tutae esse nequeunt. Vt is, qui bellum Venetis indixerat, Mediolanum ad regem est reuersus, rex in Cremonensem agrum

non obrutos fuisse diuinae claementiae potius quam ipsorum regum errori procul dubio tribuendum. Nihil enim refert ad salutem Venetae ciuitatis suone consilio, an hostili errore excidium euitarit, quum Deus omnia fere per secundas agat causas, nec minus uitiis hominum quam uirtutibus, perinde ac uoluntatis suae instrumentis, utatur, tametsi ille nullius uitii sit causa. Nam si Venetorum res ex alieno odio penderet, iam diu corruisset, quum nemo fere Christianorum principum adeo mitis sit ingenii, quin Venetos aeque ac publicam

Dalmatiae optimates respectu pristini et regii imperii moliri possent, in eos plebem clam concitasse in suspitionem uenerunt. Nempe nobilitas sub ius alienum neccessario posita longe inclinatior est ad regium quam ad populi imperium, quandoquidem dignitate domini minus turpis uideatur esse seruitus. Hoc igitur exorto seu fortuito tumultu, seu Venetorum consilio ― neque enim id pro comperto habeo ― Phariae insulae, quam et Lesinam uocant, nobilitas pene deleta est, ea partim

Germania moratur, et rex Gallorum Mincium amnem Benacumque lacum imperio suo terminum constituit, Veneti paulum a terrore collecti, Patauina plebe eorum coepta adiuuante ― plebs enim senatui suo semper aduersatur ― Patauium recipiunt, pulso Alemanorum praesidio, quod numero hominum eo minus firmum fuerat, quia Alemani, Patauinae nobilitatis uoluntate ac amicitia confisi, nihil sibi a Venetis tanta strage infractis timendum putabant, ignorantes Venetorum animos non ita mercatura corruptos, quin existiment interdum fortunae esse obluctandum. Iam Maximilianus, contracto

pertineret, agi tunc potuit. Deposito igitur censurae metu Iulius pontifex coacto exercitu per se in expeditionem profectus est. Atque dum Mirandulam oppugnat, quae tunc cum Ferrariensium duce erat societate iuncta, ratus ibi haud difficilem uictoriam fore, eo quod ciuitas minus firma esse uidebatur, a Gallis Iacobo Triuultio duce profligatur. Sane Triuultius permoleste ferebat principem Mirandulanum ciuitate sua pelli: is enim Triuultii filiam in matrimonium duxerat. Hac clade animo haudquaquam demisso, immo magis ad bellum gerendum accenso, quum Romam

Satis autem constat timorem haud fidum esse regni custodem: subditi enim quem timent aut perire cupiunt, aut alio saltim rectore mutare. Nec flagitiosum apud Turcas putatur fratri de imperio deturbato fratrem seu quemlibet alium eiusdem familiae in regnum substituere: nempe non minus ad familiam regiam quam ad regem imperium spectare censent. Inde nulla sunt apud Turcas acerbiora odia quam eorum, qui in eandem spem regni geniti sunt. Corguthes, Selyni fratri contra Achmetem fauens, discordias inter illum

censuit, satis gnarus, qui regulorum sedem regni tenuerit, eum imperio quoque procul dubio potiturum. Commissa igitur cuidam ex amicis Trapezuntia satrapaea cum quinquaginta lembis per Euxinum mare enauigat, atque in Tauricam chersonessum, quo loci distantia patri eius in Europam aduentus minus suspectus foret, cursum dirigit. Eam regionem a Taphro, nobili urbe, Capham corrupta antiqua uoce aetas nostra nominat. Chersonesso, pulso inde patris praesidio, in potestatem redacta filioque suo atributa, Sarmatas Chersonessi accolas, quos nunc Thataros dicunt, sibi amicitia,

molestam uitam /254/ ducere, atque ideo nolle amplius mole regendi imperii grauari, et paterno casu, ut par est, indolui, et non mediocris cura salutis Othomanii imperii animo meo iniecta est. Quare saepius ad te nuntios cum literis misi, ex quibus quaedam intelligeres, quae non minus ad conseruationem imperii tui quam ad gloriam et amplitudinem spectare uidebantur. Nunquam tamen per quosdam consiliarios tuos, qui officii praetextu regiam tuam obsident, ullis nuntiis aut literis meis aditus ad te patuit. Quod quum et imperio perniciosum putarem, et

ad se trahet, adempta uiuo quoque tibi regia auctoritate. Nempe regium per se nomen uiribus ablatis uanum euadere, atque in ordinem facile cogi nulli dubium est. Hac sententia a rege, simplicis ingenii homine, et qui ex suo animo amicos aestimabat, comprobata, eo magis, quia nihil minus utile id temporis esse quam ciuilis discordia uidebatur, attributisque Selyni regionibus Turcaici imperii, quae regno Hungarico adiacebant, iubet eum confestim in prouinciam sibi destinatam proficisci.

sibi regem dari tumultuose flagitant; Baiazethem assentiri cogunt; Selynem Constantinopolim inuitant et patrem solio deturbare promittunt. Ab hoc praelio Selynes in Pontum ad naues, unde uenerat, refugit, mox ad Tauricam chersonessum sese recępit. Bazethes uero haud minus rerum perturbatione moestus quam uictoria lętus, Constantinopolim se contulit. Curam illi intendebat, ne Selynes imperii auidus gloriaeque appetens militaris Turcarum studia in se accenderet, Achimathisque e contrario modestia atque in patrem pietas apud gentem

inito. Itaque hortati sunt Alemanos, ut praecio ingenti accepto Lodouici Mauri filium regi Francorum traderent. Sed ubi Germanos flagitium aspernari uident, aggredi oppidum constituunt. Iamque deiecerant aliquantum muri tormentis, quum subito Alemani ex oppido erumpentes Gallum, nihil minus quam eruptionem hostium timentem, inuadunt, et quum multum terroris ac tumultus in aciem hostium, quae aduersus erumpentes opponi coeperant, intulissent, multique ex Gallis primo congressu cecidissent, caeterique omni ex parte pellerentur et Germanis aduersariorum trepidatione

igitur Deum, libertatis uestrae auctorem, qui stupentibus aduersariis uestris uos una contraxit atque armis induit. Neque enim sine Dei nutu in unum armati, nullo nobilium obsistente, conuenistis. Itaque dum metu torpent, aggredimini hostes uestros: omnia caede ac fuga complebitis. Nihil minus sperant luxu suo perditi homines quam uobis animos esse excutiendi iugum seruitutis. Docete insolentes belluas ex aequo cum suis colonis ac ciuibus uiuere, non autem per intolerabilem fastum atque impotentiam nefarie dominari! Nolite praetermittere

adeo uacuas exercitu reliquerat, quin essent, qui a circuniectis hostibus fines Turcaicos tutari possent. Arx est in tumulo satis decliui, ab Illyricis regibus, antequam Turcae in Europam transgressi essent, extructa, incolae Chaualam uocant, inter Samandriam et Taurunum posita, paulo minus a Tauruno quam Samandria distans, praeterfluenti Istro (inde enim Danubius in Istri nomen abit) imminet; situ simul et operibus ac praesidio Turcarum locus satis munitus est. Inde Turcae perinde ac e specula, quidquid Tauruni ab Hungaris incipitur, speculantur, suisque Samandriae

insectando ad praelium concitare statuit. Itaque misit ad Ismahelem nuntium, qui mandata ferociter edidit, nec illi linguae libertas, immo potius asperitas, fraudi apud Sophenum fuit. His autem uerbis nuntius usus esse dicitur: Putauit Selynes se aduersus uiros arma mouisse, minus quam foeminas inuenit. Quae enim gens adeo imbellis et ignaua ferre posset hostem regiones suas impune peragrare? Tu uero, inquit, Ismahel, uerbis potius quam re nobilis non modo obuiam hosti prodire non audes, et uera uirtute bellum gerere, sed etiam uicos et urbes tuas diripis atque

lanceis uulnera acceperant, partim tormentis lacerati conspiciebantur: his crura, illis humeri et manus, aliis capita a corpore diuulsa erant, quibusdam per pectus et costas pila lapidea traiecta effusis ac disiectis uisceribus totum corporis positum ac figuram confuderat. Nec minus foeda equorum caeterorumque iumentorum strages cernebatur. Caeterum, quamquam Selynes dimidiam fere exercitus sui partem amiserit, fama tamen aduersae pugnae in Sophenos uertit, eo quod quum praelio facto uterque exercitus intra sua munimenta sese recepisset, Sopheni

Selynes, ut erat amicis, nedum hostibus implacabilis, extemplo iugulari iussit, regionique cui ille praefuerat, praesidium imponit. Mox aestate iam exacta Constantinopolim reuersus est. Ibi cum Hungaris, legato Barnaba Belliano rem curante, uiro, ut inter Hungaros, non minus facundo quam circumspecto, quem sex annos apud se honorifice retinuerat, magnamque uim auri in eius lautitiam erogarat, pacem per triennium fecit, omnibus Christianis praeter Rhodios pacis conditionibus adscriptis, quamquam Turca multum institisset

duces, et septem ac triginta senatorii ordinis homines uiui capti sunt. Neque huius rei gestae fama Sarmatiae finibus se tenuit, sed Selynes quoque, superbissimus Turcarum rex, legatos gratulatum pacemque petitum ad Sigismundum misit. Quandoquidem Polonorum amicitiam non minus sibi quam Hungarorum necessariam censeret, propterea quod regem Hungarum, utpote ex fratre Sigismundi natum, non modo cum Polono foedere, sed etiam sanguine iunctum haud ignorabat, cum quo sane pacem habere, ut supra demonstratum est, magnopere cupiebat, quoad cum

cum uitae periculo decertarat. Itaque tuto accessu impetrato ad Selynem transfugit. Qua quidem proditione declaratum est inuidiae morbo et mentis praua coecitate fieri, ut plaerique mortalium malint non sine patriae dedecore, atque etiam excidio, ablatum a suo ciue imperium ad externum, cui sane minus inuidetur, deferre. Turca, adiuncto sibi et hosti adempto tam forti ac strenuo uiro, magna solicitudine uidebatur liberatus: tantam inesse uim in uno homine censebat. Itaque magna spe uictoriae animo concoepta, ubi

ceciderat, Selynes ratus hesternum praelium magis Sinonis morte quam uirtute hostium ad spem non respondisse, repetit oppugnationem, pugnae cura Ionae Dalmatae demandata. Qui rei militaris haud imperitus, existimans non minus in rem esse suos conseruare quam hostem affligere, cum robore militum cautius ad muros succedit. Nam priusquam manum cum Cercassis consereret, magna ui tormentorum (sclopetos uulgo uocant) in hostem emissa urbem adoritur. Nec segnius Cercassi, nihil territi tormentis,

Machomethanorum sacerdos, tradidit, imitatus Alexandrum Sextum, pontificem Romanum, qui ingenti ui nummum aureorum a Bazethe, Selynis patre, accepta, ut supra demonstratum est, Gemium, Mehmethis filium, ueneno sustulit. Pari tamen in scelere Machomethanus Christiano minus turpis extitit: alter enim metu, alter auaritia ab honesto recessit, quamquam sunt, qui affirmant Thomam fide interposita ad Selynem perductum fidemque datam Selynem seruaturum fuisse, nisi rumor inter Caërenses temere uulgatus fuisset de reddendo Thomae imperio, Turcamque Aegypto

unquam coepti eum poenituerit. Quamquam hoc quoque eius felicitati tribuerim, quod, priusquam alteram experiretur fortunam, uita excesserit. Pluribus forsan quam lex historiae permittit naturam et cultum Selynis persequuti sumus. Consulto id fecimus: nosci enim non minus decuit tanti regis interiorem uitam, quam quae militiae gessit, quum praesertim multo laudabilius sit uita et moribus quam rerum gestarum gloria commendari. Alterum enim ueluti sui quisque animi bonum sibi uendicare potest, alterum sine aliena opera, labore

Selynes, quum animaduertisset in luxum ac libidines admodum pronum, nec more gentis suae armorum et aequitandi studio teneri, ignauissimum Othomanorum fore iudicarat, ne a maioribus suis degenerasse uideretur, initio regni armis sibi gloriam comparare statuit, ratus id incoeptum non minus regno suo utile, quam sibi ipsi amplum et gloriosum fore. Igitur quum in Asiam exercitum traicere, Colchis, quos Georgistanos aetas nostra appellat, arma illaturus cogitaret ― quippe Colchi, quum sint tam Turcaicis, quam

libenter adiungunt, militiamque exercere cogunt, coeteras uero nationes militiae haud quaquam idoneas censentes contemptui habent. Itaque Gallus spe praemiorum illectus duces copiarum adit suadetque, ut uiribus artem expugnandarum urbium adicerent, asserens rem militarem non minus consilio quam ui corporis procedere. Itaque cuniculum sub terra agendum et puluere facticio arcem deiciendam edocet. Duces collaudato Gallo promissisque, si exitus consilium comprobasset, onerato, uim magnam fossorum ― et praesto erant ― contrahunt (nam haud procul inde

K: quo mora ac dilatione Mg: qua mora ac dilatione Z 85 * minus KZ: minusque M * quidem suppl. g: deest in MKZr

cum Christo, Dei filio, colloqui non timuit, cur ego eius uicarium humiliter ac submisse affari formidabo? An non etiam Deum patrem quotidie ut nostri misereatur inuocamus et aduersa quibus praemimur ueluti praesenti atque audienti exponimus et explicamus? Decreui igitur hac epistola, etsi minus auribus tuis digna, nobis tamen necessaria, declarare primum mala quae patimur ipsi, deinde imminens omnibus qui fidei tuae commissi sunt periculum, non magis nobis qui prope sumus quam illis qui procul extimescendum. Hoc autem ne accidat per te unum praestari posse confidimus, si

uim orbi minantem reprimant, fessis periclitantibusque Christicolis adsint et uniuersae Dei ecclesiae, quam Maumethana perfidia destruere molitur, simul opem ferant. Poena reorum differenda Sed et tu, Sanctissime domine, si quos in Christianis principibus ecclesiae Dei dicto minus audientes eiusque statui ulla in parte iniurias habes, differ ultionem, obsecro, et iustam aduersus delinquentes poenam in aliud tempus reserua inferendam, sicuti egisse prudentissimum quondam regem Dauidem sacra testatur historia. Rex Dauid Ioabum enim ducem et Semeum

et omnis ciuitas uel domus diuisa contra se non stabit . In Christo credentium unum est regnum, una ecclesia. Si ergo diuisi esse perseruerauerint, profecto regnum illorum euerteretur. Fieri enim non potest quin uerum sit quicquid a ueritate est dictum. Id futurum siquis Euangelio minus credulus dubitat, audiat etiam gentilem illum, qui ait: Concordia paruae res crescunt, discordia maximae dilabuntur . Audiat alium quoque ethnicum nomine Scilurum idem sentientem. Scilurus Hic octoginta (ut Plutarcus refert) filiorum erat pater. Quibus conuocatis

adeo didicerat et edocuerat, ut nescias eloquentie ne plus inuenias et doctrine, an religionis et sanctimonie in eo cumulata omnes nature uires, et uirtutum dogmata iamdiu nostra tempestate uidimus ut qui difficile in uita a rebus minus quam bene gestis quod non humano ingenio, sed diuino tribuitur, oberraret. Tanta pacientia et animi temperantia fuit ut in rebus aduersis sese nunquam summiserit, neque in prosperis elatior quam opus est extiterit. Cesari namque Valentie duci Vafro, admodum rubor est dicere, Alexandri Romani

1.139  Tucia uestalis nullo corrupta pudore,
1.140  Magnus honestatis decor, et sibi Dido phalanges
1.141  Exoptat uatum qui talem ad sidera tollant,
1.142  Non minus Hersilie castae mens undique plaudit
1.143  Indigetem factura deam mundoque uerendam. Illustris Lionora Indiges dea.
1.144  O te foelicem tante genitricis honore,

Que quidem omnia si hic mihi nunc adessent parata, ea tempore adhuc mittere nequirem, et si solus ipse eo redire velim, quotidie equitando vix per unius mensis spacium pervenire possem (distat enim hinc illa patria ultra centum Hungarica milliaria) eoque minus si bombardas et eiusmodi bellicas machinas curru mitterem. Et quoniam ille Turcarum ductor, quem bassa dicunt, mihi infestus est, propterea quod iis quae mihi ipse sui caesaris nomine intimaverat acquiescere nolui, primus ero cuius obsidebuntur oppida ac

Mula, patritius Venetus generosus, Barnardus Zane, artium et sacrae teologię magister, archiepiscopus Spalatensis metropoliticus, et multi alii quorum nomina celeberrima breuitatis causa in presentiarum omittimus.

Secundum opptinuerunt locum uiri probi ac honorati, minus tamen docti, in numero quorum fuaerunt Dominicus et Hieronymus Papales, qui et carmina sua ad lyram argutissimis modulis decantare solebat, Nicolaus Petracha, Marinus Cuteus, Petrus Gregorianus et Aloysius Papalis, quos duos et ob

Dragulus expeditis aliquot equitibus, noctu sepius, interdiu plerunque per anfractus, tramitesque notos, siluas egrediebatur, multosque Turcarum, aut pabulantes, aut longius ab agmine recedentes intercipiebat, aliquando nihil minus opinantes uniuersos adgrediebant, iterfectisque ultis donec se colligerent, in siluas iterum refugiebat, neque hostem aequis coditionibus inire praelium permittebat. Quapropter Mahumetes, cum neque comeatum exercitus

uallato et, quod maximum est (quia et genus et proauos et quae non fecimus ipsi, uix ea nostra uoco), propria uirtute excellenti, hoc opusculum offerri. Multum enim tua probitate allectus me tibi debere profiteor. Suscipe igitur, te obsecro, perexiguum hoc opus tuoque protectum nomine ad communem minus literatorum utilitatem non ommissis, quae in margine ponuntur, auctorum citationibus (si uisum tibi fuerit) in publicum prodire cura. Bene uale et me (ut soles) ama.

praecipitare. Accedit ad haec uetustas, obliuionis auctor, nocturnas ueritati tenebras superinducere consueta et scriptorum apud plerasque gentes penuria, quae late patentia per orbem regna inhabitarunt. Quid quod multae nationes sponte aut uariis agitatae bellis patrias sedes deserentes non minus antiqua cognomina quam auita loca perdiderunt? Sic Troiae incendium clarissimarum urbium populorumque, Troianis pro locorum diuersitate nouas appellationes sortitis Troiani post dispersionem uario nomine appellati. (ut Plinius

quemadmodum Blondus meminit, Blondus dec. prime li. primo et secundo. (133) pedem firmantes ad hanc usque horam ea felicissime potiuntur. Unde et optimates Hispanorum se de genere esse Visigothorum gloriantur. Hinc (ni fallor) Romani nullius minus quam nationis Slauorum profectu laetantur, quoniam ipsi praecipue eorum potentiam eneruauerunt. Quis igitur mortalium dignis ualet Slauorum gloria laudibus extollere, Epilogus strenuitatis Slauorum. quorum uirtute depressa est Persarum

de mirabilibus naturae. (147) singulis annis bis fetantur, abundat et, quemadmodum experimento nos didicimus, si industrius sit opilio, tertium frequenter fetum adiciunt. Iumentorum armenta copiosa habet, numerosa piscium non minus lacunarium et fluuiatilium quam maritimorum ubertate exuperat, conchiliorum diversitate fruens cochleas (quemadmodum Plinius meminit) Pli. lib. IX. capitu. LVI. (148) praecipua magnitudine gignit, auium uenationi et aucupio idonearum copia

saeuientes uentorum procellae uel inuitos pisces tutiora petere loca compellunt. Frequens hinc emendorum causa piscium ex diuersis mundi partibus mercatorum est ad haec loca concursus, Frequens ad Pharam mercatorum conuentus. ex quorum conuictu non minus nostrates quandam argutam astutiam quam copiosa fortunae bona contraxerunt. Quid dicam de onerariis eorum nauibus, quibus uinum, ficus, salsamenta et huiusmodi ad longinquas partes deducunt, cum aliquem ex ipsis quinque haud spernendae quantitatis nauium nouerim esse possessorem? Industrii

montis uertice situm, Monasterium s. Nicolai ordinis Heremitarum. alterum sancte Crucis parua spatii intercapedine a suburbio ad meridionalem plagam remotum ordinis Minorum regularis uitae, amplum et pulchrum, probatorum religiosorum in uita et moribus copia non minus quam edifficiis clarum. Monasterium s. Crucis ordinis Minorum. In quo imaginem beatissime uirginis Mariae multis et manifestis pollentem miraculis merito praecipua deuotione ueneramur. Cuncta haec de Pharo ideo dixerim, Cur

mihi canendum esse puto, ne longiori sermone humanitatem uestram plus iusto defatigem, hoc unum in calce sermonis uos obsecrans, ut unanimi corde Reipublicae communisque boni curam habentes nullo pacto generositatis maiorum uestrorum obliuiscamini, sed in omnibus, quae uobis agenda incumbunt, minus uitam ducite quam uirtutem. Minus uita quam uirtus ducenda Deus enim, qui superne cuncta inspicit, laborantibus uobis pro uirtute, quanto animus praestat corpori, tanto uirtutis apicem, quo animus ipse perficitur, magnis acquisitum difficultatibus, praecipuis in

uestram plus iusto defatigem, hoc unum in calce sermonis uos obsecrans, ut unanimi corde Reipublicae communisque boni curam habentes nullo pacto generositatis maiorum uestrorum obliuiscamini, sed in omnibus, quae uobis agenda incumbunt, minus uitam ducite quam uirtutem. Minus uita quam uirtus ducenda Deus enim, qui superne cuncta inspicit, laborantibus uobis pro uirtute, quanto animus praestat corpori, tanto uirtutis apicem, quo animus ipse perficitur, magnis acquisitum difficultatibus, praecipuis in uobis extollet muneribus, ut, quemadmodum ob uirtutis

ut sibi de aliquali provisione vel officio provideatur ita, ut vivat et bene more suo solito deservire valeat. Item, ut animarum salute senium, invalitudine infirmorum et pauperum impotentium in hiis partibus consulatur, dignetur eadem Sanctitas Vestra iubuleum ad minus per mensem nobis misericorditer concedere. Cuius pedibus me et filios meos devotissime commendamus. Datum Modrusii, XXmo Februarii. MDXXV.. Eiusdem Sanctitatis Vestre devotissimus et

nefandum,
1.228  Insontem pro sonte mori Claementia suades,
1.229  Scilicet ut quondam fiat Deus ipse cadauer.
1.230  O, te indigna soror sententia, sontis iniqui
1.231  Dum miseret, iustum crudeli funere mactas.
1.232  Nonne aliquem superum minus intolerabile crimen
1.233  Fata humana pati? quid Coelo trudis ab alto
1.234  Subiectum Imperio quem nullo insuescere fas est?
1.235  At qui principio mundi, uel fine supremo
1.236  Sumpsisset genus hoc hominis, si sumere

eo mensa Cleopatra secunda
4.346  Quo damno uictrix haustu est epota superbo.
4.347  Hoc porro amisso totis uaga lustrat eundo
4.348  Porticibus, gemituque suas cunctaque atria circum
4.349  Delitias omneis perquirit moesta puella.
4.350  Nec minus et tales roseo dabat ore querelas.
4.351  Non te nate mihi paruum fuga tristis abegit,
4.352  Mecum semper eras ignotis exul in oris.
4.353  Et licet hostis atrox, et dura premebat egestas,
4.354  Curas nate meas omneis, onus omne leuabas.

quae corporis usus
6.128  Seruet, et illicitos constantia supprimat ignes.
6.129  Qui fera Virginii, tua qui Lucretia laudat
6.130  Funera, crudeles effuso sanguine dextras,
6.131  Approbet ille manus a caesa uxore cruentas.
6.132  Aut dicat minus esse malum Mosea necesse est
6.133  Dissidi, infirmis olim concessa maritis;
6.134  Heu mala, quae miseris amor improbus, iraque fecit.
6.135  Nec satis ut uestris periuria mentibus absint,
6.136  Est quoque iurandi procul euitanda potestas.

et ab aure repellent,
8.83  Inde exite procul. Soleas, excussaque in illos
8.84  Puluerulenta pedum uestrorum soluite uincla.
8.85  Nam quum summa dies, et finis sole supremo
8.86  Horrendum examen statuet sub iudice summo,
8.87  Detestanda minus Sodomae urbs infanda futura est,
8.88  Quamuis mersa maris tenebroso in gurgite fumet,
8.89  Quam tellus, de qua nulla emolumenta tulistis,
8.90  Puluis nec pedibus uestris damnatus adhaesit.
8.91  Talibus ite uiri quaecunque in bella sub armis.

8.351  Egissent luctus, animos torsisset amaror.
8.352  Oppida quae quamquam flammis armata Gehaenna
8.353  Suscipiat, uobis Coeli conuexa patescant,
8.354  Illa tamen uestris poena tormenta minori
8.355  Saeua minus capient orbis flagrante ruina.
8.356  Tuque capharnati gens, o, pulcherrima cultu,
8.357  Nunquid sydereas penes exaltabere sedes?
8.358  Infoelix, ingrata, superba, sub alta recumbes
8.359  Tartara quum Barathro stygis immergere profundo

curua tenentes.
9.181  Hocque parabolicis intexuit ordine signis.
9.182  Prodiit ad campos manus haec extenta serendos,
9.183  Semine plena suo, quod dum serit, excidit una
9.184  Pars, penes estque uiam pedibus calcata, rotisque,
9.185  Nec minus et uolucrum rostris rimantibus aesa.
9.186  Saxea terra aliam, ieiunaque glarea partem
9.187  Excaepit, natamque breui summisit in herbam,
9.188  Exiguus tenui quia fouerat humor arena,
9.189  Aruit ardenti siccata stirpe calore.
9.190  Pars

belli sudore redibant,
12.57  Quum gratabundi late affunduntur amici,
12.58  Duxque diem celebrat spoliis, et honore superbus.
12.59  Tot uel ab unius sunt gaudia pectore diuis
12.60  Crimen ob excussum, conuersaque numina menti,
12.61  Quotque minus uno iustorum ex agmine centum.
12.62  Nempe et uirgo decem drachmis dominata, uel una
12.63  Amissa accensis euerterit atria lychnis
12.64  Tota, nec ulla datur requies, nec cura remittit,
12.65  Donec ea inuenta, ut uictrix exultet Amazon,

12.434  Diues inexhausti fontis Sapientia Christus.
12.435  Aspera corda ducum populi, quibus improba pectus
12.436  Vrit auarities, et hypocrisis inflat inanis,
12.437  Derisu Christi decus immortale profanant.
12.438  Haud minus hoc Christus sic mente coruscus ab alta
12.439  Fulminat, et iaculis his nubibus intonat atris.
12.440  Sic te teste tumes? Et iudice magna uideris
12.441  O, Babylon? tenebris et inani mersa profundo.
12.442  Qua te cunque feras, quacunque tegare

Dedicatio Doni Tertii ad / Matrem Scientiae.
l6.1  Quam mari magno fluuii minores,
l6.2  Tam uiros omneis Sophia supestas,
l6.3  Mentis et uentris ueneranda mater,
l6.4  Quam paris aluo.
l6.5  Sole quam longe est minus omne lumen,
l6.6  Tam dea te sunt superi minores
l6.7  Luce, nam lucem Sophon et deorum
l6.8  Gignis Olympo.
l6.9  Ergo diuinae decus hoc Sophiiae
l6.10  Tertio dono tibi consecramus.
l6.11  Huc ades, flatu et mea tende