Your search found 1166 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 1-1730:

percontatus est eos ipse, qui nam essent. Nefandus presbiter respondit: Ex Dalmatie partibus sumus uestraque potest reminisci paternitas me dudum ad uestram accessisse beniuolentiam. Et istis ad pedes uestre sanctitatis uenire placuit, ut genti sue, sicut omnibus, gratiam faciatis. Nimirum et iste nobilissimus Gothorum uir ad hoc uenit, ut per uos plenius instructus ueritatis normam ualeat liberius predicare . Rursus dominus papa: Quo honore fungitur? Responsum est, quod dudum in sua littera presbiter fuerit. Ad hec papa: Et cur barbam radere secundum

est gaudio. Et mox uirgam pastoralem comparauit et anulum. 12Denique ingredientibus eis fines Chroatie compatriote audito eorum aduentu leti obuiauerunt suo pontifici eumque cum magno tripudio susceperunt. Et qui non pastor uerus erat, sed lupus rapax sub ouina pelle latebat, nimirum a suis erat fructibus cognoscendus. Etenim primo impetu Veglensem episcopum cum omni celeritate de sua sede fugauit eamque sibi quasi auctoritate apostolica usurpauit. Tunc, pro pudor, fantasticus pontifex cepit in consecrandis ecclesiis, in ordinandis clericis et aliis episcopalibus

187. IN DIONYSIUM
1.187.1  Perpetuis totus, Dionysi, sordibus horres,
1.187.2  Hoc vera dignum religione putas.
1.187.3  Nimirum porco non esset sanctior ullus,
1.187.4  Si faceret quenquam sordida vita probum. 188. IN PHILIPPUM
1.188.1  Esse meum mihi

1.257.6  Nempe illic multis mentula visa tua est,
1.257.7  Memmula, Sileni quantam nec vector habebat,
1.257.8  Hellespontiaco, mentula digna, Deo.
1.257.9  Nimirum huic omnes devovere puellae,
1.257.10  Haec premit, haec dotes obruit una meas. 258. IN PINDOLAM
1.258.1  O scelus! o

3.8.14  Vindictae illius poenituisse Iovem.
3.8.15   Iussa viri properant; sed quo tamen omine, laeva
3.8.16  In terram e quercu, fusca volavit avis?
3.8.17   Nimirum vitam notat arbor opima Tonantis,
3.8.18  Nam fertur priscos glans aluisse patres.
3.8.19   Functorum locus est tellus; nigrantia letum
3.8.20  Significant; leto convenit

4.7.12  Venturum Martis dum meditamur opus;
4.7.13  Ecce protervus Halis, fiducia summa suorum,
4.7.14  Sirmia traiecto, pervolat arva Savo.
4.7.15  Nimirum egregia sperans se laude potiri,
4.7.16  Ureret ante oculos, si mea regna, meos.
4.7.17  Iam praedam referebat ovans, iam victor abibat,
4.7.18  Per modo transmissas, mox

4.12.64  Inachiae si quid credimus historiae.
4.12.65  Tale fuit Latium tunc, cum superantibus Umbris,
4.12.66  Ausoniam gemini, condidit unda, maris.
4.12.67  Nimirum natura suas praepostera leges
4.12.68  Vertit, et autumnus veris ademit opus.
4.12.69  Vere tument amnes, et per montana voluti,
4.12.70  Lubrica, terribili murmure, saxa

ire. Satis inquam, erit pia credulitate et coelesti flagello super tot miserandas terras christiani nominis, busto insignes, exsatiari, in quibus, si quae sunt, tantorum naufragiorum reliquiae, gemunt magis, quam vivunt. Impedimento erat hactenus haec nova vis morbi, intestinae dissensionis, quae nimirum plurimum nostri laboris florem depasta, in eam conditionem propulerat, ut, nec incommoda nostra, nec remedia pati posse videremur; valentes populi huius vires se ipsae conficiebant, nihil amplius, quam suum militem, sua arma horrebant. Nunc vero pater beatissime, expeditis fere omnibus,

qua super hominum oppinionem in populo vario et sedicioso multum fecisti? Taceo quanta diligentia ac celeritate, clade ad Caravagium xi accepta, rebus dubiis occurendo tue rei publicae consuluisti. Quid de pace xii cum rege Arragonum, xiii in qua nimirum coronam capiti tuo imposuisti? Et cum in reliquis rebus alios superasses, in hac sola, pace tua dicam, te ipsum superasti et quem (ut fertur) magistratus fieri 57 ostendit urbis Patavine praetura. xiv Et procuratoria dignitas et plerique alii

Fortasse unius est Grecia (in margine): gratia (gra) Ulti: utiti Tum demum: eum temum(?) Marcum: Marcus pugnantes sanguinem suum effudere. Et quomodo habetur in Ethicis [In ethicis] , meliorum parentum melior dominatio est, xvi nimirum in defensione et amplitudine subiectorum non solum utilissimum sed etiam felicissimum est nobisque id semper menti cordique fuit et id ipsum ita nos continuis erudivit , ut iam in naturam versum 78 esse cernimus. Juvat itaque nos

mouere semper et uelle quiescere numquam. Tibi data est huius uitae nauigatio, libens eam accepisti cum dabatur; et portum, si sapies, suscipies libentius, et si illud uisum est bonum, hoc nimirum uideri debet tanto melius, quanto melior semper finis fuit his, quae ad finem diriguntur. Nascuntur fructus ut, cum maturescant, colligantur; nauigatur ut perueniatur ad

reperitur, malum esse dicatur, nec tamen id prohibeatur uel tollatur, cum possit et noscatur, restat duo ut tam sancti auctores uel inuidiae uel ineptiae aut saltem negligentiae accusentur, quod nimirum affirmari absque summa impietate simul et dementia non potest. Si ergo deus ac natura et prudentissimi et potentissimi sint, certe operi suo mali inseruerunt nihil; atqui mortem ab ipsis insertam nemo dubitat; ergo et malam

est; sit nomen Domini benedictum. Similiter et Paulum legimus gloriantem in tribulationibus suis et alios sanctorum complures; quas si malas cognouissent, nimirum lamentis eas potius quam laudibus prosecuti fuissent. Istius secundi loci hanc alteram partem omnibus omnino calamitatibus et anxietatibus humanis accommodare poteris quandoquidem nullum est infortunii genus

Denique nullus sanctorum umquam fuit qui mortem et precatus et cupide non sit et amplexus. Quod nimirum apertissimum maximumque potest esse argumentum mortem bonam esse et minime malam. Hac eadem ratione et paupertatem, tormenta, plagas, ceterasque miserias bonas poteris insinuare, quippe quas multi sapientissimi maximique uiri

mouere semper et uelle quiescere numquam. Tibi data est huius uitae nauigatio, libens eam accepisti cum dabatur; et portum, si sapies, suscipies libentius, et si illud uisum est bonum, hoc nimirum uideri debet tanto melius, quanto melior semper finis fuit his, quae ad finem diriguntur. Nascuntur fructus ut, cum maturescant, colligantur; nauigatur ut perueniatur ad

mouere semper et uelle quiescere numquam. Tibi data est huius uitae nauigatio, libens eam accepisti cum dabatur; et portum, si sapies, suscipies libentius, et si illud uisum est bonum, hoc nimirum uideri debet tanto melius, quanto melior semper finis fuit his, quae ad finem diriguntur. Nascuntur fructus ut, cum maturescant, colligantur; nauigatur ut perueniatur ad

reperitur, malum esse dicatur, nec tamen id prohibeatur uel tollatur, cum possit et noscatur, restat duo ut tam sancti auctores uel inuidiae uel ineptiae aut saltem negligentiae accusentur, quod nimirum affirmari absque summa impietate simul et dementia non potest. Si ergo deus ac natura et prudentissimi et potentissimi sint, certe operi suo mali inseruerunt nihil; atqui mortem ab ipsis insertam nemo dubitat; ergo et malam

est; sit nomen Domini benedictum. Similiter et Paulum legimus gloriantem in tribulationibus suis et alios sanctorum complures; quas si malas cognouissent, nimirum lamentis eas potius quam laudibus prosecuti fuissent. Istius secundi loci hanc alteram partem omnibus omnino calamitatibus et anxietatibus humanis accommodare poteris quandoquidem nullum est infortunii genus

reperitur, malum esse dicatur, nec tamen id prohibeatur uel tollatur, cum possit et noscatur, restat duo ut tam sancti auctores uel inuidiae uel ineptiae aut saltem negligentiae accusentur, quod nimirum affirmari absque summa impietate simul et dementia non potest. Si ergo deus ac natura et prudentissimi et potentissimi sint, certe operi suo mali inseruerunt nihil; atqui mortem ab ipsis insertam nemo dubitat; ergo et malam

est; sit nomen Domini benedictum. Similiter et Paulum legimus gloriantem in tribulationibus suis et alios sanctorum complures; quas si malas cognouissent, nimirum lamentis eas potius quam laudibus prosecuti fuissent. Istius secundi loci hanc alteram partem omnibus omnino calamitatibus et anxietatibus humanis accommodare poteris quandoquidem nullum est infortunii genus

Denique nullus sanctorum umquam fuit qui mortem et precatus et cupide non sit et amplexus. Quod nimirum apertissimum maximumque potest esse argumentum mortem bonam esse et minime malam. Hac eadem ratione et paupertatem, tormenta, plagas, ceterasque miserias bonas poteris insinuare, quippe quas multi sapientissimi maximique uiri

Denique nullus sanctorum umquam fuit qui mortem et precatus et cupide non sit et amplexus. Quod nimirum apertissimum maximumque potest esse argumentum mortem bonam esse et minime malam. Hac eadem ratione et paupertatem, tormenta, plagas, ceterasque miserias bonas poteris insinuare, quippe quas multi sapientissimi maximique uiri

quae aegre ferebat: "Pater est", inquit, "Pamphile," ac si diceret "non licet tibi eius spernere mandata." Hinc uulgaris illa consolatio orta est: "Patere; oportet; ita Dominus iubet." Quod nimirum ideo ad consolandum ualet quoniam principi licet quaecumque libet. Vnde Isaac, ut refert Ioseph, ubi

Sic et nos dicere uulgo solemus: "Quid tu faceres si grauiora detrimenta acciperes, quando haec tenuia adeo iniquo fers animo?" Ac si dicatur "Pudere debet uirum leuioribus moueri malis, quandoquidem lugere friuola et tenuia aut insensati est aut nimirum mollis. Siquidem tenuioribus malis exacerbari puerorum est et imbecillium femellarum friuolis moueri. Magnorum bonorum interitu aliquando etiam uiri fortes ingemiscunt, sed non

contenti esse debemus priuatas recensuisse personas, sed principes, reges, imperatores, ciuitates, prouincias, gentes, populos, et alias potentias quascumque quibus aliquid cladis aut exitii aut infortunii maximum accidisse cognoscitur. Quod nimirum Seruius ad Ciceronem prudentissime aptissimeque his uerbis induxit: Quae res mihi non mediocrem consolationem attulit uolo tibi commemorare, si forte eadem res tibi minuere dolorem posset. Ex Asia rediens cum ab Aegina Megaram

ulta uirum poenas inimico fratre recepi felix heu! nimiumque felix si litora tantum numquam Dardanidae tetigissent nostra carinae. – felix, inquit: quo? Nimirum illis praeclaris facinoribus quae commemorauit, quibus confidebat suam memoriam sempiternis laudibus uicturam, ut et uiuit quidem ac multo celeberrior quam si absque talibus uirtutibus praestantissimos filios genuisset.

rei ueritate etiam poetae delectati dixerunt : Sagitta laedit leuius uisa uolare prius. Hanc sententiam et Cicero probare uidetur; ait enim: Et nimirum est haec illa praestans et diuina sapientia et perceptas penitus et pertractatas res humanas habere: nihil admirari cum acciderit, nihil, ante quam non euenerit, non euenire posse arbitrari. "Quam ob rem omnes cum secundae res sunt

pati difficilia atque ad omnia ardua subeunda me comparaui." Hanc itaque praecipuam rationem putant Cyrenaici ad quemlibet luctum comprimendum: quam nimirum nec nos respuimus, dicimus tamen istam rationem non posse a consolatore praecipue post acceptum damnum adhiberi quandoquidem illum, qui iacturam est passurus, ea multo ante ratione se ita comparasse oportet ut, cum aduersa euenerint, non

et huic rationi consolandi magis fortasse congruos accedamus. Est autem eorum primus qui desolatos homines ad aliquod studium non illepidum aut ingratum inuitat, puta ad uenationem, ludum, cantum sonum ceteraque eiusmodi. Quod nimirum et Ouidius in exilium missus et probasse et libens usurpasse se scribit: Si qua mei fuerint, ut erunt, uitiosa libellis, excusata suo tempore, lector, habe. Exul eram requiesque mihi, non fama petita

Non ergo iste dignus est humani generis finis, non profecto ob haec friuola et caduca ille factus est propter quem etiam caeli conditi sunt. Alius ergo mortalium est finis et ob aliud procul dubio hoc in mundo producimur; nimirum ut per patientiam ac obedientiam Deo creatori nostro in hoc ergastulo isto paruo nostrae uitae tempore eas possessiones, illam gloriam et honorem promereamur quae

solum diuina, sed et ipsius naturae ratione improbatur, ut pulchre in Politicha sua docet Aristoteles: Homo namque natura est membrum ei rei publicae cui si se subtrahit, nimirum iniuriam facit et pro cede sua ciuitati debet poenas. Idcirco lege sancitum est huiusmodi uirorum cadauera honore sepulturae priuari; qua ignominia mortuo maior inferri non potest, et iure quidem. Totum

subito rapiuntur et repente ad aeterna supplicia deducuntur. Ad hos atque alios huiusmodi futuros exitus animum maestum si inuitabimus, nimirum ab omni praesenti molestia abducemus. IV 22 Ultimus locus ab obsecratione Hi sunt igitur omnes illi

illo delevit in opere quod meminimus Prol. 10 sequi ex assequi ] consequi V1 Prol. 11 quidem pro nimirum | post desiderio delevit aut exigentia | post philosophia delevit aliisque liberalibus disciplinis Prol. 12 ignorantię V1 ] ignoratione V2 | per ] ob V1

futurum Prol. 16 post exquiritur delevit et desideratur | post 16 deleta sequentia Et non quidem omnia, nam illud cum esset imprimis impossibile, tum negotii immensi ac nimirum laboriosi; etenim quis posset singulas proprias cuiusque refocilationes ac medelas explicare, nisi qui singularum miseriarum ęgritudines pęnitus internosceret; atqui earum uel numerum prę nimietate aut cognoscere aut tenere possibile

II.5.4 utique est transposuit | quem petit ] ad quem tendit V1 | mouere ] moueri V1 II.5.5 suscipies ] accipies V1 | nimirum deest in V1 | ad... diriguntur ] sunt ad finem ordinata V1 II.5.7 fortuitorum ] infortuniorum V1 | diceretur correxit ex diceret | Sen. De rem. fort.

II.5.4 utique est transposuit | quem petit ] ad quem tendit V1 | mouere ] moueri V1 II.5.5 suscipies ] accipies V1 | nimirum deest in V1 | ad... diriguntur ] sunt ad finem ordinata V1 II.5.7 fortuitorum ] infortuniorum V1 | diceretur correxit ex diceret | Sen. De rem. fort.

II.5.4 utique est transposuit | quem petit ] ad quem tendit V1 | mouere ] moueri V1 II.5.5 suscipies ] accipies V1 | nimirum deest in V1 | ad... diriguntur ] sunt ad finem ordinata V1 II.5.7 fortuitorum ] infortuniorum V1 | diceretur correxit ex diceret | Sen. De rem. fort.

ipsa meritam diuinitatem non denegauit. Non est ergo quod eius casu ingemiscere habeamus, quoniam in paucis annis maximam aetatem compleuit; nec sibi nec gloriae suae parum uixit qui, quaecumque unius hominis fortuna capere potuit, abunde consecutus est. Nobis forsan amplius uiuere poterat, et nimirum magno et ornamento et utilitati. Sed non est amicorum officium sua commoda ex amici spectare incommodis. Quicquid superuixisset, doloribus superuixisset et laboribus; quibus quoniam eum diuina clementia misericorditer subduxit, gratias illi agamus atque dicamus Dominus

materiam dabo dolenti,
1.5.15   Vt scribens memor ipse sit Camoene.
1.5.16   Ergo non misero doles poeta?
1.5.17   Nimirum doleo placetque uates
1.5.18   Et saltem mihi sit dolens poeta.
1.5.19   Cur uates elegos sonat lyramque?
1.5.20   Fors

gemunt fata propinqua feri,
1.1.163  Exultantque pii Manes, noua sedibus imis
1.1.164   Lux quoque natalem testificata Tuum.
1.1.165  Nimirum reparas hominem, qua tenditur orbis,
1.1.166   Rursus et in caelum saecla sepulta uocas.
1.1.167  Ergo prophanatas dignaris uisere terras,

divi Baptistae templum stat in cacumine. C. XII. DE INSULIS SIBENICI Complurium insularum Sibenico adiacentium aliae omnino steriles, rupibus tantum et conchiliis oppletae, et loca nimirum naufraga, aliae foeno tantum vel cappari vel virgultis lentisci praesertim vel myrthi vel asparagis vel semisylva caedua abundantes, aliae frugibus, vinetis, olivetis et aliis deliciarum arboribus conspicuae, piscosae tamen omnes. Insula vero Mortarium

ille furor arceretur, penatibus nostris in dies imminencior, antelucanis vocibus celos pulsaret. Quid demum menia nostra, olim nutancia metu instantis ac maximi discriminis vicina inimicorum peste, firmata nimirum vallataque inmensa nominis tui mole et erecta ad sidera nimium sibi placere videntur, non minas, non obsidiones, non insidias ullas, non victus angustias, non telorum iactus volitancium, non vineas aggeribus institutas, non validos

addidit eciam decus corporis et dignitatem et venerabilis forme eleganciam supremus ille rerum fabricator, ut plane in ambiguo sit, utrum te nobilitas an forma certatim invicem contendentes perfeccior esse videatur. Arbitror nimirum, speciosissime princeps, quod divinus ille animus venturus in corpus et celitus tibi missus dignum sibi voluerit hospicium, quo susciperetur, fingere, et par habitaculum, quo viveret, formare. Hec itaque augustissima facies tua

Tu itaque Alciden Iove natum imitatus erexisti nomini tuo altissimam conspicuamque arcem opere magnifico, quam nulla vis, nulla unquam expugnabit etas. Si tuis igitur temporibus magnus ille Pompeius viguisset, te sibi parem ultro nimirum delegisset, si Gaius Cesar, te libens tulisset superiorem, si denique Porcius Cato, vite sue pro viribus te dominante consuluisset, ne dicam mortem sibi conscivisset. Tu etenim securus et letus regni huius

non casu aliquo aut forte, sed consulto celorum nomini Romane nutanti pene concessum. Quid enim aliud a Deo inmortali Rachusa tua sperare potuisset, optime princeps, quam quod ei hac tempestate ultro quidem et opportune prestitisti et sic nimirum effecisti, ut metus cum tranquillitate, merores cum leticia, languores cum gaudio, angustias cum largitate, labores cum quiete, bellum eciam inminens cum pace commuteret. Totum namque tuum est, eminentissime rex, quodcumque boni

et Ladislaus, quatuor, inquam, Pannonum reges felicissimi ac fulgentissima lumina, ipse eciam Pannonie rex sapientissimus ac fortissimus princeps mathias multa gessere memoratu digna, quos te nimirum in beneficiis (si res exegerit) in nos conferendis longe fore speramus superaturum. Nam hoc, amplissime, fatemur, nihil a nobis maiore voto expeti, quam ut dignitati, ut amplitudini, ut glorie tue inserviamus. Interim, ut tibi

legimus non alio erga Discipulos salutationis genere eum fuisse usum quam ut diceret: Pax uobis! Tunc quoque, cum post resurrectionem insufflaret eis: Pax uobis , inquit. Accipite Spiritum Sanctum! Nimirum, ut doceret illum, qui Spiritus Sancti charismata uellet promereri, prius cum proximis suis concordem ęquanimemque esse oportere. Vnde Apostolus: Idem sapite, inquit, pacem habete, et Deus pacis et

discretio. Omnis — inquit — qui irascitur fratri suo, reus erit iudicio. Qui autem dixerit fratri suo racha, reus erit concilio. Qui autem dixerit »fatue«, reus erit gehennę ignis. Frustra nimirum fieret isthęc diuisio, si nulla esset uitiorum diuersitas et si alia leuius, alia grauius non punirentur. Aut si diuersa non sunt, cur, qui uerbum dixerit contra Filium hominis, remittetur ei, qui autem

non tamen minus expetit forma tribuere quam materia excipere. Quod si quis vir liberalis aut magnificus consideraverit, in se ipso verum esse agnoscet; avide nanque is tribuit cum maestitia suscipit. Audite mirabilius quemadmodum viro magnifico suavius est dare quam illi cui confert accipere: sic nimirum dulcius est ipsi animo vitam corpori tribuere quam corpori eam recipere. Beatius enim est dare ac excellentius quam excipere: quo autem munera excelentiora fuerint, eo avidius expetuntur; quo ut non minus animus iungi corpori quam corpus animo expetere sit autumandus exactior atque

inquit Plautus) emundis uendundisque occupatum florentibus adhuc annis tantos in omni poeticae fecisse progressus ut non solum cum suae aetatis hominibus, sed cum ipsa plane antiquitate conferri possit; persequerer nimirum singula, mi Ioanne, quae ego in tuis poematis audacter contra ueteres statura deprehenderim ni metuam ne aut plus paulo indulgere amori aut assentatiuncula aliqua uidear te uelle demereri. Sed plane ita sentio esse hos libellos, ita ex amusim perfectos ad summum

Minus enim interdum petimus quam uolumus, ne impudens uideatur petitio. Et illud profecto ad credulos est dictum: Io. 8. cognoscetis ueritatem, et ueritas liberabit uos . Casso nimirum labore tota gentilium philosophorum schola desudauit in quęrenda ueritate, quam sola Christi aperuit fides. Frustra Romani liberos se esse iactitarunt, dum orbi terrarum dominarentur. Fidei enim Christianę ueritas uere liberos reddidit

sit alienis rebus laudabilis, Nemo alienis laudabilis. et iis praesertim, quae cuique contemptissimo possunt euenire. Quod uero testimonium redditura sunt edificia, siquidem diu sibi ipsis non constent? Frustra nimirum, nec sine indignatione naturae exciduntur syluae, ut ingemant sub peregrinis marmoribus: alias effodiuntur montes Numidici, Numidia. alias Laconici,

primis certamen Turcis aditum in Dalmatiam aperuerit et Cossaciam familiam extinxerit, Rhacusanamque ciuitatem non modo tributariam fecerit, sed etiam in Turcaicam pene seruitutem redegerit. Nimirum, ita plerumque usu uenire solet ut qui hostem alienis armis uincere nititur, iisdem et ipse superetur, nec multo leuius uictori quam uicto accidat. Quod quidem patrum nostrorum aetate Illyricis, Thracibus, Macedonibus et

illaturus est! Neque enim uos fugit finitimas gentes nobis esse infensas, quae quidem peregrini regis segnitia, perinde ac machina quadam nostris fabrefacta manibus, nos oppugnabunt. Loquor autem dumtaxat de nostrae religionis hostibus ― nam Turcae communes sunt omnibus Christianis hostes. Nimirum ut caeteras accolarum in nos odii causas sileam, omnes ob id maxime nobis adlatrant, eo quod huberrimas terrarum regiones belli iure a nostris maioribus olim occupatas possidemus. Atque iccirco tamquam Dacico ac Pannonico agro nuper precario insiti, noui inquilini

matronale decus, appellare. Quamquam ille, utpote cui senatus Hungaricus regnum destinarat, neque reginae indigebat suffragatione, et eius procacitate ac petulantia, quibus illa regem sibi conciliare conabatur, uehementer offendebatur. Nimirum pudore ac modestia, praecipuis mulierum bonis, uiri maxime capiuntur. Accedit huc quod haec mulier, uel si caeterae dotes eam satis commendarent, sterilitate ac paterno genere (satis enim constat Ferdinandum Neapolitanum regem, patrem Beatricis,

magna ex parte non sit particeps, felicemque sibi huius regni administrationem uestra beneuolentia demandatam fore arbitratur tali ciuium suorum uoluntate. Quid enim amplius cuilibet imperio contingere potest quam ciuium animi uno consensu communis boni studiosi? Nimirum haec sola res imperia et firma facit et magnopere auget. Sed nec tali studio, uiri fortissimi, a uobis rex uincitur, quin immo amore publicae utilitatis ita flagrat, ut nullum bellum pro ea, nullos labores, nulla pericula, nec ipsam denique famae ac gloriae iacturam, quam sane

nullis potius quam nostris ipsorum exemplis utendum est uobis. Quis enim uestrum est adeo infima fortuna, qui ab hostibus e custodia dimissus atque iuratus, ut ad certam diem rediret, non mallet, modo sit honesto loco natus, captiuitatem omnesque subire miserias quam iuramentum infringere? Tanta nimirum est periurii turpitudo. Quod si priuati atque postremi hominum fidem omnibus commodis ipsique libertati anteponunt, quanto magis id principibus uiris ac regibus est faciendum, utpote quorum facta caeteris documento esse debent? Quin etiam non modo curandum

auxilia cataphractorum equitum prope diem uentura expectabat, nequaquam primo permittente, mox uniuersis praelium poscentibus non ausus repugnare, in aciem copias eduxit, maxime ne, ut sunt Hungari elatioris spiritus, pugnae subterfugiendae suspitionem Choruatis praeberet. Hungari nimirum et Choruati perpetuas de uirtute controuersias inter se habent. Neque enim Dalmatae, quorum pars potior est Choruatia, ui aut armis coacti, sed cognationis iure in Hungaricam concessere ditionem. Itaque dum tuto consilio, in quo sane uera gloria consistit, temeritas ac auaritia

huius uiri dolor ac indignatio haud omnino iniqua foret, modo citra rixam et gladii eductionem, quod apud Turcas capitale est, extitisset, mox tamen factus laesae maiestatis reus dignas audacia sua poenas dedit. Palo enim, nemine hoc supplitium deprecari audente, Bazethis iussu affixus est. Eadem nimirum seueritate Turcarum reges in suos, qua domini in seruos, imperium exercent. Caeterum quoniam de Turcis, quae quidem gens partim in Asia, partim in Europa latissimum nostra tempestate obtinet imperium, in pluribus huius operis locis mentio non modo facta est, sed etiam

confecti itinere commeatusque inopia attigimus. Quid uero ibi tuis auspiciis gesserimus, quantumue tibi gloriae fructusque haec expeditio pepererit, uelim ipse per te me tacente reputes, ne ea parum prudenter iactare uideamur, quae sane tuae magis fortunae quam nostrę uirtuti tribui debent. Ea nimirum conditione omnes tuos natura in lucem aedidit, ut quicquid decoris uirtute sua, industria, uigiliis, labore parare possent, id totum te maxime illustraret, caeteris uero tuorum tantum ex eo laudis accederet, quantum tu ipsis

animi iratis uerba suppeditabat, ab Hungaris tum in Vuladislauum, tum in Turcas merito iactabantur. Nam sicut Turcae priuatim fidem egregie colunt, ita ubi publica affulsit utilitas, omne ius fasque prae ea contemnitur. Tantum nimirum his inest uel malis artibus imperii augendi studium. Lodouici Tuberonis Dalmatae abbatis Commentariorum de temporibus suis liber septimus

composita, triginta solum millia nummum Veneti perpenderent, cum Vuladislauo foedus icit, non quidem ut bellum totis regni uiribus cum Turcis gereretur, sed potius ut umbra Hungarici auxilii Veneti tegerentur. Tanta nimirum erat et apud Turcas Hungaricae uirtutis opinio, et Venetis in ea gente spes reposita, tametsi Veneti, dum a Turcis bello urgentur, saepius conquesti sint Hungaros magis spem auxilii ostendere quam re socios iuuare. Qua quidem in re Venetos imprudenter conquestos esse

nulliusque prorsus ad militiam usus, atque adeo gentis quoque uitio imbellis, ut ne foeminis quidem nostris sit conferendus. Nec sane praefectum se meliorem ille miles sortitus est: latet is in praetorio abditus, procul a proelio submotus, ne conspectus quidem hostilis patiens. Nimirum Venetus est ciuis, cuius proprium est merces alias aliis permutare mercibus, et postea quam mercaturae munus obierit, ueneri et gulae indulgere, omnique luxus genere etiam cum perditissimis certare. Oppidanorum tandem

deuastando peruagatus est, ut hoc in primis certamen, Turcis aditum in Dalmatiam aperuerit, et Cosaciam familiam extinxerit, Rhacusanamque ciuitatem, non modo tributariam fecerit, sed etiam in Turcicam seruitutem paene redegerit. Nimirum, ita plerumque usu uenire solet, ut, qui hostem alienis armis uincere nititur, iisdem se ipse superetur; nec multo leuius uictori, quam uicto accidat. Quod quidem patrum nostrorum aetate, Illyricis, Thracibus, Macedonibus, et

maris incumbere poterit tempestas, si vel tota Aeoli cohors facta seditione sydera Adriatico miscere conetur, te a solatio piscaturę prohibere valeat; presertim tot inter promontoria, tot valles, portus, sinus, euripos, anfractus, secessusque placidissimos malacissimosque. Ad quę loca omne genus marini pecoris tunc, profundi et euersi pelagi, procellas, iactationisque molestiam fugiens, te sequitur. Eam nimirum tranquilitatem querens, quam retia hamique et fuscinę tuę .

his grex impete magno.
7.341  O, uilis legio, porcos ne subire iacentes,
7.342  Haeccine bella geri placuit? tibi tanta potestas
7.343  Est data, quo tandem crudelem Marte uiderent.
7.344  Te spolia ista decent, hoc tu decoranda trophaeo
7.345  Nimirum, quid plus tibi si maiora darentur?
7.346  O, stultos, en mille animis anima una repensa est.
7.347  Vos, o, felices, o terque quaterque beati,
7.348  Quos Christus lustrat, quos gratia liberat orco,
7.349  Et uocat electos, et sancto

sua fine salus ueniet suprema beato.
8.127  Circuet infesto quum uos urbs illa tumultu
8.128  Iusta im perfectos fuga ducat ad altera longe
8.129  Moenia, ut Aegypto quondam mihi nacta latebra est.
8.130  Oppida Iudaeae nimirum haud omnia passim
8.131  Vestrorum calcanda pedum uestigia sument,
8.132  Donec ego ueniam, uos et mea regna nouabo.
8.133  Haereat hoc animis exemplar pro duce miles
8.134  Fortis init, fortique cliens pro principe bellum,
8.135  Sub

Coelique profundi,
8.403  O, pater, haec quoniam a prudentibus abdis, et arces
8.404  Hinc homines, quorum proprio sapientia sensu
8.405  Vertitur, at animis qui sub tua flabra residunt
8.406  Mitibus et puris tua lumina mystica pandis,
8.407  Nimirum sic ante pater tua numina uisum.
8.408  Mi medio genitor meus omnia condidit uno,
8.409  Vnus me aeterno nouit mihi notus ab aeuo,
8.410  Cuique suus dederit diuino munere natus.
8.411  Quos onus atque labos premit heus huc tendite ciues,

plus fontes haustura laborem.
9.77  Vade, tuumque accerse uirum, tum deinde uenito Chr.
9.78  Huc, ait argutum Christi penetrabile acumen.
9.79  Illa, uiro careo dudum, tunc inquit Iesus, Mu. Sa.
9.80  Nimirum recte hoc dixti, quia coniugis expers, Chr.
9.81  Quinque uiros et enim passa es, modo nulla maritum
9.82  Lex tibi iungit, habes quem tu non lege marita.
9.83  Ecce palam (hic ipse est) promissum lege prophetam.

elingue ferens adducitur agmine multo.
10.40  Quem Rex heroum fortissimus arce repulso
10.41  Hoste leuat, toto populi mirante tumultu.
10.42  Nam simul ac potuit uoce, aure, et lumine purus
10.43  Conceptum toto spirabat pectore Christum.
10.44  Nimirum attonitum uulgus stupet, inclytus ille
10.45  Nobile regis aiunt genus en a sanguine Dauid.
10.46  At rabidus stimulat pharisaica pectora liuor,
10.47  Insanumque furens stygia pice acerbior ira,
10.48  Nam quid agant? facinus miranda luce

10.275  Tangere ne digitis, uno neu pollice uultis,
10.276  Vae uobis qui sancta pio delubra sacrorum
10.277  Conditis, et uatum cineri monimenta dicatis,
10.278  Vestri dant poenas pro caede et sanguine patres.
10.279  Nimirum testes uos ampli, assentit atroci
10.280  Perfida mens operi, scelerum quoque conscia patrum.
10.281  Propterea celebrata suo sapientia regi
10.282  Sic ait, emittam uates, missosque fideles
10.283  Ad populum, hinc alios scelerata morte

sabbata rursus
11.219  Exprobrant, alii contra miracula tollunt
11.220  Laudibus, et sese studia in contraria sistunt.
11.221  Tunc olim caeco (tua qualis opinio) dicunt,
11.222  Vnde putas oculos tibi fecerit ille uidentes?
11.223  Stat mea nimirum sententia, nempe propheta est.
11.224  Contra hostile tumens incredulus obiice uano
11.225  Nititur inuidiae tenebris extinguere Christum.
11.226  Dum mentita putat, uocat ad miracla parentes
11.227  In medium pridem caeci, quibus improbus

illicque operabere, nolo sed ille
13.342  Respondens, abiit tamen, ille deinde minori
13.343  Imperat haec eadem, nunc uado ait iste, nec iuit,
13.344  Vter ab imperii defecit lege duorum?
13.345  Iste minor referunt. illis ait acer Iesus.
13.346  Nimirum regnante deo uos turba latronum,
13.347  Scortaque praecedent, et publica monstra praeibunt.
13.348  Ioannes et enim sanctissima tramite lampas
13.349  Iustitiae fulsit, sed non his credita coecis.
13.350  At publicani, meretrices, et latrones

conditis umbris
13.608  Sacrorum uatum, cinerique suprema dicatis.
13.609  Dicitis antiquo si nos essemus in aeuo,
13.610  Nostrae caede manus essent et sanguine purae,
13.611  Nec patribus socii nostris essemus iniqua
13.612  Caede prophetarum, nimirum prole cruenta
13.613  Esse satos, ipsi patrio uos crimine testes.
13.614  Vos quoque uestrorum cumulos implete parentum,
13.615  Semen echidnaeum, sinuosi a stirpe Marassi,
13.616  Quo fugietis enim tetricae tormenta gehennae?
13.617  Ecce

quom sole propinquo
13.743  Ficus agit gemmas, atque omnis pullulat arbos,
13.744  Vernat et omnis ager, qui lucida frugibus aestas
13.745  Adproperat, tranquilla sinuque arridet onusto.
13.746  Sic ea gesta dei regnum post fata sequetur.
13.747  Nimirum genus hoc non desinet, omnia donec
13.748  Conficiam, coelum et terram transire necesse est,
13.749  Non mea uerba, quibus res omneis stare fatendum.
13.750  Lynceus huc oculus uobis, ageaque circum
13.751  Sollicito inuiglet custodia lumine, ne

carmina uates.
14.325  Percusso palantur oues pastore fugaces.
14.326  Quum uero exurgam Galilaeam praeuius ibo.
14.327  Tunc ait imaptiens ardenti pectore Petrus,
14.328  At tua diffugiant omnes, ego signa tenebo.
14.329  Tu uero huic Iesus nimirum nocte sub ista
14.330  Ante suis bino quam canto applauserit alis
14.331  Gallus, ab ore tuo ter me nouisse negabis.
14.332  Altius astitit ore Cephas, ac talia fatur.
14.333  Quin morerer tecum, nedum te nosse timerem.
14.334  Sic quoque

CAES. Deum immortalem, quid ego uideo, ingens profecto monstrum si uera uisio est: atque utinam somniarem et hoc spectaculum euanidum redderetur. Sed corneis nimirum, non eburneis oculis aspicio: quod me non solum delectatione non afficit, sed pęne dolore examinat, omnes aduersarii primi atque illustres regum ad latus in orchestra consederunt: agnosco Syllam, Pompeium eiusque liberos,

legibus, quae silebant, auctoritas data, postremo suo cuique dignitas et decor ciuitati redditus sit ac restitutus? CAES. Nimirum ut ingentes sub hoc prętextu parares diuitias et miseria multorum fieres magnus et formidabilis. SyL.

honorem tutatus: non dolerent hodie tui ciues impunitas Crassiana clade legiones. CAES. nimirum iste dolor nunquam ad me peruenit. SyL. Ergo tibi soli uiuebas, qui nec bonis tuorum lętareris nec malis

liberatis ex improuiso tyrannicidia conficiantur? CAES. Quandiu expetuntur aliena auxilia blandiendum censeo: qua re sublata, imperio pro libidine uti conuenit: nimirum a bellis abstinere, parta iam dominatione, ex usu esse affirmare non dubitarim: nam dementis est, quum semel in tranquillo sis, in dubiam fortunae aleam proficisci, quę sępe dum tentatur, ut est inconstans, unico reflatu sua

SyL. Id certe non faciebam: nec attinet illi formidinem incutere quem illico terrores inuasuri sunt. Sed nimirum, dum aliud ago, tua interpellatione huc sermo deflexit. CAES. Dum sinuosis Meandris

ad caedem, nec alio relinquente fluctu alius inuadit, sed multi globatim cuneatimque adoriuntur. Tu nunciis huiusmodi, qualia singulis prope diebus unicuique tyranno accidunt, non perturbareris, non animo concideres? nimirum, opinor, ab illa elegantia et splendidis apparatibus oculi quam longissime auerterentur: palatus etiam num suauissimas dapes, omniaque lauticiarum lenocinia quasi cicutam refugeret. Pręterea non

cęca telluris uiscera laceraturi numquam conquiescent quoad uel omnes interierint, uel aulam hanc principis inferorum in admodum abdito reconditam hiatu detexerint; unde quum scelera omnia grauissime uindicentur: nimirum cupidis Pluto non immerito succensus in auaritiam longe atrocius animaduertit. CAES. Quid nostra refert utra uita conducibilior sit, regia an priuata?

latuit, quod sane et diligo nosti."
10.419  "En pecoris tibi cura datur, mihi paueris agnos",
10.420  Inquit; dehinc iterum si se, repetebat, amaret.
10.421  Ille iterum, quod iam, nimirum norat, amaret.
10.422  "Pasce meos agnos", inquit; tum deinde petebat
10.423  Rursus idem sese si uere Petrus amaret.
10.424  Commouit, toties quod se pulsaret, et

nouit propriis subsistere mobile causis,
10.571  Et stabat, moli quę sic moderetur inerti
10.572  Esse quidem mentem, cuius quęsita subinde
10.573  Vis est, collatis nimirum cognita rebus,
10.574  Et fabra hęc melior, non uisa potentia demum.
10.575  Atque ideo illa facit, fieri quod protinus apta est
10.576  Nostra, nec omnino quod dedolet,

rei pecuniariae vellem tacere. Scis enim, quanta laborem, sed timeo quod nuper in adventu Solimani Turcarum caesaris metuebam, qui scilicet si hoc regnum invadebat, ut minabatur, cogebar, per Deum, praeposituram hanc meam Transsylvanam, nam Budensem dudum desolavit, ita relinquere ut acceperam, nimirum pauper et vix decem ducatorum dominus. Cujus quidem reditus annuos non ego, nam parvo natura mea contenta est, sed aulicus decor, sed honoris suadela, et longae spei opinio totos exhaurit, neque animadverto prius, quam annus exierit. Congerendum itaque nonnihil est, et futuris casibus

Casus itaque tuos, Tranquille charissime, fer, ut soles, forti animo, virtute tua te sustentes, nec fortunae succumbas, quae natura ipsa debilibus, et iis, quibus infra nihil est, facile parcit, et in suis caudicibus haerere permittit; magna vero ac fortissima quaeque ad oppugnandum sibi deligit, nimirum ut tandem victa a virtute, in summo victorem collocet, quod tibi procul dubio futurum fata tua pollicentur, quae te tam diu in afflictionibus servarunt, si modo infractus perstiteris. Etenim pugnandum tibi adhuc est, ut jam diu pugnas, et vincendum parandumque virtute, quod per fortunam

discrimine confligere, comprobans id consilii exemplo de jaculorum fasciculo, quo Scylurum quendam virum Scytham ad octoginta liberos usum fuisse accepimus, quippe quod jacula omnia uno conatu minime possent confringi, singillatim vero nihil facilius; nimirum admonens, communibus viribus cum communi hoste tam potenti ac valido esse congrediendum. Neque dubito, eos conditiones adeo salubres accepturos. Caeterum dicunt Moldavum jam in castris esse cum octoginta millibus hominum, Transalpinum cum totidem. Nos Hungari cum Transsylvanis, si modo

iis, qui ad ea forte aspirant, ac veluti ex subiecto flumine pro libidine haurirent. Nam vnius hominis memoria tot res tam diuersas complecti non potest, si vel cornicis aetatem superaret. Haec est illa commoditas ex studiis philosophiae ad veram normam viuendi, de qua paulo ante loquuti sumus. Et nimirum haud obscuris rationibus ad ea natura inclinamur, cui quidem parere imprimis tutum atque honestum est. Quare tametsi naturae magnam vim esse non ignoramus, tamen sine praeceptis philosophiae, quae literis tradita sunt, constat debilem et mancam esse ad ineundae uiae rationes, qua recta

de officio deduces? an potius eorum, qui per acerbitatem exigendis vectigalibus inueniendisque nouis subinde formulis ditando fisco per sanguinem subditorum et externorum summi habentur artifices? Idem genus hominum ad alia huiusmodi negotia quasi lues pestilens immittitur: pauci nimirum hac aetate principes honesta plures vtilia sibi quaerunt. Quapropter raro vel a domesticis vel externis tumultibus quiescunt, Erinny quadam perturbante atque conuellente cogitationes eorum et progressus propter iniustitiam. Quonam ergo inquit iustitia ab

vicit Romanos: quod si Carthaginensium errorem sequutus fuisset, in easdem sese plagas praecipitavisset. Bruta quoque tametsi ratione privata sunt, tamen alieno malo sibi cavent. Nullis verberibus iumentum adiges, ut per easdem angustias transeat, ubi vidit aliud prolapsum in coeno volutari, Nimirum feliciter is sapit (ut proverbio dicitur) qui alieno malo sapit. Si autem in exponendis morbis Hungariae gubernationis, quemadmodum nobilissimum Regnum virtute fundatum, constantia stabilitum, amplificatum industria, dum perditi mores nulla remedia patiuntur, eversum est, quibusdam

domos et sanctissima templa a conflagratione, universam patriam a vexatione, pernicie, ruina, excidio defenderent. His et aliis huiuscemodi nobilitatem alloquerer, si causa, ut dixi, postularet, flagitaret necessitas, tempori et moribus, eorum conveniret. Sed nimirum hoc quoque supervacuum foret, quasi calcar addere sponte incitatis ad cursum. Nam quanto semper hic ordo flagravit armorum libertatisque retinendae studio, non obscurum est: ac mihi quidem videtur ad bellicam laudem et libertatem esse natus. Nec sane video, quo alioqui pacto, non dicam

una cum numero linguae Persarum (quam nostri Turcicam appellant) magis cognitu necessaria. Nec te quoque latebit lingua Persica Turcas uti, quamuis corrupta, quod quidem perfecte intelligi potest, ex usu omnium colloquiorum. Nec certe operaepretium esse duxi, latius enarrando, laicorum nimirum rusticam consuetudinem et turpissimum cultum fidei, nostram chartam contaminare. Sed ob hanc causam potissimum uisum est nobis, haec pauca, omissis deterioribus (quae non solum scriptu aut lectu, sed etiam auditu essent turpia) explicare, ut his lectis, discernerent (maxime si qui

in ipso anno? Quamobrem sunt inter eos qui singulos an nos computant pro singulis annis Iubilei, qui quinquaginta annis olim constabat, alij singulos annos singulas centurias annorum significare credunt. Nec desunt qui vnum annum trecentos quinquaginta sex annos continere existimant, quot nimirum dies habet annus solaris. Caeterum quemadmodum oracula non nisi ex euentis recte intelliguntur, ita certum et diffinitum temporis spatium intelligetur cum res extiterit. Eufi iapar) id est, domum aedificabit. Per aedificationem domus

Verum hic prorsus nos III. die Augusti digressi 3. a Danubio, idem recta in orientem conversus est, Mysiae nos interiora petiimus, et gradientes dextro latere amnis Moravae, terra nimirum ampla, fertili, nec minus pulchra atque amoena, et montibus utrinque comitata, quorum juga nemorosa, agris erant referta caetera,eodem die Livadam pagum venimus,qui Livada

cognitione, et ab hoc argumento minime sunt aliena, cognoscere poterit: ita alterius praeter Epiphanium, et a Iustiniano Imperatore Novella 146. cum singulari admiratione relati, et ab Aristea praetermissi, non possum non quasi in transcursu mentionem iniicere: nimirum, praeter caetera occulta in hac interpretatione et hoc accidisse, ut cum semper bini interpretes seorsim conclusi, et singulis paribus legis translatio tradita esset, in interpretatione ita consenserint, ut collatione conversionis facta, ubi dictio ab uno

animi, libera eos qui detinentur in servitute. Nec vero ille ita diu suspensus mansit, cum nos etiam in animo ad Deum preces funderemus, ut mentem ipsius praepararet ad liberandos universos illos. Cum enim genus humanum sit Dei creatura, nimirum id pro voluntate ipsius et transformatur et flectitur. Itaque multis et variis precibus in corde meo invocabam Deum omnia administrantem, ut permoveretur rex ad perficienda illa quae petieram. ac conceperam de salute illorum hominum magnam spem, ex hac

convenire videatur. siquidem qui in prima Peloponnensium irruptione cecidisse in hoc libro memorantur, perpauci numero Athenienses erant, neque ita memorabile facinus ullum, ut ipse testatur Thucydides, ediderant. nam cum antea de Pericle dixisset, quod nimirum is custodia civitatem contineret, ac, quantum quidem posset, quietam conservaret, ita tamen, ut frequenter equites aliquot emitteret, qui hostium emissarios ab agris qui vicini urbi erant, prohiberent, nequid ipsis agris damni inferretur; deinde

in civitates nondum muris septas, quaeque vicatim habitabantur, incidissent, eas diripiebant, hincque maiorem sibi victus partem petebant. quid autem hic de Atheniensium luxu, quo illorum maiores diffluebant, meminisse necesse fuit? quod nimirum illi capellos cincinnis intorquerent; quod aurea quaedam ornamenta, quae cicadarum speciem referrent, in capite gestarent: quod primi Lacedaemonii in publico, vestibus detractis, nudati in palaestra se oleo inunxerint: quod Aminocles Corinthius,

regibus fortasse conveniebat: Athenienses sane ad Graecos, quorum quos a Persis liberaverant, m. auxilio e Medorum manibus erepti essent, minime talia dicere decebat; nimirum, iusta quae sunt, aequalium inter se esse; quae vero per vim fiant, ea potentioribus adversus imbecilles esse licita. Quibus quidem verbis cum Melii paucis respondissent, recte Athenienses facere, qui eorum quae iusta essent, curam gererent, ne,

spe destituti, ad obscura se conferunt, veluti ad divinationem, ad oracula, et siqua sunt huius generis, quae homines spe illectos perdunt . Haec sane nescio qua ratione quis ita laudet, ut ea ab Atheniensium ducibus dici oportuisse putet; homines nimirum, quam in deis spem collocant, ea persaepe frustrari, neque eos aut oraculis, aut vaticiniis opus habere, qui vitam piam ac iustam delegerint. Nam siqua alia est Atheniensium laus, haec sane in primis est maxima, quod omnibus in rebus, atque adeo

imitanda statuat; id rectum non est. necesse est enim fateri, perfectiora imperfectis, clariora obscuris esse meliora. Quo igitur argumento Thucydidis universam dicendi formam laudamus; quaeve nos ratio cogit, ut illum suae tempestatis hominibus, quibus nimirum illa et nota esset et usitata, conscripsisse; nostri vero, qui post eramus futuri, nullam rationem habuisse dicamus? Neque vero omnem Thucydidis orationem, tamquam inutilem e foro atque iudiciis eiiciendam esse putamus; sed eam quidem partem,

meorum commendationem. Mense Maio anni superioris Illustrissima Amplitudo Vestra dederat ad me litteras Augusta, quibus singulari studio doctorem Illicinum, virum sane magno ingenio excellentique doctrina mihi commendaverat eo nimirum nomine, ut, quantum per eum favorem fieri possit, quem apud Reverendissimum Dominum Strigoniensem Metropolitanum Hungarorum habeam, curare eundem cum eodem reconciliandum delendasque omnes controversias, quas hactenus mutuo inter

nomina inserere, ne quisquam sua laude defraudetur, et ut Dei beneficium ex debilitate pugnatorum agnoscatur. Imprimis imprimis Z: in primis D ex ordine sacerdotali erant quinque. Ipse nimirum Antonius Roseneus juris peritia insignitus ejusdem loci Archidiaconus quadragesimum septimum annum prope finem mensis Octobris ad tertium (ni fallor) calendas Novembris expleturus. Marinus Vidosius Canonicus vir certe in illis periculis valde utilis

divinitus inspirata dicitur, quia Spiritus sanctus eam per os sanctorum Dei organorum locutus est, et per eorundem manus conscripsit: sicut de Hieremia legitur, quod perinde prompte duabus vicibus librum suum scribae dictaverit, ac si de libro omnia illa recitaret, nimirum suggerente ei Domini spiritu. Ad hunc igitur librum Deus populum suum multis severissimis mandatis alligavit: sicut mox Deuter. 17 mandatur regi, ut sibi curet describi librum legis, in eoque legat die ac nocte, et inde discat timere Deum, nec ab eo vel ad dexteram, vel ad sinistram

aut imputatio nostri debiti, et poenae quoque, debitum nostrum sequens, explicatur. Sic et Isaiae 43 dicit Dominus ad populum: Fecisti me servire in peccatis tuis, aut ob peccata tua fecisti me laborare in iniquitatibus tuis. Sic quoque Psalm. 69. habetur: Quae non rapui, tum solvere cogebar. nimirum nostra debita, aut rapinam, quae Deus per imputationem in eum fecit concurrere. sicut et Paulus inquit: Eum qui non novit peccatum, fecit Deus peccatum, ut nos fieremus iustitia Dei in ipso. id est,

caelesti factus est. Hic Angelus dicitur apparuisse Moysi ex flamma rubi, et mox nominatur Iehova: quem Angelum se ex omnibus malis redemisse, Iacob Gen. 48. gloriatur, ao cupit eum benedicere nepotibus suis. Idem angelus Num. 20. dicitur eduxisse populum Israeliticum ex servitute Aegyptia: nimirum Christus, qui fuit (teste Paulo) petra comitans Israelitas. Sic Stephanus quoque primum dicit Deum apparuisse Moysi in flamma rubi. Mox dicit, angelum ei visum esse in rubo. Ita eundem et angelum et Deum patrem nominat. Vocatur et Malach. 3, Angelus foederis a Deo promissus, et a populo

ob quod ita punitur. Porrô Psal. 101. Non ponam verbum Belial ante oculos meos: videtur omnino significare, Non sequar falsam doctrinam. Alii intelligunt, malas causas: quod est minus significans. Denique David queritur de torrentibus Belial, Psal. 18. intelligens nimirum, impetum ac furorem contra se, non tantum impii mundi, sed etiam Satanae ipsius, ac omnium inferorum, qui eum circumdederint et circumvenerint. Bellum, et Bellare, notae voces sunt: tantum phrases quasdam earum percurram. Tribuuntur autem non tantum hominibus, sed et Deo.

eius. Thren. 3, Bonus est Dominus sperantibus in eo Rom. 11, Erga te vero bonitatem, si permanseris in bonitate: id est, si perrexeris fide frui misericordia ac beneficentia Dei. SECUNDO, de bono creato dicitur. Genes. 1, quod Deus viderit omnia quae secerat, et erant valde bona: unumquodque nimirum habens bonitatem sui generis. Hominis enim et angelorum bonum, est morale bonum proprie, aliarum vero creaturarum tantum naturale. TERTIO, de bono morali proprie dicitur, quod est essentialis integritas imaginis Dei: id est, intellectus et voluntatis, et conformitas omnium qualitatum aut

longis hastis, habentibus in summitate ferreum stimulum aut cuspidem. Si igitur recalcitrant, et agricolam irritant, fit ut et magis pungantur, et calceos in ferrum impingant. CALCULUS, aut carbo quidam describitur Esa. 6, qui mundet aut expiet prophetam a suis peccatis: qui nimirum ipsum Christi beneficium, ac donum Spiritus sancti significat. Eiusdem fit quoque mentio Apoc. 2. ubi vocatur Calculus candidus, in quo sit nomen novum scriptum, quod nemo sciat nisi qui accipit. Porro quod Prov 20 dicitur, quod licet panis furtivus videatur initio dulcis, tamen tandem

ad molestam et noxiam comestionem panis, in quo sunt scrupi. CALIGO, proprie densitatem, aut potius obscurationem aeris significat. Sed figuratas habet varias significationes, quas recensebimus. Primum, 2. Par. 6, dicit Salomon, Dominum dixisse, se habitaturum in caligine. Sic enim nimirum Exod. 19 dicit Moysi, se venturum esse in caligine. et sic subinde apparuisse scribitur. ut 2. Sam. 22. Psal. 28. et 97. Hoc fit, cum propterea (interpretante ipsomet Domino) ne visa aliqua specie eius, sibi idolon facerent: tum, quia humana mens non est illius maiestatis

meus, et salus mea Esaiae 12. Ecce Deus salvator meus. Appellatio Messiae, quae utrique naturae convenit, est עמנואל Immanuel. Esaiae 7. Vocabis nomen eius Immanuel, id est nobiscum Deus. idque ob duas naturas, quibus haec persona est praedita: divina nimirum, et humana. Esaiae 8. Erit extensio alarum eius (regis Assyriorum) implens latitudinem terrae tuae, o Immanuel: id est, Deus puniet terram, in qua est exhibendus Messias. Appellationes Messiae, quae officium eius complectuntur, sunt משיה Messias,

vocaret Iesum, addita insuper etymologia ac ratione nominis: Ipse enim, iniquit, salvum faciet populum suum, a peccatis suis. Matt. 1. Est igitur Iesus, officii nomen. Disputant autem ac confligunt eruditi de hoc nomine acriter. Quidam a Iehova peculiari Dei appellatione, derivare conantur: tali nimirum mutatione aut epenthesi facta, quod ex Iehova, Ieheschuch sit compositum, ac deinde rursus per quandam amputationem et muitlationem sit procrearum Ieschu. Verum eruditi hasce Rabinicas cogitationes, tanquam alienas et contortas, et nulla firma autoritate aut ratione suffultas, explodunt: et

somnum oculis meis, et palpebris dormitationem: Psal. 132. pro, non conquiescam donec aedificavero templum. Sic initio Prov. sexti. Dormire in morte, Psal. 13, intelligo de aeterna damnatione. inquit enim: Illumina oculos meos, ne unquam obdormiam in morte. Non cupit nimirum aeternitatem in hac vita, sed tristem illum aeterni exitii somnum deprecatur. Ipsum quoque additum ibi remedium illuminationis, satis ostendit agi de dormitione aeternae mortis. Dormire cum aliqua, coitum saepe significat. Deuter. 27. Maledictus qui dormit cum uxore patris sui. Somnum

Expiationis dies. Levit. 23. et Numeri 28 describuntur dies expiationum, quibus singulari quodam studio ac zelo prae aliis temporib. poenitentiam agere, peccata expiare, et Deum sibi placare Iudaei debebant. Expiabat Aaron super cornua altaris, scilicet fundendo sanguinem, Exod. 30. Sed nimirum expiationis opus proprium est Dei ac mediatoris Christi: sicut Ezechias orat. 2 Paral. 30. Dominus est bonus, etc. expiet illum, qui totum cor suum praeparavit ad quaerendum Deum Et exaudivit Deus Ezechiam, sanavitque populum suum. Expiabatur etiam templum et tabernaculum,

ignotum, et exterum. Absconsio igitur faciei est is, a quo omnes suam faciem avertunt. A facie ad faciem cum aliquo loqui aut versari, nonnihil obscuritatis habet, praesertim cum ad DEUM refertur. Nam Deut. 5 legitur, quod Deus sit loquutus a facie ad faciem cum populo Israelitico, ubi nimirum intelligitur tantum illa externa species aut visio, qua Deus in nube apparuit toti populo. Sed Deut. 34 dicitur, non surrexisse post Moysen alium prophetam, quem Deus sic nosset a facie ad faciem: id est, cum quo Deus adeo familiariter versatus esset, ut cum Moyse. Sic et Num. 12

substantialis forma: tum eius omnia molimina ac motus, praesertim incredulitas, quod est primarium malum: alias fons omnis boni, id est, spirituale cor et fides. Hoc figmentum Deus in nobis fingit. hinc Ephes 2 dicimur esse Dei ποίημα, Dei opus: sicut nimirum antea Satanae figmentum, filiique fuimus. In hac duplici significatione, pro massa cordis, et eius motibus, aut imaginationibus ac omnibus moliminibus, non raro reperitur haec vox in Sacris literis. ut de massa ipsa, Isaiae 29. Num dicet figmentum figulo Non fecit me? Et

quod vere dicat eum fuisse et esse essentia Deum, id ex sequentibus apparet, ubi dicit, sumpsisse formam servi: quod necesse est intelligi de ipsa hominis essentia, sicut vere homo fuit. Sic etiam 1 Corinth. decimo quinto dicimur gestasse imaginem terreni hominis, et gestaturi etiam caelestis, nimirum non tantum externam speciem aut umbram, sed et ipsam veram essentiam. Idem probat aut exponit etiam illud quod addit, non fuisse ei rapinam, esse aequalem Deo: ut sit idem, Esse in forma Dei, quod, Esse in aequali gloria ac dignitate cum Deo. Sed de hac locutione dicetur etiam in Signo

sicut gallina pullos suos sub alas, et noluistis? GALLUS, est symbolum vigilis ac concionatoris, qui nos monet, ut surgamus ad opera lucis, ab operibus tenebrarum. Ideo Christus hoc symbolum Petro abneganti dedit. Iob 38 dicitur, Quis gallo dedit intelligentiam? scilicet temporis. nimirum Deus ipse nubis talia beneficia, et in eis maiorum etiam beneficiorum symbola proposuit. GAUDIUM, est affectus animi, quo laetamur de aliquo bono, quod sumus consequuti. Verum non raro pro sua causa, id est ipso bono de quo gaudemus, ponitur. Luc. 2.

ac utiliter doctrinam suam ab auditoribus audiri, sicut gramen excipit feliciter foecundam pluviam. Foenum aut gramen vecti, pertinet etiam ad superioris generis Hebraismos. Sic enim petit Psaltes Psalm. 129, ut impii fiant sicut gramen tecti, quod priusquam evellatur, exarescat, sole nimirum ardentiore urente, et gramine tecti carente profunditate radicum, ac sufficiente humiditate. Sic enim vult subita et ante ac praeter omnem opinionem hominum, impios in summo vigore perdi et everti. GRANDO, notum meteoron est: quae quia plerunque in poenam hominum vertitur, fit

causa nostrae vocationis: ac denique affirmatur, quod sit nobis data ante secula. Quae tria nullo modo renovationi, sed potius soli gratuito favori Dei erga nos conveniunt. IX. Hebraeor. quarto dicitur, Ut consequamur gratiam ad opportunum auxilium. Fit igitur Gratia causa auxilii opportuni: ubi nimirum etiam non renovationem, sed gratuitum Dei favorem, ex quo nobis opportunum auxilium profluit, indicat: ideo etiam ibidem vocat thronum gratiae. id est, favoris aut gratuitae misericordiae, non sane novitatis nostrae. Eodem modo et Ephes. 1, Gratia fit causa remissionis peccatorum. Est

in quo accuratius de ea disserit. Filium hominis Christus se schemate Scripturae admodum frequenter identidem appellat, et vere cum sese deiicit, suamque humilitatem praedicat. Est autem omnino id quod Paulus ait, In similitudine hominum factus: id est, perinde ac quisque e vulgo hominum, verus nimirum homo, et nihiloplus apud mundum quidem, quam quisquam ex infima plebe. Hebraeis enim, filius Adam vel hominis nihil aliud sonat, quam homo. Hominem autem vocari, in Scriptura humilitatis est: quod omnis homo mendacium sit, et vanitas. Neque vero consistit quod quidam commenti sunt,

Adami putredinibus et concupiscentiis praeservabitur. Contra ocium et res secundae everterunt Davidem. Ignis alienus. Levit. 10. Obtulerunt coram Domino ignem alienum. i. non illum caelestem, et perpetuo in sacrificiis ac tabernaculo asservatum: sed communem, aut prophanum. Significavit is nimirum falsam, humanam aut peregrinam doctrinam, non eam quam Deus caelitus miserit. Contra autem accipitur Ignis Domini, Num. 11. Ignis, pro re ignita aut accensa. Levit. 21. Ignem Domino offerunt. i. res accensas. Exaudire, aut respondere per ignem: 1 Reg 18. Deus, qui exaudierit per

multa possent ex ipsa Scriptura adduci: ut quod in eo ipso loco additur, Et hoc faciemus, si Deus permiserit: ostendens, resurrectionem aut conversionem ex tanto lapsu, non iam ex nostris virib. ac diligentia, sed ex solius Dei omnipotenti misericordia pendere, petendamque omnino esse: docens nimirum, soli Deo esse possibile tales convertere: hominibus vero esse prorsus impossibile. sicut ipsummet Dominum diximus istum nodum aut contradictionem dissolvere, Mat. 23. Lu. 18. Similis plane significatio vocis impossibile est etiam 1 Iohan. 3. quod Qui ex Deo est, non peccet, ac nec

adhuc promissione et diplomate. Hoc igitur modo ibidem testatur Paulus, adscribi aut attribui credentibus, licet non operentur, iustitiam: nempe ex mera gratia, ac sic (ut ibidem exponit Paulus) iustificatur impius, seu non imputatur ei peccatum aut iniustitia. Imputatur igitur nobis iustitia, dum nimirum Christi iustitia in nos transscribitur, dumque nos ob eam censemur, et per absolutionem aut remissionem iniustitiae pronunciamur esse iusti, cum non simus: dumque teguntur ac non imputantur nostra peccata aut iniustitia, quasi nulla adsit, cum tamen adsit plurima: dumque alieno merito ita

benedictione caelestium et terrestrium bonorum ornatur. Hanc sacrosanctam ac mysticam fraudem, benedictionisque divinae furtum, videtur ipsemet filius Dei nos statim in Paradiso docuisse, dum primorum parentum tristissimam foeditatem ac nuditatem ovillo vellere contegit, eoque fovet: indicans nimirum, nos ita demum coram Deo recte constitutos, si pelle solius agni Dei peccata mundi auferentis, tom tegantur sordes nostrae, tum nos ornemur sique facta commutatione nos quidem importabilem sarcinam peccatorum iniustitiaeve in ipsum per imputationem reiiciamus, et vicissim eius aureum

nobis debita aut peccata nostra. Sic et ipsemet Dominus anxias mentes quaerentium apud se iustificationem, consolari solitus est, dicendo: Confide fili, remissa tibi sunt peccata. Quare cum piorum mentes praecipue de condonatione peccatorum laborent, ac in ea statuant salutem suam sitam esse, nimirum ea ipsa est nostra imputativa iustitia, qua coram Deo salvi sumus aut fimus. XIII. Rom. 3. 4 et 5. accurate de vera iustitia ac iustificatione, qua coram Deo iusti sumus, agitur: neque tamen usquam vel nutu aut unica vocula indicatur, quod iustificatio sit quaedam qualitatum infusio, aut

aut maiorum merita. Contra etiam industrius ac praeclarus vir repellitur â dignitatibus ac honoribus, ob parentum aut alicuius ex maioribus suis scelus ac dedecus. Repellitur aliquando industrius nobilis ab aula regis, et magnis functionibus, ob parentis aut avi perfidiam vel proditionem. Sed nimirum omnium luculentissima, et ad convincendos adversarios veritatis efficacissima exempla sunt, quae ab ipsismet sumuntur. Sic enim olim impii Iudaeorum sacrifici persequentes et anathematizantes Prophetarum doctrinam, de imputatione iustitiae ac benedictionis benedicti seminis, quodque eius

reddet vitam aeternam de gloria ac felicitate aeterna. Sic et 1. Petri 1, verbum Dei vocatur semen incorruptibile: et ibidem, haereditas incorruptibilis. Alias incorruptus aliquis dicitur, cuius animus est sincerus, probus ac pius, qui nullo dono, precio aut fraude se corrumpi sinit: significans nimirum moralem quandam integritatem aut incorruptibilitatem. Ephes. ultimo: Gratia cum omnibus iis qui diligunt IESUM CHRISTUM in incorruptibilitate, id est qui vera pietate ac honestate eum colunt. 2 Timot. 1 Christus dicitur abolevisse mortem, et revelasse per Evangelion vitam et

eive deditus eram. Indui aliquem salute, Psalm. 132. id est, servare eum. sic enim ibi bis repetit: primum petens a deo, ut sacerdotes eius induant iustitiam, et sancti eius iubilent, scilicet prae gaudio, de accepta liberatione: postea promittit Deus, se illos vestiturum aut ornaturum salute nimirum ita ut et toti Ecclesiae eorum functio sit salutaris. Eadem phrasis de sacerdotibus etiam 2. Paralipomenon 6 reperitur. Indui veste violentiae, Psal. 73. pro, violentiam excercere Hieremias capite quadragesimotertio, praedicens regem Babylonis depraedaturum, et sibi

cernitis, et in extremo iudicio cernetis. Nec inusitata est ista figura sermonis in Sacris literis, ut verbalis praedicatio aut institutio pro reali quadam rei effectione, operatione ac energia ponatur. Sic sanguis Abelis dicitur clamare: sic Abel, Hebraeo. 11, per fidem adhuc loqui dicitur, dum nimirum nos suo exemplo verae fidei, ac doctrinae salutis et martyrii adhuc quotidie, non quidem verbaliter, sed vere ac realiter, atque efficaciter loquendo docet. Posses et hunc Hebraismum ad illam generalem regulam referre, quod saepe dictum pro facto aut re, et contra ponatur. Alius quidam vir

arbitrio tractatura: sicut ibidem vocat eum S. sancti adversarium, et elevantem se supra Deum, et eius cultum ac religionem: imo et in templo eius sedentem, seque ostentantem quod sit Deus. Quae omnia aliter fieri nequeunt, quam abrogando veram legem ac doctrinam Dei, et suam novam condendo. Sic nimirum est Antichristus exlex, et eius regnum exlegalitas: id est, vere abrogatio legis divinae, dum pravis interpretationibus, dispensationibus, suaque plenitudine potestatis ex suis novis decretis legem ac doctrinam Christi irritam facit. Quod experientia ipsa monstravit, iacente Sacra

Sic Psal. 34. Iustum odio habentes delinquent: sperantes in Dominum non delinquent. id est, non punientur ut rei Exod. 34, in descriptione Dei, inter alias eius proprietates dicitur, Et coram quo innocens non erit innocens. Quem locum alii aliter vertunt, aut etiam pervertunt. Sed nimirum eius verus ac optimus sensus est, quem Vulgata versio expressit, Apud quem per se nemo est innocens. quem sensum et Germanica Lutheri reddidit. Hoc enim vult Moyses ibi indicare, Innocentiando non innocentiabit: id est, Deum neminem hic in terris iudicare esse innocentem, et impunitum abire

assequeris omnia consilia Dei. INVETERARE, est consenescere, aut debilitari ut ea quae iam amisso primo nativoque vigore languida et semicorrupta sunt. ut Psal. 32. Dum tacui, inveterarunt ossa mea: id est, debilia et omni bono succo carentia facta sunt corrodente me nimirum conscientia, et dolore inquieti ac contriti cordis, dum per confessionem peccati et petitionem condonationis ad Dei misericordiam non confugio. Sic Psal. 6, Inveteravi inter hostes aut tribulatores meos. pro, debilis factus sunt, ut senes ac decrepiti propter tribulantes

ut biberent calicem, bibendo bibent. i. quorum culpa id non meruerat. Secundo, Iudicare significat non raro accusare. ut Rom. 2, Praeputium servans legem iudicabit circumcisos. i. exemplo suae obedientiae eos accusabit coram Deo. tametsi Matth. 12 exponatur per condemnabunt: sed condemnabunt, nimirum ut accusatores, et exemplo suo contra eos testificando. Tertio, iudicare significat praeesse, regere. Sic saepe in libro Iudicum legimus, aliquem iudicem tot annis iudicasse populum: pro, gubernasse. Sic posses interpretari illud Psal. 110, Christus iudicabit in nationibus.

purificationem: quod confirmat Graeca vox δικάιωμα et δικαιώματα, quae in talibus locis ponitur, et non κρίσις. Iudicia Dei et gentium nonnunquam opponuntur, ubi nimirum significantur contrariae religiones. Ezech. 11. Quoniam in statutis meis non ambulastis, et iudicia mea non fecistis, sed iuxta iudicia gentium fecistis. 2. Reg. 17. Non norunt iudicium Dei terrae: id est, eius ritus ac religionem. Ezech. 20. Iudicia patrum ne custodiatis: id est,

tribub. de tribu luda inquit: Rubicundiores [?: ] oculi eius vino, et dentes eius lacte. quod alii de [?:-mositate ] hominum eius tribus: alii de copia eiusdem rerum necessariarum, ut lactis ac vini, accipiunt. Iob 10 dicitur, Sicut lac coagulasti me: explicans nimirum illud admirabile opus Dei in conceptione, ubi perinde illud aqueum [?: s- ] consolidatur et induratur ac lac solet coagulo [?: non- ] congelari, ne amplius sit fluxile: et multo magis postes indurari et condensari, cum post coagulationem etiam [?: case-s

David dicitur assumptus de postlactantib. aut foetis ovibus, ad regimen regni: Psal. 78. Lactare, per metaphoram significat blande pellicere, ac in aliquam sententiam pertrahere: sicut si matres monstrata mamma allicerent adse infantem. Prover. 1. Hos. 2. sumpta est nimirum metaphora a mulierib. lactantib. quae et blandiuntur valde infantibus, et facile quo volunt eos pertrahunt. 1 Cor. 9 dicit Apost. Quis pascit gregem, et de lacte eius non comedit? ostendens aequum esse, ut unusquisque fructu laboris sui perfruatur. Cantic. 4 dicitur, mel et lac

omnem suam vim habeat et hauriat, et sine ac peccatum esse aut nomino existere nequeat. Frustra ergo inde iustitia et vita quaeritur, unde iniustitia et mors perpetuo scaturiit, et torum mundum perpetuo vastavit ac perdidit. Legem subintrasse, ait Paulus Rom. 5, ut peccatum abundaret: docens nimirum, ideo legem instauratam esse per Mosen, ut magnitudo peccati ac malitiae humanae tanto magis illustraretur, et omnibus innotesceret. Peccatum vobis non diminabitur: non enim estis sub lege, sed sub gratia. Rom. 8. Potest videri hic Paulus de imputativa liberatione a damnatione legis

amar, sagen, rech et dire. Haec verba in diversis linguis omnino sibi invicem correspondere videntur. Discrimen porro inter Loqui et Dicere, Cicero in Oratore id esse affirmat, quod solius Oratoris sit Dicere: Loqui vero sit communis vulgi, et etiam Dialecticorum ac Philosophorum, vulgarem nimirum communemve sermonem locutionem nominans. Vicinum huic est quod quidam aiunt, Loqui esse a natura, Dicere vero ab arte. Mihi sane in isto communiore serm one etiam illud istorum duorum verborum discrimen occurrit, quod Loqui sit generalius, ac de omni loquutione dicatur: sed Dicere, proprie,

Nec. n. inusitata est ista figura sermonis in Sacris literis, ut verbalis sermocinatio pro tali quadam rei effectione aut ἐνεργείᾳ ponatur. Sic [?: san-is ] Abelis dicitur clamare: sic Abel Hebr. 11 per fidem adhuc loqui dicitur, dum nimirum nos suo exemplo verae fidei aut doctrinae salutis et martyrii adhuc quotidie non verbaliter, sed realiter loquendo docet. Sed de hac regula alibi prolixius. Sic supra in voce Inserni, exposui loquutionem, Spiritus Christi praedicavit apud inferos. Loqui cum aliquo bona: i. amice:

ad stabula, duplo sunt saeviores, tum fame totius diei instigante, tum et desperatione praedae nocturnae conclusis intra septa pecudibus. Hab. 1, Velocior lupo vespertino. Ier. 5, Lupus ad vesperam vastabit eos, tametsi possis vertere etiam, Lupus solitudinum, aut e solitudine veniens, qui nimirum magis ferus ac ferox est. Lupi rapaces. Matth, 7, Christus dicit occultos seductores foris quidem vellere mentiri ovem, sed intus esse lupos rapaces: id est, saevissimos, et praedae cupidissimos. Sic Paulus Act. 20 seductores vocat lupos graves, non parcentes gregi. Ezec. 22,

venit. Sed utrovis modo [?: ] duobus istis legas, puto non satis apte considerari significationem huius vocabuli in hoc loco interpretando, cum potius sit τεχνικῶς accipiendum. Sic enim existimo designari speciem extremi anathematis: qui nimirum ea erat eius formula, quod qui in eo damnatus Domini iudicio quasi in manus, citra ullam venire spem, dederetur: ut ea sit fortasse species tertia anathematis, quam Thalmudistae vocant שמתא, ut refertur in Thesbi Eliae. Nam alio quin causa non erat

te. Tale est et illud Hierem. 51: Curavimus Babylonem, et non est curata prius significat conatum, posterius effectum. Sed de hoc Hebraismo habetur propria Regula in Praeceptionibus universalibus. Mundare quas habeat significationes, cum de spirituali mundatione accipitur, supra dixi: sed illa nimirum prima et praecipua est, cum remissionem peccatorum significat, de qua innumera dicta passim in Scriptura reperiuntur 1. Iohan. 1 bis repetitur, Sanguis Christi mundat nos ab omnibus peccatis. Et mox, Deus mundabit nos ab omni iniustitia. Ezech. 36: Spargam super vos aquas mundas, et

motus et clamorem, Abba pater. Cap. 13 eiusdem dicitur super capita bestiae fuisse nomen blasphemiae: i. eam bestiam fuisse blasphematricem Dei, ut in sequentib. exponitur. Inculcatur porro in eodem libro multum nomen bestiae, et character bestiae, item numerus nominis bestiae: ubi nimirum de nomine Antichristi, eiusque numero ac charactere et imagine agitur: quam qui non habuerint, eos dicit non habituros facultatem negociandi. Id nomen ac numerum nominis affirmat Ioan. esse 666. Quem numerum nominis Antichristi, aut etiam eius armigeri (ut Irenaeus loquitur) exponit hic

non [?: no-at ] hodie bonum et malum: id est, neutrum, pedum [?:-um ] discrimina. Quod si quis sibi videtur aliquid scire nondum quicquam novit, sicut oportet nosse: 1. Cor. [?: ] id est: si quis turget opinione scientiae et sapiens est in oculis suis, is nimirum caret vera Dei noticia ac [?: ti-e ] , caret etiam dilectione proximi, sine quibus non potest esse vera ac practica noticia Christiani hominis. Porro etiam in malam partem verba noticiae aliquando accipiuntur, de quadam hostili ac laedente noticia. nam etiam hostiles motus

it habetur, Creabit Dominus novum, seu rem novam, Femina circumdabit virum: mirabilem Meschiae conceptionem significans. Eadem phrasis et Isaiae 43 habetur, ac indicat rem admirandam et inauditam. Isa. cap. 65 et 66, pollicetur Deus caelos novos et terram novam: intelligens nimirum novum regnum Messiae, posito continente pro contento. Vinum novum in utres novos, et uetus in veteres infundendum esse, Christus respondet discipulis Iohannis, quaerentibus cur Apostoli non ieiunarent? indicans, proportionem etiam in instituendis Christianis servandam esse, sicut in vino et

9 inquit: [?: ] oportet operari opera eius qui misit me, donec [?: di- ] est venit nox, cum nemo operari potest. ubi non tam ignorantiam veritatis, quam potestatem tenebrarum indicat: ut ipsemet alibi loquitur. Quare addit: Quandium sum in mundo, lux sum mundi: indicans nimirum, venturum aliquando illud, Modicum non videbitis: cum regnante Antichristo, aut grassantibus aliis seductoribus, sit futura ingens fames ac penuria audiendi verbi Dei, ut in Amos minatur, et Samuel in suo primo libro scribit. Foedus cum nocte ac die, Hierem. 33. Si po teritis dissolvere

15, quod David et populus fugientes habuerint tecta capita. Sic et pedibus nudis incedere solebant lugentes. 2. Samuel. 15 legitur de Davide fugiente Absolonem, quod incesserit flens, discalceatus, et tecto capite. Nudo capite et scissis vestimentis iubentur incedere leprosi, Levit. 13, ut nimirum agnosci queant. Nudum fugere, extremae miseriae indicium est. Amos 2, Et qui inter fortes virili est corde, nudus fugiet in illa die. Sumpta est locutio a praelio, ubi victae partis milites, proiectis armis et vestibus fugiunt, quantum omnino possunt. Nuditas saepe ipsa pudenda

contestetur, sic nudos et dis calceatos, id est male vestitos, abducendos esse in captivitatem Aegyptios et Aethiopas. Nudus [?: exiu- ] de utero matris meae, nudus etiam revertar eo, inquit Iob cap. 1. Sic et Paulus inquit 1. Timoth. 6, Nihil intulimus in mundum, nimirum nec esserre quicquam possumus. Clypeus nudabit parietem, Isaiae 22. id est, clypei pendentes in pariete de clavis, tegunt eum: sed tollentur ad bellum contra Iudaeos, atque ita nudabunt parietem. Nudare, pro evertere, Psal. 137, Nudate usque ad fundamentia. id est,

] MORS dictum est. Discere obedientiam. Hebr. 8, [?:-uis ] filius esset, tamen didicit ex iis quae passus [?:-obedientiam ] : id est, reipsa expertus est duram [?: sub-nem ] , qua praestita, perfectus factus est: id est, [?: iu- ] , praestita nimirum legi et severae Dei iustitiae ea [?:-titiae ] iustitia, quam pro toto genere humano [?: de- ] . Manditum auris obedire, 2. Sam. 22. et Psal. 18. id est, [?: ] ac prompte obedire. Sic enim gloriatur [?: Dad ] , se Dei suos

in sequentibus iterum dicemus, Lumen, lux, dies, et similia, res bonas, laetas ac florentes notant: contraria autem, tristes ac adversas, ac veluti perditas, desperatasque Isaiae 24. Obscurata est omnis laeticia, migravit gaudium terrae. idem repetit proprie, quod dixerat prius figurate: perisse nimirum res secundas, et laeticiam inde orientem. Sic Ieremias Thren. secundo inquit: Quomodo obscuravit (vel nubificavit, id est, veluti nube quadam induit) Deus in ira sua filiam Zion, proiecit de caelo in terram decorem eius? pro, perdidit, vastavit et in summam calamitatem ac ignominiam

[?: ] consequendi conatu, usurpat et Christus hoc verbum cum Iohan. sexto inquit: Operemini cibum non pereuntem, sed qui permanet in vitam aeternam. pro, Quaerite: nempe non ex merito, sed gratuito aut precario: sicut mox sequitur, quod ipse sit eis illum daturus, (gratis nimirum, sicut antea illis terrenum panem gratis fuerat largitus) non ipsi sint suis viribus aut meritis, sudore aut labore sibi paraturi. Sic ibidem Christus interrogatus a Iudaeis, tantum ex sua operaria iustitia pendentibus, quod'nam sit opus Dei, aut a Deo maxime probatum exactumque, respondit,

Dicit eos foris quidem prae se ferre ovillam probitatem, et professionem vocis caelestis, cum sint intus lupi [?: ] paces. Epistola ad Hebraeos ait, pios olim oberrasse in solitudinibus, in pellibus ovillis et caprinis, male [?:-ctatos ] et destitutos omnibus commodis: nimirum qui ob furorem et persequutionem tyrannorum in solitudines aufugerunt, et ibi sese qualicunque victu ac vestitu misere sustentarunt: quos sicut mundus indignos iudicavit qui apud se viverent, ita revera ille fuit indignus qui eorum officiis ac doctrina praesentiaque frueretur.

eius. Unde rectius verba Prophetae intelligi queunt, quae a multis male exponuntur. In illa exiccatione aluei proculdubio etiam prophetia Ieremiae contra Babylonem reperta est, quam [?: lubet ] Propheta Seraiam perlegere in Babylone, et alligato lapide in medium Euphratis abiicere, nimirum diligenter involutam, ne laederetur ab aqua. Qua ratione [?:-o ] magis Israelitarum Deus pro vero agnitus est. Est [?: vero ] hic notandum etiam illud, quod Diodorus Siculus in suis Antiquitatibus in eo correspondet Ieremiae, de perfecta eversione eius Babylonis

Historicis, quod affirmat tunc regem Babylonis solenne convivium instruxisse. Quinetiam addit Diodorus, fuisse sacrum convivium, seu in honorem deorum celebratum: ut non sit mirum, eos vero ac vivo Deo Israelitarum, tunc Satana suos cultores impellente, maledixisse, et eius vasis abusos, tanquam nimirum victo a suis idolis, ut Daniel refert. Inquit enim Diodorus: Haec Sardanapalus ignorans, memor superioris fortunae, ad hilaritatem profusus, epulum militibus ex sacris, uniumque abunde praebuit, aliaque epulo accommodata. His intentis, Assyrius Arbaces, qui per transfugas hostium in castris

Intelligo de omnibus iniuste partis. Proverb. 8. intelligitur de adulterio. inquit enim ibi adultera: Aquae furtivae dulces sunt, et panis clandestinus. Talis est naturae nostrae perversitas: sicut et Poeta dicit, Venerem gaudere furtis. Sic et mox 20 dicit: Suavis est panis mendacii. Omnia nimirum iniusta nobis magis sapiunt. Panis afflictionis, aliquando significat victum tenuem, aliquando difficulter paratum, aliquando etiam in memoriam afflictionum sumptum. Deut. 16. Septem diebus comedes cum illo infermentato panem afflictionis. pro, renovantem tibi memoriam afflictionum

At ego malo haec ita accipere, ut contineant explicationem eorum quae dixit, prophetas futura praedicisse: ita ut εἰ non pro an, sed pro ὅτι, et quidem εἰδικῶς, ponatur: nimirum ad explicandum per species, quod in genere tantum proposuerat. Ideo addidi particulam NEMPE. Coniunctionem autem εἰ pro ὅτι usurpari apud idoneos etiam scriptores, doctiss. Budaeus in Comment. observavit: et

super contritionem Ioseph. Vel excusatione, ut Esa. 3. Peccatum suum quasi Sodoma peccaverunt, nec absconderunt. Vel alias malitia: Oseae 4, Populus tuus sicut ii qui contradicunt. Appellatur idem hoc peccatum. Psal. 119, contumax peccatum. Item, maximum peccatum, quia nimirum accedit securitas vel defensio. VII. Est peccatum Mortale, et Veniale. Peccatum mortale est, omne peccatum in non credentibus, sive sit originale, sive actuale: sive subitum, sive perseveranter factum: sive a sciente, sive ab inscio patratum. Sed in piis, sola peccata contra conscientiam

est Festum hebdomadarum. Celebrabatur vero die quinquagesimo, ab altero die Sabbati, quo manipulus primitiarum oblatus erat: id est, septimana septima, ex mandato Dei Levit. 23, Exod. 34. et Deut. 16. Erat autem festum, in quo memoria legis divinae promulgatae in monte Sinai recolebatur, die nimirum quinquagesimo a Pesah festo. Nam totidem ab egressu populi Israelitici, donec ad eum montem venissent, dies intercesserant: unde et nomen accepit. Fiebant in hoc festo sacrificia quaedam, ut est Levit. 23, et Deuter. 16. Observatum autem esse magno studio, apparet ex historia Act. 2.

perfectus, aut integre, et facit Iusticiam, ac loquitur veritatem in corde suo. Sic Gen. 6: Noe fuit vir. iustus et perfectus et cap. 17: Ambula coram me, et sis perfectus, Thamim. ubi si intelligas summam quandam absolutionem aut perfectionem, ut plerique talia loca vertunt, nimirum desperationis dicta erunt. Nullus enim usquam gentium ita prorsus absolutus ac perfectus, seu (ut Septuaginta saepe verterunt) ἄμεμπτος, irreprehensibilis reperietur. Atque ita fient ista longe suavissima, et salutaris consolationis plenissima

in forum, deinde et in communem vitam pervenerunt, ut sunt: Personam considerare, personam cognoscere, personam accipere, personam aspicere, personam admirari, et personarum acceptio aut prosopolepsia, et personarum respectus. Invaluerunt igitur istae locutiones potissimum in foro ac iudiciis, ubi nimirum et ipsa res in plurimo usu est. Cum enim iudicis officium sit, in iudicando ipsas res, actiones, ac crimina considerare, citra omnem personarum respectum et affectum, et secundum illas pronunciare ac exequi: saepe admodum fit, ut iudex non tam ipsam causam aut litem, et utriusque partis

Causa huius signification is est, quia Deus est omnibus sperantibus in se turris fortissima, et certissimum ac invictissimum auxilium. Valde crebra est haec metaphora. Paulus 1 Corinthiorum decimo dicit Christum fuisse petram perpetuo Israelitas comitantem ex qua illi biberint. Alludit nimirum ad illud miraculum visibile Dei, quod sicut ibi Deus ex aridissima petra, in summa difficultate sitis, eis aquas produxit: ita Christus spirttualis petra eos perpetuo sit secutus, ubique ac in omnibus difficultatibus omnia necessaria et innumera ingentiaque beneficia eis suppeditaverit. Sic

non poenituerunt de sua immundicie. Hebraeorum sexto, Non denuo fundamenta iacientes poenitentiae a mortuis operibus. Et mox, denuo renovare ad poenitentiam. Huc pertinent dicta, in quibus adiiciuntur voces, ut subiectum: ut Deuteronom. trigesimo, Ductus poenitudine cordis tui. aut obiectum, nimirum peccatum: ut Levit. 5, Agat poenitentiam de peccato suo. Ierem. 8, Nullus est qui agat poenitentiam super peccato suo, dicens, Quid feci? Ezek. 18, Si impius egerit poenitentiam ab omnibus peccatis quae operatus est. Aut alteram partem, nimirum fidem notantes, ut Deuteronom. 30,

Ductus poenitudine cordis tui. aut obiectum, nimirum peccatum: ut Levit. 5, Agat poenitentiam de peccato suo. Ierem. 8, Nullus est qui agat poenitentiam super peccato suo, dicens, Quid feci? Ezek. 18, Si impius egerit poenitentiam ab omnibus peccatis quae operatus est. Aut alteram partem, nimirum fidem notantes, ut Deuteronom. 30, Ductus poenitudine reversus fueris ad Deum. Syrach 20, Quam bonum est correptum manifestare poenitentiam. Aliquando significat non tantum contritionem, sed et fidem: ut cum dicitur Iohannes praedicasse baptismum poenitentiae. id est, totam conversionem a

quid ille dicat. Sic apud Gregorium saepe, τί χρὴ καὶ λέγειν; Deinde utitur praesenti tempore λαλῶ Evangelista, non sine emphasi. quasi diceret: Ego id sum quod ab initio dixi vobis, et nunc etiam dico: nimirum lux, vita, veritas, etc. Christus in Apocalypsi dicitur principium et finis, primus et ultimus, α et ω: quia ante omnia in aeternum fuit, et postea in aeternum permanebit, ut supra in voce Primus dixi.

copiosiorem fructum: id est, recte utentibus augeat done. PURUS et MUNDUS, idem fere sunt: ut de voce PURUS videri possim dixisse superius in MUNDUS. Adiiciam tamen et hic aliquid. Hominem impurum etiam Latini vocarunt facinorosum, mendacem, frandulentum, perfidum et pravum, quia nimirum animus eius est sceleribus contaminatissimus. Purus igitur, aut mundus, in Sacris literis dicitur is, qui non est peccatis contaminatus. Nam Isaiae primo capite ostendit Deus, quod peccata nos perinde contaminent, ut si coccino aut aliquo alio profundissimo colore essemus tincti.

Similitudine sumpta ab extrema totalive [?: succisi--- ] arborum, declarat Baptista imminentem Iudaeis iram et poenas Dei, inquiens Matth. 3: Iam etiam securis ad radicem arboris posita est. Omnis igitur arbor non ferens fructum, eradicabitur. Cum enim arbor a radicibus succiditur, nimirum tota ac prorsus perit. [?: Qu- ] hac similitudine plena ruina populi Iudaici adumbratur: quae etiam postea per Titum ei accidit, Contra: imperfecta ruina, sed tantum gravis castigatio divinitis per somnum depingitur Nabuchodonosori, per excisionem ramorum pulcherrimae arboris,

sexto, dicitur noluisse adducere arcam ad se. ubi eodem verbo removendi, aut faciendi recedere utitur. Ob haec tot exempla verbi Sur recessit, accessionem significantia, credo recte posse exponi illa verba Agag regis Amalekitarum, Recedit amara mors, utique accedit amara mors: deplorante nimirum eo suum triste exitium, sicut Munsterus [?:---tit ] , et etiam exponit Rabi Kimchi. Correspondet huic ille oppositus Hebraismus, quod accedere נש [?: ge--- ] aliliquando significat recedere: ut Genesis decimonono dicunt

hisce ver bis ad declarandam perditissimam, corruptissimamque, ac simul infelicissimam aut tristissimam nostram naturam: ita ut quantacunque sit, et quicquid habeat vel ex utero matris allatum, vel postea sua industria in scientiis, aut etiam virtutum, nedum vitiorum habitibus acquisitum, sit Deo nimirum adversum, reum, et ad aeternam miseriam destinatum: et porro ad significandum, oportere hominem abiecta prorsus illa priore natura ac nativitate, renasci, regenerati, ac renovari, siquidem Deo acceptus

fieri, ut etiam victores aspergantur sanguine [?: caesor-- ] Simul vero indicatur eius cruenta victoria, quod moriendo, suumque proprium sanguinem effundendo invicit hostes. Apocal. 17, meretrix Babylonica dicitur insidere bestiae coccineae. id est, rubenti purpureo colore: quod nimirum significat tum sanguinarium Antichristi regnum, tum etiam alioqui omnibus sceleribus contaminatum. Quibus et blasphemias adiunctas esse ibidem Scriptura affirmat. RUBUS, genus arbusti spinosi est, in quo apparuit Deus Moysi in specie flammae: Exodi 3. Deuteronom. 33. Actorum 7.

Id vero fuit, teste Erasmo et Hieronymo spacium bis mille passuum. qui sic super Actor. 1 annotat: Lucas hic per iter Sabbati sentit spacium bis mille passuum. Longius iter facere Iudaeis fas non erat Sabbatis. Hoc enim indicat Hieronymus, scribens ad [?:-gasiam ] , quaestione 10: nimirum Iudaeis religiose observatum, ne Sabbatis ambularent supra bis mille passus, ex institutione Barachibae, Simeonis et Hellis Rabrum, quos illi magistros nostros vocare soliti sunt, ac inibi docet Hieronymus. Praeterea apud Ioan. cap. 11 Bethaniam abfuisse ab Hierosolymis

Sic forte de omni familiari et amici re colloquio intelligendum est, quod Ioannes ait [?: ] facere se participes peccatorum seductorum, qui [?: ] Ave dixerint. In Evangelistis aliquoties obiicitur a Christo Pharisaeis, quod cupiant captentque salutationes in plateis: nimirum non propter vulgarem imprecationem pacis, sed propter honorificas appellationes et gestus, quos eis salutatores exhibuerunt. Salutare [?: ] aut Cum pace, est salutare precando alicui pacem: primo Samuelis 10, 17, et 2, Sam. 8. SANCTUS,

insidiose, subdole et astute vobiscum agimus, quasi aliud quid astute et recondito quodam sensu agentes, quam ea quae quis mox prima statim lectione ex nativo verborum sensu intelligat ac legat. Tale quid, sed in meliori causa aut ratione, est, quod Iudaei legentes Moysen, aliud legunt, in ipso nimirum velamine haerentes, quam quod Moyses revera scripsit, aut suis libris apud illos efficere voluit. Nisi quis de diversis Epistolis intelligat Paulum, quasi dicat: Semper idem sum, non levis, inconstans, et versute agens: eadem iam quoque nobis scribo, quae etiam in iis epistolis, quas apud

perinde certe victoriam de serpente a Christo ad alias transfert, ut illud. Operae pretium est porro, etiam rationes ipsorum audire. Primum dicunt, non posse nomen collectinum Semen, unicum tantum individuum intelligi. At contra Paulus disertissime vocem Semen Abraae, aut benedictum, quod nimirum est idem cum Semine mulieris, de unico Christo servatore [?: ex-it ] . Qua ergo fronte audent isti Paulinam expositionem negligere? Ostendetur quoque mox, vocem Semine etiam unicum certumque alicuius filium aut hominem vocare. Alterum istorum sophisma est, quod victoria

adversarios, quantumvis malitiosos et---enatos. quod et Psalm. 91 affirmat, in quiens: Super aspidem et basiliscum ambulabis, et conculcabis leonem et draconem. Quem sensum et Paulus proponit in [?: qui- ] , Deus pacis conterat Satanam sub pedibus vestris cito Rom. 16, alludens nimirum ad locum Gen. 3. Apocalypsis vocat diabolum draconem, et serpentem antiquum: alludendo nimirum ad illam primam seductionem, ubi corpus ac speciem serpentis habuit: semperque ab eo tempore est Ecclesiae, Deo et omni iustitiae adversatus, [?:-- ] iam quasi senuerit oppugnando

aspidem et basiliscum ambulabis, et conculcabis leonem et draconem. Quem sensum et Paulus proponit in [?: qui- ] , Deus pacis conterat Satanam sub pedibus vestris cito Rom. 16, alludens nimirum ad locum Gen. 3. Apocalypsis vocat diabolum draconem, et serpentem antiquum: alludendo nimirum ad illam primam seductionem, ubi corpus ac speciem serpentis habuit: semperque ab eo tempore est Ecclesiae, Deo et omni iustitiae adversatus, [?:-- ] iam quasi senuerit oppugnando pios. Illum ergo ipsum dicit tandem sua praemia accepturum esse. SERVIO, crebro de

vertit משיחא. Hieronymus vertit, mittendus: hic enim mittendus erat, ut nos a funesta morte liberaret, quam per transgressionem Adae universum genus humanum contraxerat. Nec sine causa Iohannes evangelista hanc vocem quoque exponit cap. 9, nimirum ut mysterium indicaret. Porchetus, et post eum Petrus Galatinus, et aliqui alii, qui illos sequuntur, formant a של Sil, quod synecdochice foetum significare asserunt et literam he esse pronomen generis feminini, quod referat foetum seu filium illum non

est etiam Apocalypsis 1, Facies eius quasi solis, cum in vigore suo lucet. Sic et Christi transfigurati facies, Matthaei 17 cum sole comparatur. Apoc. 12 dicitur, visam esse in caelo mulierem amictam sole, sub cuius pedib. fuerit luna, et corona stellarum duodecim in capite eius. quae nimirum ipsa Dei Ecclesia est, ornata sole iustitiae Christi, habens sub pedibus omnia terrena dominia, et in capite coronam XII Apostolorum, super quorum fundamentum doctrinae superstructa est. SOLITUDO: vide supra DESERTUM. SOLUS, aliquando suas quasdam difficultates

sit perspicua, ut nulla admodum explicatione indigeat. Sic et Agamemnon inquit ad Achillem: Fuge, si libet: at mecum Iupiter erit, et multi fortes viri. TEGERE, aut Operire, varie accipitur. Tegi alicuius peccata, Psalm. 32, et Rom. 4, est alicui a Deo non imputari ea, tegente nimirum, condonante et abolente ea Christo suo corpore, quem induimus, et qui est tectum contra solem et pluviam, ut habet propheta: Beatus vir cui remissa est iniquitas, et cuius tectum est peccatum. Beatus cui non

vero, ac eius testamentum esse tantum propter transgressiones cohibendas, et revelandum peccatum datam, ut esset veluti paedagogus ad illud benedictum semen, seu Christum. ¶ Eôdem referri potest, quod Paulus dicit Rom. 9, Israelitarum esse adoptionem, gloriam, testamenta, et legem: indicando nimirum, duo esse vetera foedera aut testamenta, quorum utrumque cum Abrahami semine a Deo sancitum sit. ¶ Sicut vero 3 cap. contulit testamentum Abrahami seu promissionis, cum sequnto post 400 annos testamento Moysis aut legis: ita mox sequenti cap. confert Moysis

cautio sufficiens et idonea fit aut fideiussoribus, qui solvendo sunt: aut pignoribus. Et fideiussionis quidem cautio omnium certissima, nobis exhibita per verbum et iuramentum, quo credentibus vita aeterna promissa est; ab eo qui tum verax est, tum solvendo largissimus: Ac cedit et altera cautio, nimirum pignoraticia, cui securi incumbimus: videlicet coena Christi, qua verum corpus et sanguinem suum, quibus haereditarium ius nobis nequisivit, usque ad plenam executionem testamenti sui, in novissimo die faciendam, subinde edendum et bibendum instituit. quo pignore quid ad excitandam et

perverse agens, vel in doctrina, vel in reliquo regimine. Psa. 94, Nunquid sociabitur tibi thronus perversitatum, creans iniquitatem in praecepto: id est, Num tu probabis iniustum, eiusque prava iudicia ac leges? Christus Matth. 5 prohibet, ne iuremus per caelum, quia sit thronus Dei. Adludit nimirum ad illud Isa. 66, Caelum sedes mea, et terra scabellum pedum meorum. Sic Matth. 23. Qui iurat per caelum, iurat per thronum Dei, et per eum qui sedet super ipsum. 2. Sam. 14, Super me et super domum patris sit haec iniquitas, rex autem et thronus eius sit innocens. id est, ipse ac

Zach. 3, Non est iste torris erutus de incendio. id est, quem Deus magna misericordia ex Babylonica captivitate liberavit. TITULUS aliquando significat inscriptionem alicui rei impositam. Sic sunt Psalmorum tituli: sic etiam Pilatus dicitur Christo superimposuisse titulum, in quo nimirum nomen cognomenque eius, et simul causam mortis, cur sit crucifixus, inscripserat. Aliquando vero est qualecunque monumentum aut memoriale externum, ac durabile, in memoriam, honorem ac celebrationem alicuius facti aut personae. Sic Iacob erigit nudum lapidem in memoriam divinae apparitionis

aquae vivae fluetiam de ventre eius: ipsemet Evangelista exponit de spiritu sancto, quem erant accepturi credentes. Porro quomodo illa aqua viva Ioann. 4 saliat in vitam aeternam, supra in voce AQUAE dictum est. Deus crebro admodum dicitur Vivus. Aliquoties additur etiam Verus, ad differentiam nimirum falsorum et [?: ] tuorum deorum: et ut ostendatur per excellentiam solus vere vivere, cuius respectu alia omnia quasi [?: ] tua sunt: solus etiam omnium vitae autor esse, et [?: de--que ] solus spiritualem ac aeternam vitam dare. Matt.

crapula et helluatione, unde morbus est consequutus. UTERUS. Ab utero aliquem aliquid esse, significat semper inde a nativitate. Psalmo quinquagesimooctavo Abalienati sunt impii a vulva, erraverunt ab utero. id est, inde a conceptione ac nativitate sunt fueruntque semper mali: nimirum innata aut originalis malitia describitur, quae non sit consuetudine comparata. Esie. quadragesimooctavo: Transgressorem vocavi te ab utero. id est, semper talis fuisti. Psalmo septuagesimo primo: Tibi innixus sum ab utero. Isaiae quadragesimosexto: Qui portamini a me ab utero, et

illa zezelotypia praetexitur: ut Galat. quarto. Quinto, pro animi aestu ex indignatione de iis concepta quae idigne fiunt, adversus eum quem amamus: puta, vel adversus homines nobis charos (ut 2. Corinthiorum septimo. Colossens. 4) vel adversus Deum ipsum. Est autem hic zelus duplex: unus nimirum, cum voluntatis Dei cognitione ac vera in eum fide coniunctus: qualis est Christi zelus, de quo hic agitur: item qui commendatur 2. Corinthiorum 7, et Apocalyps. 3. Alter vero, qui non est secundum scientiam, et caecus potius impetus ac furor dici debet. Romanorum decimo. Philippens.

et similia. Quis unquam sic vel ex Patribus vel ex recentioribus ea loca intellexit? Nempe igitur cum Cananaea, aut quispiam alius miser, mendica fide opem a Deo impetrat, constantiae suae merito impetrare dicitur. Sic nimirum etiam mendici constantia, non mendicitate sese alere, secundum istius interpretationem dicentur, quia scilicet constanter, aut potius inverecunde nedum impudenter stipem flagitant. Cum in Scriptura agitur de iustitia, qua iustificemur: dicit significare novam legem. Cum gratia

ac delusiones diabolorum. Verum quoniam ipsemet unicus praeceptor noster Dei filius repetens testatur, neminem posse ad se venire, nisi id ei a patre datum fuerit, nisi fuerit theodidactus, nisi ei pater caelestis revelaverit, imo etiam nisi ipse potenter ad se traxerit: quia ille nimirum unicus fons verae Theologiae est, sicut et omnium aliorum bonorum: ab ipso igitur ardentissime flagitemus, ut ille suam legem ac noticiam cordi nostro, suo illo sacrosancto digito, nempe Spiritu S. inscribat, nobisque plenissimam cognitionem sacrosanctae Triados, eiusque mysteriorum

cupidum discendi discipulum: vel potius asserat aliquid certi, ut confutet falsam pharisaei opinionem, qui illam mulierculam pro iniustissima habebat: mirabaturque ipse de sua iustitia tumens, quod Christus cum tam iniustis quicquam commercii haberet. Si simpliciter docet discipulum docilem, nimirum illud, Quia dilexit multum: ostendit dilectionem esse causam remissionis peccatorum. Sin est confutatio falsae opinionis aut cogitationis pharisaei, et simplex quaedam assertio: tum illa particula continet rationem aut probationem factae iam remissionis aut iustificationis. Manifestum vero

ad animae adfectiones atque naturam, an usque ad incommutabilem aeternitatem. ubi duo posteriora membra anagogen innuunt, nihilo tamen minus sub allegoria comprehenduntur, cum de interpretanda allegoria se verba facere astruat. Hieronymus ad Hedibiam tantum triplicem interpretandi formam agnoscit, nimirum secundum historiam, secundum tropologiam, et tertiam iuxta intelligentiam spiritualem, sive iuxta theoriam: nimirum hic intelligens allegoriam, perinde atque anagogen, quas arbitratus est reipsa non separari. Sed et in Commentariis suis subinde aspergit quaedam tanquam per anagogen

nihilo tamen minus sub allegoria comprehenduntur, cum de interpretanda allegoria se verba facere astruat. Hieronymus ad Hedibiam tantum triplicem interpretandi formam agnoscit, nimirum secundum historiam, secundum tropologiam, et tertiam iuxta intelligentiam spiritualem, sive iuxta theoriam: nimirum hic intelligens allegoriam, perinde atque anagogen, quas arbitratus est reipsa non separari. Sed et in Commentariis suis subinde aspergit quaedam tanquam per anagogen exposita: quae tamen, si pensiculatius inspexerimus, per allegoriam inveniemus tractata. Exemplum ascribam unium alterumve.

minusque tolerabilis, qui seipsos castraverunt: quod in Evangelio praedicentur beati, qui seipsos castraverint propter regnum Dei. Liquet igitur, necessitatem interdum imperare, ut allegoricae interpretationes in medium adducantur. Iam vero utilitas suadet, adhiberi allegorias: quando nimirum, sive in historiis, sive in praeceptis et concionibus, tam in lege quam in Evangelio obviis, verba ipsa Grammatice sumpta, nullam videntur adferre utilem doctrinam, aut institutionem: vel si aliqua apparet, longe tamen proveniret uberior, ubi interpretatio allegorica adiungeretur. Quod

proferre adsuesces Improbandum quidem est, nolle usquam ultra sensum Grammaticum progredi: at multo improbandum vehementius, velle ubique et quavis occasione ad allegoricas interpretationes convolare. Recipientur igitur allegoriae, primum, quando palam est, iusta de causa produci: nimirum vel propter necessitatem, vel propter notabilem utilitatem. Secundo admittentur, ubi eum in modum fuerint conformatae, quem videmus a praestantibus artificibus atque docendi magistris praemonstratum, quemque nos aliquot Regulis sumus utcunque complexi. Tertio recipientur allegoriae, modo ad

est positum. Nonnulli quidem a nobis in eo dissentiunt, quod 70 annos captivitatis Babylonicae supputare incipiunt a spontanea deditione Iehochakim Iechaniae: ubi nos eos ordimur undecim annis tardius, quibus gubernacula tenuit Zidkyahu, quos ex ordine 70 annorum nos removemus, nitentes nimirum narrationi posterioris libri Paralipomenon cap. ultimo. Rursus hebdomades Danielis quibusdam placet supputare ab anno Darii 20, quo missus Nehemias ad civitatem reparandam: cum nos interim deducamus eas a muro civitatis consummato, hoc est Darii 32. Ex quo fit, ut 23 annos

paucula adnotemus. Graeci quidem hoc pacto, per Olympiades inquam, annos digerunt. quod, si Plutarcho credimus, primus fecit Hippias Elaeus: quamvis nullo admodum subnixus, ut idem Plutarchus meminit, necessario ad fidem argumento. Significat autem apud eos Olympias, spacium annorum 4. hac nimirum de causa, quod eo intervallo recurrente receptum olim fuerit publica in Olympiis certamina, ad quae tota Graecia avidissime confluebat, edi. Caeterum apud multos scriptores legitur, Christum natum ex virgine Olympiadis 194 anno tertio. Ex quo intelligitur, si annos Christi, natalem proxime

possideamus animas. Dividitur autem opus universum in tres partes. Quarum prima describitur beati Iob, viri iusti et perfecti, inopinata admirandaque afflictio. Secunda, de causis tantae afflictionis, atque mirabili hac in parte Dei iudicio, disputatio bene longa instituitur, protracta nimirum a cap. 4, ad 38 usque: ubi Dominus ipse controversiam dirimit, aequam ferens de utriusque partis disceptationibus sententiam. Tertia, exponitur felix dudum afflicti Iob restitutio, laetusque exitus, cap. ult. Graves autem atque difficiles loci

unicoque sacrificio succedente: 3, ab extrema parte capitis 10, ad medium usque 12, de iustificatione prae fidem: quarra, praecepta vitae ac morum varia, sanctis atque iustificatis observanda. Nec praetereundum quinto loco, quomodo hae ipsae partes maiores rursus dividantur, nimirum ubi fit earum exordium, propositio, confirmatio, confutatio, conclusio, vel huiusmodi. Haec inquam omnia prodest ordine commonstrare, atque eadem opera quid his singulis tractetur,

crasse et synceriter exprimere conatur: quod fieri plerunque solet, iam adhibita ecphrasi, quae simplicissima est sententiarum redditio: iam paraphrasi, quae plenior est instructiorque: iam epitome, quam arctam et concisam possumus appellare: adnotatione artificii Dialectici aut Rhetorici, quando nimirum expenduntur causae, materia inquam, forma, efficiens, finis: aut circumstantiae, quis, quid, ubi, quoties, cur, quomodo, quando: aut antecedentia, et sequentia: aut argumentationum singularum ductus forma, et vis: modo per ἀνάλυσιν id est,

velut statuas mobiles et actuosas respicere, et illorum bona per imitationem sua facere. Preces rursus lectionibus succedentes, fortiorem et vigentiorem animam desiderio ad Deum commotam suspiciunt. Bona autem est precatio, quae evidentem Dei notionem animo inducit: et hoc est Dei inhabitatio, nimirum Deum per memoriam sibiipsi insidentem habere. Sic efficimur templum Dei, cum non curis terrenis memoriae continuitas dirimatur, neque inopinatis adfectionibus mens turbetur: sed amans Deum omnibus relictis ad Deum secedat, expellens provocantes nos ad intemperantiam adfectiones, et in

Dumque illorum victricia facta commemorat, contra vitiorum praelia debilia nostra confirmat. Ei videm lib. 16, in 22. cap. Iob. Tunc super omnipotentem deliciis afflues. Super omnipotentem deiciis affluere, est, in amore illius Scripturae sacrae epulis satiari. In cuius nimirum verbis tot delicias invenimus, quot ad profectum nostrum intelligentiae diversitates accipimus, ut modo nuda nos pascat historia, modo sub textu literae velata medullitus nos reficiat moralis allegoria, modo ad altiora suspendat contemplatio, in praesentis vitae tenebris iam de lumine

passibus moveatur. Hactenus ille. Unde fit, ut per scripturam suam aliquando a corporibus hominum similitudines trahat, sicut de eo propheta ad Israel dicit: Qui terigerit vos, tangit pupillam oculi eius. Et sicut de eo speranti homini per prophetam dicitur: Scapulis suis obumbrabit tibi. Constat nimirum, quod in natura sua nec oculum Deus, nec scapulas habeat: sed quia nos per oculum cernimus, in scapulis vero onera sustinemus: Deus quod omnia videat, oculum habere perhibetur: quod vero nos tolerat, atque eo ipso quo tolerat servat, obumbrare nobis in scapulis dicitur. A mentibus etiam

ad monumentum Maria queritur dicens: Tulerunt Dominum meum, nescio ubi posuerunt eum. Solum quippe corpus Domini quaesitura venerat, et quasi totum simul Dominum sublatum deportat. Pro toto partem, ut sicut Iacob familiam describens ait: Intravit Iacob in Aegyptum cum anim abus septuaginta. Quae nimirum cum animas commemorat, constat quia [?: in-ntium ] et corpora comprehendat. Nominum mutatio, aut impositio, a Deo, aut in illis additio, spiritalis gratia indicium est. Ex multis authoribus.

EXPLICATIO. De Christo scriptum est,

Quae pertinent ad fidem et bonos mores, aperte traduntur in sacra scriptura. August. 2. de doctrina Christiana, cap. nono.

EXPLICATIO. Cum in Scripturis voluntas Dei quaeratur, et haec sit (ut Apostolus ait) sanctificatio nostra: nimirum aperta esse illa debent, quae communia sunt omnibus: ut cognoscantur, ut inde sancti fiant, alioquin ad paucos perveniret et fides, et bene vivendi regula: cum praesertim Deus velit omnes homines salvos fieri, et ad agnitionem veritatis pervenire. Scelerate ergo faciunt, qui nunc

99. exponit. Pauli epistolae sanctae quidem sunt omnes, sed doctrinam augustiorem continent, quae ex vinculis missae sunt. Chrysost. in epist. ad Coless. Homil. 1. EXPLANATIO. Qua gratia dixi epistolas e vinculis missas, nescio quid continere gratiae amplioris? Nimirum hac causa. Nam in vinculis, quasi si quis gloriae rei bellicae praecellens, inter medias hostium strages et trophaea consistat, illinatque epistolis, quae vult mandata:: sic sane faciebat hic beatus. Noverat plane, quantum momenti ea res esset allatura. Quare Philemoni scribens ita

in fine verbi Imputavit, videtur per hunc Hebraismum referre Illud credere, ac sicut si Latine diceremus, Reputavit ei illud, scilicet credere, ad iustitiam. Hinc est, quod etsi Paulus primum neutraliter illud dictum citet, tamen postea urget, fidem ei esse reputatam ad iustitiam: explicans nimirum textum, quod illud pronomen adfixum in se vocem fidei contineat, seu referat Abraami credere. Possis etiam dicere, esse constructionem ad sensum respicientem, ut illud adfixum femininum referat nomen Fidem, per verbum Credere indicatum. 61 Nomina cognationis, praesertim proxima,

Id sum, quod semper inde ab initio dico, et loquendo vos doceo. Sic et mox decimo interrogatus an esse? Meschias? respondet, se dudum eis dixisse, sed ipsos nolle credere. Rom. 12, Unicuique prout Deus partitus est mensuram fidei: i, prout unicuique partitus est Deus, sic demum sapiat: habita nimirum suorum donorum ratione. Rom. 11, Vestra misericordia ut et ipsi serventur: pro, Ut per vestram misericordiam, et ipsi misericordiam consequantur. Acto. 1, Per Spiritum sanctum quos elegit: pro, Quos elegit per Spiritum sanctum, Ioan. 15, Maneo ipsius in dilectione: pro, Maneo in

contractos, nempe arescent fruges, eoque peribit gaudium, seu lugebunt homines. Verbum conveniens causae, nempe frugibus, tribuitur effectui, nempe gaudio: cum talis metaphora ei non conveniat. 28 Figuratae locutiones, saepe ita cum propriis construuntur, ac si essent propriae, habita nimirum ratione sensus, non verborum. Apud Israelitas non movebit canis linguam suam, ab homine ad iumentum. Exod. 11. perinde construitur illud Non mutivit canis, ac si dixisset: Apud Israelitas fuit summum silentium, aut quies in homine et pecudibus, nihil vel brutorum vel hominum laesum est.

in primo adventu, et hac eius regni externa humilitate innumeros hostes suos potenter et horribiliter puniat ac perdat. ¶ Quandoquidem vero superaedificati sumus super fundamentum Apostolorum et Prophetarum, et potius caelum ac terra transibit, quam unus apex aut Iota de Scriptura: nimirum valde religiose in sacro textu oraculorum Dei versari debemus, ut nihil temere invertamus, addamus, aut minuamus, neve ibi vel fingamus, tropum, ubi non est, vel etiam negemus, ubi sit. Quare operaeprecium esset aliquid dicere de usu et veluti praxi troporum, ut recte ista troporum

decidant a conatibus suis, secundum scelera ipsorum propelle eos, id est, perde. Quod verbum et Rom. 8, videtur a Paulo expressum his verbis: De peccato condemnavit peccatum, id est, perdidit, abolevit: sicut et Petrus dicit, Christum nostra peccata in suo corpore in crucem sustulisse, perinde nimirum, ac si carnifex furem in suos humeros sublatum in patibulum portasset, ut ibi eum suspenderet. Proverb. 19, Parata sunt derisoribus iudicia, id est, castigationes. Ezech. 30, Faciam iudicia in Aegypto, et scient, quoniam ego Dominus sum. Ierem. 26, Iudicium mortis est viro huic, id

nobis suas laudes et opera communicat. Vicinum forte aliquid habet, quod Iob 2 satan iubetur custodire animam seu vitam Iob: id est, non laedere, non interficere. Exod. 4. 7 et 10, Deus dicitur indurare et aggravare cor Pharaonis. At cap. 13 dicitur ipse semet indurasse. Ille nimirum praebuit culpam, seque obstinatum praestitit, Deus autem adiecit poenam permittendo, ut peccata peccatis punirentur, nempe contemptus sui induratione et traditione in reprobum sensum. Thomas non inepte dicit, Deus indurat non immittendo malitiam, sed non apponendo gratiam. Cum

praesertim ob consultionem Pythonissae. In Narrationibus saepe nimis minutim singula narrant, cum satis esset aliqua tantum nominare: ex illis enim reliqua facile intelligi possent. Ea figura, quanquam Pleonasmo non admodum dissimilis est, tamen ad Leptologiam commodius refertur: quod nimirum singula etiam minutissima ociosius persequatur. Gen. 20, Et misit Abimelech rex Gerar, et accepit Saram. Item: Accepit Abimelech oves, boves, servos, ancillas, et dedit Abrahae. Genes. vigesimoprimo, Et ivit et implevit utrem, et dedit potum filio. Ibidem: Surge, tolle puerum, et manu

sed sutores iuxta textoresque, fabros item ferrarios, caeterosque manuales artifices, praeterque hos ipsos etiam mendicos, agricolas, lignatores: feminas quoque tum divitiis affluentes, tum manuum suarum studio parce ac duriter victitantes. Eamque ob rem piscatorum publicanorumque ac sutoris (nimirum Pauli, de quo Act. 18 scribitur, quod aulaea consuerit sive contexuerit) ministerio usus protulit hominibus salutarem divinamque doctrinam, nequaquam linguis immutatis, quibus verbi sui praecones ab initio usi fuerunt: sed per eas tamen praenitentis sapientiae rivos effundens, non aliter

Matth. 5 plena subiectio sub oculos hisce verbis exprimitur: Cum vidisset autem turbam, ascendit in montem: et cum ipse consedisset, adierunt eum discipuli eius: tunc aperiens os suum docebat eos, dicens. Omnia illa faciunt evidentiam, videre turbam, ascendere in montem, sequente nimirum pene tota turba, ut veluti quaesita forma theatri, de superiore loco auditoribus concionaretur: discipuli autem ut familiariores propius accedunt. Considens igitur ipse,

quod flagitando veram animi bonitatem ac obedientiam, praestationem externarum actionum potissimum urgeat, dilige proximum, obedias Deo, fac hoc, fac illud. Sic etiam cum vult pingere internam animi perversitatem ac inobedientiam, externas pravas actiones ei obiectare solet: nimirum, ut ostendat illos pessimos effectus non nisi ex pessimo cordis thesauro provenire. Sic saepissime vera aut falsa animi pietas aut poenitentia non aliter ac bona malaque arboris indoles per externa conspicuaque folia et fructus depingitur. Haec enim sunt cuivis nota, et cerni possunt, illa

Sed obiicit alius: Atqui Paulus nec vocatus nec cofirmatus est per Apostolos. Respondeo: Neque id dicit ista Epistola, sed ipsam tantum doctrinam esse confirmatam et comprobatam. Sed nimirum illa per communicationem respectu auditorum, non doctoris dicuntur. Notum etiam est, quod cum aliqua in talibus materiis de pluribus dicuntur, non mox sit necesse omnia omnibus ad amussim convenire. Conveniant ergo illa modo auditoribus, non protinus est necesse ea etiam de docente

anis ornatus verborum. Iacent siquidem sensus in oratione, in qua verba laudantur, inquit Quintilianus: nec valet animus, dum rerum admiratione et studio tenetur, de verborum cultu esse solicitus. Si ergo consideremus primum quis scripserit hasce Epistolas, nempe Apostolus crucifixi: deinde, quid, nimirum Evangelium crucifixi: postremo, ad quos, eos scilicet, qui huc essent adducendi, ut in cruce Domini nostri Iesu Christi omnem et salutem et gloriam potieret: satis liquet, quam decuerit Paulum sermonis humilitas, et ea ratio, qua sicut afflatum Spiritus, ita neglectum inanis cultus (quem

vendere, nubere, uxores ducere, plantare, aedificare. Sic contra per id genus synecdoches, persaepe Scriptura etiam poenitentiam et totam vitam Deo placentem notat. Veluti si non solum per bonos fructus aut malos, bonam malamve arborem cognoscere doceat, sed etiam per corticem et folia: ignotiora nimirum, uti bonum artificem decet, per notiora docendo, ut Levit. 17 et 23 iubet Deus Israelitas in festo Expiationum affligere animas suas seu ieiunare. Significat autem affligere animam, proprie seipsum aliquo modo cruciare, ut abstinentia cibi aut incommodo vestitu, aut iacendo in cinere, aut

non satis (ut arbitror) intellecto. Non enim Esaias ibi Allegoricum ieiunium pro vero requirit, sed eandem veram animi contritionem, atque adeo totam poenitentiam. quam antea Deus per ieiunium significaverat, per charitatem, certiorem nimirum notam, indicatam flagitat. Cum in propria significatione accipitur ieiunium, et significat illos tales corporis cruciatus, de quibus superius dictum est, recte dividi potest in Profanum et Religiosum ieiunium. Profanum est, quod venit ex aliqua tristicia, quae est

fuisse, eoque necesse fuit ea diligenter calce circumlinire. Unde Sepulchra dealbata, locutio venit. Non solitos esse extra tribum suam coniugia contrahere, Theologi ex fine Num. colligunt, eaque ratione ostendunt causam, cur Matth. Iosephi potius quam Mariae genealogiam texuerit: ostensurus nimirum, per eius descriptionem etiam ipsam ex eadem tribu fuisse. Multum coacti sunt molere vel equis vel etiam manibus ob inopiam fluminum perpetuorum. Quo etiam aliqua dicta Scripturae respiciunt: ut cum dicit Christus, ex duabus molentibus alteram tantum salvam fore: aut cum

Romanorum Venetiam nominent Galliam cisalpinam, cum eis sit transalpina. Sic igitur sacri scriptores alias sui rationem habent, alias eorum, de quibus scribunt. Isaiae 14 accusatur rex Assyrius, quod dixerit se velle ascendere in montem testimonii, et in lateribus Aquilonis: id nimirum de colle dicitur, in quo templum erat, quo ille se iactabat capta Ierosolyma conscensurum esse. Nam is collis Ierosolymae ad Aquilonem est: sed frustratus sua spe prius in infernum praecipitatus est. Sic nimirum crebro accidit persecutoribus, ut dum semper plus ultra in oprimendis piis

quod dixerit se velle ascendere in montem testimonii, et in lateribus Aquilonis: id nimirum de colle dicitur, in quo templum erat, quo ille se iactabat capta Ierosolyma conscensurum esse. Nam is collis Ierosolymae ad Aquilonem est: sed frustratus sua spe prius in infernum praecipitatus est. Sic nimirum crebro accidit persecutoribus, ut dum semper plus ultra in oprimendis piis furere conantur, perdente ac conterente eos ut testacea vasa Meschia regeque nostro cum Pharaone, plus infra praecipitentur. Quod vero hactenus dixi de illustratione sacrarum Literarum ex natura caeli,

ex Physica et bonis authoribus declararet, et locis Scripturae eas proprietates applicaret. Vult enim (ut dictum est) Scriptura habere Lectorem attentum, diligentem, ac (ut Christus loquitur) scrutantem, et etiam intelligentem. Quem admodum et Salomon iubet nos caelestem sapientiam scrutari nimirum in verbo Dei, diligentius quam argentum in fodinis aut thesauros absconditos scrutamur. Sic enim demum thesauros verbi Dei summo studio scrutanti Spiritus sanctus varia mysteria resque amplissimas, aliquando in singulis vocibus latitantes, patefaciet et illustrabit. Praeclara

promissionibus de Christo, quibus merito semper primus locus in hoc genere tribuendus est. 1 Initio docens Deus Mosen fabricam totius tabernaculi, et universi Levitici sacerdotii cultus et sacrificiorum constitutionem, Exod. 25, ostendit ei verum archetypum, quem habet in caelo: ubi nimirum verus et aeternus sacerdos, et verus panis de caelo descensurus, apud patrem suum habitabat. Sicut Epistola ad Heb. eum locum cap. 8 et 9 luculenter exponit, Deum eo facto non otiosam tantum ideam operis Mosi monstrasse, sed indicasse, apud se in caelo esse verum thronum

dictum etiam Ezechiel repetit. Hoc igitur signo monere voluit Deus populum, quod non ipsi semet suis bonis operibus sanctos efficiant aut iustificent, sed quod Deus eos gratis per suum mediatorem sanctificet ac iustificet, et omnino aeterna vita beet. Quod est valde observandum. 25 Sed nimirum omnium evidentissima verae vitae ad salutem commonstratio fuit ea, quam Paulus ad Romanos et Galatas, atque adeo totum novum Testamentum urgent: quod videlicet omnes sciverunt ex Genesi, primarium foedus et pactionem Israelitarum, omniume piorum cum Deo, esse Abrahamo datum, et

Hoc modo si inventor literarum ad earum inventionem, ut certe est valde verisimile, progressus est hauddubie εὐφωνοτάτους quasque primo exaudivit observavitque, quae ipsa nimirum sunt φωνήουντα: postea quae minus, ut ἡμίϕωνα: postremo τὰ ἄϕωνα. Illustrissima enim quaeque quorumque usus est longe maximus, in omnibus artibus primo

omnibus artibus primo observantur. Quod si etiam frequentissimum usum necessitatemque spectavit, facile animadvertit, non solum dictionem, sed ne unam quidem sonituum coniunctionem, seu, ut clarius dicamus, syllabam sine vocalibus constare posse. Maxime igitur necessaria quaeque, quae nimirum ipsae sunt vocales, primum excogitata sunt, minus autem necessaria postea. In omnibus enim artibus primum utilitas necessitasque spectari solet, postea de num commoditas. Unde et apud Graecos, et apud Latinos quaedam minus necessariae literae longo tempore postea additae esse commemorantur.

Theologorum et aliorum, tametsi summa eruditione ac fide praeditorum testimonia recensere: tantum veterum quorundam compendia percurram. Maximi fecerunt olim Ecclesiae plures versiones Bibliorum, eoque tandem omnia collecta, ac in ordine redacta primum hexapla, deinde et octapla vocarunt: eo nimirum studio ac fine, quod ex pluribus versionibus diligenter inter se collatis, se certum ac genuinum sensum obscurorum locorum habere posse sperarunt. At quanto id clarius ex ipsis fontibus Hebraeis habere potuissent? Origenes iam ingravescente aetate Hebraeam linguam didicit, sicut

illos demum fore beatos, qui audiant et custodiant verbum Dei: cumque se cum talibus una et patrem familiarem et salutarem mansionem facturum benignissime pollicetur. Potissimum autem illis hoc tantum bonum pollicetur, qui eum coram non viderunt, sed solum audientes eius doctrinam credent. Ad quos nimirum potissimum scripto sacrarum Literarum caelestis doctrina sincere erat perferenda. Ipse quoque Dominus Iesus clare omnes ablegat ad Mosen et Prophetas, et iubet eos, tanquam in quibus solis vera salutis via contineatur, summa diligentia pervestigari. Eodem facit,

loco vicinum valde est, quod Christus de sacris Literis dixit, Spiritum S. suggesturum nobis omnia, quae ille docuerit: quodque ipsemet Dominus aperuerit Apostolis oculos intellectus, ut intelligerent omnia ea, quae in sacris Literis scripta sunt, non quae in Rabinis aut aliis scriptoribus. Idem nimirum et hoc tempore facit. Quare qui vere caelesti lumine vult illuminari, et a Sancto Dei spiritu in omnem veritatem deduci: ille sacras Literas scrutetur, in eisque summa cum voluptate die ac nocte meditetur. Ad hasce enim, non ad hominum commenta sese verus Deus una cum suo S. Spiritu

eorum corpore regnet: siquidem plane eiicere eam ac extinguere non possunt. Illud ergo quod Quintilianus de eloquentia Ciceroneque dicit, eum debere scire se aliquid profecisse, cui Ciceronis lectio est valde iucunda: nos rectissime de sacris Literis veraque pietate pronunciabimus, eos nimirum multum profecisse, quibus sacrae Literae supra mel et favum dulciores gratioresque esse videntur. Celebre praeceptum studendi est, Non multa, sed multum esse legendum. Quod rectissime studioso Theologiae proponi potest, ut non multos authores, sed primum ac potissimum ipsum

Dei veraque Dei doctrina iactat et venditat. 1 Primum autem hîc valde operaeprecium est nosse vetustissimum morem Conciliorum, de quo Cusanus scribit: quod veteres concilium celebrantes, soliti sint in medio, in propria quadam ac honestiore sede collocare Evangeliorum librum, quo illi nimirum evidenter testati sunt, Christum, secundum suam promissionem, in medio ipsorum sedere, eumque solum in suo Evangelio aut sacris Literis loquentem in omnibus actionibus ac iudiciis synodi, tanquam unicum praeceptorem, et unicam viam ac veritatem, audiendum esse. Non illi posuerunt in medio

diiudicatio, et non proprie ac tantum ex hac Scriptura: quid tandem fecisset, aut quomodo sui temporis controversias diremisset primitiva Ecclesia annis iam amplius 300. initio cum nulli scriptores essent, qui vel paulo plenius de plerisque capitibus religionis Christianae disservissent? Nimirum expectandum illis fuisset, donec Thomas ac Scotus nascerentur, qui suis tenebris Ecclesiam illuminarent: aut etiam donec tales illis Romani pontifices exorirentur, qui et caput essent totius Ecclesiae, et errare plane non possent. Quôd si olim optime ac maximê Ecclesia floruit, verumque a

quae ex ipsa nulla ratione certo definiri ac explicari queant, ita ut earum illustratio sit omnino secundum istorum sententiam a patribus quaerenda: cur non idem fieri et accidere possit etiam in omnibus patribus? Quo ergo porro confugiemus, ut eorum nodos aut aenigmata explicemus? Sic nimirum aut desinere a veritatis inquisitione cognitioneque cogamur: aut certe (sicut Paulus de superstitiosis vetulis dicit) semper discemus, et nunquam ad veritatis cognitionem perveniemus. 23 Non velle esse contentum Scripturae iudicio, sed ab ea tanquam obscura, veluti appellationem

atque ita ostendit, ut illi tantam fidem adhibeamus, quanta humana negotia postulant: quis tamen tam insanus, ut tabellionis authoritatem, cum regii, aut cum imperatorii scripti authoritate componant? Ex Augustini igitur dicto, non aliud, quam quod in praecedentibus astruximus, elici potest: nimirum et in libris canonicis dignoscendis, et in eorum interpretatione, ac perinde in sacrae religionis dogmatibus ultimam nostrae credulitatis resolutionem in Ecclesiam faciendam, non

sacrorum virorum discordiae e medio tollendae sint, quo iudice Religionis controversiae et dissensiones sint dirimendae atque sedandae, qua machina evertendae sint domesticorum hostium opes, quibus denique armis felicissime decertandum sit cum commentitiorum dogmatum et damnatae sectae Theologis: nimirum non divinis duntaxat testimoniis, non Sacris duntaxat scriptis, quippe quae ingeniosi et turbulenti homines facile quocunque placuerit detorquere possunt, quemadmodum alias eiusdem modi perfidiores homines singulis aetatibus fecisse manifestum est: sed Scriptis quidem sacris, sed divinis,

sit supra breviter ostendi. 12 Patres, concilia, traditiones, et perpetua consuetudo sit interpres Scripturae, et norma omnis iudicii et concilii: ut statuunt patres Tridentini. 13 Si vos (inquiunt illi) sic intelligitis Scripturam, nos aliter: quis erit iudex? Necessario nimirum Patres, concilia, perpetua consuetudo, et omnes Papistis recepti scriptores. Ne sit ergo posthac lucerna loci obscuri. 14 Praelati sedent super cathedram Mosis, et habentius condendi Canones sub poena peccati mortalis: et quicquid illi modo praeceperint, nos citra omnem

pii in corde suo, satanam oppugnare Mosaicae narrationis et religionis veritatem ac fidem. Cur hoc, si Moyses nihil est, accidit? cur non sic oppugnat philosophicas notitias, aut etiam inanes opiniones, cogitationes ac somnia hominum, sed permittit, aut etiam confirmat unicuique suos errores? nimirum, quia ille pater mendacii scit in ista veritate sitam esse gloriam Dei et hominum salutem. Huic ergo thesauro pro sua inexplebili malitia invidens insidiatur. 20 Tam multa miracula Christi etiam ab ipsis eius summis hostibus, Iudaeis ac Turcis testificata, tot eius victoriae

posterior, de Zoroastre ita scribit: Ut inter Assyrios, et Bactrianos, Nino quondam, Zoroastroque ductoribus, non tantum ferro dimicaretur, et viribus, verum est magicis, et Chaldaeorum reconditis disciplinis. Quae res videtur cum Iustino concordare. Verum Suidas aliam inicit suspicionem, nimirum Zorastrem Chaldaeum fuisse, et Nino subditum, dum ita scribit: " Zoroastres Astronomus, sub Nino rege Assiriorum. Qui in votis habuit, ut ab igne coelesti interimeretur, adhortatus Assyrios, ut eius cineres servarent. Ita futurum, ut regnum ipsorum numquam deficeret,

Amelii. In quibus rationi valde consonum est, quo facilius Zostriam librum falsitatis coargueret, eum saepe vera Zoroastri dogmata, et oracula protulisse. Non minor forte iactura alia fuit, quatuor Porphyrii librorum quos, ut refert Suidas, scripserat in historiam Iuliani Chaldaei philosophi, eius nimirum qui ea oracula in Graecum sermonem verterat. Sed ingens profecto naufragium passa est philosophica Respublica in amissione commentariorum eius auditoris Iamblichi, quorum XXVIII. librum Damascius bis citat sub titulo, Chaldaicae perfectissimae Theologiae, semel et iterum,

oraculo se desumpsisse affirmant. Quae daemonum sunt quaedam evocationes et praestigia: Quae impia, nolimus cum piis hisce commiscere. Verum ad oracula Zoroastri redeuntes, operae fuerit praecium, antequam ea vel proponamus, vel exponamus, quaedam veluti prolegomena eorum praenotare, ut nimirum facilius eorum sensa intelligamus. Sunto autem haec prima, quae scripta sunt a Proclo in prooemio commentariorum suorum in Platonis Parmenidem. He de ton Sacrorum vero nominum, Deorum, secundum eorum mysticam interpretationem, traditorum. Ut

legit hac ipsa luce puella rosas. Raedem.
3.64.1  Cor rubet in foliis, et miro fragrat odore,
3.64.2   Nimirum e Veneris sanguine nata rosa est. Hyacinthus flosculus.
3.65.1  Qui Veronensi flos passim nascitur agro,

10.59.2  Cum puer, et pulcher, dives et aeris eram:
10.59.3  At nunc aeger, inops, et longo fractus ab aevo,
10.59.4  Rideor, et tota fabula in urbe feror.
10.59.5  Nimirum vetus est. Fert omnia longior aetas,
10.59.6  Et commune solet lenius esse malum. Ebrietas interdum prodest.

Virtus immortalis.
10.63.1  Vixerunt Troes, fortes vixistis Achivi,
10.63.2  Troia aequata solo est, Graecia victa iacet.
10.63.3  Lex ea nimirum fatorum, is temporis ordo.
10.63.4  Orta cadunt. virtus intemerata manet. Odi memorem compotorem.

Qui vere vitalem vitam agit.
11.5.1  Ipse hodie, tu cras, ut sors feret, ibimus ambo,
11.5.2  Ibimus ambo illuc, unde redire negant.
11.5.3  Nimirum miseris mortalibus omnis in usum,
11.5.4  Omnis et in certam credita vita diem.
11.5.5  Nec differre licet. stat lex adamante reposta.
11.5.6  Et revoluta

Fortunae volubilitas. *
11.8.1  Et iuvenis vidi, et vidi maturior annis,
11.8.2  Qualia multa senem me meminisse iuvat.
11.8.3  Nimirum adversis hunc mergi fluctibus, illum
11.8.4  Candida tranquillum per mare vela dare.
11.8.5  Et quos faelices nuper mirabar, ab alto
11.8.6  Culmine deiectos rursus ad

Pervigil Hesperiden aurea mala draco.
11.13.13  Quam novus hic sapiens argento incumbit, et auro,
11.13.14  Quaeque prius solitus dicere, verba putat.
11.13.15  Nimirum facile est virtutem attollere verbis.
11.13.16  Re tamen ut praestes, non levis ille labor. Avaritia omnia bona pessundat.

11.21.6  Sacra meo populo, coelitibusque domus.
11.21.7  Immunis tanti belli, secura procellae,
11.21.8  Si qua sub alterno Marte venire solet.
11.21.9  Nimirum non metuantur maenia verum
11.21.10  Moenia se nostra stare fatentur ope. Quae potissimum regna tutentur ad Stephanum Poloniae regem.

et vix nomen inane manet
11.27.12.5  At manet, et nullo morietur Nestor in aevo
11.27.12.6  Ille Budislavi cura, laborque mei.
11.27.12.7  Nimirum quae longa dies fert omnia secum,
11.27.12.8  Haec eadem ingeniis nescit obesse dies.
11.27.13.1  Cum face misisti puerum

mihi cum Siculis Agrippae Fluctibus? oro.
12.19.38  Quid si fortuna Celsus contendat abuti?
12.19.39  Septimium si non Augusti iudicet haeres,
12.19.40  Hospitio dignum? nimirum dicitur olim.
12.19.41  Tu lenti unguentum, Bulbis piper addis inemptis.
12.19.42  Splendor inest scite dictis, et mira venustas.
12.19.43  Si sint apta loco, rarus si

et duro stricta sit unda gelu
16.2.50.5  Huc tamen, huc Maias credas venisse Kalendas.
16.2.50.6  Nam viret, et flores mille colorat humus.
16.2.50.7  Nimirum nova brumma novi fert veris honores,
16.2.50.8  Dum petis, unde prius venerat, umbra polum. Aliud in

et rei necessitas apprime postularent. Ipsos quosuis labores et pericula, mortem denique ipsam non detrectaturos, pudore tandem potius quam rationibus uicti consilium ineunt, dictisque suffragiis mox ad Brezt sua illinc transferenda statuunt castra, eo nimirum animo, ut obsessis expetitam in tempore ferant opem et hostes illinc propulsent. Quae adeo audacter, prope ipsam Petriniam in ipso nempe hostium conspectu ponunt, ut non nisi Colapis amnis eos dirimeret. Nostris quidem tunc animus erat, suo aduentu partim recentem militem in

(modum quo ponderanda sint corpora solida in aqua, inferius apponemus) et habeat grauitatem 21. quoniam igitur numerus 23. superat numerum 21, numero 2, erit grauitas aquae magnitudinem habentis aequalem plumbo A, 2. Eadem via omnium liquidorum inuenitur grauitas, quando nimirum corpus solidum sit grauius liquido, cuius liquidi quaerenda est grauitas, hoc est quando corpus solidum demissum in liquidum feratur deorsum. Quando vero corpus solidum fuerit leuius liquido, hoc est demissum in liquidum non descendat, per adiectionem alicuius alius solidi

deorsum, sit igitur corpus F, plumbeum, cuius grauitas sit v.g. 23, et eiusdem in aqua ponderati 21, ergo aquae magnitudinem habentis aequalem plumbo F, erit grauitas 2, Et quoniam cerae A, grauitas est 21, plumbi vero F, 23, erit utrorumque corporum A, F, cerae nimirum, et plumbi grauitas 44, coniungatur cera, et plumbum, et ita coniuncta ponderentur in aqua, et habeant grauitatem 20, quoniam igitur numerus 44, superat numerum 20, numero 24, erit grauitas aquae habentis magnitudinem aequalem utrisque corporibus cerae et plumbi 24, sed grauitas aquae

420. Contra. sit propositum aliquod corpus aqueum, cuius grauitas 420, et oporteat inuenire, quanta erit grauitas argenti viui, magnitudine aequalis propositae aquae A. Superinducta corpori aureo cerea tunica, ut supra, et inuentis grauitatibus 7, et 95, aquae nimirum, et argenti viui, magnitudine aequalium praedicto aureo corpori, fiat ut 7, ad 95, ita 430, ad 5700 grauitas igitur argenti viui, magnitudine aequalis proposito corpori aqueo A, erit 5700. Qua ratione inuenienda sit grauitas argenti viui, magnitudinem habentis

duo corpora, unum aureum, alterum argenteum, aeque grauia atque corona, deinde trium corporum ex aqua, magnitudine aequalium, aureo scilicet corpori unum, alterum coronae, tertium corpori argenteo, inueniantur grauitates, ut in exemplo prop. 8. dictum est, quae sint primi nimirum corporis aquei 5, secundi vero 6, et tertij 9 6/31, et fiat ut differentia inter 5, et 9 6/32, hoc est ut 4 6/31, ad 95, grauitatem videlicet coronae, ita differentia inter 5, et 6, hoc est 1, ad 22 17/26, ergo 22 17/26, erit grauitas portionis argenti quod est in corona, qua detracta ex

ut dicamus, qua ratione ex grauitate auri cognosci possit eius qualitas; id quod ex ijs, quae dicta sunt facile colligitur; si videlicet nota fiat cuiusuis massae auri grauitas, quam habet tum in aere, tum in aqua. Sed ante omnia, duo nobis sunt praemittenda, et explicanda. nimirum quid sit aurum 24. partium, seu (ut vulgo dicitur) di 24. caratti, quidue pauciorum, hoc est penes quid attendatur diuersa auri qualitas. Deinde quomodo aurum alligent Aurifices, vel alij ad quos alligandi officium spectat.

et modum alligationis. quem idem obseruant breuiter adnotemus. Inter varias autem et multiplices auri compositiones quibus cum alijs metallis alligari potest, eam retinuere aurifices, quam diuturna experientia deprehenderunt omnibus alijs esse commodiorem, eam nimirum quae ab auri similitudine vel minimum discedat; qualis est quae solius argenti atque aeris mixtione perficitur. Et quidem si partes auri excipias, aris atque argenti partes, quae auro sunt permiscendae semper volunt esse aequales in grauitate: propterea quod eadem experientia

Porro in area tabulae sub titulo grauitatis auri in aqua posita est grauitas auri cuiuslibet qualitatis quam obtinet in aqua, quae qua ratione inueniatur, dicetur inferius vbi agetur de compositione eiusdem tabulae. Vsus eius sunt duo, quorum alterum titulus indicat, nimirum ut tabulae beneficio reperiatur ex grauitate auri quam habet in aere et aqua, eius qualitas. Alter vero est ut cognoscatur grauitas in aqua, quando una cum grauitate quam aliquod aurum habet in aere datur ipsius qualitas. et de hoc usu cum sit simplicior prius nobis erit

spectat: quandoquidem ex sententia Ciceronis, 3. de legibus, magistratus, vel quod idem est, iudex, dicitur esse lex ipsa loquens. Finalis, erit ipse finis, propter quem omnis huiusmodi suscipitur actio; nimirum ut unicuique quod suum est reddatur, neminem laedamus, sed cum omnibus iuste et quiete vivamus. Atque sic modo praemisso sumpta causa, est omne id, sive omnis illa res, propter quam, vel quod, alter alterum, in litem

quod vel natura, vel civitas, aut populus, vel gens iubet. Communiterque dicetur collectio legitimorum praeceptorum, quae nos arctant, ad observandum bonum et aequum. Atque huius iuris, tria potissimum officia numerari solent: nimirum, honeste vivere, alterum non laedere, et suum unicuique tribuere: in praefatione 3. Decreti Vlad. Secundo: Lex in primis

illibate servare. QUAESTIO QUINTA. / Sed cum Violatio Salvi conductus, referatur ad istam Personalem Citationem; quae sunt propria illius? Haec nimirum tria: Primo; ipsum intelligi debere, de solis Personis eorum, et rebus pertinentibus ad illos, qui vel per literas Regales ad Diaetam Regni, vel per publicatam ad Iudicia

fieri contingit, bene denotata non extiterit. QUAESTIO SEXTA. Quid proprium est harum Literarum Iudicialium? Hoc nimirum, quod in omnibus Causis, et earundem processibus; in quibuscunque insertae fuerint, tempore disputationis, ante omnia alia obiecta, et etiam quorumlibet onerum depositionem, contra easdem excipere, allegare, et

Tripartiti. QUAESTIO QUARTA. / Quid in Parium petitione Actor facere debeat: et quid Reus e contra? Hoc nimirum, ut quibuscunque Literis, et literalibus instrumentis causalibus, in asserenda sua Actione, contra Reum uti voluerit, in toto processu; omnium Paribus, etiam Procuratoriarum, vel Plenipotentialium, aut Revisionalium,

tempore pupillaris aetatis eorum, motis: 1. tit. 129. Nec non viduarum, passim, iam durante annuo luctus earundem tempore. Absentia eorum, quibus publica Regni Constitutione, legitima Prorogatio admissa est: nimirum, qui extra fines, et oras Regni, in castris, et in servitiis, vel in legationibus Regiis, vel Regni fuerint; vel in bello, debito tempore, cum caeteris proficiscentes, occupabuntur. Ex quibus tamen, si qui indebite

Propter quas Cautelas, Causa non condescendit, sed solum reiicitur, in suam aetatem et seriem; citato loco. Unde audita statim Proclamatione in Sede, ad respondendum nimirum; hae duae posteriores, ante alias, obiiciendae erunt. Ubi Notandum: Quod dictae legitimae Prorogationes, dantur solummodo in Causis, ratione Iurium Possessionariorum, et productionis Literarum, ac literalium

QUAESTIO DECIMA OCTAVA. / Quibus rebus prorsus destrui solet, amplius nunquam resuscitanda Actio: et quid Praescriptio? Duabus hisce: Praescriptione nimirum, et Calumnia; quae communiter iam vocantur Exceptiones Peremptoriae, a perimendo dictae, quia Causam in qua incurrunt, perimere, hoc est, prorsus destruere solent. Unde ab aliquibus, Praescriptio, dicitur Exceptio,

eorundem, Actor inhibetur ab executione latae pro se sententiae; atque etiam evocatur ad recipiendum Novum, causa in eadem, Iudicium, aliquando per idem Capitulum vel Conventum; et aliquando per aliud, ac alium, in cuius nimirum processu extiterit, in hunc modum allegando: Quod si Iuri consonaret, et aequitati videretur, extunc idem Protestans, vos simul, et praefatam (A) ab Executione praescriptarum literarum (T)

QUAESTIO TERTIA. Quae requisita ad Communem Inquisitionem ex praemissa eiusdem Definitione; vel etiam Aliunde colligi possunt? Haec Nimirum: quod quotiescunque huiusmodi Inquisitio fieri debebit, per utramque partem, uno die celebretur, et non diversis pro alia atque alia parte. Item testimonium Capituli vel Conventus, et Regii, vel Palatinales homines,

Sylvester part. 2. vocabulo Purgatio. QUAESTIO TRICESIMA PRIMA. Sed ex quibus casibus potissimum potest contrahi Infamia? Ex hisce nimirum, Primo, ex periurio. 2. tit. 30. et 5. Vlad. art. 1. Secundo, ex male administrata tutela, 1. tit. 123. Tertio, ex sicario et clandestino homicidio, passim. Quarto, ex non

Iurium possessionariorum, quae sunt longissimi processus, in quatuor terminis Octavalibus finiri possint? Iuxta Decreta 6. Matth. art. 4. et 19. Item I. Vlad. art. 54. et quomodo intelligendi illi termini? Hoc pacto nimirum; quod illi termini intelligantur solummodo de cursu Iuris ordinario, qui admittitur in Dominio bonorum, non autem extra illud, ubi solum Novum Iudicium militare cum gratia solet; et sic quintus quoque terminus

QUAESTIO TRICESIMA QUARTA. / Sed haec omnia hucusque dicta ad quas, et quot classes uno compendio reduci possunt? Ad quinque nimirum: Praeparatoriam, Exceptoriam, Remediatoriam, Processualem, et Remoratoriam. Praeparatoria sunt causarum distinctio et definitio, Citatio sive Evocatio, Proclamatio et Parium Petitio. Exceptoria, sunt exceptiones de

sic usurpari coepta sunt. Ubi Nota. I. Iuridica remedia sumi dupliciter, generaliter scilicet, quae in processibus Causarum observari solent, ut haec iam proxime dicta. Et generalissime, quae nimirum utcunque ad conservandum et vivificandum, de futuro Ius, etiam extra processum causarum observari solent: ut sunt Protestatio, Contradictio, alia Inhibitio, et Prohibitio, Revocatio, Retractatio, Annihilatio, Cassatio,

art. 55. et 1. Vlad. art. 74. Nam filii, filiae, fratres, et uxor, huiusmodi portionibus suis, propter delictum patris, fratris, et mariti privari non debent. Quod videtur intelligendum esse solum in his sententiis, nimirum: Capitali, Emendae capitis et Notae Infidelitatis, in quibus filii, filiae, fratres, aut uxor non cooperantur praemissis patratoribus, Verum in causis debitorum, mutuorum, et depositorum, secus est, ubi scilicet omnes

QUAESTIO DUODECIMA. / Quid de Filiis huiusmodi sententiati hominis quo ad redemptionem bonorum illius per sententiam amissorum sentiendum est? Hoc nimirum, quod omnes filii illius, ante latam sententiam vel iam nati, vel solum in utero materno concepti, atque executa iam sententia contra personam paternam in lucem editi et posthumi dicti, tam suas portiones salvas

QUAESTIO NONA. Quae poena statuta, turbatoribus hominum Regiorum, vel Palatinalium, et testimoniorum Capituli, seu Conventus? Haec nimirum, quod si quispiam homines Regios, vel Palatinales, aut testimonia Capitulorum, seu Conventuum, in huiusmodi Executionibus, vel etiam aliis, quapiam iniuria, vel verbali

Tholossan. lib. 4. cap. 5. de Repub. et Osorius lib. 7. de Regis institutione. Aliique morales, addunt alias Sex valde exemplares, et mire aedificativas qualitates; nimirum ut sit, aetate venerandus, iudicio maturus, moribus et vita decorus, authoritate gravis, loquela placidus, et actu moderatus: siquidem tritum est illud vulgare proverbium. Regis ad exemplum, totus componitur

QUAESTIO VIGESIMA QUARTA. Quid autem Advocatus, seu Procurator, aut Orator? Cicero definivit esse virum Bonum, dicendi peritum; ubi sub nomine (Bonum) intelligitur qualis deberet esse; nimirum iustus, verax et omni virtute praeditus; cum bonum, iustum, et honestum, ut idem disputat in libris Officiorum suorum, sint inter se aequipollentia, et ad invicem convertibilia. Per id autem quod dicit. (dicendi

QUAESTIO VIGESIMA QUINTA. Quid igitur huiusmodi Procurator, in Actione, quam agendam suscipit, potissimum intendere, et sequi debet? Haec quinque nimirum. Primo, nunquam sine mandato, hoc est, vel Procuratoriis vel Revisionalibus, vel autem Plenipotentialibus literis, prouti scilicet causae meritum postulabit, ad agendum accedet, art. 34. anni 1575. quia

summum tribus punctis, seu articulis facile fieri posset. Primo, ut Citationes seu Evocationes, per Insinuationem, et simplicem Evocationem factae, in suo statu, processu, et cursu servarentur; ita nimirum, ut Insinuationes in unicis Octavis finirentur, et simplices Evocationes, quatuor terminis Octavalibus terminarentur, neque uniformiter per modum longi processus omnes currerent; prout scilicet Decreta super iis citata

ordinum, siue, ut Itali loquuntur: "alli Capi delli Ordini." Dominus Sabbatinus laborat. Dominus Montmannus Motmannus, cui dedi decem Ungaricos, nimirum qui etiam postea dandi erant, iuuat fauori suo uiriliter, atque inde confido hanc quoque difficultatem me cito superaturum superaturaturum . Unicum scrupulum habeo, ne scilicet excerbetur animus Pontificis ob protestationem factam a Domino

cum adhuc nulla facta sit Romae, ueluti ex aliis meis intelligere potuit, quas ea super re dedi. Spes fortassis, uel certe desiderium, illis huiusmodi optatum promittebat, uel aliquo simili casu decepti sunt. Expeditio necdum absoluta, sed manet in termino, quem per meas praecedentes transmisi. Nimirum, postquam Propina condonata est; postquam Domino Datario per Decretum Consistoriale demonstrauissemus fuisse alias per uiam secretam expeditum; postquam etiam docuissemus esse ad praesens eandem necessitatem et multis insuper causis ac rationibus sociatam, quae

est: Antiquos scilicet Illiricos: Dalmatas, Istros, Liburnos, Paeones, siue Pannones, Scordiscos &c. eadem lingua usos fuisse, qua hodie utuntur, siue Slauonica ea, siue alia denominatione apelletur. Proindeque reiicio somnium illud Blondi, et qui ex Blondo accepit Fausti Uerantii, linguam nimirum hanc, qua hodie Dalmatae, Bosnenses et nos Croatae utimur, allatam fuisse in istas regiones post diui Hieronymi tempora, aeuo uidelicet Iustiniani Principis, in aduentu Slauorum &c., cum longe uetustiorem atque partibus usitatam demonstrem. Dialogum hunc adscripseram Praestantissimo

ad illos pertinere. Uerum omnia prudenti iudicio Dominationis Uestrae Reuerendissimae committo, cui me ac mea simul quaeque humiliter commendo. Ubi primum Datarium uicero, curabo alia commissa. Nunc totus in eo sum, ut non excedatur summa 100 aureorum iam persoluta. Nimirum ne alii Episcopi Ungariae conqueri possint, neue in exemplum his pecuniarum helluonibus casus noster transire. Ut dixi, Dominus Cardinalis Barberinus fauet parti nostrae, potest et uult. IƷtinaye da Ʒam daroual ouomu i onomu, gdÿe

multoque propensiorem se reddit ad alia, cum pro exactis gratiae sibi actae fuerunt. Interea ego Dialogum meum eidem obtuli, quem magna auiditate lectitauit, et adhuc detinet. Iussitque mihi Tractatum de Patria Sancti Hieronymi in meliorem formam redigere, nimirum in Capita distribuere. Nam quem conscripseram indiuisus est, utpote rhapsodiae rapsodiae cuiusdam effigiem refferens referens. Non erat animus hunc uulgandi, praesertim cum priuato studio eundem

et reliquae usque Mexicum situatae regiones, in 250 circiter milliaria Hispanica in longum extensae meridiem versus iacere censeantur. Inter hanc extensionem in confiniis Tarahumarae frustum ferri ingens ad instar praegrandis saxi, quod nec 20 boves loco movere possunt, in signum positum est, quia nimirum id eo attulit vetula quaedam super humeros, dum daemon duobus fratribus regna divideret: uni, quidquid ab illo signo versus novum Mexicum terrae imminet, alteri, quidquid ab illo usque Mexicum et 5 hoc ipsum in dominium cederet 6 . Hoc saxum hic visitur nec ulla humana

particulares ante Floridam novam, Franciam novam et Regnum Leon, quos vocamus Conchos, Tobosos et Parras; Conchia gens est barbara Tarahumarae non multum absimilis, alia tamen lingua utitur. Eos patres reverendi Ordinis Sancti Francisci administrant. Hos longe in barbarie superant Tobosi, illi nimirum ipsissimi, quos Societatis nostrae Viri Apostolici multis ante abhinc annis magno cum fervore et speciali religioni a Deo ad hoc munus concessa gratia cum summa laude administrarunt; quia tamen iuxta Societatis institutum cuidam hic residenti Episcopo, quo ad omnem subiectionem se subjicere

Hi ipsi sunt (o grande Societati encomium), qui denuo instanter aliquot Societatis patres appetunt barbarieque abiecta a Societatis Jesu sociis mansuefieri expetunt, ab illis regi ac instrui viam salutis ardenter exposcunt. In hunc finem a medio anno iam a gubernatore harum terrarum totius nimirum Biscaiae vehementi zelo et fervore agitur, ut eorundem petitionibus satisfiat. Multis iam cursoribus Mexixum ad Vice Regem missis strenue solicitatur, ut Societatis aliqui Viri Apostolici ibi vivant. Iam est in confiniis Tarahumara in Missione Las Bocas dicta Pater Josephus Tarda, Visitator

admirabili gubernat, disponit in plerisque orbis partibus, ut, quod huic regioni deest, alia abundet, et, quibus una destituitur, in alia uberius reperiantur, ut scilicet humanae societatis, in quod natura inclinat, et communicationis ordo servetur. Nullus hic apelles, nullus sculptor. Plus nimirum in necessaria, quam delectabilia intenti. Templa ex lateribus non coctis velut et domus, ex terrea massa stramine mixto in modum laterum formantur ac humilia eriguntur modico ornatu tolerabilia. Quo ad varietatem fructuum est valde sterilis et paucos, ut videre est, aut ad narium

et delicijs auxilia permiscuit ? Sed nec ipsi certus, atque locuples minus indidem responderet gloriae prouentus: nemine dubitaturo nobilissimum, et principem ei locum facultati assignare, quae caeteris omnibus tum efficacius, tum lenius ad felicitatem homines duceret: id nimirum efficiens, vt, quae honesta sunt, ijs etiam videantur suauia: quo vno suam omnem in pueris educandis contineri solertiam, magnifice, sapienterque antiquus ille Laco [2] Plut. in lib. Virt. posse

secundum litus peragitur, iucundius oblectat: eo quod permista et in vnum conspirans elementi vtriusque varietas earum amoenitatem congeminet; sic neque Philosophia, quam vbi poeticis illigetur modulis; neque Poesis, quam vbi Philosophica moduletur oracula, iucunditatis plus habet: intendente se nimirum, dum inuicem temperatur, et coniunctim ad animum peruenit, natiuâ utriusque facultatis dulcedine. Quae cum ego persuasissima haberem, cumque in illustrium Poetarum lectitandis carminibus, si quis fortè de

En igitur totam argumenti propositi seriem, á communibus longè principijs, extremisque notionibus ad ea, quae ipsum propriè, intimèque constituunt, ordinato et continenti progressu deductam. En quaesiti artificij breuissimam Summam, atque partes praecipuas: nimirum fortuita, externaeque originis seu Bona, seu Mala ita prorsus despicere; vt neque horum non terror, nec illorum desiderium commoueat: interiora e contrario, quaeque ipsa sibi parit voluntas, adeo impensè aestimare; nihil vt primis ardentiùs quaeratur, nihil alteris cautiùs vitetur.

pusillae humilisque subiturus reprehensionem solertiae, qua Isocratem à Plutarcho [2] De Athen. praest. suggillatum reperio, quòd nimirum antitheta, isocola, similiterque desinentia conglutinans, et tantùm non dolabris verborum circuitiones complanans ac laevigans, tres penè Olympiadas in Panegyricâ pertexendâ oratione insumpsisset, quanto Pericles tempore Propylaea atque Hecatompedum struxerat. His igitur

(2) Plut. Apopht. Lacon. Cic. 5. Tuscul.
1.413  Diuitis Oenopij cum nomen ad aethera ferri
1.414  Acciperet: cur nimirum tot carbasa ventos
1.415  Lassarent: tot deueheret Neptunus onustas
1.416  Assyrijs, Cyprijs (et queis non?) mercibus alnos;
1.417  Subridens, Valeat fortuna rudentibus, inquit,
1.418  Pendula, quaeque

1.796  Cura sit) extruitur miseris aliena voluptas.
1.797  29. Non tamen hìc fallit, quae nostris obuia dictis
1.798  Luxus inops responsa paret: superesse fauentis
1.799  Plurima fortunae nimirum commoda, solis
1.800  Quae libentur heris: tum quòd sublimior illos
1.801  Hinc populi comitatur honos; tum splendida quòd res,
1.802  Externae supra decus et spectacula pompae,
1.803  Innumeris vitam

quo pulpita verrit,
1.1276  Peniculamentum, sceptrique insigne coruscum,
1.1277  Temporis exigui pompam, sua dixerit actor
1.1278  Scenicus, Atriden quoties, saeuumque Creonta
1.1279  Exhibet? Inflato nimirum hic pectore postquam
1.1280  Per populi se magnificè circumtulit ora,
1.1281  Grandia iura dedit famulis, tragicique crepantes
1.1282  Eloquij ampullas, et sesquipedalia verba
1.1283  Conglomerans,

te ducit iter; flagrantia solis
3.235  Spicula, pingue lutum, ventos, vim pulueris, imbres,
3.236  Fumosaeque olidum ferâ de nocte tabernae
3.237  Hospitium vacuo irarum fers pectore: tales
3.238  Quòd tibi nimirum casus praedixeris, et quòd
3.239  Haec peregrinarum appendix consûeta viarum;
3.240  Haud secus in vitae cursu, quae tristia cunque
3.241  Obtigerint subeunda, pari fer robore mentis:
3.242  Tale viae

Cap. 58. Enchir.
3.888  Dextram vnam, sine fraude licet qua apprendere; laeuá
3.889  Ast aliam, nulli vnde queant impunè teneri.
3.890  Nimirum sociae ingenijs discordibus ansae
3.891  Oppositas rerum vires, effectaque partim
3.892  Commoda, Mortales partim laedentia signant.
3.893   24. Quocirca id reliquum, ratio id planissima dictat,

Pythagorei)
5.791  Legitimo excutienda foro, liberandaque restat
5.792  Ponderibus iam rite suis sententia. Iustam,
5.793  Nec male de vitá meritam tu dixeris iram?
5.794  Quì? Rogo. Nimirum sontes vlciscitur, aequas
5.795  Et malefacta iubet poenas persoluere. Sontes
5.796  Quin potiùs facit, et iusti seruare tenorem
5.797  Nescia supplicij, quae vindicat, Ausa vel aequat,
5.798  Vel

et caeteris de hoc genere quibuslibet Bonis, externam solummodo in speciem paratis. Neque rursus respondeant, praeter huiusmodi pompam, ac speciem, qua populus ex aequo fruatur, superesse alios in Fortunae opulentiâ pulcherrimos, et proprios Diuitum fructus, honorem nimirum, et voluptatum cuiusquemodi copiam. Nam, ad voluptates quòd attinet, si de naturalibus, puta cibi, atque somni, loquamur; negatur ampliores eas fortunatis hominibus, quàm pauperrimo cuique suppetere. Patet id in cibo, atque

eorum stultitiam, qui, in ferendo de rerum bonitate, vel malitiâ iudicio, multitudinis potiùs opinionem, quàm rationis ductum sequuntur. Neque verò sola pretij magnitudo, vt hactenus euictum est; sed altera quoque Bonorum felicitatem constituentium nota, certa nimirum dominij proprietas, in fortuitis possessionibus deest: vt ex eo planissimè euincitur, quòd illas retinere pro arbitratu minimè possumus, sed, vel intuiti, toties amittimus. Hinc adeo, ceu ritè probatum, colligitur, fortunatos homines, quantâcunque in

vim habeant, sed tota haec ipsis, caeteroqui insontibus, ab inani hominum opinione affingatur. Illud potiùs, tanquam propositionis allatae fundamentum statuimus, magnam humanae menti vim esse ad externos sibi casus tristiores asperioresque reddendos: quòd in ipsis nimirum malignitatem seu falsam effingat; seu veram amplificet: seu, quae admistis (vt semper contingit) Bonis mitigatur, pura, et à meliori parte seiunctam concipiat: adeoque, qui haec mentis vitia sapienter correxerit, posse illum ita

nullo temporis puncto praeteriti, futurique cruciatus, vtpote absentes, sensu percipi valeant; nullo etiam temporis puncto plus doloris re ipsâ percipitur, quàm, si vnicum intra temporis punctum ille totus desineret. En igitur quo pacto Timor sibi Mala congeminet. Nimirum, cum quouis momento totam ille sibi praesentem efficiat, et simul intra animum colligat futurorum seriem dolorum; totâ illâ coniunctim, multòque propterea vehementiùs, quàm eorum innata vis ferat, quouis tempore animum cruciat. verò alteram, et quae arripientes nil laedat. Debere igitur Sapientem ad omnia, quę sibi à Fortunâ porriguntur, ita se aptare, vt dextrâ potiùs ansâ, leniore, et innoxiâ, quàm oppositâ res oblatas apprehendat: nimirum vt in ijs, quae Bona duntaxat occurrunt, respiciat; ab alijs verò, quae laedunt, mentem prorsus auertat. Exemplum eiusmodi sapientiae in Iulio Caesare, et Leonidâ Spartano proponitur. Eadem suadetur exemplo Naturae, cuius

Mala vt moderatè feramus; sed vt nihil etiam, quod subire compellimur, malum, atque noxium ducamus, persuadet. Si quis tamen adhuc mentis infirmior vel ea, quae summi Parentis arbitratu acciderint, tristia pergit, et lugenda censere; at aliâ certè ratione solari se facilè potest, perpendens nimirum, quàm citò humana quaeuis tum Bona, tum Mala soleant deficere, et oppositis locum concedere. Cuius rei testimonio esse possunt cum Fortunae vicissitudines, quibus Gaium Marium per prospera, atque aduersa iactatum accepimus;

tandiu vtenda annuisse? Quanquam, etiamsi Fortuna nos iniustè laesisset, repetendo, quae dederat; stultum tamen foret aduersùs ipsam irasci: cum per hanc iracundiam multò maiora nobis ipsi eripiamus Bona, quàm Fortuna vel rapuerit, vel possit attingere: Pacem nimirum, Sapientiam, Virtutem. Hanc esse propriam hominis possessionem: hâc retentâ nihil solidi, suique Boni illi decedere. Relinquenda igitur magno animo Sorti sua munera, et in nostris acquiescendum,

omni famae pompâ, atque strepitu, tranquillam in obscuro vitam, alijs opibus laetissimi, degunt. Parum tamen foret ad gloriam spernendam, quòd abesse citra pacis, laetitiaeque possit iacturam. Plus est, quòd adesse citra illius perturbationem vix possit, assiduis nimirum, molestissimisque aemulationis, inuidiae, timoris, idque genus curarum aculeis animum fodiens, ac vetans quiescere. Adeo ut non modò absens, tanquam superuacuum munus, desideranda minimè sit; sed vel vltro se offerens declinanda, tanquam grauissimum

sit; extra iram quoque esse, ac studium vindictae. Praeterquamquòd, etiamsi veram accepisset iniuriam; non aliâ eam ratione vlcisci aptiùs posset, quàm illius authorem, tanquam irâ indignum, spernendo: cui contra, si irascitur, honoris plurimum defert, talem nimirum suâ confessione declarans, vt vel Sapientem afficere contumeliâ possit. Alia ratio, cur vindictam Sapiens non quaerat: quia iniustè laedens multò est, quàm laesus, miserior, adeoque nunquam inultus, vtpote quem suum scelus externo quouis supplicio

sed neque ipsam famam, leuissimum caeteroqui, et inane praemium, synceram, atque plenam obtineant. Testantur id duo cum primis famosa Ambitionis mancipia, Annibal nimirum Italiae terror. Et Macedo plusquàm vnius Orbis prensator: integram neuter quantocunque conatu famam adeptus. Quis igitur manifestò non videt, quàm solicitus, aeger, ac quietis ignarus huiusmodi hominum animus

cladibus, ab eâ Orbi terrarum per summum toties nefas illatis. Quorum luculentum specimen ex ciuili bello, à Iulij Caesaris Ambitione excitato, desumitur. Omissis postremò intestinis alijs animi morbis, Euthymiaeque hostibus, habendi nimirum cupiditate, tristitiâque, et inconsulto timore, quorum vim iam antea in superioribus libris retudimus; grauissimi cruciatus, terroresque explicantur, quibus admissi criminis conscientia assiduè improbos vexat, et de potestate mentis quodammodo dimouet.

Tum quòd verae magnanimitatis ignarus leuissimo pretio sudores suos licitatur, minimâ popularis aurae mercede et illos satis repensos, et se affatim beatum existimans. Tum quia suum gloriae studium omni arte dissimulat, ne in risus nimirum, et fabulam abeat, si deprehendatur, formidans: ipsemet adeo Ambitionem indecoram, ac luce indignam confessus. Tertiò multùm etiam ad sedandum famae ardorem conducet, si ille error discutiatur, qui Ambitiosorum plerisque solet imponere, omnium oculos in se

adumbratio. Si igitur à rudibus ijs simulacris ad perfectissimum, aeternumque intuendum exemplar mens transeat; nihil iam negotij supererit, vt totus quoque amor ad eandem illam omnis Boni, Pulchrique inimitabilem formam suas curas conuertat: qua nimirum praesente finitarum omnis rerum Venustas, multò magis, quàm ad Solis exortum nocturnus syderum fulgor, ex oculis deficit. Tranquillus, et felix animi, Deo vni adhaerentis, status generatim describitur. Eius aliqua effigies in

tantum, sed quicquid ubique,
207  Libertatis amans, Venetique, potentia corda
208   Consiliis, decus Italiae tutelaque, Patres.
209  Sed supremum operi nimirum accedere culmen
210  Te sine fata vetant. Velut oppugnata perire 210
211  Pergama non poterant, vincenda in moenia donec
212  Herculeae remearet onus fatale pharetrae;

283  Alcidem (unde tibi genus, et sublimis origo)
284  Sacrarunt caelo: quem frustra insanus honorem
285  Regnorum excidiis, et tanto sanguine mundi 285
286  Quaesivit Macedo. Nimirum perdere letho
287  Non magnae virtutis opus: leo, vipera, tigris
288  Tantum etiam possint: letho eripuisse Deorum est.
289  Quod si per clades varias, et tristia rerum,

olim Corybantia dicta, Crovatorum nomen observatum esse censendum affirmo, Cui quoque regioni tum Curicta sive Curetia, et Catarabatis, cum etiam Cratia, exiguo freto, a Continenti separatae, proxime adiacent, imo prospectui quodammodo subiciuntur; earumque, et nimirum Curetum, vicinitas cum Poëtae relatione convenit, qui ait:
Hoc Curetes habent, hoc Corybantes opus. imo et ipsi Curetibus attributi superius mores in ipsa Corbavia et Croatia passim ad nostram usque aetatem observabantur. Et quidem

vernaculo sermone et litteris expedita, quae plura legi, probant. Quapropter nec Bosnios, nec Serbios, minus Narentanos aut Croatos Maritimos a Croatis aeque separat Lucius: si idem ipsius sensus, qui typo vulgatis in exemplaribus legitur; et nimirum cum Operi titulum, de Regno Dalmatiae et Croatiae, non Narentiae in particulari, aut Bosnae vel Serviae posuerit. Marulus item transumptum Commentariolum de Regnum Dalmatiae et Croatiae gestis, non Serviorum aut Narentanorum,

Et perspectarum monitus tot imagine rerum
Nequaquam veteres obliviscare sodales,
Qui descripta supra tecum conspeximus una
345   Facta geri, fuit unde frequens sua cuique voluptas.
Altera. sed potior, fuit id mihi causa canendi,
Ut mea nimirum vetus observantia nota
In rerum queat esse caput, cui versibus idem
Absenti defertur honor, quem grandibus illi
350   Plenius obsequiis coram tribuisse solebam.
Hisque tuum nugis munus patiare rependi. FINIS.

FINIS LIBRI SECVNDI. 1 Septentriones stellae Lycaonis dicuntur a fabulosa Callisto Lycaonis Arcadiae Regis filia, quae et Vrsa maior Astronomis. 2 Nimirum Caelum stellatum, quia Stellas fixas, signaque, seu Constellationes sustinet, Signifer nuncupatur. Nunc uulgo Firmamentum. 3 A Longobardis Gothis, dictis Vandalis, Angliae, Scotiae, Gralliae, Hispaniarum, Italiae et c. regna originem deduxerunt.

quia Stellas fixas, signaque, seu Constellationes sustinet, Signifer nuncupatur. Nunc uulgo Firmamentum. 3 A Longobardis Gothis, dictis Vandalis, Angliae, Scotiae, Gralliae, Hispaniarum, Italiae et c. regna originem deduxerunt. 4 Nimirum Angelorum sub Duce Lucifero. 5 Duplex est ad Currum septentrionalem Vrsa, siue Arctos, nempe maior, et minor. 6 Paradisus. 7 Parrhasia nomen Arcadiae provinciae uetus est: ex qua

Turcas, ipse primus Ptolemaidis praecipuae Phoenicum urbis muros conscendit, tanto hostium caesorum cruore perfusus, ut totam clamydem, quae alba erat, loricamque rubras ostentauerit, praeterquam in eâ parte, quae balteo, seu militari cingulo operiebatur. Hinc suum stemma Austriaci deduxerunt, nimirum candidam fasciam in campo purpureo. 54 Allobroges populi olim totam Sabaudiam, et partem Delphinatus comprehendebant. 55 Serenissimus Eugenius e Regalibus familiis Austriaca, et

CHRISTOPHORUS LILIATUS Quod aliis multis doctissimis viris sive temporis marmora et aera consumentis iniquitate, sive hominum incuria evenisse saepe conquestus sum, id ipsum quoque clarissimo poetae Christophoro Liliato accidit, ut nimirum nobilissimae eius lucubrationes deperirent et nomen egregii viri ex hominum memoria tantum non excideret. Ragusii natus est civilis ordinis parentibus, honesto satis loco, e Liliatorum, vulgo Gigliati, gente paulo ante patrum memoriam extincta. Ipse tamen

omnis
207  Posse eadem fieri ratio cujusque refutet.
208  Ergo, si tollas rationem, opus esse fatendum est,
209  Nobis ut sensus (quamvis non claudicet ipse)
210  Causa sit errandi: nimirum judicii expers
211  Dum sibi, quam par est, plus arrogat immoderate.
212  Ut si regula certa, potes qua nosceri rectum
213  Quid fit, quid contra curvum, et nil talia praeter,

qua nosceri rectum
213  Quid fit, quid contra curvum, et nil talia praeter,
214  Exoptes etiam, ut tibi pondera mensurasque
215  Demonstret rerum, longe a ratione ferere.
216  Nimirum sic est per foedera naturaï
217  Dispositum, ut rem quaeque suam gerat officiumque
218  Res bene, ut alterius, nisi prave, non metat arvum.
219  Judicio sensus absistant: caetera sume,

tibi posterius faciemus, et hanc rem
241  Ipso a principio repetentes expediemus.

242   Nunc locus est quoque in his illud tibi dicere rebus,
243  Mentem saepe suis nimirum praecipitanter
244  Uti judiciis, metuit dum ignara videri.
245  Idcirco magnis erroribus involvuntur,
246  Qui nescire volunt potius, quam haud scire videri.
247  Infantum potis

rerum,
283  Quas docuere, recedentes penitusque repulsi
284  Dissideant, atque in pugnas in bella ferantur
285  Ardentes? Quaenam hos excivit causa tumultus?
286  Assimili veris nimirum praedita forma
287  Plurima falsa, quibus mens sese opponere nescit
288  Victa dolis: nam si vera omnes omnia docent,
289  Haud ulla inter se distent ratione, necesse est.

a nobis longe distemus in annis
299  Nunc quam praeteritis multum diversa sequentes,
300  Post et venturo longe mutabimur aevo.
301  Quin et saepe die pugnantia sector eodem:
302  Nimirum modo flectit amor, modo concitat ira,
303  Et modo lenem animum reddit jucunda voluptas.
304  Quare nostra modis variis mens mota, necesse est,
305  Ut varium tueatur, et in diversa feratur.

simili ratione cavendum est,
310  Ne fallant omnes: quare omnibus est adhibendum
311  Rebus, ut est illis, quas circa erramus aperte,
312  Nimirum verae pro vi rationis ut omnes
313  Rursum expendantur: neque porro expendier omnes
314  Possunt, et veram revocarier ad rationem,
315  Ni, quarum nos cumque sumus rerum ante potiti

674   Et primo tactu contingere plurima saepe,
675  Cernere res coram, sonitusque audire videmur.
676  Et licet hic sensus nos intra in mente genatur
677  Omnis, ut audire est nimirum, resque videre,
678  Tangereque: in plures quoniam se vertere formas
679  Mens potis est, dum res varias ratione revolvit
680  Non una, verum varianti multiplicique:
681  Saepe

sit cum corpore juncta,
744  Ut tali simul e consensu prodeat unum,
745  Unum id, nos Hominem quod dicimus esse: duabus
746  Quapropter naturam Hominis constare necesse est
747  Rebus, nimirum quae sunt corpusque animusque
748  Inter se pariter conjuncti et conciliati.

749   Hoc poterit sese pacto cognoscere quivis
750  Esse Hominem: sed quid certa ratione

esse
757  De genere humano; quoniam nil detegit horum
758  Intus inesse animam; nam posse hos ire videtur
759  Corpus item in motus, sine vita quamlibet extet.
760  At neque quod vitae nimirum inimica videntur
761  Longe aversari fugiendo incendia dira
762  Serpentumque truces iras malasque leonum
763  Sanguineas tristemve ex alta rupe ruinam,
764  Nec quod praeterea

primo dedit esse Voluntas
876  Rebus, perpetuo maneant ut deinde creatae,
877  Desinere haudquaquam semper res debet easdem,
878  Ut sint, velle: igitur nihil est servare creata,
879  Nimirum quam perpetuo semperque creare,
880  Ut sic longa queant durando vincere saecla.

881   Illud in his tibi erit minime mirabile habendum,
882  Quod, velut effigies e

940  Nascuntur, pereunt, mutantque locum atque figuras.
941  At motum hunc per se non possunt corpora habere,
942  Nimirum nostrae quae scimus corpora menti
943  Verti in notitiam non ullo praedita motu.
944  Sint ea magna quidem, sint contra tenuia longe,
945  Ut libet, aut triquetra aut quadrata rotundave ponas,

non partes undique in omnes?
962  Errat item his addens aeterno ea percita motu
963  Saepe in concilium genitale coire, suoque
964  Edere res omnes concursu, ut caeca tulit sors;
965  Nimirum sic et terram mare sidera caelum,
966  Quae nos incolimus, quae sic digesta tuemur
967  Ordinibus numeris, sine lege sine arte coorta
968  Tantum materiae confuso conciliatu.

993   Porro terraï num qua sunt parte reperta
994  Edita fortuito concursu particularum
995  Unquam Templa Domus Urbes atque Oppida multa,
996  Qualia visuntur nimirum condita nostra
997  Arte hominum? Quaenam mirandum hoc protulitaetas?
998  Quisve adeo insanus posse haec contingere dicat?
999  Ergo opera haec hominum nequeat si denique caeca

1213  Res extra facile ut possunt impellere) semper
1214  Rebus ab externis impellitur atque movetur,
1215  Percita Mens illo motu impulsuque tenetur,
1216  Nimirum semper sentire coacta dolorem
1217  Sive voluptatem vario pro corporis ictu:
1218  Propterea esse sui compos, in seque redire,
1219  Interdumque vacare sibi nequit. Humida mollis

noctesque diesque,
1323  Unde erit? unde sibi mens conscia dissonet illi
1324  Fortunae, et veluti districtus pendeat ensis
1325  In caput, inter opes ea tetro angore laboret?
1326  Nimirum quia nos agnoscere praeque videre
1327  Ipsa facit Natura, quid haec post fata futuro
1328  Pro vita anteacta cujusque paretur in aevo.
1329  Adde Viros, sanctae qui Relligionis amore

cum avulsa a corpore fatis
1341  Mens erit, aeternum tum debeat ipsa manere.
1342  Nec potuisset idem tacite omnibus insinuare
1343  Usque sibi concors Natura, errore nisi omni,
1344  Nimirum quod nos semper docet illa, careret.
1345  Scilicet emissas nervo stridente sagittas
1346  Unam si videas semper contingere ferro
1347  Omnes rem, dubio procul esse fateberis illam

jugis.
1377  Adde gravis fomnum lethargi, et caetera; quorum
1378  Vis Animam et pariter corpus perturbat, ut acri
1379  Jactentur pariter morbo, pariterque valescant.
1380  Nimirum quia juncta suo cum corpore Mens est
1381  Illa lege, pati plagas ut corporis omnes
1382  Debeat, et motus ejus sentire valentes.

1383   Foederis hanc legem, qua

sine ullo
1398  Alterius respectu, et opis nullius egentem
1399  Per se, quidquid agit, facere, et sua munera tantum
1400  Exercere, ut fert intus cujusque potestas:
1401  Dum vult nimirum, dum percipit ipsa sua vi
1402  Mens intus, proprios educit et elicit actus
1403  Ordine perpetuo nexos, quem nulla potest vis
1404  Vertere; namque statu de primo, cum fuit orta,

1566  Hoc modo dum teneas, Animae quod motus in illud,
1567  Quod summum est plenumque Bonum, sit nostra Voluntas,
1568  Qui veluti cessare nequit, sic velle necesse est
1569  Semper; at hunc varie nimirum inflectere nobis
1570  Posse datum est, varis atque in res irrequietum
1571  Dirigere, ut libuit: nimirum haec insita vis est.

1572   Hinc Animam agnosces rasae

1568  Qui veluti cessare nequit, sic velle necesse est
1569  Semper; at hunc varie nimirum inflectere nobis
1570  Posse datum est, varis atque in res irrequietum
1571  Dirigere, ut libuit: nimirum haec insita vis est.

1572   Hinc Animam agnosces rasae non esse tabellae,
1573  Ut dicunt, similem, quae nullam gestet ab ortu
1574  Impressam rerum speciem,

Auctori: quae sic violaverat ergo
1656  Sanctas justitiae leges aeternaque jura,
1657  Par erat, ut meritas damnata a legibus isdem
1658  Persolvat poenas; nimirum ut nostra potenti
1659  Ausa fuit Mens a Domino desciscere velle,
1660  Sentiat ipsa sua sic a ratione rebelles
1661  Corporeos motus, neque iis dominetur ut ante.

vices tempestatumque reduci
45  Ad proprias valeant causas, atque omnia constent,
46  Expediam: tamen ante tibi memorare juvabit
47  Quaedam, quae cunctis praemitti postulat ordo:
48  Nimirum, quoniam naturam corporis esse
49  Diximus extensam, quae restant, percipe porro.

50   Et primo triplicem mensuram poscere corpus;
51  Nam triplici extensum quodvis

Leo pellucente refulget,
196  Per caelum volat extensis Avis aurea pennis,
197  Plurimus in pratis circum flos aureus exit.
198  Pingitur interdum quoque furtim languidulum cor,
199  Nimirum teneri percussum cuspide Amoris,
200  Quod Juveni mittant blanda inter verba cupito.

201   Tum genus hoc salis est, pauxillum quamlibet

ulla sui valet in contraria ferri.
355  Praeterea cur missa arcu stridente sagitta
356  Evolat, et longe nervoque manuque relicta
357  Aëra scindit adhuc pennis, oculosque fatigat?
358  Nimirum quia missa semel servaret eandem
359  Motus vim, et nunquam, si nil obstaret eunti,
360  Desineret ferri, quo tum manus impete jecit.
361  Non minus ad motum quapropter, nec magis apta

cum Tellus scilicet Astrum.
1114  At cum Sol Terram medius Martemque sit inter,
1115  Tum magis a Terra distat Mars Sole. Videtur
1116  Ultra saepe Venus Solem quoque Mercuriusque;
1117  Nimirum ex alia cum Solis parte feruntur,
1118  Ex alia Tellus; quapropter Sole necesse est
1119  Tempore eo a nobis sit utrumque remotius Astrum.

varias paulatim disposituras:
74  Talem sed primo [simul esse incoepit] ab ortu
75  Crede fuisse Orbem, qualis nunc saecula constat
76  Post elapsa, statim rationis et ordinis hujus
77  Nimirum Tellus et Sol et Sidera primo
78  Extabant ortu rerum tempusque coortum,
79  Motu quaeque suo subito distincta locisque.
80  Primi quin Hominum non sunt rationis egentes,
81  Ut

quoque serius orbis
299  Absolvit magni partem, pluresque dierum
300  Actos circuitus aequatis Veris ab horis
301  Ad medium Autumnum proinde enumerabis, ab ipso
302  Quam conta Autumno nimirum ad tempora Veris.
303  Nec tibi propterea est illud mirabile habendum,
304  Quare Terra magis, cum distat longius, igne
305  Usta calet Solis; quoniam

[Nec secus id fieret] reperiri lampade Solis.

417   Illinc scire licet se circa vertier Astrum:
418  Haerentes illi maculae nam conspiciuntur
419  Occidere a nobis nimirum et rursus oriri
420  Haud spatiis inter sese variantibus: ergo
421  A Solis motu circumlatae esse videri
422  Debent: perque dies quia ter prope in orbe novenos
423  Perstant,

victor, motuque resolveret acri.
462  Quin etiam, propriam quae jactant sidera lucem,
463  Interdum exiguum caelo demittere lumen,
464  Tergemina interdum veluti reviviscere flamma:
465  Nimirum ut maculis circumfunduntur opacis.

466   Accidit, ut maculis quoque densis saepe coortis
467  Undique velatum nigra ferrugine Sidus
468  Fulgorem condat nobis,

Divûm in thalamos ivisse Sorores,
477  Septima mortali Merope tibi, Sisyphe, nupsit:
478  Propterea claras inter pudibunda Sorores
479  Delituit caelo. Varia est sententia multis,
480  Nimirum Trojae non funera Trojugenûmque
481  Unam harum Electram memorant potuisse tueri,
482  Aversamque ideo vultus, oculisque pudicas
483  Opposuisse manus: quantus dolor iste fuisset,

videtur
529  Lucida surgentem praecurrere Lancea Solem,
530  Occiduumque sequi. Praelonga cuspide primum
531  Tollitur exoriens; post latior usque videtur
532  In Solem. Hoc cernas nimirum, innubilus aër
533  Et caeli facies si sit nitidissima noxque
534  Illunis. Fiunt plus longa crepuscula saepe
535  Illius ob lucem; siquidem quae fluvida Solem
536  Ambit

Solis
545  Viribus haud aequis radios: nunc cuspide utrinque
546  Protensa videas procurrere saepe vel ultra
547  Tellurem, retrahi nunc atque recedere longe,
548  Ut minor aut major nimirum materiaï
549  Copia ferventi Solis jactatur ab Astro,
550  Aut valida plus sive minus disjecta fugit vi.

551   Nunc supera a dictis deducam, qua ratione

550  Aut valida plus sive minus disjecta fugit vi.

551   Nunc supera a dictis deducam, qua ratione
552  Quilibet absumi Vortex queat atque perire.
553  Nimirum, maculae texere ubi corpore denso
554  Undique, quod medio manet aestu Vorticis, Astrum,
555  Objice perfracto nequeat discurrere ut extra
556  Primi materies Elementi inclusa sub illis,

perfacili poterit ratione patere,
571  Constare unde queant palantia Sidera tellus
572  Lunaque et insueta fulgentes luce Cometae.
573  Sed primo, supera paulo quae dicta, revolve.
574  Nimirum quod, quae a media regione remotae
575  Vorticis, has partes propioribus esse fatendum
576  Majores multo, motuque minore cieri.
577  Nec ratio haec omnes

in finitimum; semperque errabit eodem,
604  Quo doceo, pacto varios ratione per aestus
605  Fortuita certo nec motu aut tempore certo.

606   Atque ea conveniant nimirum ut cuncta Cometis,
607  Servatum est, caelo cum visi ardere Cometae;
608  Nam motu neque eunt certo neque tempore certo.
609  Quamvis usque adeo se rari

681  Credendum eat; quoniam radios reflectere Solis
682  Posse quis inficias est? ut suspensa per auras
683  Nubila reflectunt. Haec nos Caudata vocamus
684  Sidera, cum caudae nimirum more sequuntur
685  Astrum Phoebeo lucentes lumine sumi:
686  Sin vero partem, Sidus quo tenit, in illam
687  Directi spatio praecurrant anteriori;
688  Lucem, quae Sidus

704  Omnia fulgentes ultra vaga Sidera distent:

705   At vehementer in his vitium hoc fuge, quod tibi pacem
706  Delibare animi queat et turbare timore;
707  Nimirum dira ne credas luce Cometas
708  Vertere Regna, famem portendere, certaque Regum
709  Funera pestiferamque luem terraeque tremores
710  Insolitos, et quae, genus hoc, sunt caetera, vulgus

774   Rebus ab his patefit, qua fint ratione coorta
775  Astra, vago cursu quae caelo cumque feruntur,
776  Atque obeunt rapido volventem turbine Solem.
777  Nimirum Saturnus et altus Juppiter et Mars
778  Terraque fulgentique Venus nitidissima luce
779  Proximus et Solis medio Cyllenius igni
780  Ante fuere, velut Sol

949  Nititur elabi, medioque recedere motus,
950  Scilicet a Terra; medium namque obtinet ipsa.
951  Et quia particulis omni de parte rotundis
952  Caeli materies, nimirum Elementa secunda,
953  Constat, propter eam debet majore figuram
954  Vi niti ad citius, quo pellitur, egrediendum,
955  E Terraque recendendum, quam corpora possint

structura, quis usus:
1003  Scilicet ut quodvis rarum densumve ruendo
1004  Per ter quinque pedes descendat corpus eodem
1005  Tempore, quo vibrat se pulsu arteria tantum
1006  Simplice, nimirum decies pars sena quod extet
1007  Partis item decies quoque senae simplicis horae;
1008  Multorum ut vario tandem tentamine constat.

1009   Corpora praeterea, quae

levioraque fiunt,
1047  In media donec tandem tellure locentur,
1048  Qua minimum rebus servatum est pondus inesse.
1049  Atque id ea tantum potuit ratione notari;
1050  Pendula nimirum cum ferri virga rigentis
1051  Huc illuc commota semel vibratur, eosdem
1052  Tardius hic peragi reditusque videmus,
1053  Extremum quam si terrae vibretur

est,
1087  Illa cadant sub aquas immersa: at corpora contra,
1088  Sunt unda quae rara magis levioraque, quam par
1089  Auctus aquae, extabunt lymphas super, inque natabunt.
1090  Partem nimirum non undis obruta tantam,
1091  Quanto illis constant leviora: at denique, si quod
1092  Tantundem corpus, par quantum pendit aquaï
1093  Moles, illud aquis non partes exeret ullas,

est ex his cognoscere causam,
1097  Qua muti possint se a fundo tollere Pisces,
1098  Atque iterum in fundum se immergere ab undis,
1099  Aut media regione liquentum nare viarum.
1100  Nimirum aequali si constent pondere Piscis
1101  Undaque, squammigerum quae exaequat mole animantem,
1102  Tum quacumque loci media regione vel ima
1103  Vel summa adstiterit, non sursum infraque valebit

1119  Contiguas saltus; festas quoque inire choreas
1120  Turba cum magna pariter ludente videtur.

1121   His animadversis illud quoque noscere debes,
1122  Nimirum sub aquis gravium cur pondera rerum
1123  Decrescant adeo, ut facili vel magna moveri
1124  Saxa labore queant; quae porro educta sub auras
1125  Taurorum juga lassarent, atque Agricolarum

1145  Nonne vides pacto gravibus vel pondera prorsum
1146  Tolli a corporibus, minui vel posse? sed ad rem,
1147  Quam nunc quaerimus, hanc rationem transfer, eoque
1148  Percipe rem pacto. Nimirum detrahe tantum
1149  Ponderis a saxo, liquidis quod in aequoris undis
1150  Mersum est, par gravitatis habet quantum auctus aquaï,
1151  Cum qua non aequis libratum est viribus illud:

1276  Sparsa tegat lapidem, partique involvat ab omni:
1277  Tum projecta licet temere haec qua tollet in hirtos
1278  Sese sponte pilos, qua circumflectet eosdem,
1279  Disposita in formam nimirum vorticis ejus,
1280  Quem faciunt circum peragrantis materiaï
1281  Particulae: prorsus quo Terrae corpora pacto
1282  Circumeunt illae redeundo a cardine rursum
1283  Cardinem

meantis.
1297  Fit porro Lapis a Lapide ut plerumque recedat,
1298  Conjungique neget pariter, pulsusque vicissim
1299  Appositum pellat: discordia tanta creatur
1300  Propterea, quia nimirum, cum mutua sese
1301  Respiciunt illis a partibus, egrediuntur
1302  Per quas particulae Lapide ex utroque retortae,
1303  Inter se nequeunt confundere vorticis aestus:

1598  Nunquam in Natura fieri vel credita posse.
1599  Verum hac dicta tenus sat erunt, ut nôsse queamus
1600  (Utile prae multis documen Mortalibus) illum
1601  Insanis propius nimirum accedere, nostri
1602  Mensuram ingenii magnis qui viribus aptat
1603  Naturae, et certo constrictam limite finit,
1604  Quid queat aut nequeat, praescribens, arbitrioque

cum per somnia ludit.
1611  Ergo in Natura spectatum admittimur ipsi,
1612  Idque agere, ut taciti servemus singula, oportet,
1613  Docta suas peragat Ratio tum denique partes.
1614  Nimirum bene, si praeeat Natura, sequemur.
1615  Quod superest, opus est etiam cognoscere quaedam,
1616  Quae de principiis ipsis manantia rerum
1617  Afficiunt varie naturam corporis omnem.

1815  Debent immotis et se tangentibus esse
1816  Praedita particulis, subtilique aethere et auris
1817  Omni a parte premi, atque arcte conjuncta teneri.
1818  Vis circumpositis nimirum magna premendi
1819  Est auris, ut pressae a sese mutua partes
1820  Avelli nequeant, velut una glutine nexae.
1821  Utque tibi aurarum magnas exponere vires
1822  Ante oculos

contemnere possit.
1868  Cur vero in magnis corpus mollescere flammis
1869  Praedurum queat, et liquefactum fundier aurum,
1870  Duritiem frigens nativam deinde receptet,
1871  Accipe; nimirum liquidum fit ab igne, quod ejus
1872  Exagitet partes ignis, quae protinus actae
1873  Aethera sese intra subtilis materiaї,
1874  Admittunt, neque compactae immotaeque tenentur.

1942  Sedibus: aetherias herbae se tollere in auras
1943  A tellure queunt floresque arbustaque laeta;
1944  Abdita sed contra tellure metalla sub ima
1945  Conduntur, plumbum grave nimirum aeraque ferrumque
1946  Aurum atque argentum; quoniam solidissima multo
1947  Pondere sunt, nequeant ut proinde attollier ima
1948  Altius a terra: sed nos praestante labore

tardior annis
2011  Ut saltem veniat feris; neque longior usquam
2012  Vita tibi congesto argento venit et auro.
2013  Praeterea quae sunt vitaï commoda demum
2014  Nata ex divitiis? nimirum vestibus uti
2015  Magnificis, mensaque diu discumbere opima,
2016  Textilibusque in picturis ostroque cubare.
2017  Quid juvat at clarae in splendore incedere vestis?

Tellus, fateamur oportet
86  Undantes etiam atque oblongas ducier intus
87  Hinc atque inde vias, quas prima Elementa necesse est
88  Replere; haec extra vi magna expressa moventur,
89  Nimirum Terrae vi circum expressa volutae.
90  Atque ita materies inter se mutua debet
91  Connecti, et longas effundere flexibilesque
92  Extra particulas: haec sunt primordia Aquaї.

Unda
156  Clausa valet tantum superinsiluisse, latenti
157  Quantum sub terra sunt alta loca, unde necesse est
158  Descendat persaepe, priusquam erumpat in auras
159  Exiliens. hanc nimirum fons usque per artem
160  Attolletur eo, mensura ponderis aequa
161  Donec sub caeca libret tellure cadentem
162  Undam; possit et haec gravitate attollere contra

acri caerula viro
195  Diluti inficiunt. Cur vero, Torrida multo
196  Solis qua saevit Terraї Zona calore,
197  Aequor Hyperborei sit amarius aequoris unda,
198  Dicere item facile est; nimirum Solis ab igne
199  Aethiopum maris inda resolvitur usta vapores
200  Longe in majores, quam quae minus incalet aestu:
201  Propterea remanet Salis illic copia major.

haec causa saporem.
206  Praeterea inquires, vicibus cur aestuat aequor
207  Alternis, undasque facit quae causa fluentes
208  Quod tibi ut expediam, supra reminiscere dicta:
209  Nimirum circa Tellurem Vorticis uno
210  Caeli materiem correptam volvier aestu.
211  Lunaїque globum magnum cum turbine eodem
212  Tellurem prope terdenis ambire diebus.
213  Haec

reditque fluens; ita magno in corpore Terrae
304  Undas perpetuo sursum deorsumque meare
305  Circuitu plerique putant, ex aequore summos
306  Scandere nimirum montes, de montibus ipsum
307  In pelagus volvi: nam crebro illapsa meatu
308  Et caecis maris unda viis, diductaque tellus
309  Qua patet, insinuat se magni in viscera montis:

aura rotundas
620  Parte premens omni; non aequo hae tempore deorsum
621  Dum labuntur, ab alta aeque nec nube solutae,
622  Nec simul, et prius infernis tum forte supernae,
623  Illo nimirum veniens erit obvia casu
624  Una alii; haerebunt inter se mutua multae
625  Propterea, majore cadent et mole per auras,
626  Quo spatii plus, unde ruunt, erit interjecti.

dirae vis Grandinis horrida caelo
653  Protinus; aestivo fieri quod tempore saepe
654  Vidimus: aestivo nam tempore nubila constant
655  Saepe super gelidi regiones aëris alta.
656  Nimirum non ulla magis florentibus agris
657  Noxia pestis et Agricolis invisa; quod illis
658  Momento plerumque brevi populata laborem
659  Divitias omnes adimat, spemque unius anni.

foliisque madescunt
700  Plus, quam quae caeli sub aperto tegmine rorant;
701  Quo quamvis sileat, tamen est agitatior aër.
702  At fiunt gelidae tenui de rore Pruinae;
703  Ros ubi nimirum constrictum est frigore multo,
704  Duruit inque gelu, parvaque incanuit unda.
705  Interdum vario pluviae contincta colore
706  Plurima gutta cadit caelo; quia mixta cadentem

quoque nervo ea virga manebit.
807  His tibi firmatis rebus, cognoscere causam
808  Tutemet inde potes, quam propter polleat Aër
809  Compressus nisu se protinus evolvendi:
810  Nimirum illius pertenuia fila pilique,
811  Est opus, ut subito compressi extrinsecus edant
812  Conatus contra validos, resilireque pugnent:
813  Exagitantur enim, velut omnia, materiaї

et porro rationem reddere non est,
1180  Eois cur mane plagis plerumque flet aër;
1181  Exoriatur item sub primas vesperis umbras
1182  Occiduo contra surgens de littore Ventus.
1183  Nimirum Solis sublatos flamma vapores
1184  Disjiciens huc atque illuc dilatat in orbem;
1185  Exoriensque ad nos ideo protrudit ab ortu
1186  Aëra, et occiduo

undas,
1242  Nil magis horrescant, votisque avertere certent,
1243  Quam, mare qui rapido, Typhones, vortice miscent.
1244  Nunc age, qua constet natura praeditus Ignis,
1245  Percipe: nimirum terrestria corpora possunt
1246  Induere in formam se mobilis Ignis, ubi horum
1247  Corripitur quaevis Elemento concita primo
1248  Particula, atque ejus violento in turbine rapta

illam commoti spiritus auget,
1277  Avertit nimius sed ab ipsa pabula ventus.
1278  Rebus ab his patefit, cur fiant, Igne videmus
1279  Quae peragi; nexus admoti corporis omnes
1280  Nimirum qua vi dissolvat; deinde calenti
1281  Cur fit natura; a motu quod profluit omne;
1282  Postremo lucem cur mittat, et aëra claro
1283  Lumine diffundens circum convestiat Ignis:

1606  His tibi concussis rationibus et labefactis,
1607  Quae superest, verae similem magis accipe, forsan
1608  Et veram, si jam, supera quae dicta, tenaci
1609  Mente geris: quidam nimirum hunc ambiat aër
1610  Ut Solem, longa qui cuspide saepe vel ipsam
1611  Sese ad Tellurem protendit, saepe vel ultra.
1612  Ergo ubi Telluris propior jam contigit aestum,

fiunt
92  Omnia per terras quaecumque animalia vivunt.
93  Seminaque omnigenûm tibi protinus haec animantum
94  Condita sunt prima jamdudum ab origine Mundi,
95  Inclusa in primae nimirum semine matris:
96  Quod nulla ratione potest pugnare videri;
97  In non finitas quoniam tibi corpora partes
98  Ostensum est multis supera jam posse secari.
99  Quapropter multo

dum verba emittimus ore?
290  At neque jam numeros nec tempora certa morasque
291  Daedala perdidicit cum labris lingua, queamus
292  Ut missam articulis vocem distinguere certis.
293  Nimirum cum nos pulmonibus aëra plenis
294  Tracheae ejicimus per ductum (ita nominitatur
295  Fistula, membrana quae contat et aspera multis
296  Annellis, magis atque magis quam posse fatendum est

virides quoque caeruleosque,
552  Si dicam similes, quos tu te percipis intra
553  Aspiciens, non esse meis; falsine repente
554  Arguar, atque errans veluti ignoransque refellar?
555  Nimirum haec Oculis cum, non videamus eisdem,
556  Sed qui dissimili textura forsitan intus
557  Sunt, opus est etiam non una percipiamus.
558  Quos simul intuimur, rerum ratione colores.

si consonet ictus.
936  Jungere si varios numerorum hoc ordine perges
937  Inter se Sonitus, deprendes usque minori
938  Progrediens nostros tangi dulcedine sensus:
939  Rarius inter se nimirum et non ita parvo
940  Tempore junguntur discordes caetera pulsus.
941  Octo discrevere Sonos, signisque notârunt,
942  Queis amor hic curae est; ollis hic terminus haerens,

per breviora propaget.
1064  Denique non ejus magnis fuga coepta remittit
1065  Consectis spatiis; verum percursa Sono quae
1066  Sunt loca, temporibus jam respondere notatum est:
1067  Nimirum his aeque crescunt crescentibus aeque:
1068  Propterea Sonitus geminato tempore duplex
1069  Excurrit pariter spatium; sed dimidiato
1070  Illo dimidium spatii quoque transmeat idem.

corpuscula, tingi
1312  Diversa inter se variorum luce Colorum;
1313  Ima rubere quidem, Violae pallescere summa
1314  In morem, medios media ipsa referre Colores.
1315  Quare hoc? nimirum quia claro in lumine Solis
1316  Diversa inter se natura dissimilique
1317  Particulae constant radiorum; quas ubi vitro
1318  Excipis, haud aequa pollent vi trajiciendi;

Oculorum in finibus intus:
1486  Quandoquidem radii venientes ante secabunt
1487  Se, quam membrana juncti sistantur in ima.
1488  Dextram laevus adit partem, dexterque sinistram
1489  Nimirum, et superas picturae ascendit in oras
1490  Imus, item e superis contra regionibus alter
1491  Ordine mutato fractus demittitur infra:
1492  Non est

lucis saliuntque fluuntque
1507  Reflexae radii; si cominus ejaculentur,
1508  Distracti inter se venient magis insinuantes,
1509  Quam si corpus idem spatiis majoribus absit.
1510  Nimirum lucis puncto radiantis ab uno,
1511  Quae nostros veniens Oculos subit, angulus inde,
1512  Si distet longe, minor exit, major at idem,
1513  Si propre sit corpus. Ratio hinc mihi certa petenda est,

tuamur,
1757  Bina coruscantis florentia lumina flammae
1758  Oraque bina Virûm duplicataque corpora vulgo.
1759  Possumus hoc alio fieri quoque dicere pacto.
1760  Cum quid conspicimus nimirum, vertimus ambas
1761  Sic acies illuc, ut, ab his prodire repente
1762  Si qua putes recta radiorum lumina fingens,
1763  Non haec conveniant, nisi punctis corporis isdem;

tantum medicina Dolori est:
1932  Nam facile aurarum est et sanguinis ire secundis
1933  Motibus; at contra pugnando obsistere velle,
1934  Sistere velle agiles nimirum protinus auras,
1935  Velle quoque incoeptos subito variare cruoris
1936  Motus, velle statum demum mutare receptum
1937  Corporis, haud aliud, quam vim cumulare dolorum, est,

sese servare suumque
247  Imperium? persaepe suum quae luget honorem
248  Sub pedibus Vulgi, cupide quod proterit omne
249  Conculcans, quod jam magnum nimis ante timebat?
250  Edita nimirum, ceu fulmine, saepe vaporant,
251  Conque teruntur; uti multo parere quietum
252  Sit fatius, velle imperio quam regna tenere.
253  His permulta potes vetera atque recentia rebus

verte bonorum,
373  Suppeditare tibi quaecumque haec vita videtur;
374  Haud unquam summa votorum in fine quiesces;
375  Semper erit, quod deficiat, semperque quod optes.
376  Vis ea nimirum, qua nos impellit agitque
377  In summum Natura Bonum, movet irrequietam
378  Assiduo mentem, nunc hac nunc jungier illa
379  Semper ut exoptet cum re, quam credit habere,

superare videtur
398  Caetera; post aliud, cum contigit illud, avemus;
399  Et sitis in vita semper nos torret hiantes.
400  Haud tamen hoc ipsum longe non utile nobis;
401  Quaerere nimirum semper, quod deficit, aegroque
402  Esse animo, nullisque diu requiescere rebus,
403  Ex omni nequeant quae reddere parte beatos;
404  Ut sic jam specie falsorum et fraude bonorum

592  Prima tibi aeternae Praescriptaque Scitaque Legis
593  Sunt ea, quae memori fac pressa in pectore semper
594  Fixaque sint, tota vi mentis et impete cordis
595  Atque animo ex omni nimirum Numinis, omne
596  Unde Bonum, summi supremam semper amare
597  Naturam, atque in eam votis ardentibus ire,
598  Et nihil hanc extra, verum nos nostraque rerum
599  Mortalesque

at usque
619  Ut vigeat sanum, mensura temporis aequa
620  Compositos semper motus cor edat, oportet;
621  Est itidem nostro mensura in amore modusque,
622  Est ratio, ultra omnem nimirum Numen amare
623  Mensuramque modumque, et nullo sine teneri.
624  Huc Amor, huc quantus quantusque est, impeto toto
625  Currat, uti nusquam tenuis vel rivus ab illo
626  Divertat

oblita Rectique in mente cupido.
710  Omnem sic igitur nostrum nos cordis Amorem
711  Pro pudor! in miseras res vertimus inque creatas,
712  Vertimus a summo nimirum Auctore bonorum.
713  Haud aliam, credo, ob causam jam stulta Vetustas
714  Numina thuricremis olim sacraverat aris
715  Ingenti numero: siquidem, quodcumque videbant
716  Esse

ortas
739  Sic temere in mundum, ut nullo donârit egentes
740  Lumine lucis, uti valeant agnoscere, quidquid
741  Consonet Atrificis summo, contraque repugnet
742  Fini, nimirum quid turpe et constet honestum.
743  Illinc propterea novit Mens, non faciendum
744  Esse aliis id, quod fieri sibi nolit ab illis:
745  Proin odisse homines, furari, occidere, sanctam

Germania; plausibus illos
757  Tollebant magnis, veluti pro re bene gesta,
758  Fortiter insidiis qui grassarentur, et auro
759  (Magna erat haec virtus) possent ditescere rapto:
760  Nimirum moresque feri corruptaque vita
761  Barbarie aeternae poterant confundere formam
762  Legis, et umbratum Rationis condere lumen.
763  Si tamen iterea vel dira in Mente latentem

scelera haec patrantem dira videbat.
881  Si vero Sapiens hoc aurum possit habere,
882  Num putet idcirco sibi plus peccare licere,
883  Quam si non habeat? Nimirum semper honesta,
884  Non occulta sibi quaerit; clam solus id audet
885  Tantum, quod fieri coram quoque Judice possit.
886  Nunc age, tam varii in nobis jam deinde quid ipsos

malis, et pravos odimus actus.
935  His Ratio certe munita Affectibus, acri
936  Circumseptus uti Dux milite, forcior atque
937  Vividior prodit; langueret sola sine illis.
938  Nimirum stimulos opera in praeclara moventes
939  Injiciunt animis, facilesque per ardua gressus
940  Expediunt, sternuntque viam, minuntque laborem,
941  Virtutesque artesque juvant: novitate velut cum

quidem perstat, velut ardua ponto
1012  In medio circum latrantes sustinet undas
1013  Rupes, et pelagi furias immota repellit.
1014  Arte etiam faciet, nequeat vi saepe quod ipsa:
1015  Nimirum magnus sese cum concitat aestus;
1016  Tunditur atque gravi Mens oppugnata procella,
1017  In res ipsa alias si vertitur, atque ita motus
1018  Si ciet

qua possit tangere Finem,
1102  Fungitur officio; sin contra devius erret,
1103  Audiat adductas neque tum Rationis habenas,
1104  Pro! quam multiplices metuet Mens saepe ruinas.
1105  Nimirum desiderium metus ardor amoris
1106  Caeteraque, in vita, genus hoc, queis saepe ciemur,
1107  Convertant animum si in terram, projiciantque,
1108  Semper ut in vita nos prave errabimus omni

mores, et amorem in pectora sancti
1153  Ordinis insinuet. Quin est Amor Ordinis ipsa,
1154  Quo summe rebus praefertur summa creatis
1155  Nimirum Natura Boni: quare una, necesse est,
1156  Sit Virtus; quoniam est Amor immutabilis Aequi:
1157  Namque ab amore suam debent fortita videri
1158  Naturam, actarum quae sunt bona pravaque rerum:

implicitos contra nos inque peditos
1188  Extremo valeant prohibere a Fine Bonorum.
1189  Hae tibi sunt arcto sese inter foedere junctae
1190  Virtutes adeo, nimirum ut nulla suarum
1191   Spča choro Comitum possit divellier unquam:
1192  Namque Amor aeterni pariter complectitur omnes
1193  Aequi, quo sequimur rationi consona

fraudesque dolique,
1295  Fallere queis alios hominum gens improba gaudet.
1296  Virtutis medio contra Mens excidit ejus
1297  Deficiens; quasvis temere illa et praecipitanter
1298  Nimirum aggreditur cum res, neque cogitat ante,
1299  Quid sit opus facto; proinde et mutatur in horas
1300  Sive levem ob causam seu nullam, nec sibi constat;
1301  Nec non et rebus quoque cum pigratur

omne,
1309  Si caret hac, foedus; sine quo quis posse putabit
1310  Vivere vulgivago Gentes de more ferarum?
1311  Ipsa etenim genus humanum Natura coëgit,
1312  Alter ut alterius nimirum semper egeret
1313  Auxilii, inter se caperentque et mutua ferrent
1314  Subsidia, et solis unquam non esse liceret:
1315  Propterea in pagos urbes et regna coacti
1316  Convenere

se crimine; pejus
1383  Quo nullum queat esse malum, nec reddere possit
1384  Proinde magis miserum: quare fatearis oportet,
1385  Vulnera quo graviora animi, quam corporis extant
1386  Nimirum, laedi tanto crudelius illum,
1387  Qui scelus infelix faciendo suscipit in se,
1388  Cogitur alterius quam qui subjisse furorem:
1389  Et veluti multo est id honestius auxiliante

1475  Doctrina qui sunt aetate et honore priores,
1476  Propterea, quoniam debet reverentia dignos
1477  Usque sequi. Nunquam velle et pugnantia veris
1478  Dicere, Justitiae est: nimirum indebita reddit
1479  Ille aliis, ut decipiat, qui falsa profatur,
1480  Et simulat factis ficto et mendaciter ore.
1481  Justitiae est etiam benefactis reddere semper

immota tenetur
1598  Utraque, Diva tibi Rectum pronunciat illud:
1599  Quod si quid magna sursum levitate feratur;
1600  Vel contra nimii momento ponderis ipso
1601  Peccet; ut excedat nimirum, deficiatve
1602  Justitiae a medio; debes utrumque fateri,
1603  Lancibus in mediis cum non libretur, iniquum.
1604  Injustum est igitur, majora minorave Princeps
1605  Praemia

reddere Fortem;
1616  Quandoquidem superanda manent tot dura laborum,
1617  Totque pericula sunt tot magna incommoda vulgo,
1618  Queis misere vita semper tentamur in omni.
1619  Provida nimirum Mens Numinis, exilii hujus
1620  Vili forte capi ne nos possimus amore,
1621  Sed Patriae expectata in gaudia suspiremus
1622  Caelestis Patriae atque aeternat in munera pacis,

subeundis ista perîclis
1641  Exercet persaepe suos, pulcherrima certe
1642  Inter Bellantum vultus praefulget et arma
1643  Inter perdendae tot certa pericula vitae,
1644  Justo ubi nimirum certatur Marte, velut cum
1645  Pro Rege et Patria pro Relligione geruntur
1646  Bella Viris: nam virtutem pugnare necesse est
1647  Hanc pro Justitia: proin insidiasque dolosque,

1705  Proptereaque, quod hoc minus est, haud aestimat hili.
1706  Ille tibi triplici Virtutis robore tectum
1707  Pectus habet circum, quem nec praevisa, nec ipsa
1708  (Hoc opus hic labor est) nimirum inopina manenti
1709  Concutiunt animo; magno Virtutis ab usu
1710  Quandoquidem solidae tum mentis habere necesse est
1711  Confirmatum habitum; ne protinus illa vacillet,

cordis posuisse rigorem,
1731  Atque immoto animo atque immoto cernere vultu,
1732  Quod fors cumque ferat, nihil hostilique moveri
1733  Fortunaque sua: nimirum hoc vivere Fortem est.
1734  Praetrea Fortem non possis dicere, tantum
1735  Quem levis interdum furiali injuria taeda
1736  Exagitat, contra privato ut cernere bello
1737  Sponte

1745  Gliscet in abruptum rapiens; gelidive Timoris
1746  Concutiet mentem torpens natura paventem.
1747  Virtuti oppositum est, Fortem quae reddit, utrumque
1748  Hoc vitium; excessu nimirum Audacia magno
1749  Tollitur hinc, humilique Timor pede claudicat illinc.
1750  En tibi jam complet numerum, clauditque coronã
1751  Ultima Virtutum, nimias quae temperat omnes

1780  Virtuti; siquidem id, quod dicimus, ipsa Decorũ est.
1781  Nam quaedam ipsius species ut amabilis extat
1782  Corporis, inter se partes cum suaviter omnes
1783  Una conveniunt nimirum, et proinde videntum
1784  Delectant oculos quodam capiuntque lepore;
1785  Sic lepor est quidam vitae morumque venustas;
1786  Ordine quae constat factorum convenienti

leve furtum
1820  Aut nucis aut vilis mensa de divite frusti
1821  Exaequare queat gemmata atque aurea furta,
1822  Templa domos urbes vi funditus expoliantum.
1823  Atque ea diversa nimirum ab origine pendent
1824  Errorum Mentis, sed quae non fallitur insons:
1825  Quandoquidem perculsa bono quocumque Voluntas
1826  Stare loco haud perfert, donec Mens parte revolvat

1844  Consimile est etiam modo quod delectat, et esse
1845  Nunc sibi quod valde Mens utile fingit, amare et
1846  Velle frui subito, nec, quae sint consequa, prorsus
1847  Noscere; nimirum quanti vexare fluentes
1848  Ex illo possint animum corpusque dolores;
1849  Omnem qui dira superent gravitate bonorum
1850  Laetitiam, vita queis Mens gavisa priore est.

multum onerosus esse atque sensim irrepsisse nobis videatur) interimaliter attamen stabiliendum, una porro ordinandum duximus: Ut judices nobilium comitatuum, in quos districtus banalis jurisdictionis potestas subdivisa existit, praeallegatum robotarum usum, quis nimirum, in quo dominio hactenus et a quo tempore fuerit, in quantum is quoad hoc aut illud dominium per commissionem hand erutus et in commissionalibus actis specifice designatus non habetur, investigent, suamque desuper fidelibus nostris regni statibus et ordinibus relationem faciant. Per hos

demisse repraesentandum. Praeterea vero per comitem banalem locumtenentem quoad praecavendos omnes ulteriores, quoad robotarum exactiones, excessus omnis solicita vigilantia adhibeatur. Quo taliter stabilito, omnes e contra supernumerarios laboratores ab ordinariis sessionibus, unde nimirum alioquin jam robota aliaque onera dominalia praestare tenentur sub quocunque seu haurigarum seu venationis, neturae vel alio titulo introductos, velut excessum redolentes, simpliciter cassandos et abrogandos praecipimus. Prouti nec dies festos non dispensatos, quos utpote pari modo dominus

Haec enim est positiva et seria voluntas nostra, in reliquo etc. Datum Viennae 31. Maji 1765, M. T. C. T. E. Projectum. Procurandae interimalis pacis intra controversa intra generalatum Varasdinensem et statum provincialem loca nimirum. (Demio incipiendo a Czirqueno.) Incipiendo a Czirqueno controversa sylva Polchensis pagis confinariis Herszovo, gorni i dolni Markovecz, Majur gorni i dolni, Bolch, Farkassevecz, Zvonik, Sarampov et Rebel, quemadmodum et sylva

Ruskovicza praecise pro confiniariorum et familiae Habianchianae ejusdemque colonorum communi usu. (Quod concernit differentias cum episcopatu Zagrabiensi.) Differentiae episcopatus Zagrabiensis possent interea modalitate sequenti componi nimirum. Ut secundum commisionalem conventionem episcopus in Ivanics nullum educillum habeat. Piscatio ex parte dominii Dubrava in fluvio Chasma in tantum duntaxat communis sit, in quantum praeattactum dominium praeattacto fluvio conter-

quod tum praesertim facile potest evenire si, ut sunt apud nos nonnullae, Italicas litteras teneat. Cogor hic invitus licet in eam descendere quaestionem quae ut contrariis studiis maxime agitatur, ita plurimum invidiae apud illum, contra quem sentias, afferat: nimirum an rei tantum familiaris administratio mulieris opus sit? Longus sim, si per auctorum testimonia et per rationum ambages rem vellem subtilius resecare Aristotelisque et Xenophontis dubias super eo opiniones examinare. Ista praetereant: rem ut nostrates inter agitatur

expediam. Laudant illi vetustos mores priscamque severitatem praedicant. Et ita (inquiunt) oportuit ut viri illi mulieres sibique ad ea, quae ipsorum sunt, facienda subiectas haberent, nos molles et mulierum plus quam virorum speciem habentes nimirum eiusmodi habere coniuges necessum est quae nobis e contra imperent opusque quod ipsis proprium, quia nonnihil durius est, fastidiant, et ista otii potius refugia quam veros labores consectentur. Eludendam reponunt alii simulacris istis mulierum vanitatem ut integra

nostras probari monitiones intellexerimus, ingerendo; quae res ubi deinde in plures, ut fieri solet, exierit, dubitari non potest quin minor invidiae locus sit futurus ubi eius fomentum subtrahetur. Ceterum id inter praecipua utilissimaque vitae praecepta referri potest, nimirum ne unquam inveteratas popularium nostrorum opiniones oppugnemus nisi coram iis quos aut ex integro instituendos accepimus, aut quibus nos oraculi loco esse prorsus tenemus; quippe tum primum se contemni Croatae existimant cum eorum

solum, ad proprios Lares, ad amicorum propinquorumque consortium redeunti evenire solet, ut quo acerbius diuturnam a tam caris obiectis separationem toleravit, eo maius deinde ex iis sibi redditis solacium persentiscat, id mihi hodierna die usu venire debeo ingenue profiteri; nimirum sextus iam labitur annus quo eversis patriis legibus, invectis peregrinis institutis, inducto exotico idiomate, omnis personae proprietatisque securitas ita evanuit ut tum postremum me vivere, liberum hominem esse, et patriam habere senserim; sextus denique iam labitur

Sed quid nos e reali potestatis legislativae exercitio adeo facile emovit? Huius enim vero causae partim in potestate executiva, partim in primis eius instrumentis, partim in nobis ipsis et, ne quid dissimulemus, partim in ipsa etiam constitutione nostra sita fuit. Nimirum ea est humani animi indoles ut, qui executivam, id est supremam, obtinet potestatem, limitibus potestatis legislativae se constringi illibenter patiatur; ut comitia differre, et nomine provisionalium ordinationum ipse leges ferre gestiat; denique ut potestatem

vero palam est, quod solus magistratus, nisi statuum et ordinum praesidio fulciatur, usurpationibus potestatis executivae obsistere non possit. Ipsa denique constitutio nostra rimas habet, per quas potestas executiva ad usum leges ferendi facile eluctari potest; nimirum disiecta per totum corpus iuris legislationis obiecta nullibi compendio et sub unum obtutum ita collocantur, ut ex sola constitutionis inspectione et executiva potestas limites suos perspicere et, si illos excesserit, per legislativam sine ambagibus ad eos possit

opus nil defuerit aliud quam ut eadem e latebris in lucem protraherentur et ad supremam Regiam revocarentur inspectionem. Verum consilio huic eotum ipsa circumstantiarum cum systemate ferme gubernii complicata latio obsistebat. Nimirum injuria vetustiorum temporum munus docendi uni ordini ita addixerat, ut, suppressa per id ipsum aliorum aemulatione, ordo hic scholas et quidquid eo refertur velut privatum diuturna adeo possessione legitimatum peculium suum consideraret. Atque inde factum licet

institutionis consilium suppetat, quaeritabo, id tamen antequam praestem, pauca tantum quodam ad vos praefanda existimavi. 4. Doctrinae facundiaeque vestrae, clarissimi professores, testem me ipsum habetis; unum adhuc est quod a vobis maiorem in modum contendo, nimirum ut vestram dicendi explicandique rationem ad mediocrium usque discipulorum captum demittatis, ut attentionem iuvenum saepius omnique meliori ratione excitare studeatis, denique ut non tam id spectetis quam copiose ornateque vos materiam persequi valeatis, verum potius

celebratorum Academicorum Consessuum protocolla fine eo ut an, quae in iisdem salutariter constituta fuere, in effectum etiam ire possint, aut reapse iam iverint, videretur. 13. Quibus relectis communis fuit de eo DD. professorum praesertim altiorum querella, nimirum haud suppetere sibi efficax aliquod remedium excitandi in discipulis: 1-mo diligentiam in frequentando, 2-do attentionem sub explicatione, 3-tio habendi moralem aliquam certitudinem de pietatis erga Deum exercitiis. Tricipiti huic impedimento totidem efficacia, ut

ejusmodi manipulationem teneat. Quo Patria reale inde emolumentum capere possit, debet illa in vulgus propagari. Id autem non secus, quam per gradualem illam subinstructionem praestari potest. Unicum est quod salutari huic scopo obverti solet, nimirum quod Plebs sumtibus ejusmodi aggravetur, et tamen instituta ejusmodi raro eo perducantur, ut enata exinde utilitas sumtus hos compenset; verum si quis est justus aliquid a Plebe exigendi titulus, tunc hic certe est, utpote cum omnes hi sumtus potissimum in

dependatur. Qui vero comitatus sub hanc categoriam cadant, via Consilii Locumtenetialis definiri debet. Verum ne haec quidem sola distractionem tabacae Hungaricae facilitabunt, nisi memorati eodem status actualis §-pho defectus sufferantur, nimirum: ut terra debite praeparetur, plantae in debita distantia collocentur, spina, folia, cacumen, et pistilli in tempore decerpantur: denique ut et bonum semen adhibeatur, et tam inseminatio, quam et collectio tempestive fiat. Ut autem id in effectum perducatur,

In monarchia quae tota ex unico corpore consistit portorium tricesimale tres tantum species habet; nempe consumtionale, essituale, et transituale. Cum Monarchia Austriaca e duobus ad invicem independentibus membris, nimirum Hungaria et Germanicis Provinciis conflata, haec vero per lineam tricesimalem interclusa sint, singula haec portorii species iterum in haereditarium et exoticum dividi, sicque vectigal sex portorii classes determinare debet.

ad eam per leges stabiliri non potuerunt. Verum remota per aliquod tempus ab influxu conficiendi Hungarici vectigalis legislatione, ipsa ferme haec principia partim Germanici, partim etiam Hungarici vectigalis via indirecte inducta sunt: nimirum, nulla lex fabricas in Hungaria prohibet: per elevata tamen necessariorum ad eas (si, quod saepe evenit, ab exotico, aut e Haereditariis Provinciis peti debeant) materialium inductionis portoria impeditamque artefactorum Hungaricorum in Germanicis Provinciis

principia haec generaliter ad omnes, uti quoad colonias usu venit, articulos extendi non potuerint, neque oeconomiae commercium in Germanicas Provincias poterant adhuc derivare. Verum scopo huic alia iterum via in vectigali prospectum fuit; nimirum invectum et pro Germanicis tantum quaestoribus reservatum naturalisationis beneficium, eum, ut in provocato Elaborato §-pho 55. 57. et 59. ostendimus, produxit effectum, quod maxima pars commercii

Ostendimus in Elaborato Status Actualis §-pho 59. quod ad impediendam vini Hungarici in Austriam inductionem, praeter graves illas impositiones provinciales, ea insuper coactio adhibeatur, ut illud nonnisi per axem inducere liceat, nimirum quia transportus hic sumtuosior est, quam si vinum adverso licet Danubio promoveatur. Donec coactio haec quoad vinum Hungaricum durabit, justum est ut legislatio Hungarica reciprocum constituat; si ab adverso recessum fuerit, ipsa iterum

articulo reciprocum semper constituatur. Motiva. Quam quoad inductionem exoticam §-pho Projecti hujus 97. attulimus rationem, eadem etiam quoad eductionem ad extra subversatur. Nimirum hujus quoque intuitu viget principium illud ut talium articulorum evectio, quibus domestica aut consumtio aut industria opus habet, per gravia portoria difficilior efficiatur, talium e contra exportatio, quibus Regnum

secus in omnibus politicis negotiis haec manipulatio ideo tantum per eos, quorum interfuit, impedita fuisse videtur, quia pleraeque hae mutationes unice ad deprimendum commercium Hungaricum dirigebatur, prouti id civitas Soproniensis specificis duobus exemplis edocuit. Nimirum refert illa quod ut primum globos et stratagemata in Hungaria fabricari Directio Tricesimalis Viennensis observavit, statim inductionem plumbi uno floreno per centenarium gravaverit. Ita etiam quod ad suffocandas, quae in

circumstantiis faciet provisionem. In moderno etiam vecturisationis statu ratio promovendi commercii omnino deposcit ut exortae inter mercatores et vectores differentiae quo citius superentur, nimirum ne seu unus, seu alter longum in his discutiendis tempus perdere debeat. Questiones autem circa id: an allegatum per vectorem impedimentum seu reale, seu sufficiens sit? uti et de eo: an merces seu in promotione, seu in depositionis loco deterioratae sint? et

proximius inducendi spes adsit, stabilitis vero semel foris mercantilibus alia circa objectum hoc provisio fieri debeat, Deputatio ejus est demissae opinionis, ut in Carolina modernus differentias ejusmodi dirimendi modus in suo esse relinquatur; nimirum, ut has Camerales, qui in singula statione defixi sunt, Officiales summarie cognoscant, succumbens vero ad magistratualem personam, quarum una in Herszina, alia in Ravnagora residet, ita provocare possit, ut harum

cum hac Deputatione consessu perfici. Inducta semel completa nautarum regulatione progressus instituti hujus dirigenti Dicasterio utique constare debet. Ad hunc autem cognoscendum ipsa matricula non est opus, sufficit si extractus hujus eidem annue submittatur, nimirum quot Flumine? quot Buccari? quot e Portu Regio, aliisque seu immediate littoralibus, seu propius adjacentibus locis professionem hanc exerceant? quot Tergesti, aut apud exteras nationes servitium assumserint? et vicissim. Ex annuis enim ejusmodi

§ 113. In Littorali in scholis nationalibus elementa eorum etiam objectorum pertractentur, quae ad artem navigandi navesque construendi conducunt. In capitali vero Littoralis loco, sede nimirum Gubernii, cathedra nautices omniumque eorum objectorum, quae haec praerequirit, constituatur. Motiva. Si juvenes infimae incolarum plagae illius classis objecta navigationis, veluti geographiae maritimae,

Et vero tota hec classificatio contra minores quaestores, tuguristas videlicet ( Ständler ) ostiarios ( Hausirer ) et proletarios, nempe sclavos rusticos, et Gottscheenses dirigitur. Nimirum ut his sensim sublatis pauci tantum majores mercatores supersint, qui deinde publicum pro arbitrio tractare possint. Ubi tamen si res practice consideretur, majores mercatores suapte et absque ullo legis praesidio illis praevalere possunt. Certum

obstante status mercantilis Pestiensis non postulet, ut abusus jus quaestum vendendi aboleatur, sed tantum ut certa quoad illum principia defigantur. Ubi e contra alii abolitionem abusus hujus Deputationi diserte proposuerunt. Nimirum erunt e Pestiensibus complures, qui jus quaestus ipsi emerunt, adeoque nollent lucello illo privari, quod e venditione ejus, si circumstantiae eorum id postulent, sibi promittunt; alii vero mercatores extra casum ejus rei forte versantur. Verum Legislatio non

si primum, quis mensuram voluminis? si secundum, quis pretium singulae mercis in singulo casu determinabit? Quare Deputatio discrimen inter fixum et vagum ejusmodi domalem quaestum tantum in mercium quantitate defigendum esse existimavit, nimirum quantum quis seu dorso portare, seu leviori curriculo secum devehere potest. Nisi enim restrictio haec statuatur, possent onerario curru merces, quae pro integra officina sufficiant, per Regnum circumvehi, sicque major commercii pars vaga effici,

Motiva. Augustus Josephus II. ipsam etiam articulorum primae necessitatis limitationem aboleverat, eo nixus argumento, quod naturalis commercii cursus ipsorum etiam horum articulorum pretia ad justum aequilibrium suapte reducat. Nimirum cum pretia rerum a proportione auctae circulantis pecuniae sensim increscere, etsi pretia victualium eleventur, artefacta ab eadem proportione assurgere soleant. An enormia, quae non multo post enata sunt articulorum horum pretia, ordinationi huic, vel vero mox

bello adscribi debeant, tuto quidem statuere non licet: quodsi tamen aliorum temporum populorumque experientiam consulamus, facile apparebit quod limitationem pro variis status commercii epochis jam extendere, jam restringere, jam etiam simpliciter abolere intersit. Nimirum tres epochae hac in re universim defigi possunt. Prima dum tenui adhuc populatione, nationalis industria et opificia quasi pullulare primo incipiunt, et tunc, cum nulla adhuc sit venditorum concurrentia, administratio publica vigilare

ex ipsa libera fundo suo utendi potestate deducitur. Non possunt itaque cogi domini terrestres ut singulo, qui in bonis eorum officinam aperire vult, fundum pro illa assignare teneantur. Verum sub praetextu legitimi hujus juris formales subinde abusus emergunt; nimirum offerunt quandoque cupidi ejusmodi officinarii majorem locali domino censum, si quaestum cum iis articulis, qui in tali officina prostant, per terrenum suae jurisdictionis interdicat, et dominus terrestris id ad liberam de rebus suis disponendi facultatem

dominalis excedat, et nocivum commercio publico monopolium inducere possit, interest ut id diserta lege interdicatur. Quod autem dominalis jurisdictio ad coactiones illas se non extendat, facile apparebit, si ad genuina hujus principia reflectatur. Nimirum dominus fundi, quem rusticus colit, proprietatem tantum habet, et ideo hic de illo sine dominii consensu nihil disponere potest. De fructibus e converso colonus de lege plenam habet disponendi facultatem: hanc itaque dominus nullo

cassa in parata promte exsolvantur. Ultra hoc debet certa inter massam circulantis pecuniae et schedarum harum quantitatem proportio observari, quae ad nullum quidem fixum principium reduci, per usum tamen ipsum facile determinari potest. Nimirum interest ut principio haud adeo magna schedarum summa emittatur, sed prouti eas amplius quaeri observatur, ita earum numerus sensim augeatur, donec apparuerit, quod plures jam sint, qui eas in paratam convertere student, quam qui eas quaerunt. Quodsi proportio

§ 151. Vice-Comes Arvensis eosdem, qui in Diaeta 1741. jam propositi fuere, fundos projectat. In quo hi consistant, jam in Elaborato status actualis §-pho 88. ostendimus, nimirum: 1. In elevatione taxae indigenatus. 2. In augmento taxae, quam exteri ecclesiastici, si in Hungaria beneficia obtineant, persolvere debent. 3. In distincta a censu tricesimali imposita, quam animalia, lana et

extendere. Quia tamen secundum naturalem rerum cursum sperari non potest, ne aliquando exteri beneficiis ecclesiasticis admoveantur, censet Deputatio, quod ex hac fundamentalis legis contraventione alia et certiori via fundo publico emolumentum procurari possit; nimirum si constituatur, ut exteri beneficiis ecclesiasticis admoti tertiam, aut quartam proventuum suorum partem pro fundo publico dependere debeant. Ut eductio domesticorum productorum distinctis impositis gravetur, id nationali

pretiosorum mobilium, curruum, ac praesertim vini extranei, cujus surrogato Regnum alioquin redundat, distinctis impositis gravetur, et conflanda inde summa in augmentum fundi publici convertatur. De Jazygibus jam post annum 1741. res transacta est; nimirum redemti sunt illi per Principem ejusdemque proventibus applicati, neque res haec jam aliquam subire posse mutationem videtur. Pretium etiam salis ab eo tempore jam auctum, et auctio haec ad usus hydraulicos destinata est, uti

etiam haec intra hos limites, nisi eidem Legislatio completum constabiliendi Commercii systema elaborandum demandasset. Cum hoc alia etiam objecta, quae sumtus requirunt, complectatur, officii illa sui esse existimavit omnia haec suo loco in superioribus proponere. Nimirum elaborandum per Deputatos regnicolares et aliquem magni nominis hydraulam generale et ordinatum navigationis planum, quod et regulationem fluviorum et majorum stagnorum exsiccationem, et canales communicationis exhauriat. Ut autem necessaria hunc in finem

Deputationi huic fundi publici elaborationem etiam apud exteros excitarunt exspectationem, ultro expleturi sint. Superest ut quoad ultimam etiam, quae circa hoc objectum moveri potest, quaestionem Deputatio demissum sensum suum aperiat; nimirum: an fundus ejusmodi in Diaeta offerri? vel vero in hac projectum tantum ejus elaborari illudque seorsivae singulorum comitatuum determinationi substerni debeat? Non deerunt fortasse, qui posteriorem sententiam tueantur, eo potissimum nixi fundamento, quod objectum

redundabit, suas etiam in hunc finem operas tamdiu conferat, donec, ut §-pho 99. statuimus, cassa publica omnibus commercialibus necessitatibus sufficiat. Circa ipsum tantum Projecti hujus calculum Deputatio pauca aliqua observanda existimavit. Nimirum, verum quidem est, quod ultra assumtos per projectantem fundos accedet eorum fundorum proventus, quos e projectatis per Deputationem hanc §-pho 40. Legislatio stabiliet, et qui idealiter forte in 100 000 assumi possunt. Verum etiam est, quod praecipuam

altam
Opportuna lupis jam praeda voracibus errant. Lyc.
Solus ego, Arcadiae extremis e finibus omnis
Ad sacrum dum turba nemus volat agmine denso,
10  Namque imo ciet inclamans Myrhaeus enim, nimirum doctissimus Abbas Michael Joseph Morejus, nunc est tertius Generalis Arcadiae Custos. Myrhaeus ab antro,
Tytire, solus, iners patria sub rupe manerem?
Non ita praerupti genitum sub vertice montis,
Heu puero, heu nimium raptus cito! durus

Arcadici nemoris? Veterum quo jura parentum,
Servati et longos mores abiere per annos? Tyt.
Di dederunt meliora boni. Myrhaeus avitos,
80   O Lycida, mores mitescere jussit, agresti Mutavit nimirum ludorum olympicorum genus, et jaculis substituit illustrium Arcadum, qui jam obierint, effigies.
Arcadiae ingenuas et providus intulit artes.
Sic et qui steterat succis oleaster amaris
Improbus, et foliis alte pungentibus asper,

tum deinde labori
Adjungat dextram: Arcadicis haec cura colonis
125  Digna magis, longe et jaculorum dignior usus,
Haec nostros meliora decent certamina ludos.
Praemia digna dabo victoribus. Alphesibaei Primi nimirum Arcadiae Custodis Jo. Marii Crescimbeni
Illa manu primum quae consita laurus in auras
Intonsum aerias tollit caput, illa virentes,
130  Ipse ego sublimi quas carpam in vertice frondes,
Victuro aeternos serto praebebit in

Ah! ruit, et fractos praeceps alliditur artus. Lyc.
Hic vero P. Guidonem Grandium hic proponimus summum geometram. Innuimus eius sectiones Conicas, Flores Geometricos et varia calculorum genera. Sectionum conicarum prima, nimirum ellipsis, in orbem redit, ac planetae et cometae omnes in eiusmodi orbe motus suos peragunt. Secunda, nimirum parabola, unicum habet ramum, quo in infinitum protenditur binis cruribus in eandem plagam tendentibus: eam gravia corpora describunt oblique proiecta. Tertia, sive hyperbola binos

P. Guidonem Grandium hic proponimus summum geometram. Innuimus eius sectiones Conicas, Flores Geometricos et varia calculorum genera. Sectionum conicarum prima, nimirum ellipsis, in orbem redit, ac planetae et cometae omnes in eiusmodi orbe motus suos peragunt. Secunda, nimirum parabola, unicum habet ramum, quo in infinitum protenditur binis cruribus in eandem plagam tendentibus: eam gravia corpora describunt oblique proiecta. Tertia, sive hyperbola binos habet ramos oppositos, quorum singuli in infinitum protenduntur binis cruribus. Eius plurimi sunt usus per

Opere, quod aliquot ante annis Auctor ipse Cartesianam secutus Rationem vulgaverat: ac tum dici vere potuit ex recentioribus selectiora Auctorem suis exponere versibus voluisse. At in nova hac Editione cum idem retinendus sit Titulus, ne nimirum ipso mutato diversum esse hoc Opus appareat, rogandus est Lector, ut hunc Titulum ad ea referat tempora, quibus decem hi Libri ab Auctore scripti sunt, neque hic alia requirat, quam quae inter potiora erant Philosophorum ad illam

flavis compleverit horrea donis. Aut si velocitatem esse, ut spatium divisum per tempus, in hunc modum exprimas?
exoritur mensura hinc mobilitatis,
Si loca nimirum referas ad tempora, sic ut
Quo fuerit spatium productius, et vice tempus
Mutata fuerit contractius, hoc tibi constet
Major mobilitas; producto a tempore contra
Illa

delabitur, easque inductione probat, nempe, impenetrabilia, extensa esse, ad figuras omnes, motusque recipiendos idonea, atque in immensum divisibilia. Deinde a vers. 1420 proprietatem a Recentioribus detectam explicat, nimirum vim inertiae quae corpus conservat in eodem statu quietis, vel motus uniformis in directum, nisi aliqua vis externa cogat eum statum immutare: exponit hujusmodi vires statum immutantes, quae et agentes vocantur,

extrinsecus quibusdam viribus dimoveantur, velut variis motibus, ac affectibus, qui tranquillitati nostra obsunt plurimum, ac pacatam vitae rationem perturbare consuerunt, eoque, quo maxime nobis opus est, ad summas nimirum, perennesque res assidua meditatione dirigendi. LIBRI SECUNDI A Studiorum in Europa praesertim mutationibus incipiens, nostram aetatem

elastica, qualia revera sunt corpora, devenit, ad versum 679. Hic refellit quaedam, quae aequalitati actionis, et reactionis repugnare videri possint. A vers. 727 postremam generalem materiae proprietatem aggreditur, mutuam nimirum Gravitatem, a Newtono primum detectam. In gravitate generali continetur haec nostra terrestris gravitas, cujus a Galileo leges proditae; ad vers. 816. Gravitas continuis impulsibus corpora deorsum pellit, unde tempori

circulum, parabolam, in motu gravium inspexit; nunc infinita, ait, esse alia curvarum genera, quas in classes distribuit; aliae Geometricae sunt, aliae Transcendentes; ex his unam eligit, quam consideret, Cycloidem, his nimirum rebus pernecessariam. Igitur a vers. 266. Cycloidis genesim explicat, quae describitur motu puncti in circumferentia circuli revoluti super rectam lineam. Tum paulum ad ea, quae ad Cycloidis historiam pertinent,

colorum naturam primus detexit, expositaque partitione totius operis a vers. 93. lumen recta propagari via affirmat, probatque cum observationibus, tum ratione; unde consequitur propagata lucis densitatem progrediendo minui eo nimirum modo, quo crescunt quadrata distantiarum: Ad vers. 173. Consequitur item ab illapsis per exiguum foramen radiis in opposito clausi cubiculi pariete suis expressas coloribus pingi rerum externarum imagines, de quibus

tantorum naturae operum, quae in tam mira subtilitate aeque mirum artificium praeseferunt. Hic nonnulla enumerantur, ac cum eximiis hominum artibus comparantur, quae in ea contentione pretium omne videntur amittere. Cuncta nimirum in natura sunt omni ex parte admiranda, ad quae nulli unquam nostrae mentis conatus possint pertingere. LIBRI NONI.

Inventoribus idcirco debent tribui, interque hos potissimum Newtono, cujus in hoc opere egregia inventa exponuntur. Jam a vers. 77. proponit pertractandum in hoc libro argumentum, de nova scilicet luminis proprietate, vicium nimirum facilioris reflexionis, et facilioris transmissus, quas explicat, ac earum mutationis intervalla valde brevia esse declarat. Ea mutatio ab his tribus pendet, a natura nimirum luminis, seu radii colorati, a natura

de nova scilicet luminis proprietate, vicium nimirum facilioris reflexionis, et facilioris transmissus, quas explicat, ac earum mutationis intervalla valde brevia esse declarat. Ea mutatio ab his tribus pendet, a natura nimirum luminis, seu radii colorati, a natura corporis, in quod radius ingreditur, et ab angulo, sub quo ingreditur. A vers. 117. afferuntur leges, juxta quas intervallorum mutatio iis respondet tribus conditionibus ad vers.

multis difficultatibus obsitam dicens eam demum seligit causam, quam probabilem prae ceteris existimat. Postremo a vers. 1661. aliam quandam in lumine proprietatem esse affirmat, quam diffractionem appellant, radiorum nimirum inflexionem prope corpora quaevis transeuntium, cujus etiam rationem reddit. Varia experimenta affert; agit de fimbriis coloratis, easque multis observationibus illustrat ad vers. 1945. tum paulum in eas hypotheses,

irritant atque inflammant. LIBRI DECIMI. Aggredi se profitetur Auctor argumentum minus, quam superiora, certum, de primis nimirum corporum elementis, ducemque sibi in hac etiam parte potissimum assumit Newtonum, ejusque in laudes excurrit. A vers. 81. incipit ab attractione mutua particularum in exiguis distantiis, ac ejusdem affert exempla in

invicem sibi succedentium pro auctis distantiis virium nunc repellentium, nunc attrahentium cum intersitis limitibus; quae proprietas, ut Geometris est in usu, exprimitur ope cujusdam curvae lineae ad axem relatae per rectas nimirum lineas ab ipsa ad axem perpendiculariter ductas ad v.1719. Ab ejus lineae curvae, quae ab auctoris sui nomine Boscovichiana dici debet, natura, quomodo corporum proprietates deriventur, exponitur, ac primo agitur de

116  Percipimus, quia nostra intra sentimus eandem,
117  Corpore quae juncta est cum nostro, animamque vocamus;
118  Et sentimus item, quid in interiore recessu
119  Rerum agat: ipsa intus nimirum et cogitat, et vult.
120   At, qui percipimus peragentem haec intus, an omnem
121  Perlustrare datum est, et ab omni parte tueri?
122  An penitus, mentis quae sit natura, videmus?

178  At cur non etiam sic omnia, scilicet omni
179   Novimus in vita quaecumque, aut nosse queamus
180  Mortales? certe est nobiscum haec nata facultas,
181  Interior nostris nimirum in mentibus alma est
182  Haec ratio, cujus paulatim possumus usu
183  Omnia percipere, et veri cognoscere formas,
184   Rerum notitiis per sensus omnibus haustis.

307  Mens formarum opifex nectit, disjungit, et auget,
308   Extendit, minuit, transformat, et undique versat
309  Omnimodis certo, certo sine fine, sine ordine certo,
310  Olli ut collibitum est nimirum, aut fors tulit ipsa.
311  Non tot monstra parit nutrix invisa ferarum
312  Inter arenosos montes, exustaque saxa
313   Africa, quot nostro portenta informia surgunt

seque inter nectier omnes
690  Continua serie, et constanti denique fluxu.
691   Propterea quid erit nobis durare, nisi ipsa
692  Nostrarum inter se distantia notitiarum,
693  Nimirum sibi quae succedunt ordine quodam?
694  Significatur ab hoc nobis existere nosmet
695  Continuò, res et nobiscum existere multas,
696   Notitiis quas cum nostris simul esse tuemur,

ordine quodam?
694  Significatur ab hoc nobis existere nosmet
695  Continuò, res et nobiscum existere multas,
696   Notitiis quas cum nostris simul esse tuemur,
697  Aëra nimirum, terras, atque aequora ponti,
698  Et nemora, et montes, et flumina multa, lacusque,
699  Urbes, et late populis florentia regna.
700  Si quando tamen haec specierum abrumpitur ipsa

magisve citati.
903  Aequales tum sunt illi, spatia aequa locorum
904  Aequis temporibus cum prorsus corripiuntur.
905  Protinus exoritur mensura hinc mobilitatis;
906   Si loca nimirum referas ad tempora, sic ut
907  Quo fuerit spatium productius, et vice tempus
908  Mutata fuerit contractius, hoc tibi constet
909  Major mobilitas; producto a tempore contra

943  Protinus a numero punctorum, et corporis auctu
944  Percipies, quid sit densum; quod debet haberi,
945  Omnia si moli confers in corpore puncta:
946   Densior illa tibi nimirum materies est,
947  Cui plus punctorum, contra minus augminis insit.
948  Ergo viae spatio puncti cujusque peracto
949  Metimur motum; quoniam sed pendet ab ipsa
950  

952  Pluribus e punctis corpus; jam motus in ipso
953  Corpore tantus erit, quantus de motibus exit
954  (Sed sibi qui constent aequales scilicet) ejus,
955   Queis se puncta cient nimirum, corporis unam
956  Omnibus in summam conjunctis: proinde movetur
957  Cum corpus; genus hoc, motùs mensura profecto est,
958  Si toties repetas, quot sunt in corpore puncta,

962  Propterea non hìc tempus plerumque putamus;
963  Dicimus atque illum prodire in corpore motum,
964  Quem gignat toties repetita, in corpore puncta
965   Quot sunt, mobilitas, nimirum tantus is extat,
966  Quanto materies respondet, mobilitasque.
967  Has tibi dum rerum primas mea Musa recenset
968  Notitias, quales non intus habere necesse est,
969  Ne

et subverti victa ruinâ,
1030   Tantaque dissolvi facili molimina casu.
1031  Non fortuna potest, ut dites, sic sapientes
1032  Efficere, et clausi thesauros pandere veri.
1033  Nimirum causas rerum cum noscere primas
1034  Non sit opis nostrae, varios sed cernere tantùm
1035   Motus, qui valeant diversis pluribus omnes
1036  A causis, quarum numerum comprendere non est,

ab una,
1165   Ni plures nova fors ratio, manifestaque poscat.
1166  Simplex propterea causa est, animalia vulgò
1167  Omnia vitalem qua reddunt, atque reducunt
1168  Aëra, nimirum qua nos, hac caetera quaeque.
1169  Simplex cur etiam tibi non erit, unaque prorsus,
1170   Qua cadit in terram deorsum demissus ab alto
1171  Hic lapis ad colles septem, et Tyberina fluenta,

vitam.
1189  Sic in natura simili ratione videmus
1190   Quae peragi, valeant non causa existere ab una;
1191  Idem possit enim varia vi motus oriri
1192  Corporis, aut parti nimirum corpus ab una
1193  Quae trahat, opposita vel idem quae parte repellat.
1194  Ergo licet multis sat causa sit unica rebus
1195   Saepe, tamen quoniam nos inde excludere clara

1259  Materiae officium est, ut non penetrarier ulla
1260   Parte queat, corpus neque corpore possit adiri,
1261  Ut duo tunc unâ simul in statione locentur:
1262  Omni quod nosmet nimirum ediscimus a re.
1263  Nostris, cum gradimur, pedibus proin terra resistit;
1264  Vel si mollis, ut a splendenti prodit aratro, est,
1265   Cedit mota loco, et vestigia pressa receptat.

recentes,
1433  Aut alia transire via, et procurrere cogat.
1434  Jamque hinc ipse potes per te cognoscere, jungi
1435   Haud frustra cum vi tam distans nomen inertis;
1436  Nimirum, quoniam a nisu vim dicimus ipso,
1437  Corpora quo servare statum conantur; inertem
1438  Addimus idcirco, per se discedere eodem
1439  Quod nequeant, veluti torpentia, fixaque in uno,

1492  Tanto major erit, quanto et, qui gignitur, ipse
1493  Auctior est motus, contractior et mora contra
1494  Temporis. Et veluti gemina re dicimus omnes
1495   Confieri motus, nimirum mobilitate,
1496  Materiaque; ita vis eadem pro tempore certo,
1497  Quanto est materies majorve, minorve, minorem
1498  Contra, et majorem tanto edet mobilitatem.

1742  Eductis radiis, spatium et signare triforme:
1743  Hoc subitò agnosces geminorum aequare secundum
1744  Illorum (quoniam et lateri nituntur utrumque
1745   Communi, radio nimirum, qui situs inter
1746  Jam prius eductos medius; tolluntur et aeque
1747  Summi utriusque apices, et quo vi corpus inerte
1748  Nempe advenisset sola, et vis extera quo nunc

1888  Vim dicunt, pugnas, librari, vincere, vinci,
1889   Esse potestatem, longe illi errare videntur.
1890  Nam quid erit fugiens vis haec, nisi rebus in ipsis,
1891  Quae tum contingunt nimirum, istius inertis
1892  Vis ratio quaedam? hac ipsa ratione referre
1893  Quippe illam ad vires, quas non perhibemus agentes,
1894   Collibuit; verùm non per se pugnat, et obstat

tempore, demum
1951  Omnia vel prorsus desistant esse, vel ultra
1952  Quasvis finiti vanescant limitis oras.
1953  Multa etenim finita vides fieri usque minora,
1954   Nimirum certis si legibus imminuantur,
1955  Funditus at nunquam minui, penitusque perire.
1956  Ut si quis tibi forte talentum debeat unum,
1957  Incipiensque, die jam semper dimidium ejus

raros;
2133  Divitiarum etenim, vel fortior ambitionis
2134   Tunc illos saepe ex transverso corripit aestus
2135  Praecipites, magis aut stimulis agitantur amoris.
2136  Nimirum molli cui flexa cupidine corda
2137  Jamdudum, videt interdum rem funditus omnem
2138  Labi, atque absumi vires, fanaeque parari
2139   Dedecus, aeternosque obita quoque morte dolores,

310   Motus, mobilitasque quibusvis possit ab ictu
311  Corporibus, rite instituas si rebus in ipsis
312  Servare, agnoscas hâc omnia lege teneri,
313  Quam doceo, aequalem nimirum corpora semper
314  Vim, cum se inter agunt, inferre, patique vicissim,
315   Atque ita natura constare hanc semper in omni
316  Legem; hac te in motus proin ducam, ac mobilitates,

rem percipe, quorum
357  Aptior effigies nobis simplexque figura est.
358  Quippe ex hac etiam facili est deprendere pacto,
359  Plagarum ratio, queis sese corpora pulsant,
360   Nimirum quae sint directa, obliquaque, refert
361  Quod cognosse prius, quam caetera pervolüamus,
362  Directum plagae genus illud proinde putato,
363  Cum quae sunt mediâ puncta in regione

397  Hanc ipsam vel post ictum perstare fatendum est.
398  Quare cum motum rebus constare duabus
399  Jam teneas, quarum tibi sit tum cognita rerum
400   Altera, materies nimirum in corpore utroque,
401  Cognosces totam pariter quoque mobilitatem,
402  Quae post impulsum moli communis utrique est:
403  Hujus et a primis pariter discrimina nosces,

auro;
447  Sin minus, aut majus contra, vel uterque, necesse est,
448  Summa aliquid ferat ex illa non prorsus inani,
449  Pars divisa utrumque alieni vel premat aeris;
450   Nimirum vel uterque suo, vel uterque alieno
451  Tum sit in aere, opus est, post icta haec foedera, coetus.
452  Haec fluere ex illo rationis fonte videmus,
453  Quae petit, aequato cum fiunt foedera

aequum corpus agatur
507  Directa regione viae, tamen exsiliendi
508  Ut vi sit, major qua nulla est, praeditum utrumque;
509  Post ictum vicibus versis celerare videbis,
510   Nimirum, ut primum modo mobilitate feratur
511  Illa, qua corpus contenderat ante secundum;
512  Ast hoc nunc contra, qua tum properaverat illud;
513  Atque ita, mutatis personae ut vestibus, ibunt,

557  Immotum properans; deprendes namque recentem,
558  Gignitur immoto quae corpore, mobilitatem
559  Tantam esse ad primam impellente in corpore, quantum
560   Hoc ipsum impellens, nimirum si geminetur,
561  Corpus erit, simul ad compactum corpus utrumque.
562  Hinc licet agnoscas, si corpora terna globorum
563  Sint, quorum medium media quoque mole sit inter

quocumque globorum,
576  Efficies illo impulsu, mage corpore multo
577  Mobilitas ut adhuc extremo crescat; et ipse
578  Immensùm celeri sese globus impete volvet
579  Illa nimirum prae mobilitate, tulisset
580   Qua sese fugiens globus ipse hic, primus ad illum
581  Expositus si tum incursum, solusque fuisset.
582  Jam si, quod minimum est corpus, sit in ordine primum

urbem.
942  Propterea quae tum concrescit denique tali
943  Mobilitas spatio confect, deinde maneret
944  Si constans, duplex illo ipso tempore ferret
945   Corpora per spatium, nimirum adjungeret unum
946  Percursis pedibus ter denis, rursus et unum.
947  Jam, quacumque velis, pro certa mobilitate
948  Nosse queas, quantum sustolli corpora par sit,

1075   Altius; in sese repetita, ut diximus ante,
1076  Quam nos proin sit opus metiri mobilitate:
1077  Aequa erit idcirco causae mensura quoque ejus,
1078  Per quam, nimirum vivam vim, fossa cavata est.
1079  Praeterea volvens terram se grave pondus,
1080   Efficiunt, multa aera valenti ut verbere pulset,
1081  Aera in lamellas tenuata, plicataque multis

tendunt.
1509  Aëris at liquidis in campis motibus aër
1510   Undarum officiens plus detrahit inde, rotundis
1511  Quam cum vel lapidum, vel ferri molibus obstat;
1512  Nimirum quantum sensus queat afficere ipsos.
1513  Impete mobilitas nam primo impressa per auras
1514  Languescat paulatim, et plus tenuetur eundo,
1515   Est opus; hinc formae quod iter signare secundae

unum: tempore eodem
1555   Quod minor exoritur loca per declivia tanto
1556  Mobilitas, obliqua minor vis est ea quanto
1557  Totius illaesae gravitatis viribus ipsis,
1558  Nimirum spatia illa minus sublimia quanto
1559  Sunt, quam longa, soli devexi: exinde necesse est,
1560   Cum par tempus erit, vel idem, si plurima flexu
1561  Aequora declines diverso, longa sed aeque,

ad imum,
1609  Quo coëant omnes, punctum; tum sive per illa,
1610   Sive per haec grave corpus eat declivia quaeque;
1611  Aequo quamque viam decurri tempore cernes,
1612  Illo nimirum, pondus demitteret axem
1613  Quo se per totum supremo a vertice ad imum;
1614  Cum quanto magis una recedit ab axe viarum
1615   Quaeque, magis tanto brevis est obliquaque; tanto

1700   Aequis mutatur fuga corporis ictibus aeque;
1701  Ast omnem gravitas oritur diversa per arcum,
1702  Quandoquidem variant ibi puncta per omnia flexus:
1703  Est ubi nimirum punctum sublimius, illic
1704  Amplior ad terram duplo est hic flexus in arcu,
1705   Quam chordae per iter, medioque in tramite par est;
1706  Ast exinde minor, vanescit denique in imo, et

viam, non flexus ubi ullus
1846  Hilum de tota delimat mobilitate;
1847  Agnosces, quales grave corpus cumque viarum
1848  Desiliat curvos per ductus, insiliatve,
1849  Tum fore nimirum, fugiens potiatur ut aequa
1850   Mobilitate locis pariter sublimibus aeque.
1851  Haec sat erunt, tempus possis ut noscere, corpus
1852  Cum grave per curvos ibit quoscumque meatus,

unàque recedant
1941  Ejaculata pari, qua tum venere ruendo,
1942  Mobilitate; patens ratio, manifestaque prodit,
1943  Ad sua quodque, fore, ut redeat loca tempore eodem,
1944  Nimirum inter se spatiis distantia ternis:
1945   Nam motum minuent redeuntibus, elidentque,
1946  Quo genuere prius venientibus ordine, vires.
1947  Denique de triplici quod constitit intervallo,

septa,
196  Et finita, nec extendit nisi per breve vires
197  Intervallum, et vix, ut constant, pauca tuetur.
198  Perspicit officium rectae, clarèque tuetur
199  Ipsa viae, quo nimirum pars quaelibet ejus
200   Parti cuique super poni queat, aptarique:
201  Illud in orbe videt munus quoque, quo fit, ut arcus
202  Arcum alium ex uno possit latere integere omnem.

esse ex ordine quarto
221  Cognosces, quinus per quos est transitus olli:
222  Perque alias pariter possis te ferre viarum
223  Non alio formas pacto, genera omnia lustrans,
224  Nimirum totidem, quot jam constare necesse
225   Est numeros, omni proin semper fine carentes.
226  Sunt tamen et numeros, evectae quae super, omnes
227  Transcendant; quoniam sunt infinita profecto

est.
327  Majus erit tempus deorsum per quemlibet arcum
328  Tempore, quo toto descenderet axe rotaï
329  Seu revoluti orbis, grave corpus, major ut axe
330   Ipso dimidius nimirum est ambitus orbis.
331  Atque id propterea prope duplex tempus, oportet,
332  Temporis illius constet, quo lapsus in arcu
333  Exiguo fieret foecundi scilicet orbis

421  Corpora curvatos ut eant demissa per arcùs,
422  Hoc quoque nosse, ubi jam prolapsum corpus ad imum
423  Venerit aequi orbis, vel ab aequo cujus origo est,
424  Quem tibi nimirum nuper signavimus, arcùs,
425   Aut flexi alterius cujusviscumque meatus,
426  Si convertere iter sursum cogatur eadem
427  Protinus impulsum, qua se tum denique agebat,

saliensque meabit,
429  Sed magis, atque magis tardatum, prorsus eadem,
430   Qua ratione prius celerabat, dones ad illud
431  Deveniat, labi jam coeperat unde, cacumen;
432  Nimirum veluti de recto diximus ante
433  Descensu, ascensuque, viae ratione reflexa.
434  At si non cogatur iter convertere sursum
435   Corpus, ubi flexipars cursùs tangitur ima,

482  Omnis itus reditusve, illo cum tempore, quo se
483  Per duplex rectà devolvere corpora possent
484  Fili intervallum (quod totum aequaliter orbem
485   Finderet a summo nimirum culmine ad imum,
486  Orbis cujus erunt arcus pars). Vincitur ergo
487  Illi hoc collatum tempus, cujuslibet orbis
488  Orà iu dimidia transversus vincitur axis:

nimirum culmine ad imum,
486  Orbis cujus erunt arcus pars). Vincitur ergo
487  Illi hoc collatum tempus, cujuslibet orbis
488  Orà iu dimidia transversus vincitur axis:
489  Nimirum, quoniam parvo descensu in arcu
490   Solus (itus qui dimidius sit nempe) ea poscit
491  Tempora, quae talem rationem ad tempora servent
492  Altera, confit iter toto quibus axe deorsum,

axibus ipsis,
507  Si repetita semel sint in se, tempora quaeque.
508  Quapropter motus breviore reciprocus ille
509  Crebrior in filo est, si tempore fiat eodem;
510   Nimirum numerus, semel in se quem repetiti
511  Efficerent motus, numero foret auctior illo,
512  Qui semel in se itidem repetitis prodit in auras
513  Motibus alterius fili, productius illo

partita per omnem
988  Si fuerit, quali inter se descendere lapsu
989  Corpora debebunt, si nil descensibus obstet,
990   Ponderibus variis quantumvis praedita constent?
991  Uno nimirum descendere tempore semper
992  Esset opus per idem spatium, velocia et aeque
993  Esse, ideoque pares acquirere mobilitates.
994  Dum par vis fuerit privis in partibus urgens,

998  Ipse itidem motus, non privas quasque, sed omnes
999  Plus agitans partes; eadem fuga proinde manebit.
1000   Nil oberit pariter, mage num sint mutuà partes
1001  Vicinaeve minus, nimirum an densus, an sit
1002  Rarius impulsum corpus. Si fingere cera
1003  E molli tentes, aut fictas concipis esse
1004  Aequales bis quinque pilas; aequaliter omnes
1005  

dant nubibus ortum
1060   Exhalati undis, vel terra humente, vapores,
1061  Et pingues, qui sunt puerorum lusus, aquaï
1062  Folliculi, qui sustollunt se mollibus auris?
1063  Nimirum liquido nos cingimur aëre circum,
1064  Obsistit cunctis qui motibus; ipse moveri
1065   Debet enim, dum decedit tranantibus ipsum
1066  Se rebus, gravibusque sua gravitate repugnat.

tempore longo:
1198  Ventus et aestivis sustollit, et ungula campis
1199  Nubem, quae remanet longum suspensa per auras
1200   Pulveream; at terra lapides non evehit ima.
1201  Nimirum quae de genere uno corpora constant,
1202  Formâque assimili, non, ipsâ ut mole, videbis
1203  Crescere sic facie, quae lata est, longaque tantùm,
1204  Ipsa at praeterea moles est alta; per

pollere liquorem
1374  Nempe sub aequali comprensum mole, necesse est:
1375   Et quanto minus est, quod erit de pondere toto
1376  Corporis amissum mersi, ipso pondere toto
1377  Nimirum, tanto densum minus esse liquorem,
1378  Corpore perspicies solido: diversa sub uno
1379  Corpora proin mergens, unum quodcumque liquore
1380   Vel sub diverso corpus, variataque, semper

projiciantur
1651  Plurima, uti sola tum vi moveatur inerti
1652  Quodlibet, et quacumque fuga in quamcumque feratur
1653  Forte plagam variam quantumvis, dissimilemque,
1654  Nimirum medium punctum gravitatis eorum
1655   Commune, immotumve sua statione teneri,
1656  Aequalive fuga semper, rectàque meare:
1657  Nam cum quodque sua raptetur mobilitate

1701  Sola lacessere; erit, quantum unum accedat ut ipsam
1702  Tunc ad planitiem, tantum simul alterum abire
1703  Debeat: idcirco si succedentia fumas
1704  Tempora tot, genus hoc, nimirum sunt quot ibidem
1705   Punctorum paria, ut producat tempore vires
1706  Quodque suo, nequeat spatiorum ex omnibus illam
1707  Summa ad planitiem minui, neque crescere punctis.

illuc,
1788  Prorsus ut ex omni tellus sit parte rotunda.
1789  At si jam tellus vero quid distet ab orbe,
1790   Non gravitas punctum terraï tendet in unum:
1791  Haec est nimirum connexaque, conque ligata
1792  Inter se certa ratione, atque ordine certo
1793  Utraque res, ut per numeros, quibus abdita rerum
1794  Quaerimus, ex una reperirier altera possit;

2024  Ille modum docuit pariter, quo scire queamus,
2025   Exterior quae sit, qua clauditur ipsa, figura;
2026  Denique curtatum, qua tellus arctior, esse
2027  Non plus, quam septem nimirum millibus, axem.
2028  Hactenus his veluti constructis multa profecto
2029  Contigit, et majora super, potioraque longe
2030   Addere Newtono, summumque imponere culmen.

quibus omnis
2045   In se materies trahiturque, trahitque vicissim,
2046  Conservatque ratas leges quae tracta trahendi:
2047  Virium uti summa gravitas coalescat ab omni,
2048  Nimirum a cunctis qua corpora quaeque trahuntur
2049  Corporibus, tellus queis constat tota, vel ultra
2050   Optes si prorsus rem tangere, quidquid ubique est
2051  Materiae, vastum quae se diffundit in

cum vi
2107  Illa, nec indigenis inventis aequiparari;
2108  Quae tamen ipsa aliis quoque rejiciuntur in oris,
2109  Nempe ubi vorticibus locus est, ternisque elementis.
2110  Nimirum quae res eadem sit saepe probari,
2111  Mente, diuque animo circumsonte, atque probetur
2112  A multis, quamque intersit nostra probari,
2113  Fit

addant?
2278  Ut mutent, versentque animum, ad diversaque raptent,
2279  Et magico veluti transforment pectora cantu?
2280   Qui timuit, quam nunc irato discrepat a se
2281  Nimirum, a tristi quam gaudens, atque dolente?
2282  Et qui nunc odit, nimium cum nuper amavit?
2283  Quam diversa probat? Quantum fuit inter Achillem,
2284  Cum lectam praeda ex omni Briseida amaret,

ratione videbis
242  Ter quinos aequare pedes; quot nempe deorsum
243  Corpora per nostras regiones concita currunt,
244  Sed tamen aequali non tempore, simplicis horae
245  Nimirum decies non sexta parte, sed hujus
246   Partis item decies quoque sexta parte minuto,
247  Ut supera certo nixus tentamine vici.
248  Nunc prius a dictis deduces, cum quoque partem

263  Plus, loca distando quam disjiungantur; eisdem
264  Scilicet a spatiis, in sese si repetantur
265  Mutuà, metiti, quantae sint, possumus illas,
266   Nimirum quanto loca per majora minores.
267   Utque fidem minus his renuas adjungere dictis,
268  Protinus exemplo multarum constabilire
269  Ipse queas legem hanc rerum, quas cernimus uno

432   Namque animadversum tunc est, loca, quae daret aequus,
433  Circum si per eum Mars se converteret, orbis,
434  Servatis distare locis, verisque, nec esse
435  Non alia omnino: nimirum tanta reperta
436   Haec discrimina, uti manibusve, ullisve referri
437  Usibus haud possent oculorum, artique videndi.
438  Multos ille modos, ut nectere cuncta valeret,

491   Ut, genus hoc, duo puncta gerat, quae tertia forma est,
492  Partibus oppositis tamen, unum ut nempe receptet
493  Intra se, teneatque sinu, sit id alterum at extra,
494  Nimirum oppositi conclusum limite rami.
495  At coni species proscissi, aut forma secunda
496   Tantùm unum interius recipit cava: denique, primum
497  Qiod genus, in cono simulantes ova figurae,

Solem, et pariter quibus astra Secunda
692  Non minus ad Solem contendant, ad sua quaeque
693  Quam Prima, excurrunt quae circum, seque revolvunt.
694  Nimirum vires, genus hoc, si corpore spectes
695   In gemino quovis, medium quod tendat ad unum,
696  Lex eadem ostendet decrescere, cum removentur,
697  Imminuique magis, quam sint spatia aucta, recedunt