Croatiae auctores Latini: inventa |
domum | qui sumus | textus | auxilia | tolle, lege! | |
Bibliographic criteria: none
(All documents) Search criteria: TEmp[aEI].* Your search found 7492 occurrences
First 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 Last Retrieve all occurrences (This may take some time to download)
Occurrences 1801-1900:1801. Marulić, Marko. De ultimo Christi iudicio sermo,... [Paragraph | SubSect | Section] se damnandos esse. Non poterunt, puto, sustinere Iudicis irati faciem, et proni in terram lugubres cum gemitu uoces dabunt. Non erit, qui eos consoletur; consolandi enim deficiet modus ad miseriam nunquam finiendam destinatis. In temporaneis quippe suppliciis, quia saltem per mortem finienda speratur calamitas, consolationem affert ipsa expectatio. Vbi autem nullus est malorum exitus, ibi nulla esse potest consolationis materia. Toto tempore lugendum est, ubi
1802. Marulić, Marko. De ultimo Christi iudicio sermo,... [Paragraph | SubSect | Section] finiendam destinatis. In temporaneis quippe suppliciis, quia saltem per mortem finienda speratur calamitas, consolationem affert ipsa expectatio. Vbi autem nullus est malorum exitus, ibi nulla esse potest consolationis materia. Toto tempore lugendum est, ubi nullus poenarum finis expectatur. Facta igitur hominum iudicandorum discretione, tunc dicet , inquit , Rex his, qui a dextris eius erunt: Venite, benedicti
1803. Marulić, Marko. De ultimo Christi iudicio sermo,... [Paragraph | SubSect | Section] et delicta tua miserationibus pauperum . Peccasti, Christiane, poeniteat te peccasse tuisque opibus succurre aliorum inopię, et quicquid pauperi impartieris, Christus tibi impensum reputabit atque ab eo accipies pro modicis magna, pro temporalibus sempiterna. His tamen talia promitti scias, qui uitam corrigunt, et sicut prius uitiis, ita deinde uirtutibus operam impendunt. Nihil enim prodest elemosinas facere et in mortiferis uoluptatibus perseuerare. Dona iniquorum non
1804. Marulić, Marko. De ultimo Christi iudicio sermo,... [Paragraph | SubSect | Section] enim debemus illis, qui sanctius uiuunt, quam qui minus pie uitam instituunt, si ope nostra indiguerint. Vt autem promptius inopi subueniamus, consyderemus m illo personam Christi, et si ab ipso ęterna bona nobis dari cupimus, cur bona temporalia eidem largiri negligimus cum usura[m] exacturi quicquid impenderimus? Et ibunt , inquit, hi in supplicium ęternum: iusti autem in uitam ęternam .
1805. Marulić, Marko. De ultimo Christi iudicio sermo,... [Paragraph | SubSect | Section] procellarum huc atque illuc ueluti puluerem miseros agitabit. De procella ista et Hieremias testatus est, ubi ait: Ecce turbo Dominicę indignationis egredietur et tempestas erumpens super caput impiorum ueniet . His astipulatur Apocalypsis de peccatore dicens: Cruciabitur in igne et sulphure, et fumus, inquit, tormentorum eorum
1806. Marulić, Marko. De ultimo Christi iudicio sermo,... [Paragraph | SubSect | Section] impuri spiritus nec obsequio placantur nec precibus mouentur? Veneno autem inuidię infecti facibusque iracundię succensi homines a iusto Iudice damnatos modis omnibus torquebunt, omnibus supplicii generibus afficient et ne uno quidem temporis puncto conquiescere eos sinent, eo magis furentes, quod et ipsi suas poenas luere compellentur. Nam et canes, cum lęsi fuerint, magis irritantur immaniusque latrant et rabidis morsibus impetuosius sęuiunt. Nihil ergo
1807. Marulić, Marko. De ultimo Christi iudicio sermo,... [Paragraph | SubSect | Section] dicemus de quiete illa, quam nulla turbant aduersa, nullus
solicitat casus, ne aliquando desinat, uexat timor? Erit
mensis ex mense (ut ait
1808. Marulić, Marko. De ultimo Christi iudicio sermo,... [Paragraph | SubSect | Section] reuelatur, a magis adoratur, ab angelis glorificatur, dum cęcos illuminat, leprosos mundat, mortuos suscitat, demoniis imperat, dum in monte facies eius instar solis refulget, dum ipsius pedibus mare se calcandum prębet et eo iubente tempestatem tranquillitate commutat, si in terra, inquam, ab hominibus iudicandus sic diuinitatem suam manifestabat, quomodo eam nobis cęlare poterit a mortuis resurgens, in cęlum ascendens, ad dexteram Patris residens, mundum
1809. Marulić, Marko. De ultimo Christi iudicio sermo,... [Paragraph | SubSect | Section] berillo, topacio, chrysopatto, iacintho atque ametisto. Quę [ad] apostolorum numerum referuntur et diuersos sanctorum status uariaque meritorum insignia figurant atque testantur. Talia autem interpretatione prosequi temporis angustia non patitur. Vt ergo sermonem nostrum de Iudicio tandem finiamus, pro epilogo eorum, quę hactenus dicta sunt, precatione uti libet, ut et precatio id, quod illis diebus nobis opus fuerit, impetret et breuis repetitio
1810. Marulić, Marko. De ultimo Christi iudicio sermo,... [Paragraph | SubSect | Section]
1811. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 1 | Paragraph | Section] Jovanović
Ispravljeno zaglavlje.
perspectum habent, id oneris imponere. Non enim recte propinquo, nisi idem sit amicus, tutela committitur liberorum.
Sed nec remissionem tutelae Romanae leges his tribuunt, quorum fidem aut testatoris, aut praetoris iudicio exploratam esse constat. Quare cum confecissem aliquot de
temporibus meis commentarios, quum quorundam ueterum scriptorum et eorum sapientiae studiosissimorum prouocatus exemplo, tum sanctimonia insignium nostrae sectae
hominum studium secutus, eos ad te dono misi, ut tu scilicet, perinde ac liberos ex neccessario tuo genitos tuaeque tutelae
quod nuda quoque rerum narratione legentes
delectantur, amore in te meo quam notissimus esse cupio. Vale.
primus
silentio non praetermittemus. Multa enim in Italia, Galiis, Hispaniisque nostra aetate gesta sunt, quae si
qualicunque stylo memoriae proderem, opere precium me facturum putaui.
Nempe ac
si unquam alias, his temporibus uidimus malis consiliis non modo res publicas regnaque
commutari, sed etiam funditus euerti. Eos autem, qui forte aut rei gestae duntaxat
cognoscendę studio haec scripta legere uoluerint (etenim uel nuda rerum cognitione
capimur)
carie ipsa proprio uitio imis radicibus innata, nullo impellente ad terram concidunt. Quod profecto regno Hungariae pene euenire uidimus, dum
singuli ferme principum regem, cui quisque studebat, creari contendunt. Sed iam inde
narrationem auspicemur, unde eius perturbationis, de qua seruato temporum ordine primum scripturus sum, non modo origo, sed etiam causa manauit.
Hungarorum successit,
Hungari infantulo eius filio Ladislauo Posthumo Vuladislauum Iagelae filium,
Polonorum regem, patruum illius Vuladislaui, ad quem Matthia Coruino mortuo regnum delatum est, haud sane satis honeste, si ius gentium respicias, superinduxere, tametsi illo tempore non tam iniquum hoc uideri potuit quam neccessarium, regno et ciuili
discordia amisso principe laborante, et ab externis hostibus, Turcis maxime, gente
immani, uexato. Neque enim regnum latissime patens tutum reddi potuit sine rege, qui
et auctoritate, qua quidem pueri carent,
uanitas inoleuit, eo quod illud diadema diuus
Stefanus, qui primus Christiano ritu rex Hungarorum est appellatus, a summo pontifice
ob susceptam religionem dono accepisse dicitur, consuetudoque obtinuit, cum propter
uiri sanctitatem, tum Romani pontificis admirationem, quem sane id temporis paupertas
ac continentia, uti et ceteros fere sacerdotes, maxime commendabant, illo dumtaxat
reges insigniri, atque eo insignitos diademate ueros diui Stephani successores arbitrari.
Alii credunt eos, qui gentis mores condiderunt,
nemini. Nam ut taceam fortunam eius, quae quidem illum et e
carcere ad regnum extulit ― etenim Pragae in custodia erat cum rex ab Hungaris designatus est ― et insidiis suorum saepius in pericula adductum perpetua felicitate protexit,
fuit uir tanti consilii ac peritiae in republica temperanda rebusque gerendis, ut nunquam
ferme quicquam rei inceperit, quantumcunque id arduum fuerit, quin ei ex uoto cesserit. Inerat tanta ars atque ingenii dexteritas, presertim ad animos militum pertractandos,
ut non nunquam ei operam nullo stipendio, sed sola uictoriae spe praestiterint.
gloria, ut fit, splendore suo inuidiam superante, statim in
animum induxit cum omnibus aetatis suae principibus magnificentia ac liberalitate
certare, nec minus his quam armis caeteros reges anteire. Adeo enim Hungariam ędificiis exornauit, ut Alemaniam his rebus cultissimam hac tempestate pene adaequet. Tam
uero hospitaliter ac benigne eos maxime, qui ad eum publico nomine accessissent, excipiebat, ut praeter elegantem lautitiam, quam largiter praebere solebat, neminem ab
se unquam dimiserit, cui aut uestem pretiosam, aut equos
conterminos habet
Noricos. Qua in orientem uergit, partim Istro, partim mari Euxino clauditur;
nam utrique Getae, quorum alteri Moldouii, alteri Valachi nunc appellantur,
in ditione Hungarica semper fuerunt, quamquam hoc tempore Valachi ad
auertendas Turcarum incursiones regi Turcarum tributum pendunt, magisque in
parte quam in ditione Hungarorum sunt. Itaque regiones Hungarico
Dalmatae Romano pontifici parent, sed quia lingua, habitu et literis Latinis
utuntur. Atque ex parua quoque re efficaci coniectura facta ex hoc etiam
Sclauenos a Gothis prodidisse multi arbitrantur, eo quod nostro quoque
tempore Rhacusanę matronae, cum ancillis Sclauenae nationis aliqua ex causa
forte succensent, eas per contumeliam Gothas appellant.
Caeterum
extra uitia esse,
quod quidem per se haud parui faciendum est, sed etiam illi eas inesse uirtutes, quae quemlibet
maximum principem decent. Est enim in eo summa humanitas, fides iustitiae conseruatrix egregia, comitati mixta seueritas, temperantia illa praesertim aetate admirabilis,
pietas in Deum ac religio insignis.
Ad haec eius tanta fortunae ac animi bona ― nam corporis dotibus supra mortalem certe conditionem eum excellere nulli dubium est ― accedit
quod uel
matrimonium, ut Beatricem sibi deuinciret, simulantem) in uirum habere; quamuis non mediocri laudi futura, si memor primi matrimonii in uiduitate, quae quidem matronis decori est maximo, perseuerasset, nec talem
animo cupiditatem unquam admisisset. Verum haec res auertendę suspitionis causa pro
tempore silentio pressa est, ne uulgata eiusmodi officeret consilio: nam omnia munitiora Hungariae loca regis Matthiae filius praesidiis obtinebat. Qui quidem se regem fore
haudquaquam desperabat, sed ui magis quam causa fretus paruam admodum gratiam
apud optimates iniuerat, propterea
hostibus undique exposito, haud idoneum censerent. Sane
occurrebat animis Maximilianum post soceri sui Caroli, Belgarum ducis, mortem, quem
satis constat nunquam bello Francorum regi cessisse, bonam Belgicae Galliae partem,
quae sub ipsius Caroli imperio fuerat, parui spatio temporis ac ferme sine certamine
amisisse, neque unquam cum praefectis Francorum regis parem in acie fuisse.
etiam multo ante ab Hungaris rex designatus
quam ulla huiusce matrimonii fieret mentio.
Quamquam non negauerim spem nuptiarum Beatrici ab Hungaris dolose iniectam,
quo illa pecunias, quarum copiam ingentem congessisse credebatur, in exercitum, qui
aduersus hostes id temporis scribebatur, impenderet. Qua propter ego quoque eorum
opinioni facile accedo, qui credunt Ianum nullius delicti conscientia, sed ex uoto monasterium petiisse.
In quam sane sententiam grauiores fere uiri inclinant,
ac titulis augere.
Est regio Illyrici inter Valdanum, quem fluuium
Sed nec Alexander Sextus, Romanus pontifex, tametsi et
ipse homicidiis notus esset, hunc hominem ad pontificatum facile admisit. Nam quum
Romae accusatus esset, obiectaque parum purgare uideretur, in carcerem coniectus est,
mox Maphaeis, Veronensibus ciuibus, summis uiris, qui id temporis Romae agebant,
deprecantibus ac reum iuditio sisti fideiubentibus, non modo e carcere eductus est, sed
etiam accusatore, seu minis ab accusatione deterrito, seu per collusionem desistente, tandem episcopus declaratus. Nec mirum: solos enim falsarios hoc corruptissimo tempore
Sedes
uiris, qui id temporis Romae agebant,
deprecantibus ac reum iuditio sisti fideiubentibus, non modo e carcere eductus est, sed
etiam accusatore, seu minis ab accusatione deterrito, seu per collusionem desistente, tandem episcopus declaratus. Nec mirum: solos enim falsarios hoc corruptissimo tempore
Sedes Apostolica ultimo supplicio afficit; in caeteris conniuere solet, eo quod falsi
crimen, quum pontificum, quorum omnis in comparandis duntaxat pecuniis cura fixa
est, deterat emolumenta, capitale putatur.
Ad hoc accedit quia hic sacerdos solemni
comparandis duntaxat pecuniis cura fixa
est, deterat emolumenta, capitale putatur.
Ad hoc accedit quia hic sacerdos solemni stipulatu spoponderat se, simulatque in
patriam reuersus esset, ducentos aureos mulctae nomine soluturum, nisi quosdam
ueteres authores, qui temporum iniuria non extant, ipsis Maphaeis, seu quibus illi iussissent librariis, imprimendos dedisset, quos sane ille in Circumistranis regionibus abs se
inuentos eo consilio ementitus erat, ut Maphaeos librorum cupidissimos sibi conciliaret,
iudiciumque eorum patrocinio eluderet. Atque ita,
propius uero esse uel
ex eo conici potest, quia in uincula quoque coniectus id inimicis propalam obicere non
dubitauit.
Lodouici Tuberonis Dalmatae abbatis
Commentariorum de temporibus suis
liber secundus
fossam arcis constituunt, obiecto, ut fit, ualidarum trabium suspenso ac
mobili, ut mos Sarmatarum est, pluteo, qui neque emissioni pilae, quae e tormento excuti solet, obstaret, et a missilibus hostium tormentum ipsum protegeret.
Dum haec oppugnatio paratur, regina, ut undique ac eodem tempore hostibus metus
iniceretur, castellum quod incolae Visegradum uocant, ubi regium diadema asseruatur,
mittit oppugnatum, attributo hoc seorsum suo exercitui negotio.
Iam reguli animum infregerant res aduersae. Itaque, tametsi Visegradum situ ac
muro
haud quaquam existimant, sed potius credunt reginam, si quid pecuniae
dederit, in communem belli usum, quod tunc gerebatur, contulisse ― quod quidem et
caeteros fere optimates ac praediorum possessores patrio more ac instituto fecisse satis
constat ― nisi forte temporum uitio auaritiam religioni minime obstare Vuladislauus
putauerit, mente seu sua ipsius cupiditate deprauata, seu documento a plerisque nostri
seculi sacerdotibus sumpto, quos paupertatis, maximi religionis uinculi, oblitos non
modo auro capi, sed
orat supplex regem, ut in eius locum Volphangum quendam sacerdotem subrogaret, qui sane apud Ianum primum amicitiae locum obtinebat.
Verum rex diu uoluntati eius aduersatus ― erat enim molestum regi huius modi amico
carere ― conatus est hominem uix etiam lachrymis temperans his ferme uerbis a tali auertere consilio:
Si religionem habitu sordido uictuque rusticano, non autem uirtute metiri aequum
esset, equidem omni laude hoc tui animi
propositum prosequerer,
sibi uendicare potest,
cuius sane proprium est non deprimi nec animo frangi.
At e contrario, diuitiae latissimos uirtutum obtinent campos, quippe in quibus sapienti uiro suppetit facultas, ut alia
opulentiae commoda omittam, exercendae temperantiae, dispositionis, diligentiae, liberalitatis, magnificentię. Quin etiam nemo sibi constans eum, in quo primum adscitus est,
statum alio statu permutat, nisi studio perfectioris uitae. Sed quod genus uitę perfectius
quam praesulum? Caeteri enim sacerdotum ordines ad ipsam
uidelicet animi cupiditates ad explenda ea, in quae sensus nostros insidiosa captos dulcedine impulerunt. Atque ubi in animum
admissae consuetudine habitum contraxere, ratione libidinis coeno immersa omne animi
lumen extinguunt.
Quae spes igitur salutis effulgere potest in tali deprehenso tempestate, totque periculis
exposito? Atqui paupertas ab his fluctibus procul abest, quam plane tutissimum uirtutis
receptaculum esse constat, utpote quae, quibus animus ad libidinem incitatur, minime
subministrare potest. Nescio enim quo pacto sensus ad uoluptatem capescendam hebescunt,
Atque ubi ad Danubium peruenit, non procul a Strigonio in ulteriori fluminis ripa subsistit, quoad missus Budam nuntius de suo aduentu principes
Hungarorum certiores facturus reuerteretur. Ibi eum Stephanus Bather et Thomas
Herdonius, id temporis Iauriensium praesul, cum quibusdam aliis primariis uiris, qui
honoris ac officii gratia ei obuiam processerant, conuenere. Quem posteaquam regem
salutarunt, quidam procerum Hungarorum ex composito tentans illum, ut, quid animi
in Beatricem haberet, eliceret:
publici
boni causa pecuniae ab ea repeti possunt, quas illa a colonis per speciem publici boni
exegisse fertur.
Qua plane oratione rex natura
et pecuniae auidissimus, et Hungaris nondum notus,
primis imperii temporibus, non modo morbum auaritiae callide texit, sed ne ullam quidem suspitionem dedit se quicquam seorsum sibi quaesiturum, edoctus, puto, a Iano
praesule Hungarorum odia in regem ualde excitari ea cupiditate, quae suis tantummodo
seruiens rationibus nihil in publicum conferat. Et
sed etiam signis quibusdam interdum denuntiari.
Tametsi quidam uehementer mirari soleant Hungaris, genti religiosissimę,
bellique gloria ualde insigni, atque undique hostibus circunuentae, regem strenuum minime contigisse, praesertim quo tempore, ac si unquam alias, excelsi animi rege Hungari
magnopere indigerent, et qui Turcas, ferocem gentem, a finibus suis armis arceret nec
sineret continuis incursionibus agros Hungarici regni deuastare. Sed harum causas rerum
facilius quaerere possumus quam inuenire. Itaque ne
omnium principum consensu inito.
Quo ubi uentum est, nuntiatumque Albertho fratrem adesse, propere e tabernaculo
uerecundia iram uincente egreditur. Salute accepta redditaque oculi utrique lachrymis
opplentur, nec circunstantes quidem gaudio tam pii spectaculi oculis temperarunt.
Itaque siue rubore, quem forte conscientia fraterni certaminis perfuderat, siue mutua
pietate attoniti, aemulationis subito obliti paululum conticuere. Deinde post cibum satis
hilari habitu oris, si animus uultu estimari posset, eodem lecto captum, submotis arbitris
aderant, ac transuersis praeliis lacescentes nihil ferme memoratu dignum agere Alberthum
permittebant, quum ipsi nullam rei bene gerendae occasionem praetermitterent.
Ludouici Tuberonis Dalmatae abbatis
Commentariorum de temporibus suis
liber tertius
absit
emulatio, malit suae linguae principi quam externo parere. Maximilianus, Austrianorum
erga se animo ac uoluntate comperta, nihil cunctandum ratus, ne, prius quam ipse arma
sumeret, aut Hungari depositis simultatibus ac odiis communi utilitati studere inciperent
- totum enim regnum eo tempore intestino bello, ut demonstratum est, ardebat, quae
quidem res ad arma Hungaris inferenda hostes maxime concitabat, quum alioqui esset
terribile Alemanis praesertim nomen Hungarorum ― aut Alberthus, qui tunc grauis hostis
regno Hungariae instabat, pace cum fratre facta domum
est, quum dux
Saxonum parentis mei auspiciis aduersus Hungaros militans Franciscum Aragonium,
Matthiae Chugniadis uxoris fratrem, ac iusti exercitus ex fortissimisque Hungarorum conscripti ducem, pro moenibus Nouae Vrbis parua manu fugauit omnibusque exuit impedimentis. Itaque si eo tempore, quo Hungari Austriae arma intulere, pater meus uel exigua
manu illis obuiam iuisset, nunc patriam meam intactam ac florentem haberem, nec huius
expeditionis necessitas nobis esset imposita.
Neque enim arma in Hungaros mouissem, ni ab eis iniuria, et ea insigni, et saepius
fuissem
uexilla, honoris ac
beneuolentiae reconciliandae gratia ei obuiam fit. Et erat alioqui ciuitati ingens cupido
principem multos ante annos non conspectum uidere, quem insuper patris maxime
ignauia desiderabilem faciebat. Ille Viannenses, defectione ad Hungaros dissimulata, pro
tempore benigne appellat,
atque ob recens collaudat officium.
Postero die arci, quam Hungari a Stephano Sepusiense, ut dictum est, destituti
praesidio tenebant, tormenta admoueri iubet. Est apud
inimicorum acerbitate in patria
esse licuisset, inter praecipuos, Maximiliane Caesar, propugnatores me regnum Hungariae
nunc haberet. Neque enim mihi mors Matthiae regis patriam ademit caritatem, sed domo
profugum patriam relinquere coegit. Ac nescio an ulli maius hosti negotium quam tibi hoc
tempore, quo cum Hungaris tua repetens iustum bellum gesturus es, prebuissem,
propterea quod te Hungariam aggredientem tuo quidem agmini instans a latere urgerem,
et quantum uiribus possem, tuas copias distinerem, nec ullo pacto paterer, si nequissem
omnino retinere, aliqua saltem ex
euentu, huiusmodi apud amicos, prius quam proficisceretur, habuit orationem:
Si armis uobisue inuitis, proceres, regnum Hungariae imperio meo adiunxissem,
subiret forsan hoc tempore animum meum de uestra in me uoluntate dubitatio, propterea
quod, qui ad parendum ui coguntur, aut illum cui parent odisse per timorem solent, aut
certe obsequio colere simulato, quandoquidem uictoriam insolentia ac imperia semper
fere importuna consequantur.
duces Hungari, desperata urbis tutella, cum quingentis leuis
armaturae equitibus, quam quidem solam manum habebant, profugiunt, Budamque,
caput regni, petunt, rati ea urbe seque conseruatis caetera facile aut recuperatum iri, aut
defendi posse, quandoquidem in his duobus uiris ea tempestate spes et fortunae regni
sitae erant. Alemanus Albensibus fuga ducum perculsis (sunt enim omnes opifices ac
mercatores) absque ulla ferme oppugnatione urbem coepit, Iacobo Scytha, quem diximus ab Hungaria transfugisse, muros, quorum situs satis peritus erat, ab ea
fleuisse dicitur, siue mutabilem animo reputans fortunam,
uariosque mortalium casus, siue gaudio redditae hostibus uicis, ipsiusque fortunae
regressus.
Stephanus Bather ubi accepit Albam amissam esse, periculo simul regni, simul gloriae motus ingemuit, lachrymisque non temperauit, ueritusque, ne hostis uictorem
exercitum Budam duceret, compulsis ad operam agricultoribus fossas urbis propere purgat, aggerem e terra moenibus circumducit, propugnacula, ubi necesse uisum est, erigit,
tormentisque instruit, armatisque totam urbem complet, nulli denique
praesidio, uti retenta antiqua regni sede, si Hungari ad pacem inclinarent, ipse, ut euenit, dementia Hungarorum
pacis ferret conditiones. Quin etiam existimauit haud irritandos esse longiore mora animos Hungarorum, nec diutius in terra bellicosissimi hostis agendum, ne aut Hungari
temporis, ut fit, spatio recoeptis animis ac uiribus consilium pugnandi inirent, comissoque praelio res Alemanica in dubium deuocaretur, aut Vuladislauus interim cum
Boëmorum copiis, cuius iam aduentus appropinquare putabatur, a reditu eum in
Alemaniam
fraetusque tum regis absentia
ac regni tumultu, tum regione a Buda, in qua urbe regia sedes est, procul distante, quasi
longe ab arbitris ac censoribus amotus, arma coepit mouere. Nam in finibus Pannoniae
fere ultimis, qua ea regio Dalmatas attingit, bellum finitimis excitauerat.
Id autem temporis optimatum potiores, qui per regis absentiam ius regiae potestatis
habebant, Budae morabantur ita de publico soliciti statu, ut paruam admodum priuatae
rei gererent curam, cum maxime uellent non modo proxima, sed etiam longe posita
tueri. Itaque prior Varanensis regni
quam uirtutis beneficio assequimur, ita interdum nullo nostro merito, sed insperato quodam
euentu incidimus in infamiam.
erat soluenda, eo
magis, quia praedium castello
et colonis instructum non opifici, sed equiti conuenit, qui
scilicet antiquo regum instituto militare cogitur, et regnum ab hostibus armis tutari. Quo
circa maxime accusandi uidentur horum temporum quidam reguli, qui supra quam decet
his, quibus minime conuenit, largos sese interdum exhibent, quum in ornandis militaribus uiris ac de se bene meritis mirifice parci sint.
Per idem fere tempus
domo
profugerant, atque uoluntarium consciuerant exilium, in patriam reuersi patrimonium
partim ui atque armis, partim dolo recuperarunt. Tantus erat cum legum, tum regiae
maiestatis nondum stabilitae contemptus. Regna enim, ut caetera fere omnia, quo robur
suum acquirant, tempore maxime indigent.
Lodouici Tuberonis Dalmatae abbatis
Commentariorum de temporibus suis
liber quartus
nondum stabilitae contemptus. Regna enim, ut caetera fere omnia, quo robur
suum acquirant, tempore maxime indigent.
Lodouici Tuberonis Dalmatae abbatis
Commentariorum de temporibus suis
liber quartus
Alberthum copias educeret. Omnibus optimum uisum praeuerti ad
Polonos e finibus Hungaricis expellendos, quibus sane pulsis multum de Alemanorum
spe decessurum putabant. Nempe Alemani ad ulciscendas Hungarorum iniurias regis
Matthiae
habuerant.
Coniuncto igitur cum Hungaris exercitu arma confestim in fratrem conuertit, ne hyeme
quidem, quae solito atrocior erat, quiescendum ratus, posteaquam Alemanus hostis partim Albae moenibus inclusus tenebatur, partim metu ex Hungaria profugerat.
Profectus Buda durissimo tempore anni maximo labore iter fecit.
Niuem enim
altissimam discutere multis in locis glaciemque dolabris cedere, quo uiam aperiret, miles
cogebatur.
Agriam tandem, ad quam
haec suorum paucitati diffisus, sub ipsum pene concursum uelamento, quod inducias prae se ferret, de more sublato, utroque exercitu uehementer admirante, inermis ad fratrem accessit, haud sane tam
sua causa quam fraterno confisus ingenio, utpote ad pacem et concordiam promptissimo. Itaque, ut sunt temporalia pleraque mortalium ingenia, repente nouo inito consilio
spe pacis per fraudem iniecta petit inducias, regisque indulgentia illico impetrat.
Caeterum ne nihil actum esse hac in expeditione uideretur, Demetrius Ihassius
iunior, natione Rhassianus ― ita Roxanos,
aquae, piscibusque, quos
suauissimi
diuersique ab aliis fert saporis, est memorabilis. Nam quum, quod in tota Hungaria
humoris est, per hyemem gelu astringatur, haec sola aqua raro admodum congelascens,
continuis ferme anni temporibus pisces subministrat. Campi ei adiacentes sicut frugibus
sunt foecundi, ita et colles ripis eius imminentes gignendis uuis huberrimi,
caeterisque
uarii generis arboribus felicissimi, nec ulla ex
magis
uirtute quam sacerdotio tutos esse debere, religonemque non habitu exteriore, sed probitate atque innocentia constare.
Hic itaque ante initium Alemanici belli, cum esset coenobii curator, cum quibusdam
uicinis nobilibus uiris propter sacerdotii commoda, quae quidem hoc tempore in
Hungaria maxime profanis praedę exposita sunt, inimicitias exercebat, multasque iniurias ultro intulerat recęperatque. Caeterum postea quam ea loca Alemani occuparunt,
ratus se nactum
praemendorum inimicorum
regi eius animum laudibus efferentes assentiebantur, suadebantque arma Austriae inferenda et dandam operam. Caeteri, presertim
sacerdotes, non tam belli metu ac periculorum quam laboris atque impendii tedio, otiique quam famae studiosiores, negabant e republica Hungarorum esse extra regni fines
id temporis, quo nondum omnino sedata erat ciuilis discordia, mitti exercitum. His rex
quoque tandem ita est assensus, ut facile suspitionem praeberet se paulo ante gloriae
cupiditatem simulasse.
Igitur Vuladislauus Albam Regiam cum exercitu profectus
ne rursus Maximilianus, Alberthi fraetus armis, animum in Hungaros
resumeret regno nondum pacato, ira accensus, quae quidem pestis semper improuida est,
decorisque ac neccessitudinis immemor, Stephanum Botherem, Transiluanae regionis
praefectum, et Thomam Iauriensium, id temporis praesulem eundemque epistolarum
magistrum, oratores ad Maximilianum confestim mittit. His mandat, ut tota fere conditione cum illo pacem componant, neque eum pacis etiam conditiones eius arbitrio
dicere recusent. Tantus sane dolor
iustissimus sit princeps, minus
quam caeteri Hungari legibus ac more patrio tenetur, quum praesertim, quo die regnum
iniit, iurauerit se publicae utilitati nunquam aduersaturum. Hungari, ut sunt solerti ingenio, atque ad succumbendum tempori, maxime quum res urgent aduersae, haud imparati, Maximiliano inani spe expleto totam armorum uim in Alberthum conuertunt, rati
impetu Polonorum represso Alemanos ab Hungaris uinci assuetos facile uanos spiritus
submissuros.
octingentos misit. Totidem Strigoniensis pontifex;
Colociensis ducentos galeatos, additis centum leuis armaturae, Agrianus quadringentos.
Parem fere numerum Transiluanus, Vaciensis circiter centum. Sigismundus Chanzares,
Quinque Ecclesiarum praesul, paucissimos dedit, tametsi eo tempore, quo haec gerebantur, praeter maximas praesulatus sui opes, adeo pecunia abundauerit, ut iustum
exercitum suo sumptu alere potuerit. Verum quum esset genere Alemanus, specie quidem reipublicae Hungaricae studebat, caeterum animo Alemanis erat deditus. Quare
pacato mox
in nullum usum, quod dementium
hominum est, condunt, aut suo ipsorum uel consanguineorum arbitratu magis quam
legum praescripto tam uiuentes absumunt quam morientes legant.
Sagabriensis antistes paulo minus trecentis dedit. Vesprimienses, quorum arx in aedita rupe posita id temporis ― casu an fraude humana, incertum ― combusta erat, ne unum
quidem militem miserunt, praesule nondum in patriam restituto, tametsi Alemani deduxerant
inde praesidium. Varadinensis trecentos equites dedit; centum fere Canadiensis.
Iauriensis partim galeatos partim
Reliqua Hungarici regni sacerdotia, et numero et commodis haud contemnenda,
quae uulgo
quingentos equites, omnes quidem galeatos, secum duxit. Item praefectus
Transiluanae regionis quingentos, in queis ducenti leuis armaturae fuerunt. Laurentius
Vuilacenus ducentos galeatos, totidemque leuis armaturae equites aegre armauit, tametsi non mediocri manu rem publicam eo tempore iuuare potuerit, si in eam bene fuisset
animatus: nulli enim secundus post palatinum uti dignitate, ita et opibus extitit. Ianus,
regis Matthiae Chugniädis filius, magno animo iniuriarum oblitus, cum quingentis
galeatis equitibus, trecentisque leuis armaturae affuit. Solocii
iubet. Ipse mediam aciem aduersus
Alberthum sibi sumpsit, dempturus labem in Austria turpi fuga acceptam. Nec
Alberthus, licet esset numero militum longe impar, moram dimicandi fecit, iudicans
haud tutum sese in hostili terra, uel paruo temporis spatio, futurum data timoris suspitione, nec se sine dedecore posse in patriam reuerti non tentata eius belli fortuna, quod
ipse ultro intulisset.
crudelissimo? Etenim non latet uos Hungarorum in deuictos feritas. Quam
quidem saepius quum caeterę nationes ― quoniam hoc agreste hominum genus saeuitiam
fortitudinem esse putat ― tum nostra gens, non quidem Hungarica uirtute, sed quorundam
nostratium, ut scitis, proditione experta est, eo tempore, quo frater meus, puer admodum,
Ioannes Casimirus cum Matthia Chugniade de regno certauit. Quum igitur pro regno ditissimo, quod nobis, ut dixi, a Deo destinatum est, pro gloria et fama, qua quidem uiri fortes
immortales efficiuntur, pro uita denique et libertate pugnandum sit,
me huc prodire uoluerit?
Quare uelim uos minime ignorare illum non quidem belli formidine me pro Alemano
dicere iussisse, quo sane et regni amplitudine ac opibus, et numero fortissimorum militum
nos longe superiores sumus, sed pro fide ac iureiurando, quo cum illo pro statu temporis
pepigimus pacem. Cur enim Alemanus a nobis timendus est, qui Alba Regia, non quidem
militum suorum uirtute expugnata, sed ignauia oppidanorum tradita, regem nostrum et
Posonio in se cum exercitu uenientem minime ausus expectare, ueluti profligatus subsidio
in turpi fuga posito aufugerit,
quin ab
inuidis notam maligne inustam fide nostra deleamus, inimicosque nostros uanos ac mendaces esse ostendamus. Libenter scilicet ea nunc praestando, quae, regno in ultimum
discrimen ob intestinam discordiam deducto, a nobis neccessario promissa sunt. Eo enim
tempore non tam dictu ampla ac speciosa quam salutaria quęrenda erant. Omnis animi
elatio, quae iustitia uacat, in uitio est, nec fortes uiros decet aut commodis, aut inconsultae
cupidini gloriae potius quam honestati seruire. Patiamur fidem utilitatis esse uictricem: hoc enim
esse diximus, duobus
annis ― tot enim ab eius morte usque ad pacem cum Albertho ac Maximiliano factam
intercessere ― in Hungaria gesta sunt.
Ludouici Tuberonis Dalmatae abbatis
Commentariorum de temporibus suis
liber quintus
inquietis hominibus audaciam incitante.
Nam non solum Hungari Vuladislauum nefario consilio sibi obnoxium facere conati
sunt, sed etiam Turcae, hostes Christiano nomini acerrimi, eodem tempore multa in
hunc regem, plane magis dormientem quam strenui principis munus obeuntem, moliti
sunt. Etenim Halis, inter Turcaicae gentis satrapas id temporis omnium bellicosissimus,
atque immanitate in Christianos ualde notus, perspiciens regem ab Hungaris in ordinem
coactum, regnique
Hungari Vuladislauum nefario consilio sibi obnoxium facere conati
sunt, sed etiam Turcae, hostes Christiano nomini acerrimi, eodem tempore multa in
hunc regem, plane magis dormientem quam strenui principis munus obeuntem, moliti
sunt. Etenim Halis, inter Turcaicae gentis satrapas id temporis omnium bellicosissimus,
atque immanitate in Christianos ualde notus, perspiciens regem ab Hungaris in ordinem
coactum, regnique limites nullis copiis tutos omnibusque contemptui esse ― et erat
regionum Samandriae adiacentium praefectus ― adiunctis sibi duobus filiis,
degeret. Hic enim uir, ueluti plęrique Hungari, ex rure ad ludum literarium profectus, inde, quum in literis aliquantum profecisset, forte in aulam
Matthiae Chugniadis Coruini delatus, breui et ad praesulatum prouectus est (nempe
reges hoc tempore in suo quisque regno pontifices designare solent) et magister epistolarum constitutus, moxque Vuladislaui fauore, qui Matthiae in regnum successit, ab
Alexandro Sexto, Romano pontifice, in collegium cardinalium sacerdotum cooptatus,
non tamen rusticum unquam potuit exuere
pontifice, in collegium cardinalium sacerdotum cooptatus,
non tamen rusticum unquam potuit exuere ingenium, cuius sane proprium est astu ac
fraude niti. Cuius quidem fraudis exequendae facultas breui hunc in modum Thomae
oblata est.
Hungari Transiluani, quos hac quoque tempestate Scythas appellari supra demonstrauimus, omnes in Stephani erant administratione, qui quum essent ab eo asperius tractati ― erat enim uir non modo iusto seuerior, sed etiam trucis irae ― detulerant ad regem
saepius querelas, sponte sua an aliorum instinctu, haud compertum
indictio cuiquam suspecta foret, sparsit in uulgus se de expeditione in
Turcas suscipienda in conuentu nobilitatis consulturum, tametsi, ut rei quoque exitus
ostendit, eo duntaxat praetextu dilatio et mora sanandis Hungarorum mentibus sit quaesita, propterea quod, quum esset rex eo tempore inops stipendii, nec caeteris etiam rebus
ad bellum satis instructus, nihil non in opulentissimum hostem frustra conatus esset.
Quod cum Hungari ita rem se habere non ignorarent, neque enim latebant eos suae
Turcarumque iuxta uires, prius quam de bello cum Turcis ineundo ad
Rhacusani a rege comiter excepti, omnibusque quae postulauerant impetratis,
munifice insuper donati ad suos remissi sunt.
Caeterum, Rhacusanae ciuitatis admonitus mentione, quae quidem ciuitas
Dalmatici nominis hac tempestate longe opulentissima est, aliquantisper a
suscepto excedam negotio, repetamque eius
urbis primordia, et quemadmodum ea tandem, una cum reliqua Dalmatia, in
Hungarorum regum
ferroque atque igni funditus euertisse, ciuibus subito atque
improuiso malo perculsis, dum Epidaurii Slouinum terra
oppugnantem uix sustinentes noui insuper hostis insperato aduentu terrentur,
nec, Slouinis eodem tempore terra, Sarracenis mari urbem agredientibus,
resistere queunt. Post Epidauri excidium, Sarraceno multis cladibus reliquae
quoque Dalmatiae illatis Hadriaticum relinquente sinum, Epidaurii ciues, qui
forte aut mercaturis,
praecibus, qui et ipse
patrio forte superfuerat excidio (coeperant enim iam Slauini quoque, licet
nondum sacris nostris initiati, Christianam admirari religionem ob illius
seculi sanctitatem: nempe illis temporibus Christiani sacerdotes cultui
diuino summopere dediti erant, uitaque eorum et mores consumati omnes gentes
ad religionem suscipiendam maxime
alliciebant), tum per pactionem
loci a Ioanne, Tribuliensium
pontifice, regnique principibus, qui officii gratia obuiam nouo
regi frequentes progressi erant, loetis animis summoque honore est
excoeptus, atque in oppidum Tribulium, quod sane ea tempestate, pro captu
Illyrico, satis erat opulentum, deductus, quo ibi insignibus imperii de more
accaeptis regnum iniret. Hinc enim Bossinatium reges, qui eam Dalmatiae
partem obtinebant, imperium auspicabantur,
natura munitior locus uisus, licet urbi
amplificandae haud satis esset commodus, ubi nunc Rhacusa sita est, quoniam,
praeter quam quod aeditus esset atque magna ex parte praeruptus, a
circunfuso insuper mari pene undique ea tempestate in peninsulae modum
alluebatur. Campum enim illum, qui nunc publicis frequens tabernis rerum
uenalium forum est, post conditam urbem deducto inde humore constratum esse
constat.
Rex igitur
regionem protensis munitionibus ad
rupes zephyro obiectas moenibus circundat, planitie omni extra munitiones
relicta, quam partim sylua, partim palustre solum id temporis obtinebat. Nam
quicquid urbi inde adiectum est, id totum postea ciues aucti fortuna
extruxere. In medio fere oppidi, regionem hanc nunc incolae
Epidaurium,
quem Docleatis authoris annales Ioannem nominant, amissa priori sede, Burni
agentem praesulem Rhacusanum, Romano pontifice annuente, designat, atque a
ditione Salonitani antistitis eximi curat, licet eodem fere tempore Salonae
quoque ab Vcris euersae sint.
Iam noua urbs opibus ac ciuium multitudine, soli inopia industriam acuente,
aliquantisper coaluerat, quum iterum Rhacusanorum animis Epidaurii
e regione posito duorum ferme dierum nauigatione,
mediocri uento nauim impellente. Itaque Rhacusani, communicato cum
Iadestinis consilio, quorum ciuitas sicut regionis felicitate reliquas
Dalmatiae urbes longe superat, ita id temporis opibus et magni spiritus
ciuibus eminebat, caeterisque maritimę Dalmatiae ciuitatibus in societatem
deductis, ad accolas Slouinos mittunt oratores, qui et docerent imminens
Dalmatiae periculum propter breuem e Gargano
mittunt oratores, qui et docerent imminens
Dalmatiae periculum propter breuem e Gargano in Dalmatiam traiectum, et
hortarentur eos ad bellum hostibus Christiani nominis inferendum. Ea enim
gens Adriani Tertii Romani pontificis tempore, Seuropylo
Dalmatiae regnum permissu Constantinopolitani imperatoris administrante,
Christianam susceperat religionem. Slouini simul religionis amore, simul
Dalmatiae periculo moti, ui magna nauium coacta,
quo quidem neque
ipsi seruitutem effugerunt, et patriam alienae ditioni subicientes sibi
pariter et posteris suis perpetuam inusserunt notam. Erat inclita eo tempore
Veneti populi non tam imperii, quod admodum tenue erat, quam iustitiae
caeterarumque ciuilium artium fama. Huc accedebat publicum simul et priuatum
hospitium cum Veneto senatu Rhacusanis. Priuatum mercaturae societate,
quam iustitiae
caeterarumque ciuilium artium fama. Huc accedebat publicum simul et priuatum
hospitium cum Veneto senatu Rhacusanis. Priuatum mercaturae societate, e qua
haud parum emolumenti ad utrosque perueniebat ― id enim temporis omnia fere
promercalia in mediterraneum Illyricum a Rhacusanis mercatoribus ad Slouinos
regulos importanda Venetiis in diem accaepta petebantur ―
publicum, quia inde leges, quibus nunc quoque in litibus
mercatoribus ad Slouinos
regulos importanda Venetiis in diem accaepta petebantur ―
publicum, quia inde leges, quibus nunc quoque in litibus dirimendis
Rhacusani utuntur, descriptas attulerant, quamquam Rhacusani temporibus ita
poscentibus ad Venetas leges multas ipsi a se latas addiderunt. Itaque nihil
ueriti Venetorum fraudem mandant Benessae, ut praetextu negotiationis
proficiscatur Venetias auxilium a Veneto senatu aduersus tyrannum
tyrannidem effugisse et ipsi paulo
post satis perspicerent, dum pro continuo ciuis sui imperio quotannis alium
atque alium dominum, et hunc externum sortirentur.
Et quia ui aperta pelli urbe tyrannus non poterat, id enim temporis Veneti
nullas fere, ut dictum est, uires habebant, rem astu hunc in modum
aggrediuntur. Per speciem legationis ad imperatorem Constantinopolitanum
mittendae creantur duo oratores, quibus singulis singulae triremes
(responderant enim Rhacusani se fidei
commissos nunquam prodituros), comparato exercitu Rhacusam hostili animo
accessit, in radicibusque Vergati (ita montem uocant Rhacusae imminentem) e
regione urbis consedit, ubi id temporis uicus erat, quem Slauini a proximo
luco, quo tunc mons erat uestitus, eorum lingua
Illyricis regulis
mercibus aduectis, magno simul usui, simul uoluptati esse. Sane prisci
Rhacusani finitimos reges omnibus officiis adeo prosecuti sunt, ut uir
religione insignis Stephanus Nemagna, Bossinatibus in Illyrico id temporis
imperans, Rhacusanorum in se officiis, quibus eius gratiam promeruerant,
permotus non mediocrem his Staei agri partem dono dederit, cum tota
chersoneso a Rhataneo castello denominata. Distat autem Rhatanea chersonesus
os Phariam, seu ut nunc dicitur Lesinam, excipit insulam, qua austrum
spectat, ei Melyte et Corcyra Nigra adiacent.
Quin etiam eadem fere tempestate Lodouicum Hungarorum regem, Caroli filium,
eum qui cum Venetis bellum gessit, amicitiam cum Rhacusanis instaurasse
comperio. Etenim cum Ludouicus rex ex quibusdam maritimae Dalmatiae urbibus
Venetos expulisset,
Hungarorum societate, in qua ad hanc diem integerrima fide
permanserunt, aetatem agere permisit.
Porro Hungari, atrito Constantinopolitano imperio, a Seuropyli Dalmatarum regis usque tempore affinitatis iure
Dalmatiam imperio suo adiunxerant, ipsius Seuropyli filia, quum is uirili
stirpe careret, regi suo in matrimonium accaepta. Occupauerant
magnusque
his honos fidesque, praecipue ob integritatis famam, est habita.
Quo autem studio fidem semper coluerint Rhacusani, eo maxime tempore
declaratum est, quo Georgius, Dardanorum ac Triballorum rex, Stephani
Nemagnae successor fere ultimus, regno a Turcis pulsus Rhacusam una cum
familia se recępit, ui magna auri secum allata. Nam quum senatus Rhacusani
familia se recępit, ui magna auri secum allata. Nam quum senatus Rhacusani
fidei sua omnia credidisset, Rhacusani neque terrore Turcarum, quo fere
tota Europa
id temporis magnopere perculsa erat, neque ullo praemio adduci potuerunt,
quo minus fidem seruarent. Quam quidem constantiam Amurathum Othomanum,
Turcarum regem, uehementer admiratum dixisse ferunt urbem haud facile
perditum iri,
debitorem suum indicta causa, ac nulla
magistratus interposita auctoritate ob aes creditum nectere, atque in neruo
domi suae tenere. Quo facto multi ex Rhacusanis id temporis amplissimas nacti sunt opes,
quibus sane et publice, et priuatim urbs magnopere est exculta.
Caeterum Rhacusani mente, ut fit, secundis rebus sublati,
ibique amore simul et ira furens laqueo sese ex arbore suspendit,
atque ita interiit.
Lodouici Tuberonis Dalmatae abbatis
in principio huius operis polliciti sumus, superioribus libris regni
Hungariae perturbatione, ad ea, quae illam consequuta, quaeque ex ea prope nata sunt,
enarranda subinde accedam, rebus nuper transactis recentiores quasque contexens, ne
propositi ac rei susceptae oblitus non tam temporum meorum quam unius tantummodo
gentis euenta uidear commemorasse, tametsi praescriptis finibus stylus haudquaquam
excedet, nisi quatenus res exterae instituto operi coherere uidebuntur.
Andraea Casimiro, Polonorum rege, iam ultima senecta morbo extincto, Alberthus,
eius
Crijević Tuberon, Ludovik (1458-1527) [1522], Commentarii de temporibus suis, versio electronica (), Verborum 118743; librorum 11, capitum 165, Ed. Vladimir Rezar [genre: prosa oratio - historia] [word count] [tuberocomm].
Retrieve all occurrences (This may take some time to download)
|
Zbirka Croatiae auctores Latini, rezultat Znanstvenog projekta "Digitalizacija hrvatskih latinista", dostupna je pod licencom Creative Commons Imenovanje-Nekomercijalno-Dijeli pod istim uvjetima 3.0 Hrvatska.
Podatke o projektu vidi na www.ffzg.hr.
Za uporabe koje prelaze okvire ove licence obratite se na http://www.ffzg.unizg.hr/klafil/dokuwiki/doku.php/z:digitalizacija-hrvatskih-latinista.