Your search found 12984 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 1-12984:

UXOR MICHAELI REGI MATERQue STEFANI Regis pacemque obtENUIT REGNI. VIII IDUS Mensis OCTobris in pacE HIC ORdinata FUIT ANno AB INCARNAtione Domini DCCCCLXXVI IND. IV CICLo Lun. V. ep. XVII ciclo sol. V LUN. V. concURRENTE VI. ISTAQue VIVENS FUit REGNi MATER

Prva verzija. Latinski spellcheck. In Christi nomine et eiusdem anno incarnationis DCCCCLXVIII, indictione XII, sub die fere quinto decimo mense iulii, in ciuitate Iadera, imperantibus piissimis et perpetuis augustis Constantino et Basilio, cathedra pontificali regente Basilio episcopo et domino Maio priore. Maturiori namque et salubri consilio a maioribus prouisum est, ut

2012-08-08 Prva verzija. Latinski spellcheck. Anno ab incarnatione domini nostri Iesu Christi MXLVI, indictione nona, regnante domina Theodora imperatrice et cathedra ecclesie ciuitatis Iadere regente domino Andrea episcopo sub tempore Gorbine prioris et domini Gisi abbatis. Facimus recordationem atque commemorationem nos omnes monachi cum ciuibus Iaderensibus de portiuncula, quam

dinoscitur. Et ut apertius uobis insinuem, quod homo deo dederit, retraere non debet, sancti euangelii textum requiramus, ubi Zacheus dixit ad dominum: Domine, ecce dimidium bonorum meorum do pauperibus, et si quid aliquid defraudauero, reddo quadruplum . Unde et ego quamuis indignus episcopus precepta domini nostri Jesu Christi imitari precipio, ut, si quis transgressus hoc fuerit, componat XII aureos, si autem tam fuerit improbus, quod stare in hoc contempserit, tam diu ab ecclesia separetur, quam diu peniteat usque ad satisfactionem congruam“.

et cryptae sanctissimi martyris reliquiis olim insignis subeundae, ac per otium contemplandae omnibus facultas datur, ostio patefacto, amotoque lapide; quo diligenter occluso, nullis aliis anni temporibus patet. Ac ne quid ad popularem ejus diei celebritatem laetitiamque desit, publici etiam ludi indici ac fieri solent veteri more atque instituto: ac satis constat, memoriaeque proditum est hanc solemnem pompam et frequentiam, ne tum quidem intermissam fuisse, cum ea loca in Turcarum erant ditione ac potestate. Qui historiam scripsit quartae translationis auctor est, ne sua quidem

quidem aetate miracula defuisse, quibus anniversaria hujus translationis ac festa gratulatio illustrior laetiorque redderetur. Nam post quam narravit fontem illum e silice repente ac divinitus prosiluisse, ut pueri sarcophagum S. Domnii trahentes, vehementerque ab solis aestu, viaque laborantes inde aquam ad levandam sitim haurirent; illud quoque adjecit, numquam ex eo tempore cessasse latices illos profluere, quibus ab S. Domnio nomen obvenit; ea enim aqua S. Domnii dicitur; ac praeterea coelestem vim eidem fonti ad propulsandos morbos inditam esse, Aqua S. Domnii ad

vehementerque ab solis aestu, viaque laborantes inde aquam ad levandam sitim haurirent; illud quoque adjecit, numquam ex eo tempore cessasse latices illos profluere, quibus ab S. Domnio nomen obvenit; ea enim aqua S. Domnii dicitur; ac praeterea coelestem vim eidem fonti ad propulsandos morbos inditam esse, Aqua S. Domnii ad pellendos morbos mire eficax. ut si quis incommoda valetudine affectus anniversario translationis die inde pauxillum aquae ad potandum pari pietate ac fiducia sumeret, statim ab omni prorsus morbo convalesceret: Haec siquidem, inquit ille,

quibus ab S. Domnio nomen obvenit; ea enim aqua S. Domnii dicitur; ac praeterea coelestem vim eidem fonti ad propulsandos morbos inditam esse, Aqua S. Domnii ad pellendos morbos mire eficax. ut si quis incommoda valetudine affectus anniversario translationis die inde pauxillum aquae ad potandum pari pietate ac fiducia sumeret, statim ab omni prorsus morbo convalesceret: Haec siquidem, inquit ille, hodierno die miraculose apparet producta, et a vulgo ex tunc aqua S. Domnii appellatur, quam in suae translationis die devote potantes a diversis infirmitatibus

inquit ille, hodierno die miraculose apparet producta, et a vulgo ex tunc aqua S. Domnii appellatur, quam in suae translationis die devote potantes a diversis infirmitatibus liberantur. Ex quo sequitur, ut solemnis hujus initium a primis proximisque translationi temporibus deduci oporteat, cum jam inde ab ipsa translatione, singulis annis, quo die anniversaria ejusdem memoria recurrebat, illius aquae miracula iterari solerent. Illud lectores ad extremum admoneo, nunc quidem unum omnino festum diem B. Domnii translati nomine ac religione insignem celebrari in urbe pariter ac dioecesi

scripta Theologica Physica protulit armario Pyrgus, et in ratione procax Incipit, et trutinans memorat, Rhetoricum Ciceronis opus Primitus objicit, ut potius Hinc reserans ubi templa Deus Ad species generale genus. Inde parat nois argolicum Dans laqueum sibi Syllogicum, Ut triplicet Deitatis opus, Quo viget ecclesiale decus. Spiritus ancipiti gladio Domnius armiger haud timidus Platonicos revocat gemitus

varios Non reserans minus haut nimios, Nam Deitatis honor parilis Semper adest, fuit, et fuerat. Unde sophistica dicta fugat, Perfida contudit, et jaculat, Pyrgus at inde nihil valuit, Namque perire magis placuit. Sancte Pater, pie Pastor ovans Hierusalem polis aetheream, Attribue famulis Patriam Coelica gaudia quo teneant.

Mox dapes cretis alias ministrat,
Dum docet fortis tolerare mortem,
Colla dum subdit gladio micanti,
Sanguine pavit.

Inde translatus super astra coeli,
Et comes factus superis, benigne
Nos fovet natos precibus sereni
Cultor Olympi.

Pastor o

Adjuvent, saevas erebi procellas.
Ne timeamus. Amen. v. Induit eum Dominus stolam gloriae. Allel. Ecc. 45. R. Et coronavit eum in vasis virtutis. Allel.

Cum spiritu Paraclyto
In sempiterna saecula. Amen. In primo Noct. Antiph. Hilares colimus festa Patroni: Par est laetas promere voces. Domnius alta scandit ad astra. Allel. Psalm unius Martyr. v. Induit eum Dominus stolam gloriae. Allel. Ecc. 45. R. Et coronavit eum in vasis virtutis. Allel. Lect de lib. Ecclesiastici. Laudemus viros et c. Respons. ex Com. Mart. temp. Pasch. In 2. Noct.

Ad Ben. Antiph. Quasi flos rosarum in diebus vernis, et quasi lilia in transitu aquae, et sicut thus redolens in diebus aestatis Beatus Domnius. Allel. Ad Tertiam Capitulum, Laudemus et c. R. Induit eum Dominus Stola gloriae. Allel. v. Et coronavit eum in vasis virtutis. v. De omni corde suo laudavit Dominum. Allel. R. Et dilexit Deum, qui fecit illum. Allel.

Hymnus.
Domni Beate pontifex,
Martyrque Christi inclyte,
Adesto nobis protinus
Natalem tuum colentibus.
Hic sacer ille dies est,
Quo terras victor deseris,
Et coeli clara sydera,
Mundum triumphans penetras.
Inde nostras ut audias
Preces, oramus supplices,
Et commendatos facias
Uni trinoque Domino.
Qui nos transferre satagat
De valle plena lacrymis
Ad Beatorum gaudia
Per infinita saecula. Amen.

recolimus festa, et perducat ad veniam, et ad perpetuam gratiarum actionem constituat. Per Dominum et c. Postcom. S. Domnii Martyris tui, atque Pontificis natalitia recolentes, te suppliciter deprecamur, ut ejusdem precibus, hoc idem nobis semper indulgentiae causa sit et salutis. Per Dominum. Die XXIX. Julii. In festo translationis S. Domnii Ep. et Martyr. Duplex. Omnia de Com. unius Martyr. extra tempus Paschale, exceptis iis, quae hic habentur propria. Ad vesper.

unde ejusdem originem repetere possis. Quocirca conjectari licet ab ipsomet Joanne una cum Deiparae templo aediculam exstructam fuisse S. Domnio, cui etiam construxit aediculam. quem et ipse ingenti honore coleret, et ab aliis pari religione cultum esse vellet. Joannis inde auctoritas et exemplum apud posteros valuit. Credibile porro est ipsimet Joanni Salonitanos auctores fuisse colendi S. Domnii, quippe cum ad eas insulas e regione obversas littori urbique Salonitanae, sive commercii causa, sive ex itinere appellare consueverint. Praeterea a quibus de

2012-09-02 Prva verzija. Latinski spellcheck. † Anno ab incarnatione domini nostri Iesu Christi millesimo LXX, indictione VIII. Regnante Romano imperatore tertio, rege Chrobatie Dalmatieque Petro, Siuinnimir bano. Actum in ciuitate Nona Adamizo iupano. Ego Radauanus trado omnem possessionem meam in terris et uineis, queque fuit aui meo Ualeco, in monasterio sancti Chrisogoni

2012-09-02 Prva verzija. Latinski spellcheck. † Anno dominice incarnationis millessimo septuagesimo, indictione VIIII. Augusto regnante Romano tertio, tempore Cresimiri regis Chroatorum et Dalmatinorum. Ego Radouan, nepos Lilici, trado omnem possessionem meam, que fuit predicti aui mei in loco, qui dicitur Suchouara, beato martiri Grisogono presente eiusdem

tempore Cresimiri regis Chroatorum et Dalmatinorum. Ego Radouan, nepos Lilici, trado omnem possessionem meam, que fuit predicti aui mei in loco, qui dicitur Suchouara, beato martiri Grisogono presente eiusdem monasterii Petro abbate. Que possessio his manifestis indiciis declaratur: a lacu ex septemtrionali plaga protendendo in directum uersus boream ad riuum, et ab isto loco eundo ad australem partem ad terminos predii de Dubio cum suis circumadiacentiis pascuis. Sed, quia resistebat mihi Uekemir, Luce iupanus, cum Boleslauo tepcii et hoc donum, quod

1. In Christi nomine et eiusdem incarnationis. Anno millesimo octogesimo, indictione uero VIII. Temporibus quoque domni Laurentii uenerabilis Spalatinę sedis archiepiscopi, regi Chroatorum Suinimiri, nec non Valizze prioris. Petrus ego Zerni, qui et Gumay filius, vna cum domina Anna mea coniuge, filia scilicet

uenditores terrę, et... recti quod ipsa terra non esset regalis, nisi illorum qui eam uendiderunt, tam de ista terra quam et de illa, quam comparaui in Uranna a Cillaua Niuua Vnde mihi confirmauit prefatus rex nominatas terras ut nullus deinceps inde querimonias faceret; et etiam maledictionem dedit omnibus qui eam quesierint; ante Laurentium archiepiscopum, abbatem sancti Bartholomei, Duymum priorem, abbatem sancti Stephani, Dabrum Platichlebi, et Iacobum Marsticum, Dauarado duornicum,

huius cartule scriptor, testis sum. 98. In Christi nomine, amen. Anno dominice incarnationis, millesimo centesimo octogesimo VII, indictione V., existente Petro filio Chitleni, uenerabili Spalatensi archiepiscopo, Issaac sancti Stephani abbate, predicti archiepiscopi vicario insurrexit Cirne filius Chrappe aduersum monasterium sancti Petri de Gumayo et placitauit cum eius abbate Ruberto

101 In Christi nomine et eiusdem incarnacionis, millesimo octauogesimo, indiccione uero octaua. Temporibus quoque domini Laurencii venerabilis archiepiscopi Spalatine sedis, regis Croatorum Suinimiri nec non Uolize prioris. Ego Petrus Cerni qui et Gumay filius, una cum uxore mea domina Anna dedimus omnes terras que sunt in Bylay,

Petrus Cerni qui et Gumay filius, una cum uxore mea domina Anna dedimus omnes terras que sunt in Bylay, incipiendo a muro qui est supra mare et ad alium murum ubi fuit pons, ad torentem qui uocatur Gargenac et usque ad aquam qua uocatur Cripotim et inde ad alium torentem et inde uersus mar ad murum pristinum. Et ego Ysac habas sancti Stefani hoc scripsi. 102.

et Gumay filius, una cum uxore mea domina Anna dedimus omnes terras que sunt in Bylay, incipiendo a muro qui est supra mare et ad alium murum ubi fuit pons, ad torentem qui uocatur Gargenac et usque ad aquam qua uocatur Cripotim et inde ad alium torentem et inde uersus mar ad murum pristinum. Et ego Ysac habas sancti Stefani hoc scripsi. 102. Isti fuerunt bani

altaris de zandato, et I. uergato. 105. In Christi nomine, amen. Anno incarnacionis eiusdem millesimo octauo decimo, indiccione nona. Temporibus quoque domini Laurencii, venerabilis archiepiscopi sedis Spalatine, domini Suenimiri regis Chroatorum, nec non Volize prioris... Petrus Çerni qui et Gumay filius una cum congiuge mea domina Anna dedimus monasterio sancti Petri

Campo, incipiendo a muro in inferiori uersus mare recta linea et sicut curit litus usque ad potoc et usque ad ripam superiorem et recte sicut curit ripa uersus torrentem usque ad pedem montis po longe et uersus mare sicut curit ripa et inde ad murum pristinum; et hii fuerunt testes: Bogdan, Rac, Dragonego ic Juray setnico et aliis. Et ego Dobrona hoc breue scripsi iusu Pribimiri uicarii regis.

praeclaruerunt, in Italia Germanus episcopus et Sabinus Canusinae sedis episcopus, atque venerabilis vir Benedictus apud Cassinum montem; exiit quoque gens a septentrionali plaga, quae Gothi nominabantur, gens ferox, et indomita, cui erant tres fratres principes, filii regis Senulaldi, quorum nomina sunt haec: primus Brus, secundus Totilla, tertius vero Ostroyllus. II

exirent eis obviam, et defenderent se. Igitur ambo congregantes exercitum gentis suae exierunt obviam Gothis, venientes itaque castrametati sunt iuxta eos; tunc per spatium octo dierum quia prope erant castra ad castra, hinc inde armati procedentes per partes graviter se vulnerabant, ac trucidabant. Octavo vero die omnes hinc inde christiani, et gentiles, armati exierunt, et commissum est magnum proelium ab hora diei tertia,

Gothis, venientes itaque castrametati sunt iuxta eos; tunc per spatium octo dierum quia prope erant castra ad castra, hinc inde armati procedentes per partes graviter se vulnerabant, ac trucidabant. Octavo vero die omnes hinc inde christiani, et gentiles, armati exierunt, et commissum est magnum proelium ab hora diei tertia, usque ad vesperam, et Dei iudicio, cui nemo audet dicere, cur ita faciat, quia forte aliquod magnum peccatum

inito cum suis magnatibus diviserunt exercitum, et Totilla per Istriam, et Aquileiam cum suo exercitu transiens Italiam petiit, multaque et magna proelia ibi commisit, regiones ac civitates plurimas vastavit, atque incendit. Inde insulam Siciliam ingrediens pauco in tempore vitam finivit, sicut ei dixerat Dei famulus Benedictus. Ostroylus autem frater eius cum suo exercitu Illyriam provinciam ingressus, crudelia

quod in lingua nostra resonat imperator, sub quo erant VIII principes, qui regnabant et iustificabant populum, quoniam multus erat nimis. Igitur impugnantes Sylloduxiam, expugnaverunt eam. Inde debellando caeperunt totam Macaedoniam. Post haec totam provinciam Latinorum qui illo tempore Romani vocabantur, modo vero Morovlachi, hoc est Nigri Latini vocantur. Imperator etiam plurima cum eis faciens bella, sedens in

alii vero in fugam conversi sunt. Dum haec agerentur, Attila rex Ungarinorum cum exercitu intravit in terram Sebeslavi regis, et depredavit, destruxit atque incendit maximam partem terrae illius et reversus est in locum suum. Inde abiit contra occidentalem plagam, Sebeslavus autem rex reversus non invenit eum coepitque recuperare terram suam. Nati sunt ei duo filii gemini, unumque Rasbivoy vocavit, quod latinae dicitur ruina gentis, alium vero

anno regni sui mortuus est. XV Regnavit post eum filius eius Charammirus, cuius temporibus rebellavit Croatia Alba, et proiecerunt eum inde. Tunc rex congregans gentem ex Rassa, et Bosna, perrexit super eos. At ipsi congregantes se in plano Chelmo, paraverunt ei bellum, in quo cecidit rex, et mortuus est.

patri suo. Eo tempore banus Croatiae Albae cum suis omnibus rebellaverunt regi. Tunc rex Radaslavus congregans exercitum partem exercitus dedit filio suo Ciaslavo, partemque secum tulit. Post haec abeuntes circumdederunt rebelles hic inde, et comprehenderunt illos, ac depraedaverunt, sed quotquot rex comprehendit liberos abire permisit; quos vero filius Ciaslavus comprehendit, militibus in servitutem tradidit, quam ob causam indignati sunt milites, qui cum rege erant,

haec abeuntes circumdederunt rebelles hic inde, et comprehenderunt illos, ac depraedaverunt, sed quotquot rex comprehendit liberos abire permisit; quos vero filius Ciaslavus comprehendit, militibus in servitutem tradidit, quam ob causam indignati sunt milites, qui cum rege erant, et relicto eo abiuerunt post Ciaslavum filium eius. Tunc Ciaslavus elevatus in superbiam expulit patrem suum de regno, et consilio militum coepit persequi eum.

Tunc rex et qui cum eo erant, coeperunt clamare, et vocare nautas, et nautae navigantes venerunt, ut viderent, quid nam esset. Ut autem cognoverunt causam cum honore susceperunt regem, et omnes eius, et duxerunt ad civitatem Sypontinam. Inde perexit Romam ad limina apostolorum Petri, et Pauli, ab illa autem die petra illa vocata est Radaslavi camich sive petra. Ciaslavus praeterea maledictus a patre coepit regnare. Eo tempore erat quidam adolescens nomine

venit Bosnam et devastabat, atque depredabatur eandem provinciam. Tunc rex, congregans populum, exiit ei obviam in Drina iupania iuxta fluvium, ubi commisso bello Tycomil supradictus adolescens, hinc inde hostes vulnerans cucurrit, et interfecit Ungarinorum principem, et amputato illius capite regi praesentavit. Ceciderunt die illa innumerabiles ex gente Ungarinorum in loco qui Civedino dicitur (quasi prorugitus pecorum, sic enim

insidias, atque inimicitias eo quod nolent se humiliare ac pacem cum inimicis facere, exeuntes omnes de civitate una cum Bello, uxoribus et filiis, ac filiabus, milites numero quingenti acceptis parvulis, et mulieribus venerunt Apulam, inde intrantes naves, transfretaverunt in partes Dalmatiae. Venerunt ad portum qui Gravosa dicitur, et Umbla. Miserunt enim Sclavi Bello, qui et Pavlimirus, nuncios, ut veniret accipere regnum patrum

remansit ex eis vel unus. XXXII Videntes autem populi timuerunt timore magno, statimque, cum sine rege essent consilio facto perrexerunt Lausium, et tulerunt inde Sylvestrum, qui solus remanserat de progenie regis gloriosi Praelemiri, et ordinaverunt sibi illum in regem. Rex itaque Sylvester accepto regno gubernavit totam Thetrarchiam in pace cum timore Dei et iustitia. Genuitque filium, cui

Quem imperator statim relegavit in exilium in partibus Achridae, in loco qui Prapa dicitur, ubi et curia eiusdem imperatoris erat. Post haec congregato exercitu debellavit Dulcinium longo tempore, sed eum capere nullatenus valuit, inde ascendit iratus, coepit destruere incendere ac depraedare totam Dalmatiam, Decatarum autem atque Lausium civitates incendit, nec non et vicos, et totam provinciam devastavit, ita ut terra videretur esse sine habitatore. Pertransivit

accipium virum . Imperator haec audiens quia valde diligebat filiam suam, et quia sciebat Vladimirum ex regali progenie ortum, laetus effectus est, annuit fieri petitionem illius, statimque mittens ad Vladimirum et balne... vestibusque indutum regiis iussit sibi praesentari; et benigne intuens atque osculans coram magnatibus regni sui, tradidit ei filiam suam in uxorem. Celebratis itaque nuptiis filiae suae more regali, constituit imperator

Graeci valde turbati sunt, mox regis tuba sonuit, et qui cum rege erant clangentes bucinas, magnisque vocibus cocperunt vocitare, filii quoque regis, qui per montana erant, similiter coeperunt hinc inde buccinas, et tubas clangere, et vociferare. Post haec tarde per latera montium descendendo appropinquabant hostibus similiter, et rex faciebat, Graeci vero valde timere coeperunt, et quia tarde audiebant eos descendere, quia nox erat,

conversi sunt, ut autem cognovit rex, et qui cum eo erant fugam iniisse Graecos; aurora appropiquante irruentes in castra eorum coeperunt vulnerare, trucidare et interficere, post terga eorum persequentes eos similiter et filii regis hinc inde graviter eos percutiebant et trucidabant cumque persequendo, et interficiendo eos rex cum filiis suis, et cum gente sua transisset torrentem, qui Prapratnam currit, et venisset in silvam. Goyslavus non agnoscens patrem suum, quia

possiderent partem Zentae, et si posset sibi acquirere Tribuniam, vel quamcumque regionem aliam esset illi, et eius haeredibus in haereditatem, et possessionem sine contrarietate, et requisitione eorum, vel haeredum eorum, et nunquam inde ab eis, vel ab eorum haeredibus requisitus esset. Tunc Radoslavus congregans gentem abiit, et intravit in Tribuniam, et debellavit Domanec, et convicit, atque interfecit eum. Postea intravit in regionem Chelmani, et obtinuit eam.

in insula, quac est ante Ragusium. Post haec fratres eorum et filii et caeteri, qui erant in civitate sentientes quod quidam vellent tradere civitatem regi, praeparatis naviculis intrantes omnes in eis, navigaverunt Spalatum; inde transfretaverunt Apuleam, et inde Constantinopolim ad imperatorem. Praeterea rex caepit civitatem Ragusium et aedificavit ibi castellum, et post ea reversus est in Scodarin. Regnavit autem XXVI annis, et in XXII decolavit

Post haec fratres eorum et filii et caeteri, qui erant in civitate sentientes quod quidam vellent tradere civitatem regi, praeparatis naviculis intrantes omnes in eis, navigaverunt Spalatum; inde transfretaverunt Apuleam, et inde Constantinopolim ad imperatorem. Praeterea rex caepit civitatem Ragusium et aedificavit ibi castellum, et post ea reversus est in Scodarin. Regnavit autem XXVI annis, et in XXII decolavit fratres suos, expletisque XXVI

audientes fratres, et filii knesii Branislavi, quod rex Bodinus obiisset imperatoris iussu venerunt Durachium ubi Goyslavus accepit uxorem, et mansit ibi cum nepotibus suis. Cociaparus quoque frater eius perexit Rassam, inde cum Belcano iuppano congregantes populum venerunt contra Dobroslavum regem. Rex vero congregans populum voluit se defendere. Commisso denique bello in Dioclia supra fluvium, qui Moracia

dominus rex, patruus Dobroslavus, qui tenetur in vinculis ipse egit, ut moreretur dominus rex . Hoc autem dixit volens perdere Dobroslavum, timens ne ipse succederet in rcgnum. Statimque inde abscendens venit usque ad Garizam mortem regis attendens. Postea misit occulte hominibus regis promittens eis plurima, ut moriente rege perderent Dobroslavum, quod et factum est. Nam rex mortuus est, et sepultus est in

itaque bellum cecidit pars Georgii regis et multi interfecti sunt, et plurimi capti sunt. Rex autem cum aliquantis evasit, et fugit in Obliquum. Post haec dux, et caeteri debellantes civitatem Scodarim ceperunt eam, inde extrahentes Grubessiam de custodia, iussu imperatoris constitutus est rex a populo, et dux relinquens ei exercitum reversus est Durachium. Regnante eo sciens rex Georgius Grubessiam esse strenuissimum militem et

Dragili congregans rex exercitum abiit in Rassa, et proeliando obtinuit eam, et depredavit, inveneruntque ibi Uroscium in custodia, in qua missus a parentibus fuerat, unde extrahentes illum dimisserunt iuppanum in Rassa. Inde rex cum suis omnibus reversus est ad locum suum cum spoliis magnis. Gradicna eo tempore secessit in Chelmani. Post haec videns quod Dragillus cum fratre, et nepotibus prudenter se agerent et quotidie multiplicarent, et

et qui edebant panem eius levaverunt contra eum calcaneum suum et alii de foris, alii de intus castellum tradiderunt, et regem duci Kirialexio quem dux comprehendens duxit secum Durachium inde vinculatum, et cum custodibus misit Constantinopoiim ubi mortuus est in custodia. XLVI Post haec populi congregantes se constituerunt regem Gradignam, qui

qui antiqui inimici fuerunt, et rebelaverunt ei, et adduxerunt Dessam filium Urossi, et dederunt ei Zentam, et Tribuniam. Radaslaus autem, et fratribus eius remansit maritima regio, et civitas Decatarum usque Scodarim, et indesinenter non desinebant dimicare, et proeliare contra filium Urossi, et contra caeteros inimicos quatenus terram quae eis rebellaverat, valerent acquirere, et eam, quam dominabant, viriliter defendere.

CONFIRMATIO ET AUGMENTATIO STATUTORUM CIVITATIS AC INSULAE CURZULAE, TEMPORE MARSILIJ GEORGIJ COMITIS FACTA. SANCTI SPIRITUS ADSIT NOBIS GRATIA. ANNO DOMINI MCCLXV, INDICTIONE VIII. DIE XIII. INTRANTE MENSIS APRILIS.
Annus millenus bis centum pentaque denus
Quatuor adiunctis dum petit yma Deus
Curzura legatos mittens affectat honores,
Ragusij

Jura salutifera quisque regatur eis.
Qui scelus atque nefas expellens intus ab urbe
Conservat populum, menia lauda dei
Nobilis ex villi factus, de paupere dives
Hic populus sparsus pluribus inde locis
Congeritur quod loco digne sit septus in ymo
Namque fides aberat per loca sparsa mala
Presbiter Antonius finxit nec plurima metra
Mandato domini posteritasque sciat.
Ragusij civis genus est

hec prouintia Illiris a quadam regina Amazonum, que ibi regnauit, de cuius stirpe dicuntur illi populi traxisse originem. Per mare huius prouintie transiuit Antenor Troyanus, qui sue urbis euadens excidium, cum gente Dalmatica prelia multa commisit, ad ultimum peruenit ad partes Venetiarum. Et inde progrediens super oras Padi fluminis edificauit ciuitatem Patauium, que nunc Padua nuncupatur, sicut in Virgilio legitur. 3In istoriis uero Romanorum habetur, quod cum imperator Augustus in partibus Illyricis exercitum duceret et ipse alio properaret, misit quendam ducem,

Ad quorum laboriosas operas dampnaticios quosque, maxime christianos, mitti precepit. Preter alia quidem multa edificia Rome fecit fieri termas. In Pannonie partibus in confinio Rutenie quoddam construxit edificium ex lapidibus porfireticis satis excellens, quod adhuc, licet dirutum, magnum tamen inde transeuntibus admirationis spectaculum prestat, sicut legitur in ystoria quatuor coronatorum. In terra uero Getarum, que nunc Seruia seu Rasia nuncupatur, prope stagnum quoddam ciuitatem fecit construi, quam ex suo nomine Diocliam appellauit. Et quia Dalmatinus erat origine, nobilius edificium

imposuerat, caute ab imperio expellere uoluit. Vnde uolens eum extra regni negotia quasi priuatum manere aput Salonam Dalmatie episcopum fieri fecit. 3Temporibus uero Pelagii et Gregorii doctoris, Romanorum pontificum, fuit quidam archiepiscopus Salone, Natalis nomine, eiusdem indigena ciuitatis, qui cum multorum esset propinquorum potentia circumfultus, multum a pontificali honestate deuius incedebat. Cum enim esset inpos scientie, non lectioni erat deditus, sed epulis et cotidianis conuiuiis cum cognatis et amicis uacabat et quod erat deterius, thesauros ecclesie et

et complicibus sacrilega dilapidatione uastabat. Et erat eo tempore archidiaconus quidam, Honoratus nomine, qui Deum habens pre occulis zelo nimio mouebatur, dolens de sui presulis insolentia. Hic quantum licebat, conabatur se opponere Natali archiepiscopo maxime, quia uidebat bona eccelesie tam indecenter distrahi. Qua ex re archiepiscopus ualde ipsum exosum habebat. Multas ergo machinationes et dolos contra archidiaconum cepit exquirere, ut eum ab archidiaconatus officio deicere posset. Sed cum causam opportunam minime inueniret, tunc simulare cepit, quasi maiorem dilectionem gereret

cepit archidiaconum pro suscipiendo sacerdotio compellere uiolenter. Sed cum archidiaconus in contradictione persisteret, archiepiscopus eum ab officio et beneficio suspendit. Tunc Honoratus ad papam Pelagium missa supplicatione postulauit, ut archiepiscopo preciperet, ne ipsum super hac re indebite molestaret. Insuper etiam prauam conuersationem archiepiscopi pape denuntiauit. Quam ob rem dominus papa zelo Dei commotus eidem Natali precepit districte, ut super promotione huiusmodi archidiaconum inquietare ammodo non presumeret, sed ad certam diem super suis excessibus responsurus

procul aberat, totum prauitas occupabat. Timor Dei, sanctorum reuerentia, misericordia et pietas expirauerant, odia, rapine, usure, periuria et alia facinora totam inuaserant ciuitatem. Relligio erat derisui, clerus contemptui, humilitas superbie succumbebat. Debita subtrahebant ecclesiis, indebita exigebant. Preterea rector ciuitatis non communiter, sed diuisim querebatur; nec qui prodesset omnibus, sed qui priuatim aut amicorum comodum aut inimicorum incomodum procuraret. Et sic in ciuitate multi erant domini, pauci subditi, multi precipientes, pauci obedientes, non quasi patriam

4Venerant de partibus Polonie, qui Lingones appellantur, cum Totila septem uel octo tribus nobilium. Hi uidentes terram Chroatie aptam sibi fore ad habitandum, quia rari in ea coloni manebant, petierunt et optinuerunt eam a duce suo. Remanentes ergo ibidem, ceperunt opprimere indigenas et ad suum seruitium subigere uiolenter. Chroatia est regio montuosa, a septemtrione adheret Dalmatie. Hec regio antiquitus uocabatur Curetia et populi, qui nunc dicuntur Chroate, dicebantur Curetes uel Coribantes, unde Lucanus: Illic bellaci confisus gente Curetum, quos alit Adriaco

partibus Dalmatie et Ystrie et detulit eas Romam ad predictum papam Iohannem. Qui uenerabilis pontifex eas reuerenter suscipiens recondidit apud ecclesiam beati Iohannis Lateranensis, ubi est fons baptisterii et ibidem iuxta fecit depingi ymaginem beati Domnii cum pallio et ceteris pontificalibus indumentis totum ex musio aureo. Similiter fecit ymaginem beati Anastasii inter alios sanctos. 4Per idem fere tempus quidam aduene, ut ferunt, Romana urbe depulsi, non longe ab Epitauro ratibus applicuerunt. Erat autem Epitauros episcopalis ciuitas, Salonitane ecclesie

habitare cepit. Videns ergo populum in diuini cultus amore succrescere statim aggredi cepit opus laudabile et templum Iouis, quod in ipso augustali edificio excelsioribus fuerat structuris erectum, ab ydolorum mundauit figmentis ianuas in eo serasque constituens. Tunc solempnitate dedicationis indicta magnus undique populus coadunatus est. Fecit ergo ex phano illo ecclesiam consecrans eam in magna deuotione et tripudio omnium, qui conuenerant, ad honorem Dei et gloriose Virginis Marie. Clerum autem ibi statuit, qui diuini cultus obsequia diebus singulis exerceret.

est petitio eorum. Deditque ei summus pontifex licentiam transeundi mittens ei pallium dignitatis cum confirmatione priuilegiorum metropolice auctoritatis. 2Fuit autem Laurentius iste Dalmatinus origine, statura quidem pusillus, sed sapientia magnus. Cepit ergo sua uigilanti industria ecclesiam in temporalibus et spiritualibus subleuare, per totam prouinciam predicando discurrere et sicut bonus pastor super gregis sui custodia tota sollicitudine insistere. Et quia talis erat uir, in magna reuerentia habebatur a regibus et principibus Sclauonie tribuebantque ecclesie

Theodosius Belgradensis, Gregorius Chroatensis, Basilius Absarensis et alii quidam. In hac synodo restauratus est episcopatus Nonensis, cuius episcopus Gregorius multas olim molestias Iohannem Spalatensem archiepiscopum sustinere fecit, debitam ei subtrahendo obedientiam et sibi ius metropolicum indebite uendicando. 15Interea uenerabilis Girardus legatus, Spalati positus, inuenit ibi supra memoratum Vlfum presbiterum, cui Golfancus agnomen erat, ab annis iam duodecim papali iussu grauissimis compedibus alligatum propter scismatis nefarium scelus, quod cum Cededa

Vladisclauum ingressus, eum alloqui cepit, persuadens ei, ut ad capiendum Chroatie regnum et suo dominatui subiugandum exiret dans ei plenam fiduciam id facile posse complere, cum regnum illud uacuum et sine tutela regalis prouidentie remansisset. 4His ergo Vladisclauus rex inductus consiliis absque mora coadunato exercitu copioso uenit et occupauit totam terram a Drauo fluuio usque ad Alpes que dicuntur ferree nullo obice resistente. Post hec transiuit Alpes et cepit impugnare munitiones et castra multaque prelia comittere cum gentibus Chroatie. Sed cum alter alteri

nec ante permitterent destrui se et sua. At uero Spalatenses obfirmatis bene portis per murorum circuitum cum armis diffusi, non acquiescebant regi, metuentes dominium gentis ignote et extranee experiri, quippe nescientes, quid rex de ciuitate uel de ciuibus cogitaret. Tum rex et eius principes indigne ferentes et se quasi contemptos a Spalatensibus arbitrantes ceperunt multa ciuibus cominari. Et positis castris non longe a ciuitate deuastabant campos predasque, quas poterant, faciebant. Vnde factum est, ut Spalatenses obdurato animo cuncta proponerent sustinere pericula et dampna potius

subiugarent. Tunc Spalatenses, inter se facto consilio, miserunt Crescentium archiepiscopum ad regem Colomannum pacem postulantes ab eo. Quem ille benigne suscipiens, annuit omnibus petitionibus, quas Spalatenses fecerant pro pacis federe componendo. Facta igitur conscriptione omnium, que hinc inde fuerant ex beneplacito stabilita, iurauit rex cum suis principibus, omnia firmiter obseruare. Postera uero die iurauerunt Spalatenses, primo quidem maiores, deinde iuniores, postea uulgus omne, ut Colomanno regi et eius posteris, ac regno Hungarie subiecti et fideles omni tempore permanerent.

et eius posteris, ac regno Hungarie subiecti et fideles omni tempore permanerent. Tunc rex ciuitatem ingressus, ualde honorifice a clero et populo susceptus est. Et ea die procuratione affluenter a comuni suscepta confectisque ac traditis emunitatis priuilegiis, profectus est. 8Inde autem pertransiens uenit Tragurium et deinde Iaderam. A quibus ciuitatibus simili exemplo susceptus fecit eis libertatis priuilegium. Et sic in Hungariam est regressus anno Domini M.C.III. Qualiter Manases uoluit prodere ciuitatem

suorum ciuium saluti et libertati consulens quam proprie dignitati, tante fraudis nequitiam ciuibus patefecit et mox ad solum patrie fugiens repedauit. Spalatenses uero facta sotietate cum Tragurinis et aliis Dalmatinis ponentes usquequaque custodias sibi tacite precauerunt. 5Indicta igitur solempnitate consecrationis cuiusdam oratorii, quod erat in rupibus montis Kyrieleyson appellati, cuncti se ciuitatem simulauerunt exire, experiri uolentes an uerum esset, quod eis predictus comes Adrianus patefecit secretum. Protinus ergo circa horam tertiam ceperunt, qui in turri

pollicitus est archidiaconus primam se uocem electionis de persona episcopi emissurum. Quid plura? Venit episcopus, missam cecinit, admonitionem fecit, sed is, qui se in ipsius electionem proclamaturum promiserat, nichil dixit. Videns autem episcopus ab archidiacono sibi fore delusum, uehementer indignatus recessit proponens debitam subiectionem Spalatine metropoli subtrahere et ab ipsius iurisdictione se omnino eximere. 2Defuncto tandem Micha episcopo successit alter in ecclesia Iaderensi, qui decessoris sui sequens uestigia inobediens Spalatine ecclesie

pro ciuibus imperatorie celsitudini iureiurando firmaret. Sed cum nollet acquiescere propter papale mandatum ciuesque instando quasi uim facerent, uenerabilis Girardus ad Alexandrum papam se contulit, petens ab eo consilium, quid super facto huiusmodi sibi foret agendum. Dominus uero papa ipsius indebite molestationi compatiens, prefecit eum ecclesie Sypontine retenta nichilominus administratione ecclesie Spalatine. 7Fuit autem his fere temporibus quidam Chrouatorum dux, nomine Reles, uir potens et ferox nimis. Hic quia Spalatensi ciuitati preesse ardentissime cupiebat,

tamen tristes de amisso pastore effecti ad propria sunt reuersi. 3Raynerius autem suscepto dignitatis pallio gaudens et letus cum nostris nuntiis iter arripuit ueniendi. Descenderunt ergo Rauennam. Habebat autem Raynerius archiepiscopus uasa argentea non modica, pecuniam et indumenta pontificalia pretiosa. Cum autem timerent in mari latrocinia piratarum, noluerunt predictas opes secum in naui portare, sed includens eas archiepiscopus in quodam dolio recommendauit seruandas apud sancte Marie monasterium de portu Rauennate, mandans ut nulli hominum illud depositum

cum magno comitatu cleri et nobilium ciuitatis uenit ad eum, defferens ei cibaria et exenia multa. Temptabat rogare ipsum, ut ad Spalatensem urbem, que prope erat, diuertere dignaretur, sed non acquieuit papa. Festinabat enim ire Venetias ad componendum cum Frederico imperatore. Nauigauit ergo inde et uenit Iaderam. Fuit autem Raynerius archiepiscopus cum eo. 7Tunc Martinus insularum episcopus recuperata sanitate iam compos mentis effectus, querelam domino pape de sua expulsione et de Lucari intrusione deposuit. Summus uero pontifex auditis et cognitis cause meritis

ergo Spalatensi archiepiscopo manus consecrationis sibi postulabat imponi, archipresul uero eius deuitans uersutias, sciens eum callidum et dolosum, minime admittebat. Tandem instantia ciuium superatus, promisit se die dominica, que crastino futura erat, eorum satisfacere uoluntati. Nicolaus uero, indigne ferens dillationem archiepiscopi, ipsa nocte iter arripiens, perexit Veronam ibique dominum papa Lucium quibusdam machinationibus circumueniens consecrationem ab eo petiit et accepit. 5Vacante autem ecclesia Iaderensi Nicolaus iste in archiepiscopum est electus. Qui

dignanter admittens consecrationis ei munus impenderet ipsumque ad regimen Spalatine ecclesie salubriter destinaret. Fuerunt autem nuntii Spalatensium: Vilcasius diaconus et Duimus nepos Gumay laycus. Sed non libenter summus pontifex petitionem huiusmodi admittebat, quin immo satis euidentibus inditiis dissuadere eorum desideriis uidebatur. Sed tanta fuit precum instantia, quod ad ultimum acquieuit. Precepit tamen eidem Bernardo, ut expeteret licentiam ab abbate monasterii sancte M. de Farneto Clusinensis diocesis, cui professionem fecerat regularem et resumeret habitum, quem reiecerat

partes sibi cominus propinquantes ad conflictum ineundum se sollicite prepararent. Sed cum pars regis fere nulla esset comparatione alterius, cepit plurimum anxiari huc illucque mentem exagitans, querebat, quale consilium in tanto discrimine reperiret. Et tandem celitus inspiratus, multum solerti industria utilem uiam inuenit, qua et regni iura resumeret et ab effusione sanguinis innoxius permaneret. Tunc ait ad suos: Nolite me sequi, sed paulisper subsistite . Moxque depositis armis accepit dumtaxat uirgam in manu et ingressus leniter in agmina hostium, ibat per mediam armatorum

armis accepit dumtaxat uirgam in manu et ingressus leniter in agmina hostium, ibat per mediam armatorum multitudinem intensa uoce clamando: Nunc uidebo, quis erit ausus manum extendere ad cruorem regalis prosapie? Quem uidentes omnes cedebant nichilque mutire audentes largam ei uiam hinc inde faciebant. Cum autem peruenisset ad fratrem, cepit eum et ducens extra aties misit eum in custodiam ad quoddam castrum. Et tunc omnes arma cum pudore et pauore deponentes ad regis genua prouoluti ueniam precabantur. Rex autem, ut erat clementissimus, uniuersos ad gratiam suscepit.

Propter quod rex non satis digne tulit archiepiscopi neglectum. XXIV. De prima captione Iadere 1Eo itaque tempore processit edictum a domino Innocentio summo pontifice, ut omnes Christiani ad succursum terre sancte se potenter accingerent fecitque indulgentiam omnium peccatorum, quoscumque ibi pro spe uite eterne mori contingeret. 2Tunc totus pene orbis commotus est et maxime de occiduis regionibus multitudo magna crucis suscepto caractere Venetias aduenerunt petentes dari sibi passagium ex classe conductitia Venetorum.

ita, ut non tot uiui et sani in ciuitate restarent, qui sufficerent mortuos sepelire. Iacebant miserorum cadauera in domibus et in ecclesiis inhumata, nesciebant miserandi ciues, quid potius, funerea an publica officia, procurarent. Sicque factum est, ut infelix ciuitas, suorum presidiis indefensa, in breui et de facili ab hostibus caperetur. Die autem sancti Crisogoni, qui apud illos celeberrimus habebatur, diuina ultio patuit super eos. Nam Veneti tunc de ratibus egressi cateruatim in ciuitatem irruerunt, quam in momento captam et aliquamdiu hospitatam in recessu totam in

eos. Nam Veneti tunc de ratibus egressi cateruatim in ciuitatem irruerunt, quam in momento captam et aliquamdiu hospitatam in recessu totam in solitudinem redegerunt. Dirruerunt enim omnes muros eius et turres per circuitum et uniuersas domos intrinsecus, nil nisi solas ecclesias relinquentes. Inde autem recedens omnis illa classium multitudo perrexit Constantinopolim et cepit eam. 7Tunc Iaderenses, patria exules, ceperunt per mare discurrere, magnas Venetorum cedes, ubicumque eos inuadere poterant, facientes. At Veneti missis galeis et nauibus edificauerunt quoddam

Presentatus ergo Bernardo archiepiscopo, munus ab eo consecrationis accepit. Tunc demum cepit Traguriensem ecclesiam a rudimentis sue uetustatis ad nouam informationis normam paulatim reducere eamque ecclesiasticis instituere disciplinis. Erat enim uir litteratus et eloquens suaque uigilanti industria breui tempore fecit clerum et populum ciuitatis illius in bonum statum excrescere. 14Per idem tempus uacante ecclesia Nonensi electus est quidam canonicus Spalatensis Nicolaus nomine, quem archiepiscopus Bernardus admittere noluit, sed fecit eligi a Nonensibus supra

adeo, ut trementibus membris elinguis efficeretur. Et cum non posset uerbum nisi cum difficultate exprimere, flebat amare quando aliqui ueniebant ad eum. Sed cum nondum fuisset ex toto ui languoris absorptus, abiit Romam et interfuit concilio domini Innocentii, quod apud Lateranum celebratum est. Inde autem rediens, cum iam per omnia inutilis esset effectus, uix pauca uerba coram clero et populo proponere potuit. Sed Treguanus episcopus Tragurensis uno et altero die aliquot capitula ipsius concilii perlegit et exposuit. XXV. De passagio Andree regis

septimo decimo, mense Augusto, uicesimo tertio die, aduenit Andreas rex ad ciuitatem Spalatinam. Exierunt autem processionaliter obuiam domino regi uniuersi ciues, omnesque forenses totaque turba sui exercitus, laudes ei altis uocibus concrepantes. Deinde clerus omnis olosericis super comptas induti uestibus cum crucibus et thuribulis procedentes usque posturium, prout regie magnificentie dignum erat pariter, concinnebant. Ipse uero illustris rex, uiso processionis cetu solempni, statim descendit de equo, magnaque suorum principum uallatus caterua, tenentibus eum hinc inde episcopis,

super comptas induti uestibus cum crucibus et thuribulis procedentes usque posturium, prout regie magnificentie dignum erat pariter, concinnebant. Ipse uero illustris rex, uiso processionis cetu solempni, statim descendit de equo, magnaque suorum principum uallatus caterua, tenentibus eum hinc inde episcopis, qui conuenerant, pedes usque ad ecclesiam sancti Domnii processit. Ubi celebrato missarum officio, et data oblatione super altare, ad hospitium secessit. Ea die comunitas exhibuit regi affluentissimam procurationem in domo, que dicitur Mata extra muros aquilonaris porte. Dicebatur

contempnant, ignotos posse patrare miracula arbitrentur. Ast alii tanta inuidie tabe liuescunt, ut quod ipsi assequi non merentur, hoc meritos prohibeant adipisci. Aliorum enim profectum sibi reputant in defectum. 5Cum ergo instantibus laycis omnes clerici ad eligendum fuissent inducti, adhuc archidiaconus cum suis nullatenus consentire uolebant. Sed cum tumultus popularis seditionis insurgere uideretur, uix tandem acquieuerunt inuiti. Ante biduum uel triduum quam eadem celebraretur electio, quidam ex his, qui cum Petro promotionem electionis moliebant, uidit per uisum,

persona, quam electionis forma, si nichil obstaret de canonicis institutis, munus ei consecrationis impenderet. Robertus uero suscepto apostolico mandato, quamuis esset uir discretus et relligiosus, non tamen de rerum circumstantiis, que in huiusmodi processibus inquirende sunt, curiosus extitit indagator. Vnde consecrationem ei facile tribuens, precepit sibi, ut pro petendo pallio apostolico se conspectui presentaret. 7Venit ergo Guncellus ad suam ecclesiam consecratus nimiumque ad exercenda pontificalia festinus et promptus nondum optento pallio ecclesias consecrabat,

circa clerum populumque corrigere, ecclesiam nouis studiis informando. Fecit enim a clero cunctas expelli focarias, de quibus archiepiscopo nulla suberat emendationis cura. 9Conuocauit autem totam Dalmatiam et Chroatiam in adiutorium suum contra hereticos et piratas, faciens indulgentias omnibus, quicumque zelo diuino succensi in personis uel expensis ad eorum interitum laborarent. Tunc congregato multo nauali exercitu et equestri, cepit eos undique impugnare. In tantum enim Almisanos in mari et terra insequendo contriuit, ut defectis uiribus desperarent ulterius se

qui aderant, fieret admirationi non modice sermo hominis ydiote nec tamen ipse modum predicantis tenuit, sed quasi contionantis. Tota uero uerborum eius discurrebat materies ad extinguendas inimicitias et ad pacis federa reformanda. Sordidus erat habitus, persona contemptibilis et facies indecora. Sed tantam Deus uerbis illius contulit efficatiam, ut multe tribus nobilium, inter quas antiquarum inimicitiarum furor immanis multa sanguinis effusione fuerat debachatus, ad pacis consilium reducerentur. Erga ipsum uero tam magna erat reuerentia hominum et deuotio, ut uiri et mulieres in

interdictum. Tunc archiepiscopus non equis aspiciebat oculis omnes canonicos, qui sibi fuerant aduersati. 15Eo tempore mortuus est Gruptius archidiaconus. In cuius locum canonici elegerunt Cataldum, intronizantes eum, archiepiscopo tunc absente. Regressus uero archiepiscopus indigne tulit promotionem Cataldi; numquam uero confirmationem archidiaconatus sui ab eo potuit optinere. Erat autem Cataldus iam etate grandeuus, nec toto peracto biennio mortis debitum soluit. XXVII. De uictoria facta de Cetinensibus 1Per idem

magno impetu admissis equis currunt fortiter contra eos. Nostri uero conglobati primo peditum turma ceperunt stare erigentes lanceas, alii uero uenabula terre affigentes, parati erant excipere uenientes, alii uero intentis arcubus parabant sagittas emittere, alii gladiis agere equites autem hinc inde stantes, astasque eminus intentantes, quasi turris fortissima et munitum presidium totius exercitus apparebant. Cum autem uidissent hostes, quod nostrorum acies immobiliter in suo loco constarent, non audentes irruere eminus substiterunt. Tunc dux nostri exercitus clamauit dicens: Eia uiri

autem, ut quadam uice congregatis canonicis archiepiscopus diceret: Volo, ut nullus uacet in ecclesia personatus . Et tunc ordinatus est archipresbyter quidam Petrus, nepos Murigii. Hic, quia erat factiosus homo et inquietus, cepit aperte derogare archidiacono persuadens simplicioribus et indiscretis et se quasi caput eorum constituens nitebatur debitam obedientiam subtrahere archidiacono et se ipsum quasi superiorem reuereri querebat ab eis. Et sic feda nimis dissensio in capitulo est suborta. Archiepiscopus uero, cum se deberet tamquam murum opponere exardescentibus odiis ex

partibus, an uellent ante diffinitionis calculum in pacis ac dilectionis redire consensum. Guncellus absque ulla cunctatione aquieuit, nil enim aliud affectabat, nisi pedem suam de laqueo eruere, in quem ipse inciderat, dum aliis prepararet. Sui uero complices, ut erant in peruersitatis proposito indurati, ceperunt contra archiepiscopum tumultuari consensum adhibere negantes. Contra quos cardinalis multum aspera uerba intorquens uix eorum sedauit tumultum. Tandem facta promissione altrinsecus, quod ad omnia starent auditoris precepta, presul cum suo agmine merentibus animis et obducta facie

exercitu magnam partem terre ipsius depopulati sunt. 5Eo tempore erat quidam senex Duimus nomine, qui licet esset etate maturus, crudis tamen erat moribus insuauis. Hic cum putaret sibi factam fore iniuriam a filiis Vitalis pro eo, quod in quandam eius ancillam manus iniecerant, indignum putauit adire curiam et iudicum sententiam expectare, sed iratus uenit cum duobus filiis suis et primo quidem uerbis agressus est predictos iuuenes filios Vitalis. Hi etiam, cum essent ad fatuitatem et superbiam multum precipites, noluerunt dare locum ire, sed procaci ore uerba tumentia

facta coadunatione totius communitatis miserunt ad eos, ut statim recederent, unde uenerant, alioquin impetus uniuersi populi in ipsorum mortem fureret incunctanter. Tunc consilio suorum fautorum exierunt et usque ad monasterium sancti Stephani secesserunt ibique occassione quadam biduo comorandi indutias petierunt et optinuerunt. Infra quod spatium appropinquabant ad ciuitatem et cum amicis et propinquis per ortos comedebant et bibebant securi. At uero eorum inimici manebant inclusi in turri Calende. Factum est autem, ut quadam die, aduesperascente iam hora, cum uiderent quosdam eorum

redigi et inuentus est numerus fere duum milium uirorum. Tunc ordinauit curiam statuens iudices, camerarios et precones. Totum namque regimen disposuit ad exemplar Ytalicarum urbium, que per potestatum regimina gubernantur. Cum enim nihil pecunie in fisco publico reperisset, per sue discretionis industriam cito ipsum abundare fecit absque grauamine alicuius. Siquidem tantam ei gratiam concessit Deus, ut ab omnibus timeretur et audiretur, quasi quidam sanctus a Deo missus. Nec solum ciuibus uenerationi erat sed de tota pene prouintia ueniebant audire ipsius sententias, quasi diuinas. Erat

autem secundo sui regiminis opus ualde commendabile aggressus est. Etenim quia uir erat detestator nequitie, cepit uigilanti studio cogitare, quonam modo fieri posset, ut tam uesanam piratarum seuitiam refrenare ualeret uocatisque non multis ex ciuibus cepit cum eis secrete tractare et eos inducere, ut bellum Deo gratum et hominibus in Almisanos inferrent. Et quamquam cerneret quosdam in facto huius negotii uacillantes nec assensum pleno corde prebentes, ardebat tamen eius animus aliquod suo tempore Deo prestare obsequium, si Dei inimicos disturbare et insequi conaretur. Tanta enim

acquiescere uolebat, nisi ex eorum manibus excuteret gladium, quo in insontes latrocinando grassari solebant. Conabatur quippe potestas tota cordis intentione pestem piratice uesanie prorsus extinguere, magnum se Deo prestare obsequium arbitratus, si tante impietati finem imponere potuisset. Inducebat autem eos ad iuste uiuendum, nunc blandis uerbis comonens, nunc terrores incutiens. Ipsi uero, ut peruerse mentis homines, callida simulatione deducebant consilia potestatis, mallentes penaliter seruire diabolo, quam iustam et tranquillam secundum Deum agere uitam. Talibus ergo uersutiis

orbem. Venerant namque ex partibus orientis depopulando prouincias, per quas habuerunt transitum, usque ad confinia Rutenorum. Sed Rutenis fortiter resistentibus non potuerunt ulterius progredi, multotiens enim conflictum habuerunt cum gentibus Rutenorum multumque cruoris fusum est hinc et inde, longe tamen fugati sunt a Rutenis. Quam ob rem diuertentes ab eis uniuersas septentrionales regiones pugnando circuierunt ibique uiginti et eo amplius annis demorati sunt. Postea uero multiplicatis legionibus exercitus sui ex gentibus precipue Cumanorum et ex multis aliis nationibus, quas

aliis nationibus, quas deuicerant, reuersi sunt ad Rutenos. Et primo quidem ciuitatem maximam Christianorum, nomine Susdalium circumdantes obsederunt et obsessam diu non tam ui quam fraude ceperunt et destruxerunt regemque ipsius, nomine Georgium, cum magna multitudine sui populi neci dederunt. Inde autem uersus Hungariam proficiscentes obuia queque uastabant. Eo autem tempore, anno uidelicet incarnationis millesimo CCXLI sexto die intrante Octobri, die dominica, iterum factus est solis defectus totusque aer obscuratus est, fuit orror magnus in omnibus, uelud in ea ecclipsi, que facta est

tanto precauerent malo, ne forte subita fieret impie gentis irruptio et maiorem pernitiem inferrent incautis. 3Vix tandem rex his pulsatus clamoribus comouit se et abiit ad extrema sui regni uenitque ad montes, qui sunt inter Ruteniam et Hungariam et usque ad confinia Polonorum, inde circuiens et circumspectans cunctos infirmiores terre ingressus, cesis ingentibus siluis, longas fieri fecit indagines obstruens transiectis arboribus uniuersa loca, que ad transeundum facilia uidebantur. Et tunc reuersus misit et congregari fecit omnes principes, cunctos barones et proceres

3Vix tandem rex his pulsatus clamoribus comouit se et abiit ad extrema sui regni uenitque ad montes, qui sunt inter Ruteniam et Hungariam et usque ad confinia Polonorum, inde circuiens et circumspectans cunctos infirmiores terre ingressus, cesis ingentibus siluis, longas fieri fecit indagines obstruens transiectis arboribus uniuersa loca, que ad transeundum facilia uidebantur. Et tunc reuersus misit et congregari fecit omnes principes, cunctos barones et proceres regni sui cunctumque robur Hungarici exercitus contraxit in unum. Venit autem Colomannus rex, frater eius, cum omni

uilla. Igitur peractis iam fere diebus quadragesime, prope Pasca, uniuersa multitudo Tartarei exercitus in Hungarie regnum irrupit. Habebant autem quadraginta milia securigeros, qui preibant exercitum siluas cedentes, uias sternentes et omnia offendicula ab ingressibus remouentes. Quam ob rem indagines, quos rex parari fecerat, tam facile transcenderunt, ac si non ex ingentium abietum et quercuum fuissent exstructe congerie sed ex leuibus essent stipulis preparate, ita breui spatio contrite sunt et combuste, ut nullum foret obstaculum transeundi. Venientes autem ad primos terre colonos

quod in fugam uersus esset exercitus Hungarorum, quasi hostium quoddam aperuerunt eis et permittentes eos abire, non impetuose, sed pedetentim insequebantur eos ex utraque parte non sinentes eos huc aut illuc diuertere. Iacebant autem per uias infelicium opes, uasa aurea et argentea, purpurea indumenta et arma copiosa. Sed Tartarorum inaudita crudelitas nil curans de spoliis omnem pretiosarum rerum parui pendens predam in sola hominum cede crassatur. Cum enim uiderent iam itineris labore defessos nec posse ad arma manus extendere nec pedes ulterius ad fugam laxare, tunc ceperunt hinc et

et arma copiosa. Sed Tartarorum inaudita crudelitas nil curans de spoliis omnem pretiosarum rerum parui pendens predam in sola hominum cede crassatur. Cum enim uiderent iam itineris labore defessos nec posse ad arma manus extendere nec pedes ulterius ad fugam laxare, tunc ceperunt hinc et inde iaculis infigere, gladiis obtruncare, nulli parcere, sed omnes feraliter trucidare. Cadebant a dextris et a sinistris ybernalium foliorum instar, iacebant per totam uiam miserorum prostrata cadauera, fluebat sanguis more torrentis fluuii. Infelix patria filiorum infecta cruore longe lateque

uiui a mortuis tutele refugium optinebant. Quid uero commemorem de immani seuitia, quam in ciuitatibus et uillis diebus singulis exercebant? Cum imbellem turbam mulierum, senum et infantium congirantes faciebant uno ordine consedere et, ne uestes macularentur sanguine, neue carnifices lassarentur, indumenta prius omnibus detrahebant et tunc missi carnifices singulorum brachia eleuantes figebant leniter telum in corde et extinguebant omnes. Preterea mulieres Tartarorum uirili more armis accinte in pugnam audacter ferebantur, ut uiri, he in mulieres captiuas atrotius seuiebant. Si quas enim

puerile. Quid pluribus opus est? Nulla erat reuerentia feminei sexus, nulla pietas puerilis etatis, nulla miseracio senectutis, uno cunctos impietatis genere trucidantes, non homines, sed demones uidebantur. Ad relligiosorum habitacula cum uenirent, procedebat eis clericalis cetus, sacris stolis induti concinentes ymnos et cantica, quasi debitam honorificentiam uictoribus exhibentes et parantes munera et exenia, ut eorum circa se misericordiam prouocarent. Sed ipsi totius pietatis et humanitatis ignari relligionis obsequia contempnentes et piam eorum simplicitatem deridentes, extractis

in Christianorum cruore quam maxime debachatus est. Introgressis itaque Tartaris, quid misere plebi restabat consilii, nisi complicare brachia, ponere genua, flectere sub mucrone ceruices? At uero cruenta barbaries non satiabatur inundatione sanguinis copiosa, non deficiebat cedis instantia indefessa. Tantus audiebatur fragor cedentium, ac si ingentium siluarum robora securium multitudine detruncarentur ad terram. Tollebatur ad celum rugitus et ululatus plangentium mulierum, uociferantium puerorum, qui tam acerbe mortis furiam coram oculis discurrere sine cassatione cernebant. Non

uero sunt circa eum omnes, qui effugere poterant gladium Tartarorum et erant ibi per estatem rei exitum prestolantes. XXXVII. De natura Tatarorum 1Nunc uero de natura et habitu gentis illius, prout ab his audire potui, qui rem curiosius indagarunt, pauca narrabo. Est enim regio illorum in ea parte orbis sita, ubi oriens coniungitur aquiloni, gentesque ille secundum proprietatem lingue sue Mangoli appellantur. Ferunt tamen, quod terra illorum confinis sit ulterioris Indie nomenque regis eorum Cecarcanus uocatur. Hic ergo cum

gentis illius, prout ab his audire potui, qui rem curiosius indagarunt, pauca narrabo. Est enim regio illorum in ea parte orbis sita, ubi oriens coniungitur aquiloni, gentesque ille secundum proprietatem lingue sue Mangoli appellantur. Ferunt tamen, quod terra illorum confinis sit ulterioris Indie nomenque regis eorum Cecarcanus uocatur. Hic ergo cum habuisset bellum cum quodam rege sibi contermino, qui quandam ipsius sororem stupratam occiderat, deuicit eum et extinxit. Filium autem eius ad regem alium fugientem insecutus est et facto conflictu contriuit eum et ipsum, qui ei tutelam

absque ferramentis ita discurrunt, ac si capre forent siluestres, tribus enim continuis diebus labore quassati paruo stipularum pabulo sunt contenti. Homines simili modo, nil pene de alimentorum perceptione curantes sola crudelitate pascuntur. Usum panis aborrent, mundorum et imundorum carnibus indifferenter utuntur. Et lac concretum cum sanguine potant equino. Habent autem ex diuersis nationibus, quas bellis edomuerunt, multitudinem maximam pugnatorum et precipue Cumanorum, quos ad pugnandum subigunt uiolenter. Si quem uero ex his paululum trepidare conspiciunt nec in mortem sese tota

queque conculcans. Primo ergo concremata Budalia, Strigonium accessit, cepitque uillam totis uiribus impugnare, quam non satis difficulter capiens succendit omnesque in ea peremit in ore gladii paucasque manubias asportauit, quoniam in munitionem editam res suas Hungari subuexerant uniuersas. Inde discedens recto cursu deuenit ad urbem Albensem et continuo cuncta suburbane habitationis domicilia concremauit, ciuitatem uero aliquot diebus obsessam factis insultibus inuadere satagebat. Sed quia locus circumfusa palustrium aquarum copia satis erat munitus, quem optima Latinorum presidia

patrata, nullas ab eis uestes detrahere uoluerunt, sed tota multitudo funeste gentis in circuitu occisorum illorum per contubernia discumbentes ceperunt in magna letitia comedere, choreas ducere, magnosque chachinos ludendo mouere, quasi multum aliquid perpetrassent boni. 2Inde surgentes ceptum iter per Chroatie partes carpebant. Cum autem prope iam essent, adhuc Spalatensibus incredibile uidebatur. Sed cum pars aliqua descendisset de monte, ecce subito apparuerunt pauci sub menibus ciuitatis. Spalatenses autem non eos a principio cognoscentes et credentes eos esse

aduersarias aties et rei euentum expectans. Ceterum dux Caydanus omnibus loci illius circumstantiis perlustratis temptabat, si posset sub menibus equitando transire. Sed cum cognouisset, quod aqua illa, per quam ciuitas a terra dirimitur, propter limi profunditatem inuadibilis erat, retraxit se inde et ad suos reuersus misit quendam nuntium ad ciuitatem mandans, que uerba effari deberet. Qui ueniens prope pontem, exclamauit uoce magna Sclauonice dicens: Hec dicit uobis diuinus Caydanus, inuicte militie princeps. Nolite reatum alieni sanguinis uobis apropriare, sed tradite aduersarios

Nolite reatum alieni sanguinis uobis apropriare, sed tradite aduersarios ad manus nostras, ne forte inuoluamini uindicte eorum et pereatis frustra. Sed murorum custodes nil ad eorum uerba respondere sunt ausi. Mandauerat enim rex, ut nullum eis redderent uerbum. Tunc uniuersa multitudo eorum inde consurgens uia, qua uenerat, reuersa recessit. Sic ergo per totum fere Martium in Chroatie ac Dalmatie partibus commorantes, quinque aut sex uicibus ad ciuitates has descendebant et postea ad sua castra redibant. 6Igitur relinquentes Chroatie regionem transierunt per

uenerat, reuersa recessit. Sic ergo per totum fere Martium in Chroatie ac Dalmatie partibus commorantes, quinque aut sex uicibus ad ciuitates has descendebant et postea ad sua castra redibant. 6Igitur relinquentes Chroatie regionem transierunt per ducatum prouincie Bosenensis. Inde descendentes abierunt per regnum Seruie, que Rasia nuncupatur ueneruntque ad ciuitates maritimas superioris Dalmatie et pertranseuntes Ragusium, modicam enim illic potuerunt lesionem inferre, uenerunt ad Catariensem ciuitatem, quam ignibus concremantes processerunt ulterius hasque ciuitates

autem Zagrabiam misit ad Romanam sedem pro sue postulationis expetendo assensu. Sed tunc temporis mortuo bene memorie Gregorio papa, facta est dissensio inter cardinales ita, ut subrogatio summi pontificis foret ferme biennio protellata. Sic ergo causa electionis ipsius episcopi toto illo tempore indeterminata permansit. XLI. De seditione apud S. Stephanum 1Interim autem Garganus completo regiminis sui triennio ad propria repedauit. Spalatenses uero fecerunt potestatem quendam iuuenem de domo Vegliensium comitum, nomine Iohannem. Hic, quantum

titulo reuerendus, per quem Deus multa dicebatur iam miracula ostendisse. Hic uidens inter has ciuitates crudele odium agitari ualde condoluit. Et uerens, ne forte instigatione dyabolica intestini et nefarii belli succrescens incendium, inter consanguineos et uicinos sanguinis effusionem induceret, cepit benigna partes allocutione demulcens eas ad concordiam multifarie inuitare. Unde factum est, ut ob tanti uiri reuerentiam utraque ciuitas de facili ad concordiam declinaret. Resignantes itaque Tragurienses quicquid ex bonis Spalatensium iure priuilegii uendicabant suos recepere

et doloribus atteratur, nesciat habere quietem ad instar maris procellosis fluctibus concitati, quod non prius ad tranquillitatem reducitur, nisi missis desuper imbribus quadam uiolentia comprimatur. Sed Spalatenses peccatum peccato addentes grauamen sue parti non modicum ex subsequenti facinore induxerunt. De seditione, que facta est per laycos in processu electionis archiepiscopi 1His namque temporibus predictus Zagrabiensis episcopus missa relatione ad Romanam sedem nitebatur obtinere sue postulationis assensum cum quibusdam

iacientes. Simulabant alii rationes allegare iuris asserentes ex eo electionem constare non posse, quia scrutinium ex solis clericis et non etiam ex laycis extitit celebratum. Alii uero abiecto pudore palam dicebant se inuidentie saniem, que cordis fibras corrodit acrius, sustinere non posse. Inde uero archidiaconum turbulentis animis adeuntes, cum ei, quid obicerent, non haberent, rogabant alii, alii minitantes bona diripere, domum diruere insistebant uiolenter, ut ab electione cessaret. Et cum prope esset, ut uim facerent, tractus in medium furentis multitudinis archidiaconus yronice

lapides super lapides in hostile agmen immittere et crebra iacula contorquere. Sed Spalatenses nullum lapidem intra sua ligna posuerant sed lapidum grandinem scutis excipientes instabant fortiter e puppibus gladiis et lanceis preliantes. Et cum tanta fortitudine res ageretur, cadebant hinc et inde quidam uulnere, quidam morte prostrati. 3Heu dirum et nefarium bellum, ubi spreta lege nature pater in filium et filius in patrem armabatur, frater in fratrem, amicus in amicum scelestis manibus crassabatur! Non illud erat hostile sed domesticum et ciuile certamen.

filium et filius in patrem armabatur, frater in fratrem, amicus in amicum scelestis manibus crassabatur! Non illud erat hostile sed domesticum et ciuile certamen. 4Ubi autem pars magna diei armorum stridoribus et contrariis congressionibus fuisset expensa, euentus uictorie hinc inde dubius oberrabat. Sed eo iam certamen erat deductum, ut Spalatensium preualentibus turmis excussa esset pugnantium aties de puppi hostilis galee et usque ad medium depulsa. Et cum prope iam esset, ut Spalatina iuuentus insiliret ad eos, ecce una ex liburnis Spalatensium, in qua melior

ei ex publico ministrantes etiam ciuitati in comitem prefecerunt. Ipse autem ueniens multis et fortibus constipatus uiris abiit cum Spalatensibus ad campum Traguriensem, ubi per duas fere ebdomadas considentes succiderunt uineas, secuerunt arbores omnia sata et culta uastantes. 9Inde uero recedens abiit in terram suam tradita sui regiminis uice cuidam cognato suo, nomine Ricardo, qui erat Calaber natione. Reliquit etiam pro ciuitatis tutela unum de filiis suis cum optima equitum turma. 10Sed Tragurienses obduratis animis noluerunt relaxare captiuos, sed

de talibus, remisit eos ad propria. Et quia ecclesia pastore uacabat, petiit, ut eligeretur Hugrinus Cesmensis prepositus in archiepiscopum ecclesie Spalatensis asserens, quod propter ipsius nobilitatem et scientiam tota florebit ecclesia et ciuitas eius suffulta consiliis de multis anxietatibus indubitatum consequeretur solamen. 12Reuersi nuntii responsa regis cum gaudio retulerunt, nullum tamen super facto huiusmodi regale tulerunt rescriptum. Ciues uero hec audientes et credentes omnia ueritate constare, statim ad archidiaconum et capitulum accesserunt et imperantes

banus et ceteri principes, quod inter structuras murorum non sic foret tuta congressio, sicut hesterno fuerat inter maceriarum fragilia et uilia munimenta, uocatis Spalatensibus cepit cum eis de pace tractare. Spalatenses uero uidentes se in arto positos, hinc hostilibus circumseptos cateruis, inde Tragurii ducentos ciues carceribus mancipatos, condescenderunt ad omnia ineuitabili necessitudine coartati. Pacti namque sunt dare fisco regio sexcentas marcas argenti et sex filios nobilium in obsides tradere ad sue fidelitatis constantiam comprobandam. Principes uero promiserunt firmiter,

desiderio hanelabat. Erat autem sanguinis nobilitate turgidus, iuuenili calore pomposus, stature proceritas et faciei uenustas, quibus ceteros precellebat, non permittebant eum mediocria de se sentire. Secularibus quidem negotiis totus intentus, ecclesiastica uelud superflua quedam et minoris cure indigentia segniter procurabat. Ita demum omnia studio mundane deditus cenodoxe, non sapientum, non relligiosorum appetebat consortia, sed armatorum circa se cateruas habere gaudebat. Verum cum pro militaribus stipendiis domestice sibi non sufficerent facultates, tendebat manum ad aliena et

domini pape deuenire fecit. 3Consecratus tandem et palliatus recessit de curia et transiens per Lombardiam deuenit Venetias, ibidem aliquantam faciens moram emit, que sibi erant necessaria. Viginti fere annis in Romana curia commorando non paruam cumulauerat pecunie summam. Inde iter arripiens uenit per Carinthiam et transiens per partes Aquilegie a domino Bertoldo, patriarcha, honorifice susceptus est. Quem curialiter pertractans dedit ei conductum per totam suam diocesim, expensas affluenter subministrando, quousque fines regni Hungarie attigisset. Ingressus autem

autem partes Pannonie uenit in Hungariam et pergens ad domini Bele regis curiam cum commendaticiis domini pape litteris, exposuit seriem negotii, qualiter ad regimen Spalatine ecclesie fuerat destinatus. Non autem placuit regali celsitudini, quod factum fuerat circa ipsum, non modicum ferens indigne, quod promotus fuerat preter ipsius conscientiam et assensum. Dissimulato tamen indignationis motu ad sedem suam archiepiscopum pacifice abire permisit. 4Venit autem cum uiginti equitibus, cum capellanis et familia et secunda dominica de quadragesima ciuitatem ingrediens,

commendaticiis domini pape litteris, exposuit seriem negotii, qualiter ad regimen Spalatine ecclesie fuerat destinatus. Non autem placuit regali celsitudini, quod factum fuerat circa ipsum, non modicum ferens indigne, quod promotus fuerat preter ipsius conscientiam et assensum. Dissimulato tamen indignationis motu ad sedem suam archiepiscopum pacifice abire permisit. 4Venit autem cum uiginti equitibus, cum capellanis et familia et secunda dominica de quadragesima ciuitatem ingrediens, cum magna cleri et populi alacritate susceptus est. 5Fuit autem iste

pacifice abire permisit. 4Venit autem cum uiginti equitibus, cum capellanis et familia et secunda dominica de quadragesima ciuitatem ingrediens, cum magna cleri et populi alacritate susceptus est. 5Fuit autem iste Rogerius archiepiscopus uir satis industrius et in augendis rebus temporalibus multum sollicitus et intentus. Cepit autem reparare domos et cameras episcopii easque studiosius decorare. Forinsecus autem fecit cenacula et solaria trabibus et asseribus satis artificiose compacta, que magis ad apparentiam, quam ad indigentiam

uir satis industrius et in augendis rebus temporalibus multum sollicitus et intentus. Cepit autem reparare domos et cameras episcopii easque studiosius decorare. Forinsecus autem fecit cenacula et solaria trabibus et asseribus satis artificiose compacta, que magis ad apparentiam, quam ad indigentiam uidebantur fuisse constructa. Cellas uero uinarias necessariis et nouis utensilibus adornauit. Edificauit in Salone fluuio molendina, posuit aratra, acquisiuit equos et animalia et quia propter inopiam rei familiaris non sufficiebat ad omnia, multis ecclesiis et monasteriis erat

claudi ecclesias, et ab omnibus cessare divinis. Ipse autem festinanter foras egrediens cum Thoma archidiacono et cum quibusdam de senioribus secessit ad uillas ibique tamdiu demoratus est, quamdiu rex ipse in ciuitate resedit. Videns autem rex, quod archiepiscopus eum uitabat, non modicum tulit indigne ex eo maxime, quod de suo regno natus in his partibus presulari dignitate fuerat sublimatus. Cum autem ciues Spalatenses ipsum gratanter suscepissent et fecissent eum in domibus episcopii hospitari, rex idem uersando scrinii cartulas, quas ibidem reperit, multum sollicite perquirebat, si

habuit cum illis de predicta causa colloquium. 2Illis autem diebus contigit, quod quidam de custodibus castri Clisie tempore messium descendentes Salonam, ceperunt in aliquibus locis diripere Spalatensium fruges. Quod cum in ciuitate auditum fuisset, cucurrerunt aliqui indiscrete audacie iuuenes non ex ciuitatis mandato, sed stultitie calore succensi, quasi ad propulsandam iniuriam et uiolentiam uiolenter repellendam exierunt. Peruenientes ad ipsos ceperunt rixari cum eis, in qua rixa duo Hungari perempti sunt. 3Quod cum ad aures regine

deserens castrum, turbulenta nimis et minax, ad summendam de Spalatensibus uindictam totis uiribus properabat. Sed cum ipsi presensissent, quod regina pessimum gestaret propositum, miserunt ad eam nuntios, supplicantes et satisfactionem ad ipsius beneplacitum promittentes postulabant, ut non indignatione comota, sed placata et pacifica ad fideles suos accedere dignaretur, cum facinus illud non ex deliberatione communi, sed casu contingente perpetratum fuisset. Nec ad eorum culpam referendum erat, qui pro defensione suarum rerum exierant, sed ad illorum potius nequitiam imputandum, qui

nepote Michaele, filio Leonardi, iudicem Iohanem Vitalis et iudicem Petrum, filium Cerneche. Quibusdam uero uulneratis alii omnes Deo prestante auxilium de manibus illorum elapsi sunt et euaserunt. 5Audiens autem Bela rex omne malum, quod regina Spalatensibus irrogauerat, ualde indoluit et protinus misit duos uiros sapientes et religiosos de ordine fratrum minorum, qui eam a seuitia sua compescerent et ad Hungariam celeriter reuocarent. Sed ipsa in suo rigore perdurans captos nobiles et ignobiliter ac inhumaniter ad castrum tractos in obscuro carcere fecit detrudi. At

communitatis et hominum ciuitatis Spalati, facta, edita et condita per nobilem et sapientem uirum, dominum Perceualum Johannis, de nobili et honorabili ciuitate Firmana, peritum in iure canonico et ciuili, honorabilem potestatem ciuitatis Spalati sub anno domini Millesimo trecentesimo duodecimo, indictione decima; tempore sanctissimi principis domini Clementis papę quinti, ad laudem et reuerentiam omnipotentis Dei et beatę Marię semper uirginis, specialiter beati Domnij martiris et sancti Anastasij, patronorum dictę ciuitatis, quorum pręsidio et defensione Spalatina ciuitas in

ab eorum malicijs et erroribus conpescantur et boni iustique homines uiuere ualeant pacifice et quiete. Scriptum est enim: Ante Dei uultum nihil pertransit inultum . Lex enim non fuit necessaria propter bonos, quum sibi est lex quilibet probus homo et si a nemine puniretur, tum ex sua industria natali propter Deum male agere propensius euitaret. Scriptum est enim: Oderunt peccare boni uirtutis amore. Oderunt peccare mali formidine pęnę. Cum igitur quod quisque populus sibi legem constituit, sapienter hoc pro lege debeat obseruare, ac nobilis ciuitas Spalatina, quę a famosa

simul translata fuerunt,
Cum quibus et Blasii constat caput esse repertum,
1026 Millenus vicenus sextus cum foret annus.
Hos versus edidit Miletius hinc inde testis.
Vivant felices, quibus hic licet esse frequenter,
Tales reliquias videant habeantque revere
Lis fugiat, maneat pax, dant bona cuncta petenti.

fratres, audite:
Nunc, Deus, dimitte servum tuum in pace;
Quod sancti Viti cum honore locarunt in aede.
Incognito sic nomine, multo tempore stetit
Vsque Leonardi tempus archipraesulis: inde
Nobili Damiano Zade narravit proprium nomen,
Quem et curavit caecum et a phantasmate mutum:
Sum Simeon, dicens, qui Christum in ulnas recepi,
Quem Virgo peperit et post partum

Flectuntur non ire: sic diem usque praesentem.
Venturam Christi gloriam, qui maxime spectans,
Stat illic arcano media in Virginis aede.
Haec super elate narrantia carmina vobis,
Siquid turpe sonat, nam pagina scripta probatur.
Gloria sit Deo seculi per secula trino,
Qui nos indignos ditavit munere tanto. 1

Epistola auctoris ad illum, pro cuius rogatu presens opus est editum Uictorie populi vrbis Iaderę. Ex nobili ortus progenię, premisso nomine mittentis, salutem illam quam Isaac intulit Iacob. Motu bino coactus presens sarcasmos meo indice paginans presenti stilo disposui propalare. Primo, quia captato uestre beniuolentię rogatu, quo sincero uestro scripto crebrius auxistis flagitandum, ut motionis casus et condecens memorate nostrę patrie discordiasque habitas inter emulos seriatim uobis segniter

et ultimus Stephanus. Hic omnibus iunior, qui Crouatię diocesis erat dux constituendus. Et idem Ludouicus rex succedens Krolo patri cum iam sui regni baculum pacifice et possessum tenuisset, pro recuperanda perdita ex suis predecessoribus anno Dominicę incarnationis MCCCXLIIII, indictione XII mensis Septembris ualidum cumulauit exercitum. Cuius prefecit ducem Nicolaum, totius Slauonię banum, quem ad partes Croatię direxit, ut imperio regio subiugaret omnia castella ipsiusque regionis ciuitates cum eorum cunctis pertinentiis, secundum quod hactenus dignitati

Cum rex patefecit sui uoluntatem ac illa habere uelle, quę idem nuntius spoponderat se exhibiturum, nam prefatus rex, ut diximus, intendebat omnia castra ipsorum suo imperio uelle supponere, tamen in aliis finibus ablatis proposuit restituere maiora. Et recesso inde nuntio, uenit ad partes Tnini narans eisdem, per quos fuerat destinatus, regis responsiuam. Quamuis intrinsecus merentes, sed extrinsecus letati sunt. Intelligens hec prenominatus banus, mouit militiam et inde secessit; pergebat Panoniam. Sed cum idem rex ipsa castra tradita per

tamen in aliis finibus ablatis proposuit restituere maiora. Et recesso inde nuntio, uenit ad partes Tnini narans eisdem, per quos fuerat destinatus, regis responsiuam. Quamuis intrinsecus merentes, sed extrinsecus letati sunt. Intelligens hec prenominatus banus, mouit militiam et inde secessit; pergebat Panoniam. Sed cum idem rex ipsa castra tradita per sui libitum uolebat gubernare, dicti exeniatores uoluntatem mutarunt et in sponsione facta nullatenus permanere fixi uoluerunt, hec in inductu et suasu quorundam magnorum Croatorum, precipue filiorum comitis

letati sunt. Intelligens hec prenominatus banus, mouit militiam et inde secessit; pergebat Panoniam. Sed cum idem rex ipsa castra tradita per sui libitum uolebat gubernare, dicti exeniatores uoluntatem mutarunt et in sponsione facta nullatenus permanere fixi uoluerunt, hec in inductu et suasu quorundam magnorum Croatorum, precipue filiorum comitis Curiati de Corbauia, qui principaliores rebelliones et fraudulentiores sacro regio dyademate pre ceteris Croatis extiterunt. Deducto ad ipsius regis notitiam tam grandem dolum et fraudem fuisse comissum, non in parua

dispergendus, decet ut cuncta oppida et uallata regionis Croatię sue dignitati regali sint perpetuo subiecta. 4. Qualiter Ludouicus rex mouit se uersus Croatiam Fluente itaque Anuntiationis Iesu Christi MCCCXLV, indictione tertiadecima Iulii mensis memoratus Ludouicus rex agregauit validam militiam, numero uiginta milia galleatorum, cupiens ac proponens tam ciuitates, quam castra prouintię Dalmatię et Croatię sue succumbere potestati. Et accipiente dicta comitiua itinere, cum incolumitate

reuersione, quamuis alter eorum S. Michael tirannis apponebat, sed quia duo ut maior pars et uis, oportuit aquiescere eorum uoluntati. Immensam suscipientes Veneti letitiam propter regis reuersionem, clare estimantes nullos alios miscuisse regis motionem preter Iaderanorum industriam ac asserentes Iadram fore fidelem regis ac eius inductu omnia castra Croatica regi tradita ipse uiriliter gubernat. Propter quod inanimati ipsi Veneti dirissimum furorem contra Iadertinos eructarunt, sicut Deo concedente studui propalare.

apponebat, sed quia duo ut maior pars et uis, oportuit aquiescere eorum uoluntati. Immensam suscipientes Veneti letitiam propter regis reuersionem, clare estimantes nullos alios miscuisse regis motionem preter Iaderanorum industriam ac asserentes Iadram fore fidelem regis ac eius inductu omnia castra Croatica regi tradita ipse uiriliter gubernat. Propter quod inanimati ipsi Veneti dirissimum furorem contra Iadertinos eructarunt, sicut Deo concedente studui propalare. 5. Quomodo

sic uos regere debeatis et effectualiter operari, quod possitis nostram gratiam uberius promereri et ut reperiamus fidem stabilem, quam speramus, cum uestram conseruationem totis uiribus affectemus et intendamus modis omnibus procurare. Data in nostro ducali palatio die XVIII Iunii, XIII indictione. Prima epistola Andreas Dandolo, Dei gratia Dux Venetiarum et cetera ut supra, salutem et dilectionis affectum. Curis assiduis ad conseruationem uestram et aliorum nostrorum fidelium et

de die in diem uestris litteris solicite declaretis, ut informatione percepta a uobis, sicut expediet prouidere de subuentione et omnibus aliis oportunis. Paramus duas galeas armatas, quas celeriter mittimus ad partes illas. Datum in nostro ducali palatio die penultimo Iunii, XIII indictione. Tertia epistola Andreas Dandolo, Venetiarum, Dalmatię et cetera ut supra, salutem et dilectionis affectum. Habuimus per litteras prouisorum nostrorum existentium in

proprium reputamus, sollicite et fideliter insistatis. Sumus enim feruenter dispositi et parati ad conseruationem uestram, pariter et bonum, ac degente et alio necessario subsidio uobis subueniri intendimus, sicut fuerit opportunum. Datum in nostro Ducali palatio die X Iulii, XIII Indictione. Quarta epistola Andreas Dandolo, Dei gratia Venetiarum, Dalmatię atque Croatię Dux et cetera ut supra, salutem et dilectionis affectum. Tam per litteras uestri comitis, quam prouisorum nostrorum,

et habetis, que modo intenditis sub debito uestre fidelitatis conseruare, cognouimus manifeste, pro quibus uestram fidelitatem plurimum comendamus. Nos ergo circa conseruationem et defenssionem ciuitatis uestre personarum bonorumque uestrorum, prout operibus et inditiis manifestis audire plenius potuistis, totis uiribus anhellamus tamquam illi, qui statum uestrum prosperum uelud proprium omni tempore peroptamus. Datum in nostro Ducali palatio die XVIII Iulii, XIII Indictione. Quinta

uestre personarum bonorumque uestrorum, prout operibus et inditiis manifestis audire plenius potuistis, totis uiribus anhellamus tamquam illi, qui statum uestrum prosperum uelud proprium omni tempore peroptamus. Datum in nostro Ducali palatio die XVIII Iulii, XIII Indictione. Quinta epistola Andreas Dandolo, Dei gratia Venetiarum et Dalmatię et cetera ut supra prima epistola, salutem et dilectionis affectum. Denotamus uobis, quod ad uestram et ad aliorum nostrorum fidelium

exaltatis uberius promereri, et cognoscamus operis per effectum uestram dispositionem in omnibus nostris honoribus fideliter preparatam, ut confidimus et speramus. De nouis autem sitis solliciti inquirere et nobis facere manifesta. Datum in nostro Ducali pallatio die XXIII Iulii, XIII Indictione. Quas epistolas Iadertini suscipientes ingenti gaudio ac ipsos prouisores, quos aliqua istarum epistolarum commemorat, honorifice perceperunt spondentes eisdem fidem infrangibillem et deuotiorem fidelitatem gerere ac in cunctis uelle parere, quicquid Ducalis

certe Deum, qui est causa causarum et primum ens, pre eorum oculis minime circumponentes nec aliquod genus coloris iustitię inspicientes sicut illi, qui sine lege erumpnosam ducunt uitam. Quoddam horribilissimum uitium per eos illatum fertur, quod die XIII Augusti mensis, millesimo et indictione superius intitulatis per vniuersum megagosmum, ubi eorum principatur dominium et ubi simoniace de rogatu rapere potuissent aliquem ciuem Iadrę, ardenter conati sunt et ita per mundi fines si quos capere et habere potuerunt, quamuis plurimos in duro ergastulo ut fures et pyrratas

libere relaxauit ac Iadram conduci saluum fecit et Georgium, reliquum consortem, in classe detinuit nec ipsum abire permisit. Nam totam familiam et supelectilia ipsius comitis eius iussu ad galeam fecit transfretare. Sed homines Iadrę ad nullius nouitatis inditium sunt comoti: decreuerunt oratores, qui erant nobili progenię, numero XII, cum deliberatione mandare duos ambassatores ad dictum Petrum de Canali, Capitaneum sepe nominatum, quod ita extitit completum, quorum nomina sunt: Petrus de Matafarro et Martinussius de Butouano.

sed ut eius infidelis erit ab omnibus habendus. Et si qui recedere curauerunt, tuti relaxati sunt nec aliquis ipsorum extitit detentus. 8. De abominabili opere per Venetos exacto Luminante vero XIII die mensis Augusti, anno et indictione supra patefactis, dum tertia hora ipsius diei defecisset, quędam galeę de superiori numero imperio Petri, Capitanei prefati, quoddam horribilissimum scelus, non solum hominibus abominabile putatur, immo nequitie Asmodeorum horrendum haberetur, perpetrarunt. Quosdam

potentia iusserit exercendum, cedentia honori eius statuique ciuitatis Iadrę. Quamobrem dicti ciues humiliter ut domino speciali deuote supplicant, quatinus dignetur vestra nobilis Dignitas ab horum perpetratione actuum cessare, nec talia dispendia eos velle pati, quousque Ducali dignitati indicent seriatim. Nam mandatum eius ipsis institutum fideliter, immo presto executioni demandent.” Ad cuius verba prefatus Capitaneus, consulte cum quibusdam suis consiliariis, tale protulit responsum: “Petitionem Iadrensium perfecte concepimus, quam admittere nullatenus sumus dispositi mandato

vtilitatem iuxta ipsorum beneplacitum et libitum conuertant- aut ipsi contra Venetorum potentiam viriliter procurent resistere, cum multo plus puto fore sanctius eis velle ad primum applicare partitum.” Percipiensque tales rumores nuntius cum comitatu ciuitatem rediit relationemque ipsis ciuibus indicauit. Decernentes pro sanctiori velle potentię resistere Venetorum quam tunc eorum videre ciuitatem in ruinam precipitare, nec tali consentire pacto et ad talem deuenire conditionem. 9. Qualiter

Muniunt ciuitatem diuersis generibus edificiorum atque cui potissimo hero tradere ipsorum vrbem, qui velit, possit ac sciat eos et ciuitatem ipsorum ab eorum ęmulis et obsidionibus fęliciter tueri, toto conamine mutuo disputant. Vnusque illorum generosus prosapia, digniori suffultus industria, inter eos indicto silentio audacter faminauit “Diserti Iadertini, hic flos, hic vniuersa ciuitatis perspicacitas est cumulata. Nullus nostrum ignorare debet, quale nobis instat periculum de Venetorum odio, sed grauius est discrimen nostram vrbem nostris oculis intuentibus

diuersis generibus edificiorum atque cui potissimo hero tradere ipsorum vrbem, qui velit, possit ac sciat eos et ciuitatem ipsorum ab eorum ęmulis et obsidionibus fęliciter tueri, toto conamine mutuo disputant. Vnusque illorum generosus prosapia, digniori suffultus industria, inter eos indicto silentio audacter faminauit “Diserti Iadertini, hic flos, hic vniuersa ciuitatis perspicacitas est cumulata. Nullus nostrum ignorare debet, quale nobis instat periculum de Venetorum odio, sed grauius est discrimen nostram vrbem nostris oculis intuentibus dissolatam videre.

post crepusculum dicti mensis Augusti suum iter ad dictum regem accelerauit in breuibusque diebus ad dictam regionem Vngarię peruenit et ad ipsum regem debita reuerentia impensa accessit. Cui prono capite et denudato ac etiam genibus flexis causam sui aduentus et tam prolixe peregrinationis pie indicauit necnon neccessitatem ipsius vrbis presentate palam fecit iniungens, ut ipsos fideles sanctum prouideat diadema a tanto eruere discrimine, “ut ammissa, id quod predecessores reges perditum putarunt, per vestram benignam maiestatem

ac confibulatis, que pęnultimo prefati mensis Augusti in dicto maritimo portu extitit firmata et protensa. Nam a puncta S. Ioannis Euangeliste, constructa vltra portum, erat extensa vsque ad aliam partem, versus vrbem, aliquantulum a uia rectitudinis deuiando versus plagam austri. Tantę enim industrię et virtutis eadem cathena erat stabilita in ęquore, quod eius stipitem nullus architectorum poterat cum speculatione imaginari. Quam Iadertini vigilanti studio in nocte perspicatius et nocte tutius ingenti gaudio compulsi sunt custodire.

cum speculatione imaginari. Quam Iadertini vigilanti studio in nocte perspicatius et nocte tutius ingenti gaudio compulsi sunt custodire. 10. De pugna occasione cathene Porro die secundo intrante Septembris anno Domini et indictione prescriptis nocte tenebrosa latenter nobilem virum Bartholomeum Petri de Sloradis ciuem destinarunt ipsi Iadrenses ad prefatum Andream, natum fęlicis memorię Kroli, regis Vngarorum, regem Sicilie, sed nondum regalem tyaram in cęphaliis portans, qui a suis sub crudeli succubuit

sexto dicti mensis Septembris memoratus Capitaneus clasium obsedentium Iadram versus cathenam cum duabus suis galeis mirifice ornatis se direxit, quam conatus est infringere, clangit altior nola S. Chrysogoni, que ad stornium. Iuuenes et mediocres in multa animositate cordis induunt lucentia arma, ad fretum portus se disponunt, ut defensent cathenam. Ibi partes mirabiliter inter se pugnant: Veneti cum dictis galleis a boreali parte, Iadertini cum quibusdam crapulis ex australi. Pars parti crebrat ictus, et Veneti tantam copiam innumerabilem iaculorum inimicos

valuit attingere, quam etiam variorum generum ingeniorum ipsam cathenam defensabant. Sed probiores ipsarum gallearum viri veraciter considerantes eorum intentionem non posse aliqualiter effectui producere nec valentes Iadertinorum cruentatos et terribiles ictus tollerare, confusi et conflicti inde abierunt. Grandem copiam gentis suę idem Capitaneus habetur amisisse, Iadertini vero modicam, sed maxima vulneratur. Inchoauit ipsa certatio a sexta vsque in horam vesperarum. 11. Dies

sunt sub Monte S. Michaelis in quantitate in sequenti capitulo descripta Multis quidem dolositatibus et infinitis argumentis Veneti, quorum particulam curauimus propalare, ipsam vrbem seu aliquod castrum Iadertinorum procurabant in sui gubernationem submittere, quibus Iadertini non sui industria, sed virtute ipsius S. Paraclyti mirabiliter obiiciebant. Nam crebrius multos ex eorum stipendiariis numisma coinquinatis Iadra abire et fugam arripere exercebant, ut aliquid abominabile, puta larem in ciuitatem iactare seu classes cremare vel forte aliquem ex

animositate cordis. Quos Veneti audiunt et gressus eorum sentiunt, parant se ad pugnam. Nunc isti, nunc illi crebra iacula iactant et tela, multi ex Venetis recedunt sauciati, tandem partes vicissim se miscuunt, fit sonitus ensium et tumultus vocum. Multi ex Venetorum stipendiariis pereunt, non indulget pars parti ictus, denique nutu partium musculorum lassati, ipse partes quieti dant operam. Sed Iadertini hortantur mero saporabili, illi egestatem mellifluę potionis patiuntur. Surgunt Iadertini in multo furore contra aduersarios impetumque in ipsos facientes dupplicant vires, crebrant

arripiunt et in castro de monte Sanctorum Cosmę et Damiani ad insulas, vbi nunc cęnobium tenetur, sibi locarunt statum eorumque lembos sub ipso oppido violento lacerto subducere compelluntur. Ad quos galeę Venetorum accedere nequaquam valuerunt. Sed viri inde in terram descendentes versus lembos se disponunt conantes ipsos abstrahere et ex oppido ipsi Iadertini eosdem tuentes. Sic isti, sic illi grauissimos tollerant iactus. Denique Iadertini lassati ipsos lembos reliquerunt, quos aduersarii in mari adduxerunt, tres in sui vsum conuerterunt, vnam

in sui vsum conuerterunt, vnam et vltimam igni tradiderunt, cum maxima ammissione gentis suę. Ex parte reliqua plurimi plaga percussi, sed nemo morti derelictus. 17. Quomodo Iadertini pręstolantur exercitum et de ipsius induciis et reuersione ad propria Prestolantur Iadertini cum apparatu maximo exercitum iussu regio collectum, qui sexto mensis Nouembris in Mogoroua Dubraua castramentatus est. Fabricant ingenia contra Venetorum bastidam, arma et loricas cassidesque suffulciunt in multa letitia cordis.

ab occidentali plaga, vltimum ab orientali celeriter conficiunt. Sed is, qui in occidente fabricatus fuerat, priusquam męnia iactus eiusdem attigisset, in humum ruit. Postquam aliquibus retroactis diebus extitit erectus. Concipientibus Iadertinis, quod ipsa militia prolixo tangebat inducias, pro inquirenda veritate duos legatos, quorum nomina sunt Franciscus Pauli de Georgio et Paulus de Grubogna, ciues, qui continue in dicto exercitu persistunt, exercitus vigilanti animo festinanter transmiserunt, tertiodecimo die noni mensis tercium nomine Cerne de Fanfogna, ad duces. Et

tertiodecimo die noni mensis tercium nomine Cerne de Fanfogna, ad duces. Et cum ipsi nuntii coram Stephano bano Bosnensi, rebelli dictę vniuersalis basilicę, et Nicolao, totius Slauonię bano, ducibus totius militię presentati fuissent ab eis dum humiliter inquisiuissent causam tantarum induciarum necnon eos rogatu et prece astantissima supplicassent, ut domini regis edictum perficiant, pro quo in suffragium subditorum regie excellentię fuerant congregati. Sed ille Stephanus banus cum eorum complicibus et maioribus

constantius obtineant, cum talis herus sit ille, qui in sui protectione ipsos acceptauit, qui in multo maiori potentia quam sit Venetorum abundat. Ipsumque Delphinum dicti nuntii honorifice pro parte comunitatis exeniauerunt et, accepto ab eo commeatu, inde abierunt. Ille ab hiis confinibus secedens suum propositum exequi cupiebat. 20. Quomodo Iadertini laudabile consilium renuerunt et de triumpho Venetorum obtento castri S. Cosmę et Damiani Iadre districtus Illud infortunium

rectitudinis sic recedit, tanto diuinum ab eo prolongatur presidium. Quot ergo incomoda propter ipsum facinus Iadra diuino permittente iudicio supportauit, quod ipsum castrum, quod hostes ceperunt non violenta manu, in quantum et grande damnum aduersariis Iadertinis redundauit! Inde cibariis recentibus, tam esu carnium quam etiam meri liquore crebro Iadra alebatur, quibus nunc priuationem patitur. Ibi parones portum salutis adueniebant, nunc quidem arcta via eis conceditur, immo timore preuenti ad locum illum accedere non presumunt. Et

Sancti Ioannis siti ad puntam procedendo a parte transuersali plage, quem vigesimo pręfati mensis die fabricare inchoauerunt. In quo duos trabuchos confecerunt, qui vrbem aduersariorum teterrime deuastabant, vnum quidem situm ex austro, reliquum ex borea. Quodsi Iadertini vires suas cum industria affectassent dissipare, nil dubium, quod ipsum radicitus effudissent. Tamen sanctiori consilio se disposuerunt: ne vulgus in tanto esset subiectus discrimini, potius hoc incommodum tollerare studuerunt. Nunc Iadrę dupplicatur custodia, arctatur callis appetentium, pinguia in vrbe

tunc incubuerunt. Ex infimatibus quidem infinita turba debitum vniuerse carnis persoluit. Horum autem, qui morte accidentali migrauerunt, incerta redditur veritas. Fit męror ingens inter ciues. Fere omnes nobiles mediocris et magnatis possibilitatis existentes elegica et lugubria induunt vestimenta. Nunc iste filium, nunc ille fratrem, nunc reliqui patrem et propinquum sepeliunt, quod multi doloris tactu similem transitum properabant. Fit etiam defectus ac penuria subtilium alimentorum appetentium morbo languido. Nihilominus tantus

tutum mare putabant nauigare, sed obstante cathenę edificio non siniuit. Atque ipse machinę tense in ipsas galleas crebrabrant iactare. Que tremebundę et perterritę effectę festinanter ad comitiuas galleas redierunt dictoque Generali capitaneo ea, quę in via eisdem acciderant, ordinate indicauerunt. Cui marano obsesso per Iadertinos idem Capitaneus se disponebat eisdem presidium pręstare. Cum cathena obiiciente, tunc etiam trabuchorum tactu accedere dubitabat. Sed iam gallea et crapuli Iadrę ad classem marani se adheserant et neminem

gratię, que ossa desicat et animam occidit. Sed quanto ipsi Iadertini commitunt, tanto altissimus sator eos grauiori confibulat pondere, ut cognita vltione via gradiantur tutissima. Cum iam hora octaua vigesimę tertię noctis consumasset Ianuarii mensis eodem anno Domini, indictione, quibus superius descripsimus, Veneti, qui cunctas suas vires eructant in hostes, clam due lembulos igne accensos a fretu ecclesię S. Petri fabricati vltra portum cum rabioso flatu venti septentrionalis, qui eadem nocte afflauerat, versus

Iadre. Capitaneus nouem gallearum nihilominus Petrus Cifrano erat generalis capitaneus maris. Explicit liber primus. Incipit liber secundus 1. Induite vos armatura Dei, ut possitis stare aduersus insidias diaboli! vas Electionis Paulus ad illam turbam Ephesiorum, ad quam tam grandem gerebat caritatem, vt assumentes arma cęlestia, que sunt scutum, lorica et galea, per quę dolositates dyabolice protinus fugam arripiunt. Sic

fetibilem pręcipitabis superbiam et eris victrix tibi dimicantibus, immo dimicantes pręualebis. 2. De inextimabili consolatione Iadertinorum, de susceptione regalium litterarum Anno incarnationis Iesu Christi MCCCXLVI, indictione XIIII, XXVI die Martii mensis Lodouicus rex suos fideles Iadertinos sua quadam epistola duxit visitare, cuius series huius erat continentię: Tenor epistolę regis Lodouicus, Dei gratia rex Vngarię, fidelibus

agone capere, in quo Iadertini preualuerunt Sed cum Veneti nec ad latus istud nec ad eorum libitum Iadertinos inclinare valuissent, conati sunt totis viribus eos saltem pugna posse capere, sed hanc gratiam inmeruerunt acceptare. Die Martis XVI Maii mensis anno Christi MCCCXLVI, indictione quartadecima, experti sunt ipsam vrbem bello capere posse, graue et asperrimum ei intulerunt certamen. Erant ibi naues ille, de quibus iam in prescripto capitulo commemorauimus, numero quattuor. In quaque earum plusquam trecenti bellatores, constructus in

reliquarum, quę similiter confici mandauerunt. Quibus omnibus supradictis ingeniis dictam vrbem Iadertinorum sic arte debellare et absorbere soliciti sunt. Quis ergo tanta esset fundatus audacia, quis tanto esset humano precinctus uigore, qui contemneret tam discriminosa indicia et in gestis antiquorum historiographorum minime reperibilia? Quod si prudentissimi Sansonis vteretur virtute et Alexandri sapientissimi experiretur industriam ac strenuissimi Hectoris polleret audacia, quis extasi et stupore mentis fertiliter non abundaret, immo potius relictis

sunt. Quis ergo tanta esset fundatus audacia, quis tanto esset humano precinctus uigore, qui contemneret tam discriminosa indicia et in gestis antiquorum historiographorum minime reperibilia? Quod si prudentissimi Sansonis vteretur virtute et Alexandri sapientissimi experiretur industriam ac strenuissimi Hectoris polleret audacia, quis extasi et stupore mentis fertiliter non abundaret, immo potius relictis rebus humanis ad excelsa ethera non conuolaret? Quod si infortunium ipsos Iadertinos potentię hostium non obsistere posse conduxisset, nullus ibidem

mortaliter occiderunt. Ibique Veneti innumerabilem sui populi delinquerunt partem. Sed ipsa excelsa turris Venetorum in ipsis binis fabricata plathis cupiens et putans excedere cacumen turris Iadre hedificate in angulo ad Babbas, que Saulare transiens formidans iuxta eam accedere inde recessit. Ex eo, quod ipsa turris Iadre circa cubitos sex altitudine illam inimicorum excedebat, cepit per equor huc et illuc discurrere inimicos molestando nec ubi sibi aptum locum reperiebat. Pugnabatur eadem vrbs et ex australi plaga ipsius solum cum balistis, spingardis et arcubus.

serus agon per ipsos maleficos Uenetos exortus erit, eos non posse tam excelse resistere potentie, quin incidant in libitum hostilitatis Venetorum. Qui nuncius vicenoseptimo Madii mensis dictum Lodouicum regem cum sui valida potentia in fines Clochot reperiit, cui suę legationis formam deuote indicauit. Quem benigne idem rex audiens tam grandem fidelitatem intendens, mane crepusculo facto aliquot tubiculas equestres per vniuersam militiam tibicinare iussit. Parant se omnes de exercitu festinare iter in regis fidelium. Nunc Iadertini ueraciter concipiunt rumores de futuro

vltra portum, ipsi Ueneti partem igne combusserunt et partem destruxerunt, quod ipso die post solis occasum locus uacuus ibidem inuentus est. 6. Aduentus regis Lodouici existentis in districtu Iadrensi Eodem anno Christi et indictione, secundo Nonas Iunii mensis Lodouicus rex personaliter cum suo ualido exercitu vltra centum milia equitum, qui dignabantur in quocumque agone permisceri, in confinio Semelnici districtus Iadrę distans ab urbe fere per spatium septem miliarium castramentatus est. Et Idus quarto ipsius

portus, equitauit intuens vrbem alacri vultu et sincero cordis affectu, quam tenerrime gliscebat a manibus eripere hostium. Ad quem ingens congeries nobilium et mediocrum uirorum conuenerat, multa reuerentia genibus flexis inclinabant, manus pariter et pedes osculando. Et aliquantulum ibidem inducias facientes, cum sui decora et venusta comitiua ad sua properauit tentoria. Quis ergo librare posset solatium vehemens, quod fideles Iadertini percipiebant? Lingua quoque sufficiens non foret ad exprimendum. Quis benignitatem regis, quam tunc

tantum audire consentiebat. Sed ex quo Veneti cum ipso rege oretenus fari non presummerent, cum sublimioribus Vngaris ac bano Bosnensi ceperunt adinuicem amicari nec non inter se conficientes quoddam proditionis et conspirationis genus, quod statim indicare promittimus. Imperio ipsius regis tres cattos ligneos fortibilis fabricationis prefati Iadertini ab eorum architectoribus laborare fecerunt. A quoque ipsorum quoddam longum lignum in lance, quo menia bastide et propugnacula funditus erant destructura. Nec idem rex vrbem ingredi

expedit recitare nomina, cum quibus et aliis suis ordinatis aciebus parauit se expugnaturum contra bastidam Uenetorum, in qua erant constituti ad ipsius defensionem plusquam sexdecim milia pugiles. Resonat mandato regio tubicula pedestris per urbem, insurgunt Iadertini alacriter, induunt bellica arma, plusquam tria milia hominum cum eorum edificiis precedente vexillo S. Martyris Grisogoni, eorum patroni. Audacter versus bastidam se dirrigunt, in quorum comitiua fere quinquaginta erant Ungari. Reliquę vero acies equitum ipsam contra ciuitatem arctissime cinxerunt.

ignominiosi uituperii solutionem, quia idem rex inconsensisse arbitratur. Et nulla mora, ipso rege ibidem faciente, infregit treguam tertio intrante die Iulii, a partibus Iadrę amota militia discesit, in finesque Aurane suam callem cepit festinare, deinde aliquot dies ibidem ferre inducias ammoto vniuerso exercitu equitare non cessabat ad Panonię partes. Geminatur nunc obsessis dolor relictis agone nullumque ergo salubris consilii ualent perspicaciter pre tristitia speculari. Incedunt ut a uita priuati, tandem dolum illius tam

uniuerso hodie, prout taliter tuos edocuisti tyrones, qui tam grande dedecus in tui presentia ausi sunt perpetrare, quippe rudis es, et principes tui de mane comedunt. Sic impune relaxasti illos, sic aule Gallice, ex cuius stirpe appellaris te fore indutum, tam grande fabricas opprobrium, ingens scelus in illos, qui te ut dominum colebant. Inbecilem te reputas nec camum mordibilem super tuos commisisti. Asserebas enim illos cum iuramento tanta charitate dilexisse, quod, licet dimidii tui regni thesaurus esset distrahendus, decet, ut

tota vrbs pendebat, decreuerunt ex certa scientia potius uelle artus ciuium mandere quam ad tales conscendere uelle conditiones nec eorum patriam tali suppetere uelle imperio. Sed tum grex inflamatiori furore contra illos accenditur, ipsi obtemperare non student. Decuplat audatiam, feruet indignatione et nec saturari ualent, tanta siquidem ipsius dementis gregis geminata erat iniquitas et elatio ac in tanta seditione uniuersa ciuitas est corrupta, quod secundum libitum populi hostes remigantes iuxta littus vrbis condescendere de nauibus in terram sępius faciebat

secundum libitum populi hostes remigantes iuxta littus vrbis condescendere de nauibus in terram sępius faciebat nec erat aliquis tanto uigore suffultus, qui eius poterat resistere uoluntati ac oppositum eorum nutui aliquid retractare. Sed hi, qui hos ictus supportabant, nullum indignationis inditium propalare publice presumebant. Quodam vero decimonono Iulii hoc contigit: Vniuersa plebs armis latentibus amicta in publico ciuitatis mercato cum valido strepitu et uocis clangore adiuit: prorsus appetere principem Venetianum. Quorum minis ingenui ciues nimiam

populi hostes remigantes iuxta littus vrbis condescendere de nauibus in terram sępius faciebat nec erat aliquis tanto uigore suffultus, qui eius poterat resistere uoluntati ac oppositum eorum nutui aliquid retractare. Sed hi, qui hos ictus supportabant, nullum indignationis inditium propalare publice presumebant. Quodam vero decimonono Iulii hoc contigit: Vniuersa plebs armis latentibus amicta in publico ciuitatis mercato cum valido strepitu et uocis clangore adiuit: prorsus appetere principem Venetianum. Quorum minis ingenui ciues nimiam cordis

ut agniculi efficiuntur, venerantur ingenuum, assentiunt se adherere voluntati pretorum. Quam plurimi quidem, qui huic facinori consensum prebuerant, clam urbem reliquerunt propriumque habitaculum multa deserunt celeritate, ea quod nobilium Iadrę imperio exactum fuerat, hostibus singulariter indicarunt. Indagataque rei ueritate modoque tam crudelis proditionis maleficorum, in festo Zebedei apostoli Iacobi in publico et medio foro ciuitatis, ubi vniuersus conuenerat populus deum benedicens ac eorum pastorem, qui patefecit et tam enorme detexit putatum, absque alicuius

venerantur ingenuum, assentiunt se adherere voluntati pretorum. Quam plurimi quidem, qui huic facinori consensum prebuerant, clam urbem reliquerunt propriumque habitaculum multa deserunt celeritate, ea quod nobilium Iadrę imperio exactum fuerat, hostibus singulariter indicarunt. Indagataque rei ueritate modoque tam crudelis proditionis maleficorum, in festo Zebedei apostoli Iacobi in publico et medio foro ciuitatis, ubi vniuersus conuenerat populus deum benedicens ac eorum pastorem, qui patefecit et tam enorme detexit putatum, absque alicuius impeditionis obstaculo illum

iusserit, per nos erunt impletura, cum hi captiui non a nobis fiduciam acceperunt, forsitan ab aliis, qui hac carent auctoritate. His auditis episcopus in urbem accelerat cum obtento commeatu responsiuam pretoribus, pro quorum parte erat destinatus, legaliter indicauit. Illosque captiuos post aliquibus inde retroactis diebus cum reliquis ciuibus Venetis associarunt. Parant Veneti, qui in obsessum oppidi S. Michaelis conuenerant, ad pugnam, quam quinto Idus Sextilis ab ortu solis inchoant grauissimasque vibices supportant et in magna

non a nobis fiduciam acceperunt, forsitan ab aliis, qui hac carent auctoritate. His auditis episcopus in urbem accelerat cum obtento commeatu responsiuam pretoribus, pro quorum parte erat destinatus, legaliter indicauit. Illosque captiuos post aliquibus inde retroactis diebus cum reliquis ciuibus Venetis associarunt. Parant Veneti, qui in obsessum oppidi S. Michaelis conuenerant, ad pugnam, quam quinto Idus Sextilis ab ortu solis inchoant grauissimasque vibices supportant et in magna strage deficiunt. Nam ipsum castellum nullum

Iam vicina innotescente meta caudę Leonis in ipsa Sole existente, qua estus non tantum madefacit exteriora sed etiam in intrinseca urere facit, excelsi ningentis constitutione prima sabbati Idus Sextilis obducto ceruleo aere tenebrosa caligo repente, fumus non credo humana industria conflatus, nimia atra condensatio, extitit in hostium sticato vaporatus et tantum auctus, quod flamme incendium terribili sagacitate ex se euomuit et per diuersa loca bastidę spaciari cernebatur, quod plusquam ipsius medietas sticati exusta affirmatur et, nisi tunc

affirmatur et, nisi tunc tranquilum temporis ether extitisset, nil mirum, quin totum in cinerem fuisset redactum. Vltra centum aureorum milia habitatores eiusdem perpessi sunt. Et dum pyr sui officium exerceret, conciues Iadertini coniectarunt sub industrie zelo uel dolositatis specie illos sponte non miraculi expressi diuinitus facti confecisse. Nullis obstantibus induciis tintinum agonis mox resonare student. Omnes pugilles vrbis ad arma excitat. Quilibet ad menium loca constituta celeriter properat iudicium

milia habitatores eiusdem perpessi sunt. Et dum pyr sui officium exerceret, conciues Iadertini coniectarunt sub industrie zelo uel dolositatis specie illos sponte non miraculi expressi diuinitus facti confecisse. Nullis obstantibus induciis tintinum agonis mox resonare student. Omnes pugilles vrbis ad arma excitat. Quilibet ad menium loca constituta celeriter properat iudicium intuentes Dei, sed ne conscientie patiar morsum, vnum indicare proposui, id quod accidit de rogo illo. In quodam contubernio in sticato,

non miraculi expressi diuinitus facti confecisse. Nullis obstantibus induciis tintinum agonis mox resonare student. Omnes pugilles vrbis ad arma excitat. Quilibet ad menium loca constituta celeriter properat iudicium intuentes Dei, sed ne conscientie patiar morsum, vnum indicare proposui, id quod accidit de rogo illo. In quodam contubernio in sticato, nam cum ipse lar diuersas domunculas in cinerem conuertisset, cuidam tum se adhesit, in qua vnus clypeus signatus effigie diuersis admixtis coloribus S. Chrysogoni consedentis in sonipede pendebat,

consulibus aduersariorum verba distincte patefecerunt. Sed quamuis Iadertini tremefacti, nihilominus aliquale gerebant hortamen de quodam auxilio, quod prefatus rex bano totius Slauonię nomine quo ille repulsus quondam vocatus est, cum plurimis escis ad vrbem refociliandam sine impeditione induciarum debere festinare, qui lentus et tristis uestigia Vngarorum est secutus. Et nisi hanc spem improuidi Iadertini, quę effectu caruit, prestolati fuissent, iam emuli complexum charitatis consecuti fuissent. Agressi quidem pro reficiendo populo quosdam eligunt officiales. Hi rimantur

Hi rimantur contubernia et domata diuisim per urbem. Annonam quam sufficit pro integro mense ad quos reperiunt, ad esum egenorum uelint nolint apponentes recipiunt. Panem ex illa per vniuersitatem pinsarum fore vnciarum quinque et venumdare indigentibus iubent. Et talis visitatio per eosdem officiales singulis mensibus, inchoando a Sextili et vsque ad metam penultimi terminando, extitit exactum. Iam pro falerno utuntur aceto, inedia ingens carnium fit recentium et sola spes habetur in regis sponsione. Item quidam pessimi

angustia mouentur. Ornat octo galleas capitaneus maris tectas laneis armis lausis, ne offensionem balistę spiculorum paterentur, cum quibus audacter se mouit festinanter erga illum paronem, sed more femineo abscessit nihil probitatis ostensus et cum penes ipsum accesisset, indistans ab eo fere trium passuum, se stabiliuit, propius nutauit accedere. Iadertini equidem galleas hostium in portum remigare sentiunt, cite arma suscipiunt, ad defensandam suam classem accelerant, et ibi grauiter remigatores

Quodam die septimo Kalendas vltimi mensis in aula comunis extitit generale aggregatum consilium, in quo fere ducenti conuenerant consiliarii disputantes ibidem super gestis tam arduis. Et nondum quicquam in ipso collectionis consilio terminatum fuerat, decreto quorundam nobilium ciuitatis plebs indiscreta in cuneo bellicorum hominum armorum decorata fere ducentorum in foro latiori persistens clamoreque valido resonans neci fore dignum qui concordie obstat, potius asserens velle ense succumbi quam pestiferam subire famem. Audiunt consiliarii vocum clangorem, plurimi ibidem

intendite auribus vestrę pietatis! Peccauimus in conspectu tantę potentię, ad uos currimus, qui non vultis mortem peccatoris, sed ut conuertatur et viuat, qui etiam extensos lacertos et brachia deuiantibus tenetis, vestra magnalia iustitię ignorauimus. A Ducali gloria deposcimus indulgentiam, que cunctis est beniuola et benigna. Omnia nostra vestra sunt et in vestris relinquimus manibus arbitrioque nutuique tradimus ciuitatem liberam et solutam et quicquid intus et extra eidem pertinet et nos nostraque pignora ad vestri voluntatem et

ciuitatem ingrediuntur suosque gressus ad basilicam pastoris urbis protrahunt et ibi senior ac plurima vigens sapientia capitaneus terrestris ascendit pulpitum in multa ciuium, et nobilium et plebeiorum, ac aduenarum societate oratorios prorupit sermones, quibus cunctis ciuibus spondens gratiam ac indulgentiam de comissis. De quibus ciues hortati, vniuersa turba in spaciori peruenit foro effigiemque illius regis, que in trunco fuerat erecta, remouent, effigiem S. Marci in vexillo depictam in ipso cum laudis iubilatione erigunt. Tandem iunior capitaneus maris,

sexto Kalendas Februarii ad locum eis constitutum suum iter in galleis Venetorum arriperent. Fit grandis meror in vrbe, fit priuatio tantę nobilitatis, quę in ipsa tempore felici vigebat. Vbi nunc eorum palia muricis coloris, vbi eorum indumenta variis suffulta cutibus? Certe faciliter respondetur: sicut elegerunt et quale semen seminarunt, hoc eligent et metent. Habent enim asperrimum camum, qui eorum fastum vsque ad ima protrahet. Aquiescere minime insani et vltimi oratores consilio Sapientis voluerunt dicentis: Numquam

in ecclesia Sanctae Anastasiae ante prandium, (et post) prandium in ecclesia apud praedicatores. Die 19. mensis decembris venit Iadram novus banus, videlicet dominus Henricus5), et inde die 25. dicti mensis recessit dominus Nicolaus de Zeech 6). Die (29. mensis decembris) obiit serenissima princeps domina Elizabeth, consors Caroli inclyti regis

nostra naturalis, domina Maria regina Ungariae, liberata fuit a captivitate et exivit de castro Novigradi, in quo detinebatur; et die veneris sequentis ivi ad (civitatem) Nonam, et die crastino, die sabbati, locutus fui maiestati suae, et die lunae immediate recessi a Nona, licentiatus ab ea. Inde postea sequenti die sabbati, scilicet 15. praedicti mensis, recessit a Nona cum galeis Venetorum et applicuit Segniam cras die dominico, unde recessit die lunae primo mensis iulii, et die iovis in nomine Sanctae Trinitatis coniunxit

quaerendi et capiendi ser Casotum, dicti quondam ser Augustini, ac ser Petrum dicti quondam ser Stephani, (qui) armaverunt in Spaleto unum brigentinum et effugerunt. In codem brigentino ivit personaliter Donatus diaconus, alter filius quondam ser Augustini, cum certis amicis eorum; et inde die duodecima, hoc est 8. mensis ianuarii sequentis, eundem casum notificavi illustrissimis principibus dominis nostris regi et reginae per litteras transmissas cum ambasciatoribus nostris communis Iadrae, euntibus ad eosdem dominos nostros, per certis negotiis nostrae communitatis Iadrae,

septembris, una cum domino Paulo milite de Georgiis, creati ambasciatores ad dominum Detricum Bubech, banum Sclavoniae, existentem cum exercitu sub castro Tinini, recessimus et applicuimus die iovis 15. eiusdem mensis et die veneris immediate sequenti, remanente ibi ipso domino Paulo, inde recessi et Iadram applicui die lunae 19. mensis septembris. Die primo mensis decembris factus fui rector Iadrae una cum ser Marino de Matafaris et ser Antonio Barthulazi.

die lunae proxime venimus in Spaletum et cras die martis primo augusti pervenimus iuxta fluvium Salonae pro ipso negotio explendo. Die mercurii 9. augusti reversi fuimus Spaletum et die dominico proxime inde recessimus et die martis 15. augusti pervenimus Iadram. Die primo mensis octobris fui una cum ser Marco de Fanfogna et cum ser Simeone de Detrico in offitium rectoratus electus.

Die primo mensis octobris fui una cum ser Marco de Fanfogna et cum ser Simeone de Detrico in offitium rectoratus electus. Die 8. mensis octobris incepit indulgentia de poena et culpa, prout est in ecclesia Sancti Marci Venetiis in die Ascensionis Domini, in ecclesia Sanctae Mariae presbyterorum Iadrae, ubi requiescit sanctum corpus beati Simeonis Iusti, pro reverentia ipsius corporis et in ecclesia Sanctae Anastasiae, ubi iacet eius sanctum corpus

presbyterorum Iadrae, ubi requiescit sanctum corpus beati Simeonis Iusti, pro reverentia ipsius corporis et in ecclesia Sanctae Anastasiae, ubi iacet eius sanctum corpus similiter, pro octo dies sequentes eo modo, quo continetur in privilegio domini papae, concesso super hoc, anno eodem; quam indulgentiam impetravit reverendissimus pater et dominus Petrus de Matafaris archiepiscopus Iadrae, ut ibi continetur expresse, et haec indulgentia incepit existentibus rectoribus Iadrae dominis Marco de Fanfognis, Simeone de Detrico et me Paulo de Paulo.

ubi iacet eius sanctum corpus similiter, pro octo dies sequentes eo modo, quo continetur in privilegio domini papae, concesso super hoc, anno eodem; quam indulgentiam impetravit reverendissimus pater et dominus Petrus de Matafaris archiepiscopus Iadrae, ut ibi continetur expresse, et haec indulgentia incepit existentibus rectoribus Iadrae dominis Marco de Fanfognis, Simeone de Detrico et me Paulo de Paulo. Die 27. mensis novembris, exeuntibus praedictis dominis rectoribus, reposita fuerunt privilegia nostra et

ad forum trahentes, quodam linteamini involutum, per totam noctem iacere dimiserunt, quod iam facta die sabbati per terram vehentes in quemdam puteum, quem ipse pro communi utilitate construxerat et fecerat fodere, iecerunt cum lutamine illud cooperientes, quodque iam quarta die permiserunt suis inde extractum sepeliri in monumento eius. Consiliarii vero facti per eos sunt hi: Bernardus Clerius Perusinus, filius eius, Bartholomaeus etiam nepos eius, Marcus Crisani, Crisan filius dicti Marci Crisani, Nicolaus et Marinus filii Bercich, Ioannes Ioannis de Bononia, Mladinus recevo

ita ut multi portus et littora satis large congelata fuerunt per insulas nostras et iuxta civitatem, propter quod multi parvulorum piscium in mari natantes mortui inveniebantur a piscatoribus, aucupes etiam capiebant ranunculas paucas cum digitis sive pedibus desiccatis frigore et gelu maximo, et inde circa finem mensis martii proxime sequentis, cecidit quaedam caligo in partibus istis, et tunc immediate et quasi eodem die apud nos multi civium nostrorum nobilium, ignobilium, pauperum, divitum, laicorum, clericorum ac religiosorum et cunctorum hominum utriusque sexus ceciderunt in

communi Iadrae et ibi prope reparetur quoddam fortalitium. Die iovis 4. scilicet mensis iunii sequentis, adhuc unus Pagensis, qui captus fuerat pridie in Scrixa, nomine Zorcus, fuerit coactus ad caudam equi usque furcas et inde suspensus ad furcas prope Iadram. Die sabbati 20. mensis iunii, dominus Andriolus quondam ser Stephani de Arbo, cum nonnullis exititiis Arbensium, per modum pacis et concordiae cum intrinsecis intraverunt Arbum hora

regnis et provinciis. At post destructionem civitatis Braciae insula remansit deserta, et illi de Salona et de Epetio contendebant super dominatu eius propter magnam multitudinem animalium, quae tenebant in illa. Sed alia gens Gotthica ex partibus septentrionis et sclavonicis peior priore, nullo indicto bello, de repente adorta est Dalmatiam, quae erat inermis, quia malum hoc non suspicabatur, et inter caeteras civitates invasit ferro, igne et destructione Epetium et magnam perpulcram Salonam. Illi miseri cives, qui potuerunt evadere eorum atrocitatem cum naviculis, receperunt se in

ex mea, ut asseris, fortitudine animique constantia ob meos turbulentos casus conceptos exiuisse maerores, imo laetitiae tunicam te induisse testaris . Compatri igitur qui te disposuit et talem mihi tamquam prudentissimum, tamquam cordialissimum, tamquam amantissimum dedit amicum tuaeque praestantiae, sapientiae, ac beniuolae caritati, quibus omnem nebulam omnemque tristitiae caliginem sereno consilio tuo, clarissimis

mihi coniunctus Joannes etc tuas ad me litteras detulit, quas paulo ante Kalendas Iunii amicissime conscripsisti; his enim amantissimis litteris tuis denotas etiam non occurrente causa scribendi te mihi scribere maluisse ut amicitia scriptis saltem augeatur indies, et te mihi sospitem repraesentares, inhumanum putans communem amicum sine tuis litteris ad me peruenire. O quam honesta, quam decora, quam amabilis est haec tua splendidissima cogitatio et, si extrinsecus non emergat actio, sat magna est causa ipsa amicitia et

inter amicos inest causa scribendi. Scribe igitur, exoro, etiam si abest causa, licet putem causam semper adesse ut scribamus, et, si aliquod commercium non resistat, saepissime scribe; tuis igitur litteris ita uero me refoues sicut Aethiopes uel Indos sitibundos ardenti in climate gelida lucidaque unda restaurat. Subiungis etiam ut te lotis uisitem litteris; et quia a me perpulisti maerores et contra contingentia aduersa remedia salubria contulisti, en praesto sum tuae honestissimae amicissimae petitioni

tibi notifico me sospitem uiuere et studio rerum honestarum terere tempus quoad possum, ne effluat inutiliter, spe meliora concipiens. Laetor autem immense quod cum tuis ualeas ad optata idque quod maxime desideras tibi uenturum ualde perglisco, utque mente et corpore ualeas tuaque prudentia tuaque solerti industria stude. Moribus autem et genere uir clarus tuique amantissimus, tuas cui salutes exhibui, dominus Andre de Zaz, per has te multimode salutare non cessat.

DLIII Olympiadis anno II, Petrus, Cresii filius, Cresiavus, Jadertinus, divini iuris doctor, ac beati martyris et Jadertini patroni Chrysogoni ecclesiae venerabilis abbas, arcum, priori tempore labantem et longa patrum maiorumque incuria obscure atque indigne oppressum, proprio sumptu, hodie idibus Novembribus, ad pristinam suam faciem splendoremque restituit.

Pompa nuptialis clarissimi tui Senatus tantae amplitudinis ac maiestatis mihi visa est, ut si coelum ac pulchritudinem beatorum contempleris. Nescio si ibi quicquam illustrius comperies, qua ex re, Maphee suavissime, ut opinio mea fert, nullius nec laudatione nec vituperatione indigere videtur. Qua ex re optimam in partem accipies. Hoc meum silentium iure honestum facies satis, certe scio, pro innata tua in me humanitate. Vale. Disertissimo viro Vitali Lando meis verbis salutem dic.

exprobrare iniuria sit. Dum tamen naturam bellorum, in quibus a prima ferme aetate versatus sum, mecum ipse agens reputo, facile invenio fateor communem hanc fuisse semper bellantium rotam, ut iuxta superni Spectatoris nutum, modo prosperis interdum contrariis revolvatur eventibus; indicet autem, oro, Deus ipse eorum partem, e quibus tanta christianum populum circumvenit illusio. Multi etenim circumvicini Principes, puta, utriusque Valachiae, item de Bulgaria nonnuli, caeterum de Albania quam plures, ac de Constantinopoli, plurima unde quaque armorum pollicebantur subsidia,

e vestigio proni exsurgimus. Fiunt utrinque congressus impares numero, sed fortes, pugnatur ad lucis vesperam occiditque sol pariter et bellum. Attamen inefficacem nobis pugnam reddidit, recens continue multitudo irrumpens, qua non victi tantum, quantum obruti, disiunctique hinc inde abscessimus. Verum id et oculis tunc et plurimis ex post documentis cognovimus, haud pauciora reddidisse nos hostibus vulnera, quam accepisse, lugubrisque admodum et cruentae victoriae reliquisse vestigia. Nihilominus et nos lamentari dignum est altis suspiriis, super capitum nostrorum

nunc accidit, neque malitia nostra, neque Teucrorum virtus effecerit, dum pene vacue facto viris et armis campo non hostilis militiae, sed iudicii divini plagam retulimus, nostrisque peccatis barbari tunc mansere fortiores. Recognoscentes igitur culparum potius pondera, quam vulnerum, spem firmam induximus animo ut idem ipse, qui plagam peccatis ultor intulit, conferet sperantibus miserator et medelam, movebitque mentem Sanctitatis Vestrae, ut christiani sui populi non fractum adhuc, sed inclinatum, robur erigere quam celerius patrocinetur. Ad quod quidem et ego nunc, sicut et prius astiti,

18  Ipse etiam in fluctus saliit conterritus Evan.
19  Quem Thetis humenti gremio miserata recepit,
20  Quippe Deum, turbante viro, metus acer habebat. 20
21  Inde dolor, facilem ducentia Numina vitam
22  Asperat, et visum misero Saturnius aufert,
23  Nec longo, infensus Divis post, tempore vixit.
24  Haud igitur cupiam cuiquam certare Deorum.

59  Tunc edi mandata rogat, tum cernere poscit,
60  Si qua sibi a genero portetur epistola Proeto. 60
61  Ergo notas postquam generi percepit iniquas,
62  Indomitam primum jubet expugnare Chimaeram.
63  Bellua non hominum, sed erat genus illa Deorum,
64  Ante leo, capra in medio, pone horridus angvis,
65  Turbida flagrantis spirans incendia

leo, capra in medio, pone horridus angvis,
65  Turbida flagrantis spirans incendia flammae; 65
66  Sed tamen hanc stravit Divūm portenta secutus.
67  Congreditur Solymis illustribus inde, nec unquam
68  Acrius hoc sese certamen inisse ferebat.
69  Tertio Amazonias fundit discrimine turmas;
70  Huic reduci alterius fraudis tentamina texit. 70

59. IN PAULUM
1.59.1  Orationem, Paule, tu prosam dictas,
1.59.2   Ego dulce carmen concino, sed ut censent
1.59.3   Sane haud maligni iudices, nec indocti,
1.59.4   Ambo figuris utimur parum bellis;
1.59.5   Facio archaismos, Paule, ego, et metaplasmos,
1.59.6   Tu barbarismos et facis soloecismos.

Romanae quaelibet historiae.
1.74.7  Quid, quod tu pariter celebraberis? et tua semper
1.74.8   Vivent nominibus, nomina iuncta, meis?
1.74.9  Aut etiam si me, neglectus omiserit index,
1.74.10   Te tamen insignem pagina tota seret.
1.74.11  Nil ago; cunctaris pretium taxare poetae;
1.74.12  Haec summa est; vel da, Troïle, vel taceo.

Fac tamen amborum ponantur commoda in aequo;
1.75.4  Sic etiam medium iure subibis onus.
1.75.5  Pallori nostro sit inanis gloria merces,
1.75.6  At vobis constet, quod venit inde, decus.
1.75.7  Si pro me non vis, vel pro te, Troïle, solvas,
1.75.8  Perdo meam partem, perdere nolo tuam.
1.75.9  Hoc eme de nostro, gratis hoc sume, libello,

1.86.8  Quicquid id est, vivat, forsitan Iphis erit. 87. AD GUARINUM VERONENSEM
1.87.1  Cur, Guarine, tuos, indulgentissime patrum,
1.87.2  Non cohibes natos turpibus a vitiis?
1.87.3  An nescis pridem quid fecerit unus eorum?
1.87.4  Fecit ut ancillae sis socer ipse tuae,

93. OPTAT COITUM PUELLAE
1.93.1  Agnes, da mihi, quod tuo marito;
1.93.2  Quodsi des, tamen inde nil peribit.
1.93.3  Ambos quod pariter datum iuvabit,
1.93.4  Ad quod vos opifex Deus creavit,
1.93.5  Quodsi non foret, unde gigneremur?

1.123.8  Discrevit propriis, corpora bina, notis.
1.123.9  Quippe puellari raptam de pectine carnem,
1.123.10  Alterius mediis fixit in inguinibus.
1.123.11  Inde suam partem semper locus ille requirit,
1.123.12  Inde suum semper pars petit illa locum. 124. AD LUPUM
1.124.1  Vel metuunt vel

1.123.9  Quippe puellari raptam de pectine carnem,
1.123.10  Alterius mediis fixit in inguinibus.
1.123.11  Inde suam partem semper locus ille requirit,
1.123.12  Inde suum semper pars petit illa locum. 124. AD LUPUM
1.124.1  Vel metuunt vel amant, qui te, Lupe, non bene norunt;
1.124.2  Ast ego

1.139.13  Ite hinc, ite, malam in crucem, scelesti;
1.139.14  Non vos ducere me deambulatum
1.139.15  Dixistis, simul ire cum negarem?
1.139.16  Hoc me iam indice resciet Guarinus. 140. QUALEM OPTET AMICAM
1.140.1  Si iaceat mecum laeta et lasciva, licebit
1.140.2  Ne sit bella nimis,

salus, et ac aethera clarum
1.171.6  Vilibus e terris maxima porta patet.
1.171.7  Iam Zephyri et Boreae gentes, Occasus et Arctos,
1.171.8  Omne quod hinc Tanais claudit et inde Tagus,
1.171.9  Romam festinant, et confluit orbis in Urbem,
1.171.10  Nec capiunt ipsae millia tanta viae.
1.171.11  Nescio credulitas haec si sua proderit ipsis,

minor et nullo est sensus, Oville, tibi. 202. AD ANTONIOLUM PLACIDUM
1.202.1  Marsupium nummo, nummus custode crumena
1.202.2  Indiget; hoc etiam munera nostra probant. 203. IN HODUM
1.203.1  Pomorum genus est, quae turpia, sed bona dicunt,
1.203.2  Tu dici

1.224.2  Quondam Antenorei quos tenuere Phryges;
1.224.3   Quamvis pulchra situ, quamvis sis ubere felix,
1.224.4  Nec tua morbiferum noverit aura canem;
1.224.5   Inde tamen longe major tibi gloria surgit,
1.224.6  Vatis Petrarchae sancta quod ossa foves. 225. AD GALEOTTUM PRO DONO QUODAM

1.232.1  Magna tuis ficis scribis me bella minari!
1.232.2  Nescio quid de me suspicionis habes.
1.232.3  Non vox nostra tibi, non lancea missa duellum
1.232.4  Indixit, pugne nullaque signa dedi.
1.232.5  Si quis avet tecum certamen inire vorandi,
1.232.6  Adversus illi dentibus hostis eas!
1.232.7  Me parce ad tales, Martine, lacessere

237. MOLZAE
1.237.1  Dux Pharia quamvis iaceas inhumatus arena,
1.237.2  Non ideo fati est saevior ira tui.
1.237.3  Indignum fuerat tellus tibi victa sepulchrum,
1.237.4  Nec decuit caelo te nisi magno tegi. 238. ROGAT MAGISTRUM GREGORIUM, UT INCEPTAM CUIUSDAM FONTIS

videor fauces, alta ostia Ditis
1.247.2  Ingressus, quoties, Ursula, te futuo;
1.247.3  Tam patet inguinei siquidem descensus Averni;
1.247.4  Sed revocare gradum plurimus inde labor.
1.247.5  Nam quanto pressi magis, hoc magis atra vorago
1.247.6  Panditur, et late cedit inane Chaos,
1.247.7  Quod caperet teneri, coëuntia semina, mundi,

a stadio doctissimus ille sophorum,
1.254.6  Mensuram plantae repperit Herculeae;
1.254.7   Lucia cum nasum cuiusquam mensa videndo est,
1.254.8  Inguinis extemplo coniicit inde modum.
1.254.9  Vel physiognomon es, Lucia, vel geometres,
1.254.10  Tale magisterium sola mathesis habet.

1.269.2  Cum peteret, vanas audiit ille preces.
1.269.3   Impositum tardo, reserabat munus, asello,
1.269.4  Ad liquidas, sitiens flexit asellus, aquas.
1.269.5   Non, ait, inde bibes, servator gurgitis hydrus,
1.269.6  Quae portas dorso, ni mihi dona dabis. 270. DE XERXE ET TITO
1.270.1  Duxerat et

cum mihi nullus erat.
1.275.5  Ipsis cum vinclis utinam fera monstra vorassent
1.275.6  Me prius, huc volucrem, quam tulit iste, gradum!
1.275.7  Indefensa quidem, sed certe sola perissem,
1.275.8  Nec noster cuiquam letifer esset amor.
1.275.9  Nunc timeo pereat ne insons, servare nocentem
1.275.10  Dum studet, et pietas sit

tibi mansuri pignus amoris erunt. 295. DE LITTERA PYTHAGORAE
1.295.1  Turma gruum bifido tranat connexa volatu,
1.295.2  Inde novae Samio ducta figura notae. 296. IN VALLAM
1.296.1  Ipse Deas ausus reprehendere Valla Camenas,
1.296.2  Iudicium fertur

1.321.7  O dulces lyricos et elegantes
1.321.8  Ac plenos salis et facetiarum!
1.321.9  Hos nobis dedit ille corrigendos?
1.321.10  Hos lima putat indigere nostra?
1.321.11  Tam sunt iudicio meo politi,
1.321.12  Tam belli, ut merito politiores
1.321.13  Ac bellos magis edidisse nullum

328. DE CORPORIBUS MATHEMATICIS
1.328.1  Punctum sit, cuius non possis sumere partem.
1.328.2  Extento gracilis decurrat linea puncto.
1.328.3  Inde superficiem geminato linea tractu
1.328.4  Efficiat, nullo pateat quae lata profundo.
1.328.5  Bina superficies solidi vim corporis edat,
1.328.6  Quod longo, et lato

et ingenio mitis adesse meo.
1.358.5  Sic inopem, nec adhuc notum tibi, Roma, Maronem,
1.358.6  Tyrrhenus, placida mente, refovit eques.
1.358.7  Pergite Pierides, vestris me inducere lucis,
1.358.8  Nunc mihi molle iugum, nunc mihi plana via est. 359. AD EUNDEM EPISCOPUM
1.359.1  Unde mihi hoc, quod me sic

quam properasse fuit. 386. EPITAPHIUM PAPAE PII II.
2.25.1  Cum totus petit astra Pius, de praesule tanto,
2.25.2  Indignata sibi est terra manere nihil;
2.25.3   Sed frustra conata animam retinere volucrem,
2.25.4  Hic cupido, pressit corpus inane, sinu.

395. QUARE NUNC, UT QUONDAM, SUMMORUM PONTIFICUM TESTICULI NON EXPLORANTUR
2.34.1  Femina, Petre, tua quondam ausa sedere cathedra,
2.34.2  Orbi terrarum iura verenda dedit.
2.34.3   Indeprensa quidem cunctos latuisset in annos,
2.34.4  Facta foret partu, ni manifesta, novo.
2.34.5  Post haec Roma diu simili sibi cavit ab astu,
2.34.6  Pontificum arcanos,

396. DE INTEMPESTIVE COMEDENTE
2.35.1  Ante diem prandes, medio vix pronus Olympo,
2.35.2  Deflexit Titan; coena parata tibi est.
2.35.3  Quis ferat haec? Illud tamen indulgebimus omnes,
2.35.4  Exul ab octava si, Ludovice, bibas. 397. IN OTACUSTAS
2.36.1  Inter tot mala, pessimi otacustae,

2.48.3  Heu quantum distat natali a sede sepulcrum!
2.48.4  Pannonia extinxit, Brixia progenuit.
2.48.5   Saepe colos medica fatales arte morantem;
2.48.6  Tres indignatae praeripuere Deae. 410. IN CRISPUM
2.49.1  Nil danti tibi, Crispe, quod nihil do,
2.49.2  Dicis me minus esse liberalem.

candentes (si nos ea cura teneret),
2.59.2  De rubris, gemmas erueremus, aquis.
2.59.3   Gentibus ex Arabum varios peteremus odores,
2.59.4  Vellera Ser nobis mitteret, Indus ebur.
2.59.5  Nunc animum capiant cum tantum carmina nostrum,
2.59.6  Non nisi ab Oenotriis poscimus illa plagis.
2.59.7   Vobis ingenium, vobis dedit ore rotundo

age, si quando, sacrum Paeana, Camenae,
2.78.2  Tollite dulcisonis, sidera ad alta, modis;
2.78.3   Qualem Phlegra Iovi cecinit, vel Lydia Baccho,
2.78.4  Sub iuga, cum tigres India victa, dedit.
2.78.5   Sed Iovis et Bacchi felix victoria quondam
2.78.6  Magna licet fuerit, non duplicata fuit.
2.78.7   Matthiae gemini simul accessere triumphi,

3.3.40  Et rem, vesanam detulit ad dominam;
3.3.41  Illa fidem falsae tribuit temeraria culpae,
3.3.42  Quisquis amat, nimium credulitatis habet.
3.3.43  Inde venenatam, simulato munere, gemmam,
3.3.44  Imposuit digitis insidiosa tuis.
3.3.45  Nec mirere quidem tam magna audere puellam,
3.3.46  Non famam ex tanto crimine prima

3.3.57  At non esse tuam tam prava mente puellam,
3.3.58  Et bene te mores nosse, loquere, probos.
3.3.59  Non erat Aeolidae coniux suspecta marito,
3.3.60  Induit arma tamen proditione sua.
3.3.61  Nec te securum tanto in discrimine praesta,
3.3.62  Nec nimium dominae credulus esse velis.
3.3.63  Quae, minime sperant freta sunt

timeo auspicium, ne quid ferale minetur!
3.8.22  Ni relevet melior, tristia visa, Deus.
3.8.23  O facinus! moesti redeunt! Ne dicite quiquam.
3.8.24  Scimus! inest tacitum vultibus indicium.
3.8.25   Occidit infelix! Non formae profuit illi
3.8.26  Gratia, non leves et sine veste genae!
3.8.27  En jacet, ut riguo languens amaranthus in horto,

quid vana queror? tu te, furiose, necasti,
3.8.108  Dum nunquam nostris utere consiliis.
3.8.109  Praecepi quoties, et te quam saepe rogavi,
3.8.110  Tam temere indomito, ne rapereris, equo?
3.8.111  Exitiale adeo nullum mortalibus aegris
3.8.112  Est animal, nullum quod mala plura ferat.
3.8.113  Bella geruntur equis, vacuant quae

3.9.13  Adsunt conspicuae, formoso corpore, Nymphae,
3.9.14  Quae vobis possunt oscula mille dare.
3.9.15  Vos bene potaris, vos pingues manditis escas,
3.9.16  Inde premunt mollem, corpora vestra, torum.
3.9.17  Ambo igitur superum merito scandetis Olympum,
3.9.18  Hoc mercedis habet, qui bene semper agit.
3.9.19  Opto nimis, placidi,

3.9.30  Ipse Scientaeas donec adibo domus.
3.9.31  A te concessis iuvenis Danaëius alis,
3.9.32  Fertur ad horrendas Gorgonis isse domos.
3.9.33  Aureus inde tuas a me statuetur ad aras,
3.9.34  Taurus, et hibernis candidior nivibus. 10. AD APOLLINEM, CUM E PEDE LABORARET
3.10.1  Ardua

veritus citharam praeposuisse tubae.
3.11.31  Nam simul ac teneri permisit flosculus aevi,
3.11.32  Coepisti Musis invigilare sacris.
3.11.33  Donasti viridem castris tamen inde iuventam,
3.11.34  Et satis hac etiam parte peritus eras.
3.11.35  Rursus te saevis studium revocavit ab armis,
3.11.36  Et tibi Thespiadum signa ferenda dedit.

ignores, cuius sit nata parentis;
3.15.26  Costabilis genuit Bartholomaeus eam,
3.15.27  Vir gravis et prudens, fortis, moderatus et aequus,
3.15.28  Multum Principibus gratus et inde suis.
3.15.29  Cum foret orator Venetam legandus in urbem,
3.15.30  Anguigerumve ducem; Bartholomaeus iit.
3.15.31  Omnes vero, quibus Ferraria pulchra superbit.

3.17.22  Cum coleret terras, Parma beata, tuas.
3.17.23  Iam bis centenos exegit Cynthius orbes!
3.17.24  Ut liquit patrium seditione solum.
3.17.25  Pars inde anguigeram, pars hanc migravit in urbem,
3.17.26  Ornavitque altis, oppida bina, viris.
3.17.27  Sunt huic tot clari, tanta de stirpe, nepotes,
3.17.28  Sunt Priamus, fratres,

siquidem, nec cruda videtur,
3.17.36  Sed media aetates tangit utrimque duas.
3.17.37  Namque senectutem citra est, ultraque iuventam,
3.17.38  Corporis hinc pollet viribus, inde sapit.
3.17.39  Nunc sponsae ad dotes, animos convertite vestros;
3.17.40  Quae re, non casu, Libera, nomen habet.
3.17.41  Sunt illi castusque pudor, moresque

4.6.40  Pestifer influxus, per tua regna fluit.
4.6.41  Est et in hoc aliquid, quod munere sola refulges
4.6.42  Alterius, proprium cetera lumen habent.
4.6.43  Inde fit, ut nullo tua lux fervore calescat,
4.6.44  Ceu cum de speculo flamma remissa redit.
4.6.45  Adiice quod simili splendent alia omnia vultu,
4.6.46  Nec tenor est unquam,

4.6.54  Est, cum purpureo rubra colore venis.
4.6.55  Quod tamen in medio sordet tibi lividus orbis,
4.6.56  Constat polluti pectoris esse notam.
4.6.57  Nec sane indignor, quod deficis ipsa frequenter,
4.6.58  Ista tibi semper sors patienda fuit.
4.6.59  Sed cum fraternos intercipis obvia currus,
4.6.60  Quis non ingratam, quis putet esse

4.7.6  Ac procerum coetus regia signa sequi.
4.7.7  Vera quidem nostros vulgarat fama paratus,
4.7.8  Nec quicquam vani finxerat illa ioci.
4.7.9  Hoc siquidem toto, castris indulsimus, anno,
4.7.10  Gessimus et Musis non reticenda tuis.
4.7.11  Nam patrium iuxta vires dum cogimus Histrum,
4.7.12  Venturum Martis dum meditamur opus;

moenia Romae,
4.7.112  Occiduam pariter subdere fidit atrox.
4.7.113   Hanc ferro, hanc rapidis inhiat subvertere flammis,
4.7.114  Fecit ut ante Senon, fecit ut inde Getes.
4.7.115  Quare age magnanimi consurgite quaeso Latini,
4.7.116  Neve cadet vestro tempore avitus honos.
4.7.117  Vidit ab occasu sol omnia, vidit ab ortu,

4.10.100  Ac totidem lactis cymbia mixta mero.
4.10.101  Alme pater rerum, miserae pars optima vitae,
4.10.102  Mens simul et corpus, quo recreante, vigent,
4.10.103  Index venturi; superas qui mittis ad oras,
4.10.104  Somnia, per geminas, illa vel illa, fores;
4.10.105  Sic tibi parva dies, et sit nox annua semper,
4.10.106  Nec desit longae

Hyades, Haedi ambo, totus Orion,
4.12.16  Liquitur, et Delphin aequora multa vomit.
4.12.17  Nunc pariter geminas inclinant funditus urnas,
4.12.18  Hinc pater Eridanus, Troius inde puer.
4.12.19  Aut certe suprema alti convexa tegentes,
4.12.20  Aetheris, in terras praecipitantur aquae;
4.12.21  Ingeminant densi, valido sic turbine, nimbi,

Nec Padus Hesperiis clauditur aggeribus.
4.12.105  Acer et Argolicas supra furit Inachus urbes,
4.12.106  Improbe, nec parcis Thracibus, Hebre, tuis.
4.12.107  Nunc Indi sub Gange iacent, sub Tigride Parthi,
4.12.108  Sub Cydno Cilices, et sub Oronte Syri.
4.12.109  Nec sic est unquam pontem indignatus Araxes,
4.12.110  Nex sic Cappadocas

nec parcis Thracibus, Hebre, tuis.
4.12.107  Nunc Indi sub Gange iacent, sub Tigride Parthi,
4.12.108  Sub Cydno Cilices, et sub Oronte Syri.
4.12.109  Nec sic est unquam pontem indignatus Araxes,
4.12.110  Nex sic Cappadocas turbidus hausit Halys.
4.12.111  Maior in invisum nec crevit Xanthus Achillen,
4.12.112  Diffudit tantas, ante nec Hernus, opes.

4.12.119  Flumina sed levius, pelago cessante, nocerent,
4.12.120  Eminet e totis, insula nulla, fretis.
4.12.121  Non pomosa olim Corcyra, nec impia Lemnos,
4.12.122  Non indeprensi, conscia Creta, Iovis.
4.12.123  Non Sardo sunt Cyrnos; nullos, restincta profundo,
4.12.124  Flammarum eructat Sicelis Aetna, globus.
4.12.125  Vasto iterum Rhodos est,

4.15.30  Nec pudor est, ullos esse, negare Deos.
4.15.31  His pater attonitus studiis, votisque virorum,
4.15.32  Hoc, doluit vili posse licere luto.
4.15.33  Indoluit simul et magnas exarsit in iras,
4.15.34  Aestuat ira gravi mista dolore fremens.
4.15.35  Ut quondam pleno fluctus furit actus in alto,
4.15.36  Aut ubi

furit actus in alto,
4.15.36  Aut ubi sulfureis mons sonat intus aquis.
4.15.37  Tandem ubi conceptus paulum deferbuit aestus,
4.15.38  Concilium toto convocat inde polo.
4.15.39  Undique conveniunt Superi, circaque residunt,
4.15.40  Incipit a solio, sic prior ipse, suo:
4.15.41  Ecquid coelicolae vestros spectatis

tales, fundit ab ore, sonos:
4.15.111  Nate tuae, (quid enim superest?) spes unica matris,
4.15.112  Quo solo videor nomine freta loqui.
4.15.113  Nate, quid indignas, mitissime, surgis in iras?
4.15.114  Quae nova tam subiti causa furoris adest?
4.15.115  Et quae tanta tuum laeserunt crimina Numen,
4.15.116  Ut nullus veniae iam locus

Tune etiam poteris coelo delapsus ab alto,
4.15.144  Nequicquam in nostro procubuisse sinu?
4.15.145  Num poteris laceros variis cruciatibus artus,
4.15.146  Nequicquam indignae, Nate, dedisse neci?
4.15.147   Nequicquam tantos poterit tolerasse dolores,
4.15.148  Obsequitur iussis, dum pia turba, tuis?
4.15.149  Si te nulla movet tantorum causa

Equidem XVII. Oct. coram facie hostium castra metati sumus, praelii, caedisque, principia inita demum altera, quae sexta feria fuit. Primo mane ordines educti, iustaque acie signa collata. Stetit eo toto die nostrorum invictus animus, minus cedens, quo caedebatur durius. Multa clara funera hinc inde edita, tamque solida et constans pugna fuit, ut maiori pertinacia quam vi bellum fervere videbatur. Nemo usque ad tenebras receptui cecinit, nox ipsa sequens furorem et arma diremit, ubi et si parumper resederint acies, ingeniis tamen et machinis tota nocte certatum fuit. Ex hinc Sabbathi

M.CCCC.XLVIIII. indictione XII. die Dominico. XXIII. mensis Marcij. Item in predicto Generali Consilio per illos novem nobiles, die secundo instantis mensis in Generali Consilio supradicto per scruptinium electos et deputatos ad disputandum audiendum

tansis quas exigi debent pro perfectione dicte Cisterne et dicto opere completo, totum residuum dicte exactionis contribuatur pro manualibus turrium fiendarum circa Sibenicum, et si dicti denarij non sufficerent, suppleatur per sisterium, et ab inde in antea, correctis prius dictis tansis, quia aliqui ut dicitur sunt preter modum gravati, aliqui minus debito gravati, et exemptis presbiteris qui hac de re alio modo maiori onere gravantur, et absoluta illa ultima conditione sex solidorum quia pauperum est, omnes

solvere debeat libras quatuor, et que solebat libram unam solidos duodecim, solvere debeat libras tres, et que solebat viginti quatuor solidos, solvere debeat libras duas, reliquis vero tansis L. sexdecim et decem solidorum manentibus ut sunt, et pecunie inde exacte contribuantur pro elemosina in dictam fabricam, et procuratores dicte ecclesie dare possint modum dictarum exactionum et providere de exactionibus. Hoc modo omnium gravamine procedere poterit opus predictum cum magna omnium laude et Dei honore.

ad omnem requisitionem hujus Communitatis. M.CCCC.XLVIIII. Indictione XII. Die Dominico penultimo mensis Martij. Cum die XXIII dicti mensis Martij in Generali Consilio Nobilium Sibenicensium posita ballotata et capta fuerit quedam pars super provisione pecuniarum pro fabrica Ecclesie Cathedralis

primo, etiam ex obligatione pecuniarum facte per dictum Generale Consilium in prefata parte, quam obligationem nec secundum Deum, nec secundum conscientiam, nec secundum debitam equitatem absque nostro Consilio et assensu facere potuerunt, ut patet per privilegium super inde confectum sub M.CCCC.II. indictione X.-a die nono mensis Aprilis. Ne igitur humani generis hostis, cuius studium est ut sub specie boni fallat, transformat enim se, ut inquit Apostolus, in angelum lucis et sepius sub mele

pecuniarum facte per dictum Generale Consilium in prefata parte, quam obligationem nec secundum Deum, nec secundum conscientiam, nec secundum debitam equitatem absque nostro Consilio et assensu facere potuerunt, ut patet per privilegium super inde confectum sub M.CCCC.II. indictione X.-a die nono mensis Aprilis. Ne igitur humani generis hostis, cuius studium est ut sub specie boni fallat, transformat enim se, ut inquit Apostolus, in angelum lucis et sepius sub mele veneris et sub ovina pelle lupinam

sub quo modo in presentiarum nos offerimus tansare nos et clerum nostrum in nostris substantiis et introitibus pro centenario in duplo illius in quo vos tansabitis vos ipsos. Tertius modus est ut relevetur dos seu fabrica prefate Ecclesie iuxta tenorem privilegii super inde confecti sub M.CC.XCVIII. indictione undecima, die XXIIII mensis Junij ex tunc quando primo dicta Ecclesia Sancti Jacobi insignita fuit titulo Ecclesie Cathedralis, et hec civitas sublimata extitit dignitate pastorali, q. f dicta Ecclesia habebit sufficientes expensas

nos offerimus tansare nos et clerum nostrum in nostris substantiis et introitibus pro centenario in duplo illius in quo vos tansabitis vos ipsos. Tertius modus est ut relevetur dos seu fabrica prefate Ecclesie iuxta tenorem privilegii super inde confecti sub M.CC.XCVIII. indictione undecima, die XXIIII mensis Junij ex tunc quando primo dicta Ecclesia Sancti Jacobi insignita fuit titulo Ecclesie Cathedralis, et hec civitas sublimata extitit dignitate pastorali, q. f dicta Ecclesia habebit sufficientes expensas de propria dote unde eius

clementiam egisse nulli ambiguum esse debet, ut igitur verbis utar beatissimi doctoris Gregorii in omelia super Matheum, solicite, inquit, dilectissimi, nos considerare expedit ne nos qui plus ceteris in hoc mundo accepisse aliquid cernimus, ab auctore mundi gravius inde judicemur; cum enim augentur dona, rationes etiam crescunt donorum; tanto ergo humilior atque serviendum Deo promptior quisque debet esse ex munere, quanto se in collatis benefitiis obligatiorem esse conspicit in reddenda ratione. Et hec ad responsionem prefate

tradidere. Ex hac elatione et animi magnitudine, facillime pertinatia et nimia cupiditas principatus nascitur. A patribus conscriptis compertum est ipsum imperata negligere, nimis alta ac immoderata petere, cum hoste sentire. Hac indignitate reipublicae decemvirum severissimus ordo compulsus more maiorum in Colionum tamquam in improbum et audacem animadvertere statuit, Nicolao Canalio, qui hac tempestate

fortissime dimicando militari virtute vindicaverat, hac insigni calamitate fortuna evertisse videtur? Littere preterea publicae et privatae quaecunque repertae sunt integris signis proconsuli tradite sunt, indices suorum consiliorum. Circiter III.centi milites quadrato agmine Lignacum contendunt, quos magnificus Carolus Magnibracii filius consecutus audacissime invadit; tumultuarie ex itinere

et auctoritate nonnullorum causam suam oppugnari; et quod magis mirum ac stupendum est, illi aperte ipsum oppugnant, qui praecipuam sanctimoniam prae se ferunt, vivosque in cathalogo sanctorum, si quis non numeret, commoventur ac indignantur. Huiuscemodi hominum genus perversissimum est, qui omnia non ex iure, sed ex sua libidine moderantur. Scio virtute pravam libidinem vinces. Usque ad haec tempora nunquam vidimus patronos, qui suo labore, suaque impensa

prius, tuam antequam ad humanitatem accederem, litteris tecum agere, ne penitus istuc, quovis tempore, quavis aetate id contingeret, ignotus venirem. Scripseram itaque tuam ad amplitudinem una cum domino Helia Czepes etsi verbis pauxillis litteras, quae animi et voluntatis meae essent indices quibusque tuae benivolentiae et familiaritatis erga me initia praecucurrissent; sed fortuna semper felicitati hominum invidente longe aliter, quam animo meo destinaveram, effectum est — quippe nec meae nec Heliae, uti istic accepimus, litterae tibi redditae fuerant — meque paene

usu, qua cottidie fruebamur quamque in noctem, quam maxime potis fuerat, protrahere conabamur, abstracti, aegritudo animi non minima nobis intercessit. Nanque, uti te non fugit, nocte saepe et saepenumero in sermonibus conferendis producta vix separabamur. Ita vero in animum induco meum, nisi et somno suas partes tribuere oportuisset, ut hinc promptiores aptioresque ad studia reliquasque disciplinas capessendas ac caetera officia exequenda essemus, vesperam matutino crepusculo fando varia iunxissemus nosque dies noctis principio sermonem ingressos prius

trepidaremus moxque ego experrectus totus sudore, quasi aqua perfunderer, dubitans, haesitans, incertus existens, ubinam locorum sim. Haec quidem visio insomnii. Verum aures adhibe parumper, quaeso, ut scias, quid et vigilantibus contigerit. Ego id insomnium nemini indicans, quippe quod non magni penderam, surgens una cum aliis navigium ingressus iter propositum conficere nitebamur. Cum vero trium quatuorve horarum spatio per paludes immensas cursum satis felicem habuissemus, ubi nil aliud,

eum legent, poterunt sanari; sive plane valentes, qualis tu es, poterunt oblectari. Ceterum si mandatum meum de eo expectas; ad superioris opusculi, cui et hoc annectendum curabis, praefatiunculam te remitto. Nam in praesentia majus quippiam tecum agere constitui. Nomen quidem istud, quod pro indice libri asscriptum vides, Aulus Gellius, opinor, in Noctibus Atticis, de hoc ipso tractans ita respuit, ut aliud statim concinnius requirat; postremo desperata ejus inventione, quid πολυπραγμοσύνη Latine significet,

et reliqui Graecorum principes, magnam stragem ediderant. Igitur Hector, cum suos fugientes stitisset, et praelio instaurato, Graecos retrocedere coegisset, discessit. Interim in medium utriusque exercitus, quasi singulari certamine pugnaturi procedunt, hinc Diomedes, inde Lyciorum dux Glaucus; quem Aetolus tanquam sibi antea incognitum, diligenter de progenie sua interrogat, simul obscuritatem hosti militanter objiciens, simul provide cavens, ne forte, quemadmodum paullo ante Veneri et Marti, sic et nunc deo cuipiam, sub humana specie latenti, quamvis ignarus,

et ipse huic numero aggregari; ut qui cognatione jungimur invicem, etiam V. R. P. obsequio pariter dicaremur. Offero igitur mediocritatem meam R. P. V. supplicans eidem, quatenus et me perpetuis servitoribus suis adnumerare dignetur. Vt autem quod verbis astruo, rebus indicem, quasdam in praesenciarum meae devotionis primicias, licet exiguas R. P. V. mitto. In quibus peto mittentis magis animum pensari quam munusculi vilitatem. Cetera dicet R. in Christo P. D. Marcus, Episcopus Tinniniensis; qui etiam apud SS. D. N. pro

libens tuam gloriosam creationem cumulatius exornare et eorum fidem qui nos miserunt uberius patefacere patefactamque commendare! Sed quoniam ingenium nostrum ariditate laborat, ad brevitatem me convertam, amicam tarditati, ne forte incomptus sermo sua prolixitate vacillet indeque maxime defficiat unde proficere sperabat. Neque sane vereor brevitatem nostram laudibus tuis, Illustrissime Princeps, lesum ire, cuius gloria non solum in rebus magnifice gestis, sed etiam in altissimo dignitatis gradu collata nitet et, quod maximum est, in ipso aspectu ac forma principis

quesivit sed vigilando, laborando et bene beateque vivendo. Intrent in conspectu tanti principis et dilectentur in leticia simul iuvenes et virgines et cum iunioribus senes et exultent in duce suo, veniant et videant et contemplentur Regem Salamonem in diademate quo coronavit cum matre sua, indutum decore virtutis ac fortitudine! Si populus Atheniensis praeclaros viros ob virtutem donabat coronis, si senatus populusque Romanus tantos suis Cesaribus tribuebat honores, iure suo praestantissimus senatus amplissimos tibi detulit honores, quandoquidem et virtute praestas et

aliquod sane futurum significat! Regina Austri venit videre sapientiam Salamonis et regina Amazenum Macedonum Regem et magi ab oriente salutare Christum Ducem, non sine magno misterio rerum futurarum. Animadverte igitur, sicut facis, munera tibi tueque rei publice divinitus collata et induere animos religiosos illorum priscorum patrum, qui adversus imperatoriam maiestatem pro religione, pro justicia, pro vicario Christi, et ut ita dicamus, pro uno homine arma victricia summere non dubitarunt, sola fide et religione freti. Et Grecia 74

ampliata et exornata sunt. Generosi artium doctoris domini Ambroxii Michete Dalmate legati Sibinicensis ad Pasqualem Maripetrum illustrissimum Venetum ducem oratio congratulatoria. Dicta in Ducali palatio die Mercurii primo Februarii MCCCCLVIII, indicione VI. 78 79 Versum: versus Acuta: aucta

scripsi, non debebas tam alte intelligere. Scripsi, non quia omnino tibi diffiderem, sed partim ioco, partim ut te exstimularem, quo citius satis faceres desiderio D. N. qui ut scis, propemodum avidior est laboris quam vitae. Cui cum narrassem, quemadmodum tibi scripserim de non tangenda pecunia, indignatus dixit: Tu illum bonum virum facies cadere in aliquam desperationem. Respondi. Sinite me cum Compatre meo iocari. Nos bene novimus alter alterum. Age igitur, ut melius nosti; nihil opus habes commonefactione nostra, quippe qui virum hunc intus, et in cute noris. Illud scito, quod quanto

benedictum. – Irrisoria siquidem esset illa gratiarum actio, ut inquit Augustinus, si ex hoc gratiae aguntur Deo, quod non donauit ipse nec fecit. Aut psalmista de praeuaricatoribus legis cur diceret: diceret] corr. lector A1 ex dicetur Misit in eos iram indignationis suae, iram et indignationem et tribulationum immissiones per angelos malos. Et rursum: Ignis, grando, nix, glacies, spiritus procellarum, quae faciunt uerbum eius. Et in lege ueteri quare tanta mala patribus nostris Deus et minitasse et intulisse scriberentur, nisi ipse auctor

siquidem esset illa gratiarum actio, ut inquit Augustinus, si ex hoc gratiae aguntur Deo, quod non donauit ipse nec fecit. Aut psalmista de praeuaricatoribus legis cur diceret: diceret] corr. lector A1 ex dicetur Misit in eos iram indignationis suae, iram et indignationem et tribulationum immissiones per angelos malos. Et rursum: Ignis, grando, nix, glacies, spiritus procellarum, quae faciunt uerbum eius. Et in lege ueteri quare tanta mala patribus nostris Deus et minitasse et intulisse scriberentur, nisi ipse auctor fuisset? Nonne, antequam terra

potuit, quin quattuordecim milia hominum et septingenti ab igne absorberentur. Longum foret et alias plagas et urbibus et populis priuatisque hominibus et magistratibus, Deo uolente ac iubente, inflictas enumerare. Haec autem pauca et testimonia et exempla, quae inducta sunt, satis docere possunt Deo non solum permittente sed etiam uolente ac iubente pleraque mala immo fere uniuersa fieri.

Non dicam de malo quod peccatum est, de quo grandis nobis sermo restat, sed de illis malis nunc loquor ut sunt poenae, carceres, exilia, tormenta,

ne probitas eorum per lasciuiam effluat; illos pro delictis uerberibus emendatos misericorditer corripit, ne in sempiternum perdat; interdum et completuris in malitia sempiterna tormenta, quibus deputati sunt, in mortali uita incipit infligere; non numquam mala inducit, quo in depellendis illis manifestiora opera sua faciat. Haec autem singula partitur certo inscrutabilique consilio, cui quae expediant distribuendo.

Expedit namque uiris fortibus laudem et gloriam propria uirtute comparare. Π audi gloriam

Π Paulus not. lector A2 in marg. Gloriamur in tribulationibus, scientes quod tribulatio patientiam operatur. Patientia autem habet probationem, probatio spem, spes uero non confundit.

Libet hoc loco spectatissimum illius moralis theologi Senecae inducere testimonium, Π spectatissimum Senecae testimonium not. lector A2 in marg. qui hac de re disputans in libris illis, quos de prouidentia Dei ad Lucilium Lucilium] correxi ex Lucillum conscripsit, praeclare

malos autem lasciuire, uoluptatibus fluere, cogita filiorum nos nos] correxi ex esse modestia delectari, uernularum licentia; illos disciplina tristiore contineri, horum ali audaciam. Idem tibi de Deo liqueat: bonum uirum in deliciis non habet; experitur, indurat, sibi illum praeparat. Et post haec subdit: Miraris tu, si Deus, ille bonorum amantissimus qui illos quam optimos atque excellentissimos uult esse, fortunam illis cum qua exerceantur assignat? Ego uero non miror, si aliquando impetum capiunt; spectant dii magnos uiros colluctantes cum

add. in marg. iussa uiolare. Quid de illis fortissimis uiris fratribus Machabaeis loquar, omnibus excruciatibus, quoscumque furiosa mens Antiochi sciuit excogitare, corpora sua pro Deo patriisque legibus exponentibus? Praecipue de illa uiragine matre eorum, quae non modo filiorum non indoluit crudelia crudelia] corr. ex cecidelia exempla, sed, uiriliter eos exhortando ne prae diuino amore ulla dubitarent subire tormenta, ipsa quoque ob eandem causam aequo constantique animo mortem occumbere non dubitauit?

studia sua ad libidines et uoluptates conuerterunt, quae prius inimicorum uirtus ad fortitudinem accendebat. Marcescit enim in otio mortalium uirtus, nota not. lector A2 in marg. quod utique sancti uiri optime intellegentes spontanea sibi bella et tribulationes indixerunt inedia, nuditate, uigiliis, uerberibus sese macerando, ut quibus Deus indulgentius pepercisset ipsi sibi non parcerent et intestina bella gererent. gererent] corr. ex gerentes Postquam externa desunt, uirtutes per lasciuiam effluere

ad fortitudinem accendebat. Marcescit enim in otio mortalium uirtus, nota not. lector A2 in marg. quod utique sancti uiri optime intellegentes spontanea sibi bella et tribulationes indixerunt inedia, nuditate, uigiliis, uerberibus sese macerando, ut quibus Deus indulgentius pepercisset ipsi sibi non parcerent et intestina bella gererent. gererent] corr. ex gerentes Postquam externa desunt, uirtutes per lasciuiam effluere non patiuntur; etenim nullus diligentior fideliorue humanae probitatis

fidelissimum probitatis custodem

Hinc est quod Deus, prouidens electos suos, alios summam pati sinit inopiam, alios liberis orbari, alios infecundos et sine prole esse, multos aduersa iugiter ualetudine laborare, non nullos diuturnis carceribus coartari, istos indefessis affligi persecutionibus, illos tyrannorum uaria tormenta pati. Nouit enim apprime medicus noster optimus quae cui ad morbum sint, quae autem ad salutem, ac pro uariis laboribus uarias adhibere medelas. Π nouit medicus optimus not. lector A2 in marg.

Sic Petrus cito pro reparanda Petronellae sanitate intercedenti respondisse fertur: Sic ei expedit; Π Petrus respondisse fertur not. lector A2 in marg. etenim uerebatur scitus medici nostri discipulus, ne prospera corporis ualetudo uanam pulchritudinem ad lasciuiam induceret et pro temporali toro aeterna perderet connubia; solent plerumque rerum successus ad interitum esse et multi tribulationibus ad caelos euecti sunt. Propterea apostolus ait: Cum infirmor fortior sum. Π cum infirmior fortior sum

fluxerint] corr. lector A1 ex fluerint Nam iuxta praeclaram illam Demetrii sententiam: Nihil uidetur infelicius eo, cui nihil umquam euenit aduersi. nota not. lector A1 in marg. – Male enim, ut inquit Seneca, de illo Deus iudicauit, qui indignus uisus est a quo aliquando uinceretur Fortuna, quae ignauissimum quemque refugit, quasi dicat: Quid igitur istum mihi aduersarium assumam? Statim arma demittet; non opus est in illo tota potentia, leui commutatione pelletur. Non potest sustinere uultum meum.

refugit, quasi dicat: Quid igitur istum mihi aduersarium assumam? Statim arma demittet; non opus est in illo tota potentia, leui commutatione pelletur. Non potest sustinere uultum meum. Alius circumspiciendus est, cum quo possimus conferre manum; pudet congredi cum homine uinci parato. Ignominiam indicat gladiatore cum inferiore componi. Ecce quam constans est gentilis uox! Sed Christiani qualis esse debeat illa nempe citharoedi illius diuini: Ego uero in flagella paratus sum et dolor meus in conspectu meo est semper.

Flagellat praeterea Deus delinquentes, ut uerberibus

eos uirgam assumere non retardat, quam ut senseris, mox reatum recognosce et cum psalmista prostratus exclama: Miserere mei, Deus, secundum magnam misericordiam tuam, quoniam iniquitatem meam ego cognosco et peccatum meum contra me est semper. Propitio enim flagellatur Deo, qui sub uerberibus non induratur; hos enim castigans castigat Dominus, at morti non tradit. Nam ipse prior pollicitus est: Nolo mortem peccatoris, sed ut conuertatur et uiuat. Magnae quippe misericordiae Dei est non sinere peccatores cuncta ex sententia agere, sed confestim post delictum

praesenti supplicio compensata sit; leuis enim culpa leui supplicio compensatur. Ex quo habes terrenum iudicem in plectendis reis non posse caelestis iudicis praeuenire sententiam, nec sumpto supplicio diuinam aut prohibere aut temperare ultionem, quam tamen ab ipso sonte posse praeueniri ipse indulsit misericors. Nam pollicitus est: In quacumque hora ingemuerit peccator dimittetur ei et peccatorum eius non recordari amplius; quod intellegens psalmista decantabat: Dixi “confitebor aduersum me peccata mea,” et tu remisisti impietatem cordis mei. –

me peccata mea,” et tu remisisti impietatem cordis mei. – Talis enim, ut inquit Chrysostomus, talis est, mihi crede, erga homines pietas Dei, numquam spernit paenitentiam, si ei sincere et simpliciter offeratur; et si ad summum quis perueniat malorum et inde tamen uelit reuerti ad uirtutis uiam, suscipit, libenter amplectitur, facit omnia quatenus ad priorem reuocet statum. Quodque adhuc est praestantius et eminentius, et si non potuerit quis explere omnem satisfaciendi modum, quantulamcumque tamen et quamlibet quamlibet]

Nunc ad illud ueniamus omni sane admiratione dignum, quod quinto proposuimus loco, Deum uidelicet immeritis etiam hominibus, non propter augumenta uirtutum, non propter exercitium, non propter correptionem, non propter damnationem, sed ob solam gloriam suae manifestationis multa inducere mala et in noxiorum malo suam ostentare potentiam. Ob hoc namque caecum illum discipulis natum esse respondit; quod Augustinus admiratus, de correctione et gratia disputando: Mirum est, inquit, unum, quod filios quorundam amicorum suorum, hoc est

et grauiora haec esse uidentur. Et tamen uas figulo non audet dicere: Cur ita sum formatum? Est enim in ipsius positum arbitrio, quod quali forma producat ac pro libito suo de luto disponat. Illud tamen unum audeo affirmare opificem nostrum numquam consuescere, nisi ob maiora commoda, mala inducere. nota bene not. lector A1 in marg. Siquidem caeci illius nati factum et ipsi caeco et multis aliis occasio sempiterni luminis exstitit, et pueri absque baptismate decedentes plerosque parentes sollicitos ad quaerendam lauacri

carnalia praecipue flagitia Dominus Moysi delendos repromisit. Quantos Babylonis Nabuchodonosor et regis Asueri flagella humana potius quam diuina sapere monuerunt! Numquam tanto malo Pharao cum Aegyptiis affectus est, quin et Israelico et Christiano populo maius inde obuenerit beneficium, neque illud conuenientius nisi indurato Pharaonis corde fieri potuit. Propterea Moysi iussit Dominus postulare a Pharaone populum suum ut dimittat: Ego autem, inquit, indurabo cor eius, et multiplicabo signa et ostenta mea in terra Aegypti; et non audiet uos, imittamque

Quantos Babylonis Nabuchodonosor et regis Asueri flagella humana potius quam diuina sapere monuerunt! Numquam tanto malo Pharao cum Aegyptiis affectus est, quin et Israelico et Christiano populo maius inde obuenerit beneficium, neque illud conuenientius nisi indurato Pharaonis corde fieri potuit. Propterea Moysi iussit Dominus postulare a Pharaone populum suum ut dimittat: Ego autem, inquit, indurabo cor eius, et multiplicabo signa et ostenta mea in terra Aegypti; et non audiet uos, imittamque manum meam super Aegyptum et educam exercitum et populum

Aegyptiis affectus est, quin et Israelico et Christiano populo maius inde obuenerit beneficium, neque illud conuenientius nisi indurato Pharaonis corde fieri potuit. Propterea Moysi iussit Dominus postulare a Pharaone populum suum ut dimittat: Ego autem, inquit, indurabo cor eius, et multiplicabo signa et ostenta mea in terra Aegypti; et non audiet uos, imittamque manum meam super Aegyptum et educam exercitum et populum meum, filios Israel de terra Aegypti per iudicia maxima; et scient Aegyptii, quia ego sum Dominus, qui extenderim manum meam super

in terra Aegypti; et non audiet uos, imittamque manum meam super Aegyptum et educam exercitum et populum meum, filios Israel de terra Aegypti per iudicia maxima; et scient Aegyptii, quia ego sum Dominus, qui extenderim manum meam super Aegyptum. Et infra: Ingredere, inquit, ad Pharaonem. Ego enim induraui cor eius et cor seruorum illius, ut faciam ut faciam] correxi ex ac faciam faciam signa mea haec in eo et narres in auribus filii tui et nepotum tuorum, quot quotiens contriuerim Aegyptios et signa mea fecerim in eis et sciatis quia ego Dominus. Quod si

gesserunt, probe cognoscere et eque iudicare possitis. Quo fit, ut ea, quę conscribere institui, iam multo ante vobis excogitata et penitus cognita esse non dubito. Non tamen ob id ipsum terrear, quominus institutum ad finem prosequar. Quin immo alacrior ire pergam, ut ea, quę Veneti virtute ac industria duce preclare studioseque gexissent, idoneus ipse existimer qui oratione amplectar. Quis est, inquam, tam ebetis ingenii et immemor, qui delirans dignitatem gloriamque nominis vestri existimare non debeat virtutumque ac morum quin immo legum vestrarum non magni faciat ordines.

vel lingva et rebus omnibus. Equidem non video, qua in re ipse nobis nocere possit. An ne in Hungaria ex Episcopis evadamus Archiepiscopi? At iam sumus. An ne Romae efficiamur Cardinales? At hoc ultro recusamus. An ne regnemus? At deturbare nos de gradu quem tenemus, nedum unius advenae, sed ne indigenarum quidem omnium hominum invidia potest. Ego autem si canere coepero levitates eius, et vecordias, non facile officiam saltem promotioni eius? quam se consecuturum sperat immerito. Quid, quod promtissimum semper est criminari dispensatores etiam probos.

forsitan accipies. O factum bene! quod Musae tuae et facetiae, hic inter barbaros maiora inveniunt praemia quam domi. Quam male metui, ne te ego ad litus arandum ducerem! Sed iam sequere fortunam tuam et nata sine cucurbitis. Semper tamen in memoria habeas, ad quid huc veneris? Nempe ut doceas indoctos, exhilares moestos, teipsum locupletes. Cave ergo quidquam dicas agasve contrarium. Proinde nec tuum illud mihi placet, quod de Imperatore et de Rendolo iocaris. Nonne subiit, quam grave sit in eos scribere, qui possunt proscribere, et in eos dicere, qui possunt edicere? Tu tamen in his

tibi.
Tu mihi te referas tam dulcem tamque suauem
et tam jocundam miror ut ipse quidem
an sum percupidus te. Longo tempore uixi
a te, luce mea, dissociatus enim.
An dolor et morbi grauuiter quos passa fuisti
te reddunt quod sis carior inde mihi,
Ac uelut alba dies in noctem uertitur atram,
cum uenit ex alto sceua procella mari,
insurgunt tenebrae, uentorum magna furit uis,
mixtaque cum crebro fulgure grando ruit,
at postquam boreas incumbit pulsu ab antro
Aeolio, tum nox atra repente

I 1 Qualiter affecti sunt qui consolatione egent. Consolatori optimo tria cognoscere expedit: primum qualiter affecti sint qui consolatione indigent, deinde a quibus personis illam praecipue expetunt, tertio loco qua ratione consolandi officium sit suscipiendum et quibus exsequendum rebus. Sane ad haec singula

sponte ob amissam de se fiduciam sedulo maerore conficiuntur, neque ullis rationibus adduci possunt melius de se sperare, praesertim si qua aperta detrimenta acceperunt; continuo enim putant illa esse certissima interitus euersionisque suae indicia. Quod quidem nobilissimus poetarum in Anchisen ingenue effinxit, cum hortaretur a filio fugam capessere seque incendiis Iliacis subtrahere:
abnegat excisa

uel rerum uel honoris casu franguntur ut frustra illis queuis solacia adhibeas; quo fit ut quadam tristitia et desperatione conficiantur consumanturque. Id autem ipsis ea ratione contingit quod nimium sibi uel tribuunt uel indulgent. Quoniam, ut praeclare ait Boethius: felicissimi cuiusque delicatissimus est sensus et, nisi ad nutum cuncta suppetant, omnis aduersitatis insolens minimis quibusque prosternitur.

et obliqua oratione insolentiam simul atque arrogantiam euitauit, et quod propter suam modestiam ac amici auctoritatem grauitatemque, cui tantum tribuit ut eum monere non audeat, se facturum negauit, tamen sapientissime effecit. Induxit eum pulcherrime omneque ipsius studium accendit ad tuendam honoris existimationisque suae rationem ad curandumque diligentius ne opinionem praeclaram, quam homines de sapientia et

Sed de his uiris praestantibus hactenus; ad eos ueniamus quibus minus et spei est et uirtutis, cum quibus multo plus operis difficultatisque superest oratori, atque illud praecipue curandum quo eos bene de se sperare inducat ostendatque in eis siquid poterit tale esse, quo freti miseri esse non poterunt, ueluti sapientiam, artem, scientiam, disciplinam, ualitudinem, robur, ingenium, sollertiam, probitatem, et cetera id genus; quo pacto Cicero Lentulum

dicens "in profundum malae cupiditates; ego uos mergam, ne mergar a uobis." Multi quoque philosophi proprias facultates abiecerunt, ut Democritus et Diogenes, qui se praedicabat Persarum rege ditiorem, quod ipse uidelicet paucorum indigeret. Et Stilbon rapta patria, amissis liberis, uxore, facultatibus omnibus, cum ex incendio publico solus exiret, interroganti Demetrio numquid bona omnia perdidisset, "Minime," inquit, "omnia enim mea bona mecum porto."

tamen erat, quia ei, quod habebat, erat satis. Idem, si cito cupis ditari, tibi faciendum est; mox enim ditaberis si cupiditati detraxeris et pecuniis adiicere non curaueris. His igitur atque eiusmodi suasionibus hi inducendi sunt ut uel fortunas omnes contemnant uel, si id facere nequeunt, fiduciam sui non amittant; quia, ut dicitur, caput facile inueniet pileum; unde habuisti, quae perdidisti, inde et, quae non habes, consequi poteris. Sic

His igitur atque eiusmodi suasionibus hi inducendi sunt ut uel fortunas omnes contemnant uel, si id facere nequeunt, fiduciam sui non amittant; quia, ut dicitur, caput facile inueniet pileum; unde habuisti, quae perdidisti, inde et, quae non habes, consequi poteris. Sic illi, qui dolebat uxorem bonam amississe, dictum est: Bono animo esto; aut enim bonam inuenisti, aut fecisti; si fecisti, et aliam facies; periit enim opus, non magister; sin

neglectum esse ac spretum, ut potius odio sit persequenda quam desiderio . Valebit ergo hic, quantum salua pietate fieri potest, locos odii abhominationis inuidiae ac indignationis attingere et illis animum auditoris alienare, ut Ouidius in libello de remedio amoris egregie fecit, quibus de rebus omnibus plenius suis locis disputauimus. Porro, si bona fortunae fuerint, quibus, quorum iacturam

uerisimilibus rationibus, de quibus plenius postea disseremus, amatores nimii praecipue curandi sunt. I 8 Antidotum irreligiosorum Irreligiosi uero uiri et impii maxime inducendi sunt ut recte de Deo ipsiusque prouidentia sentiant, suspicentur caelum, considerent tam disparem aequalitatem lationis eius, intueantur terram, mare, et quae in illis nascuntur uniuersa, qua lege gignantur, uiuant, operentur, et

Vt P. Rutilium, Lucium Lentulum, Cn. Cornelium. Quamuis aptius recentiorum adduci memoria et praecipue eorum, quos ipsi maerentes cognouerunt. Amplius hoc loco spe meliore inducere maestum animum non postponas. Vnde laudatus est Rhodius ille, cui in caueam a tyranno coniecto cum suaderet quidam a cibo abstinere, respondit omnia, dum uiuit, homini

optime factum ratus est abducere animum a malis ad bona. Peripatetici, utpote qui mediocritatem in omnibus sectantur, officium consolatoris praecipuum statuunt persuadere afflictis non magna mala pati. Chrysippus uero caput censet in consolando inducere animum maerentis se putet in illo labore iusto ac debito officio fungi, nec ulla contumelia aut iniuria affectum; Cyrenaici lugentem censent admonendum conditionis humanae prudentisque esse officium

Sed postquam aliis plurimis medicaminibus fomentisque egregiis, quae in illa epistula adhibuit, uisus est sibi dolorem eius potuisse temperare, quam docte hanc indulgentiam comprimere et angorem omnem conatus sit auferre, uideamus: "Cogitemus ergo", inquit, "Lucilii carissime cito nos eo peruenturos quo illum peruenisse maeremus; et fortasse, si uera sapientum fama est, recipit nos locus aliquis et,

Sic et sciti medici omnes, si non extremo discrimine aegroti ab ordine auocentur, semper ante pharmacum potiunculis leuioribus morbum mitiorem reddere consueuerant. Nam et natura excolit prius corpora ac praeparat quam ea formam induat uel superuestiat. Nos tamen postquam, quae de tempore et modo aggrediendae curationis admonenda erant, praemisimus, iuxta institutum ordinem a radicali aegritudinis

institutum ordinem a radicali aegritudinis medicina dicere incipiemus. II 4 Aegritudo quibus medicaminibus funditus tollitur Primum igitur consolatori, postquam satis indicauit se esse amicum, si ita res tulerit ut beniuolentia nostra fit obscurior, illa praecipue cura adhibenda est, ut haec, quibus amicus urgetur , doceat aut persuadeat mala non esse. Quippe

, doceat aut persuadeat mala non esse. Quippe ut superius habitum est, nemo maeret nisi grauiorum opinione malorum; quam si auferas, et maerorem procul dubio totum abstuleris. Auferri autem alio pacto nequit nisi ita auditoris inducas animum ut, quae prius putabat mala, credere desinat. Inducere autem poteris ut talia mala suspicari desistat si ea in muneribus naturae esse doceas atque ad omnes

auferas, et maerorem procul dubio totum abstuleris. Auferri autem alio pacto nequit nisi ita auditoris inducas animum ut, quae prius putabat mala, credere desinat. Inducere autem poteris ut talia mala suspicari desistat si ea in muneribus naturae esse doceas atque ad omnes aequaliter spectare; deinde si boni auferant nihil; postea si uel honoris uel utilitatis plurimum afferant; ad haec si nulli quicquam

cuncta gignuntur ut quod coepit et desinat. et iterum: Putabam te noui aliquid dicturum; ad hoc ueni, hoc ago; huc me singuli dies ducunt. Nascenti mihi natura posuit protinus hunc terminum: quid habeo quo indigner? Haec omnia et horum similia ideo ad leuandum maerorem ualent quoniam docent mortem non esse malam eo quod a natura praestatur. Et hic

Lacrimis et ploratu initiatum principium digne aerumnosum luctuosumque sortitur finem, media uero omnis fastidii et calamitatis plena. Si cetera desint, sed quantam illam uitae miseriam putas quam ex corporis cura patimur indesinenter, nunc aestus, nunc frigora declinando; modo fugitando imbres, modo uentos ac tempestates, sedulo autem sanitatem procurando. Quamobrem aliquando ab his, aliquando ab illis abstinemus alimentis et tamen gulae instigatione

fugitando imbres, modo uentos ac tempestates, sedulo autem sanitatem procurando. Quamobrem aliquando ab his, aliquando ab illis abstinemus alimentis et tamen gulae instigatione cruciamur; mane grauis somno et hesternis adhuc indigestis crapulis surgere cunctaris, dum hinc te sollicita auaritia ad negotium uocat, illinc desidia plumis et otio inuolutum fouent utque tibi indulgeas hortantur; sed quiescere te dominarum tuarum cupiditatum rixa non sinit ad sua quaeque

abstinemus alimentis et tamen gulae instigatione cruciamur; mane grauis somno et hesternis adhuc indigestis crapulis surgere cunctaris, dum hinc te sollicita auaritia ad negotium uocat, illinc desidia plumis et otio inuolutum fouent utque tibi indulgeas hortantur; sed quiescere te dominarum tuarum cupiditatum rixa non sinit ad sua quaeque studia te diuisum trahentibus. Tandem uincit auaritia a pudore non numquam

prosternit, teque ut ludicrum uersat, nec una hora patitur eodem habitu perseuerare. Ad haec circa te uelut lacessentium canum turbam saeuissimam immittit: hinc famem, inde sitim, illinc algorem, ex alia parte aestum, deinde metum, imbres, tempestates, muscas, culices, pediculos, pulices, pruritum, scabiem, impetiginem, et duas infestissimas dolorum et cupiditatum turmas, quarum nec nomina nec numerum

possunt aut labefactari nisi abs te ipso. Nemo autem iuste queritur rerum iacturam alienarum, nec ea bona sua recte appellat, quibus detractis ipsius bonitatis deperit nihil. Hinc prudentissime Boethius fortunam aduersum se induxit ita disserentem: Quid homo tu ream me cotidianis agis querelis? Quam tibi fecimus iniuriam? Quae tua tibi detraximus bona? Quouis iudice de opum dignitatumque possessione mecum contende, et si cuiusquam mortalium

proprium quid horum esse monstraueris, ego iam tua fuisse, quae repetis, sponte concedam. Cum te matris utero natura produxit, nudum rebus omnibus inopemque suscepi meisque opibus foui et, quod te nunc impatientem nostri facit, fauore prona indulgentius educaui, omnium, quae mei iuris sunt, affluentia et splendore circumdedi. Nunc mihi retrahere manum libet; habes gratiam uelut usus alienis. Non habes ius querelae tamquam prorsus tua perdideris; quid igitur ingemiscis? Nulla tibi

et deliciae nec Sardanapalo, nec Epicuro, nec Croeso, nec reliquis orientalibus regibus conferre umquam potuerunt. Immo his, quos modo commemorauimus, et aliis omnibus qui mollius uiuentes indulgere sibi studuerunt, otium segne illud praestitit ut nec inter uiros quidem nominentur. Latet enim (ut recte ille poeta ait)
Inque bonis cessat non cognita rebus,
apparet Virtus

quae sint iudicia Dei circa genus humanum, quis poterit explicare? Nam quod ad primam originem pertinet omnem mortalium propaginem fuisse damnatam haec ipsa uita, si uita dicenda est tot et tantis malis plena, testatur. Quid enim aliud indicat horrenda quaedam profunditas ignorantiae, ex qua omnis error existit, qui omnes filios Adam tenebroso quodam sinu suscepit, ut homo ab illo liberari sine labore et dolore timere non possit.

Iure hesterno carnibusque rancidis metuit saturari, largiri autem inopi socio uel pauxillum cauet ac si esset capite interminatum. Dormit quoad auaritia iusserit, quiescit quantum ipsa indulget, uestit, spatiatur, ludit, ambulat, laborat, sedet, denique omnia pro imperio cupiditatis facit. Nec speres hanc militiam infortunatam posse etiam decrepita senectute emereri: immo quanto senesces magis, tanto abs te duriora exiget

Naboth morte condemnauit. Nimiae opes Sodomitas igni sempiterno tradiderunt. Nonne et Gedeon, quem pauperem angelus uisitauerat, legimus successu fortunarum elatum a beniuolentia Dei excidisse; nonne Ieroboam, qui primus adolescens bonae indolis et industrius dicebatur, regias opes adeptus preuaricatus est fabricatoque aureo uitulo grauiter Deum offendit? Et Salomoni magis rerum habundantia nocuit quam profuit sapientia. Cur ita?

morte condemnauit. Nimiae opes Sodomitas igni sempiterno tradiderunt. Nonne et Gedeon, quem pauperem angelus uisitauerat, legimus successu fortunarum elatum a beniuolentia Dei excidisse; nonne Ieroboam, qui primus adolescens bonae indolis et industrius dicebatur, regias opes adeptus preuaricatus est fabricatoque aureo uitulo grauiter Deum offendit? Et Salomoni magis rerum habundantia nocuit quam profuit sapientia. Cur ita? Nempe

teneret imperium, pauperem se tamen et inopem ubique appellat et iure quidem, quoniam diuitias omnes non pluris quam lutum pendebat. Hoc si tu quoque feceris, in amissione rerum tuarum consolatione non indigebis. Nemo enim, ut alias diximus, iacturam illius rei dolere potest, quam non diligit. Ita igitur paupertas ex contrario diuitiarum malo bona esse astruitur. Hoc modo et Boethius, ut fortunam prosperam malam esse doceret,

petenda est. Cuius in sinum cum a primis aetatis nostrae temporibus uoluntas studiumque impulisset nos, his grauissimis casibus in eundem portum, ex quo eramus egressi, magna iactati tempestate confugimus. O uitae philosophia dux, o uirtutum indagatrix expultrixque uitiorum! Quid non modo nos, sed etiam omnis uita hominum sine te esse potuisset? Tu urbes peperisti, tu dissipatos homines in societatem uitae conuocasti, tu eos inter se primo domiciliis, deinde coniugiis, tu litterarum

monstrauimus. Nunc ad reliqua pergamus. Primum igitur consolatori, postquam satis indicauit se esse amicum, si ita res tulerit ut beniuolentia nostra fit obscurior, illa praecipue cura adhibenda est, ut haec, quibus amicus urgetur , doceat aut persuadeat mala non esse. Quippe

, doceat aut persuadeat mala non esse. Quippe ut superius habitum est, nemo maeret nisi grauiorum opinione malorum; quam si auferas, et maerorem procul dubio totum abstuleris. Auferri autem alio pacto nequit nisi ita auditoris inducas animum ut, quae prius putabat mala, credere desinat. Inducere autem poteris ut talia mala suspicari desistat si ea in muneribus naturae esse doceas atque ad omnes

auferas, et maerorem procul dubio totum abstuleris. Auferri autem alio pacto nequit nisi ita auditoris inducas animum ut, quae prius putabat mala, credere desinat. Inducere autem poteris ut talia mala suspicari desistat si ea in muneribus naturae esse doceas atque ad omnes aequaliter spectare; deinde si boni auferant nihil; postea si uel honoris uel utilitatis plurimum afferant; ad haec si nulli quicquam

cuncta gignuntur ut quod coepit et desinat. et iterum: Putabam te noui aliquid dicturum; ad hoc ueni, hoc ago; huc me singuli dies ducunt. Nascenti mihi natura posuit protinus hunc terminum: quid habeo quo indigner? Haec omnia et horum similia ideo ad leuandum maerorem ualent quoniam docent mortem non esse malam eo quod a natura praestatur. Et hic

cuncta gignuntur ut quod coepit et desinat. et iterum: Putabam te noui aliquid dicturum; ad hoc ueni, hoc ago; huc me singuli dies ducunt. Nascenti mihi natura posuit protinus hunc terminum: quid habeo quo indigner? Haec omnia et horum similia ideo ad leuandum maerorem ualent quoniam docent mortem non esse malam eo quod a natura praestatur. Et hic

Lacrimis et ploratu initiatum principium digne aerumnosum luctuosumque sortitur finem, media uero omnis fastidii et calamitatis plena. Si cetera desint, sed quantam illam uitae miseriam putas quam ex corporis cura patimur indesinenter, nunc aestus, nunc frigora declinando; modo fugitando imbres, modo uentos ac tempestates, sedulo autem sanitatem procurando. Quamobrem aliquando ab his, aliquando ab illis abstinemus alimentis et tamen gulae instigatione

fugitando imbres, modo uentos ac tempestates, sedulo autem sanitatem procurando. Quamobrem aliquando ab his, aliquando ab illis abstinemus alimentis et tamen gulae instigatione cruciamur; mane grauis somno et hesternis adhuc indigestis crapulis surgere cunctaris, dum hinc te sollicita auaritia ad negotium uocat, illinc desidia plumis et otio inuolutum fouent utque tibi indulgeas hortantur; sed quiescere te dominarum tuarum cupiditatum rixa non sinit ad sua quaeque

abstinemus alimentis et tamen gulae instigatione cruciamur; mane grauis somno et hesternis adhuc indigestis crapulis surgere cunctaris, dum hinc te sollicita auaritia ad negotium uocat, illinc desidia plumis et otio inuolutum fouent utque tibi indulgeas hortantur; sed quiescere te dominarum tuarum cupiditatum rixa non sinit ad sua quaeque studia te diuisum trahentibus. Tandem uincit auaritia a pudore non numquam

prosternit, teque ut ludicrum uersat, nec una hora patitur eodem habitu perseuerare. Ad haec circa te uelut lacessentium canum turbam saeuissimam immittit: hinc famem, inde sitim, illinc algorem, ex alia parte aestum, deinde metum, imbres, tempestates, muscas, culices, pediculos, pulices, pruritum, scabiem, impetiginem, et duas infestissimas dolorum et cupiditatum turmas, quarum nec nomina nec numerum

possunt aut labefactari nisi abs te ipso. Nemo autem iuste queritur rerum iacturam alienarum, nec ea bona sua recte appellat, quibus detractis ipsius bonitatis deperit nihil. Hinc prudentissime Boethius fortunam aduersum se induxit ita disserentem: Quid homo tu ream me cotidianis agis querelis? Quam tibi fecimus iniuriam? Quae tua tibi detraximus bona? Quouis iudice de opum dignitatumque possessione mecum contende, et si cuiusquam mortalium

proprium quid horum esse monstraueris, ego iam tua fuisse, quae repetis, sponte concedam. Cum te matris utero natura produxit, nudum rebus omnibus inopemque suscepi meisque opibus foui et, quod te nunc impatientem nostri facit, fauore prona indulgentius educaui, omnium, quae mei iuris sunt, affluentia et splendore circumdedi. Nunc mihi retrahere manum libet; habes gratiam uelut usus alienis. Non habes ius querelae tamquam prorsus tua perdideris; quid igitur ingemiscis? Nulla tibi

Lacrimis et ploratu initiatum principium digne aerumnosum luctuosumque sortitur finem, media uero omnis fastidii et calamitatis plena. Si cetera desint, sed quantam illam uitae miseriam putas quam ex corporis cura patimur indesinenter, nunc aestus, nunc frigora declinando; modo fugitando imbres, modo uentos ac tempestates, sedulo autem sanitatem procurando. Quamobrem aliquando ab his, aliquando ab illis abstinemus alimentis et tamen gulae instigatione

fugitando imbres, modo uentos ac tempestates, sedulo autem sanitatem procurando. Quamobrem aliquando ab his, aliquando ab illis abstinemus alimentis et tamen gulae instigatione cruciamur; mane grauis somno et hesternis adhuc indigestis crapulis surgere cunctaris, dum hinc te sollicita auaritia ad negotium uocat, illinc desidia plumis et otio inuolutum fouent utque tibi indulgeas hortantur; sed quiescere te dominarum tuarum cupiditatum rixa non sinit ad sua quaeque

abstinemus alimentis et tamen gulae instigatione cruciamur; mane grauis somno et hesternis adhuc indigestis crapulis surgere cunctaris, dum hinc te sollicita auaritia ad negotium uocat, illinc desidia plumis et otio inuolutum fouent utque tibi indulgeas hortantur; sed quiescere te dominarum tuarum cupiditatum rixa non sinit ad sua quaeque studia te diuisum trahentibus. Tandem uincit auaritia a pudore non numquam

prosternit, teque ut ludicrum uersat, nec una hora patitur eodem habitu perseuerare. Ad haec circa te uelut lacessentium canum turbam saeuissimam immittit: hinc famem, inde sitim, illinc algorem, ex alia parte aestum, deinde metum, imbres, tempestates, muscas, culices, pediculos, pulices, pruritum, scabiem, impetiginem, et duas infestissimas dolorum et cupiditatum turmas, quarum nec nomina nec numerum

possunt aut labefactari nisi abs te ipso. Nemo autem iuste queritur rerum iacturam alienarum, nec ea bona sua recte appellat, quibus detractis ipsius bonitatis deperit nihil. Hinc prudentissime Boethius fortunam aduersum se induxit ita disserentem: Quid homo tu ream me cotidianis agis querelis? Quam tibi fecimus iniuriam? Quae tua tibi detraximus bona? Quouis iudice de opum dignitatumque possessione mecum contende, et si cuiusquam mortalium

proprium quid horum esse monstraueris, ego iam tua fuisse, quae repetis, sponte concedam. Cum te matris utero natura produxit, nudum rebus omnibus inopemque suscepi meisque opibus foui et, quod te nunc impatientem nostri facit, fauore prona indulgentius educaui, omnium, quae mei iuris sunt, affluentia et splendore circumdedi. Nunc mihi retrahere manum libet; habes gratiam uelut usus alienis. Non habes ius querelae tamquam prorsus tua perdideris; quid igitur ingemiscis? Nulla tibi

Lacrimis et ploratu initiatum principium digne aerumnosum luctuosumque sortitur finem, media uero omnis fastidii et calamitatis plena. Si cetera desint, sed quantam illam uitae miseriam putas quam ex corporis cura patimur indesinenter, nunc aestus, nunc frigora declinando; modo fugitando imbres, modo uentos ac tempestates, sedulo autem sanitatem procurando. Quamobrem aliquando ab his, aliquando ab illis abstinemus alimentis et tamen gulae instigatione

fugitando imbres, modo uentos ac tempestates, sedulo autem sanitatem procurando. Quamobrem aliquando ab his, aliquando ab illis abstinemus alimentis et tamen gulae instigatione cruciamur; mane grauis somno et hesternis adhuc indigestis crapulis surgere cunctaris, dum hinc te sollicita auaritia ad negotium uocat, illinc desidia plumis et otio inuolutum fouent utque tibi indulgeas hortantur; sed quiescere te dominarum tuarum cupiditatum rixa non sinit ad sua quaeque

abstinemus alimentis et tamen gulae instigatione cruciamur; mane grauis somno et hesternis adhuc indigestis crapulis surgere cunctaris, dum hinc te sollicita auaritia ad negotium uocat, illinc desidia plumis et otio inuolutum fouent utque tibi indulgeas hortantur; sed quiescere te dominarum tuarum cupiditatum rixa non sinit ad sua quaeque studia te diuisum trahentibus. Tandem uincit auaritia a pudore non numquam

prosternit, teque ut ludicrum uersat, nec una hora patitur eodem habitu perseuerare. Ad haec circa te uelut lacessentium canum turbam saeuissimam immittit: hinc famem, inde sitim, illinc algorem, ex alia parte aestum, deinde metum, imbres, tempestates, muscas, culices, pediculos, pulices, pruritum, scabiem, impetiginem, et duas infestissimas dolorum et cupiditatum turmas, quarum nec nomina nec numerum

possunt aut labefactari nisi abs te ipso. Nemo autem iuste queritur rerum iacturam alienarum, nec ea bona sua recte appellat, quibus detractis ipsius bonitatis deperit nihil. Hinc prudentissime Boethius fortunam aduersum se induxit ita disserentem: Quid homo tu ream me cotidianis agis querelis? Quam tibi fecimus iniuriam? Quae tua tibi detraximus bona? Quouis iudice de opum dignitatumque possessione mecum contende, et si cuiusquam mortalium

proprium quid horum esse monstraueris, ego iam tua fuisse, quae repetis, sponte concedam. Cum te matris utero natura produxit, nudum rebus omnibus inopemque suscepi meisque opibus foui et, quod te nunc impatientem nostri facit, fauore prona indulgentius educaui, omnium, quae mei iuris sunt, affluentia et splendore circumdedi. Nunc mihi retrahere manum libet; habes gratiam uelut usus alienis. Non habes ius querelae tamquam prorsus tua perdideris; quid igitur ingemiscis? Nulla tibi

et deliciae nec Sardanapalo, nec Epicuro, nec Croeso, nec reliquis orientalibus regibus conferre umquam potuerunt. Immo his, quos modo commemorauimus, et aliis omnibus qui mollius uiuentes indulgere sibi studuerunt, otium segne illud praestitit ut nec inter uiros quidem nominentur. Latet enim (ut recte ille poeta ait) "Inque bonis cessat non cognita rebus, / apparet Virtus arguiturque malis."

et deliciae nec Sardanapalo, nec Epicuro, nec Croeso, nec reliquis orientalibus regibus conferre umquam potuerunt. Immo his, quos modo commemorauimus, et aliis omnibus qui mollius uiuentes indulgere sibi studuerunt, otium segne illud praestitit ut nec inter uiros quidem nominentur. Latet enim (ut recte ille poeta ait) "Inque bonis cessat non cognita rebus, / apparet Virtus arguiturque malis."

et deliciae nec Sardanapalo, nec Epicuro, nec Croeso, nec reliquis orientalibus regibus conferre umquam potuerunt. Immo his, quos modo commemorauimus, et aliis omnibus qui mollius uiuentes indulgere sibi studuerunt, otium segne illud praestitit ut nec inter uiros quidem nominentur. Latet enim (ut recte ille poeta ait) "Inque bonis cessat non cognita rebus, / apparet Virtus arguiturque malis."

quae sint iudicia Dei circa genus humanum, quis poterit explicare? Nam quod ad primam originem pertinet omnem mortalium propaginem fuisse damnatam haec ipsa uita, si uita dicenda est tot et tantis malis plena, testatur. Quid enim aliud indicat horrenda quaedam profunditas ignorantiae, ex qua omnis error existit, qui omnes filios Adam tenebroso quodam sinu suscepit, ut homo ab illo liberari sine labore et dolore timere non possit.

Iure hesterno carnibusque rancidis metuit saturari, largiri autem inopi socio uel pauxillum cauet ac si esset capite interminatum. Dormit quoad auaritia iusserit, quiescit quantum ipsa indulget, uestit, spatiatur, ludit, ambulat, laborat, sedet, denique omnia pro imperio cupiditatis facit. Nec speres hanc militiam infortunatam posse etiam decrepita senectute emereri: immo quanto senesces magis, tanto abs te duriora exiget

Naboth morte condemnauit. Nimiae opes Sodomitas igni sempiterno tradiderunt. Nonne et Gedeon, quem pauperem angelus uisitauerat, legimus successu fortunarum elatum a beniuolentia Dei excidisse; nonne Ieroboam, qui primus adolescens bonae indolis et industrius dicebatur, regias opes adeptus preuaricatus est fabricatoque aureo uitulo grauiter Deum offendit? Et Salomoni magis rerum habundantia nocuit quam profuit sapientia. Cur ita?

morte condemnauit. Nimiae opes Sodomitas igni sempiterno tradiderunt. Nonne et Gedeon, quem pauperem angelus uisitauerat, legimus successu fortunarum elatum a beniuolentia Dei excidisse; nonne Ieroboam, qui primus adolescens bonae indolis et industrius dicebatur, regias opes adeptus preuaricatus est fabricatoque aureo uitulo grauiter Deum offendit? Et Salomoni magis rerum habundantia nocuit quam profuit sapientia. Cur ita? Nempe

teneret imperium, pauperem se tamen et inopem ubique appellat et iure quidem, quoniam diuitias omnes non pluris quam lutum pendebat. Hoc si tu quoque feceris, in amissione rerum tuarum consolatione non indigebis. Nemo enim, ut alias diximus, iacturam illius rei dolere potest, quam non diligit. Ita igitur paupertas ex contrario diuitiarum malo bona esse astruitur. Hoc modo et Boethius, ut fortunam prosperam malam esse doceret,

quae sint iudicia Dei circa genus humanum, quis poterit explicare? Nam quod ad primam originem pertinet omnem mortalium propaginem fuisse damnatam haec ipsa uita, si uita dicenda est tot et tantis malis plena, testatur. Quid enim aliud indicat horrenda quaedam profunditas ignorantiae, ex qua omnis error existit, qui omnes filios Adam tenebroso quodam sinu suscepit, ut homo ab illo liberari sine labore et dolore timere non possit.

Iure hesterno carnibusque rancidis metuit saturari, largiri autem inopi socio uel pauxillum cauet ac si esset capite interminatum. Dormit quoad auaritia iusserit, quiescit quantum ipsa indulget, uestit, spatiatur, ludit, ambulat, laborat, sedet, denique omnia pro imperio cupiditatis facit. Nec speres hanc militiam infortunatam posse etiam decrepita senectute emereri: immo quanto senesces magis, tanto abs te duriora exiget

Naboth morte condemnauit. Nimiae opes Sodomitas igni sempiterno tradiderunt. Nonne et Gedeon, quem pauperem angelus uisitauerat, legimus successu fortunarum elatum a beniuolentia Dei excidisse; nonne Ieroboam, qui primus adolescens bonae indolis et industrius dicebatur, regias opes adeptus preuaricatus est fabricatoque aureo uitulo grauiter Deum offendit? Et Salomoni magis rerum habundantia nocuit quam profuit sapientia. Cur ita?

morte condemnauit. Nimiae opes Sodomitas igni sempiterno tradiderunt. Nonne et Gedeon, quem pauperem angelus uisitauerat, legimus successu fortunarum elatum a beniuolentia Dei excidisse; nonne Ieroboam, qui primus adolescens bonae indolis et industrius dicebatur, regias opes adeptus preuaricatus est fabricatoque aureo uitulo grauiter Deum offendit? Et Salomoni magis rerum habundantia nocuit quam profuit sapientia. Cur ita? Nempe

teneret imperium, pauperem se tamen et inopem ubique appellat et iure quidem, quoniam diuitias omnes non pluris quam lutum pendebat. Hoc si tu quoque feceris, in amissione rerum tuarum consolatione non indigebis. Nemo enim, ut alias diximus, iacturam illius rei dolere potest, quam non diligit. Ita igitur paupertas ex contrario diuitiarum malo bona esse astruitur. Hoc modo et Boethius, ut fortunam prosperam malam esse doceret,

Iure hesterno carnibusque rancidis metuit saturari, largiri autem inopi socio uel pauxillum cauet ac si esset capite interminatum. Dormit quoad auaritia iusserit, quiescit quantum ipsa indulget, uestit, spatiatur, ludit, ambulat, laborat, sedet, denique omnia pro imperio cupiditatis facit. Nec speres hanc militiam infortunatam posse etiam decrepita senectute emereri: immo quanto senesces magis, tanto abs te duriora exiget

Naboth morte condemnauit. Nimiae opes Sodomitas igni sempiterno tradiderunt. Nonne et Gedeon, quem pauperem angelus uisitauerat, legimus successu fortunarum elatum a beniuolentia Dei excidisse; nonne Ieroboam, qui primus adolescens bonae indolis et industrius dicebatur, regias opes adeptus preuaricatus est fabricatoque aureo uitulo grauiter Deum offendit? Et Salomoni magis rerum habundantia nocuit quam profuit sapientia. Cur ita?

morte condemnauit. Nimiae opes Sodomitas igni sempiterno tradiderunt. Nonne et Gedeon, quem pauperem angelus uisitauerat, legimus successu fortunarum elatum a beniuolentia Dei excidisse; nonne Ieroboam, qui primus adolescens bonae indolis et industrius dicebatur, regias opes adeptus preuaricatus est fabricatoque aureo uitulo grauiter Deum offendit? Et Salomoni magis rerum habundantia nocuit quam profuit sapientia. Cur ita? Nempe

teneret imperium, pauperem se tamen et inopem ubique appellat et iure quidem, quoniam diuitias omnes non pluris quam lutum pendebat. Hoc si tu quoque feceris, in amissione rerum tuarum consolatione non indigebis. Nemo enim, ut alias diximus, iacturam illius rei dolere potest, quam non diligit. Ita igitur paupertas ex contrario diuitiarum malo bona esse astruitur. Hoc modo et Boethius, ut fortunam prosperam malam esse doceret,

petenda est. Cuius in sinum cum a primis aetatis nostrae temporibus uoluntas studiumque impulisset nos, his grauissimis casibus in eundem portum, ex quo eramus egressi, magna iactati tempestate confugimus. O uitae philosophia dux, o uirtutum indagatrix expultrixque uitiorum! Quid non modo nos, sed etiam omnis uita hominum sine te esse potuisset? Tu urbes peperisti, tu dissipatos homines in societatem uitae conuocasti, tu eos inter se primo domiciliis, deinde coniugiis, tu litterarum

petenda est. Cuius in sinum cum a primis aetatis nostrae temporibus uoluntas studiumque impulisset nos, his grauissimis casibus in eundem portum, ex quo eramus egressi, magna iactati tempestate confugimus. O uitae philosophia dux, o uirtutum indagatrix expultrixque uitiorum! Quid non modo nos, sed etiam omnis uita hominum sine te esse potuisset? Tu urbes peperisti, tu dissipatos homines in societatem uitae conuocasti, tu eos inter se primo domiciliis, deinde coniugiis, tu litterarum

ut Chrysippo placet, si malum, quod quis patitur, iustum esse exponemus dignumque declarabimus aequo potius quam iniquo animo tolerari, iuxta illud poetae Leuius ex merito, quicquid patiare, ferendum est, quae uenit indigne poena, dolenda uenit. Nihil autem adeo graue homini accidere potest quod non dicet iuste ac merito sibi euenisse si uel iustitiam altissimi aspiciet, qui uniuersa

potestatem dedisset, nec habuisset in te potestatem aduersarius nisi permitteret Deus. Vniuersa quae tibi accidunt absque Dei non ueniunt uoluntate. Iniquorum potestas super te ex Dei datur licentia; qui tibi aduersantur Dei consilio faciunt. Indignatio Dei te affligi iussit, ipse iratus iussit te mala omnia experiri. Nam et quod infirmaris et quod corporis morbo afficeris, quod languoribus et stimulis cruciaris, quod passionibus animae quateris, quod crassante impugnatione spirituum

arma: sagittis tuis uulneraris. Per quae enim cecidisti, per haec et torqueris. Secutus es carnem, flagellaris in carne; in ipsa gemis in qua peccasti. In ipsa tibi est censura supplicii quae fuit causa peccati. Vnde corruisti a uita, inde luis tormenta. "Discute conscientiam tuam, o homo, intende mentem tuam, exanima te", loquitur tibi cor tuum. Considera meritum tuum: iuste argueris, iusto iudicio iudicaris, procella iusta te conterit, iustitiae poena te premit. Nihil enim

nulla memoria dignitatis; cotidie peccas, cotidie laberis, quotidie praeceps in deterius uadis; elatio tua non resedit, superbia non deponitur; tumor et iactantia non cohibetur; repetit te quoque furor; inflammat ira; clamor excitat; commouet indignatio; paratus semper ad iram supra modum irasceris, supra mensuram animi furore moueris; zelas bonis, inuides melioribus, alienae felicitatis aemulus, alienis uirtutibus semper inuidus; cui umquam non detraxisti? Cuius famam non lacerasti?

4 Tertius a uoluntate maiorum Cui quidem et ille finitimus est in quo uel principis uel patris uel alterius, qui in nos potestatem habet, uoluntatem consueuimus assignare. Vt Terentianus ille fecit Dauus, qui uolens inducere Pamphilum ad obsequendum iussis paternis, quae aegre ferebat: "Pater est", inquit, "Pamphile," ac si diceret "non licet tibi eius spernere mandata." Hinc uulgaris illa consolatio orta

existimas abituram felicitatem et cara est tibi forma praesens nec manendi fida et, cum discesserit, allatura maerorem? Quod si nec ex arbitrio retineri potest et calamitosos fugiens facit, quid est aliud fugax quam futurae quoddam calamitatis indicium? Neque enim, quod ante oculos est situm, sufficit intueri: rerum exitus prudentia metitur eademque in alterutro mutabilitatis nec formidandas fortunae minas nec exoptandas facit esse blanditias. Postremo aequo animo tolleres oportet

obtemperes; tu uero uoluentis rotae impetum retinere conaris. At, omnium mortalium stolidissime, si manere incipit, sors esse desistit. Et paulo post aptissime ipsam fortunam inducit de hac eadem sententia concinne disserentem his uerbis: An ego sola meum ius exercere prohibeor? Licet caelo proferre lucidos dies eosdemque tenebrosis condere noctibus: licet anno uultum terrae nunc floribus

aceruo. Ideo autem explicatio conditionis fortunae confert ad consolationis officium, quo tristitia lenitur, quoniam per talem fortunae commemorationem inducitur homo ad credendum ea, quae sibi euenerunt, iure quodammodo euenisse nec inde se aliqua iniuria affectum. III 6 Quintus locus a conditione humana

Ideo autem explicatio conditionis fortunae confert ad consolationis officium, quo tristitia lenitur, quoniam per talem fortunae commemorationem inducitur homo ad credendum ea, quae sibi euenerunt, iure quodammodo euenisse nec inde se aliqua iniuria affectum. III 6 Quintus locus a conditione humana Quamobrem quinto loco exponere expedit naturam generis humani, cuius

Et Menander Trophimum consolando: "Si enim", inquit, "te solum hac conditione ex omnibus hominibus, Trophime, genuisset mater tuo ut nutu omnia succederent idque quis deus promiserit tibi, merito id aegre feres, quin te deceptum sentires indignis modis; sed si, quibus legibus nos sumus, isdem (ut tragice loquar) communem traxisti aera, ferenda haec melius et putanda ratione sunt. " Tale quid et Euripides

Vincitur sermo rei magnitudine et minus est omne quod dicitur. Haec uero cur ad tollendum maerorem ualeant? Inde quod superiori loco in causa est, id est inusitatum eis nouumque aut iniustum acciderit nihil, sed quae ipsa humanae naturae fert conditio. III 7 Sextus locus a

Sextus locus a societate. Huic loco uicinus ille est quo monstramus non esse hunc aut primum aut solum qui talia sustineat, sed multos habere socios. Hanc rationem pulchre Mantuanus attigit illo carmine quo Iouem induxit Herculem de morte Pallantis consolantem: Tum genitor natum uerbis affatur amicis: "Stat sua cuique dies, breue et irreparabile tempus omnibus est uitae; sed famam extendere factis, hoc

Castigare enim alium uidetur quisquis ab eius conuersatione dissentit. Et incipiens a primo iustorum Abel inuidiam ipsius impias persecutiones cedemque fraternam diligentissime exsequitur. Inde eius persecutionis iniquissime sortem exaggerans, unde ea liber esse non potuit cum tantum unum haberet inimicum: per hoc admonens uniuersos mortales rationabilius, immo et necessario tribulationibus esse additos, quippe qui tot inimicos

eos casus feramus quos nullo modo euitare possimus. Ex hac ratione apud Vergilium uxor Aeneam increpat frustra lacrimantem: Quid tantum iuuat insano indulgere amori, o dulcis coniunx? Ex hoc genere et illud Terentianum est: quando non potest fieri id quod uis, id uelis quod

aut absurdum totum illum locum uerbis ipsius in medium afferre. "Ita ergo", inquit, "nos quoque iocundos ac laetos esse oportet dum spei nostrae signa conspicimus, cum probatores eius sumimus, cum per mala praesentia futura bona indubitatae fidei manibus iam teneamus. Siquidem et dictum est: Salus nostra in tempore tribulationis. Nullam ergo debet generare tristitiam, qualecumque id est, quod maximam uidet significare laetitiam. Est enim ille superbus, aut inuidus, aut

tristitiam habetis, sed tristitia uestra uertetur in gaudium. Iterum autem uidebo uos et gaudebit cor uestrum et gaudium uestrum nemo tollet a uobis. Aptissimum namque ad comparationem praesentium et futurorum gaudiorum praegnantis mulieris induxit exemplum; quae quamuis causam partus non absque ingenti sciat dolore transire, quia auiditate nimia liberos cupit, dolores tormentum spernit dum, quod satis diligit, concupiscit et ante gaudet ex prole quam contristetur ex partu, nec

Vexatio enim, ut scriptum est, dat intellectum. Omnes itaque istas utilitates poterit prudens consolator ad desolatum aut afflictum referre atque, ut eas speret, animum inducere ipsius. Hi duo loci postremi idonei sunt ad consolandum quoniam tanta est laudis utilitatisque apud homines uoluptas ut uel grauissimas molestissimasque aegritudines prae amore ac dulcedine eius contemnat. Vnde quibusdam

puta. Alios uita uelocissime adduxit quo ueniendum erat etiam cunctantibus, alios macerauit et coxit. Hic Senecae est discursus; sed ille Ciceronis non indoctior: Quae uero aetas longa est? Aut quid omnino homini longum? Nonne modo pueros, modo adulescentes in cursu a tergo insequens Nec opinantes assecuta est senectus? Si, quia nihil ultra habemus, hoc longum

reges, imperatores, ciuitates, prouincias, gentes, populos, et alias potentias quascumque quibus aliquid cladis aut exitii aut infortunii maximum accidisse cognoscitur. Quod nimirum Seruius ad Ciceronem prudentissime aptissimeque his uerbis induxit: Quae res mihi non mediocrem consolationem attulit uolo tibi commemorare, si forte eadem res tibi minuere dolorem posset. Ex Asia rediens cum ab Aegina Megaram uersus nauigarem, coepi regiones circumcirca inspicere. Post me erat

17 Quintus locus a non impuni Valent ergo plurimum ad extenuandam molestiam aliorum commemorare diriores casus et praesertim inimicorum eorum quos consolamur, atque adeo si, unde amico nostro nocere studuerant, maiora inde damna acceperint , uel in rebus ipsis uel in honore, in familia, in persona, uel saltem in animo ipso, utpote qui alteri damnum corporis, sibi autem animi dederit detestabiliorique incommodo se ipsum

quas et Caedicius grauis inuenit et Rhadamat nocte dieque suum gestare in pectore testem. – et post multa subdit: Nocte breuem si forte indulsit cura soporem et toto uersata thoro iam membra quiescunt, continuo templum et uiolati numinis aras et, quod praecipuis mentem sudoribus urget, te uidet in somnis, tua sacra et maior imago

Iste locus praecipue a sacris scriptoribus frequentissime usurpatur ualetque ad minuendum dolorem plurimum uel quod eius magnitudo extenuat cetera uniuersa, uel quod reputatione ipsius uilescunt nobis cuncta, uel quod animum inducimus ad credendum iam nobis tantis miseriis destinatis nihil boni nec posse dari nec deberi. Ita ex proprio maerore

maerore nostro ad communem omnium euocamur; quem quamuis grauiorem censeamus, leuius tamen toleramus, quandoquidem multos socios nos habere uidemus ut nos aut infortunatos ultra ceteros aut indigniore iniuria affectos cogitare non possimus, quae duo in casibus aduersis maxima sunt incrementa angoris; horum uero absentia aut ex toto, aut ex maiore parte leuat luctum. Hinc est quod nemo mortalium durius fert humanas

accipitur a re morientis, secundus ab operibus eius, tertius a genere mortis, quartus a causa mortis, a ratione funeris quintus, sextus a loco in quo decedere contigit. Haec singula, quando indigna eueniunt, maxime exaggerant exacerbantque casum; cum uero debita aut digna, minuunt et leniunt. III 20 Primus locus a re morientis

Dardanis et diuae Veneris nurus;
sed me magna deum genitrix his detinet oris. – idem et in alio loco fecit, ubi per insomnium inducit umbram Anchisae Aeneae ex obitu patris maesto haec solacia referentem:
Non me impia namque
Tartara habent, tristes umbrae, sed amoena piorum
concilia Elysiumque colo.

incertam mercedem filium uel fratrem uel parentem unusquisque compellit, et ad certam salutem suorum aliquem proficisci nullus admittet. Ad comparanda peccata gaudent tam parentes a filiis quam filii a parentibus prouocante diabolo separari, ad indulgentiam percipiendam nolunt ab inuicem Domino uocante discerni. Ita hunc locum ista oratione tractauit Hieronymus ut nihil addi posse uideatur; quam ob

sentiet officium maesta fauilla pium. Huius uero rei studium in tantum inualuit apud uniuersas nationes ut firmiter animos hac inani superstitione falsaque religione inducerent ad credendum nulli inhumato nisi centum annis expletis ad destinatum locum licere peruenire, interea uero toto tempore circum haec loca errare. Quod etiam doctissimus poeta testatus est: Haec omnis, quam cernis,

– hinc et Aeneas Palinurum inhumatum questus est: Nudus in ignota iacebis, Palinurus, arena. Mater quoque Euryali apud eundem poetam apte ex eadem ratione inducitur querens se in morte filii uel illo saltem solacio destitutam quod non presserat oculos ipsius morientis aut uulnera lauerat. Nec mirum esse debet si mortales in

dignioresque habentur apud quos plura cadauera inueniuntur. Ceteris uero nationibus apud alios alii sunt defunctorum respectus. Proinde quaeque gens pro opinione sua uarios obseruat sepeliendi modos. Nam illi, qui in Indiae insulis habitant, mortuos in litore sepeliunt, cadauer cum mare refluit arena obruentes. Apud Aethiopes uero mortuos suos quidam in flumine, quidam uitro circumdatos domi seruant, alii in

cuius multa apud eos est copia, concludunt; prius corpore aromatibus condito, quos intra aedes per annum tenent , eis omnium rerum primitias offerentes, deinde elatos circa urbem statuunt. Indi Padaei, qui ad auroram incolunt, infirmos mox interimunt et comedunt; sed uicinis eorum longe alia consuetudo est. Nam quicumque ipsorum in morbum incidit, locum desertum petit ibique

et ille error adeo insedit mentibus humanis ut gratissimam acceptissimamque rem mortuis praestare se putent si diutius et diligentius ipsos lugeant. Qui mos peruersus adeo apud Indos inualuerat ut quidam eorum in funere carissimorum suorum non solum capillum ac barbam, uerum etiam nares aures supercilia genasque praeciderent; alii in effossis sepulchris iacentes inedia se sponte conficerent. Nonnulli super

quos lugetis, inimicos uobis putatis aut amicos; sed inimici casum luget nemo, amici uero, si se lugere sentirent, esset illis maiorem afferre aegritudinem, quod nullus amicus umquam amico aliud optauit quam bonum, malo uero, si contigit, indoluit semper, et cum luctus conficiat lugentes malusque eis sit, non est uerisimile ut defuncti amici eo delectentur, immo doleant magis." Quod uero ad rationem Dei pertinet, longe se aliter habet. Deus enim miserorum

uel ignoranter datum. Licet haec, ut etiam aliqua alia, et iniuriam minuant, ut puta quando eam nolens aut inscius quispiam intulit. Amplius extenuatur pretium boni si non sit a bono auctore administratum sed ab ignauo aut indigno; si non diligitur aut magni fit ab aliis et praecipue bonis; si non spectat ad probos; si non bene ordinatum aut concinne positum; si non debito tempore exhibitum nec oportuno loco impensum, nec nostri sed alterius gratia.

fit ab aliis et praecipue bonis; si non spectat ad probos; si non bene ordinatum aut concinne positum; si non debito tempore exhibitum nec oportuno loco impensum, nec nostri sed alterius gratia. Praeter hos hic inducere poteris omnes fere mansuetudinis locos, de quibus suo loco disputauimus. Etenim singulis propemodum rationibus, quibus ira mitigatur, aegritudo quoque aut maeror animi uel tollitur uel minuitur, nec iniuria quidem. Nam omnis

nihil est plane dolor. Nam tibi dum turpe nec dignum uiro uidebitur gemere eiulare lamentari frangi debilitari dolore, tum honestas, tum dignitas, tum decus aderit; cum in ea intueberis, te continebis. Cedet profecto uirtuti dolor et animi inductione languescet. Aut enim nulla uirtus est, aut contemnendus est dolor. Prudentiamne uis esse sine qua ne intelligi quidem ulla uirtus potest? Quid ergo ea? Patieturne te quicquam facere nihil proficientem et

dictis," inquit Iosephus, "regem a tristitia reuocauit et ad causas utilitatesque rei publicae adduxit;" – et merito quidem. Eruditissime enim omnes fere partes perstrinxit quae unumquemque inducere possunt ut amplius dolere metuat et luctum, si non tanta damna pati uult aut uni malo multa accumulare, cohibeat et compescat. Hae eaedem partes et nobis ferme semper ad consolandum suppetere possunt, praeter illam ultimam

Leuatur autem idcirco maerore animus cum cernit alios sua incommoda uere dolere, uel quod socios se habere malorum uidet, uel quod plurimum se amari illo argumento colligit dum ceteros intuetur, et maxime non indignos, suis calamitatibus ingemiscere, tantamque ex huiusmodi amicitia suscipit uoluptatem ut iam maestitiae illi non relinquat exacerbandi locum, teste Seneca qui ait: Nihil aeque, Lucilii uirorum optime, aegrum reficit atque adiuuat

fera gens, Bessique Getaeque quae non ingenio nomine digna meo. ubi ad longum exponit suas miserias; idem facit et aliis in locis complurimis. Vnde indignatus scribit aduersus illum a quo lamentari uetabatur: Exigis ut nulli gemitus tormenta sequantur acceptoque graui uulnere flere uetas? Ipse Perilleo Phalaris permisit in aere; edere mugitus et bouis ore

per lacrimas purgari atque ideo asserere non dubitauerunt salubriores esse lacrimas homini quam nimium risum, quippe quod ploratus quaedam erat malorum humorum purgatio. Sed de humore aut purgatione eius utcumque; illud tamen indubia fide tenendum est, lamentationibus et querelis opinionem malorum oppido extenuari, cuius multiplex causa est, sed praecipua quoniam in lamentatione pergit homo enumerando praeterita

fuit; et est dolendum in tam graui uulnere ne id ipsum, carere omni sensu doloris, sit miserius quam dolere Huiusmodi igitur laudibus et tali lacrimarum indulgentia maerentis animus haud mediocrem suscipit uoluptatem. Adeo autem laus defuncti delectat et ab omni paene maerore abducit ut Aegyptii, sicuti narrat Diodorus ,

iactitare consueuerunt. Hunc morem et nostri susceperunt. Vnde Vergilius de morte Caesaris, quam sub Daphnidis persona deplorat simul et consolatur: Daphnis et Armenias curru subiungere tigres instituit, Daphnis thiasos inducere Bacchi et foliis lentas intexere mollibus hastas. Vitis ut arboribus decori est, ut uitibus uuae, ut gregibus tauri, segetes ut pinguibus aruis tu decus omne tuis.

libellis, excusata suo tempore, lector, habe. Exul eram requiesque mihi, non fama petita est, mens intenta suis ne foret usque malis. Hoc est cur cantet uinctus quoque compede fossor indocili numero cum graue mollit opus. Cantat et innitens limosae pronus arenae aduerso tardam qui uehit amne ratem quique refert pariter lentos ad pectora remos, in numerum pulsa bracchia pulsat aqua.

et poetae illi placuit disputare qui ait: "At uindicta bonum et uita iocundior ipsa." Ad quod respondit dicens: Nempe haec indocti quorum praecordia nullis interdum aut leuibus uideas flagrantia causis; quantulacumque adeo est occasio, sufficit irae. Chrysippus non dicit idem nec mite Thaletis ingenium dulcique senex uicinus

inuehere solemus in ipsam appellantes eam duram, iniquam, iniustam, impiam, crudelem. Hinc illa Theophrasti aduersus naturam querela est, qua lamentatur quod cornicibus ac ceruis aliisque animantibus, quorum paruum interest, longiora indulget spatia, hominibus uero, quibus maxime interfuisset, etiam ea, quae semel breuia licet concessit, saepius inuida praeripit ac praecidit; quorum si aetas potuisset fieri longior, futurum fuisse ut omnibus perfectis artibus omnique

praeripit ac praecidit; quorum si aetas potuisset fieri longior, futurum fuisse ut omnibus perfectis artibus omnique doctrina hominum uita erudiretur. Similes sunt et ille indignationes aut exclamationes quas homines contra fortunam, contra imbres, maria, tempestates, proditiones, iniustitias malitiasque, ac perfidias humanas intorquere ac iaculari consueuerunt. Ex quorum numero est illud Iob:

insania nequit attingere. Qua ex re haud mediocre solacium capiebant, ita ut inter acerrima tormenta saeuissimosque cruciatus cernentes carnifices suos incassum furere in risum erumperent ac unde tristitiam capere credebantur, inde solacium ingens suscipiebant. Hinc illa Laurentii in uesaniam regis insultatio fuit qua dicebat dum in craticula ureretur: Assatum est; uersa et manduca . Non sine

horam natiuitatis nostrae, matrem patrem, uerum et ipsum conditorem et regem Dominumque uniuersorum blasphemamus. Non nos comminationes eius absterrent, non documenta erudiunt, non alliciunt blandae paternaeque pollicitationes, non sanctorum inducunt exempla, non sempiternae beatitudinis attrahunt praemia. Et quibus rebus gaudere debemus, ut pote indubiis ualidisque bonorum meritis, eisdem exacerbamur insani et tristamur uolentes ex crapulis et plumis per otium et

comminationes eius absterrent, non documenta erudiunt, non alliciunt blandae paternaeque pollicitationes, non sanctorum inducunt exempla, non sempiternae beatitudinis attrahunt praemia. Et quibus rebus gaudere debemus, ut pote indubiis ualidisque bonorum meritis, eisdem exacerbamur insani et tristamur uolentes ex crapulis et plumis per otium et uoluptates ad caelos euolare ad quos nemo umquam, immo nec ipsorum caelorum

filius nisi ex carceribus tormentis et cruce per sanguinem et uarias tribulationes conscendit. Harum atque similium rerum pia reputatio, credite mihi, ita animum nostrum omnibus leuat angoribus ut loco tristitiae mirificam inducat suauitatem totumque recreet ac confirmet. In hac enim meditatione serpens ille aeneus inspicitur quem iussu Domini erexit Moyses in heremo ut omnis saucius et infirmus, quicumque respexerit ad illum, sanetur ab aegritudine sua et

enim loco haud inepte poterimus ad preces descendere et amicum uehementius obsecrare ne se cruciari uelit, sed et nostra et ceterorum amicorum cura animum cohibere et sibi ipsi ac nobis indulgere. Sic illa apud Terentium ait: Ne crucia te, anime mi . Sed multo melius ac praeclarius Cicero ad Publium Figulum; quo dicto

Verg. Aen. 2,637-646, ubi 639 suo, 640 agitate I.4.7 Menedemum... Demeam perperam, ut videtur; Menedemum enim in Heauton Timorumeno, Demeam vero in Adelphois induxerat Terentius. I.4.10 deest in V1 I.4.11 quoque deest in V1 | recipiant ] suscipiant

II.8.29 Vulg. 2 Cor. 12 II.8.30 si ] quom V1 II.8.32 induxit pro obiecit | Boeth. Cons. phil. 2P2, 2-7, ubi est allata pro illata est II.8.33 Hier. ep. 40,1-2

de paupertas si ] paupertatem si V1 | bonam... uoluerimus deest in V1 | apponamus ] pręponamus V1 II.15.2 Hor. serm. 1,1,60-69,71-78, ubi 66 ac; add. 70 indormis inhians et tamquam parcere sacris; 71 cogeris; 74 adde II.15.6 miserandum iugum pro miserando iugo (quod et V1)

II.8.29 Vulg. 2 Cor. 12 II.8.30 si ] quom V1 II.8.32 induxit pro obiecit | Boeth. Cons. phil. 2P2, 2-7, ubi est allata pro illata est II.8.33 Hier. ep. 40,1-2

II.8.29 Vulg. 2 Cor. 12 II.8.30 si ] quom V1 II.8.32 induxit pro obiecit | Boeth. Cons. phil. 2P2, 2-7, ubi est allata pro illata est II.8.33 Hier. ep. 40,1-2

II.8.29 Vulg. 2 Cor. 12 II.8.30 si ] quom V1 II.8.32 induxit pro obiecit | Boeth. Cons. phil. 2P2, 2-7, ubi est allata pro illata est II.8.33 Hier. ep. 40,1-2

de paupertas si ] paupertatem si V1 | bonam... uoluerimus deest in V1 | apponamus ] pręponamus V1 II.15.2 Hor. serm. 1,1,60-69,71-78, ubi 66 ac; add. 70 indormis inhians et tamquam parcere sacris; 71 cogeris; 74 adde II.15.6 miserandum iugum pro miserando iugo (quod et V1)

de paupertas si ] paupertatem si V1 | bonam... uoluerimus deest in V1 | apponamus ] pręponamus V1 II.15.2 Hor. serm. 1,1,60-69,71-78, ubi 66 ac; add. 70 indormis inhians et tamquam parcere sacris; 71 cogeris; 74 adde II.15.6 miserandum iugum pro miserando iugo (quod et V1)

de paupertas si ] paupertatem si V1 | bonam... uoluerimus deest in V1 | apponamus ] pręponamus V1 II.15.2 Hor. serm. 1,1,60-69,71-78, ubi 66 ac; add. 70 indormis inhians et tamquam parcere sacris; 71 cogeris; 74 adde II.15.6 miserandum iugum pro miserando iugo (quod et V1)

III.18.9 post pergamus V1 FINIS PRIMÊ RATIONIS CONSOLANDI. INCIPIT SECVNDA III.1.1 innuit pro indulsit (et V1 indulsit) | ualeamus ] possimus V1 III.2.1 Ov. Her. 5,7-8, ubi 7 Leniter; 8 indigno

III.18.9 post pergamus V1 FINIS PRIMÊ RATIONIS CONSOLANDI. INCIPIT SECVNDA III.1.1 innuit pro indulsit (et V1 indulsit) | ualeamus ] possimus V1 III.2.1 Ov. Her. 5,7-8, ubi 7 Leniter; 8 indigno

III.1.1 innuit pro indulsit (et V1 indulsit) | ualeamus ] possimus V1 III.2.1 Ov. Her. 5,7-8, ubi 7 Leniter; 8 indigno III.2.3 Vulg. Tob. 3,2 III.2.4 cui pro et

III.16.2 Cic. fam. 4,5,4, ubi dolorem minuere possit; circumcirca prospicere; post ante add. me; Piraeus pro Epirus; hem pro en; post homunculi add. indignamur; populi Romani tanta deminutio pro pręterea tanta imminutio; post animula omissa nonnulla; tanto opere commoueris III.16.3 capti ex

III.24.3 careret ex uacareret III.24.5 Ov. trist. 3,3,45-46, ubi Indeploratum pro Et non ploratum III.24.5 Ov. trist. 3,3,65-66,69-70, ubi ea pro etiam

Traiano conpararim. Quia ut olim Romanum imperium iam degenerans sub eo rursus principe movit lacertos, sic nostris temporibus Christiana res publica paene iam a perfidis hostibus prostrata, tuis sese iterum erexit auspiciis. Quod si bonorum apud te consilia maxime valuerint, si minimum aetati indulseris, si summae omnium de te expectationi servies, et favori numinis instando successus tuos urgebis, potes adhuc esse plane Traianus. Ad quae omnia in primis veterum virorum imitatione et excitatur animus et instruitur. Quorum plurimas ac nobilissimas sententias in hoc compendio breviter

cultu
Conueniente locis luctibus atque meis.
Intratoque domum non laeto, nuncia, gressu,
Alter currenti ne tibi pes pereat.
Inuenies matrem sparsis, Elegia, capillis,
Tundentem pugnis pectora nuda suis,
Cognoscesque meum fratrem iam de tribus unum
Indutum misera uesteque funerea.
Aspiciesque duas lachrymosa fronte sorores
Et cum singultu pallidulisque genis.
Perspicient cum te legatam, extemplo requirent
Quid faciam, felix sit mea necne salus.
Quod mea uita fouet corpus

excepit hiatu,
32  Condidit aut oculos composuitue caput;
33  Oscula non carpsit sensitque nouissima uerba;
34  Quis scit an et fati tempore laeta fuit?
35  Certe laeta fuit: quid enim non indole tanta
36  Gaudeat et festum nescia tempus agat?
37  Non tamen Eliseas indeploratus ad umbras
38  Desiliit; mater, desine maesta queri.
39  Nondum oculi, nondum comitum infelicia cessant

Oscula non carpsit sensitque nouissima uerba;
34  Quis scit an et fati tempore laeta fuit?
35  Certe laeta fuit: quid enim non indole tanta
36  Gaudeat et festum nescia tempus agat?
37  Non tamen Eliseas indeploratus ad umbras
38  Desiliit; mater, desine maesta queri.
39  Nondum oculi, nondum comitum infelicia cessant
40  Brachia: adhuc gemitu cuncta furente sonant.
41  Cuncta sonant gemitu,

multis exorato precibus inscia matre perductus est; diuino, ut opinor, nutu futurus ad apostolatum tam strenuus minister ad futurum sedis apostolicae mittitur antistitem. Quem ubi conspexisset Franciscus iam religionis ueste indutum, quam idcirco iuuenis in itinere assumpserat quo se facilius magistro suo insinuaret, multis eum hortatus est ut ad suos remearet et matris fratrumque curam, ut coeperat, ageret uel maturiorem domi praestolaretur aetatem, quae

nullis persuasionibus, nullis denique minis euincere posset, diuinum, ut erat, in eo aliquod munus arbitratus, hortantibus fratribus diui eum Francisci sacris initiauit, seruatisque pro more religionis rite caerimoniis uestem Christi induit. Qua assumpta ita omnia tyrocinii rudimenta libens promptusque et perdiscebat et exsequebatur ut nemo dubitaret et prudentiam illi et uires ante aetatem non nisi diuinitus subministrari. Quas ob res omnibus carus, omnibus dilectus esse coepit, praecipue

libens promptusque et perdiscebat et exsequebatur ut nemo dubitaret et prudentiam illi et uires ante aetatem non nisi diuinitus subministrari. Quas ob res omnibus carus, omnibus dilectus esse coepit, praecipue autem ipsi auunculo suo, qui diuina eius indole mirifice delectatus piissimo sanctissimoque eum amplectebatur affectu. Vnde sibi curandum statuit ut tam excellens ingenium per bonas artes excoleretur. Itaque docto cuidam grammatico Latinis eum litteris Vicheriae imbuendum tradidit, quibus mira

asseueratione praedicebat. Cerno hic nonnullos praelatos et ex aliis ordinibus uiros praestantes a quibus magna cum attestatione audiui singula haec, quae gessit, multis ante annis ab ipso praedicta fuisse. Itaque repugnantem magistrum et se tanto fastigio indignum reclamantem urgere non destitit donec multis et signis et prodigiis euictum propulit Romam proficisci, in qua constitutus minime conquieuit antequam demandatum ab altissimi prouidentia munus uiriliter absolueret et magistrum suum per uaria bonorum

magna gloria non segnius contendere quam si in illis natus educatusque fuisset, ut coepta eius declarant aedificia, totque magnificentissimo cultu celebrata conuiuia, et suppellex imperialibus fastibus digna. Turpe enim et indecorum merito ducebat in hoc totius orbis capite, in hac prima Christiane religionis sede, ad quam adorandam imperatores, reges, et cuncti ferme principes terrarum uentitare solent, non talem esse

solus interfui, cum quosdam familiarium merito obiurgasset, deinde uestimentis et magistratu donauit. Et cum aliquando a magistro domus suae, in cuius diligentissima fidissimaque cura merito conquiescebat, liberius argueretur quod nimia indulgentia et largitate domesticos faceret insolentiores, placenda uoce respondit: Tuum est familiares meos pro neglecto officio corrigere, meum autem pro illorum in me

qui me uera praedicare nouerunt, et qui post acceptos ab eo non paruos honores multa insuper dona tulerunt. Vidi illum quodam uesperi non sine graui stomacho lacrimis suffusum oculos et cum multa indignatione deum optimum maximumque testem citare atque, cum nemo cogeret minimeque ea re opus esset, dirissima quaeque in se caputque suum impetrantem si ullas pecunias aut ulla Symoniacae perfidiae praemia abs quoquam eorum accepisset qui nuper in hunc

decreuit, immeritum subtraheret, et pro adimpleto bene ministerio, cuius gratia eum procreauerat, congruis praemiis afficere non differret. Cuius miserationis dilectionisque certa indicia in ipsius uidimus morte; quam, cum multis ante diebus aduentare praesentiret, intrepidus tamen expectauit. Languoris dolores mira patientia pertulit. Delicta, quae uel

mundanarum cupiditatum desideriis ingemuit, non deum, non fortunam accusauit, nec se in medio iuuentutis flore ex tanto imperio et ex talibus operibus subtrahi uel leuiter indoluit; quin magno constantique pectore Sentio, inquit, filii fratresque mei, manum domini super me aggrauari; uolens lubensque eius presto sum uoluntati, eo

et me non prestiti officii minus paeniteat. Ad haec compellit me et uehementius urget mea erga uos incredibilis caritas ut uos horter atque obtester ne huius mundi illecebris atque lenociniis animum uestrum inducatis, neue in luxu ac inanibus eius diuitiis spem ullam ponatis; quae quam fluxae

contulit. Omitto genus clarum, formam grauem atque regiam dignitatem prae se ferentem, eloquentiam promptam, ceterasque naturae dotes: de his dico quae propriae hominis sunt. Est enim moribus integer, uita sanctus, in bello magnanimus, in deuictos clemens, in rebelles seuerus et asper, in subditos indulgens, in omnes denique iustissimus, alieni abstinens, sui liberalis, et qui omnes cupiditates atque animi illecebras facillime spernit. Nonne ergo iure hunc uirum non solum conferre, uerum etiam praeponere priscis illis imperatoribus atque ducibus debemus gratiasque agere

iam non in uirtute sed in fuga spem habere (nam classis Othomani numerum trecentarum nauium expleuerat, terrestres uero copiae centum et uiginti milia militum excedebant), ciuitas trepida atque de statu rerum sollicita etiam propriae saluti diffidere coepit. Tunc et supplicationes indictae et uota publice priuatimque suscepta si status rei publicae integer maneret. Tum patres rogati conueniunt, fit frequens Senatus, graues atque uariae sententiae dicuntur. Tandem nihil potius in re fore decernunt quam eligere probatissimum imperatorem qui et auctoritate sua

Mittuntur ergo duo legati, Nicolaus Coccus et Franciscus Capellus, qui conscensa naui primum ad dispotae filiam, quae in quodam uico Macedoniae a priuigno ei dato tunc manebat, inde, allocuti mulierem, terrestri itinere Bizantium se conferunt, ubi, salutato ex more gentis Turcorum principe, reliqua per internuntios agunt. Et cum de condicionibus non conuenirent, legati per litteras quas pacis condiciones Turcus offerret

certiorem reddunt. Veneti reiectis conditionibus ex Senatus decreto legatos domum reuocant. Interim Franciscus Capellus febri correptus moritur. Nicolaus, alter legatus, primum piscatoria nauicula Lemnum, inde, nactus Venetam triremem, Cretam se contulit. Dum legati proficiscuntur, dum de conditionibus agitur in mittendis etiam atque remittendis litteris, tota aestas effluxit. Qua, etsi imperator

Dum in his locis cum classe moratur, accepit uicum Ioniae opulentissimum temere sine praesidio esse. Situs est in continenti, ex aduerso Chiorum oppido (Passagium incolae uocant), in quem totius paene Asiae prouinciae merces comportantur, inde Chium deuehuntur. Ea urbs his temporibus, sub Genuensium ditione simul cum insula posita, omnibus fere Italiae populis commune emporium est. Quapropter Passagium et

Cocinum terraemotu quassum funditus corruerat, maxima etiam pars murorum ac turrium Paleocastri, quae imperator summo studio reficere ac restituere curauit, praesidiumque militum quos ex Peloponneso adduxerat oppido imposuit, compositisque insulae rebus inde soluens Methonam reuersus est. Dum illic naues reficere necessariaque ad bellum parare studet, Venetiis designantur duo legati, uiri ob res gestas domi forisque clarissimi, Stephanus Malipetrus et Victor

caeteris, tamen, uirtute et exercitatione pollent qui Neapolim inhabitant: ciuitas est Peloponnesi in Argiuorum agro sita. Igitur imperator et legati simul cum tota classe Neapolim se conferunt, equites nauibus imponunt, inde ad excurrendas ac depraedandas Asiae maritimas prouincias totis uiribus contendunt. Graecas autem prouincias atque insulas Othomano subditas imperator nunquam uel minimo damno afficere uoluit, quoniam, praeter praesidia atque magistratus ab

ferae a se tam diu remotum tenuit, ne ab ea dentibus laceraretur, quoad alter adolescens eiusdem gentis accurrens ursum a tergo gladio interemit. Cadit itaque ubique magnus numerus ferarum; tota classis uenatione repletur. Aguntur festi dies; gregalis turba epulis ac uino indulget, praecipue Illyrici, quorum inter nauales copias maximus numerus est. Pateris uina propinant, canticis ad bibendum socios inuitantes. Ubi ad satietatem repleti sunt, actorum memores, unusquisque

imperii, ostendens urbem opulentissimam auro, argento, pretiosaque supellectili refertam. Quam si caperent, diuites domum esse redituros affirmat. Omnes alacri animo orationem imperatoris accipiunt. Quibus dimissis, ipse cum legato Pontificis ac regio duce in naui se continet, inde, si qua necessaria postea forent, subministraturus. Equites ergo uelocissimo cursu omnia excurrunt, praedam hominum ac pecorum agunt, deinde ad collem sibi demonstratum se conferunt.

maxime quoque uulturno et austro, qui uenti praecipue Pamphylio mari saeuire solent), igitur, ex communi sententia, decernunt in crastinum obsidionem soluere et deuastatis omnibus, quae extra urbem sunt, inde recedere. Erant autem suburbana magnificis tectis aedificata et quae frequentibus uillis speciosae urbis faciem prae se ferebant. Horti quoque erant arboribus pomiferis egregie exculti, ac fontibus undique manantibus irrigui. Nostri itaque

uillis speciosae urbis faciem prae se ferebant. Horti quoque erant arboribus pomiferis egregie exculti, ac fontibus undique manantibus irrigui. Nostri itaque sequenti die, igne supposito, tecta comburunt, arbores ferro succidunt, cuncta prosternendo deuastant. Quibus impigre peractis, imperator inde soluens intra paucos dies Rhodum uenit. Qui dum Rhodi esset, aduenit Usunasani, regis Persarum, orator, qui, Cardinalem ac imperatorem et reliquos principes classis adiens, narrat suasionibus ac monitis Katarini Zeni, uiri patricii, Venetorum oratoris, regem Persarum ad opprimendum Othomanum

ex utroque latere promontorii factis, cuncta depopulatur, prostratis quaecunque igne aut ferro uastari poterant. Hic occisorum hostium, qui resistentes interfecti erant, allata sunt capita centum et triginta septem, caeterum captiuorum magnus numerus, qui omnes sub hasta uenditi, et pecunia inde exacta, facta etiam portione pontificiis ac regiis militibus, diuiditur. Inde soluens imperator cum tota classe ad Naxon insulam uenit: ibi enim onerariae naues pane onustae ex imperatoris iussu classem expectabant. Et quoniam autumni ultimum tempus erat, regius dux accepta missione cum sua

igne aut ferro uastari poterant. Hic occisorum hostium, qui resistentes interfecti erant, allata sunt capita centum et triginta septem, caeterum captiuorum magnus numerus, qui omnes sub hasta uenditi, et pecunia inde exacta, facta etiam portione pontificiis ac regiis militibus, diuiditur. Inde soluens imperator cum tota classe ad Naxon insulam uenit: ibi enim onerariae naues pane onustae ex imperatoris iussu classem expectabant. Et quoniam autumni ultimum tempus erat, regius dux accepta missione cum sua classe domum profecturus recessit. Pontificis legatus cum imperatore nostro,

multum recedens, bellum ne senserat quidem. Ciues eius securi et absque metu uitam agebant. Igitur imperator, Naxo soluens, primum ad Psyram, insulam inhabitatam, uestigia tantum antiqui oppidi habentem, uenit, inde nocturnis nauigationibus tertia die appetente luce ad Smyrnam uenit. Cuius pars in monte, maxima autem in plano sita est: sed montana melius habitata. Tunc nostri mature e nauibus desilientes totam urbem corona circundant. Multi scalis, alii per ruinas murorum (nam, ut praedixi, pluribus in

Quaedam uidua, cum in monumentum uiri sui incidisset, complexa monumentum, quasi uiuum ad auxilium uocabat, subindeque dicebat: En, quos nunquam uiuos ulla uis separare potuit, nunc barbarus hostis diuidet . Et cum nullo modo inde abstrahi posset, miles stricto gladio sponte praebenti ac distendenti collum caput abscidit, inquiens: I nunc, et marito tuo te consocia . Multi, mancipia spernentes, ornamenta mulierum pretiosa, uestes pictas cuiusque generis, uasa aenea Damasceno opere egregie caelata,

locis equitum ac peditum, instructa acie ad urbem subsidii ferendi gratia tendit. Tunc nostrae classis magister, qui cum equitibus et classariorum non paruo numero extra urbem ad resistendum, si qua uis ingrueret, paratus stabat, uiso hoste obuiam progreditur. Et cum iam prope essent, hinc inde edito magno clamore laxatis habenis atque aduersis hastis concurrunt. Subsequuntur pedites, cruenta pugna committitur. Nostri uero milites, qui equitibus mixti erant, a duce edocti praelongis lanceis hostem in

coepit. Antonius submersa nauicula cum comitibus in terram desiliit, et in proxima silua se abscondit. Interim domus cum omnibus, quae in ea erant, tota comburitur. Sequenti die subassa urbis cuncta perscrutari iubet, si quo pacto incendii auctorem inuenire posset, praemia magna indicibus proponens. Cum ergo scrutatores primum poma fluitantia, deinde nauiculam submersam offendissent, animaduerterunt mercatorem illum hesternum poma uendentem tale facinus patrasse. Igitur armati ad persequendum

quae, etsi remis aguntur, onerariae potius quam actuariae dicendae sunt. Habent enim Veneti huius generis naues multas, quas mercaturae exercendae gratia ad omnes prouincias quotannis mittere solent. Quibus paratis, orator Venetiis soluit, ac Cyprum uenit, ut inde commode, cum Usunasanus ad maritima Ciliciae aut Syriae uenisset, dona ei offerret. Fama enim erat aestate noua regem ad ea loca uenturum esse. Deinde ex Senatus decreto imperatori mandatum est, ut ad omnia Usunasani mandata

omissis caeteris, ubi forsitan res melius geri potuisset Venetisque magis conduceret, uerno iam tempore refectis nauibus et instructa classe, equitibus quoque assumptis, Ciliciam uersus nauigat, ac Rhodum ueniens a Rhodiis duas naues accepit. Inde soluens, Cyprum, ad regem amicum ac foederatum, diuertit. Rex quoque Cyprius quattuor triremes cum duce Zamperio imperatori dedit. Imperator cum tota classe

Tum narrant iam quartum esse mensem ex quo tria oppida Ciliciae princeps eorum obsideret, Sichinum, Seleuciam et Coricum: quae si cepisset, toto regno esse potiturum affirmant. Et quoniam uiris idoneis et tormentis ad expugnandas urbes opportunis indigebat, orant uti regi socio et Venetorum amico suis armis paternum regnum ab Othomano per iniuriam occupatum recuperet. Tum imperator oratores bene sperare

facile morbum superaturum affirmat. Tum si (ut est uita mortalium incerta) diem suum obierit, pollicetur et Venetum Senatum, et se, cuius ipse imperator erat, eius haeredibus ad defensionem regni in omni discrimine nunquam defuturum. Itaque, confirmato regis animo, ab eo digreditur, inde celeri nauigatione ad insulas Lyciae adiacentes cum tota classe uenit. Cum autem accepisset in ea regione esse oppidum opulentissimum, Mycra

regionis, collecta haud parua manu equitum, ad oppidum, subsidii ferendi gratia, tendit. Tum nostri equites, ubi acceperunt hostem aduentare, mature arma capiunt, equos frenant ac conscendunt, composito ac quadrato agmine hosti occursuri progrediuntur. Et cum iam ad conspectum uenissent, hinc inde subditis calcaribus citato cursu concurrunt. Nostri primo congressu multos hostium equis deiciunt. Aiasbegus a Petro Bosichio, praefecto nostrorum equitum, hasta confossus occiditur, caeteri absque mora in fugam uertuntur. Multi hostium occisi, nonnulli uiui capti

militi concessa est, oppidum igne succensum ac solo aequatum. Erant suburbana, propter forum mercatorium late frequentibus tectis habitata, horti quoque ob irriguum solum egregie exculti, quae omnia igni ferroque deuastata sunt. Quibus peractis imperator inde soluens Fiscum uenit. Fiscum olim Lyciae oppidum fuit, Rhodiorum ciuitati e regione situm, cuius nunc uix uestigia extant. Ager tamen uicis habitatur, quos omnes nostri depraedati sunt. Imperator, ad maiora tendens, Hellesponti

ut quam primum ad Ciliciam se cum tota classe conferret, affirmans propediem Usunasanum illuc uenturum esse, cum eo de statu totius belli acturum. Igitur imperator mutata uelificatione Ciliciam uersus nauigationem dirigit. Et cum equites pabulo equorum indigerent, imperator omnes copias in agro olim Myreneorum exposuit. Myra fuit ciuitas Lyciae, una ex sex ciuitatibus quae inter reliquas Lyciae urbes magnitudine et auctoritate praestabant; nunc euersae multa uestigia extant, praecipue monumenta

paucos homines, qui custodiae causa in uicis remanserant, capiunt: nam caeteri, metu perterriti, ad inuia saxa et rupes montium se receperant. Hordei autem atque tririci magnam copiam afferunt. Igitur imperator imposito in naues hordeo, quod ad multos dies equis sufficere poterat, inde soluens Cyprum diuertit. Cum ad urbem Famaugustae uenisset, reginam adiit, quae recenti funere regis in moerore posita ac graui dolore afflicta lugebat. Igitur imperator, multa exempla

Famaugustae uenisset, reginam adiit, quae recenti funere regis in moerore posita ac graui dolore afflicta lugebat. Igitur imperator, multa exempla humanae fragilitatis uariaeque fortunae instabilitatem referens, reginam solatur. Tum ei operam suam, quandocunque ea indigeret, amplissimis uerbis pollicetur. Regina, tametsi insanabili uulnere afflicta, et prae tristitia manantibus lacrimis uix uultum attollere, uix uerba proferre poterat, tamen leuatis oculis gratias imperatori agit, se et regnum supplici oratione ei

concessit, de filio nato reginae gratulaturus, quem antea enixam audiuerat, simulque si qua ad tutandum regnum necessaria forent prospecturus. Ubi ad reginam uenit, post gratulationem regina uolente puer ab imperatore et legatis ad sacrum fontem suscipitur, pueroque paternum nomen inditum est. Baptizato puero, a regina digreditur. Erat Cypri Andreas Cornarius, reginae patruus, uir mansueti animi atque benigni ingenii, ab adolescentia optimis moribus institutus, potiusque iniuriam pati, quam inferre paratus. Huius consilio regina in administratione

pati, quam inferre paratus. Huius consilio regina in administratione regni maxime utebatur; quem imperator ad se uocat, de condicione regni, de fide hominum ab eo inquirit, et num aliquid timeret, aut alicuius rei indigeret interrogat. Ille tranquilla ac tuta esse omnia respondit, nec in praesens alicuius rei opus esse affirmat. Imperator tamen, inopinata etiam metuens, praeter illas triremes magnas, quae tormenta et alia dona regi Persarum mittenda

ac tormentis ad expugnandas urbes necessariis onerat; equitum etiam quantum ferre poterant imponit. Tum per omnes urbes atque insulas Graeciae edictum mittit, quo praecipit ut, quaecunque naues Veneti nominis ad eas applicuerint, capitis poena et bonorum amissione indicta, Cyprum se conferant. Quibus strenue paratis, imperator cum omnibus copiis Rhodum uersus tendit. Inter nauigandum redduntur ei litterae a Soprantio legato, quibus significabatur Cyprum a tyrannide oppressam, et quem animum tyranni

liberatorem regni appellat. Quem ob res bene ac prospere gestas scuto egregii operis, ac uexillo serico uermiculo tincto atque auro picto cum regiis signis donat; legatis quoque minora uexilla dedit. Imperator, regina ualere iussa atque regio puero, quem regis mater in manibus tenebat, exosculato, inde digreditur. Ipse relicto legato cum reliqua classe Cypro soluit. Dura nauigatione, usus remis, aduerso uento etesiis flantibus (quoniam aestas erat) primum Rhodum, deinde Cretam, post

crassitudinis, ob uetustatem etiam debiles ac inualidi, facile ruebant. Erat in oppido Scodrae praetor et totius Albaniae legatus Antonius Laoredanus, clarissima familia ortus, uir maximi animi indefessique ingenii, et omnia extrema pro patria subire paratus, qui, praesenti animo omnia circumspiciens, ubi muros lapsuros aduertebat, palos defigebat, quos transuersis trabibus firmabat, deinde, interiectis cratibus ex terra et stercore equino, cuius in oppido

copias hostium monte descendere et campis se credere non audebat, nec Cansabegus equestribus copiis, intercedentibus praeruptis saxis, montem ascendere poterat. Leonardus, cum e lacu in fluuium classem inducere uellet, offendit flumen piscatoriis structuris totum quasi de industria ad prohibendum aduentum classis impeditum. Hoc enim in loco magna captura piscium fit, ex qua Veneti quinque milia aureorum uectigal exigere solent. Itaque classiarii, ultra progredi non ualentes, in primo

nec Cansabegus equestribus copiis, intercedentibus praeruptis saxis, montem ascendere poterat. Leonardus, cum e lacu in fluuium classem inducere uellet, offendit flumen piscatoriis structuris totum quasi de industria ad prohibendum aduentum classis impeditum. Hoc enim in loco magna captura piscium fit, ex qua Veneti quinque milia aureorum uectigal exigere solent. Itaque classiarii, ultra progredi non ualentes, in primo aditu fluminis cum Turcis manum conserebant.

Ea uasa pice, taeda, stuppa, sulfure complent, quae igne incensa in hostem demissuri erant. Saxa ingentia per munitiones disponunt, maiores bombardas paruis lapidibus suffarciunt, ut uno ictu simul excussi plures uulnerare possent. Quibus paratis, oppidani omnibus missilibus instructi taciti ex industria, quousque hostis munitiones subiret, expectant. Turci magno clamore edito corona oppidum

Tum saxa ingentis magnitudinis deuoluunt, quae in subiectas petras per prona montis saepius incidentia maiore impetu ferebautur, atque cateruas Turcorum proterebant. Lapides quoque plures, simul bombardis excussi, non singulos, sed turbam inimicorum occidebant. At Turci indignati per aceruos cadauerum, beluarum more ruentes, munitiones ascendere conabantur. Sed oppidani magnanimi atque audaces ubique aderant, saxa, ignem ac tela ingerentes hostem prosternunt, a munitionibusque summouent. Nec

Ochiroe
Ochiroę uati cęssit cortina Sybillę
Olli certa nimis, sed cecinisse nocet. Bathus pastor
Hic lapis est index, sed si Cylenia furta
Desisset quondam prodere, Bathus erat. Aglauros
Aglauros pretio noctem depecta sororis
Duruit et nullas saxea quęrit

Ino, uxor Athamantis
Contemptrix Iunonis erat mater Melicertę
In mare cum nato se furiosa dedit. Athamas
Eolides Athamas lustrans indagine siluas
Confixit natum: credidit esse feram. Inoos comites
Inoos comites eadem dum fata sequuntur
Non eadem accipiunt: hęc natat, hęque

De uirtute animique pręstantia Dominici Manlipetri, Venetę classis pręfecti, cum Pisas obsedione liberauit iuuitque frumento
Pisa, Fluentinę quę multo tempore genti
Seruisti indignum ferre coacta iugum,
Gaude! Nam Venetum tibi parta potentibus armis
Libertas ueteri sorte rediit melior,
5  Libertas auro, gemmis quoque charior Indis
Et uitę cunctis anteferenda bonis.

Fluentinę quę multo tempore genti
Seruisti indignum ferre coacta iugum,
Gaude! Nam Venetum tibi parta potentibus armis
Libertas ueteri sorte rediit melior,
5  Libertas auro, gemmis quoque charior Indis
Et uitę cunctis anteferenda bonis.
Hanc tibi dum rursum conatur ut auferat hostis,
Obsedit portus undique classe tuos.
Introclusa maris fuerat uia; coeperat ęgra
10   Heu

In Pamphagum malum poetam
Allia cenarat cupiens cum pangere uersus
Pamphagus Aonias iussit adesse deas.
Ast illę offensę diro ructantis odore
Conuersis capiunt passibus inde fugam.
5  Lautius hinc pransus tentat reuocare fugaces,
Sed neque sic pranso Pieris ulla fauet.
Mitte aliis igitur condendi carmina curam:
Tu tantum uentrem, Pamphage, pasce tuum!

nescis, Barthole, scire putas. In patronum supra causę ęstimationem a clientulo petentem
Lis mihi cum Crasso est, debes mihi plurima, Crasse,
Sed plus patronus me petit inde meus.
Ne plus persoluam quam te modo postulo, Crasse,
Ęs mihi quod debes omne remitto tibi. In bibulum Crassum
Vincis Fabricios, uincis

turrim
Sydereas habitat fortis Lucretia turres.
Mollis Tarquinius irrita uota facit. In eadem eam auro et donis corrumpi posse
Auriferos indute ueni, rex Iuppiter, imbres:
Inclusam Danaem ferrea turris habet.
Auriferos, mihi crede, feras nisi, Iuppiter, imbres,
Damnabis durę limina clausa domus. =
Aurum Sauromatas, Parthos, Tracesque Getasque

In Fortunam
Fallaci Fortuna manu dat et eripit omnem
Remque statumque simul.
Hęc struit atque eadem turres hęc destruit altas
Imperiumque ducum.
5  Indulget nunquam nec seruo dira nec ulli
Simpliciter domino.
NADGROBNI EPIGRAMI Epitaphium Georgii et Perinę
Ausus confertos incurrere

rusticitate frui,
Acta ratis remo septenis ocius horis
Sistet in hoc illos quo moror ipse loco.
15  Excipiam lętus uenientes; brachia collo
Aduoluam, labris labra genisque genas.
Inde recumbentes oleę uiridantis in umbra,
Placati iuxta murmura blanda freti,
Alterno dulces miscebimus ore profatus
Dum pueri mensas prandiolumque parant. 20
Mox inuitati pergemus sumere non quas

Castora Pollux,
Eurialus Niso non ita gratus erat.
Illius affatu iocundo sępe fruebar,
Nullo me facto lęserat ille suo.
Promptus et urbanis fuerat disponere rebus
10   Et regere inde suos sedulus usque lares.
Illius cultu largo magis ubere glebę
Frugibus implebant horrea nostra suis,
Aprici colles et consita uitibus arua
Vina cadis nostris uix capienda dabant.

10
Elanguent sensus nec quicquam dulce palato est
Inque caua assiduus tintinat aure sonus.
Crebrescunt morbi, quatit artus tussis anhellos,
Consumit tabes et mala mille premunt.
15  Inde etiam mentem solet infestare frenesis
Et fit delyrus qui catus ante fuit.
Adde quod et mortes et plurima damna suorum
Cogitur exhausto lumine flere senex:
Non natos Neleus spectasset ab hoste

Carmen de doctrina Domini nostri Iesu Christi pendentis in cruce. Christianus interrogat, Christus respondet. Christianus:
Summe Deus, quare mortales induis artus
Et terras cęli lapsus ab arce colis? Christus:
Vt terrenus homo per me, quem torserat error,
Ad cęlum recta disceret ire uia.

Talia quippe manent quos desertura uoluptas
Nunc tenet et blandis decipit illecebris,
Diuitias cupidis ostentans, ocia pigris,
40  Mollibus infandę concubitus Veneris,
Dulce merum, dulces uentri indulgentibus escas,
Inflatis pompas, fortibus exuuias.
His illecta dolis infelix turba, salutis
Immemor, in poenas perniciemque ruit.
45   Nec monitus audit, mea nec uestigia seruat,

Inflatis pompas, fortibus exuuias.
His illecta dolis infelix turba, salutis
Immemor, in poenas perniciemque ruit.
45   Nec monitus audit, mea nec uestigia seruat,
Denique iudicium nec timet inde meum,
Iudicium horrendum, cum tandem uenerit ille,
Ille dies irę, turbinis ille dies,
Cum concussi ingens fragor ętheris astra rotatu
50  Turbabit rapido decutietque globos.

Nec mora, consurgent omnes quos lumine cassos
Excepit magno magna parens gremio.
65   Stabit et ante meum rediuiua caterua tribunal
Expectans pauido iussa tremenda metu.
Nanque indiscussum nihil occultumue latensue,
Nec quod quis tacitus mente agitarit erit.
Pro meritis dabitur merces: seu uita perennis
70  Seu iam non ullo mors moritura die.
Ergo agite, o miseri, quos

30  Alternas nobis rediens daret ordine luces;
Tu roseum lunę uultum stellasque minores,
Vt, dum lentus habet mortalia corpora somnus,
Lustrarent tacitas nocturno lumine terras.
Diuidis inde diem a tenebris mensesque reducis
35  Et partita quater sua tempora sufficis anno
Restituisque uices quibus unco uomere putrem
Pinguibus in campis glebam uersaret arator
Et quibus aut messor fruges

Aenea materies calidis liquefacta caminis.
Tum, quem Erithręi felicibus ęquoris undis
Progenerant grauidę cęlesti semine conchę,
Vnio difusi lactis candore decorus,
85  Tum uarii, quos Indus habet, micuere lapilli,
Perspicuo penitus late fulgore nitentes,
Tumque alię uenistis, opes, quas promere uersu
Infinitus erit labor; et iam fessa uagato
Sudat Musa pede atque unum nunc dicere restat,

Diuino electus pręfuit arbitrio.
Post hęc gestarum miranda potentia rerum
Reddiderat notum nomen in orbe suum,
Cum linquens terras cęlestia regna petiuit,
10   Esset et in superis notus ut inde plagis.
Illic perpetuo uiuit feliciter ęuo
Additus ętherię principibus patrię. De duodecim apostolis

suis.
Tabitha mox Ioppe fato collapsa resurgit
Atque iterum illius uiuere coepit ope.
Post hęc Cęsareę Cornelius incipit illi
Gentili posita credere perfidia.
25  Inde abiens Petrus sanctam remeauit ad urbem,
Carcere ubi clausus ferrea uincla tulit.
Sed miserante Deo tali se clade redemptum
Protinus angelica uidit ut ille manu,
Perrexit Romam magiaque dolisque

uerę fidei uis grandis: corpora surgunt
Mortua quę fuerant, quę malesana, ualent!
Tunc et apostolicis parens fera bestia iussis
Excessit illo nil nocitura loco.
Gentibus his tandem recedentibus inde Philippus
20  Finibus Asiacis se positurus abit
Extirpare uolens Ebionis dogma putantis
Carnem non ueram, Christe, fuisse Tuam.
Hieropoli Phrygię post hęc comprensus in urbe

membra sepulchro,
Ast animus cęli regna superna tenet.
Passus est anno a Dominica passione XVIIII. Bartholomęus
Regia progenies Indorum Bartholomęus,
Sponte tamen seruus, maxime Christe, Tuus:
Vsque adeo seruire Tibi quam sceptra tenere
Pręstat et innumeris imperitare uiris.
5  Rura Lycaonię celeri percurrere gressu

Effugiens artus quos cruciabat abit.
15  Ipso orante simul Polemi filia regis
Vesanę mentis deposuit uitium.
Hoc mouit regem et credens baptisma recępit
Et baptizari compulit inde suos.
Tam multis fidei subiectis Bartholomęus
20  Impiger Armenię protinus arua petit.
Albanum ueniens patitur tormenta tyranni
Sacrilegi Astragis barbariceque feri,

Iacobus Zebedei
Ipse Zebedei Iacobus filius olim,
Nunc factus magni filius ecce Dei,
Et Samaritanis Christum simul et Solymitis
Prędicat et quę sint inde tenenda docet.
5  Transit ad Hispanos atque his monstrauit Iesum,
Mox repetit fines, gens recutita, tuos.
In quibus Hermogenem sibi subdidit atque Philetum,
Qui freti magicę uiribus artis

Iudeos etiam lustralibus abluit undis:
10  Hinc Abiatari pertulit inuidiam.
Ipse Abiatarus mitris et honore superbus
Discipulis Christi durus et asper erat.
Hic igitur uerbis regem induxit Herodem
Innocuum ut rigido disecet ense caput.
15  Nec tamen iste necem sanctus passurus iniquam
Immemor officii uel pietatis erat:
Dum trahitur, quendam tristi langore leuauit

Ex Epheso Romam tractus feruente nequiuit
Lędi oleo: lętus, dum coqueretur, erat.
Exulat in Pathmo, cecinit tunc multa futura
10  Diuino edoctus rite ministerio.
Inde Ephesum rediens Drusianam suscitat, ipsum
Cratonem Christo fecit habere fidem.
Credidit hic gemmas quas dudum fregerat ipse
Sanatas cernens illius esse manu.
15  Inde duos iuuenes conuersos

Inde Ephesum rediens Drusianam suscitat, ipsum
Cratonem Christo fecit habere fidem.
Credidit hic gemmas quas dudum fregerat ipse
Sanatas cernens illius esse manu.
15  Inde duos iuuenes conuersos forte Ioannes
Pauperibus gazam qui tribuere suam
Vt uidit tristes, formans de sentibus aurum,
De scrupis gemmas fecit utrique satis.
Ast illi uisis moniti post fata

Promisit Dominus quod dare pauperibus.
25  Tunc pedibus calcauit opes uersisque priorem
Continuo rebus restituit faciem.
Balneaque ingressus nota impietate Cherintum
Protinus ut uidit, retulit inde pedem
Et: »Fugiamus«, ait, »ne nos domus ista ruina
30  Opprimat in cuius parte Cherintus adest.«
Post hęc orando subuertit templa Dianę,
Quique aderant uero se dedidere Deo.

regem credentem fonte perenni
Lauit: res miras credidit ille uidens.
5  Tum pręter puerorum coetus ac mulierum
Sunt hominum pariter milia lota nouem.
Sed, magis extremos postquam transiuit ad Indos,
Lauit, qui Christo dona tulere, magos,
Atque oculis captam Synticem cernere fecit,
10  Reginęque simul sacra lauacra dedit.
Illa minus fidi thalamos uitare mariti

Iudas
Thadeus est Iudas dictus, Symon ipse Zelotes,
Iacobi Iusti frater uterque fuit.
Thadeus in Mediam Domino mandante recedens
Abagari regis iussit abire lepram.
5  Indeque profectus genti quoque prędicat illi
Tygris et Euphratis quę cohibetur aquis.
Instruit et populos rapidi qui littora Ponti
Longa tenent, Asię qui quoque rura colunt.
Persidis hinc terras

Et cum uiperei pateretur uulnera morsus, =
Ipsum lęserunt sęua uenena nihil.
Pręterea uirtutis amor, reuerentia Christi
Omni illum uitio fecit abesse procul.
35  Inde animi imperio corpus seruire subegit,
Frigore, uigiliis esurieque domans.
Nulla illum potuit metuenda iniuria sortis,
Nulla malignorum uertere nequitia.
Magna animi uirtute tulit conuitia,

animi uirtute tulit conuitia, rixas,
40  Fraudes, insidias, uerbera, uincla, minas,
Totque ictus lapidum, toties iterata flagella,
Multa etiam terrę, multa pericla maris.
Denique sanguinei corda indignata Neronis
Pertulit abscissis ceruicibus gladio.
45  Corporeis igitur uinclis hac cęde solutus
Felix ętherios gaudet adisse lares.
Nunc arcana uidet quę quanuis uiderit ante,

Nudaque paupertas assiduusque labor,
Cur sint, Roma, tuis tectis pręlata superbis,
Cur tot diuitiis delitiisque tuis?
Noscere si cupias, rerum metire suprema,
30   Et causam disces finis ab indicio.
Ille etenim potuit qui talia spernere multa
Contentus paruo, nunc bona summa capit.
Nunc fruitur cęlo, sed quo quoque tempore terras
Incoluit, mira dote beatus erat.

Iussit et exterso cautius ire pede.
Oderat aduersos fidei, nisi dogmata praua
Linquere iam uellent, et Tua, Christe, sequi.
15  Intrepidus sęuos dum criminis arguit idem
Induperatores, compulit esse pios.
Ecclesię firmum columen fuit, inspice quicquid
Scripserit, hoc dices uerius esse nihil.
Inspice, pręterea, quicquid, dum uita manebat,
20   Gesserit, hoc dices

Tanquam non semper promptum Tibi soluere uinctos,
Aut non concessum iustificare reos!
Quin potius sis, Virgo, memor quia culpa reorum
Te matrem ueri fecerit esse Dei.
Exiit humanis indutus carnibus ille
Quas de uisceribus traxerat ecce Tuis
Et Tibi dona dedit nulli donata priorum,
Vt sis intacta uirginitate parens.
Vide igitur quantis impleui questibus auras,

Tu cunctis condecorata bonis,
Da mihi quod per se non nostra potentia pollet,
Vt mea iam cesset corda agitare dolor,
Vtque uelim quod uelle decet, quia certa salutis
Spes erit inde mihi, gloria magna Tibi.
Nam Tibi posse datum quantum Tibi uelle supersit,
Erigere afflictos, pręmia ferre piis.
Nec tamen ut magni me pendas, posco, sed illum
Qui nos ipse suam

qui cum crimine uixit:
Qui bene uiuit habet sub ditione necem.«
Dixit et in uerbo medium sibi protulit unguem,
Intrepidus cęcę probra futura deę.
Ergo age continuo non indulgere dolori,
Marce, uelis! Lachrymis, Marule, parce piis!
Ex quo nil timuit leti discrimina frater,
Certa hęc fraternę signa salutis habe.

2.10.10   Ipse dabis, faueant totius ora fori,
2.10.11   Sed si Castalio gaudebis rore, draconem
2.10.12   Carmine tu frenes Indicolasque feras.

Iustus, iustitia Iniustitia Ignorantia Insidię Ignis Infernus Interpres Ingratus, ingratitudo Inimicus, inimicicia Indoctus Incontinens Ignobilis Ignauus Inualidus Iracundia Incertum Hierusalem Iuramentum Infamia

Venatio PLINIVS
Agricola. Binę messes in anno 65 . Procerissimę arbores in India 75 . Ex una uite Iouis simulachrum 141 . Natura ligno nulli ęternior 142 . Agriculturam quam mercaturam plus conferre 143 .

ubertas. Libari uina diis ex imputata uite nefas esse constituit Numa 145 . Circa Memphim Ęgypti et in Elephantide Thebaidis nulli arbori decidunt folia, ne uitibus quidem 157 . Flos est pleni ueris indicium 158 . Ex singulis internodiis nauigia arundinis in India fieri 160 . Hedera necantur arbores 164 . Odorum terrę odor suauissimus 166 .

Circa Memphim Ęgypti et in Elephantide Thebaidis nulli arbori decidunt folia, ne uitibus quidem 157 . Flos est pleni ueris indicium 158 . Ex singulis internodiis nauigia arundinis in India fieri 160 . Hedera necantur arbores 164 . Odorum terrę odor suauissimus 166 . Argues rex in Gręcia lętificare agros primus excogitauit

habens,cum manum sentit, contrahens se abscindit custoditque opes suas ultione iustissima 102 . Rapacissima et famelica ales miluus nihil esculenti rapit unquam ex funerum ferculis 107 . Formicę Indicę aurum egerunt mireque custodiunt 121 . Suarum rerum satius, alieni auidus 133 . Senatorem et iudicem censu fieri queritur 141 . Seruari hominem lucri causa nefas esse

fructuumque ubertas 199 . Idem 201 . Vitis et racemi mirę magnitudinis 204 . Qui nunquam sensere famem 215 . Bis in anno fructum fert India 266 . Frugum foetus centuplus et ducentuplus 279 . Nationes quę frumento carent 284 . Vitis et racemi pręgrandes 312 .

Auaritia. An cupiditas cadat in sapientem 130 . Libido est quę ad id quod bonum uidetur rapitur. Voluntas in rebus honestis ponitur a Stoicis, cupiditas in contrariis 131 . Indigentia est libido inexplebilis 132 . Auaricię diffinitio. Quę res peccatum, cupiditatem afferunt 155 .
Aduersa. Non tam cumulus bonorum iocundus esse

nequissima etc. 148 . Non obliuiscaris amici tui in animo tuo. Dauid contristatus est scelere Ammon filii cum uiolasset Thamar, nec tamen intulit illi molestiam. Absalon autem interfecit eum; hoc illi attulit nimia patris indulgentia 52 . Amici contemptor 127 . Caritas 128 . Funiculus triplex difficile rumpitur 133 . Qui enim tetigerit uos, tangit

pestilentia morientur; qui supererunt gladio et fame, dabuntur in manu Nabuchodonosor 173 . Castigabo te in iudicio, ut non tibi uidearis innoxius 175 . Castigasti me, Domine, et eruditus sum quasi iuuenculus indomitus etc. 176 . Hieremias scribit in libro mala uentura super Iudam 177 . Adducam malum super omnem carnem, et Baruch fidelem saluabo quocunque perrexerit. Consummam cunctas gentes

me, deuorauit me Nabuchodonosor 181 . Quęrela Hierusalem contra delicta populi 183 . Danielis accusatores talione perierunt 198 . Accusatores Ionatę noluit rex audire, sed induens illum purpura edixit, nequis quicquam in eum diceret 221 . Menelaus nocens liberatur, accusatores innocentes ad mortem damnantur 226 . Menelaus accusatus e turri iussu regis pręcipitatur

eis multos uenatores, et uenabuntur eos etc. 171 . Quattuor animalia, quattuor euangelistę 184 . Hierusalem relinquetur saluator educentium filios et/ filias, et consolabimini super malo quod induxi in Hierusalem 187 . Ecce ego lactabo eam, scilicet in aduentu Christi; et dabo ei uinitores, id est apostolos 201 . Et erunt reliquię Iacob in medio populorum multorum quasi leo in iumentis

alieni et maiora se appetens. Auaritia 131 . Vsura.
Auarus. Auaritia et libido sanguisugę. Vehementer emungens 132 . Detestatus sum industriam meam in acquirendo. Peccator congregat et tradit ei qui placuit Deo. Auarus secundum non habet, et laborate non cessat. Auarus non implebitur pecunia, et qui amat diuitias etc. 133 .

reddit impios et Deum ignorare compellit; etsi milies benefactum sit eis, ad nocendum impellit. Exemplo est Iudas, Domini proditor XXII.
Aduersa. Gerazeni porcorum passi iacturam rogant Iesum ut inde discederet. Sunt ii qui spiritalia respuunt timentes, nequid in terrenis rebus damni capiant VIII. Aduersis pulsatus prodigus filius tandem patris fit memor reuersusque suscipitur XV. Lazarus et mendicus et ulceribus plenus XVI.

abiit piscatum. Hinc discimus quod opus, quod sine peccato exercetur, et post conuersionem conceditur. Petrus itaque rediit ad rhete, sed Mattheus non rediit ad theloneum XXI.
Appetitus. Qui lotus est, non indiget nisi ut pedes lauet, sed est mundus totus; pedes, id est affectus, quibus in hac uita omnino carere non possumus. Hęc cum dixisset Iesus, turbatus est spiritus etc. Pereant igitur argumenta Stoicorum, qui negant

Adulatio. Hyenna fera quoscunque colores tangit, eos illico assimilat XV . Auaritia sęculo ęneo subrepsit I . Bathus uaccam accepit a Mercurio, ne furtum eius indicaret, mox ut proderet uaccam cum boue offerenti, prodidit et ab eodem in lapidem indicem uersus est. Aglaura, ut Hersam sororem Mercurio iungeret, aurum poposcit, a Minerua in saxum mutatur II . Iason Cholcos petiit ad pellem auream

tangit, eos illico assimilat XV . Auaritia sęculo ęneo subrepsit I . Bathus uaccam accepit a Mercurio, ne furtum eius indicaret, mox ut proderet uaccam cum boue offerenti, prodidit et ab eodem in lapidem indicem uersus est. Aglaura, ut Hersam sororem Mercurio iungeret, aurum poposcit, a Minerua in saxum mutatur II . Iason Cholcos petiit ad pellem auream asportandam. Tauri ignem spirantes et draco custodes Phrixei uelleris. Arne auro corrupta

Xerxis, Alexandri, Crassi 104 . Quę causa hominem aduersus hominem impulit 124 . Quidam pueros expositos debilitabat et indebiliatos mendicare cogebat ac mercedem exigebat ab eis 145 . Diues auarus 2 . Cupiditates uitandę 7 . Si uis locuples fieri, non pecunię adiiciendum, sed

in se pessimus 53 . Natura quę nocitura erant occultauerat, auaritia scrutari coepit sufossa terra 55 . Nulla auaritia sine poena est etc. 57 . Post Darium et Indos pauper est Alexander Macedo; quęrit quod suum faciat etc. 59 . Nulla contenti pecunia, nulla potentia 60 . Quid refert, quantum illi in arca, quantum in horreis lateat, quantum pascat aut

circa Istrum uita durior. Ipse ignis aurum probat, miseria fortes uiros 59 . Aduersa probant uirtutem. Imparatos aduersa offendunt 65 . Vnum habet assidua infelicitas bonum, quod quos sępe uexat, nouissime indurat. Neminem aduersa fortuna comminuit nisi quem secunda decępit 68 . Quod in exilio nil mali sit. Quocunque uenimus, eadem rerum natura utendum est 69 . De aduersitate ferenda. Nemo duraret, si rerum

de ortu fluentis 57 . Quare interdum flumina siccantur, quare alibi noua erumpunt? Thales de aquę elemento. Item Ęgyptii 98 . Quare aquis sapor uarius? 98 . Quę indurat in saxum. Oceanus. Quare quędam aqua caleat, quędam est mortifera, ut Stix in Arcadia etc. Quę flumina ęstate augentur. Vnde diluuium. Danubius. Maria paria esse terrę celsitudine 99 . Diluuium

infima qualitas et corpus; sic utrimque tertia est, hinc cum inferioribus, illinc cum superioribus conuenit. Quomodo implet corpus. Quomodo in singulis corporis partibus tota pręsens. Quomodo diuidua simul et indiuidua. Anima corporum domina est, Anima rationalis est uita intelligens discurrendo et corpus uiuificans tempore 351 . Animarum rationalium gradus tres: in primo mundi, in secundo sperarum, in tertio animalium. Animantes quędam absque

comprehendit 355 . Omnis rationalis anima est immortalis, quia per se mouetur in circulum, quia stat per substantiam, quia hęret diuinis, quia materię dominatur, quia est a materia libera 356 . Quia est indiuidua, quia esse suum habet in sua essentia, quia esee proprium habet et nunquam a sua forma discedit 357 . Quia sibi per se conuenit esse, quia per se refertur ad Deum, quia non componitur ex aliqua potentia, in qua possit resolui

humorum nihil capit absque materia. Quia quę magis concinit, magis est harmonia. Quia harmonia nihil admittit dissonum 369 . Anima corpori terreno copulatur per spiritum 368 . Anima est forma indiuidua ubique tota et nullam trahit originem a materia ideoque immortalis est, ut ostenditur per intelligendi uirtutem. Animus per IIII gradus ascendit ad spiritum 369 . Sensus, imaginatio, phantasia, intellectus. Rationes. Anima alitur

spiritum 369 . Sensus, imaginatio, phantasia, intellectus. Rationes. Anima alitur ueritate. Contra Epicureos dicentes animam cum corpore coalescere 370 . Anima cupit separata uiuere. Virtus animę, quia indiuisibilis est, corpus esse nequit 371 . Species conceptioque intelligibilis suscipi non potest a corpore 372 . Si mens est corpus, tangendo

tendit ad rem compositam, mentis ad simplicia 374 . Actio mentis finitur in actione, actio corporis in corpore. Forma corporalis non habet uim infinitam, mens habet 375 . Animam non solum esse formam indiuiduam, uerum etiam a corpore non pendere probatur per rationalem uirtutem. Animam in se reuolui modis IIII per intellectum in naturam suam, per uoluntatetm in naturam eandem, per intellectum in actum ipsum intelligendi, per uoluntatem in uoluntatis actum. Mens

Mens animę caput et auriga 402 . Septem uacationis genera: somno, sincopa, humore melancholico, temperata complexione, solitudine, admiratione, castitate 403 . Ab artium et gubernationis industria. Quattuor hominis dotes in artibus. Signum ab effectu miraculorum 404 . Quęstiones de miraculis animę. Comparatio luminis ad animam, in angusto quiescit et amplissima implet 406 . Quod

intelligit 417 . Animam esse formam. Animę diffinitio. Ratio tertia: quia homo libere se ipsum mouet. Quarta: quia uires animi se uicisim tum impediunt, tum mouent 418 . Quinta ratio: quia separata mens non indiget phantasia 419 . Sexta ratio: quia intellectus uterque est uirtus in anima. Solutio rationum Aueroicarum de mente separata 420 . Solutio de mente unica 421 .

suas scalpunt aures, tussiunt 71 . PROBLEMATA PLVTARCHI
Auxilium. Noctu et interdiu domus tribunitię patebant tanquam portus omnium ope indigentium 80 .
Aduersa. Apud quercum scotos uel1 tenebrę 84 . Prouerbium apud Eleos: Grauiora sambuco pati. Hic enim ob sacrilegia

Idem arti intentus non uidit uitę periculum 65 .
Aqua. Publius Emilius militibus siti laborantibus aquam ministrauit, fossis locis qui sub monte erant, coniectatus ex siluę uiriditate inde aquarum scatebram erupturam 102 .
Audacia. Spartę non licebat ire pręuio lumine, ut et in tenebris assueti audaciores fierent 12 . Audacia Alcibiadis

28 . Vincendi initium fiducia est 41 . Minutii temeritas Fabio detrectantis 56 . Megarensi cuidam confidenter in se loquenti Lysander: Tua, inquit, ciuitatis indiget oratio 120 . Quidam ex his qui a Cęsare uenerant, stans iuxta senatum, cum audisset, quod Cęsari prorogatio non daretur, manu ensis capulo percusso inquit: At hic dabit gladius 38. 54 .

pręcipue sit humanitas exercenda 130 . Philosophi caruerunt humanitate, quod eam inter morbos animi ponebant 134 .
Auxilium. Quod succurrendum sit ei qui indiget auxilio 130 .
Adulatio. Gręcorum leuitas 16 . Qui aliter de diis sentientes, publice cum aliis errare maluerunt assentandi gratia

quia philosophus 31 . Zeno dicente sibi quodam Antisthenis complura sibi minime placere, rogauit, num sibi bona etiam quędam habere uideretur, illo se nescire dicente: "Non piget", inquit, "siquid ab Antisthene male dictum sit, hoc indagare, siquid uero boni negligere 65 .
Appetitus. Diogenes seruos quidem dominis, malos autem cupiditatibus seruire dicebat 59 . Solebat in publico facere,

animę a corde usque ad cerebrum 83 . Eorum quę in hominibus sunt, maximum animam esse; et felices esse, quibus bona anima aduenerit 83 . Empedocles animam putat omnigenum animalium atque herbarum species indui seque aliquando fuisse puerum atque puellam, arborem, auem ac piscem 86 . Alcmeon animam immortalem dixit, moueri iugiter instar solis 87 . Heraclitus animarum et demonum plena esse omnia dixit. Item

Caspium mare dulcius cęteris 29 . Polymetus fluuius 42 . Mare rubrum a Erithro 61 .
Habitaculum. Indi maritimi tuguria conchis et cęteris purgamentis maris instruunt 61 . POLIBIVS
Amicorum etiam errores licet reprehendere historię scriptoribus

solere 69 . Theodoti audacia 94 . MARCVS ANTONIVS SABELLICVS
Agricola. India bifera et eius ubertas portentosa 5 . Triptolemus 21 . Aphricę, ubertas 31 . Hesperidum horti 32 . Sicilię ubertas

filius patri debeat, a quo non arte esset aliqua ad usum uitę institutus. Nullum ciuitate donandum nisi opificem 86 . Archimedes 284 .
Aqua. Indi fluminis ortus et incrementa 6 . Diluuium sub Ogyge 8 . Nili ortus 14 . Boristenes post Histrum omnium Europę fluuiorum maximus 82 .

Animę robur Spiritus Sanctus 227 . Inter animam et spiritum 235. 236 . Sic diligat anima corpus ut Christu s Ecclesiam 237 . Animę fouent corpora sua, ut corruptiuum hoc induat incorruptionem. Quomodo membra sumus Christi 237 . Anima et corpus--- uir et uxor 238 . Animas Deo uicinas fore, si corporeę labis nihil habuerint 240 . Inter

Fraxinus Achillis hasta nobilitata 156 .
Bruta. In Taprobane elephanti maiores quam in India 66 . Animal maximum Indicum pręsertim canis 75 . Draconum magnitudo 87 . Indiam petenti Alexandro Magno rex Albanię dono dedit canem, qui noluit impetere

156 .
Bruta. In Taprobane elephanti maiores quam in India 66 . Animal maximum Indicum pręsertim canis 75 . Draconum magnitudo 87 . Indiam petenti Alexandro Magno rex Albanię dono dedit canem, qui noluit impetere ursum nec apros, sed leonem et elephantum

Bruta. In Taprobane elephanti maiores quam in India 66 . Animal maximum Indicum pręsertim canis 75 . Draconum magnitudo 87 . Indiam petenti Alexandro Magno rex Albanię dono dedit canem, qui noluit impetere ursum nec apros, sed leonem et elephantum 93 . Testudinum superficie casas integi 98 . Cetos DC pedum longitudinis, CCCLX

boni genere ualet, non magnitudine, quę axia dicitur. Inter bona corporis et bona animi 46 . Virtutis ęstimationi nulla anteponitur 46 . Bona, mala, media, id est pręcipua, reiecta, promota uel indifferens 48 . Bonorum alia pertinentia, alia efficientia ad finem. De summo bono sententia Stoicorum 55 . Finis bonorum secundum naturam

in templo, IIII uirtutes cardinales. Vestes lineę, puritas mentis et corporis 196 . Vitis frondosa Israel. Seminate uobis in iustitia, et metite in ore misericordię, innouate uobis nouale 203 . Indicabo tibi, o homo, quid sit bonum, et quid Dominus requirat a te: utique facere iudicium, et diligere misericordi am, et sollicitum ambulare cum Deo tuo 209 . In quarta quadriga equi uarii, id est habentes gratiam

caritas, gaudium, pax etc. V. Dum tempus habemus, operemur bonum ad omnes etc. VI. AD EPHESIOS:
State ergo succincti lumbos uestros in ueritate, et induti loricam iustitię, et calciati pedes in pręparatione euangelii pacis; in omnibus sumentes scutum fidei, in quo possitis omnia tela nequissimi ignea extinguere; et galeam salutis assumite, et gladium spiritus, quod est uerbum Dei etc. VI.

IOANNIS II:
Qui benefacit, ex Deo est; qui malefacit, non uidet Deum. APOCALYPSIS:
Vestiti lino mundo et candido, id est induti Christum, et pręcincti circa pectora zonis aureis, id est reti naculo caritatis XV. Latera IIII ciuitatis sunt fides, spes, caritas et operatio uel IIII uirtutes principales. Diuersa gemmarum genera diuersas denotant uirtutes

Cui des, uideto. Da non tanquam reddituro, Non est beneficium, quod in quęstum mittitur 33 . Beneficia Dei. Vtrum dandum sit beneficium ingrato 34 . Distinctio beneficii. Dandum aliquando etiam indignis 35 . Ingrato etiam dat 35 . Vtrum turpe sit uinci beneficiis 36 . An possit aliquis sibi beneficium dare 37 . Quod

Beneficium dando accipit, qui digno dedit 104 .
Bellum. Lacedemonii in bello tibiis, non tuba usi, rex Haliates fidicinis 5 . Quid sint inducię 10 . In ignominias militares fuisse sanguinis dimissionem. Quibus modis acies Romana instrui solita sit:/frons, subsidia, cuneus, orbis, globus, forfices, serra, alę, turres 57 . Telorum,

gladiorumque uocabula 62 . Nerio uel Nerienes Martis coniugem dixerunt, id est fortitudinem, quasi neruos uel lenitatem quasi sine ira. Quid sint manubię, quid pręda 80 . Quibus uerbis Fecialis bellum indicit et de iureiurando militum 95 . Psyllorum pugna aduersus Austrum 97 . Pugnatum in Gallos mundius dicitur quam cum Gallis aut contra Gallos 100 . Eques pro equo,

Bruta. Qui color equorum sit, qui spadices uocantur; idem dicitur puniceus et pheniceus 24 . Bucephalas Alexandri emptus talentis XIII a nemine inscendi nisi a rege passus. Bello Indico cum regem de medio hostium extulisset, ipse saucius expirauit. Rex ibi oppidum condidit et Bucephalon appellauit 33 . Leo erga hominem gratus 36 . Delphinus pueri amator

Virtus fortuna fortior 143 . Agesilaus morum suorum conscius frequens in publico fuit 29 . Xenocrates optimus 62 . Si Cato Roma non indigeat, Romam tamen indigere Catone 67 . Siracusis et boni optimi et mali pessimi 78 . Honestas per se ipsam expetenda 86 . Virtutes gloria sequitur, uoluptates dolor

Virtus fortuna fortior 143 . Agesilaus morum suorum conscius frequens in publico fuit 29 . Xenocrates optimus 62 . Si Cato Roma non indigeat, Romam tamen indigere Catone 67 . Siracusis et boni optimi et mali pessimi 78 . Honestas per se ipsam expetenda 86 . Virtutes gloria sequitur, uoluptates dolor

Euclides bonum esse unum deffiniuit; quę bono aduersa uidentur, sustulit, ea ne esse quidem dicens 26 . Plato: boni finem esse--- similem Deo fieri. Virtutem sufficere ad beneuiuendum, sed tamen instrumentis corporis indigere. Bona humana alia in corpore, alia in anima, alia extrinsecus 36 . Plato primus notionem honesti declarauit, quę a laudabili et rationabili utilique et decoro/et congruo non discernitur 36 .

a scientibus didiceris esse fugienda" 54 . Hęc illi placent: docibilem esse uirtutem; eosdem esse nobiles ac uirtutis studiosos; sufficere uirtutem ad beatam uitam; uirtutem operum esse, neque uerbis plurimis neque disciplinis indigentem; pręstat cum paucis bonis aduersus malos omnes quam cum multis malis aduersus paucos bonos pugnare 54 . Iustum uirum pluris faciendum quam propinquum 55; uiri ac mulieris uirtus eadem; bona pulchra, mala

imperitia, non hostium uirtute uicti 9 . Bellum XXIIII annos durauit inter Romanos et Carthaginienses 16 . Inter peritiam bellandi et imperitiam 21 . Gessatę abiectis indumentis pugnam ineunt, ne sentibus implicentur 29 . Causę belli Persici, item secundi belli Punici 39. 44 . Numidarum congrediendi mos 53 . Legionis numerus

Vexores primus bellum intulit 4 . Bellica institutio apud Iudeos 20 . Lex, ne idem hostis sępius bello peteretur. Pugnę excitamenta 63 . Per Feciales bellum indicebatur 76 . Bellorum cerimonię, belli indicendi forma 80 . Longissima Azoti obsidio undetriginta annorum 81 . Ad tibiarum cantum Aliates exibat in hostem

institutio apud Iudeos 20 . Lex, ne idem hostis sępius bello peteretur. Pugnę excitamenta 63 . Per Feciales bellum indicebatur 76 . Bellorum cerimonię, belli indicendi forma 80 . Longissima Azoti obsidio undetriginta annorum 81 . Ad tibiarum cantum Aliates exibat in hostem 82 . Illyrii infantis auspicio uincuntur. Pitacus

Cauillatio in Antiochi exercitum opulente instructum 315 . Gallorum mos in pugna 317 . Dalmaticum bellum 326 . Arma Carthaginiensibus adempta, mox bellum indictum 328 . Scipionis stratagema in Carthagine obsidenda 331 . Tanti exercitum esse, quanti sit is qui in eo imperet 334 . Legitimum militię tempus

clypeo, aurata hasta, gladio argenteo et aureo, galea gemmata. 443 . Duplicem belli fortunam Constantius uno die expertus 451 .
Bruta. Varia Indis et monstrosa animalia 5 . Ibidis auis figura 12 . Quę animalia in Aphrica nascantur 31 . Boues Geryonis eximia forma 32 .

229 . Ranarum murumque multitudo Abderitis infesta 238, Sandrochus a leone territus, non lęsus 242 . Serpens catapultis confecta 255 . Elephantorum pręlium. Indici Ęgyptiis ualidiores 278 . Boues siluestres, alces, uri 377 . Missione una C leones producti. Elephanti. Crococetę. Tygrides. Rhinocerotes. Cocodrilli. Hippotami 430 .

CICERONIS OPVSCVLA
Beneficii meminisse debet qui accepit 20 . In quos debet conferri beneficium 82 . De beneficio collocando. In indigentes. In conuictos 83 . Beneficia mutua. Quibus magis obligati sumus 85 . Ratio seruanda in officiis tribuendis. Officii exercitatio 85 . Enius: Benefacta male locata

Inter iustum simplicem et iustum sapientem 233 . Filii lucis, filii Dei 235 . Ioseph unum propositum habens placere Deo. Item Iob. 235 . Indutus lorica iustitię 240 . Incorrupti, 241 . Seruus Dei est, qui non est seruus peccati 242 . Electi Dei 242. Sanctus et pius 244 .

unius sancti preciosior quam multitudo peccatortum 430 . Dominus diligit iustos 431 . Stellę, montes 432 . Induite Iesum Christum 434 . Hymnus omnibus sanctis eius. Gradus uirtutum. Scala Iacob 436 .
Blandus. Mitis Moyses 109 .

91 . Vt nati in carne renascamur in spiritu 103 . Aquę templi 119 . Ille uos baptizat in Spiritu sancto et igni 146 . Christi indumentum 202 . Vnum baptisma 229 . Super aquam refectionis educauit me 336 . Dauid ter unctus 338 . Vox Domini super aquas

Quare paruulis baptisma datur 58 . Circumcisio 73 . Purificatio non fit sine mysterio Trinitatis 75 . Quidam cathecumini digni, quidam baptizati indigni 94 . Baptismi figura 99 . Renunciat diabolo 112 . Transitus Iordanis 140 . A baptismo exaltatur Iesus

82 .
Crudelitas. Scylla scopulus, Caribdis mare: ambo clara sęuitia 42 . Andropophagi Scythę humana carne se pascentes 65 . Ex Indis Casiri itidem uescuntur. Crocodilli humani corporis auidissimi 66 . Scythę humana carne pasti 74 . Hirundines Bizię tecta in Thracia non subeunt propter scelera Terei 109 .

EMILIVS PROBVS
Callide Lemnum uenit uento contrario 1 . Vnum ex fidissimis simulauit sibi inimicum factum, ut per eum cetęrorum consilia nosset 22 . Alteri suum indumentum tribuens cauit insidiatores 29 . Socer ad hostes transfugit; suo iussu factum simulat statimque pugnam init; transfugę hosti adducti in suspitionem et ipsi coacti sunt pugnare 28 . Transfugere

83 . Sero consulitur, cum facto opus est 88 . De malo proposito reuerti licet 95 .
Callidus. Dierum numero constitutis induciis noctu aggressus est hostem 66 . Vel uulpis esto qui non potest esse leo 74 . Puniceo amictu usi in bello 97 . Callide dissimulando cauit insidias

edendum 79 . Vinum suaue respuas 85 . Cibis uilibus assuescunt Lacones 96 . Sobrietas quomodo seuruatur 97 . Vino mitiori non indulgendum 98 . Sobrius esto 68 . PLINIVS
Celeritas. Trogloditę super othiopiam uelociores equis

PLINIVS
Celeritas. Trogloditę super othiopiam uelociores equis 75 . Phlippides, Canistius, Pbilonides 78 . Tygrin Hyrcani et Indi ferunt animal uelocissimum 88 . Velocissimus omnium animalium non solum marinorum delphinus 97 . VALERIVS MAXIMVS

ac potus. Iacobus, frater Domini, uinum et siceram non bibit, carnem nullam comedit 82 . Non tenera, sed iam robustior ętas assuescat uinum non bibere et carnes non comedere 128 . Indorum Bragmanes, Ęgyptiorum gymnosophystę polenta, oriza et pomis uiuunt. Sic comede, ut statim esurias et legere, orare ac psallere ualeas 129 . Displicent mihi maxime in teneris immoderata ieiunia. Quadragesima accuratius ieiunanda.

Moderata, ieiunia: carnium abstinentia, uini odor magis quam gustus propter stomachum etc. 199 . Abstinentia carnium et uini 205 . Anguis ieiunat XL diebus, inde per angustum transiens foramen exuit senectutem. Cibum et uestimentum Paulo palma prębuit 209 . Quidam clausus per XXX annos pane ordeaceo et lutulenta aqua uixit, alius quinque caricis per dies singulos in heremo. Paulo coruus LX

populus miscens matrimonia cum nationibus 90 . Die definita dimiserunt uxores alienigenas cum filiis. Tobias Raphaelem angelum habuit comitem 91 . Videns proximum Niniue interitum suis moriens precepit, ut inde recedant 9 3 . Psalmus XXV: Non sedi cum concilio uanitatis. Psalmus CXVIII: Declinate a me, maligni 120 . Psalmus CXVIIII: Habitaui cum habitantibus Cedar 121 .

a te. Longe fac a mulieribus lasciuis uiam tuam etc. Consortium 131 . Comes malorum 131 . Egredere a consortio gentium 135 . Non communices homini indocto. Ne sedeas cum muliere, nec accumbas in uino 143 . Consortium 144 . Longe abesto a tyranno. Viri iusti sint tibi conuiuę. Ne suscipias peccatorem. Qui tetigerit picem etc. Qui

Clementia Dauid in Absalon 53 . Clementia Salomonis in Adoniam 55 . Crudelis Cayn occidit fratrem suum Abel 1 . Fratres Ioseph proiecerunt in cisternam; inde extractum uendiderunt Hysmaelitis 6 . Pharao iussit obstetricibus, ut foetus mares populi Israel necarent; iterum, ut in fluuium proiicerent 9 . Non eris sanguinarius

sal. Habitatores in fano Berith compulsos fumo necauit. Ipse a muliere percussus periit. Iepte filiam unigenitam immolauit 37 . Naas Ammonites obsedit Iabes; dedentes se noluit recipere nisi errutis oculis dextris; datis ad deliberandum induciis ipsi liberati sunt, ille percussus 43 . Saul occidit sacerdotes Nobe qui susceperant Dauid; reliquos Nobe uiros ac mulieres et pecora percussit in ore gladii 46 . Dauid Vriam cum multis aliis gladio

pecora percussit in ore gladii 46 . Dauid Vriam cum multis aliis gladio hostium obtulit uolens homicidio tegere adulterium 51 . Mesa, rex Moab, obsessus filium suum primogenitum immolauit super murum; fit indignatio Dei super Israel qui illum ad tantam crudelitatem compulerant 62 . Capita LXX filiorum Achab in cophinis posita missa sunt ad Iehu in Iezrael 64 . Iehu Ochozię, regis Iuda, XLII fratres iugulauit

de medio dentium eius. Circumdabo domum meam etc. 214 . Et erunt omnes superbi et omnes facientes impietatem stipula. Antiochi impietas super Hierusalem 217 . Iason desęuit in ciues; inde fugiens peregre periit et sepultura caruit. Antiochus in Iudeos 226 . Capta ciuitate Calphin duce Iuda interfectorum sanguis adiacentis stagni infecit aquas 220. Cibi potusque parcitas. Ne carnem cum sanguine

filii prophetarum 63 . Dauid sitiens aquam sibi allatam, quam perrumpentes hostium castra hauserant, noluit bibere, quod periculo suorum sublata esset 71 . Iosaphat indixit ieiunium, cum expectaret aduentum inimicorum 78 . Esdras dolens peccatum populi panem non comedit et aquam non bibit 85. 90 . Triduo ieiunauerunt pro itinere redeuntes cum Esdra de Babylone

146 . Memor esto operum Domini etc.. 150 . Nunquid cogitationes meę cogitationes uestrę 163 . Ne forte egrediatur ut ignis indignatio mea etc. propter malitiam cogitationum uestrarum 168 . Prauum est cor hominis et inscrutabile etc. 171 . Sedebit solitarius et tacebit, quia leuauit se supra se

phariseorum et saduceorum XVI. Incorigibilis sit tibi sicut ethnicue et publicanus. Vbi sunt in nomine meo congregati, in medio sum eorum XVIII. Separantur iusti ab iniustis. Colloquia impiorum Petrum ad lapsum induxerunt. In atrio negat, foris egressus plorat XXVI. Magi ad Herodem diuertentes stellam amittunt, recedentes inueniunt II.
Cibus ac potus. Non in solo pane uiuit homo IIII. Esca Ioannis

in memoriam scilicet obedientię Christi usque ad mortem. Item quid operatur in nobis sanguis Christi? Quare uinum aqua miscetur? Quare primo datur panis? Quid significet fractio panis? Filium hominis tradit, non Iudeis, sed peccatoribus membris suis, qui ad mensam Domini indignus accedit XXII. Mulieres ualde diluculo accedunt ad monumentum. Et tu discussis uitiorum tenebris ad Domini corpus accedas, cum odore aromatum appropinquato ad monumentum, id est ad altare Dei

uita. Caro enim mea uere est cibus, et sanguis meus uere est potus. Qui manducat meam carnem et bibit meum sanguinem, in me manet et ego in illo. Qui manducat me, et ipse uiuet propter me etc. VI. Post bucellam introiuit in Iudam Sathanas. Qui enim indigne manducat et bibit, iudicium sibi manducat et bibit, non diiudicans corpus Domini XIII. Consolatio, Multi autem ex Iudeis uenerant ad Martham et Mariam, ut consolarentur eas de fratre suo XI. Circumcisio propter tres causas data

et in sabbato circumciditis hominem etc. VII.
Caritas. Ipse enim Pater amat uos, quia uos me amastis, et credidistis quia a Deo exiui XVI. Tunica inconsutilis desuper contexta caritatem signat indissolubilem et supereminentem XVIII. Prior Ioannes pręcurrit ad monumentum, sed Petrus prior introiuit XX. Petrus tanquam feruentior cęteris interrogatur a Domino: Simon Ioannis, diligis me plus his? Iterum et tertio interrogato ac

peccata nostra, fidelis est et iustus, ut remittat nobis I.
Communio. AD CORINTHIOS I: Reprehendit eos qui pransi sumebant eucharistiam; demum de eius institutione pertractat. Qui manducat et bibit indigne etc. XI. METHAMORPHOSES
Callidus. Bacchus sub Acestis, comitis sui, forma latens elusit Penthea permisitque se ligari

Atheniensium liberi quotannis in Cretam missi Minotauro deuorandi. Althea in filium Meleagrum crudelis. Mestra et Eriston, pater eius, ira Cereris fame compulsi uiscera sua laniare VIII . Tunica Nessi cruore tincta, qua indutus Hercules periit. Herculis sagittę Nesso et Philotetę perniciosę. Alcmanus uel Alcmeus matrem Eriphylen interemit, Alcmeum Phegeus, cuius filiam desponsatam contempserat. Lygdus uxori Theletusę iusserat, si puellam pareret, necaret

43 . Athenodorus ait ne ad coenam quidem se iturum ad eum qui sibi nihil pro hoc debiturus sit 73 . Nonnunquam usque ad ebrietatem ueniendum. Quare Liber dictus inuentor uini. Arcesilaus indulsit uino. Catoni ebrietas obiecta est 75 . Aqua et polenta aut frustum ordeacei panis 7 . Circumspiciendum, cum quibus edas et bibas. Ventri da quod debes, non quod potes 8 .

Dolor dissimulandus 82 . Consolatio in morte Ciceronis 115 . Consolatio de morte amici 21 . Consoatio in morte 30 . Indignare, siquid in te iniquum proprie constitutum est, non siquid cum aliis commune 41 . Consolatio de amissis. Item de morte filii 48 .
Confessio. Vt aliquid

filii 48 .
Confessio. Vt aliquid auri extrahamus, terram peruertimus; ut summum bonum occupemus, scrutari pectus piget 87 . Vitia, sua confiteri sanitatis indicium est 18 . Omnia enim uitia in aperto leuiora sunt 19 . Corpus animorum tenebrę 78 . Corpus fragile 114 . Cura corporis

Omnia enim uitia in aperto leuiora sunt 19 . Corpus animorum tenebrę 78 . Corpus fragile 114 . Cura corporis 3 . Corpori indulgendum, non seruiendum 5 . De exercitatione corporis 6 . Corpus magis necessaria res quam magna 9 . Admiror dementiam nostram, quod tantopere amamus rem

Hoc ipsum sumus quod sumus, corpus uero tanquam imaginarium nos sequitur. Corpora mortuorum simulachra 322 . Corpus natura sua nihil agit 338 . Corpus ad quamlibet speciem indeterminatum est et suapte natura sine fine diuiduum, cuius materiam in infinitum fluxuram inquiunt, nisi forma sistat et uniat.Corporis proprium suscipere atque pati. Corpus qualitate inferius est, quia hęc mouet, illud mouetur. Corpus per qualitatem agit, per se tantum

suscipere atque pati. Corpus qualitate inferius est, quia hęc mouet, illud mouetur. Corpus per qualitatem agit, per se tantum patitur. Corpus nihil natura sua facit 350 . Qualitas ad materiam specie terminandam confert et est per se quodammodo indiuidua, sed per admixtionem corporis fit diuisibilis. Qualitas anima inferior est, quando quidem per essentiam operationemque mutatur. Qualitas per superiora habet ut moueat aliquid. Per se habet ut materię misceatur. Qualitas mouet aliud et mouetur ab alio

13 .
Crudelis. Sacrificium Saturno cęde humana 12 . Tullia patris Seruii Tulli necem uiro suo Tarquinio suadet, supra cadauer interempti currum egit. Inde uicus impius dictus qui ante Cyprius 94 . Tarquinius Superbus summa papauera decutiens significauit filio, ut pręcipuum quemque e Gabinis perderet. Sic Periandro, Corinthio tyranno, Trasibulus Milesius eminentes spicas recidens

quę non nunquam satiant, cęterarum epularum apparatum luxuriam esse 48 . Sauromatas, qui ultra Boristenem fluuium colunt, cibum capere semper diebus tertiis, medio abstinere 51 . Apud extrema Indię gens hirtis corporibus et auium ritu plumantibus nullo cibatu uescitur, sed spiritu florum naribus hausto uictitat 51 . Mulieres Romę et in Latio ętatem absthemiam egisse 62 . Romulus modice uinum

Hannibal uoce Latina Romanos fallere tentauit 72 . Quomodo elusit Cretensium auaritiam. In nauibus hostium uasa serpentium plena iactauit 74 . Lucullus Mitilenos cępit dispositis insidiis, cum inde se discessisse simulasset 5 . Constantia Photionis, cum fateretur se solum diuersa sentire contra omnium sententiam 60 . Caritas in Deum. Lucius Albinus, cum curru ueheretur fugiens Roma a

Parisatis Statiram, filii Artoxerxis uxorem, ueneno tollere uoluit, nisi illa cauisset 115 .
Cibus, potus. Lycurgi institutum, ut in communi simul coenarent, nequis priuatim luxurię indulgeret 12 . Pericles coenarum apparatus contempsit deuitauitque aliorum conuiuia, quod uirtutis grauitati derogarent 51 . Cato senior eodem uino quo operarii usus 91 .

uasque impletum porrigerent: Nec solus, inquit, bibere sustineo nec tam exiguum diuidere omnibus possum 39 . Qui intemperantius hauserant aquam, intercluso spiritu extincti sunt. Indi maritimi piscibus sole duratis et maiorum quoque belluarum, quae fluctus eiicit, carne uescuntur 61 .
Celeritas. Dromades camelli uelocitatis eximię 23 .

61 .
Celeritas. Dromades camelli uelocitatis eximię 23 . Philippus, Lysimachi frater, pedes per ducenta stadia uectum regem Alexandrum comitatus, lorica etiam indutus et arma gerens 40 . In tumultu festinatio quoque tarda est 60 .
Credulus Alexander Bagoę spadonis delationibus Orsinem, nobilissimum satrapem et de se bene

Nini in Barzanem regem 4 . Iasonis in Pelię filias 30 . Alexandri in Thimocliam 210 . In captiuas 212 . In matrem Darii indulgentia 219 . Alexandri pietas in Darium mortuum 221 . Demetrii in Ptolomeum 242 . Cesaris in Cnaeum Domitium 381 . Titus

sanctorum 25 . Ipse et cibus et conuiua 32 . Triticum de quo panis, qui de cęlo descendit 168 . Panes propositionis 180 . Qui indigne accedunt ad altare 181 . Panis et aqua 195 . Pone mensam, contemplare in specula comedentes et bibentes 241 . Cum panibus occurrite fugienti

corripit 88 . Hyenna humanum assimulat sermonem, nomen pastoris alicuius adiscit quem euocatum extra stabula laceret 91 . Cameleon toto corpore colorem mutat. Item colores mutat Scytharum tarandus et Indorum lycaon. Conchę ex prędante eas polypo escam capiunt 101 . Pinna se pandit, impletur pisciculis. Cancer, qui comes semper est ei, morsu signat, ut concludat se; deinde prędam partiuntur 103./ Drusus, tribunus plebei, sanguinem

uerbis tentauit othruscus aruspex 270 .
Diuitię. Dardę auri, Setę argenti fertiles; pręterea Prasi siue Palybotri Indorum opulentissimi 66 . Capitalia mons, cuius incolę auri argentique metalla fodiunt. Margaritę grandiores ad Taprobanen insulam. Ibidem opes copiosę 67 . Stoidis insula quęstuosa margaritis

auri XXXIV milia inuenerat et ex auro platanum uitemque 312 . Craterem Semyramidis XV talentorum. Ingens copia auri et argenti. Tarquinius Priscus tunica aurea triumphauit 313 . Agrippina Claudii principis induta paludamento aureo textili sine alia materia. Amnes auriferi: Tagus, Padus, Hebrus, Pactolus, Ganges. Marcus Crassus negabat diuitem esse, nisi qui redditu annuo legionem tueri posset 316 . Caius Cecilius Claudius Isidorus

Ptolomeus Pythis Bitimmus platanum uitemque auream Dario regi dono dedit. Xerxis copias excepit epulo Cresus rex. Gemma Polycratis. Achates Pyrrhi 346 . Gemmiferi amnes: Axis, Macer, Ganges; terrarum autem omnium maxime India 355 .
Dolor. Nepenthes herba obliuionem tristitię ueniamque afferens 247 .
Degener. Vappę

aduentu platanus in oleam mutata. Lapidem in Scyro insula integrum fluctuare, comminutum mergi 343 . STRABO
Dolus. Traces factis dierum induciis noctu inopinantes deprędarunt 161 . Polemo rex, dum dolos intendit, dolo captus interremptusque est 197 . Cercopitecus uisco illitis oculis

Diuitię non ei qui possidet, sed qui parauit honori sunt 13 . Quare opes expetendę 16 . Diuitię timidum ex audaci faciunt 32 . Diuitiis ęgri dumtaxat indigent 33 . Diuitibus imperare quam diuitias possidere maluit. Apparatus rerum nihil prodest, ubi desunt necessaria 37 . Diuitis ignaui pecunia, non opera utere 55 .

et dolorem. Sit ne malum dolor, ostendit rationibus 113 . Epicuri sententia de dolore 114 . Vlixis lamenta in dolore apud Sophoclem 113 . In dolore prouidendum, nequid fiat indecenter 114 . Ingemiscere nonnunquam conceditur. Quali utendum gemitu. Heracleotes philosophus doloris impatiens 115 . Possidonius contra patientissimus. Multi uulnerum dolorem tolerant, morbi uero non

Sponsus et sponsa. Christus et Ecclesia 10 . Dii in Scripturis qui sint 17 . Christus iustitia, pax, ueritas, sponsus, sponsa 25 . Deus sicut sol pro materia obiecti aliud indurat ut lutum, aliud mollit ut cęram 28 . Christus fons aquę uiuę, panis, nardus, unguentum, lumen, uerbum 35 . Deus non oculis,sed mente uidetur et spiritu 44 . De X Dei

tropheo 127 . Deus solus sapiens 297 .
Diuitię. Ophyr auri genus 6 . Ophaz, zaab genera auri. Tarsis lapis. Regio Indię opulenta 81 . Ve duiuitibus etc. 118. 208 . Diuites, plorate 255 . Diuitiis templa satis nunc abundant, uirtutibus parum 132 .

Dolus. Rebecca dolis circumuenit uirum Isaac, ut benediceret Iacob filio, ratus se benedicere filio Esau 5 . Ne decipias. Vestem ex duobus contextam non indueris 17 . Dominus iubet percuti Madianitas, quia deceperunt Israel per idolum Belphegor et Zochi, filiam ducis Madian 24 . Gabaonitę dolo impetrarunt sibi salutem coram Iosue

omnia de auro purissimo. Tanta fuit copia argenti in Hierusalem, quanta lapidum, tanta cedrorum, quanta et sicomorum 58 . Ioas Azaheli, regi Syrię, uenienti extra Hierusalem uniuersum argentum de palatio et thesauris templi dedit, et inde eum fecit recedere 65 . Achaz, rex Iuda, misit aurum et argentum Assyriorum regi, et percussit >Syros 67 . Diuitiarum iactantia Ezechiam ad pauperiem redegit rapientibus eas illis ipsis quibus eas

Diues. Familia et substantia 131 . Diues. Diues insipiens. Diues iterum. Nec diuitias nec paupertates optat Salomon, sed tantum uictui necessaria 132 . Diuitię et opulentia uanitas. Detestatus sum industriam meam in acquirendo. Qui amat diuitias, fructum non capiet ex eis. Saturitas diuitis non sinit eum dormire. Alius acquirit diuitias nec fruitur eis; homo extraneus uorabit illas. Diuitię conseruatę in malum domini sui. Sicut egressus est nudus de utero matris suę, sic

Depositum. Lex de custodibus et rebus alteri commendatis 13 . Qui abiurauit depositum 15 . Debitum et creditum. Si pignus indumentum tuleris, ante solis occasum redde 13 . Mercenario cito soluas 17 . Septimo anno facies remissionem, et creditor quicquam repetere non poterit etc. 27 .

Surge, illuminare Hierusalem, quia uenit lumen tuum etc. De spiritu Christi, de mandatis eius. Omes de Saba uenient, aurum et thus deferentes. Venit lumen tuum, ide st Christus. Spiritus Domini super me etc. de missine Christi ad annunciandum, medendum, indulgendum, absoluendum, consolandum, beatificandum. Propter Syon non tacebo, donec egrediatur ut splendor Iustus eius etc. Quis est qui uenit de Edom etc. de Christo ascendente. Tu enim pater noster, et Abraham nesciuit nos, et Israel ignorauit nos; tu,

homini illi, per quem scandalum uenit! XVIII. Iesu, id est paci, pręponunt Barrabam, id est seditiones XXVII.
Derisio. Deridetur Dominus suscitaturus puellam ac dicens: Non est mortua, sed dormit. Ob hoc ut indigni uidere miracula eiiciuntur. VIIII. Diuitię, Nolite thesaurizare in terra, sed in cęlo. Vbi est thesaurus tuus, ibi erit et cor tuum. Non potestis Deo seruire et mamonę VI. Nolite possidere aurum etc. X. Semen cecidit in spinis XIII. Quid prodest homini, si mundum

XII. Villam emi, et necesse habeo exire et uidere illam; rogo te, habe me excusatum XIIII. CHRISTVS: Falli eos qui se possidere diuitias tanquam dominos putant, cum sint dispensatores rei alienę. Diuitię uerę et diuitię iniquitatis. Ratio quare tenemur diuitias communicare indigentibus: Diues qui induebatur purpura et bisso, sepelitur in inferno, et dicitur ei: Recordare quia recepisti bona in uita tua etc. XVI. Erunt duo in lecto; unus assumetur, et alter relinquetur, quia non

habeo exire et uidere illam; rogo te, habe me excusatum XIIII. CHRISTVS: Falli eos qui se possidere diuitias tanquam dominos putant, cum sint dispensatores rei alienę. Diuitię uerę et diuitię iniquitatis. Ratio quare tenemur diuitias communicare indigentibus: Diues qui induebatur purpura et bisso, sepelitur in inferno, et dicitur ei: Recordare quia recepisti bona in uita tua etc. XVI. Erunt duo in lecto; unus assumetur, et alter relinquetur, quia non omnes diuites impii

Samaritana: Scio quia Messias uenit etc. Respondit Iesus: Ego sum, qui loquor tecum. Samaritani credentes confitentur, quia hic est uere Saluator mundi IIII. Non potest Filius a se facere quicquam etc. quibus monstratur. Trinitatis operatio indiuisa. Sicut enim Pater habet uitam in se metipso, sic dedit et Filio habere uitam in se metipso V. Opera quę ego facio, testimonium perhibent de me, quia Pater misit me; et qui misit me Pater, ipse testimonium perhibuit de me; neque uocem eius unquam audistis, neque speciem

a Phenicię littore uexit in Cretam ibique ea potitus est II . Bacchum ex Semele genuit, cum illa ut cum Iunone congressus libidinoso furore extinxit Bacchumque exemptum suo femori inseruit, deinde alendum nymphis in Nysa, Indię monte, tradidit. Iunonem in contentione uicit, quod ex concubitu maior esset uoluptas mulierum quam uirorum indice Tyresia uttrumque sexum experto. Quem Iuno luminibus orbauit, ille diuinandi scientiam ei contulit III .

Bacchum ex Semele genuit, cum illa ut cum Iunone congressus libidinoso furore extinxit Bacchumque exemptum suo femori inseruit, deinde alendum nymphis in Nysa, Indię monte, tradidit. Iunonem in contentione uicit, quod ex concubitu maior esset uoluptas mulierum quam uirorum indice Tyresia uttrumque sexum experto. Quem Iuno luminibus orbauit, ille diuinandi scientiam ei contulit III . Ex Danae, Acrisii filia, genuit Persea IIII . Bello Gygantum timens

uertit, quas appellant Memnonides XIII . Cecropes fraudulentos et bonorum insidiatores in simias transfudit. Veneris rogatu Ęneam, eius et Priami filium, deum fecit, quem Indigetem nuncuparunt XIIII . Iuno, Iouis et soror et coniunx, Argum a Mercurio occisum uertit in pauonem. Calistonem cum Arcade filio in ursam uersos inter sydera collocauit II . Semelen in anum uersa

non respexerit. Cum Mente nympha concubuit, quam Proserpina propter adulterium in herbam sui nomnis mutauit X . [Anii sacerdotis filiabus...uirginibus donauit, ut earum] Bacchus, Iouis et Semeles filius, nymphis in Nysa, Indię monte, nutriendus clam traditus. Versus in Acesten elusit Penthea, contemptorem suum et ab Agaue matre et sororibus in furorem uersis interimi curauit. Tyrenos nautas, qui se raptum nauigio imposuerant, in delphinos et nauis armamenta, in feras

male VIII . Chionen, Dedalionis filiam, dormientem compressit ex eaque genuit Auctolicum furacissimum XI . Hercules, Iouis et Alcumenę filius, iussu Euristei descendit ad inferos, Cerberum inde in Ponticam regionem eduxit, cuius uomitus uersus est in uenenum aconitum VII . Cum Acheloo pro Deianira luctatus uicit, fracto ei altero cornu. Nessum Centaurum uim Deianire inferentem sagitta confecit. Qui moriens uestem

VII . Cum Acheloo pro Deianira luctatus uicit, fracto ei altero cornu. Nessum Centaurum uim Deianire inferentem sagitta confecit. Qui moriens uestem sanguine suo cruentatam mulieri dedit, asserens id esse remedium in coniugem amoris deserti. Ea denique indutus Hercules in Euboea, cum filiam regis adamasset, consumptus est ui ueneni. Lycam famulum, qui uestem attulit a Deianira missam, arreptum proiecit in mare. Sagittas reliquit Philotetę, Peantis filio, sine quibus Troia capi non potuit. Exustus pyra, quam ei Philotetes

Proserpinam illi genuit. Quam raptam quęrens cum sitiret, Mysena anu aquam porrigente auide sumpsit. Quod iridentem Stellem puerum in stellionem uertit. Proserpinę. filię reditum ab inferis impetrauit, si ibi nihil gustasset. Ascalaphum, quia illam granum mali Punici edisse indicauit, in bubonem uertit. A Ioue tamen impetrauit, ut illa sex menses apud Ditem et totidem apud se esset. Triptolemum ad fruges ubique disseminandas misit. Lincem, cum dormienti Triptolemo necem illaturus esset, in feram sui nominis mutauit. Eristonem cum filia Mestra,

proprię formę impulit, ita ut defecerit III . Pro Inone et Melicerta Neptunnum precata, ut in marinos deos reciperentur, impetrauit. Marti genuit Hermionen, Cadmi coniugem IIII . Indignata, quod Diona et Proserpina numen suum coniugiaque spernerent, Ditem impulit in amorem Proserpinę ita ut raperet eam. Bello Gygantum Typhonem fugiens uersa est in piscem V . Ceas matronas, quod

uicit. Sed erga se ingratum experta effecit, ut in luco matris deum concumberent. Cuius odio mutati sunt in leones X . Comites Diomedis se contemnentes uertit in aues cygnis similes. Pro onea rogauit Iouem, et factus est deus, quem Indigetem dixerunt. Anaxareten puellam ob duritiam in Iphim, qui ab ea contemptus defecerat, in saxum mutauit XIIII . Cęsarem in senatu occisum rapuit de medio, in cęlum tulit, qui in stellam emicuit XV .

miseriores; illi enim exiguo, hi multo egent 77 . Pecunia, si uti scias, ancilla est, si nescias, domina est. Quę sunt maxime diuitię? Non desiderare diuitias. Quis plurimum habet? Qui minimum cupit. Vtendum est diuitiis, non abutendum, ut nec inde a superioribus contemnaris nec ab inferioribus timearis 87 . Diuitum uanitas 88 . Crystallum quomodo fit 99 . Tollite uestras diuitias, quas huc atque illuc incertę

Dolus. Ne fiat adulteratio, mendacium, deceptio, fraus in rebus uenalibus 315 .
Diuitię. Non suis indulget, qui pecunias cumulat 15 . Omnia pecuniarum gratia fiunt: bella, seditiones, pugnę 177 . Diuitias magis amant, qui suo labore eas peperere. Pecunię possessionem magnifaciendam esse homini modesto

Hymni laudesque deorum precibus mixte canantur 296 . Nec Deus unquam cum necessitate pugnabit. In eos qui aiunt Deum non esse inquirendum. De unius Dei cultu 299 . Deos esse duobus communibus indicat argumentis. Contra negantes Deum. Poetas in tribus circa deos errasse: quod ex chaos eruperint, quod alii ex aliorum concubitu geniti, quod omnes animi perturbationes omniaque flagitia sectati sint 309 . Quod dii sint 310.

natura 430 . DIONYSIVS HALICARNASEVS
Dolus. Raptus Sabinarum 40 . Sextus, Tarquini Superbi filius, ex industria a patre uirgis cędi et contumelia affici passus, ut ad Gabinos transfugiens eos proderet et subiiceret patri 99 .
DEVS. Ara Iouis inuentoris 13 .

et scelerum ultoribus aduersus iniustos utuntur 78 . AVLVS GELIVS
Deformis. Homines caninis capitibus et latrantibus in montibus Indię. Quosdam esse nullis ceruicibus oculos in humeris habentes, alios corporibus hirtis et auium ritu plumantibus 51 . Pygmei non longiores quam pedes duos et quadrantem 51 . Quidam Thersitę laudes

Fauissę Capitolinę, cellę sub terra, ubi templi signa et donaria reponebantur 12 . Argentum purum putumque, id est omni alia materia carens 39 . Necessarium est, qui multa habeat, multis indigere 52 . Iam tonsiles tapetes ebrii fuco, quos concha purpura imbuens uenenauit 120 .
Dolor. Polus histrio Athenis Helectram Sophoclis acturus

Helectram Sophoclis acturus fratris interitum complorantem, ut dolorem mulieris plenius exprimeret, tulit ossa filii recens mortui, et ea amplexus non simulatis, sed ueris doloribus lamentisque oppleuit omnia 49 . Dolor apud Stoicos indifferens. Dolor pugnat contra rationem 70 . Anaglisia, id est indolentia, et apathia, id est impassibilitas doctorum iudicio improbata 71 . Hęredis fletus sub persona risus est

tulit ossa filii recens mortui, et ea amplexus non simulatis, sed ueris doloribus lamentisque oppleuit omnia 49 . Dolor apud Stoicos indifferens. Dolor pugnat contra rationem 70 . Anaglisia, id est indolentia, et apathia, id est impassibilitas doctorum iudicio improbata 71 . Hęredis fletus sub persona risus est 104 . Disertatio Herodis Attici super ui et natura doloris

asini". "Sed non illi asinos curant", subdidit ille; "neque ego illos", respondit 58 .
Deformis. Arcesilaus Emone quodam Chio, cum deformis esset et luxuriose indueretur, interrogante, utrum illi sapiens amaturus uideretur, ait: Non, si ita pulcher fuerit ut tu, neque si ita speciose uestitus incesserit ut tu 42 . Zeno corporis habitu deformis 63 .

pecunias a Croeso missas accipere noluit, duplo plura quam uellet se habere contestans 10 . Croeso scripsit ad eum se uenturum non cupiditate habendi, sed humano uiro familiariter utendi 11 . Indignum hominem diuitiarum gratia laudare noli 12 . Pherecydes: Neque aurum neque argentum honorandum 15 . Anaxagoras patrimonium suis sponte cęssit et se ad speculandum contulit

sibi ademisse neminem 26 . Diuitias neruos rerum esse 43 . Demetrius non modo diuitias cęcas asserebat, uerum et illarum autorem fortunam 52 . Diogenes diuitem indoctum ouem aureo uellere dicebat 57, Crates deposuit pecuniam apud trapezitam, mandans, ut, si filii idiotę essent, eis redderet, sin philosophi, plebi distribueret; nihilo quippe egere philosophos 61 . Metrocles diuitias

Neque dolore capiendum sapientem, quod is ęgritudo sit animi ratione aduersante contractio 72 . Doloris species 72 . Dionysius in oculorum dolorem incidit; quo acriter cruciatus noluit dicere indifferentem esse 77 . Cor non edendum 82 . Epicurus contra Cyrenaicos animi dolores quam corporis deteriores censet; carnem enim pręsenti tantummodo dolore affici, animum uero et pręterito et pręsenti

In Sophitis regno genitos liberos non parentum arbitrio tollunt aluntque, sed eorum quibus spectandi infantum habitum cura mandata est. Siquos segnes aut aliqua membrorum parte inutiles notauerunt, necari iubent 54 . Indis maritimis prominent ungues nunquam recisę, comę hirsutę et intonsę sunt 61 .
Diuitię. Aurei torques. Vestis auro distincta, tunicę gemmis adornatę

Alexander, cum graue spoliis agmen uix moueretur, suas primum, deinde totius exercitus sarcinas exceptis necessariis incendit 31 . Quid tibi diuitiis opus est, quę te esurire cogunt 42 . Indię opulentię descriptio 47 . Flumina aurum uehunt. Gemmę margaritęque in littoribus. Regum Indorum uestes 50 . Rex Alexandro occurrit

incendit 31 . Quid tibi diuitiis opus est, quę te esurire cogunt 42 . Indię opulentię descriptio 47 . Flumina aurum uehunt. Gemmę margaritęque in littoribus. Regum Indorum uestes 50 . Rex Alexandro occurrit precioso indumento insignis 55 . Orsines satrapes gentis Persagatarum nobilitate ac diuitiis

opulentię descriptio 47 . Flumina aurum uehunt. Gemmę margaritęque in littoribus. Regum Indorum uestes 50 . Rex Alexandro occurrit precioso indumento insignis 55 . Orsines satrapes gentis Persagatarum nobilitate ac diuitiis inter omnes barbaros eminens 62 .
Dolor Darii nunciato sibi uxoris obitu

Deformis. Gygantes monstrosę staturę 2 . Monstra Aphricę 31 . Pericles capite enormi, ob id opifices galeatum figurabant 150 . Indi maritimi 231 . Sempronia. deformis et stolida 338 . Marius ad deformitatem euitandam uarices ex altero crure sibi extrahi pssus 344 . Firmus Seleucius, cui fuerant

Pisistrati ad occupandum dominatum 86 . Romanus Sabinum lu dificat bouem immolans, dum ille ad flumen pergit 89 . Cyrus Massagetas uicit uino epulisque graues, quas in castris ex industria fugiens illis reliquerat 94 . Tarquinii filius ad Gabinos transfugiens eos decepit subdens patri 96 . Dolosi homines, dolosa uestimenta 98 . Quo dolo

Maxentius in foueam cecidit, quam fecit 45 .
Diuitię. Nitocris reginę sepulchro insculptum: Siquis forte regum, qui post me in Assyria regnabunt, pecunię erit indigus, quantum libuerit, hinc sumito. Si minus indigens recluserit, haud expediet illi id facere 5 . Apud Ęthiopas ęs charius quam aurum 11 . Arabum opes 16 .

quam fecit 45 .
Diuitię. Nitocris reginę sepulchro insculptum: Siquis forte regum, qui post me in Assyria regnabunt, pecunię erit indigus, quantum libuerit, hinc sumito. Si minus indigens recluserit, haud expediet illi id facere 5 . Apud Ęthiopas ęs charius quam aurum 11 . Arabum opes 16 . Nummus percussus a Theseo

legionibus Vari ductu 486 . Luctus ex Germanici interitu 414 . Gordianus, ubi filium perisse credidit, propria se zona suspendit 443 . Degenerat Ninus iunior a perentum indole 6 . Heli filii a patre degenerant 43 . Item Samuelis 44 . Filii Bruti 102 . Quę facile degenerent

Diuitias contempsere Caius Fabricius, Manius Curius 183 . Aphricanus 184 .
Dolus. Qui XXX dierum pepigerat cum hoste inducias, noctibus populabatur. Quintus Fabius Labeo arbiter Nolanis et Neapolitanis datus utrisque imposuit 79 . Fraus odio digna maiore quam uis 81 . Fraus non committenda etiam si nemo resciturus sit

345 .
Diuitię. Didracma, semiuncia, syclus, uncia 6 . Veh qui opulenti estis in Syon 72. 73 . Adamas, id est indomitus. Adamantis natura 76 . Spinę 106 . Quod potentes et diuites repente pereant 112 . Niniue grauatur diuitiis 115 . Veh

Diues Lazari non misertus 184 . Theristra 198 . Spinę 199 . Ericius 233 . Tyriorum omnis industria est negociationibus opes quęrere 244 . In luxuriam diuitum 245 . Gaza, lingua Persarum diuitię 271 . Diuitię et paupertas ad probationem

Dolor parturientis 37 . Planctus pęnitentię, carmen innocentię. Veh obstinatis 69 . Tristis est anima mea usque ad mortem 93 . Luctus indicium barbę capitisque rasura 221 . Peccatores lugendi 242 . Veh mihi, quia defecit anima mea propter interfectos 339 . Mos in luctu capillum tondere

Docilis.2 Inter accipere et discere 193 . Quod noua testa capit 221 . Inclina cor tuum ad cognoscendam prudentiam 258 . Inter bonum indoctum et doctum malum 273 . Auditor humilis 279 . Qui per negligentiam dediscit 304 . Da mihi intellectum, et scrutabor legem tuam 415 .

nouacula acuta fecisti dolum 360 .
Diuitię. Argentum eorum et aurum eorum non ualebit liberare eos in die furoris Domini 33 . Diuitię obliuionem inducunt Dei 50 . Diuitię tuę et thesauri tui et multiplex instrumentum 74 . Ptolomeus Philadelphus Berenicen filiam Antiocho uxorem dedit cum infinitis milibus auri argentique dotis nomine, unde dictus

Fletus 168 .
Dii. Sacra Matri deum obscena 10 . Obscenitatibus dii non offenduntur, sed placantur 10 . Dii honore indigni 11 . Contra deos 12.14. 15 . De abiiciendo cultu deorum exhortatio 16 . Apollo, Neptunnus futurorum ignari 17 . Apollo

VIIII. MARCVS
Eger. Emoroissa omnia expenderat in medicos; tetigit Iesum, et curata est V. Dominus sanans surdum et mutum suspexit in cęlum, innuens nobis inde quęrenda esse remedia VII. Ecclesia. Cessauit uentus et procella Iesu ascendente in naui, id est regnante in Ecclesia VI. Septem sportę septem ecclesię sunt VIII. Vendentes et ementes eiiciuntur de templo. Domus mea