Croatiae auctores Latini: inventa |
domum | qui sumus | textus | auxilia | tolle, lege! | |
Bibliographic criteria: none
(All documents) Search criteria: AUgUst.* Your search found 1503 occurrences
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 Retrieve all occurrences (This may take some time to download)
Occurrences 1-1503:1. Anonymus. Agapes testamentum, versio... [Paragraph | Section]
per conjecturas elicere curavimus. Verum post excisam Salonam, et Pontificiam cathedram Spalatum invectam, triplex illa solemnitas per desuetudinem abrogata est: nisi forte qui quartam eamque postremam translationem in catalogum dierum festorum referri jussit, eo spectavit, ut IV. Kalend. Augusti omnium omnino translationum memoria, una et eadem die celebraretur.
et intercessionibus adjuvemur.
ab una earum principe, quam Tacitus Annal. lib. 4. Trimerum vocat. Tenet fama, litterisque multorum est memoriae traditum, hunc Joannem a Fulgineo fuisse illum ipsum Eremicolam, de quo in tabulis Trimitanis mentio fit sane honorifica. Huic ergo, ut illae tabulae memorant, nocte quadam vigilanti augustissima specie, ac beatissimo lumine fulgens Virgo Deipara sese palam ostendit, Templum ibidem Deiparae condit eumdemque jussit in hasce insulas trajicere, ubi solitariam vitam ageret, Deique parentis nomen ac religionem propagaret. Quo illi viso, jussuque mirifice
de sanctitate et miraculis S. Domnii multa et praeclara accepisset, ab iisdem, ut opinari fas est, exemplum sumpsit ejusdem cultus cum Deiparae Virginis religione conjungendi. Nam Salonitani jampridem corpus S. Domnii in urbem illatum in eodem templo perhonorifice condiderunt, quod et auspiciis augustissimae Coelitum Reginae ab ipsomet S. Domnio consecratum fuerat. Huc accedit, quod per idem tempus S. Domnii sepulchrum, ut ejus Acta testantur, multorum atque illustrium miraculorum gloria florebat, quorum celebritas et fama longe lateque vulgata, in has insulas ab ipsis Salonitanis ultro
Prva verzija. Latinski spellcheck.
cum gente Dalmatica prelia multa commisit, ad ultimum peruenit ad partes Venetiarum. Et inde progrediens super oras Padi fluminis edificauit ciuitatem Patauium, que nunc Padua nuncupatur, sicut in Virgilio legitur.
Salonam, sed ad Cesarem reuersus est. In tantum autem ciuitas hec fidem inuiolatam rei publice custodiuit, quod patrata Cesar totius orbis uictoria et iam solus ad mundi monarchiam prouectus adhuc ciuitati Salone minime imperabat.
sue uoluit adhibere seuitie dans legem, ut qui nollet a christiana cultura recedere, non ut prius statim capite plecteretur, sed bonis omnibus expoliatus ad diuersa metalla et ad fodiendas arenas exul patria dampnaretur.
fuerat, quando de insulis redierunt, donauit ecclesie cum turri angulari et palatio episcopium ibi fieri statuens ibique uenerabilis presul Iohannes primitus habitare cepit. Videns ergo populum in diuini cultus amore succrescere statim aggredi cepit opus laudabile et templum Iouis, quod in ipso augustali edificio excelsioribus fuerat structuris erectum, ab ydolorum mundauit figmentis ianuas in eo serasque constituens. Tunc solempnitate dedicationis indicta magnus undique populus coadunatus est. Fecit ergo ex phano illo ecclesiam consecrans eam in magna deuotione et tripudio omnium, qui
Deus omnipotens non diu permisit tam nefarium scelus sine manifesta ultione manere, nam quotquot in effusionem innocentis sanguinis impias extenderunt manus, post modicum tempus alii fame, alii gladio, alii peste cum sua posteritate consumpti sunt. Obiit autem uenerabilis Raynerius secundo nonas Augusti anno Domini millesimo centesimo octogesimo. Prefuit uero ecclesie annis quinque.
manerent, plurima uero pars totius comitatus regalis curie morabatur extra in tentoriis per campum diffusa. Ciues uero alii pauebant, alii mirabantur inconsuetam multitudinis frequentiam intuentes.
efficaciter terminare, certe Deum, qui est causa causarum et primum ens, pre eorum oculis minime circumponentes nec aliquod genus coloris iustitię inspicientes sicut illi, qui sine lege erumpnosam ducunt uitam.
Quoddam horribilissimum uitium per eos illatum fertur, quod die XIII Augusti mensis, millesimo et indictione superius intitulatis per vniuersum megagosmum, ubi eorum principatur dominium et ubi simoniace de rogatu rapere potuissent aliquem ciuem Iadrę, ardenter conati sunt et ita per mundi fines si quos capere et habere potuerunt, quamuis plurimos in duro ergastulo
Alieque ciuitates parauerunt lebulos armatos iuxta eorum dignam possibilitatem.
[7.] Qualiter Veneti obsederunt Iadram per mare
Mane quidem facto duodecimi diei ipsius mensis Augusti dictus Petrus, Capitaneus generalis decem galearum, iussu Ducali ex parte quirinali portus Iadrę ultra Sagularum obsedit Iadram, ita quod exeuntibus et intrantibus penitus erat uia artissima. Ad quem Marcus Cornario, tunc comes Iadrę, cum comitiua duorum nobilium de ciuitate, quorum unus
Venetus habebitur sed ut eius infidelis erit ab omnibus habendus. Et si qui recedere curauerunt, tuti relaxati sunt nec aliquis ipsorum extitit detentus.
affectione tutabat, quod non minus ipsis Iadertinis, benigniorem charitatem quam vni ex Panonis premonstrabat. Et electione inter ipsos ciues nobilesque solemniter celebrata, Franciscum quondam Pauli de Georgio, ipsorum conciuem, elegerunt in missum. Qui XVI o12 die post crepusculum dicti mensis Augusti suum iter ad dictum regem accelerauit in breuibusque diebus ad dictam regionem Vngarię peruenit et ad ipsum regem debita reuerentia impensa accessit. Cui prono capite et denudato ac etiam genibus flexis causam sui aduentus et tam prolixe peregrinationis pie indicauit necnon neccessitatem
liberare discrimine, affectant accersire in gubernatorem. Verbis friuolis saciantur et aurę matutinalis potum assummunt, in magna clade se immiscunt et ad arctissimas perueniunt conditiones, ut Deo condonante gratiam satis lucide propalare studemus.
Regnante vero vespere diei XV i20 Augusti predicti mensis, quidam classem seu galellam, in qua vltra decem potentiores viri de ciuitate Tragurii, qui Venetis transfretare extimabantur, in Vallem magistrorum applicauit. Quam Iadertini cum duabus barcis armigeratis cęperunt omnesque eius nobiliores et aliquos eius plebeios in
fasceninas ac valationes decoras per girum vrbis conficiunt et in deffensionem ipsorum et tutellam nauigiorum et galearum iuxta portum quandam cathenam mire grossitiei ex tredecim tignis adinuicem ferro connexis ac confibulatis, que pęnultimo prefati mensis Augusti in dicto maritimo portu extitit firmata et protensa. Nam a puncta S. Ioannis Euangeliste, constructa vltra portum, erat extensa vsque ad aliam partem, versus vrbem, aliquantulum a uia rectitudinis deuiando versus plagam austri. Tantę enim industrię et virtutis eadem cathena erat stabilita
Nuntiauit nobis Nicolaus, banus totius Slauonię, neccesitatem vestram, super qua sciatis: ecce processimus cum tota potentia nostra iuuare vos et properamus celeri gressu succurrere vobis. Vnde viriliter vos teneatis et regatis.
Data sub Alto Castro die XXV mensis Augusti.
. Quam epistolam rectores Iadrę eodem die legere et diuulgare in publico foro, vbi multorum erat nobilium congeries et plebeorum comitiua, siquidem fecerunt. Totus vulgus lętatur, inextimabilem suscepit lętitiam, tripudia et choreas per vicos discurrere compellitur, nam
nondum large ab arcella in terram saltum fecerant, ecce quidam ex
latibulis adeunt et potenter in ipsos impetum faciunt captiuatosque ad gallearum capitaneum adducunt. Quos iste retinens abire alicubi eos non permitebat. De cuius actu conciues non ualde gaudentes statim octauo Idus Augusti episcopum quendam pro rumore exacto, cum idem viri sub specie fiducie sunt capti ad dictum capitaneum gallearum transmiserunt. Qui capitaneus in hęc uerba prorupit: Expressum iuramentum nos firmasse quempiam hostem Iadertinum quomodolibet posse capere manuque forti captiuare notum
quo fuerunt consiliarii septuaginta quinque, receperunt a singulis nostrum in dicto consilio existentium, iuramentum homagii et fidelitatis antedictis dominis reginis, super sancta quattuor evangelia tacto missale.
2. mensis iulii electus fui in comitem Tragurii, pro quo offitio intromittendo, applicui Tragurium
Tragurium
idem dominus archiepiscopus ivit Pagum.
iniuriae fuerunt illatae, videlicet Zcgae Ioseph cum filiis, ser Nicole Avelini cum filiis, ser Zoro cum filiis et nonnulis aliis, qui vix aufugerunt Spaletum diversis modis. Tunc etiam transmissae fuerunt duae barchae armatae a Tragurio, causa quaerendi et capiendi ser Casotum, dicti quondam ser Augustini, ac ser Petrum dicti quondam ser Stephani,
duae barchae armatae a Tragurio, causa quaerendi et capiendi ser Casotum, dicti quondam ser Augustini, ac ser Petrum dicti quondam ser Stephani,
illi de Vrana concremaverunt certas domunculas Iadretinorum nostrorum, in quibus etiam aliqui pauperculi homines, pueri et aliqua animalia fuerunt concremata et aliqui fuerunt per eosdem eadem nocte captivati.
dominium Venetorum,
recesserunt a Iadra.
videndis metis inter Spalatenses et Clissienses, constituti super hoc una cum dominis Paulo vicebano et episcopo traguriensi et Thomasio Thomasii et Saraceno Radovani de Sibenico,
et Thomasio Thomasii et Saraceno Radovani de Sibenico,
in Spaletum et cras
mihi dictam electionem.
Dominici de Sibenico portavit mihi electionem dicti comitatus.
iovis 7. mensis augusti
si mihi commoditas aderit.
duobus famulis Sibenicum.
ipsum sanum et incolumen in loco vocato Vela Sobbota.
mercurii 28. mensis iulii
nocte praeterita inventus in domo ser Zanini Barbae de Sibenico, et eodem die expedivi eum Iadram, ne deterius contigeret dicta occasione, cui dedi de pecunia mea, quando recessit, libras
concremantes villas et occidentes ac captivantes homines et nobiles et populares. Inter quos captivati fuerunt ser Stipe et Nico, fratres, filii quondam ser Petri de Zegis dicti Scilociach, ser Iacobus Sciobote, Thomas Zore filius Marmaz, Vitus Mazardich et Paparocich; et Augustinus quondam ser Nicolae Avelini, per Spalatenses a manu salva in civitate Spaleti fuit trucidatus et deinde pro maiori contemptu submersus in mari prope civitatem.
recessit Grubula et ivit Tragurium pro condolendo se de praedicta morte et ivit cum ipsa ser Petrus de Calzina, gener eius et die mercurii de meridie reversa est Iadram, quam associavit ser Ioseph, gener eius.
Guidone de Matafaris et Paulo quondam domini Francisci de Georgiis, ac ser Simone de Fanfogna, duobus eorum absentibus a civitate, scilicet praedictis dominis Guidone et Paulo, militibus, qui una cum ser Damiano de Nassis et ser Georgio de Rosa die praecedenti iovis, scilicet 24. eiusdem mensis augusti iverunt ambasciatores pro communi Iadrae ad Harvoye voyvodam sub castro Ostrovize existentem et eorum loco duobus examinatoribus, videlicet
ser Crescio de Grubogna et Gabriele de Nosdrogna ut moris est per tesseram subrogatis usque ad reversionem praenominatorum dominorum
missa in ecclesia Santi Grisogoni cum praedicatione unius fratris minorum et post prandium tripudia et chorea in domo ser Lodovici de Matafaris in logia et per plateam cum dominabus Iadrensium.
et cum nostris ambasciatoribus, scilicet domino Iacobo de Raduchis et Simone Detrico, in galea praedicti domini capitanei et una cum domino Anzulino, fratre eiusdem domini capitanei, reversi sunt Iadram.
castro Novigradi.
difficillimis litteris, qui extat in Scrip inter fragmenta, quem exemplavi in hunc modum:
VII
Salonitani et Epetiani cives Braciae, oppidum desolatum concorditer pro domicilio refabricant et Florus presbyter benedicendo dicat Vitaliano pontif. et Heraclio Const. Augusto.
Sub imperatoribus Constantinopolitanis novi cives Braciani pacificam vitam ducebant factis inter se conventionibus et legibus ad usum civitatis Salonae pro bono et tranquillo statu insulae. At hunc bonum statum perturbaverunt Narentani, qui ut
talem censeat esse virum?
et ne dum
peccata, scilicet etiam occasiones peccatorum prescindere evellere
et extirpare, emunitatemque ecclesiastice libertatis pro posse tueri,
ne ex nostro assensu animarum nostrarum adversario additum
patefecisse videamur, nescit enim, ut inquit beatissimus Augustinus, justitia Dei patrocinium dare criminibus, de unanimi nostri
Capituli matura deliberatione modum prefate provisionis nullatenus
duximus acceptandum, scilicet ut, iuxta beati Petri apostoli dictum, obmutescere faciamus imprudentum dectractorum ignorantiam
et
die VI-a mensis
die 9 aprilis 1452.
Augustinus Zagabriensis
tibi, ubicunque fuerit opportunum, me tuae
praeterea magnificentiae vehementer etiam atque etiam commendo tuamque humanitatem
oro atque obsecro, me tuam in benivolentiam ac amorem accipere velis. At ubivis
gentium, ubivis terrarum fuero, tuo honori tuueque dignitati amplificandae Georgium
Augustinum nunquam defuturum tibi persuadeas, velim. Etiam atque etiam vale.
Ianus nostro in reditu nondum reversus erat. Sabbato tamen proximo, qui est dies
tertius Kalendas Iulias, rediit. Quam laeti eum viderimus, vix verbis explicare
possem, uti eum, quem magnopere
Uxor mea, cum hac aegritudine vehementer affligeretur, votum fecit, si vita
longior dei clementia producetur, templum divi Antonii Padue visere. Vel hac
necessitate coactus, te coeterosque, quos absentes colo et observo, videbo.
gratias agebat dicens: Si bona de manu Domini suscipimus, mala autem quare non recipiemus? Et iterum: Dominus dedit, Dominus abstulit; sicut Domino placuit, ita factum est; sit nomen Domini benedictum. – Irrisoria siquidem esset illa gratiarum actio, ut inquit Augustinus, si ex hoc gratiae aguntur Deo, quod non donauit ipse nec fecit. Aut psalmista de praeuaricatoribus legis cur diceret: diceret] corr. lector A1 ex dicetur Misit in eos iram indignationis suae, iram et indignationem et tribulationum immissiones per angelos
uolente ac iubente pleraque mala immo fere uniuersa fieri.
Non dicam de malo quod peccatum est, de quo grandis nobis sermo restat, sed de illis malis nunc loquor ut sunt poenae, carceres, exilia, tormenta, mortes, diuersa dolorum mala et cetera id genus, quae cuncta auctore Augustino Dei iudicio dispensantur, sed multis sunt ad probationem multis ad damnationem. Etenim quinque de causis Deus omnipotens mira quadam prouidentia mortales consueuit uexare: Π attende lector quinque ob res mala hominibus a Deo inferri solere not. lector A2 in marg.
constanti animo hortatur, Π Petrus not. lector A2 in marg. dicens: In quo exultabitis, modicum nunc sic oportet contristari in uariis temptationibus, ut probatio fidei uestrae multo pretiosior auro, quod per ignem probatur. – Profectus enim fidelium, ut ait Augustinus, sine temptatione non prouenit, Π temptationem sequitur profectus not. lector A2 in marg. nec sibi quisquam innotescit nisi probationis examine, nec coronabitur nisi qui uicerit, nec uincet nisi qui certauerit. Quis autem
omne genu flectatur caelestium, terrestrium et infernorum. Oportet ergo sufferre, qui desiderat regnare. Nam iuxta apostoli sententiam, si contollerabimus, et corregnabimus. Π si contollerabimus et corregnabimus not. lector A2 in marg. – Verum nos, ut recte ait Augustinus, uolumus gaudere cum sanctis et tribulationes mundi nolumus sustinere cum illis. Sed recusat esse in corpore, qui odium non uult sustinere cum capite. post cum deleui corpore alias Nam ipse Dominus docet: Si mundus uos odit, scitote quoniam priorem me
peccatum elationis eius iratum humiliter culpam suam recognouit et petiit, ut ipsemet puniretur, populo autem parceretur, eiulans et dicens: Ego sum qui peccaui, ego inique egi. Isti, qui oues sunt, quid fecerunt? Auertatur obsecro furor tuus, Domine, a populo tuo. – Vtile namque, ut docet Augustinus, superbis est incidere in aliquod apertum manifestumque peccatum, unde sibi displiceant quae sibi placendo considerant. Salubrius enim sibi Petrus displicuit, quando fleuit, quam sibi placuit, quando praesumpsit. Hoc est quod dicit sacer psalmista: Imple facies eorum ignominia et
uirtutum, non propter exercitium, non propter correptionem, non propter damnationem, sed ob solam gloriam suae manifestationis multa inducere mala et in noxiorum malo suam ostentare potentiam. Ob hoc namque caecum illum discipulis natum esse respondit; quod Augustinus admiratus, de correctione et gratia disputando: Mirum est, inquit, unum, quod filios quorundam amicorum suorum, hoc est regeneratorum bonorumque fidelium, sine baptismo hic paruulos existentes, quibus utique si uellet huiusmodi lauacri gratiam procuraret in cuius potestate sunt omnia,
humanum genus faceret quantumue amaret ostendisset?
Sed non oportuit, inquies, Deum meo malo aliis benefacere. Et quis tu es, o peccator, qui iustissimo iudici legem imponere audeas aut ipsius arguere iustitiam? Deus quippe iustus, ut docet Augustinus, gubernans uniuersa nullam poenam sinit immerito infligi. De quo in libro retractationum pulcherrime disserens: Omnis, ait, poena, si iusta est, poena peccati est. Si autem iniusta poena est, poenam esse nemo ambigit, iniusto aliquo dominante homini imposita est. Porro, quia de
est, opinioni uero tuae peruersa confusio.
Sed quid in tanta rerum uarietate agendum est? Dauiticum profecto sequendum consilium; confitendum uidelicet Domino in cithara et in psalterio decem chordarum psallendum illi. Nam cithara, ut docet Augustinus, post Augustinus add. lector A1 quod cithara ex inferiore parte habet quod sonat, psalterium uero ex superiore, ut cithara significet uitam terrenam, psalterium caelestem, quae quae] corr. lector A1 in
Sed quid in tanta rerum uarietate agendum est? Dauiticum profecto sequendum consilium; confitendum uidelicet Domino in cithara et in psalterio decem chordarum psallendum illi. Nam cithara, ut docet Augustinus, post Augustinus add. lector A1 quod cithara ex inferiore parte habet quod sonat, psalterium uero ex superiore, ut cithara significet uitam terrenam, psalterium caelestem, quae quae] corr. lector A1 in quod est in decem mandatis, et in utroque
ita factum est, sit nomen Domini benedictum. Hoc faciens uere poteris iustus rectusque corde appellari et illam Dauiticam audire iubilationem: Laetamini iusti in Domino et gloriamini omnes recti corde. – Nam quid quid] corr. lector A1 ex quidquid est, inquit Augustinus, “recti corde” nisi non resistentes Deo? Quisquis homo quicquid patitur propter uoluntatem afflictiones, maerores, labores et humiliationes non tribuit nisi uoluntati Dei iustae; ipse enim est rectus corde. Peruersi autem corde praui et distorti sunt, qui mala quae patiuntur non
balnea calida ceteraque eiusmodi
quae humectare irrigareque corpus iuuant ac natiuum confirmant calorem.
Quorum opem haud
mediocrem et Augustinus nono Confessionum libro se sensisse fatetur.
Et aegritudo ita corpus cruciat ut dictum est.
At non ita apostolus, sed gemitibus, fletibus, rugitibusque magnis
clamabat: Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis huius?
Et recte sane, quandoquidem, ut ait Augustinus Ioannis tractans
euangelium: Ista uita nec est nominanda uita quia non est uera uita.
Hoc enim nostrum uiuere, ut ait Gregorius,
cotidie est a uita transire;
morimur, tanto infelicius
quanto diutius? Merito enim et uulgus illam crudeliorem diramque magis mortem
appellat, quae cruciatu longiori trahitur, contra uero fortunatam et felicem quae
breui et facili momento consumitur. Hinc Augustinus ad Macedonum
scribens digne commendauit Ciceronis ea de re iudicium dicens:
Sanior est Ciceronis sententia ubi ait: haec uita mors est, quam lamentari posset
si liberet.
Atque hic locus uniuersaliter in omnibus rerum detrimentis
oportunissime adhiberi potest. Vt si mortem uoluerimus persuadere malam non esse,
explicemus uitae aerumnas, afflictiones, sollicitudines, labores, et alias
miserias uniuersas, sicuti Augustinus egregie fecit secundo et uigesimo libro
eorum, quos de ciuitate Dei conscripsit, ubi ita ait:
In hac uita quam nouimus, in qua adhuc sumus, cuius temptationes, immo quam
totam temptationem, quam diu in ea sumus, quantum libet
malam, sed optimum hominis munus
determinatum est, quippe quae hominem tantis liberat malis quantis a uita
oneratur.
Nec uita haec propitio, sed irato Deo data esse uidetur ipso doctissimo
sanctissimoque uiro Augustino attestante, qui uno et uigesimo libro de ciuitate
Dei uitam hanc mortalium totam nihil aliud quam poenam dixit et post: "Ira dei",
inquit, "est ista uita mortalis, ubi homo uanitati similis est et dies eius uelut
umbra
At non ita apostolus, sed gemitibus, fletibus, rugitibusque magnis
clamabat: Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis huius?
Et recte sane, quandoquidem, ut ait Augustinus Ioannis tractans
euangelium: Ista uita nec est nominanda uita quia non est uera uita.
Hoc enim nostrum uiuere, ut ait Gregorius,
cotidie est a uita transire;
morimur, tanto infelicius
quanto diutius? Merito enim et uulgus illam crudeliorem diramque magis mortem
appellat, quae cruciatu longiori trahitur, contra uero fortunatam et felicem quae
breui et facili momento consumitur. Hinc Augustinus ad Macedonum
scribens digne commendauit Ciceronis ea de re iudicium dicens:
Sanior est Ciceronis sententia ubi ait: haec uita mors est, quam lamentari posset
si liberet.
At non ita apostolus, sed gemitibus, fletibus, rugitibusque magnis
clamabat: Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis huius?
Et recte sane, quandoquidem, ut ait Augustinus Ioannis tractans
euangelium: Ista uita nec est nominanda uita quia non est uera uita.
Hoc enim nostrum uiuere, ut ait Gregorius,
cotidie est a uita transire;
morimur, tanto infelicius
quanto diutius? Merito enim et uulgus illam crudeliorem diramque magis mortem
appellat, quae cruciatu longiori trahitur, contra uero fortunatam et felicem quae
breui et facili momento consumitur. Hinc Augustinus ad Macedonum
scribens digne commendauit Ciceronis ea de re iudicium dicens:
Sanior est Ciceronis sententia ubi ait: haec uita mors est, quam lamentari posset
si liberet.
At non ita apostolus, sed gemitibus, fletibus, rugitibusque magnis
clamabat: Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis huius?
Et recte sane, quandoquidem, ut ait Augustinus Ioannis tractans
euangelium: Ista uita nec est nominanda uita quia non est uera uita.
Hoc enim nostrum uiuere, ut ait Gregorius,
cotidie est a uita transire;
morimur, tanto infelicius
quanto diutius? Merito enim et uulgus illam crudeliorem diramque magis mortem
appellat, quae cruciatu longiori trahitur, contra uero fortunatam et felicem quae
breui et facili momento consumitur. Hinc Augustinus ad Macedonum
scribens digne commendauit Ciceronis ea de re iudicium dicens:
Sanior est Ciceronis sententia ubi ait: haec uita mors est, quam lamentari posset
si liberet.
Atque hic locus uniuersaliter in omnibus rerum detrimentis
oportunissime adhiberi potest. Vt si mortem uoluerimus persuadere malam non esse,
explicemus uitae aerumnas, afflictiones, sollicitudines, labores, et alias
miserias uniuersas, sicuti Augustinus egregie fecit secundo et uigesimo libro
eorum, quos de ciuitate Dei conscripsit, ubi ita ait:
In hac uita quam nouimus, in qua adhuc sumus, cuius temptationes, immo quam totam
temptationem, quam diu in ea sumus, quantum libet
malam, sed optimum hominis munus
determinatum est, quippe quae hominem tantis liberat malis quantis a uita
oneratur.
Nec uita haec propitio, sed irato Deo data esse uidetur ipso doctissimo
sanctissimoque uiro Augustino attestante, qui uno et uigesimo libro de ciuitate
Dei uitam hanc mortalium totam nihil aliud quam poenam dixit et post: "Ira dei",
inquit, "est ista uita mortalis, ubi homo uanitati similis est et dies eius uelut
umbra
Atque hic locus uniuersaliter in omnibus rerum detrimentis
oportunissime adhiberi potest. Vt si mortem uoluerimus persuadere malam non esse,
explicemus uitae aerumnas, afflictiones, sollicitudines, labores, et alias
miserias uniuersas, sicuti Augustinus egregie fecit secundo et uigesimo libro
eorum, quos de ciuitate Dei conscripsit, ubi ita ait:
In hac uita quam nouimus, in qua adhuc sumus, cuius temptationes, immo quam totam
temptationem, quam diu in ea sumus, quantum libet
malam, sed optimum hominis munus
determinatum est, quippe quae hominem tantis liberat malis quantis a uita
oneratur.
Nec uita haec propitio, sed irato Deo data esse uidetur ipso doctissimo
sanctissimoque uiro Augustino attestante, qui uno et uigesimo libro de ciuitate
Dei uitam hanc mortalium totam nihil aliud quam poenam dixit et post: "Ira dei",
inquit, "est ista uita mortalis, ubi homo uanitati similis est et dies eius uelut
umbra
malam, sed optimum hominis munus
determinatum est, quippe quae hominem tantis liberat malis quantis a uita
oneratur.
Nec uita haec propitio, sed irato Deo data esse uidetur ipso doctissimo
sanctissimoque uiro Augustino attestante, qui uno et uigesimo libro de ciuitate
Dei uitam hanc mortalium totam nihil aliud quam poenam dixit et post: "Ira dei",
inquit, "est ista uita mortalis, ubi homo uanitati similis est et dies eius uelut
umbra
Seneca:
Si nihil mortui sentiunt, nec profecto insepulti corporis poenam; sin uero aliquis
relinquitur sensus, homini sepultura tormentum est.
Hoc et Augustinus sensit cum de hac ipsa re in primo libro de ciuitate
Dei disputans post multa intulit dicens:
Proinde ista omnia, id est curatio funeris, conditio sepulturae, pompa
exsequiarum, magis sunt uiuorum solacia quam subsidia
fecit, quippe qui aliquod bene merendi
opus haberent, atque hoc si illud pie digneque exequerentur. Nam quod ad pompam
luxumque sit mundi, probat sanctorum auctoritas et uiuis obesse et defunctis.
"Illa quoque sanctorum exempla," ut Augustinus inquit, "non hoc
admonent quod insit ullus cadaueribus sensus, sed ad Dei prouidentiam, cui placent
etiam talia pietatis officia, et corpora quoque mortuorum pertinere significant
propter fidem resurrectionis adstruendam."
atque dux suo ductu atque auspiciis
hoc dices iustius esse nihil.
Cum baculo diuum semper ad astra datum.
Augustus
Augustus
commentaria.
Angeli innumerabiles 45 .
Ad custodiam dati 88 .
Artium inuentores 65 .
AVRELII AVGVSTINI DE CIVITATE DEI
Baptisma.
Ego baptizo in aqua etc. I.
Nisi quis renatus fuerit denuo, non potest uidere regnum Dei. Nisi quis renatus fuerit
ex aqua et spiritu, non potest introire in regnum Dei. Quod baptisma non potest repeti.
Augustinus. Quomodo natiuitas spiritalis carnali comparetur. Figurę: Heliseus eduxit de
aqua, ferrum. Iudei mare Rubrum transierunt. Naaman Syrus in Iordane purgatus est. Erat
Ioannes baptizans in Ennon iuxta Salim, qui aquę multę erant illic
genus humanum a
natiuitate cęcum illuminatur IX.
Abiit iterum trans Iordanem, ubi erat Ioannes baptizans, et mansit illic, id est
transiit de Iudea ad baptizatos ex gentibus X.
Iam uos mundi estis propter sermonem, quem locutus sum uobis. Augustinus: Accedit
uerbum ad aquę elementum et fit sacramentum. Vnde ista tanta uis aquę, ut corpus tangat et
cor abluatur, nisi faciente uerbo, non quia dicitur, sed quia creditur XV.
82 .
Bonum non esse causam mali 85 .
Deo similis 88 .
Bona hominum uirtus 94 .
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
est 86 .
Quid sit cursus ad motus omnis 93 .
Cum te ad uelocitatem paraueris, par lepusculo non eris 65 .
dilaniatur donis deceptus 10,
Dii quibus homo immolatur 23 .
Tauroscythę 23. 24 .
Medi, Germani 39 .
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
testimonium perhibeam ueritati; onmis qui est ex ueritate, audit uocem meam XVIII.
Ciceronem accusatum XX hominum milia mutato habitu secuta
sunt 368 .
Cornelia dolore collapsa uiso Pompeio cum amictu lugubri 385 .
Augusti luctus amissis legionibus Vari ductu 486 .
Luctus ex Germanici interitu 414 .
Gordianus, ubi filium perisse credidit, propria se zona suspendit 443 .
Degenerat
Serpentis et Euę collocutio 81 .
Maligna anima 88 .
Plato non recte sensit de demonibus 89 .
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Hominem ultra annum centesimum non uiuere propter defectum cordis 124 .
Breuis longęque uitę signa 129 .
Aetas arborum, caput LXIIII 163 .
Polio Romulus a diuo Augusto rogatus, qua nam ratione tam
longam uigentemque senectam conseruaret, respondit: "Intus mulso, foris oleo" 227 .
Ex culicum genere muliones uno tantum die uiuere 295 .
21. 22 .
Ecclesia. Templum fundatum 61 .
Quando a Salomone conditum templum 68 .
Alexandri scortum 233 .
Anthei sepulchrum 358 .
Robore corporis et magnitudine pręstantissimus Surena 376 .
Cleopatra 396 .
Augusti forma 411 .
Homo septem cubitorum Lazarus nomine 413 .
Bassianus formosissimus 438 .
Maximinus iunior, Romanorum imperatorum pulcherrimus
Vir fidelis 80 .
Festa. Sabbatum 87. 88 .
Dies Dominica 89 .
Fama. Gygantes 59 .
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
uirtutem suam publicari uult, non uirtuti laborat, sed glorię 56.
Gloria uanum et uolatile quiddam est 62.
Gula. Vinum incendit iram, quia calorem auget pro cuiusque natura. Vinum pueris negandum precipit Plato 51.
Gulosos carpit, maxime coenam Cai Cęsaris Augusti 69.
Apicius scientiampopinę professus 70.
Conuiuiorum luxuria 80.
In gulosos inuehitur 84.
In gulam pisces appetentium 98.
In eos qui se ingurgitant cibo ac potu 102.
Circa crapulantes seruorum officium 15.
Vina Hannibalem hiberna
conuiuis, qui ante eum ossa carnium posuerant, uolentes illum uoracitatis notare 109.
Alexander crapula periit 120.
Gratus Dauid erga Ionatam 57.
Erga Berzelaum 65.
Artabanus erga Iazatum 177.
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Glorię cupidi Romani 35.
Amor laudis et de resecando hoc amore 36.
Quanta effecerint Romani pro libertate et laudis cupiditate 37.
Gloria humana 38.
Ciuitas terrena et cęlestis 107.
Gula. In
uos neque audierit sermones uestros, exeuntes excutite puluerem de pedibus X.
Interpres. Ve uobis qui clauditis regnum cęlorum ante homines, scilicet male interpretantes Scripturas XXIII.
Ira. Qui irascitur fratri suo: racha; fatue. Augustinus: Non fratri irascitur qui peccato fratris irascitur. Primum irasci est tantum in corde, secundum in murmure, tertium in contumelia. Ideo primus reus est iudicio, secundus concilio, tertius gehennę ignis V. Princeps sacerdotum iratus scidit uestimenta sua XXVI.
Inuidia.
Inferi nulli iuxta Epicurum 10.
Carcer infernus et perpetua nocte oppressa regio. In qua ingens ianitor Orci ossa super recubans antro semesa cruento, ęternum latrans exangues territat umbras 33.
Ingratus. Quid faciat ingratos. Lentuli auguris ingratitudo erga diuum Augustum. Ingrati in Deum pręferunt sibi magnitudinem elephantum, uelocitatem ceruorum etc. In ingratos 28.
Quare non est actio aduersus ingratos 29.
Poena ingrati publicum odium 30.
Ingratus est qui metu gratus est 34.
Philippi miles erga hospitem
et prophetarum 66.
Migratio in Babylonem. Exitus ab Ęgypto 67.
Infernus. 78.
Infernus apud poetas 88.
Hierusalem 61.
Hierosolimę magnitudo 62.
Iudicium. Diluuium 58.
Iudicium futurum 78, 79.
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Iudicii figura 124.
De errore humanorum iudiciorum 155.
De nouissimo Dei iudicio 162, 163.
Separatio. Iudicium pro damnatione 164.
Ignis, mille anni, damnatio diaboli 167.
Liber, mortui, cęlum nouum, terra noua,
arbitrium non sine gratia ad bonum inclinari 68.
Libero arbitrio differimus ab animalibus brutis. Non omnes uoluntate propria regi 75, 80, 81 etc. Voluntas, labor, humilitas coronatur in nobis 88.
Propria uoluntate peccamus, sed non sine gratia Dei bonum operamur, Augustinus 164.
IDEM IN PARTE SECVNDA
Liberalitas. Cui dimittes tantas diuitias? Christo 191.
Fac tibi amicos de iniquo mamona 192.
Tecum portes, quod inuitus dimissurus es. Coraelii
/ Argentum optimum 23 lreloquia Domini 300.
Himber et pluuię paries Euangelii. In eos qui litteram tantum sequuntur 302.
Mons sanctus 303.
Locus. Tharsus in Cilicia 3.
Ninus, Beli filius, Niniuen condidit 5.
Africa ab Afer 6.
Samaria, Augusta, Sebaste eadem est 13, 37, 82.
Niniue, Babylon 16.
Mons Thabor 20.
[Samariap. Carmeli duo 48, 60.
Azotus Addod 61.
Bersabee, puteus Iuramenti 69.
Idumeorum regio 80.
Arabia, Galaad, Gerara 86.
Ephrata, Bethlem 86.
38.
Amazones cum uicinis coeunt 38.
Plato mulieres nudas cum uiris luctari monuit. Vt et omnes omnibus communes sint, pręcepit 90.
Liberum negantes arbitrium 33, 36, 37, 39.
Libertas 38.
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Libertas Romana 35.
De libertate naturali et seruitute 158.
Libertas 160.
Liberalitas. Qui putant illos tantum damnandos peccatores, qui facere elemosinas neglexerunt 181.
Luxus. Ludi scenici 8.
Titus Cecilius Teucer, Lucius Sicinius Dentatus, Manlius Capitolinus, Marcus Sergius 79.
Lucius Sicinius Dentatus, Publius Decius 222.
Quintus Fabius, Marcus Calphurnius, Cnęus Petreius, Sylla dictator, Sertorius, Scipio Emilianus,
diuus Augustus omnes obsidionali corona donati.
Frondicius miles 165.
Alcibiades fortissimus 319.
Medicus. Ophiogenes serpentium ictus contactu leuant et uenena extrahunt 74.
Psylli itidem in Africa. Marsi quoque in Italia 75.
Pyrrhi regis pollex dextri
a Ptolomeo est. Critobulus extracta Philippi regis oculo sagitta famam meruit. Asclepiades Prusiensis sponsionem fecit cum fortuna, ne medicus crederetur, si unquam inualidus fuisset ipse. Lapsu scalarum exanimatus est. Tapsia Nero uerberum notas tollebat 140.
Diuus Augustus lactuca conseruatus in ęgritudine Musę medici 198.
Sextus Pompeius in aceruum tritici se coniecit et podagra liberatus est 228.
Marcus Agrippa in graui morbo pedum demersis in acetum calidum cruribus euasit 232.
Medicina a Rubro mari imputatur, cum remedia uera
in Channa 1 Galileę 156.
Inter uxorem et scortum 161.
Quod uxor relicto uiro, quamuis adultero et Sodomita, non possit alteri nubere 216.
Mendacium. Omnis homo mendax 89.
Mendacium Deo indecens; hominibus interdum utile iuxta Platonem 133.
Augustinus arguit Hieronymum, quod dixerit Paulum simulate locutum in reprehensione Petri, quia nullum mendacium in Scripturis admittendum 223.
Respondet non mendacium id, sed honestam dispensationem dici debere 228.
Rursum respondet Augustinus 233.
Maledictum.
interdum utile iuxta Platonem 133.
Augustinus arguit Hieronymum, quod dixerit Paulum simulate locutum in reprehensione Petri, quia nullum mendacium in Scripturis admittendum 223.
Respondet non mendacium id, sed honestam dispensationem dici debere 228.
Rursum respondet Augustinus 233.
Maledictum. Benedicendum, non maledicendum esse 140.
Ignem gladio ne fodias 151.
De maledicis et inuidis dicta Salomonis 152.
Stesicorus palinodiam cantauit. Nam uituperatam prius Helenam cum postea laudasset, impetrauit
3.
Ingratus est qui inuitus decędit 38.
Diodorum Epicureum laudat, quod sibi mortem consciuerit 61.
Mors nascentibus determinata 65.
Mortem filiorum lente tulit Sylla et quidam in Gręcia pater. Item Puluillus pontifex, Paulus, Lucius Bibulus, Caius Cęsar, diuus Augustus, duę Cornelię 66.
Mors omnium dolorum et solutio est et finis. Mors optimum naturę inuentum. Quibus diu uixisse nocuit 67.
Magni animi esse appetere mortem. Plato: Sapientis animum totum in morte prominere. Summum fini proximum 67.
Cornelia in morte liberorum
accepimus breuem uitam, sed fecimus 78.
Xerxis lachrymę, cum consyderasset tantam multitudinem breui morituram 80.
Consolatur dolentem de morte fratris 81.
Mortui consolatio 82.
Scipio fratris mortem modeste tulit. Alter Scipio. Lentuli. Pompei 83.
Diuus Augustus Octauiam sororem charissimam reliquit. Illa deinde filium amisit imperio successurum, si uixisset. Caius Cęsar fratrem. Item Marcus Antonius. Caius Cęsar Drusillam sororem 83.
Bona mors est homini, uitę quę extinguit mala 85.
Homo uitę commodatus est, non donatus. Lex
diuersarum gentium 38.
Musica. Tyreni tubam, Phryges fistulam inuenerunt. Harmonia. Decacordium. Sambuca 65.
Quales cantus discendi 81, 82.
Mendacium. Aliquando falso utendum ad utilitatem audientium 83.
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Mundus. Mundi anima 27, 47.
Quod mundus non sit Deus 51.
De principiis 54.
Mundus a Deo factus 77.
De conditione mundi. Quare nunc et non antea factus 77.
Mundi et temporis unum principium 78.
De
71.
Natura bonum suadet, a malo dehortatur 34.
Natura. Ratio 37.
Natura brutorum 38.
Quod natura non est genita 46.
Nauim inuenit Athlas , Sydonii triremem 65.
Homo quid et qualis 44.
Homo rationalis 46.
Homo nunquam idem 72.
Hominis dignitas 76.
Prima hominum uita 80.
Proximi omnes homines. Homo, mater, hyle 88.
Odores quare 57.
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Oratio. De diuersitate linguarum 119.
Prima lingua Hebrea in usu fuit 121.
Diuersitas linguarum 156.
Ocium. Deę Quietę ędes extra portam 28.
Requies Dei sabbatum 78.
Obedientia mater
Dominus respexit Petrum, et egressus foras Petrus fleuit
amare XXII.
IOANNES
facient uobis, quia non
nouerunt Patrem neque me XVI. Mitte gladium tuum in uaginam XVIII. Percussus Iesus alapa a
seruo, humiliter factum redarguit, non iudicat XVIII. Quod martyrum cicatrices apparebunt in
corpore glorificato ad decorem XX. Petri martyrium prędicitur a Domino. Augustinus: Si nulla
esset mortis uel parua molestia, non esset tam magna martyrii gloria XXI.
tranquillitate uitę 71 .
De tranquillitate animi 72 .
Secundum Democritum qui tranquille uolet uiuere 74 .
Vitę quietis appetitio, quam frustra in multis fuisse, ut in diuo Augusto, in Cicerone
78 .
Hortatur ad quietem uitę priuatę 81 .
Auxilia debilia firma consensus facit 85 .
Pacem cum omnibus habebis, bellum cum uitiis. Semper
molestum esse quod nescirent
homines, quando cum galea prodire deberent 54 .
Patientia Philostrati tyranni erga conuitiatorem ebrium 54 .
Antigonus in eos qui de se obloquebantur, Philippus in Democratem, diuus Augustus in
Timagenem 55 .
Comparatio parientis ad feram immanem, quę lenta latratum canum respexit et ad scopulum,
cui irritus fluctus assultat 56 .
Diogenes erga se conspuentem. Alius a Lentulo pingui
Ciceronis 115 .
Naso rogatus, ut quosdam uersus inconcinnos tolleret, respondit decentiorem esse faciem,
in qua aliquis neuus esset 125 .
Lucius Vinicius ex tempore causas agebat. De hoc eleganter dixit diuus Augustus: Ingenium
in numerato habet 128 .
Libri combusti in poenam autoris Scauri 143 .
Vricanus homo rusticulus, cum sibi duo uiri apparuissent in agro Reatino, qui Castor et
Pollux sunt nominati, satis
poetam laudat 4 .
Qui aliorum scripta sibi uendicant 4 .
Ingenium Iulii laudat 4 .
Phisicę propositiones 11 .
Dat carmina ad Augustum ferenda 12 .
Poetę uinosi 19 .
Sapho. Alceus 19 .
Ad librum apostropha 20 .
Poetarum antiquitas. Ennius
peccarunt 79 .
Prouidentia 54 .
De prouidentia 84 .
Passio Christi. Iudas 40 .
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Eundem esse episcopum atque presbiterum apud ueteres 134 .
Diaconus minoris dignitatis est quam presbiter. De institutione episcopi et VII
gradibus clericorum 135 .
De ueris falsisque pastoribus. Augustinus 139 .
Qui Euangelium annunciant, de Euangelio uiuant 140 .
De regimine abbatissę 149 .
Nihil honorabilius quam seruitus Christi
Mallem, inquit, hic primus esse quam Romę secundus 367 .
Is salutabatur imperator cuius ductu X milia hostium cęsa essent 382 .
Antipater patri insidiat 408 .
Iudicium Augusti de Tiberii feritate
in populum 412 .
Phraortes patre interfecto regnum occupat 413 .
Germanici Cęsaris laudes
Delyrant reges, plectuntur Achiui 3 .
TERTVLLIANVS
Rex.
Tyranni superbia 54 .
Croesus, Lydię rex 72 .
Inter bonos et malos reges 75 .
Apud Ęgyptios pharaones, apud Romenos Cęsares et Augusti, apud Syros Antiochi, apud
Persas Arsacidę, apud Philistiim Abimelech. Post Alexandrum in Ęgypto Ptolomei usqae ad
Cleopatram 77 .
Ęs regnum Alexandri atque Gręcorum 97 .
Non miremini, si
Resurrectio secundum Platonem 78 .
Sepultura. Cremare apud Romanos non fuit ueteris instituti; terra condebantur 83 .
Alexander Bucephalo equo defuncto exequias duxit; urbem tumulo circumdedit nomine eius
93 .
Fecit et diuus Augustus equo tumulum. Agrigenti complurium equorum tumuli pyramides
habent. Funus aliti coruo celebratum 112 .
Ęgyptiis
mos est cadauera asseruare medicata
Britanni defunctos esitant 374 .
Parthi uolucribus aut canibus laniandos exponunt; nuda demum ossa humi condunt 376 .
Similitudo casuum 292 .
Gordianus senior Augusto principi per omn ia similis, iunior Pompeio, tertius Asiatico
Scipioni 442 .
Spes. Alexander, cum omnia amicis distribuisset, interrogatus, ecquid regi superesset:
Spes, inquit 210 .
Hannibale
ORATIVS IN EPISTOLIS
189 .
Tichicus 233 .
Pithagoricorum tacendi institutum 293 .
Somnia in quibus uentura signantur, Dei solius scientię patere 125 .
Visio augustior primo incutit timorem, mox pręstat audaciam 182 .
Vsque quo piger dormis 263 .
Somniis non facile credas 296 .
Senex. Vt ętatis grauitatem morum grauitas decoret
Auditus 55 .
Contra eos qui dicunt sensum inutilem esse ad cognitionem 96 .
Suspicio de omnibus tyranno 55 .
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Quibus cum homini pugnandum 34 .
Socrates uicit carnis inclinationes 37 .
Nobiscum nobis gerendum est bellum 82 .
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
diuisus 18 .
BASILIVS MAGNVS
Quęre alphabetum in fine eius operis.
PLINIVS
Venatio. Cur flante Fauonio canes uestigia minus ualent comperire 63 .
PROBLEMATA PLVTARCHI
Marsiliam Phocei condiderunt. Rhoda in Gallia a Rhodiis condita. Vnde amnis Rhodanus
dictus etc. de urbibus in occidente ab orientalibus conditis 200 .
Ephesus 233 .
Nicopolis, ubi Augustus Antonium et Cleopatram uicit 250 .
Colossi urbs Asię 254 .
Veritas. Philosophi iungunt mendacium ueritati 123 .
Veritas in solo Iesu 231 .
Vestes magnificę 55 .
Venti non ad perniciem, sed ad utilitatem 56 .
Pruinę et niues 56 .
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Argeus et Marcessus et Marcellinus fratres. Theogenes. Hernia, eius
filia, uirgo. XL martyres. Ianuarius et Pelagia. Theodorus.
Aspasius prętor: Amos. Emerentiana.
Maxentius: Dorothea uirgo. Porphirius cum CC militibus. Catherina uirgo. Iustina regina.
Augusto: Gabinus presbiter.
Almachio prętore: Tiburtius, Valerianus, Maximus.
Sapore, Persarum rege: Symeon, Seleucię archiepiscopus et sexdecim milia militum.
Anastasio: Sigismundus, rex Britannię.
Theodorico, Longobardorum rege: Ioannes papa.
et Alanus episcopi cum LXX discipulis.
Licinio: Argeus et Marcellus et Marcellinus fratres. Theogenes. Heryna uirgo. Ianuarius et
Pelagia. Theodorus.
Marco Antonio et Lucio Aurelio: Germanicus.
Aspasio prętore: Agnes uirgo. Emerentiana uirgo.
Augusto: Gabinus presbiter.
Iustiniano: plurimi episcopi.
Almachio prętore: Tiburtius, Valerianus et Maximus.
Sapore. Persarum rege: Symeon, Seleucię archiepiscopus.
Anastasio: Sygismundus, Britannię rex.
nec me certasse pigebit.
2.
superbum
Pharum infidam, natumque nocentem
nostrorum carpere usum; verum ut nostrae satisfaciam devotioni et tibi hoc
inventum inscribam, qui rem divinam praesertim et diligis et colis et observas.
Christus namque apostolos delegerat non de foro Iustiniani, ut scribit
Augustinus, sed de piscatorum simplicitate, non peritos quidem grammatica, nec
armatos dialectica, nec inflatos rhetorica, sed indoctos homines et pauperes,
quos et lucem mundi et sal terrae constituerat. Siquidem, ut sol in radiis suis
C. VIII.
DE DALMATIAE CIVITATIBUS
in orbe deos fecit timor;
et terram, benedicant eum caeli et terra , siquidem divino inflata spiritu civitas Sibenici rerum omnium artificem et parentem adorat Trinitatem et praecipua veneratur solennitate. Sola enim Trinitas Trinitas soli deo integre nota est,
quanta fieri potuit diligentia emendasti; deinde ut beneficium hoc trabali (quod dicitur)
videbatur epistola. Domum ergo, hoc est ad nos ipsos redeamus. Ego igitur, qui tuo hortatu in imprimendo hoc praeclaro opere librariis prefui, quamvis studiose caverim ne quid in componendis caracteribus aberrarent, pauca tamen haec fuerunt perperam expressa, quae hic in sequenti pagina annotare institui ad legentium commoditatem. Siqua vero alia erunt (erunt autem, nisi fallor, non multa) sedulus lector facile ea per se deprehendet.
esse videatur.
Arbitror nimirum, speciosissime princeps, quod divinus ille animus venturus in
corpus et celitus tibi missus dignum sibi voluerit hospicium, quo susciperetur,
fingere, et par habitaculum, quo viveret, formare. Hec itaque augustissima
facies tua efficit profecto, ut qui te viderint norintque animi tui splendorem,
nesciant prorsus, an te magis mentis an vultus
obtutibus admirentur. Sed mihi exire maturanti in acta virtutum
quodam pacis vinculo atque lege convenire, ut quodque in suo
regno triumphans maneret. Postumius Libertus primus omnium ovans urbem ingressus
est, quoniam bellum leviter et sine cruore gesserat, myrto Veneris Genitricis
coronatus divus Augustus
spectaculo! Nec consecretur eternitati Lucius Emilius
Paulus victo per se Macedonum rege, Philippi filio, et a se in triumpho ducto!
Nec magnus Pompeyus, quem leta Roma sepcies lauro ob victoriam redimitum
salutavit neque demum divus Augustus tris triumphos in urbem reversus agens
imposito fine bellis civilibus, dum tu, prestantissime princeps, post multas
victorias tuas fortune imperio subactas quottidie ducis in triumpho viciorum
prosternere gentes
quis in omni
vite colore (ut omittam fidem et integritatem, precipuas virtutes tuas)
prestancior, quibus sane ornamentis cum apud omnis terrarum principes maximam es
auctoritatem consequutus, tum in primis apud augustissimum regem nostrum eo loci
habitus es, ut te quidem tanquam precipuam ac tutissimam arcanorum suorum
erigeret arcam et sanctiret efficeretque, ut tu in vinea sagax
simplicitate sui pectoris, taciti quidem, ima volveres
tolle crucem et
sequere. Si optas crimina tibi remitti? procumbe cum Magdalena retro secus pedes
domini. Si cupis hodie cum Christo esse in paradiso: crucifigere modo
et dic cum latrone: Domine memento mei dum ueneris in regnum tuum. Inspice
uulnera pendentis (ut Augustinus ait) sanguinem morientis, precium redimentis, caput
habet inclinatum ad te osculandum, pedes confixos ad te expectandum, manus extensas
ad te amplexandum, cor apertum ad te diligendum, totum corpus expositum ad te
redimendum. Hec fideles mei quanta sint cogitate: hec in statera
nihilque sibi quicquam reliqui fecit, tunica, cuculla
cilicioque contentus, ut lucrifaceret Christum.
Gallicanus quoque, Romani dux exercitus, postquam Scythis Dacisque et
Thracibus superatis Constantiam, Constantini Augusti filiam, coniugem sibi
pactam victor accepisset, ab ea conuersus Christianusque factus continuo
dignitatis abiecit insignia, detrectauit militiam et, quicquid plurimorum
annorum stipendia uictorięque parauerant, repente
contemnendis prę se ferentes.
Euphrasia Romana, genere nobilis, opibus pollens, ętate florens, forma
pręstans, post mortem uiri Antigoni neque rursum cuiquam nubere uoluit,
licet multum suaderet Theodosius Augustus, neque Romę manere, quanuis et
patria esset et orbis domina, neque diuitias possidere, tametsi honestissime
posset. Procis repulsam dedit, mare transmisit, ad Thebaidem uenit. Et eo
loci considens, quicquid secum
quoniam eos iam indigentibus
impenderat, ait: Cęcilię thesauros pauperum manus in cęlum sustulerunt.
Laurentius quoque Leuita a Decio tyranno quęstione agitatus, ut argentum
indicaret, quod Philippum, Philippi Augusti filium, olim Ecclesię obtulisse
constabat, protensa in pauperes manu, quibus iamdudum erogatum erat: Apud
hos, inquit, Philippi argentum depositum seruatur. At Decius sibi procul
dubio illudi putauit, quia, ubi uerę
fuerit, non facile discerni queat.
Veruntamen serui interdum dedignantur mendicis ministrare, archiepiscopus
etiam pedes lauit.
Gallicanus quoque monachus, quem et consulem et uictorem et Constantini
Augusti generum fuisse diximus, omnibus pro Christo contemptis tam ardenter
in monasterio serui functus est officio, quam prius in castris imperatoris
ac ducis. Nec magis olim militaris glorię auidus fuit quam postea
expetiuerat sanitatem ut tunc Christi suscepit fidem. Neque enim dubitauit
ueritatem ab eo syncere prędicari, a quo aberat captatio lucri.
Pari animi magnitudine pręditus Cyriacus martyr, cuius gloriosus exitus VI.
Idus Augusti nobis celebris habetur, a Roma ad Persas usque ab Sapore, eorum
rege, euocatus, cum filiam illius Iobiam a demoniaca uexatione uindicasset,
dona, quibus uel longi itineris labor compensari potuisset, oblata
repudiauit.
sunt, si forte Gezi superius a nobis propositum exemplum non satis deterret
tanquam uetustate iam obliteratum, audiant recentiora.
Cyrillus, Hierosolymitanus episcopus, post diui Hieronymi in Domino
dormitionem, ad Augustinum scribens tradit fuisse monasterium quoddam in
Thebaidis partibus ducentarum fere foeminarum, sanctarum utique, si non
auaritię foeditate sanctitatis decorem polluissent. Consuetudo pessima apud
illas inoleuerat
uerborum percipere meruit anagogen latentemque sub littera sensum.
Plurimorum annorum studium ad tantum diuinę eruditionis profectum nunquam
illum extulisset, ad quantum die una Christi perduxit contemplatio.
Augustinus, Hipponensis episcopus, philosophię Christianę assertor egregius,
dum Sanctę Trinitatis mysterium solus in cubiculo sedens contemplatur, ita a
seipso abscesserat, ut a muliere, quę illum quadam de re consulere
non mouet admonentis autoritas, moueant saltem patientis flagella, quę ille
experrectus, cum et uibices in corpore apparerent et discedente somno dolor
non discederet, intellexit non soporis fuisse, sed punitionis.
Augustinus, dum inter dialecticorum sophismata Christum quęreret, heresi se
implicaverat Manicheorum. Tandem Pauli apostoli epistolas euoluens reperit
scriptum: Induimini Dominum Iesum Christum! Ac statim discussis erroris
uidissent, ad Christum conuersi sunt. At impiissimus tyrannus capite eos
postremo cędi iussit, nullo tamen manifestiore indicio uictum se ostendens,
uiuere permissurus, quos occidit, si uicisset.
Augustinus preterea, Anglorum episcopus, a Gregorio pontifice (ut Beda
tradit) in Britanniam missus, cum Iesum, Dei Filium, asseruisset, Edilbertum
regem magnamque procerum eius partem credentes baptizauit. Cęterum multis
uidere quam ille lucis. Pro eo, ut uisum
reciperet, supplicarunt diis; quasi uero lapides preces possent audire et
non etiam ipsi cęci, insuper et surdi et muti essent. Cum ergo cura laborque
eorum omnis incassum recidisset, Augustinus Christum suum deprecatus, sine
cunctatione hominem sanum reddidit et reliquam plebem eo signo conuertit,
Britanniam totam erripiens diabolo et subiiciens Christo. Tunc terra illa
inculta (iuxta Ezechielem)
exhuberans fructibus salutis.
Quid de Mutio abbate dicemus? Qui dum esset gentilis, natura ferox et
latrociniis deditus, ita ut etiam sanctorum delubra expoliando prophanaret,
uidit tandem in quiete uirum forma habituque augustiore quam humano,
comminantem sibi necem, nisi protinus a flagitiis sacrilegioque se
submoueret. Cumque pauore perculsus repente euigilasset, nihil moratus ad
ecclesiam confugit et baptismate suscepto eremum petiit.
zizania in medio tritici subuertere
Scripturas conati sunt, sensum deprauare, ueritatem polluere, sectas
impiissimi erroris perniciosissimęque doctrinę inducere.
Alexander, episcopus Constantinopolitanus, Constantini Augusti temporibus,
cum Arrium heresiarcham publice argueret ac proinde orta plurimorum
utriusque partis contentione sedari tumultus non posset, Dominum orauit, ne
Ecclesię suę catholicę fidem impiis ludibrio esse pateretur.
sensit, eius credulitatem sequi noluit. Tanta iam mentem illius
pręoccupauerat insania, tantus furor. Itaque in malo perseuerans
thesaurizauit sibi iram in die irę.
At non ita Ecclesię sanctę illustrator Augustinus. Qui in initio eadem heresi
pollutus, cum Ambrosium prędicantem audisset, perspexit errorem, in quo
erat, atque abiecit. Et tandem omnis expers ambiguitatis Christi suscepit
fidem iuxta traditionem catholicę
Peruersissima impietas, cuius
assertione tutam se putabat, eius confutationum telis confossa periit.
Euticianę uero prauitatis error; quam Chalcedonensis synodus damnauerat,
etiam tunc manifesto apparuit, cum Anastasius Augustus, ut ab eo discederet,
summi pontificis Hormisdę denunciationibus monitus, sed obtemperare
negligens atque contemnens, fulmine ictus poenas dedit. Reliqui, ne idem
paterentur, catholicę fidei adherentes, ab eodem
eam religionem esse uerissimam, pro qua
Deus ipse sic depugnaret, ut neque imperatoribus aduersus eam niti impune
esset.
Summus quoque pontifex Agapetus Constantinopolim profectus, cum Iustinianum
Augustum adisset, uerbis aliquot ultro citroque habitis deprehendit illum in
hanc ipsam Euticetis heresim incidisse atque ait: Putaram me cum Iustiniano
loqui, non cum Diocletiano; aperte ostendens, quanta esset erroris huius
non cum Diocletiano; aperte ostendens, quanta esset erroris huius
malignitas, ob quam solam mitissimum principem sęuissimo Christianorum
persecutori duxit comparandum. Veruntamen cum aliquandiu inter eos fuisset
disputatum, Augustus tandem pontificis sententię cedens catholicum se fecit.
Porro Anthemium * corr. ex Antonium
episcopum de eadem prauitate publice conuictum, improbe tamen in
pręstitit, ut facile persuasum sit non
commentum fuisse, quod de illo quondam iactatum constat, ob os scilicet eius
in cunis iacentis uolitasse apum examen, stridulo tinnitu eloquii futuri
suauitatem portendens. Hic Aurelium Augustinum Manichea heresi tabescentem
suis prędicationibus purgauit sanumque reddidit. Qui iam catholicę fidei
disciplinis eruditus omnium tandem hereticorum dogmata certissimis destruxit
argumentis nostraque confirmauit,
sicuti tunc mos erat, honoris ratio ducebatur,
eo gustato presbytero suo post se hauriendum porrexit, neminem ex omni illo
conuiuarum numero digniorem decernens, cui secundum honoris locum daret, ne
ipsum quidem Valentinianum Augustum.
Idem Valentinianus, cum aliquando adeunti se Martino non assurrexisset atque
etiam rem quandam petenti subiratus repulsam daret, statim flamma a solo
sursum uersus emicante assurrexit inuitus et miraculo
honore afficere episcopos pariter et presbyteros
coepit, liquido iam perspiciens terrenam dignitatem diuinę cedere debere et
sacerdotio pręditos ęquum esse etiam ab imperatoribus honorari.
Propterea quidem et Theodosius Augustus, quoniam iratus in Thessalonicenses
supra quam quod iustum ęquumque esset animaduerti fecerat, Mediolani ab
Ambrosio episcopo ecclesię aditu prohibitus palamque reprehensus patienti
animo pertulit et commissum
uel domus diuisa contra se non stabit. At uero in pace
omnia lęta, iocunda, suauia sunt. Siquid aduersi incidit, pax eleuat
moerorem; si prosperi quid contingit, pace gaudium augetur. Hanc itaque
eleganter definiuit Augustinus dicens: Pax est serenitas mentis,
tranquillitas animi, simplicitas cordis, amoris uinculum, consortium
charitatis. Nec poterit , inquit, ad hęreditatem Domini peruenire,
qui testamentum pacis
aliquando
incessisse ex Euangelio constat, quoniam, dum a Iudeis apprehenderetur, ea
relicta nudus effugisse dicitur. Nudi ergo nudum Christum sequamur, ne ab
aduersariis comprehendamur.
Aurelius Augustinus episcopus ueste non magis compta magisue ambitiosa quam
illi, quibus pręerat, uti uoluit. Siquis excultiorem sibi dono offerret,
acceptam uenum iubebat dari, ut pecuniam inde exactam cum aliis
communicaret, quando
assumptis una purificatus templumque ingressus sit ac tandiu
cum illis fuerit, donec tonsis de more crinibus uota perficerent
sacrificiumque offerrent. Hoc quidem multi pię simulationi
adscribunt, sed ego magis Augustino assentior, qui ait: Diebus illis
intermediis, qui inter Christi ascensionem et Euangelii uulgationem fluxere,
ueniam hanc Iudeis ad fidem uenientibus datam, ut simul etiam legalia
tenerent, si uellent; non autem ita
cruentare, ut uisę aliquando foeminę incestam recordationem dolore sedaret,
profecto bonum est etiam mulierem non uidere. Qui enim uiderit mulierem ad
concupiscendum eam, iam mechatus est eam in corde suo. Augustinus interrogatus, quare cum sorore habitare refugisset: Quia —
inquit — quę cum sorore mea sunt non sunt meę sorores. Et hanc eiusdem
sententiam esse perhibent: Malum est mulierem uidere, peius alloqui,
pessimum
uirginis Euphrasię mater, hac
unica prole suscepta cum uiro suo Antigono caste continenterque uixit.
Cęterum illo defuncto, quoiniam ętas, forma, diuitię suppetebant, ad
secundas nuptias urgeri coepit Theodosii imperatoris Augustęque suasionibus
ac promissis. Quod quanquam amore erga ipsam summo agebatur, illa tamen
indignans et castitate metuens, rebus occulte nauigio
impositis, cum filia in Aegyptum nauigauit. Et in Thebaidem
Deo merenti dicitur: Magna est fides tua; fiat tibi sicut uis! Hoc
est, non tantum, sicut postulasti, sed, si uis, etiam melius quam
postulasti.
Pii quidem fletus quanta uis sit, Monica etiam, Augustini mater, testatur.
Cui pro filio, Manichea heresi implicato, multum lugenti atque oranti
diuinitus dictum est, ubi ipsa, ibi et illum futurum. Ab episcopo etiam,
quem, ut pro illo oraret, cum fletu orauerat, audiuit:
manus foedauerant, mox
credentes, et ipsi martyrio coronati sunt. Quam gratiam nequaquam assecuti
fuissent, si in eos aliter uindicandum sancti postulassent. Vnde Dominus in
Psalmo: Vltus sum in eos. Quod exponens Augustinus: Vindicaui me,
inquit, de inimicis meis. Quomodo me uindicaui? Occidendo in eis errorem,
suscitando fidem. Atque inde nos admonens ait: Quando te
persequitur homo, noli attendere illam figuram, quam
ferunt: Repercussissem te, si Christianus non essem. Proprium ergo
Christiani esse existimauit pati nec uindicare iniuriam.
Gregorium quoque pontificem ne summa quidem dignitas ad iniurię impatientiam
compulit. Mauricio augusto filiisque eius se persequentibus dicitur
scripsisse: Quoniam ego peccator sum, uos tanto magis, ut opinor, Deum uobis
conciliatis, quanto magis me illi ignauiter seruientem affligitis. Post hęc
imperator, cum solus
colenti imperare nequiuit, si
ipse poenas inferendo plus timuit quam ille patiendo, si uiuum denique
dimittere coactus est, ad quem perimendum tam dira expetiuit supplicia.
Flocellus quoque, decem annorum puer, Antonino Augusto Ecclesiam persequente
apud Augustodunum passus est. Hic Valeriani pręsidis iussu, cum ad
immolandum diis cogi non posset, in equuleo suspensus flagellatur, in cauea
cum leone occluditur, in ignem mittitur, clauis
poenas inferendo plus timuit quam ille patiendo, si uiuum denique
dimittere coactus est, ad quem perimendum tam dira expetiuit supplicia.
Flocellus quoque, decem annorum puer, Antonino Augusto Ecclesiam persequente
apud Augustodunum passus est. Hic Valeriani pręsidis iussu, cum ad
immolandum diis cogi non posset, in equuleo suspensus flagellatur, in cauea
cum leone occluditur, in ignem mittitur, clauis configitur. Sed iis omnibus
superstes,
cum
uictorię palma migrauit ad cęlum. Et qui talia pro Christo pati optauit,
nunc regnat cum Christo.
Marium et Martham uxorem eius liberosque eorum Audifax et Abacum, natione
Persas, Claudio Augusto Christianos persequente, Romę martyrium passos
legimus. Cum enim deos gentilium demonia esse prędicarent et Martha eos
hortaretur, uti confidenter pro Christo tormenta exciperent, fustigationem,
equuleum, flagella,
solicitauit, sed timor, ne forte ipsi cruciatuum
acerbitate superati prius a fide quam a uita decederent. Itaque tanto
alacrius ad necem ruit, quanto de illorum uictoriis facta est securior.
Pontianus martyr sub Antonino Augusto Spoleti passus, nolens gentilium
sacrificare diis, uirgis cęditur, per prunas nudis pedibus ambulare
compellitur, in equuleo tollitur, ungulis ferreis ad ossa usque
proscinditur, leonibus in theatro exponitur. Sed
Deus Pater regni cęlestis hęreditate donauit. Siquidem una puellula a
tribus crudelissimis ciuitatis pręsulibus continenter excruciata, uinci
nequiuit, hoc est, ut peccaret, compelli nulla ui unquam potuit.
Antonino Augusto Ecclesiam persequente, dum in Sicilia Sebastiani
proconsulis iussu Victor martyr torqueretur, Stephana, militis cuiusdam
uxor, uisis miraculis ad credulitatem conuersa, Christum Iesum Dei Filium
confiteri coepit. Cumque
brachiis demissaque ceruice
tacitus intra se orauit atque hoc gestu actuque illi decedere libuit, ut
talis Domino occurreret, qualis ipse pro nobis pependerat in cruce.
Et ipse inter quatuor Ecclesię candelabra numerandus Augustinus, cum febri
correptus uitę sibi finem imminere conspiceret, psalmos, qui poenitentiales
dicuntur, conscribi et ante se legendos parieti affigi iussit. Eos dum
legeret, lachrymas hubertim fudisse dicitur. Neminem ad
Sed prius et hoc
memoratur dixisse: neminem, quanuis sanctum et perfectum uirum, decedere
debere, nisi ante confessus communicatusque fuisset. Nolle enim confiteri
arrogantis esse, nolle communicare — inobedientis. Si autem Augustinus
poenitentię precationes cum fletu sibi peragendas putauit quid nos facere
oporteat, qui in nullo ad eum comparandi sumus. Discamus tamen nunc maxime
poenitendum dolendumque esse, cum periculum est, ne dolere
huiusce rei in cuiuspiam animo residere possit
ambiguitas, ea nunc miracula in medium proferre operęprecium erit.
In ea epistola, quam Cyrillus, Hierosolymitanus episcopus, de signis diui
Hieronymi post obitum factis ad Augustinum scribit, legimus per id tempus
heresim quandam insurrexisse, quę diceret defunctorum animas nec
beatitudinem nec poenam sentire, donec communis resurrectionis die suis
iungantur corporibus, hoc cum ipsis una
spiritu abiit, odor
suauissimus cum corpore remansit. Eadem hora Cyrillus, episcopus
Hierosolymitanus, animam eius angelicis manibus gestatam cęlum uersus
tendere conspexit. Eodem die sancta hęc anima miro radians fulgore Augustino
Hippone apparuit. Turoni etiam duo monachi lucentem globum aera transire et
inde dulciter canentium choros audiri dum admirantur, intellexerunt
Hieronymi presbyteri animam tunc apud Bethlehem defuncti ab angelis ad
tollerentur, melos interdum lętantium angelorum auditum; Deo uolente
felicitatis, ad quam euocabantur, testimonium in terra residere, ne alios
pigeret eorum uitam imitari, quos beatos esse certo iudicio agnouissent.
Augustinum quoque quo die corpus eius mandatum sepulturę fuit, monachus
quidam procul inde manens et in spiritu raptus uidit infula et
pontificalibus indumentis insignem sedere intra nubem candoris eximii. De
oculis eius
ad illustrissimum principem Venetiarum
Augustinum Barbadicum pro Dominico Manlipetro,
classis eiusdem prouisore, elegia
sapphicum
Participem dignatus est.
Ad reuerendissium D. D. Augustinum Triuulcium sancti / Hadriani Diaconum
Cardinalem bene augurat a die / quo se ad santissimum Dominum cum opere hoc / et
munere praesentauit. / Iacobus Bonus Rhacusaeus.
Augusta mihi uenit, mihi candida fulsit
mihi candida fulsit
quoque Pallade fulto,
fulto,
canant, et si ipse Senatu
patrio uates, qui talia suasi,
uiri XXVIII
Trium uiri XXIX, XXXIX
Quattuor uiri XXIX
Quinque uiri XXIX
Decem uiri XXIX, XV
Centum uiri XXIX
Sex uiri XXIX
Sex uir Augustalis L
Viri epulonum XXIX
Equester ordo XXXII
Tribunus militum XXXVI
Magister equitum XXXIII
Primopilus XXXII
Pręfectus castrorum XLVIII
7.
A 81v/4; cf. CIL VI 882
Ad S. Petrum in pyramide
A 81v/4; cf. CIL VI 882
Ad S. Petrum in pyramide
DIVO CAESARI DIVI IVLII. F. AV-
IVLII. F. AV-
GVSTI CAESARIS DIVI. F. AVGVS-
filio, Augusto sacrum. Augustus autem dictus est
Octauianus a Iulio Cęsare adoptatus et Tiberius Cęsar fuit ab Octauio adoptatus. Vtrique
igitur obeliscus iste dedicatus fuisse apparet. Altera inscriptio idem significare
uidetur, quum et Iulii filium et Augusti filium nominet.
8.2. Hoc loco nostri temporis incusanda superbia est.
(Superbia principum huius
temporis) Quis enim nunc regum principumue et quorumcunque pręsidum se inscribi
patitur absque
Marci filio, Seuero Pertinaci
Augusto, patri patrię, Parthico Arabico et Parthico Adiabenico, pontifici maximo,
tribunicię potestatis undecimum, imperatori undecimum, consuli tertium, proconsuli, et
imperatori Cęsari Marco Aurelio, Lucii filio, Antonino Augusto Pio Felici, tribunicię
potestatis sextum, consuli, proconsuli, patri patrię, optimis fortissimisque principibus
ob rem publicam restitutam imperiumque populi Romani propagatum insignibus uirtutibus
eorum domi forisque senatus populusque Romanus.
COS.
.P. VLTVS EST ARMIS ARCVM TRI-
VMPHIS INSIGNEM DICAVIT.
16.1. (Constantinus) Hoc quidem propterea quod Maxentium, Herculii Maximiani
filium, a prętorianis militibus Augustum appellatum ad pontem Miluium uicit atque
interfecit anno imperii sui VI.
Cf. Euseb. Chron. A. D. 312 [=
310], A. D. 318 [= 316]
Deinde idem anno XXVI pacem dedit Christianis,
Regnauit annos XXXI.
Cf. Euseb. Chron. lemm. ante A. D.
312 [= 310], ubi annis 30, mensibus 10
Tres eius liberi, Cęsares Augusti appellati, susceperunt
imperium: Constantinus, Constantius et Constans.
Cf. Hier. Chron. A. D. 340, lemm.
ante. A. D. 341
Nihil illi baptisma Christi profuit si Arrianus et
1,1,13-16;
7,27,11-17
16.2. Inscriptio ita legenda: Imperatori Cęsari Flauio Constantino, Pii
Ipse ex Publii correxit
filio, Augusto senatus populusque Romanus. Cętera integra sunt
et aperta.
16.3. Fuit autem hic Constantinus Constantini Pii et Helenę filius.
Fuit... filius ipse addidit in margine
,
dono
Suprascriptum
datos Aurelius Tucidanus tacitam pecuniam, si uia Latina
ossibus meis reponendis monumentum suo sumptu aedificauerit, habeto. Hermeti, liberto
Augusti uindicia manumisso, aureos centum decem dono data sunto. Litię Agresti, uxori
benemeritę, mundum muliebrem quęue eius causa paraui do lego. Caius Tucidanus, quod
pupillam iussu meo curam gerens contra decreta amplissimi ordinis uxorem duxit, exheres
rusticum quod Epiro paraueram uehere dono data sunto. Filiis,
si nepotes mihi non fecerint, Marcellus Tucidanus, ex damnato sumptus cohitu, heres
designatur.
Quae lego omnium esto.
37.2. Kłis Sextilibus: die prima Augusti, qui et Sextilis dicitur.
Consulibus: per consules tempora designabantur. Testament. iur. mili.: militibus
liberam testamenti factionem primus quidem diuus Iulius Cęsar concessit, ut, quoquo modo
testati fuissent, rata esset eorum uoluntas.
TRIB. POT. II. COS. DESIG. IIII. IMP.
.
pontifex
maximus, tribunitię potestatis secundum, consul designatus tertium, imperator quartum,
pater patrię, dedit.
62.2. (T. Claudius
Hic est Tiberius Claudius Caesar Augustus Germanicus
) Siue quod dederit muri siue templi fabricandi
impensam, in quo insertum epigramma fuit, alioquin quid dederit mihi non constat. Hic
autem natus e Druso, Tyberii fratre, et minore Antonia fuit triumphauitque de
) Siue quod dederit muri siue templi fabricandi
impensam, in quo insertum epigramma fuit, alioquin quid dederit mihi non constat. Hic
autem natus e Druso, Tyberii fratre, et minore Antonia fuit triumphauitque de Germanis,
quos sub Augusti exitum pręlio uicit. Periit secundo suo consulatu Antiochię, ut
scriptores tradunt.
Hic autem natus eqs.: cf. Suet. Calig. 1 ( ubi de Germanico Iulio Caesare )
Fuit uir in
68.
A 81v/6; cf. CIL VI 885
CESENAE
.OSSA.
TI. CAESARIS DIVI AVG. F. AVGVSTI
PONTIFICIS MAXIMI TRIB. POT. XXXII.
IMP. VIII. COS. V.
68.1. Integrandum sic: Ossa Tiberii Cęsaris, diui Augusti filii, Augusti, pontificis
maximi, tribunicię potestatis XXXII, imperatoris VIII,
.OSSA.
TI. CAESARIS DIVI AVG. F. AVGVSTI
PONTIFICIS MAXIMI TRIB. POT. XXXII.
IMP. VIII. COS. V.
68.1. Integrandum sic: Ossa Tiberii Cęsaris, diui Augusti filii, Augusti, pontificis
maximi, tribunicię potestatis XXXII, imperatoris VIII,
Correxi ex V
consuli quintum.
68.2. (Pontifex maximus)
.OSSA.
TI. CAESARIS DIVI AVG. F. AVGVSTI
PONTIFICIS MAXIMI TRIB. POT. XXXII.
IMP. VIII. COS. V.
68.1. Integrandum sic: Ossa Tiberii Cęsaris, diui Augusti filii, Augusti, pontificis
maximi, tribunicię potestatis XXXII, imperatoris VIII,
Correxi ex V
consuli quintum.
68.2. (Pontifex maximus) Pontifici maximo
in singulis uero partibus fuere tribus decem.
Porro in hoc epitaphio de tribunicia potestate militari intelligendum puto.
(Tiberius) Tiberius enim magis in militia foris uersatus est quam in
republica domi. Fuit autem Augusti filius non natura, sed adoptione. Imperauit annos
XXIII, obiit anno salutis XV.
Cf. Euseb. Chron. A. D. 15
A 81v/6; cf. CIL VI 887
Ibidem
OSSA
NERONIS CAESARIS GERMANICI CAE-
SARIS. F. DIVI. AVG. PRONE. FLAMIN.
AVGVSTALIS QVAESTORIS.
69.1. Legendum hoc modo: Ossa Neronis, Germanici Cęsaris filii, diui Augusti
pronepotis, flaminis augustalis, quęstoris.
69.2. (Nero) Hunc esse Neronem
OSSA
NERONIS CAESARIS GERMANICI CAE-
SARIS. F. DIVI. AVG. PRONE. FLAMIN.
AVGVSTALIS QVAESTORIS.
69.1. Legendum hoc modo: Ossa Neronis, Germanici Cęsaris filii, diui Augusti
pronepotis, flaminis augustalis, quęstoris.
69.2. (Nero) Hunc esse Neronem mihi uidetur qui Germanici et Agrippinę, M.
Agrippę filię, fuit filius. Quem Augusti pronepotem fuisse ita inuenio: Agrippa ex
CAESARIS GERMANICI CAE-
SARIS. F. DIVI. AVG. PRONE. FLAMIN.
AVGVSTALIS QVAESTORIS.
69.1. Legendum hoc modo: Ossa Neronis, Germanici Cęsaris filii, diui Augusti
pronepotis, flaminis augustalis, quęstoris.
69.2. (Nero) Hunc esse Neronem mihi uidetur qui Germanici et Agrippinę, M.
Agrippę filię, fuit filius. Quem Augusti pronepotem fuisse ita inuenio: Agrippa ex
adoptione fuit Augusti filius;
modo: Ossa Neronis, Germanici Cęsaris filii, diui Augusti
pronepotis, flaminis augustalis, quęstoris.
69.2. (Nero) Hunc esse Neronem mihi uidetur qui Germanici et Agrippinę, M.
Agrippę filię, fuit filius. Quem Augusti pronepotem fuisse ita inuenio: Agrippa ex
adoptione fuit Augusti filius; Agrippina, Agrippę filia, neptis Augusti; Agrippinę autem
ex Germanico filii fuere Drusus et Nero, ideoque Augusti pronepotes. Sed quum Tiberius,
Tiberii Neronis et Liuię filius,
flaminis augustalis, quęstoris.
69.2. (Nero) Hunc esse Neronem mihi uidetur qui Germanici et Agrippinę, M.
Agrippę filię, fuit filius. Quem Augusti pronepotem fuisse ita inuenio: Agrippa ex
adoptione fuit Augusti filius; Agrippina, Agrippę filia, neptis Augusti; Agrippinę autem
ex Germanico filii fuere Drusus et Nero, ideoque Augusti pronepotes. Sed quum Tiberius,
Tiberii Neronis et Liuię filius, quę deinde nupsit Augusto, esset et ipse ab Augusto in
filium
69.2. (Nero) Hunc esse Neronem mihi uidetur qui Germanici et Agrippinę, M.
Agrippę filię, fuit filius. Quem Augusti pronepotem fuisse ita inuenio: Agrippa ex
adoptione fuit Augusti filius; Agrippina, Agrippę filia, neptis Augusti; Agrippinę autem
ex Germanico filii fuere Drusus et Nero, ideoque Augusti pronepotes. Sed quum Tiberius,
Tiberii Neronis et Liuię filius, quę deinde nupsit Augusto, esset et ipse ab Augusto in
filium adoptatus, suscepto imperio Agrippam, regni
qui Germanici et Agrippinę, M.
Agrippę filię, fuit filius. Quem Augusti pronepotem fuisse ita inuenio: Agrippa ex
adoptione fuit Augusti filius; Agrippina, Agrippę filia, neptis Augusti; Agrippinę autem
ex Germanico filii fuere Drusus et Nero, ideoque Augusti pronepotes. Sed quum Tiberius,
Tiberii Neronis et Liuię filius, quę deinde nupsit Augusto, esset et ipse ab Augusto in
filium adoptatus, suscepto imperio Agrippam, regni coheredem, interimi fecit et
Germanicum, Drusi fratris filium, quem ipse iussu
fuisse ita inuenio: Agrippa ex
adoptione fuit Augusti filius; Agrippina, Agrippę filia, neptis Augusti; Agrippinę autem
ex Germanico filii fuere Drusus et Nero, ideoque Augusti pronepotes. Sed quum Tiberius,
Tiberii Neronis et Liuię filius, quę deinde nupsit Augusto, esset et ipse ab Augusto in
filium adoptatus, suscepto imperio Agrippam, regni coheredem, interimi fecit et
Germanicum, Drusi fratris filium, quem ipse iussu Augusti sibi adoptauerat, ueneno
sustulit. Agrippinam quoque, Germanici coniugem, liberosque
ex
adoptione fuit Augusti filius; Agrippina, Agrippę filia, neptis Augusti; Agrippinę autem
ex Germanico filii fuere Drusus et Nero, ideoque Augusti pronepotes. Sed quum Tiberius,
Tiberii Neronis et Liuię filius, quę deinde nupsit Augusto, esset et ipse ab Augusto in
filium adoptatus, suscepto imperio Agrippam, regni coheredem, interimi fecit et
Germanicum, Drusi fratris filium, quem ipse iussu Augusti sibi adoptauerat, ueneno
sustulit. Agrippinam quoque, Germanici coniugem, liberosque eorum Neronem et Drusum
Augusti pronepotes. Sed quum Tiberius,
Tiberii Neronis et Liuię filius, quę deinde nupsit Augusto, esset et ipse ab Augusto in
filium adoptatus, suscepto imperio Agrippam, regni coheredem, interimi fecit et
Germanicum, Drusi fratris filium, quem ipse iussu Augusti sibi adoptauerat, ueneno
sustulit. Agrippinam quoque, Germanici coniugem, liberosque eorum Neronem et Drusum
senatui damnandos obiecit ac mori compulit.
Cf. Suet. Tib. 53; 54
filius, a Claudio tunc adoptatus
quum hanc secundam Agrippinam duxisset uxorem defuncto Domitio Nerone,
eius uiro.
Cf. Suet. Claud. 39
In isto autem Nerone postremo omnis Augusti familia finem
accepit,
Cf. Hier. Chron. A. D. 70
qui a senatu hostis iudicatus Roma fugiens semet interfecit et
conditi fuere eius cineres Romę in campo Martio, in uetusto
cineres Romę in campo Martio, in uetusto Domitiorum monumento.
qui a senatu eqs.: cf. Suet. Ner.
49,2; 50,1
69.3. (Flamen) FLAMINIS Augustalis: Numa Pompilius singulis diis singulos
flamines dedit, per quos sacra fiebant.
Cf. Pomp. Laet. 'De flaminibus', f.
[Biv]
Fuit ergo Iouis sacerdos flamen Dialis, Martis
singulos
flamines dedit, per quos sacra fiebant.
Cf. Pomp. Laet. 'De flaminibus', f.
[Biv]
Fuit ergo Iouis sacerdos flamen Dialis, Martis Martialis,
Quirini Quirinalis, Augusti itaque in deos relati factus est flamen Augustalis. Dicti
autem sunt flamines uel a pileo quem gerebant, qui pilamines, uel ab infulis, quas
flaminea uocabant.
Cf. Pomp. Laet., ibid.
fiebant.
Cf. Pomp. Laet. 'De flaminibus', f.
[Biv]
Fuit ergo Iouis sacerdos flamen Dialis, Martis Martialis,
Quirini Quirinalis, Augusti itaque in deos relati factus est flamen Augustalis. Dicti
autem sunt flamines uel a pileo quem gerebant, qui pilamines, uel ab infulis, quas
flaminea uocabant.
Cf. Pomp. Laet., ibid.
VXORIS GERMANICI
CAESARIS. MATRIS. C. CAESARIS
AVG. GERMANICI PRINCIPIS.
70.1. (Agrippina) Hęc fuit M. Agrippę et Iulię, Augusti filię, filia. Ob hoc
dicitur Augusti neptis.
Cf. Suet. Aug. 86,3; Calig.
8,4
Vxor autem fuit Germanici Cęsaris, qui ante extinctus est quam
ad
GERMANICI
CAESARIS. MATRIS. C. CAESARIS
AVG. GERMANICI PRINCIPIS.
70.1. (Agrippina) Hęc fuit M. Agrippę et Iulię, Augusti filię, filia. Ob hoc
dicitur Augusti neptis.
Cf. Suet. Aug. 86,3; Calig.
8,4
Vxor autem fuit Germanici Cęsaris, qui ante extinctus est quam
ad principatum peruenisset, relicto Caio
Vxor autem fuit Germanici Cęsaris, qui ante extinctus est quam
ad principatum peruenisset, relicto Caio filio superstite, qui
cognominatus est Caligula, et hic Tiberio successit in imperium. Ideo dicitur mater Cai
Cęsaris Augusti Germanici principis. Cui successit patruus suus, Germanici frater,
Claudius Nero, qui Messalinam uxorem ob impudiciciam interimi fecit, sed non minus
impudicam superduxit Agrippinam, Germanici fratris et Agrippinę filiam, quę ante Domitii
Neronis fuerat
HOC ETIAM ADDITO EX
PECVNIA SVA PORTV TVTIOREM
NAVIGANTIBVS REDDIDERIT
PLOCINIAE AVG..DIVAE MARCINIANAE
CONIVGI AVG.
AVG. SORORI AVG.
73.1. F. Filio. AVG. Augusto. PONT. MAX. Pontifici maximo. TR. POT. Tribunicię
potestatis. IMP. COS. P. P. Imperatori, consuli, patri patrię. P. Q. R. Populusque
Romanus.
73.2. Humanę salutis anno centesimo Nerua post Domitianum imperauit. Anno imperii sui
82.
A 79v/1, ubi LLS. XXX; cf. CIL V 1894
CONCORDIAE
A. RITIVS. A. L. TERTIVS AVGVSTA-
LIS TESTAMENTO VIAM STERNI
IVSSIT. IN QVOD OPVS EROGATA
SVNT. LL S. XXX.
Correxi ex XXX
82.1. A.
ISIDI SACRVM EX MONIT. EIVSD.
.D. L. VALERIVS MEMOR. VI. VIR. AVG.
L. D. P.
87.1. Id est: Isidi sacrum ex monitis eiusdem deę. Lucius Valerius Memor, sex uir
Augustalis, locum dedit publicum. In quo uidelicet ei ędes poneretur.
87.2. (Isis, Io) ISIS autem fuit Inachi, Argiuorum regis, filia, dicta prius
Io, quę a Ioue stuprata fugit in Ęgyptum.
MONV-
MENTIS ORDINIS DECVRIONVM
NOMINA NVMINE SVO ERRVIT
AC VINDICAVIT. ET METV PERI-
CVLORVM COLONIAM CIVESQ.
LIBERAVIT. L. CANCRIVS CLE-
MENTIS LIB. PRIMIGENIVS SEX
VIR. ET AVGVSTALIS
Ipse ex AVSTALIS correxit
ET FLAVIALIS
PRIMVS OMNIVM HIS HONORI-
BVS AB ORDINE DONATVS VOTVM
SOLVIT.
BVS AB ORDINE DONATVS VOTVM
SOLVIT.
98.1. In omni negocio quicquid prospere cesserit ut Deo acceptum
referamus, hoc exemplo admonemur. Lucius Cancrius, Clementis libertus, sex uir et
Augustalis et Flauialis (dignitatum quibus functus est hęc nomina sunt) uotum diis
soluit quod Tudertes ab infestatione cuiusdam latronis, qui uias cum armis insidens ne
ipsis quidem decurionibus parcebat, liberauit eo fugato uel interempto. Hoc itaque uoto
STALLIVS SECVNDVS. VI. VIR.
AVG. ET STALLIA CALIROHE VXOR
CVM LIBERIS AEDEM MATRI MA-
GNAE EX VOTO SVSCEPTO FECE-
RVNT. S. P.
112.1. L. Lucius. VI. VIR. AVG. Sex uir Augustalis. S. P. Sua pecunia.
112.2. (VI uir Augustalis) Sex uir Augustalis dicitur decreto Augusti extra
ordinem constitutus. (Cybele) Magna mater Cybele est, quę Ops dicitur et
CVM LIBERIS AEDEM MATRI MA-
GNAE EX VOTO SVSCEPTO FECE-
RVNT. S. P.
112.1. L. Lucius. VI. VIR. AVG. Sex uir Augustalis. S. P. Sua pecunia.
112.2. (VI uir Augustalis) Sex uir Augustalis dicitur decreto Augusti extra
ordinem constitutus. (Cybele) Magna mater Cybele est, quę Ops dicitur et deum
mater et Berecinthia et Rhea et Bona dea et Pales. Eam terrę pręesse fabulantur.
MA-
GNAE EX VOTO SVSCEPTO FECE-
RVNT. S. P.
112.1. L. Lucius. VI. VIR. AVG. Sex uir Augustalis. S. P. Sua pecunia.
112.2. (VI uir Augustalis) Sex uir Augustalis dicitur decreto Augusti extra
ordinem constitutus. (Cybele) Magna mater Cybele est, quę Ops dicitur et deum
mater et Berecinthia et Rhea et Bona dea et Pales. Eam terrę pręesse fabulantur. Magna
ergo mater
EX VOTO SVSCEPTO FECE-
RVNT. S. P.
112.1. L. Lucius. VI. VIR. AVG. Sex uir Augustalis. S. P. Sua pecunia.
112.2. (VI uir Augustalis) Sex uir Augustalis dicitur decreto Augusti extra
ordinem constitutus. (Cybele) Magna mater Cybele est, quę Ops dicitur et deum
mater et Berecinthia et Rhea et Bona dea et Pales. Eam terrę pręesse fabulantur. Magna
ergo mater quę mortalibus pręstat
T. F. I. SIBI ET FVNDA-
NIAE EGLOGI LIBERT. ET VXO-
RI. ZOSIMVS ET FELIX LIBERT.
ET HERED. FACIVND. CVR.
114.1. Integrum ita: Publius Fundanius, philologus Augustalis,
Pro P. Fundanius Philologus, Augustalis,
testamento fieri iussit sibi et Fundanię Eglogi, libertę et
uxori. Zosimus et Felix, liberti et heredes, faciundum curarunt.
LIBERT. ET VXO-
RI. ZOSIMVS ET FELIX LIBERT.
ET HERED. FACIVND. CVR.
114.1. Integrum ita: Publius Fundanius, philologus Augustalis,
Pro P. Fundanius Philologus, Augustalis,
testamento fieri iussit sibi et Fundanię Eglogi, libertę et
uxori. Zosimus et Felix, liberti et heredes, faciundum curarunt.
114.2. Philologus Augustalis: officii nomen fuisse coniicio ab Augusto concessi. Philos
Pro P. Fundanius Philologus, Augustalis,
testamento fieri iussit sibi et Fundanię Eglogi, libertę et
uxori. Zosimus et Felix, liberti et heredes, faciundum curarunt.
114.2. Philologus Augustalis: officii nomen fuisse coniicio ab Augusto concessi. Philos
enim Gręce Latine amorem sonat et logos ratio uel oratio dicitur, ut quasi procurator
alicuius Cęsaris Augusti sit qui eius rem curet et expensi acceptique rationes in
prouincia dispungat
P. Fundanius Philologus, Augustalis,
testamento fieri iussit sibi et Fundanię Eglogi, libertę et
uxori. Zosimus et Felix, liberti et heredes, faciundum curarunt.
114.2. Philologus Augustalis: officii nomen fuisse coniicio ab Augusto concessi. Philos
enim Gręce Latine amorem sonat et logos ratio uel oratio dicitur, ut quasi procurator
alicuius Cęsaris Augusti sit qui eius rem curet et expensi acceptique rationes in
prouincia dispungat atque cognoscat.
Zosimus et Felix, liberti et heredes, faciundum curarunt.
114.2. Philologus Augustalis: officii nomen fuisse coniicio ab Augusto concessi. Philos
enim Gręce Latine amorem sonat et logos ratio uel oratio dicitur, ut quasi procurator
alicuius Cęsaris Augusti sit qui eius rem curet et expensi acceptique rationes in
prouincia dispungat atque cognoscat.
115.
Cf. CIL
F. SIBI ET CLODIAE PRIMIGE-
NIAE FILIAE POSTERISQ. SVIS.
117.1. Hoc est: Caius
Ipse ex Publius correxit
Clodius Felix sex uir Augustalis uiuus fecit. Cętera integra
sunt.
117.2. Diximus sexuiratum in prouinciis esse, non Romę.
Cf. In epigr. 60,2
Primigenię filię: nos dicimus primogenitę. Sed etiam
P. P. COH. I. CXƆ. DEL. SVB. CVR.
GRANI FORTVNATI. TRIB. COH.
EIVSD. MVRI. P. DCCC. IN HIS
TVRR. VNA.
124.1. Legendum ita: Imperatore Cęsare Marco Aurelio Antonino Augusto,
pontifice maximo, tribunicię potestatis quater
Ante quater ipse quateruigesies
delevit
et uigesies, positi per cohortem primam mille Delmatarum
Cf. CIL
uxoribusque eorum, liberis posterisque eorum ciuitatem donat, id est ut ciuium Romanorum
iure utantur et pro ciuibus habeantur. Atque hoc ipsum principis priuilegium descriptum
fuisse Romę dicitur in tabula ęnea quę muro affixa erat post templum Octauiani Augusti
ad Mineruam, loco uidelicet conspicuo, ut legentes illorum qui sic
honorati erant exemplo ad uirtutem exercendam accenderentur.
125.4. IMP. CAESAR.
Ipse ex CASAR
Christianos persecutus est, Ioannem apostolum in Pathmos ipse
relegauit.
Cf. Euseb. Chron., A. D. 97 [=
96]
Sicut Quintilis mensis a Iulio Iulius et Sextilis ab Augusto
Augustus dicti sunt, ita ille Septembrem Germanicum, Octobrem Domitianum nuncupari
edixit; sed nomina ista cum ipso simul desuerunt.
Cf. Euseb. Chron., A. D. 90 [=
89];
Christianos persecutus est, Ioannem apostolum in Pathmos ipse
relegauit.
Cf. Euseb. Chron., A. D. 97 [=
96]
Sicut Quintilis mensis a Iulio Iulius et Sextilis ab Augusto
Augustus dicti sunt, ita ille Septembrem Germanicum, Octobrem Domitianum nuncupari
edixit; sed nomina ista cum ipso simul desuerunt.
Cf. Euseb. Chron., A. D. 90 [=
89]; cf. Macrob.
125.6. Nihil aliud hoc loco explicandum restat nisi quod et te ius Romanę ciuitatis
possidere credi par sit, quum et priuilegium possis ostendere et Papalis
cognomen geras. Papam enim Romę modo pręesse nouimus, cui tunc Cęsares Augusti
pręfuerunt.
126.
Cf. CIL
septuagesimum ętatis excedens annum, quum esset pręfectus urbis,
ex senatus consulto imperare iussus est.
Cf. Euseb. Chron., A. D. 195 [=
194]
Obsecrante senatu ut uxorem suam Augustam et filium Cęsarem
appellaret contradixit et sufficere testatus est quod ipse regnet inuictus.
Pro regnaret inuitus
,
Cf. Euseb.
in
Aphrica Syriaque.
Cf. Plin. Hist. nat. 8,63
Idem ait: pantheras primus Scaurus in ędilitate sua
uarias CL uniuersas misit, deinde Pompeius Magnus quadringentas decem, diuus Augustus
quadringentas XX.
Plin. Hist. nat. 8,64, ubi primus
autem Scaurus aedilitate; dein pro deinde
132.3. Aulus igitur
ego consentionem deorum hoc
loco ędem cognominatam reor quę diis illis dedicata erat quos populus Salonensis inter
se consentiens magis religiose uenerabatur. Hanc igitur ędem Sozomene, mulier sic dicta,
fabricandam curauit iussu et imperio Marci Antonini Augusti, de quo dicendum restat.
134.2. (Marcus Antoninus Augustus) Marcus Antoninus ab Antonino Pio adoptatus
eo defuncto ex senatus autoritate reipublicę regimen suscepit. Cum Lucio Vero fratre
primus ęquo iure
Salonensis inter
se consentiens magis religiose uenerabatur. Hanc igitur ędem Sozomene, mulier sic dicta,
fabricandam curauit iussu et imperio Marci Antonini Augusti, de quo dicendum restat.
134.2. (Marcus Antoninus Augustus) Marcus Antoninus ab Antonino Pio adoptatus
eo defuncto ex senatus autoritate reipublicę regimen suscepit. Cum Lucio Vero fratre
primus ęquo iure imperauit. Vxorem habuit Anniam Cornificiam, deinde Faustinam iuniorem,
amitinam suam.
Sic legendum arbitror: Marcus Iulius, Marci filius, uoluntarius paternus, Aquis
Sextiis miles legionis sextę uictricis,
Ipse ex uicarius tribunus correxit
centurio legionis octauę Augusti et legionis quartędecimę
Correxi ex quartedecimę
gregariorum militum ueteranorum et legionis undecimę
primipilus fuit. Ei ex sestertiis decem Lulia, Titi filia maxima,
undecimę
primipilus fuit. Ei ex sestertiis decem Lulia, Titi filia maxima,
Recte Maxima
uxor et Marci Iulii miles Docimus hoc faciundum curauerunt.
140.2. Hic Marcus Iulius uidetur sub Augusto militasse. Quibus officiis tunc functus
fuerit, describitur. Ideo infertur quod iure ac merito ei mortuo hoc (subintelligitur:
sepulchrum) faciundum curauerunt ex decem sestertiis uxor ipsius Lulia et miles Docimus.
Quod autem dicitur uoluntarius
outer side: Reverendo domino, domino Thadeo de Lardis gubernatori episcopatus Agriensis etc., domino honorando.
5 István Brodarics to citizens of Kassa Buda, 29 August 1512
Manuscript used: MOL, DF 270926 1. Brodarics reminds citizens of Kassa that he was of help to them in the past whenever he could be. – 2. He asks for a four-in-hand carriage from the town in recognition of his services and that it is to be sent to Buda by merchants going
decretorum doctor, secretarius ex Buda. Clarissimo viro domino Aldo Manucio Romano, impressorum summo, fratri et amico optimo.
7 István Brodarics to citizens of Kassa Pécs, 20 August 1515
Manuscript used: MOL, DF 269209 Published: Tóth-Szabó Pál, Oklevelek a kegyúri jog történetéhez, Történelmi Tár, 1903, 105–106. 1. Having heard that the position of the Provost of Jászó is vacant, he asks those in Kassa to give it to scribe Péter. Kristóf
have several pieces of data together with his father (Pál Darholczi) and brothers (Pál and Vilmos). (Compare: MOL, DL 97820, DL 64524, DL 75106). Kristóf, Vice-Comes of Sáros County from 1514, Chamberlain of György Szatmári in 1515. 6 For Darholczi’s letter to the town of Kassa dated 18 August 1515, see: MOL, DF 270974
8 István Brodarics to Angelo Cospi 1 [Sine loco], [1515–1516]2
Manuscript used: EFKK, Categoria V. Titulus IV. cc. 142v–143r. Published: V. Kovács
deems the diplomatic mission to France mentioned by King Louis quite useful, but he cannot travel there without money.
that Pál Tomori accepts arcbishopric of Kalocsa. (Compare: Fraknói Vilmos, Tomori Pál élete, Századok, 1881, 310.) Brodarics might have had such an assignment but it cannot be justified with the text of this letter. 2 Hadrian VI (1522–1523) was elected Pope on 9 January 1522. 3 On 31 August.
privata unacum reverendissimo domino cardinale Medices, 4 deditissimo Vestrae Maiestati, satis multa cum Sua Sanctitate egerimus de mittendo illo nuntio sive legato, quem Vestra Maiestas cupit mitti ad dietam Norembergensem, 5 de
of the Signoria about the aid to Hungary. He got an answer on 2 May, and Sanuto says he continued his trip to Rome on 3 May. (Compare: Wenzel Gusztáv, Marino Sanuto világkrónikájának Magyarországot illető tudsításai III., Magyar Történelmi Tár XXV. 268–269.) Marsupino writes on 8 August 1522 that he was waiting for Brodarics to arrive in Rome but 3 months have passed since his arrival. Thus Brodarics might have reached Rome in the second half of May. 7 Brodarics and Marsupino were heard at a consistory session on 4 September. See Magyarországi pápai követek
Stephanus praepositus Quinqueecclesiensis
They had several branches in Hungary too. More on their activities: Richard Ehrenberg, Das Zeitalter der Fugger. Geldkapital und Creditverkerhr im 16. Jahrhundert, Jena, 1963. 14 Brodarics’ planned legation in France did not happen. 15 In the first part of the letter Brodarics says August is the current month, yet the date at the end of the letter is 1 September. This highlights the nature of diplomatic letters: they are summaries, and writing them often took several days as suspected here.
and Jan Boner from the end of October demonstrate this (see: AT VI. 145–147.) Anton Fugger must have written to the Polish ruler on this matter. 7 Hungarian King Louis II was the cousin of Sigismund. 8 Nándorfehérvár (Belgrade, today: Beograd, Serbia) was occupied by the Turks on 29 August 1521. This was a serious blow to Hungary, since this fortress was central in their Southern defence line. One of the main purpose of sending Brodarics to Rome as an envoy was to obtain support of the papal court to the campaign to reconquer Nándorfehérvár.
to the Płock bishopric, so that the King can decide about it freely. (Compare: AT VI. 132–133.)
2
1 Another
21 István Brodarics to Ferenc Várdai 1 Rome, 18 August 1523
Manuscript used: MOL DF 82611 Published: Lukcsics Pál, XVI. századi magyar irodalomtörténeti vonatkozású újabb levelek a zsélyi levéltárból, Irodalomtörténeti Közlemények, 1930, 222–223. In Hungarian: V. Kovács Sándor, Magyar humanisták levelei XV–XVI.
in Rome János Lászai has been buried. Brodarics wants to recommend Imre Kálnai for the position to the Pope. He requests Várdai’s support so that the position does not fall into the hands of foreigners. – 2. He assumes, Várdai has learnt about the pact among Christian rulers reached on 5 August, which is favourable to Hungary.
Treasurer, later Bishop of Vác, then of Transylvania. Compare: Borsa Gedeon, Bornemisza Pál megemlékezése Várdai Ferencről és a többi Mohács előtti bolognai, magyar vonatkozású nyomtatvány. Irodalomtörténeti Közlemények, 1983, 48–58. 2 János Lászai (Lazo, 1448?–Rome, 17 August 1523), Humanist, poet, member of the Gyulafehérvár chapter, Archdean of Telegd. He had a chapel built in the Gyulafehérvár cathedral in Renaissance style in 1512. Hungarian confessor of the St. Peter’s Basilica in Rome from 1517 until his death. More on Lászai: V. Kovács Sándor, Egy
publicata, credo iam Vestram Dominationem audiisse. Eam credo ego rebus nostris, si tandem expergisci voluerimus, fore procul dubio salutarem. Haec raptissime.
eius. 7 Quod si per illud tempus Dominatio Vestra Reverendissima pecuniam illam non miserit, ut liceat illis rursus de integro contra Dominationem Vestram Reverendissimam procedere et litigare. Quapropter Dominatio
On Várdai see the note for Brodarics’ letter on 18 August. The text in the document is severely damaged at several places. 3 Concerning János Lászai, we only know a letter from Brodarics to Várdai on 18 August. The conflict concerning the will is not mentioned in that one, so here Brodarics is referring to two lost letters. 4 Imre Kálnai.
Vestram Reverendissimam procedere et litigare. Quapropter Dominatio
On Várdai see the note for Brodarics’ letter on 18 August. The text in the document is severely damaged at several places. 3 Concerning János Lászai, we only know a letter from Brodarics to Várdai on 18 August. The conflict concerning the will is not mentioned in that one, so here Brodarics is referring to two lost letters. 4 Imre Kálnai. About him also see the notes for the letter on 18 August 1523. 5 Cardinal Giulio de Medici, cousin of the previous Medici Pope, Leo X. 6 After the
at several places. 3 Concerning János Lászai, we only know a letter from Brodarics to Várdai on 18 August. The conflict concerning the will is not mentioned in that one, so here Brodarics is referring to two lost letters. 4 Imre Kálnai. About him also see the notes for the letter on 18 August 1523. 5 Cardinal Giulio de Medici, cousin of the previous Medici Pope, Leo X. 6 After the death of Hadrian VI the conclave gathered on 1 October. Exactly the above mentioned Giulio de’ Medici was elected Pope on 19 November, three days after this letter was written. 7 János
244–246. 11 János Szapolyai, Count of Szepes, Transylvanian Voivod, Hungarian King after the death of Louis. 12 The enclosures mentioned by Louis are unknown. There is no further data on Theodor Vafer, Notary of the Apostolic Chamber. Hungarian confessor in Rome János Lászai died on 17 August 1523. Regarding his death see two letters by Brodarics to Transylvanian Bishop Ferenc Várdai. 13 The banking house operated by Bindo Altoviti of Florence was a leading bank in contemporary Rome. More on the banking house and Altoviti: Coriolano Belloni, Un banchiere del rinascimento,
Solymosi László (ed.), Az esztergomi székeskáptalan jegyzőkönyve (1500–1502, 1507–1527), Budapest, 2002., 22. Regarding the trial, see the following documents: ASV, Archivum Arcis (AA) Arm. XI, caps I. Nr 156., 2527., and ASV, Archivum Arcis XI, caps I. Nr 168. 2533., and Theiner Augustin, Vetera monumenta Slavorum meridionalium historiam illustrantia, Romae, 1863, 601–602. 5 Vincenzo Baldi de Pistoria. Arrived in Hungary as a member of the retinue of papal legate Cardinal Pietro Isvalies. He soon became Canon of Veszprém, altar director of the St. John altar, at the
imperial assembly in Nuremberg in 1524, and tried to talk the Christian rulers into cooperation against the Turks. Because of the conflicts between the European powers nothing would be realised from the Persian alliance that engaged the political public. By the time Charles V made up his mind in August 1525 and responded to the offer of Shah Sophi, the latter was dead. More on the issue: Tardy Lajos, Perzsia és a Nyugat Mohács előtt, Budapest, 1977, 728–735; idem., Régi magyar követjárások Keleten, Budapest, 1983, 81–93. 8 Louis II.
1
of the army crossed the Alps under the leadership of a much more experienced commander, Count St. Pol. 6 See the letter by Brodarics on 3 May 1524.
34 István Brodarics to Clement VII Vienna, 21 August 1524
Manuscript used: ASV, Principi, vol. 2. fol. 233r–v, 237v. Published: Theiner Augustin, Vetera monumenta historica Hungariam sacram illustrantia II., Romae, 1860, 639. 1. King Louis sent him to Vienna to meet papal legate Campeggio and inform the latter about matters in
6 See the letter by Brodarics on 3 May 1524.
34 István Brodarics to Clement VII Vienna, 21 August 1524
Manuscript used: ASV, Principi, vol. 2. fol. 233r–v, 237v. Published: Theiner Augustin, Vetera monumenta historica Hungariam sacram illustrantia II., Romae, 1860, 639. 1. King Louis sent him to Vienna to meet papal legate Campeggio and inform the latter about matters in Hungary and Bohemia. – 2. He assures the Pope that he and Chancellor Szalkai are both loyal to him. –
nisi praesentia reve rendissimi domini legati, et istorum trium principum 3 summa in Sedis Apostolicae ac religionis Christianae auctoritate tuenda constantia adesset, longe in maiora mala decidissemus.
1 Brodarics returned from Rome in July 1524. (Compare: Theiner Augustin, Vetera monumenta hi torica Hungariam sacram illustrantia II., Romae, 1860, 638.) Louis II. informed Ferdinand Habsburg on s 14 August 1524 that he had sent Brodarics to Vienna to run some errands. (“Misimus ad Serenitatem Vestram fidelem nostrum, reverendum Stephanum doctorem
auctoritate tuenda constantia adesset, longe in maiora mala decidissemus.
1 Brodarics returned from Rome in July 1524. (Compare: Theiner Augustin, Vetera monumenta hi torica Hungariam sacram illustrantia II., Romae, 1860, 638.) Louis II. informed Ferdinand Habsburg on s 14 August 1524 that he had sent Brodarics to Vienna to run some errands. (“Misimus ad Serenitatem Vestram fidelem nostrum, reverendum Stephanum doctorem praepositum Quinqueecclesiensem, secretarium nostrum Serenitati Vestrae nomine nostro nonnulla dicturum. Quam rogamus, velit praefato secretario
ad Serenitatem Vestram fidelem nostrum, reverendum Stephanum doctorem praepositum Quinqueecclesiensem, secretarium nostrum Serenitati Vestrae nomine nostro nonnulla dicturum. Quam rogamus, velit praefato secretario nostro in dicendis de nobis plenam fidem adhibere.) One day later, on 15 August, Queen Mary also wrote to her brother about Brodarics’ mission in Vienna (Rex dominus et maritus noster carissimus misit ad Serenitatem Vestram hunc fidelem suum et nostrum, venerabilem Stephanum Brodaricum [...] cui nos quoque commisimus nonnulla Vestrae Serenitati nostro nomine
benignitatis Vestra Sanctitas antea in me contulisset, fatear me ei perpetuo obligatissimum non aliter, quam si omnia, quae petebantur, fuissent impetrata. 7 Me ac meam servitutem ad pedum pulveres Vestrae Sanctitatis humillime commendo, quam Deus felicissimam esse velit. Viennae XXI. Augusti 1524. [4.] Serenissimus princeps Ferdinandus mirabilem devotionem et affectum ostendit in Vestram Sanctitatem et in Sanctam Sedem. Qua de re multa mecum est hodie locutus asserens se eam religionem, in qua natus ipse sit, in qua maiores sui mortui sint, non solum constantissime
intercessiones immo contentiones quoque acerrimas domini baronis pro mea promotione nomine Vestrae Sanctitatis factas, factum esse longe addictiorem et obstrictum vinc 1 Louis II informed the Pope already on 20 October 1524 that Brodarics would be sent back to Rome. Compare: Theiner Augustin, Vetera monumenta Slavorum meridionalium historiam illustrantia, Romae, 1863, 584. 2 Papal legate Cardinal Campeggio stayed in Hungary and then in Vienna from 18 July 1524. 3 László Szalkai had held the title Archbishop of Esztergom since May 1524. 4 In fact, Brodarics could
appointment of Brodarics already in 1524, but they failed due to the resistance of Archbishop Szalkai. Brodarics was compensated by a prebend as Canon of Esztergom. Louis II., however, made a promise to the Pope that he would raise Brodarics to Bishop status as soon as possible. Compare: Theiner Augustin, Vetera monumenta Slavorum meridionalium historiam illustrantia, Romae, 1863. 585.
The manuscript is damaged at some places. Louis invited Papal Legate Cardinal Campeggio to Buda in November, and Brodarics’ travel was postponed until his arrival. See the
nunquam minus prudentes, quam tunc, cum consilia pacis cum Turco Vestris Dominationibus non suadentibus solum, sed hortantibus ac rogantibus etiam, non suscepimus.” See the letter by Brodarics on 6 September 1526.) 11 Nándorfehérvár (today: Beograd, Serbia) was occupied by the Turks on 29 August 1521; Bey of Nándorfehérvár Bali occupied Szörényvár (today: Turnu-Severin, Romania) in September 1524. 12 Reference to the German peasants’ war. 13 Brodarics had done services to Sigismund in connection to the Duchy of Bari before. (More on the case of the Duchy of Bari: AT,
Legate Tomasso Vio, and they went to the court of Louis II from there. He was appointed Royal Secretary for his services. As such, he visited Rome as an envoy already before 1525. The two credentials that King Louis and Queen Mary issued to Berri as their envoy are dated 31 May 1524. See Theiner Augustin, Vetera monumenta Slavorum meridionalium historiam illustrantia, Romae, 1863, 580–581. 11 Maria Habsburg (1505–1558), wife of Louis II from 1522.
17
16
5 July to make moves with the Emperor in connection to the issue of the Duchy of Bari, and to utilise Brodarics’ help. Compare: AT VII. 297–298.
intelligimus ire cum copiis suis ad liberandum ab obsidione dominum cardinalem Salczpurgensem obsessum a subditis suis. 3 Ego meam fidelem servitutem in gratiam Vestrae Maiestatis supplex commendo. Quam Deus conservare dignetur diu et incolumem et victoriosam.
princes, not of Ferdinand drove out the peasant army from Salzburg.
2 1
50 István Brodarics to Clement VII Buda, 13 September 1525
Manuscript used: ASV, Principi, vol. 3. fol. 279r–v. Published: Theiner Augustin, Vetera monumenta historica Hungariam sacram illustrantia II., Romae, 1860, 653–654.; Bessenyei József, Lettere di principi (1518–1578), Roma–Budapest, 2002, 79–81. 1. He arrived at Buda 21 days after leaving Rome. He found the King and the Queen on Csepel Island. He passed on the
nunquam ero immemor. De comite Christophoro, 9 de regiae maiestatis peregrinatione, 10 de principum 9 post maiestatem: nondum del.
11 Regarding this see the letter by Louis II to the Pope on 30 September 1525. Compare: Theiner Augustin, Vetera monumenta Hungariam... 655. 12 Archbishop of Esztergom László Szalkai. 13 Brodarics had a letter of recommendation from the Pope addressed to Szalkai. Compare: Theiner Augustin, Vetera monumenta Hungariam... 651–652. 14 István
see the letter by Louis II to the Pope on 30 September 1525. Compare: Theiner Augustin, Vetera monumenta Hungariam... 655. 12 Archbishop of Esztergom László Szalkai. 13 Brodarics had a letter of recommendation from the Pope addressed to Szalkai. Compare: Theiner Augustin, Vetera monumenta Hungariam... 651–652. 14 István Werbőczy (around 1458–1541), scholar of law, leading figure of the party of lesser noblemen. He was elected Palatine on 6 July 1525 replaced István Báthori. He was in office until April 1526. More on his life:
Mohács Magyarországa... 19–24. 17 Quite probably, this refers to the appointment of Brodarics as Chancellor. The major obstacle was Szalkai himself who did not want to resign and wanted Bishop of Veszprém Tamás Szalaházy to replace him. Clement VII, in his letter on 8 August 1525, recommended Brodarics to the position. Compare: Theiner Augustin, Vetera monumenta Hungariam... 651. 18 See Burgio’s report on 13 September 1525. Magyarországi pápai követek jelentései 1524–1526. Budapest, 2001, 263–266. 19 Since Kristóf
this refers to the appointment of Brodarics as Chancellor. The major obstacle was Szalkai himself who did not want to resign and wanted Bishop of Veszprém Tamás Szalaházy to replace him. Clement VII, in his letter on 8 August 1525, recommended Brodarics to the position. Compare: Theiner Augustin, Vetera monumenta Hungariam... 651. 18 See Burgio’s report on 13 September 1525. Magyarországi pápai követek jelentései 1524–1526. Budapest, 2001, 263–266. 19 Since Kristóf Frangepán entered into an argument with Archbishop Szalkai that ended in
alia quędam quę minime tacenda esse duxi, adijcere decreui, breuiter
quidem cuncta perstringens, pręter illa quę uel ipsum de se loqui
continget uel aliorum testimonijs affirmare oportebit, hoc est
Augustini, Eusebij, Cyrillij, Seuerique Sulpicij. Nihil intactum
prętermittam quod de illo usquam legere potui, ne tantus ac talis uir
sua laude (quantum in me est) fraudetur; non quod illi quicquam nostra
addere
malorum inuidiam, qua nusquam caruit, eum
pertimuisse, quam locum ubi liberius expeditiusque Deo seruiret quęrere
uoluisse. Hanc suam ab urbe profectionem ad Ruffinum ita ipse
describens Mense , inquit, augusto, flantibus
ethesijs, cum sancto Vincentio pręsbitero et adolescente fratre et
alijs monachis, qui nunc Hierosolymę commorantur, nauim in Romano
portu conscendi, maxima me sanctorum frequentia
Quantum autem uel eloquio uel eruditione pręstiterit, opera eius quę in
manibus habentur indicio sunt. Quid tamen et alij insignes doctrina
uiri de illo senserint, hic referre operę precium puto.
Beatus Augustinus episcopus in Iulianum hereticum scribens ita illum
alloquitur: Nec sanctum Hieronymum pręsbiterum contemnendum
arbitreris, qui Gręco et Latino insuper et Hebreo eruditus eloquio,
ex
solis lampadis
resplenduit. Omnes denique, qui ante illum aliquid ex utraque orbis
parte de doctrina ecclesiastica scripserant, legit. Nec aliam hac de re
quam prędixi tenuit prompsitque sententiam. Si sic Augustinus, quis
aliter audet uel dicere uel sentire?
Seuerus quoque Sulpicius, qui ijsdem temporibus fuit, in suo de beati
Martini episcopi miraculis dialogo (eius enim discipulus fuit)
locum suum suffectum pręesse iussit.
Cęterum quanuis ad proximiorem humano cultui sedem transisset, nihil
tamen de pristinę uitę rigore remisisse uidetur, cum epistolam illam
legimus, quę Augustini ad Cyrillum episcopum esse creditur. In ea
quidem ab ipso Eusebio Cremonensi sibi de Hieronymo significatum
scribit, quod postquam in solitudinem secessisset, uinum nunquam
gustarit, carnem nullam
lugentes satis consolatus esset, ad Eusebium conuersus eum quoque
qualiter fratribus pręesse debeat docuit. Et uidens ecclesiam Christi
adhuc hereticorum impietate non parum infestari, gaudere se dixit quod
Augustinum acerrimum post se illi relinqueret propugnatorem. Tunc
Eusebio mandat ut eidem Augustino et Theodonio senatori et omnibus
orthodoxis plurimum se commendet rogetque ut pro ueritate stent,
erroribus
pręesse debeat docuit. Et uidens ecclesiam Christi
adhuc hereticorum impietate non parum infestari, gaudere se dixit quod
Augustinum acerrimum post se illi relinqueret propugnatorem. Tunc
Eusebio mandat ut eidem Augustino et Theodonio senatori et omnibus
orthodoxis plurimum se commendet rogetque ut pro ueritate stent,
erroribus resistant et dum Christum ducem sequantur nullius uim
formident. Consolatis rursum discipulis
pręsbiteri modo uita defuncti; proinde ire Bethleem maturaret
et quę uiderat referendo discipulos eius consolaretur. Visio disparuit,
et episcopus ad se reuersus iussa nihil moratus peregit.
Eadem hora et Augustinus in epistola, cuius fecimus mentionem, sibi
Sancti animam Hippone apparuisse fatetur. Dum enim ad eum scribere
coepisset nosse uolens qualis quantaque illi uideretur esse beatorum
gloria, lux in cubiculo
autem Deus uult, illud et haberi; quicquid ergo uolunt, habent. Aut
quid unquam eis deesse potest qui omnia habentem habent- Deum uidelicet
- a quo, in quo, et per quem omnia et sine quo nihil?
Post hęc Augustinus ijsdem litteris illa ipsa hora Turone Sęuerum
Sulpicium cum duobus monachis audisse scribit canentium et
cytharizantium choros multa cum luce cęlum uersus euntium, uocemque inde
delapsam quę nunciaret,
choros multa cum luce cęlum uersus euntium, uocemque inde
delapsam quę nunciaret, Hieronymi pręsbiteri animam ab angelis ad
beatitudinis loca tunc portari pro laboribus pręmia recepturam.
Subiungit etiam Augustinus quarta deinde nocte post primam uisionem sibi
dormienti magnum angelorum agmen apparuisse. Inter quos duo uidebantur
luculenta admodum ac uenusta effigie uiri, per omnia pene similes, nisi
quod alter
docuerit ac uirginitatem seruarit, sed insuper pro asserenda ueritate
tuendaque iustitia occisus esset; tertiam itaque laureolam fuisse
martyrij.
Tale est etiam quod Cyrillus ad Augustinum scribit, post laudes
matutinales ante altare Ioannis Baptistę (erat enim solennis natiuitatis
eius dies) obdormienti sibi uisum. Vidit enim (ut ipse ait) multos
ecclesiam intrare luce quadam cęlesti
uitę gloria maior erat.}
Miracula eius post obitum
Post felicem uiri obitum Cyrillus Hierosolymitanus episcopus per
epistolam quę nota est omnibus Augustino sciscitanti miracula eius longo
admodum sermone studuit recensere. Ea ego in summam redacta breuiorem
hoc loco subiungam.
Heresim quandam inquit iam inualescentem, quod nec
ubi
primum sepultum fuerat, recubiturum, donec ab infidelibus Hierosolyma
capta seruire coeperit; inde ad Italiam translatum Romę diu permansurum.
Et hęc quidem Cyrillus partim uidisse se, partim audisse ad Augustinum
scribens testatus est.
Opera quae scripsit
Nequid autem huic lucubratiunculę nostrę deesse uideatur, libet in fine
In detractores librorum suorum aduersum Iouinianum ad Pamachium.
In garulum monachum detractorem ad Domnionem.
De fide et heresi ad Marcellam.
Ad Alipium et Augustinum episcopos gratulatoria, quod Cęlestinam
heresim extinxerint.
In Ruffinum ad Pamachium et Oceanum.
In eundem quod dolose ipsum laudarit.
Ad eundem et Pamachium exhortatoria.
Ad Pamachium de optimo interpretandi genere.
Ad eundem consolatoria de morte Paulinę coniugis.
Ad Augustinum Hipponensem episcopum de zelo fidei contra
hereticos.
Ad eundem de hereticorum perfidia.
Ad eundem de sua ex Hebreo scripturarum translatione.
est ingens ut sese tibi pro perpetua seruitute dedat. Vale, nostrae Romanae fidei et gloriae future Caesar, Vale et fauste.
sacros postes, quos servat anili
stetu a fletu, uxores conditio uxoris
352. Marulić, Marko. Dauidias, versio electronica [Paragraph | SubSect | Section]
353. Marulić, Marko. Dauidias, versio electronica [Paragraph | SubSect | Section]
354. Marulić, Marko. Quinquaginta parabolae, versio... [Paragraph | Section]
permixtim confuseque
constipari et eos suis quenque locis suisque legibus distinguere maturabat. Sed dum seniorum
sapientumque uocato concilio super ea re deliberat nec quisquam, quid facto opus esset, satis
compertum haberet, legatos Romam ad Stephanum pontificem et Constantinum Augustum misit; ab his
rei quam facere decreuerat consilium auxiliumque petens et aliquos de sapientum numero uiros
cum ueteribus locorum urbiumque scripturis regnique sui finium atque iurium, qui disponere
omnia rite edocti scirent et in statum suum redigere, quo religionis a se
omnibus regni sui pręfectis
decurionibusque ciuitatum conuentuque habito ad Quinque ecclesias in campo qui Cossouus
nuncupatur litteras aperiri fecit et cunctis cum silentio audientibus publice recitari; quę in
hęc fere uerba scriptę erant: Romanus pontifex et Cęsar Augustus Zuonimero regi
populoque eius salutem. Rem certe indignam et Christianorum principum ignauię adscribendam
existimamus ut Hierosolymę sanctaque loca, in quibus Christus Dominus pro nobis nasci, pro
nobis mori uoluit, ab infidelibus tam diu possideantur, possessa
ait. »Latia de gente parentes
bellum incumbentem non delectavit modo, atque commovit, sed etiam affecit, et adversus illas gentes armorum ardore vehementer inflammavit, ac omnium concursantium conatus perfregit. Caesar voluit ut impressoribus ederetur. Ego sicuti dicta est, quae certe extemporanea est, pro ea, quae mihi tecum est gratia atque familiaritate eam ad te mitto, quem scio hoc dicendi genere delectari,
359. Baničević, Jakov. Epistulae anni 1513, versio... [page 153 | Paragraph | Section] Venetis: si Vicerex et Helvetii vel una pars progredietur contra Venetos spero cito habebimus finem belli Veneti et in hoc statu res sunt Italie: que ulterius contingent scribam Serenitati Vestrae cujus benignitati me humillime commendo:
360. Baničević, Jakov. Epistulae anni 1513, versio... [page 106 | Paragraph | Section] interminati sunt se redituros cum magnis viribus ad occupandum totam Croatiam;
Regis et hic substiterunt.
reliqua Italia, que iterum cogitur subire jugum Gallicum et Venetum,
que ulterius contingent, qualicumque erunt scribam Serenitati Vestrae cujus benignitati me humillime commendo, et quam diu faeliciter valere cupio:
unum mensem vel per duos ad plus, vel novas faciendi ad biennium, sub certis tamen conditionibus:
Non dubito quin Serenitas Vestra viderit litteras Serenissimi Regis Anglie quas jam ad Caesarem scripsit imo non mitto copias earum:
ut toti terrarum orbi uelint imperare. Verum tametsi multo difficiliora sunt obscuris, ut ait Sed poenitet me interea, quod librum emendauerim, dixisse: maioris operae id est, quod nos non dicam
gaudere,
uirginitatem uiduitatem-que nuptiis pręferre.
Pontifices. Episcopi. Abbati. Monachi. Eremi. Virgines
Sic egerunt inter summos pontifices |
Syluester,
Gregorius,
Leo |
et Cęlestinus;
inter episcopos Martinus,
Nicolaus,
Ambrosius et Augustinus;
inter abbates Antonius,
Hilarion,
Hieronymus et Benedictus;
inter monachos Dominicus,
Vincentius,
Franciscus et Bernardinus;
inter eremitas Paulus Thebeus,
Honophrius,
Arsenius,
Archebius et Theonas;
Arrius ab Euangelio alienatus |
impie-que de Trinitate sentiens uentris profluuio extinctus est.
Olympius
Olympius Arrianus dum blasphemias in sanctam Trinitatem ore sacrilego proferret,
fulmine ictus conflagrauit.
Anastasius augustus
Anastasius augustus Euticetis erroribus implicatus,
uerbum Dei in carnem mutatum |
et in Christo incarnato unam tantum esse naturam asserebat.
cum-que ab hac impietate ne Hormisdę quidem summi pontificis admonitione solicitatus recederet,
ipse
|
impie-que de Trinitate sentiens uentris profluuio extinctus est.
Olympius
Olympius Arrianus dum blasphemias in sanctam Trinitatem ore sacrilego proferret,
fulmine ictus conflagrauit.
Anastasius augustus
Anastasius augustus Euticetis erroribus implicatus,
uerbum Dei in carnem mutatum |
et in Christo incarnato unam tantum esse naturam asserebat.
cum-que ab hac impietate ne Hormisdę quidem summi pontificis admonitione solicitatus recederet,
ipse etiam fulmine afflatus periit.
Vicecancellario, et Magnifico Domino Cancellario, et Domino Bernardino Gallo conteraneo meo.
meis scripsi et si aliquando ad me scripserit Dominatio Vestra, semper ei rescribam et si poterit sumptibus meis mihi mittere Cosmographiam Partium Septentrionalium et commendo me Dominationi Vestrae, quae diu feliciter valeat et incolumem Dominus conducat.
atque ruffam defricare gingiuam
HABITA
et oppressos liberaturus es Christianos / et omnem imminentis calamitatis metum dissipaturus. Hac via imprimis tui caesares inter deos recepti sunt: his tu summotis periculis / et fides nostra est verior et sanctior / eo certius recta in coelum es euolaturus.
Aphricam / atque Asiam ad Caucasum montem tenuerunt. Termini Romani imperii. Quorum victricibus armis Indi Indi. Seres / Seres. ac nonnulli Scytharum Scythae. territi legatos ad Caesarem Augustum Caesar Augustus cum muneribus miserunt. Idcirco Thurcae inter omnes prouincias praecipue in Italiam transire anhelant: ad hoc eos inuitante rerum omnium copiosissima ac opulentissima praeda. Thurcarum cupido in Italiam traiiciendi.
tenuerunt. Termini Romani imperii. Quorum victricibus armis Indi Indi. Seres / Seres. ac nonnulli Scytharum Scythae. territi legatos ad Caesarem Augustum Caesar Augustus cum muneribus miserunt. Idcirco Thurcae inter omnes prouincias praecipue in Italiam transire anhelant: ad hoc eos inuitante rerum omnium copiosissima ac opulentissima praeda. Thurcarum cupido in Italiam traiiciendi. Sed quid opus est tot coniecturis
hastilia ferro:
Maximiliani Caesaris
Maximilianus Caesar. adhibuit, quam
tuae uires efficacissimae? Tu et Conrado Peuttinger Conradus Peuttinger. sic obsequuta es, ut Senatui Augustano Senatus Augustanus. presideret, et negocia
Caesaris exequeretur. Tuam uim demum esse potentissimam docuit Cuspinianus Cuspinianus. obscuris quidem ortus
Maximilianus Caesar. adhibuit, quam
tuae uires efficacissimae? Tu et Conrado Peuttinger Conradus Peuttinger. sic obsequuta es, ut Senatui Augustano Senatus Augustanus. presideret, et negocia
Caesaris exequeretur. Tuam uim demum esse potentissimam docuit Cuspinianus Cuspinianus. obscuris quidem ortus
parentibus: at paulatim, te aspirante sic emersit, ut nullum
DE HVMILITATE ET GLORIA CHRISTI
Chrysostomus uero eandem mulierin esse putat apud Mattheum, Marcum et Lucam, aliam autem apud
Ioannem, hoc est Lazari et Marthę sororem Mariam. Porro Gregorius pontifex eandem arbitratur
fuisse, quam Lucas peccatricem, Ioannes Mariam nominat, et hanc quidem bis hoc fecisse.
Augustinus etiam pene idem dicit et ad unam mulierem utrunque factum refert: primum, quod
Lucas recitat in domo Symonis non leprosi, alterum, quod Mattheus et Marcus aiunt domi Symonis
leprosi. Vnde duos Symones fuisse putat, apud quos conuiuatus est Dominus. Matthei autem et
hominibus bonę uoluntatis.
Bonę autem uoluntatis esse nequeunt, quicunque illum, qui summum bonum est, ignorant. Ipse
uero, qui pacem inter Deum et homines ponere ueniebat, tunc in carne nasci uoluit, cum sedatis
bellis totus fere terrarum orbis pacem agitaret, Cęsare Augusto monarchiam tenente;
quadragesimo enim primo imperii eius anno natus est in Bethlem Christus.
Vide igitur, Euangelica ueritas quam bene prophetarum tuorum respondeat uaticiniis, ut
Messiam tuum in Euangelio inuenias, cum in prophetis ante tot secula monstratum fuisse
et flagello de funiculis
facto inde negociantes eiecit, mensas nummulariorum euertit et in illos iratus: Scriptum
est — inquit — Domus mea domus orationis uocabitur, uos autem fecistis illam
speluncam latronum. Hoc a Domino bis factum sentit Augustinus, et primam quidem
eiectionem de templo a Ioanne descriptam, hanc uero secundam a cęteris tribus memoratam. Hoc
futurum prospexit Zacharias dicens: Non erit mercator ultra in domo Domini exercituum in
die illo. Hoc in psalmis prędictum fuerat dicente ad
Melior est patiens uiro forti et qui dominatur animo suo
expugnatore urbium. Cęterum, cum Gygantibus pugnare, aduersus Iouem insurgentibus, quid
est aliud quam cum hereticis Ecclesię Dei infestis certare et perniciosos eorum errores ueri
assertione repellere? Hoc egit noster Hieronymus, hoc Augustinus, hoc alii ex doctoribus
Euangelicę ueritatis quamplurimi. Tales Gygantes prosternere gloriosior est uictoria quam
illos ferire, quibus in deorum subsidium Hercules adueniens insultauit. (Prometheus)
Prometheum, inquis, ab aquilę iecur eius lacerantis
Cuius quidem operis a Slouinis procul dubio euersi adhuc extant
uestigia atque quibusdam in locis inscriptiones Latinis literis nomina curatorum
indicantes.
Per idem quoque tempus Sigismundus Augustus, Hungarorum ac
Bohemorum rex, Phariam, quam quidam Lesinem, ut dictum est, uocant,
Bratiam, et Corcyram Nigram, insulas habitatoribus satis frequentes, singulari
benignitate in Rhacusanos usus ditioni Rhacusanae
Erat Iaxias et per se Rhacusanis infensus, ut est inter plerosque uicinos
ex aemulatione odium. Itaque profectus in Hungariam adit Barbaram,
Sigismundi uxorem, cui se cordi esse haud quaquam ignorabat. Erat enim et
ipse ex aulicis Augusti, florentique aetate ac forma corporis eximia, et regina
feminarum uitia uergens etiam annis non exuerat. Itaque compositis criminibus
in Rhacusanos persuadet reginae ut cum imperatore agat ut insulae Rhacusanis
nuper attributae
manauit.
quo scilicet Hungari regem suum
maiori colerent ueneratione, ab insignibus quoque imperii regi maiestatem quaesisse,
putantes afficta
regio diademati religione regem ipsum fore multo augustiorem. Quem
quidem morem Graecis quoque, genti quondam eruditissimae, omniumque fere artium,
queis animi corporaque hominum excoluntur, inuentoribus, fuisse Homerus testis est,
qui Agamemnonem sceptro a Vulcano fabrefacto insignem reddit.
in fraudem Hungarorum incidisse, quo omni
ex parte patris eius Ferdinandi domus corrueret. Ab hac autem familia regnum
Neapolitanum per idem tempus transactum, primo a Gallis, deinde ab Hispanis occupatum, mox in Ostriciam gentem iure affinitatis concessit. Nempe Carolus Augustus,
Maximiliani Augusti ex filio nepos, in regnum Hispanum Neapolitanumque Ferrando
auo materno successit. Et quoniam eo uentum est ubi opportune narrari potest, quo ritu
Hungari suis regibus sceptra tribuere consueuerunt, id paucis absoluendum putaui.
incidisse, quo omni
ex parte patris eius Ferdinandi domus corrueret. Ab hac autem familia regnum
Neapolitanum per idem tempus transactum, primo a Gallis, deinde ab Hispanis occupatum, mox in Ostriciam gentem iure affinitatis concessit. Nempe Carolus Augustus,
Maximiliani Augusti ex filio nepos, in regnum Hispanum Neapolitanumque Ferrando
auo materno successit. Et quoniam eo uentum est ubi opportune narrari potest, quo ritu
Hungari suis regibus sceptra tribuere consueuerunt, id paucis absoluendum putaui.
consulite. Quum autem status Italiae tranquilior
fuerit, Hispanique ac Galli, quod propediem futurum est, inter se foedus inierint, curae
nobis res Hungarica erit.
Porro id temporis Romanus pontifex iusti exercitus auxilia aere suo conducta et
Caroli Augusti copiis iungenda in Circumpadanam Italiam miserat, eo consilio, ut Galli,
qui tunc Mediolanum tenebant, ex Italia eicerentur, filiusque Lodouici Mauri Sfortiae in
auitum regnum restitueretur. Nam et Augustus, eundem belli titulum praetendens, aequum censebat pulso inde Gallo Sfortiam
id temporis Romanus pontifex iusti exercitus auxilia aere suo conducta et
Caroli Augusti copiis iungenda in Circumpadanam Italiam miserat, eo consilio, ut Galli,
qui tunc Mediolanum tenebant, ex Italia eicerentur, filiusque Lodouici Mauri Sfortiae in
auitum regnum restitueretur. Nam et Augustus, eundem belli titulum praetendens, aequum censebat pulso inde Gallo Sfortiam Mediolanum reducere. Plane iam solemne est
Romanis pontificibus bellum gerere, non autem, ut olim factitatum est, controuersias
iure ac iudicio disceptare. Coeterum quum legibus pontificiis prohibitum
Quamquam plaerique Hungarorum suam culpam, ut fit, in alios transferentes crimen
amissi Tauruni in Venetos, falso, ut ego sentio, coniciunt, quos suspicantur Salomoni
persuasisse, ut Taurunum oppugnaret, ne Hungari et Boëmi bello in se ipsos auerso
Carolo Augusto, eidemque Hispaniarum regi, adiungi possent, dum is aduersus Gallos
in Circumpadana Italia per duces suos bellum gerit, admonendo Turcam et affinitatis
inter Hungarorum regem et Caesarem contractae, et docendo nimiam Augusti potentiam
e re haudquaquam esse Turcaica, putantes eo
ne Hungari et Boëmi bello in se ipsos auerso
Carolo Augusto, eidemque Hispaniarum regi, adiungi possent, dum is aduersus Gallos
in Circumpadana Italia per duces suos bellum gerit, admonendo Turcam et affinitatis
inter Hungarorum regem et Caesarem contractae, et docendo nimiam Augusti potentiam
e re haudquaquam esse Turcaica, putantes eo consilio suae reipublicae egregie consultum iri. Quam quidem atrocitatem apud Hungaros sermonibus iactatam magis attigi, ne
uiderer omisisse, quam quod crederem a Venetis admissam.
suo externo
adesse quam suae gentis competitorem in fastigio sibi negato conspicere. Tanta plane uis
inuidiae est, qua naturae uitio animus humanus multo uehementius in ciuem quam in
externum accenditur. Quamquam in hoc pontifice designando quidam cardinalium
Carolo Augusto gratificari uoluerunt, quippe satis creditur Romanum imperatorem
intentiore cura operam dedisse, ut Hadrianus Romanus pontifex crearetur: erat enim ei
charissimus amicorum.
Porro hic uir in Morinis humili genere, utpote patre opifice natus est. Qui quum et
moribus optimis
partim opere arcuato. Cuius quidem
operis a Slauinis procul dubio euersi adhuc extant uestigia, atque quibusdam
in locis inscriptiones latinis literis nomina curatorum indicantes. Per idem
quoque tempus Sigismundus Augustus, Hungarorum ac Boemorum rex, Phariam,
quam quidem Lesinam, ut dictum est, uocant, Braciam, et Corcyram nigram,
insulas habitatoribus satis frequentes, singulari benignitate in Rhacusanos
usus, ditioni Rhacusanae
Iaxias et per se Rhacusinis infensus, ut est inter plerosque uicinos ex
aemulatione odium. Itaque profectus in Hungariam adit Barbaram, Sigismundi
uxorem, cui se cordi esse haud quaquam ignorabat: erat enim et ipse ex
aulicis Augusti, florentique aetate, ac forma corporis eximia, et regina
feminarum uitia, uergens etiam annis, non exuerat.
Itaque compositis criminibus in Rhacusanos, persuadet reginae, ut cum
Imperatore agat, ut insulae Rhacusanis
Christum regem et glorificantes. Vtrumque enim
significat Iuda.
137r
I Cor 10,11
137v
Verba Daniheli prophetae ascribuntur (cf. Dan 9.24--26), leguntur autem apud pseudo-Augustinum (PL 42.1124ff.), in medio aevo apud Ptolomaeum Lucensem
(Bartolomeo Fiadoni, 1240--1327) in Continuatione S. Thomae De regno, Johannem Duns
Scotum (1266--1308) in Ordinationis Prologi parte secunda, De sufficientia sacrae Scripturae Quaestione unica: Utrum cognitio supernaturalis
ducibus presidium pro expugnanda Perusia, a qua et ipsi interfecto a pontifice eorum parente Ioanne Paulo credenti temere pontificis litteris, cui fidem dederat ne timeret mortem profugi fuerant. Qua facile potitus ex ea triumphat. O ingentem animi magnitudinem, o inuicti ducis Vires! Augustus septenio urbem capit dum Lucium Antonium insequitur. Huic uero biduo uictoria de tanta urbe data est. Camerinum facile capit,
Dux assequitur magnam Galiam capta Perusia et Camerino.
a quo expulso nepote
etas.
dux et magister Prussiae.
Bigandus episcopus Bambergensis.
Conradus episcopus Herbipolensis.
Gabriel episcopus Eystetensis.
Vilhelmus episcopus Argentinensis.
Christophorus episcopus Augustensis.
Philippus Palatinus episcopus Freysingensis.
Ernestus Bavariae dux episcopus Pataviensis.
Bernardus episcopus Tridentinus.
Fridericus comes palatinus etc.
Hii erant uiri clarissimi et in meliori fortuna colocati, uidelicet: Dominicus Grimanus, miseratione diuina episcopus Portuensis et cardinalis diui Marci reuerendissimus, Petrus Berislaus, Vesprimiensis episcopus et Coruatiae banus inclytus, Christophorus Marcelus, archiepiscopus Corcirensis, Augustinus Mula, patritius Venetus generosus, Barnardus Zane, artium et sacrae teologię magister, archiepiscopus Spalatensis metropoliticus, et multi alii quorum nomina celeberrima breuitatis causa in presentiarum omittimus.
Secundum
quod super Iaderam est Liburniae
ciuitatem Venetis subditam, Turcarum sunt, ex quo loco in Italiam, immo
Venetias sex dierum iter est. viden quantum appropiquant Italiae? Spalatum
oppidum Dalmatiae, aliquando Diocletiani Augusti palatium per tria milliaria
a Salonis, quae ciuitas nunc solo est aequata, distat. Dicunt Turcae ab
ultimis Aethiopiae sedibus gentem quandam excitam, hos plerique Iudaeos
affirmant. sed haec quoniam fabulis simillima
adducam, uir strenuissimus bellorumque Sabellico teste
aene. VII. li. IX. (93)
ac Platina)
de Sixto et Leo. pontificibus. (94)
quae uel inuiti antiquitatis obseruatores de Slauis tradiderunt, abunde produnt Slauos et bellica gloria et multarum possessione prouintiarum, quas ipsimet incolunt, nulli caedere nationi, quin etiam ex Slauis oriundos esse, qui exteris nationibus imperauerunt. An non praecipui inter Augustos Slaui fuere? Fidem quaeris? Perlege, quaeso,
Nomina auctorum, ex quibus haec de Caesaribus et Augustis collecta sunt, uno quoque eorum aliquid de aliquo horum attestante. (100)
Iulii Capitolini, Tribellii Polionis, Flauii Vopisci, Sexti Aurelii
possessione prouintiarum, quas ipsimet incolunt, nulli caedere nationi, quin etiam ex Slauis oriundos esse, qui exteris nationibus imperauerunt. An non praecipui inter Augustos Slaui fuere? Fidem quaeris? Perlege, quaeso,
Nomina auctorum, ex quibus haec de Caesaribus et Augustis collecta sunt, uno quoque eorum aliquid de aliquo horum attestante. (100)
Iulii Capitolini, Tribellii Polionis, Flauii Vopisci, Sexti Aurelii Victoris Eutropiique ac Pauli Diaconi nec non et eorum, qui post gesta imperatorum scripserunt, lucubrationes, Blondi Platinaeque
ac Pauli Diaconi nec non et eorum, qui post gesta imperatorum scripserunt, lucubrationes, Blondi Platinaeque ac Francisci Petrarcae uernacula lingua summos Pontifices et Caesares perstringentis, Sabellici quoque ac Pii papae diuique Antonini et Petri episcopi Echilini, quos in hac Caesarum Augustorumque ennumeratione, ubi prae caeteris eos aliquid de Slauis dixisse perspexi, nominatim citatos esse uolo, et liquido comperies Claudium cognomento Flauium
Nomina imperatorum ex Slauis: Claudius, Quintilius, Probus, Carus, Carinus, Numerianus, Dioclitianus,
Valens, Gratianus, Valentinus, Galerius, Aurelianus, Licinius, Alexander, Maximini tres; Carolus, Sigismundus, Vinceslaus.
eiusque fratrem Quintilium Probumque ac Carum (testibus Onesimo ac Cerylliano) (quemadmodum Flauius Vopiscus refert)
non piget Illyrium (auctore Appiano Alexandrino),
Licinium ex Dacis, qui cum Missiis (ut supra ex Strabone ostendimus) unius idiomatis communionem usurpant, ortos esse Sextus Aurelius Victor te docebit.
ortos esse Sextus Aurelius Victor te docebit.
Quo etiam auctore Alexandrum Augustum Phrygem fuisse ac, Iulio Capitolino teste,
ac Eutropius
ac Sigismundus et Vinceslaus, Slauorum genus ex Bohemia nacti, ut papa Pius
Gothi enim ab antiquis eorum sedibus, ut Platina
aspera rupis iacet, quae tamen pascendo gregi est aptissima. Quam, Sabellico
est aptissima. Quam, Sabellico
perplures alios Illyrici generis uiros pugnacissimos, priscis celebratos historiis, Dalmatarum in pugnando constantiam: unde eos semper belligeros esse merito asseuerauit. Quid si Claudii ipsiusque fratris Quintilii, Probi quoque ac Dioclitiani eiusque filii Maximiani ac nepotis Maxentii Carique Augustorum triumphos Tullius inspexisset? Quales Dalmatas idem esse diceret, si, quemadmodum Tribelius Polio
de Clau. Augu. (156)
appellandos eosque cunctis legionibus praetulisse dicantur?
Martiobarbuli milites ex Illyris Iouiarii et Herculiani appellati.
Quid quod (sicut prodit Appianus Alexandrinus)
solum edat, quorum nonnulli uitalibus adhuc uescuntur
auris, nonnulli, quod eius est, terre redentes, felices spiritus caelestibus commendauerunt. Hinc maximus ille peritorum decor diuus fulsit Hieronymus,
Hieronymus Dalmata
cuius (ut Augustinus contra Iulianum dicit)
tradunt)
adinuenerunt.
Dalmaticae in Dalmatia primum inuente.
Culta enim ueste (sicuti Ioannes Balbus refert) apud Romanos utentes Dalmaticati dicebantur.
Sicumque, a nostris Sibenicum dictum,
Sibenicum alias Sicum.
uario piscium genere et rerum oppulentia delitiosum, in quem locum (ut Plinius inquit)
de re mili. li. IIII. capi. XXXIII. (229)
p. 652-653.
Sanctitati Vestre
devoti ac fideles fillii. Cui humilliter ac devotissime sese comendamus et
offerimus nosque cetera nostraquę.
ades, et toti Christi uice praeside mundo,
et gloria soli
per mille ligamina nodis
interea solem Thaumantidos arcus
mites in aratra coloni,
non sole manebo,
sua grauissimis personis dignitas attribueretur. Existimaui hanc meam foeturam
non nihil ad tuam fortunam pertinere, non autem solandi tui atque confirmandi
gratia, in quo uirtus et litterae summum adire periculum uideantur, sed quoniam
augustali sanguine ortus, utpote cuius maiores longa serie Constantinopoli
imperarunt, uicissitudine rerum ad hanc tenuitatem redactus sis. Quam tu
commutationem sic fortiter toleras, ut istud uiuendi genus elegisse uideare.
Itaque mitto
uice oraculi sermo tuus per ora populi circumlatus
habebitur. Quum semel toto trienio te uniuersę ciuitati ostensurus plateas
obequitabis, quamuis more
pedibus in hanc sententiam demandataque ea cura Gnoynsky et quibusdam aliis, serius tamen, quam oportebat, et eo demum vesperi, quo in sequentem diem est cum hoste pugnatum, itaque haec quoque res sicuti alia multa fuit neglecta. Aciem eo die, quo est pugnatum, qui fuit vigesimus nonus dies mensis Augusti divo Ioanni Baptistae decollato sacer, ex sententia eorum, quos paulo ante nominavimus, ita extruere placuit, ut, quanto latius extendi posset, extenderetur, in quo illud est potissimum spectatum, ne ab hoste circumveniremur. Deinde divisus est universus exercitus in duo agmina. In primo
in quem culpa confertur. Nulla ne igitur in uictoria moderatione utendum fuit? Nullum ne discrimen sacrarum ac prophanarum rerum habendum? Quis tam crudelis unquam uictor fuit, etiam apud Ethnicos, qui non abstineret uim a templis? Gotthos sacris pepercisse. Augustinus scribit Gotthos, cum caepissent urbem, non modo a Christianorum templis uim abstinuisse, sed etiam his donasse uitam, qui eo profugerant. Tanta nominis Christiani reuerentia apud barbaros illos fuit, qui doctrinae coelestis ignari, nomen tantum Christianorum audierant. At isti
nostra dare plures peccunias et pannos
libertatem fidemque perhibendo ac eosdem in gratiam recipiendo, et ipsi iterum
conversi promiserunt dare operam et ponere modum mihi restituere Clisium. Itaque
in festo Sancti Stephani tertia die Augusti 21 cum ivisset ad nundinas
in Pogliciis ipse homo locumtenens supranominati Gritti Poglicianosque
octuaginta dimisisset pro custodia in Clisio. Clisienses vero habito consul- to
et firmato iuramento ordinaverunt in
et amicos nostros, nobiles viros, dominum Andream dictum Bucichlia et dominum
Anthonium, exhibitores praesentium, et quicquid ex parte nostra Sanctitati
Vestre dixerunt, ipsis amplam fidem praebere dignetur, quia sunt verba nostra,
et similiter Sanctitati Vestre me commendo, que felicis Petri annos videat.
Sanctitatem scribere,
cum omnia ex dominis Casaliis sit acceptura. Duae erant potissimum res in tota
republica Christiana difficiliores, pro quibus etiam excellentissimus Carolus
imperator testatus est se in publico Germaniae conventu Augustensi in Germaniam
venisse: nostrae res Hungaricę et dogma Lutheranum. Res nostrae ad quem statum
sint deductae, Vestra Sanctitas, ut dixi, intelliget ex dominis Casaliis. Neque
credo serenissimum regem Ferdinandum quicquid iam
humiliter admonere.
III Rg 6
successor opus,
simul fatis rapientibus occidit ipse
"Cęsareas hodie non rite tuebere partes,
Mox cui]
suprascr. pro Quando hinc
cui lata stetit mulier potiora uicissim
Virgo precesque
teneto. Cęterum in hanc sententiam litteras ad regem Francorum Imperatoremque, fratrem Maiestatis Tuae, scribo, quarum copiam hic adiunxi. Porro litterę cum praesentibus annexę sunt, ut Maiestas Tua perferri mandet, quo diriguntur, si futurum sperat, ut quid prodessent. Opto fęlicem augustumque faciat Te semper Diuina Maiestas.
ne opes sibi imminuantur. Temporali uirium magna pars decessit destructa corporis integritate, ut simul quoque munera partium conciderint, quę antea sibi (dum corpus constaret) mutuo erant auxilio.
Tantę calamitati ut hodie subueniatur, neminem uideo nisi Maiestatem Tuam, Imperator Auguste, neque rem magnę operę esse. Maiestas Tua apicem totius dominatus tenet: secundum tamen tertium quartumque amplectere et deinceps cęteros. Non Tibi sed omnibus esse esse uelis ] uelis esse FeFr uelis imperator, quibus defendendis augendisque ex aequo
dignitas deteratur, sed omnibus crescat sine priuato detrimento publicę Christianismi curę sub imperio deputata FeFr Qui Qui] Sed FeFr omnes principes in annuos sumptus impendant eorum, quos apud Maiestatem Tuam loco suo tenuerint, ut imperii aula sit augustior, constitutoque rite imperio de omnibus controuersiis componatur.
Tum interea si sordes in ecclesiasticis emaculatę non fuerint, concilium uniuersale celebretur, sanctissimi uiri conuocentur, publice consultetur quo modo is status in meliorem formam reduceretur. Sic puto
etiam habeatur omnium, qui extorres propriis laribus agunt ob tuendas contrarias partes: culpa enim omnium omnium… imputetur ] communis nemini priuatim imputanda Fe: omnium nemini priuatim imputanda Fr priuatim nemini imputetur.
Cęterum, Imperator Auguste, ne mihi ulli, obsecro, arrogantię uel leuitati tribuas, qui tam pusilus pusilus sic tantę Maiestati consulam: dolor me cogit et labentium rerum commiseratio. Subeat tamen memorię duos pisces Euangelii repertos et septem panes ordeaceos apud puerum, dum
18) Ljesevic. ordine fratrum,
S. Stephani protm. mole obrutus ipsum
et te meae, posteaquam non mei, qui te ut me alterum dilexi, sed cupparum, rei externae et periturae memoriam praecipue retinuisti.
ita videre desidero, ut neminem mortalium ejus ordinis et sacerdotii desideravi, tanta illius integritas, tantus recti amor et magnitudo animi apud nos percrebuit.
Prva verzija.
ex eo
fecerit nihil, meos casus solabor ex alienis, tuisque saltem pascar virtutibus,
quibus quum per omnes aetates fuisti hucusque amabilis, tum in
senectute, quod erit cumulatius, fies etiam honorabilis.
in magnas dissensiones, ac saepe in acerbas inimicitias, apertaque certamina prodeunt, quoniam non eadem omnibus honesta sunt atque turpia, et eorum quilibet res omnes ad suam per- vtilitatem conatur. Huiusmodi causae primum
Caesarem et Pompeium et Crassum, deinde Augustum Anthonium et Lepidum coniunxerant, et funesta bella concitauerant: Nam de mediis amicitiis quae sine iudicio leuiter ineuntur non est habenda magna ratio: qua facilitate inchoatae sunt, eadem quoque exolescunt, ac saepe vnius iniucundi verbi perstrictione dirimuntur. Si igitur in illo
huic regno datus est; quo neque meliorem, neque sanctiorem, neque cui fortuna indulgentius magnis in rebus aspiraret, nemo sanae mentis, ne optare quidem a diis immortalibus possit. Quae olim singula quosdam reges illustres habuisse dicuntur eminentissima, ut Caesarem memorant clementia, Augustum felicitate, bonitate Traianum praestitisse; in hoc rege concurrentibus clarissimis virtutibus ad eum ornandum, cumulata omnia existunt. Ad haec, non tantum regiis praefulget dotibus; ut fortitudine iustitia, gravitate, severitate, constantia, beneficentia; sed etiam privatam
CAROLO QVINto, Bartholomaeus Gyurgieuits, clientum minimus et deditissimus.
AIT Dido apud Vergilium:
AD
cessabunt praepotentes Reges Russiae, et Georgianorum, quibus non minor vis, quam odium in Turcas. Nec Imperator Indiae Ioannes presbyter otium aget, sed omni conspiratione contendet, ad communem hostem opprimendum.
HAEC ad te scribere libuit Maximiliane
Reges Russiae, et Georgianorum, quibus non minor vis, quam odium in Turcas. Nec Imperator Indiae Ioannes presbyter otium aget, sed omni conspiratione contendet, ad communem hostem opprimendum.
HAEC ad te scribere libuit Maximiliane
domino meo illustrissimo et observandissimo.
Reverendissime in Christo Pater et Domine, Domine mihi Observandissime!
Obsequiorum meorum in benevolentiam Dominationis Vestre Reverendissime diligentem
commendationem. Frater Augustinus ex Dalmatia ordinis fratrum praedicatorum anno
pręterito ex urbe rediens litteras Dominationis Vestre Reverendissime Albę
Julie, sede episcopali regni Transilvanensis mihi reddidit, quibus – tum propter
viarum discrimina,
fratrum praedicatorum anno
pręterito ex urbe rediens litteras Dominationis Vestre Reverendissime Albę
Julie, sede episcopali regni Transilvanensis mihi reddidit, quibus – tum propter
viarum discrimina, tum, quod preter hunc fratrem Augustinum, cui haec urbana
negotia tuto committerem, haberem neminem – hactenus respondere non potui. Ex
quibus et amorem illius, quo me et ecclesias regionis huius Dominatio Vestra
Reverendissima prosequta est, et benignitatem
ordinum huius regni
episcopatum Transilvaniensem cum omnibus proventibus Reginali Maiestati eiusque
illustrissimo filio, unde quotidianę necessitates istarum Maiestatum
sublevarentur, deferre voluerunt. In qua ecclesia teste ipso fratre Augustino
praeter preposituram nihil est, quod possideam. Rogo igitur ipsam pro mea erga
Dominationem Vestram Reverendissimam observantia singulari, velit non aliter de
me cogitare, quam homines graves et prudentes de bonis et religionis
sint, scire non potui. Ut igitur
et pro confimatione episcopatus mei Varadiensis litteras necessarias Dominatio
Vestra Reverendissima ab ipso Sanctissimo Domino Nostro impetrare velit,
vehementer rogo. De quibus et aliis rebus frater ipse Augustinus plura
Dominationi Vestre Reverendissime meo nomine dicturus est, cuius verbis ut
Dominatio Vestra Reverendissima fidem adhibere velit, ipsam diligentissime
rogo.
Motzerum, mihi summo amicitiae uinculo deuinctum, atque roga, ut quamprimum et nos inuisat atque hoc ministerium adiuuet. Nam ab omnibus piis summo expectatur desiderio. Dominus noster Iesus Christus diu te incolumem conseruet.
ex premetur
turba flagello. 175
quod optas,
de Alba-Giula in Transsylvania, et de Alba-Nezter arce ad Tyram
flumen sita videmus, quae omnes dicuntur aliquando sedes fuisse principum. Sed
Belgrado insula est opposita amoena satis et aptissima rebus gerendis.
At prima die Augusti, relictis in portu ad 1. aug.
Belgradum navibus, ubi Mysiae superioris est initium, terra Zmyderovium versus
iter inivimus, semperque ad Sarnow arcem summo in monte dextrorsum sitam
respicientes, ad
hosti habet facultatem. Unde quandocumque etiam in ditiones sinistri
lateris Danubii Turcae excurrere solent, semper ad Varadinum Petri vadum habent,
ut nullo alio loco commodius.
Verum hic prorsus nos
domus erant Balybeghi cognomento Kuciuk, qui Stephanum Mailadum,
fraude Petri Moldavorum vaivodae interceptum, in Turciam captivum abduxerat. In
quibus domibus, quae jam satis collapsae et desolatae fuerant, ea nocte
hospitati sumus. Augusti 5. movimus Jagodna, usique ea die 5. facili via, sed aestu perquam molestissimo, ad pagum Rasgni
nuncupatum promovimus. Qui pagus est Rasgni. in VI.
milliario a Jagodna,
mulieres tam pulchre ornarentur? Beatae, quae
nostros luxus ignorant, et suos in rebus, quae sunt nullo impendio, ponunt, nec
minus paupertate sua contentae sunt, quam nostrae suis divitiis.
Nona die Augusti, praeterito et viso tantum sub 9.
sinistris montibus, praeter quos Nessus labebatur, oppido Pyrotto, arceque
ejusdem nominis vetusta et destituta, quae cujus fuerit antiquitus, incolae
dicere
intumescit. Nos alterum
ejus cursum in urbis limine, sicca rota pene, alterum parvo ponte pertransiimus,
oriturque in jugis Vitossae montis et in Ciabrum cadit paulo infra
civitatem.
Verum hinc XII. profecti Augusti ad milliare 12. unum
pannonicum in Ciabrum amnem Caabrus. Izkar.
antiquis, nobis Izcarem dictum incidimus, ibidemque Haemi montis initium
attigimus. Porro ortus Ciabrus in
quae facillime rationes belli gerendi contra Romanos inire posset. Quod ludibrio
non caruit, quantumvis eximius princeps vitare voluerit, adjecto vulgatae
opinioni suo testimonio. Lege Livium libro X. dec. IIII.
Nos XIIII. Augusti digressi ab Haemo, campos 14.
Philippicos ingredimur, et, currente nobis dextra Strymone fluvio, vix duobus
milliaribus confectis, occurrit pons, tenui, ut tunc erat tempus caniculae, amni
impositus, quo
celebriore sui parte stabulis armentorum ac ferrariis officinis conturpatum, quo
praeterito, ad pagum Govedar, ripae Govedar.
Strymonis junctum promovimus, atque ibi noctem consumpsimus.
Die Augusti XV. e pago Govedar Philippos, 15. quae
etiam Philippopolis a Philippo conditore dicitur praeterimus, et ad pagum
Cognuus Cognuus. nominatum promovimus, quod ibi eo
die et
perfecit, facileque cum veteribus certare potest.
Caeterum Philippenses, ad quos divus Paulus apostolus scribit, hujus civitatis
erant incolae. In cujus campis pugnavit primum Julius Caesar cum Pompejo. Deinde
Augustus et Brutus cum Cassio; tantaque tumulorum per totos latissime campos
erectorum copia cernitur, in quamcumque partem oculos verteris, ut numero eos
comprehendere non facile possis. Nec dubium est vel praesentium indigenarum
diligentius consideravere, facile perspicere potuerunt, quod
patefacimus. At jam ulterius.
Porro moti ex pago Cogniis sive Consthyza, quod
qui tractus
quoniam arduis collibus, locisque incultis et nemorosis late patet, nihil in eo
offendimus, quod fuisset notatu dignum, praeter memoratum pontem Muztaphae, de
quo jam abunde recensuimus.
Verum XIX. Augusti relicto ponte Muztaphae, 19.
venimus Hadrianopolim terra superiori simili. In quo spatio, nec a ponte multum
longe, vidimus dextrorsum in Strymonis ripa oppidum Ciermenium, quod ex
aedificiorum ruinis
mentem venis. Venis autem quam saepissime, hoc praesertim itinere, in quo dum passim in homines Ragusinos incido, nequeo quin tecum et somnos et vigilias exigam. Verum quoniam avocor ab auriga, qui jam junxit meos jugales et insedit, finire epistolam cogor. Rogo itaque te, ut has inclusas ad patrem meum charissimum quamprimum mittere cures, in quo facturus es mihi rem pergratam.
facto, sed et nos omnes Croatas. Quamobrem cum Deus optimus maximus eandem huc adtulerit, si qua in re eadem nostra opera uti voluerit, nos semper sibi paratissimos habebit, quęque eiusdem causa subire. Quam una cum reliquis isthic existentibus feliciter conservari optamus.
Tamen mihi constitit, ita ut ferme exhaustus hinc abibo. De ejus legatione futura plena est civitas, et multi exoptant, praesertim amici. Ego hinc hoc triduo discedam in Dalmatiam, unde copiosiores litteras a me exspectet. Oratores hujus dominii ad caesaream majestatem heri hinc moverunt.
in cura legis divinae transferendae suscepta gestaque fuere, quam
elegantissime describerentur, eius obtinendi facultate data, quae ad eius descriptionem
pertinerent, perquam lubenter suscepi: maxime cum res verae religionis cultui vicinior,
vel liberali benignitate augustior, vel variis vitae civilis ac gubernationis
utilissimis praeceptis refertior, a nullo huius generis historico, meo iudicio,
literarum monumentis prodita reperiatur.
Cuius etenim per Deum immortalem Regis, omnium historicorum libris
esse statuat? Celebratur
quidem in libris conquirendis, eorumque interpretandi cura, multorum clarissimorum Regum
egregia voluntas: ut Babylonicorum, Pergamenorum, Polycratis Samii, Nicocratis Cyprii:
et qui eos subsecuti fuere, Romanorum Imperatorum, Caesaris, Augusti, Traiani,
Vespasiani, Antonini, multorumque aliorum. Verumtamen ipsorum studium, nullatenus
cum Philadelphi conferendum esse videtur. Illi namque partim
fuere, aut quae umquam erunt, mirabilem attulisse fructum constat. Quod cum apud
Graecos Thucydides, et Xenophon in primis animadverterent, Annibal etiam apud
barbaros, apud Latinos Cato, Sylla, Lucullus, Caesar, et qui hos sunt consecuti,
Augustus, Hadrianus et Gordianus, summi viri, et principes eximii, tot civitatibus
captis, tot provinciis debellatis, tot victoriis partis, tot triumphis actis minime
contenti, cum his omnibus praestantius quiddam esse ac divinius, historiam condere,
verborum collocatione scripsit, item in Longino, ac tribus postremis Diodori Siculi
libris convertendis, quos omnes nunc in manibus habeo, servavi. quos quidem una cum
vetustissimo quodam in quattuor Evangelia commentario Graeco, quem mihi ex
augustissima sua bibliotheca, ante septingentos annos descriptum, Michael Sophianus,
philosophiae peritissimus, Graecae linguae scientia plane singularis, communicavit,
aliquando, ut spero, divulgabo.
tutatur et ille Lutherum
319.
amici mei veterani ac notae
rarioris, commodioris eaque cura ac solicitudine dudum occupatus multo
diligentius rem aggressus (adhibita argumentis meis, quum Illustrissimae
Amplitudinis Vestrae, tum etiam Illustrissimae cardinalis Augustani authoritate,
qui itidem scripserat ad me de hoc ipso negotio) nihil omnino pro meis viribus
rationum earum in hac harena praetermisi, quibus arbitratus sum id me
controversia ad optatam compositionem tantorum cardinalium
me in posterum idem negocium felicius tractaturus et ex sen 57 In originali: Hec.
tentia confecturus accessione nominis Illustrissimae
Amplitudinis Vestrae et Illustrissimi cardinalis Augustani – quo praecipue
utendum mihi esse proposueram –, et demum, quod, quicquid profecisse, haud mora
easdem Illustrissimas Amplitudines Vestras essem facturus certiores. Igitur
consumpto in hac harena uno ferme anno integro
in hac harena uno ferme anno integro assidue lapidem hunc urgendo
summa solicitudine summoque conatu nihil omnino effeci, quod, quantum
Reverendissimus Dominus Strigoniensis in gratiam Illustrissimae Amplitudinis
Vestrae et cardinalis Augustani inducebatur ad indulgendum, tanto minus dominus
Illicinus de indulgentia antistitis sui cogitare videbatur efferens subinde
innocentiam suam et aequitatem causae suae exigens, questus insuper de quibusdam
iniuriis, quasi parem,
vel aditum ad majora praecluserim. Quin
etiam si pertinatius urgeant, ne sit contentioni locus plenum me rimarum ingenue non
diffitebor. Si quis tamen veritatem rerum praesertim in ea Insula gestarum in dubium
revocaverit, vestram opem Invictissime Princeps, Augustissime Senatus adversus hujusmodi
haesitatores imploro, quippe qui et propriis oculis magnam partem inspexistis, et
relationibus Illustrium virorum Jacobi Foscareni, et Philippi Bragadeni, quorum prior
suffectus ab uno Legatorum post recessum hostilem
tractari. In causa fuerant
suspiciones conditionum. . Classis Veneta erat copiosa, sed dissipata
pars in Creta sub Marco Quirino, et Antonio Canali insulam custodiebat, altera major
Imperatorem rerum maritimarum Sebastianum Venerium, et Augustinum Barbadicum ejus
legatum secuta se receperat in Sciciliam, Messanae
miserime trucidati sunt, aliis vero, qui se
quietos in Turcarum ingressu continuerant, dimissi sunt vitam in patria nece
miserabiliorem degere.
Antequam haec in sinu Adriatico ab hostili classe gererentur, ecce repente ad quartum
nonas Augusti praedones nostri, quos Illirico vocabulo Usocos sc. Uscocos , idest transultores, seu potius
transfugas appellare solemus redeuntes ab Epiro nobis Meleneis nuntiarunt, Alchinium
esse
et extrema quaeque
diffluebamus, nec erat praesto ulla consilii capiendi ratio. Perastini quotquot erant
intra nostra moenia ad hoc primum nuntium omnes usque ad unum conscenderunt lembos, et
in interiora navigarunt. Adfuit celox Butuanorum pridie Nonas Augusti, nuntians suos
cives universos incensa sponte patria sese intra Catharum a quibusdam auctoribus
Ascrivii nomine nuncupatum recepisse, Alchinium oppugnari a terrestribus copiis,
supervenisse totam classem hosticam, captumque vereri Alchinium.
a majoribus nostris ob rem in festo excoriationis suae bene gestam in Aragoniam
classem dedicata sacrificulum tantum cum duobus, vel tribus ministris fornice
protegens opere trabali cancellato ab area publica seclusa. Ibi quotannis ipso die
Nonarum Augusti summo mane solet universus populus ad beneficia Virginis Dei Matris ob
mirificam in exquiliis nivem recolenda convenire. Dum igitur ibi de mane sacra fiebant
innuit Dum...innuit Z: Dum igitur ibidem de
navigia, et in
silvas. Tandem Praetor exoratus sub crepusculum eas dimisit, et postero die mitius
agens aperuit portas urbis, ut emitti possent impedimenta in navigia, quae in ancoris
stabant. Omnes demum, qui abire voluerunt vela ventis dedere sexto Idus Augusti. Non
est omittendum, quod abeuntibus Franciscanis contigit.(Utraque enim familia, et
Dominicanorum, et Franciscanorum superioribus diebus ante alios aufugerat). Hi de
monasterio suo, quod est in scopulo majori procul ab urbe duo millia passuum ex
vicini nostri nobis comercium tanquam
morbosis, vel aqua, et igni interdictis ex eo tempore per viginti dies subtraxerunt.
Nonnunquam tamen cymbala cum litteris, et nuntiis e vicino litore furtim se ad nos
proripiebat. Annuntiatum igitur fuit quarto Idus Augusti esse in valle Juliana septem
semitriremes Noviensium, et in eas incidisse Presbiterum Franciscum Adonisium cum
plerisque aliis nostratibus, qui Ragusium petebant. Juliana est in continenti e
regione Augustae inter Melenam, et Melitam. Nocte sequenti
proripiebat. Annuntiatum igitur fuit quarto Idus Augusti esse in valle Juliana septem
semitriremes Noviensium, et in eas incidisse Presbiterum Franciscum Adonisium cum
plerisque aliis nostratibus, qui Ragusium petebant. Juliana est in continenti e
regione Augustae inter Melenam, et Melitam. Nocte sequenti illi Novienses extra
insulam nostram avecti, et tenebrarum silentio in portum ab incolis Gherschiza
nominatum egressi sub tribus vexillis summo mane a parte australi super pagum Blattae
non ante visi
rotans Z: rotarum D
confractum Nicolaus Missulius, et Franciscus Pauli carpentarii eodem Archidiacono
cohortante, et facibus cereis lumen ministrante, et coadjuvante, pene quatuor horarum
spatio refecerunt. Circa Idus Augusti ex Epidauro nuntium certum accepimus potitos
Alchinio Butua, et Antibari hostes terra, marique Ascrivium obsidione premere, et
urgere, atque in extremo periculo Ascrivienses versari. Insuper ex communi omnium
opinione
insula abluens piscium. Duas
D duas artes potissimum exercet scilicet carpentariorum ad fabricandas
naves, et latomorum. Sita est in Illyrico e regione Gargani lato centum millibus
passuum interjacente pelago, in quo a noto Melita ab austro Augusta cum aliquibus
scopulis per stadia circiter sexaginta ab Occidente Equinoctiali Issa aestivali vero
Pharus per triginta millia passuum procul ab ejus litore proximos excipiunt fluctus. A
septentrione autem esset tractus Narentanus, sed interjacet
Stagni inter duo maria, quorum orientale prospicit Ragusium occidentale vergit in
Pharum, et Brachiam. Duo quoque exteriora canalia constituit primum ab oriente cum
Melita cum Melita per Z: cum Melita et
Augusta, per D per totam totam insulae Z: totam fere insulae D Insulae extensionem porrectum
porrectum sexaginta Z: porrectum, centum
D , qui eo
mane ante hostilem adventum ex urbe se per muros dimiserant omnes incolumes
D a nobis quoque minime
tentatus. Eodem die sub tempus postmeridianum postmeridianum Z: pomeridianum D venit custos de montibus, nuntians
celocem quandam ex alto celerem tanquam avem in Augustam venisse, et inde ad nos remis
velisque tendere, nec multo post affuit celox, cui praeerat Nicolaus Hydruntinus Hydruntinus Z: Hydrantinus D , qui
retulit nostram classem prope diem adventuram in
consignando transfugam illum Granatensem, sive Beticum, quem ille in
se suscepit Imperatori Venerio exhibendum, quae omnia num praestiterit, ignoramus.
Vereor tamen in quibusdam eum deffecisse. Nam auditum quidem fuit pro certo reditas
fuisse litteras Augustino Barbadico sed non transfugam neque litteras ad Imperatorem
perlatas. Uluzalis, et Caracosia in depredandis Pharensibus, qui urbem deseruerant, et
in arcem confugerant sex dies sumpserunt sumpserunt Z:
Ibi ter aciem instruxit tanquam in nos irruiturus, ter
etiam instructam solvit. Demum a caeteris avulsae quatuor semitriremes ad
Franciscanorum scopulum perexerunt, et monasterium totius Illyrici pulcherimum ablatis
campanis incenderunt. Templum autem augustissimum non potuit cremari, quoniam ex saxo
vivo, et topho in fornicis modum constructum fuerat, interiora tamen quaeque lignea in
favillam redacta parietes fumo infecere. Postea universa illa manus profecta est
ad pagum
VIII. regem Anglorum in Britanniam usque secessit. Hinc reversus cum aliis regis sui oratoribus ad Ferdinandum regem Romanorum Viennam est missus.
Ea legatione non satis ex voto regibus subsecuta, atque etiam ipso Joanne rege e vivis sublato ab Isabella regina ad Sigismundi augusti regis Poloniae fratris sui nuptias mittitur dato mandato, ut peractis nuptiis iis Ferdinandum regem Pragae adeat.
Legationis summa ea fuit, ut oblatis regi Transylvania, Lippa, et Temesvario aliisque regni Hungariae provinciis, quas ipsa tunc possidebat, vicissim
ea sibi postularet restituenda, qua e Joannis filii fui patrimonii essent. His uti mandata erant, rite peractis et a rege honorifice tractatus, atque etiam convivio exceptus iterum in Transylvaniam revertitur, nec tamen destitit quin adhuc semel ad Sigismundum patrem, et iterum, ad Sigismundum augustum ejus filium in Poloniam orator proficisceretur. Demum versis omni ex parte rebus regni illius in deterius, visaque reginae ejusque filii, atque eorum, qui tunc rerum potiebantur confusione, licentiam sibi abeundi a regina primatibusque petiit quam cum aegre obtinuisset, non sine scitu
ET Comiti Teccensi ac Mompelgardi, suo Domino clementissimo: Optat MATTH. FL. ILLYRICUS plenam cognitionem et ardentissimum zelum caelestis veritatis Evangelii IESU CHRISTI.
OMNIPOTENS ille, sapientissimusque rerum omnium architectus ac Creator, condidit tum amplissimum augustissimumque hoc domicilium: tum et omnes in eo contentas creaturas, ac praesertim hominem, suam imaginem: in eum potissimum finem, ut ipse eiusque immensa sapientia, potentia, iustitia et benignitas ab homine et angelis agnosceretur, celebraretur, et glorificaretur. Cui divino consilio et
plenissime ac evidentissime demonstravi. Quam tractationem perinde hic repetitam cupio, ac si inserta foret.
¶ At obiiciunt illi, de Textu quidem ac libris Sacris convenire, sed tamen de sensu ac intelligentia litem esse. Eam igitur illi volunt ex patribus peti oportere. At contra Augustinus et Hilarius contendunt, ex collatione ipsius Scripturae loca aut dicta obscuriora esse illustranda. Quod sane etiam ipsemet Christus tum exemplo, tum mandato quoque suo confirmavit, una cum suis Apostolis. Sic enim Christus ipse disputans cum Satana et Pharisaeis, dicta Scripturae aut
exoriri: et severissime, atque adeo sub anathemate praecipiunt, ut omnes in sola veteri seu vulgata versione acquiescant, nec ulla alia pro authentica habeatur. At patres contra, in omni dubio Scripturae, ad Graecos Hebraeosque fontes recurrendum esse censent. Quare etiam ius Canonicum citat Augustinum, ita dicentem: Ut veterum librorum fides de Hebraeis voluminibus examinanda est, ita novorum veritas Graeci sermonis normam desiderat. Item in Viennensi concilio (quod refertur Clem. lib. 2. tit. de magistris) solicite statuit authoritas Ecclesiastica, de parandis trium linguarum
ABBA.
Hanc voculam coniungit cum voce Pater, Christus sua in precatione, Marc. 14. et Paulus dicit Rom. 8, et Gal. 4, Spiritum gementem in pectore nostro, clamare Abba pater. Venit autem haec vox Syriaca ab Hebraeo, Ab pater. Quod vero reduplicatur Syriace et Graece, Augustinus dicit ideo fieri, ut Scriptura testetur, Deum pertinere ad Syros et Graecos. Hieronymus Tom. 9, interpretationis gratia Graecam esse adiectam dicit. Alii putant in geminationem hanc Emphaseos gratia adiici, ut bis et perpetuo patrem suum Deum pii ingeminent ac vocent. Quod sane tum
illa et politica Regula: Omnis mutatio periculosa. Non enim facile fit mutatio rituum sine scandalo apud imbecillos, et specie levitatis aut ambitionis apud prudentiores. Non esse necessariam, aut etiam possibilem conformitatem omnium caeremoniarum in diversis Ecclesiis ac regionibus, satis D. Augustinus ad Ianuarium, et Gregorius ad minorem Augustinum testantur. Sunt vero etiam in communi vita plurima Adiaphora, ubi Deus nobis nostro arbitrio agere, exclusa tamen petulantia et temeritate, permittit. Quin et philosophi de quibusdam mediis rebus disserverunt. Nam etiam in communibus rebus
Non enim facile fit mutatio rituum sine scandalo apud imbecillos, et specie levitatis aut ambitionis apud prudentiores. Non esse necessariam, aut etiam possibilem conformitatem omnium caeremoniarum in diversis Ecclesiis ac regionibus, satis D. Augustinus ad Ianuarium, et Gregorius ad minorem Augustinum testantur. Sunt vero etiam in communi vita plurima Adiaphora, ubi Deus nobis nostro arbitrio agere, exclusa tamen petulantia et temeritate, permittit. Quin et philosophi de quibusdam mediis rebus disserverunt. Nam etiam in communibus rebus vult Deus nos aliquem rerum delectum habere, et
quam diu hic vixit Hyperdulia: et denique Deum, Latria. Verum Scriptura haec discrimina ignorat. Quin et ipsemet Eckius in suis Locis, in fine Capitis de Sanctorum veneratione, clare confitetur, nusquam Scripturam vel Veteris vel Novi testamenti praecipere invocationem aut adorationem sanctorum Augustinus in Quaestionibus super Exodum, dicit, etiam Duliam Deo deberi: sicut et Paulus ubique testatur, se Dei, non hominum
Verba eius libro decimo, capite primo, haec sunt: Latriam quippe nostri.
aut bona tradidisse Iacobo, eumque dominum Esau fecisse. Gen. 49, Benedictiones patris tui fortiores fuerunt benedictionibus parentum meorum, id est, maiora bona impetravi ego tibi a Deo, quam mihi mei parentes. QUARTO, quia beneprecando, ac nomen Dei celebrando, res ipsas quasi sanctificamus, augustiores, Deoque commendatiores reddimus: ideo 1. Cor. 10, Poculum benedictionis: et mox, Quod benedicimus, consecratum aut sanctificatum significat: id est, quod recitatis verbis mandati ac institutionis consecratur in hunc usum, ut sit sanguis Christi, quo eius novum testamentum sanciatur.
ἐν ᾦ εὐδόκησα
bonam voluntatem: qua significatur gratuita benevolentia favorque numinis erga mortales.
Et in Epistol. ad Rom. cap. 10. Voluntas quidem cordis)
4, dicit Christianos ante conversionem fecisse voluntatem gentium: id est, secundum voluntatem pravam ac turpem, seu secundum libidinem eorum victitasse, aut more gentilium vitam egisse.
BENIGNITAS, et Beneficentia, exponentur in voce Misericordiae.
BESTIA, ut Augustinus super Gen. ad literam sentit, significat omnes feras sylvestres: sicut saepe legitur Bestias agri. Civitas facta est habitaculum bestiae, Soph. 2. Plerunque tamen grandiores et crudeliores serae hoc nomine, sicut et apud Latinos, significantur. Genes. 37, Bestia mala devoravit
esse caelibatum, quia (ut ipsemet exponit) minus habet afflictionum in carne. Impie ergo fecit Hieronymus, qui studio celebrandi caelibatus, bonum hic opponit vitio. quasi Paulus dixerit, Caelibatum esse rem sanctam et meritoriam: et contra, Coniugium rem vitiosam ac peccatum. Quare recte eum Augustinus hoc nomine reprehendit
UNDECIMO, habet haec vox phrases quasdam: ut, Bonas ostendere vias suas, Ierem 21. pro tueri, excusare verum de bona ac mala via postea in voce VIA dicetur Bonum facere necesse est, Galat. 6: id est, pie vivere. Bonum est aemulari in bono semper:
eos.
CARCER, Esaiae 24 accipitur de uno aliquo loco, vel potius potentia Dei, qua custodit omnes ad extremum iudicium. Sed Psalm. 142. orans, ut reducatur anima sua de carcere: intelligit quamvis maiorem calamitatem, in qua haereamus, et a qua nos divinitus liberari petamus. Augustinus dicit, in hoc posteriori loco significari tenebras ignorantiae, quibus anima clausa captivaque veluti carcere detinetur. Petrus primae tertio dicit, Christum mortificatum carne, et vivificatum
habetur. Iob. 13. 19. Esa. 9, Unusquisque carnem brachii sui vorabit. Sic etiam apud Homerum Iupiter Iunoni obiicit, quod si posset, devoraret Troianos crudos. Caro rotarum plena erat oculis, Ezech. 10: id est, corpus, aut essentia. Caro non prodest quicquam. Ioham 6. Cyrillus et Augustinus intelligunt de carne Christi tantum carnaliter, ac sine fide manducata: Chrysostomus vero de nostra carnalitate, res divinas non percipiente: quam esse veriorem interpretationem, abunde infra in voce QUOMODO exponetur, ac probabitur. Carnis et oculorum concupiscentia, 1. Iohan. 2.
Principium quod loquor vobis. Ordinat praeterea ministerium, in eoque se praesentem atque efficacem fore testatur. Est autem
clamant: IESU fili David. Sic clamor, Psal. 5. Intellige clamorem meum. Exod. 22. Si clamando clamaverit ad me, audiendo exaudiam clamorem eius.
Secundo, significat etiam, sine omnibus verbis. solo gemitu orare: ut Exod. 14, Quid clamas ad me? De qua re apte inquit Augustinus: Unde clamor in Scripturis cordis est, non vocis. Significat igitur in talibus locis ardentissimos gemitus, ac suspiria cordis. Plerunque enim vox clamandi magnum quendam innuit fervorem, sicut epistola ad Hebraeos dicit, Christum preces suas valido cum clamore obtulisse: id est,
eam iniuste possideam. Sic in Genesi de clamore sanguinis aut caedis Abel habetur. Item de Sodomaeorum clamore, Genes. 18. et 19 ubi tamen aliqui famam aut rumorem interpretantur.
Sed nobis libuit potius Augustini sententiam sequi, qui inquit: Clamor interdum accipitur pro tanta impudentia et libertate iniquitatis, ut nec verecundia nec timore abscondatur. ut Genes. 18. Clamor Sodomorum et Gomorraeorum quia multus et multiplicatus est. Et 19. cap. Quoniam increbruit clamor eorum
Hebraei magnitudinem clamoris, pro magnitudine ipsius sceleris. dum enim scelera et flagitia augescunt, augescit simul et rumor et infamia. Et Iob cum ait, Et in arbores clamabat, pro manifestis peccatis ponit clamorem: ut verbum sit, quicquid corde concipitur: clamor, cum procedit in factum. Haec Augustinus: Quaestionum super Exod. libro 2, cap. 4. Illud sane et verissimum et notissimum est, quod violentis, vehementibus et quasi furiosis actionibus etiam insani clamores adiuncti sunt. Ponitur ergo alterum ex coniunctis pro altero, notius pro ignotiori. De loco Esaiae 5, ubi
inter aves. Ideo forte Spiritus sanctus tali specie apparet, quia sic pios veluti pueros simplices ac synceros, et ab omni malitia alienos efficit. Vendere columbas, forte per parabolam significat, Spiritus sancti dona ac bona, totamque religionem ac veritatem eius venalem exponere. Vide et August. tractatu 10. super Iohannem.
COLUMNAE munus est, primum ut sustineat totum incumbens onus, aut aedificium. Deinde, ut sit quiddam invictum, et contra omnes iniurias aut impetus firmum et consistens. Hinc igitur fit, ut per metaphoram significet alias veros doctores, quia quasi
possit simul participare de sacris idolorum, et de mensa, corpore et sanguine Christi. Quin et Calvinus in quibusdam suis scriptis affirmat significare
ad eam, etc. Et hoc discriminis fuit apud Iudaeos inter concubinas, pellices, ancillas et heras, seu matres familias sive dominas domus. Ita Salomon multas habuit reginas, quibus singulis vel aulas vel castra dedit: concubinae, illarum famulae, et tamen etiam uxores fuerunt. Vide D. August. de concubina et uxore. Concubitum dare uxori alterius, Levit. 18, pro rem cum ea habere.
CONCIPERE metaphorice aliquando significat cogitare: sicut parere, ipsum cogitatum opus effectum dare. Iob 15. Conceperunt afflictionem, et pepererunt iniquitatem. Sic et Psalm. 7
Concupiscentiam et defectum aliqui Theologi etiam ex modernis, ita in definitione originalis peccati coniungunt, ut defectum intelligant, amissionem bonarum virium: concupiscentiam vero, habitum aut acquisitas accersitasve pessimas vires, amissis bonis contrarias. Vide Summam Thomae, et Apologiam Augustanam. Appetitus vox, propria quadam ratione accipitur in vulgata versione Genesis quarto: Sub te erit appetitus eius, et tu dominaberis ei. ubi appetitus videtur proprie id esse, quod Paulus huc alludens dicit ad Galatas quinto: Caro concupiscit adversus spiritum, et spiritus adversus
alia totius Ecclesiae. In veteri Testamento fuit in sacrificiis usitata quaedam publica confessio tum unius aut paucorum, tum etiam totius Ecclesiae, qua et in genere sese damnârunt, et aliqua specialia scelera confessi sunt: quod ex descriptione sacrificiorum videre est Levit. 16. 26. Num. 5. Augustinus lib. 13. Confessionum scripsit, et hoc nomine inscripsit, quia in eis tum sua peccata confitetur, tum Deum eiusque erga se beneficia celebrat.
CONFINIS est mons Syna Hierosolymae. Vide in voce Coniunctus.
CONFLARE, nota vox aurificibus, et aeris fusoribus, ac
ac mandati divini. Psalmo 26. Dicitur quoque impiorum Dextera mendax, Psalmo 144: sive quod omnia fraude agant: sive quod tandem eos ipsorum robur aut potentia, cui neglecto Deo fidunt, turpiter fallet: sive quod, quae data dextera promiserunt, non servant. Dexteram Dei et nostram Augustinus hisce verbis exponit: Ad dexteram intelligendum est, esse in summa beatitudine, ubi iustitia et pax et gaudium est: sicut Ad sinistram hoedi constituuntur, id est, in miseria, propter iniquitates et labores et cruciatus. Haec Augustinus, de Fide et Symbolo. Cap. 7.
promiserunt, non servant. Dexteram Dei et nostram Augustinus hisce verbis exponit: Ad dexteram intelligendum est, esse in summa beatitudine, ubi iustitia et pax et gaudium est: sicut Ad sinistram hoedi constituuntur, id est, in miseria, propter iniquitates et labores et cruciatus. Haec Augustinus, de Fide et Symbolo. Cap. 7. et de Agone Christi Cap. 26, et lib. 1. locutionis de Genesi. In Psalmum vero 120 ita scribit: Dextera nostra dicitur, quicquid nobis aeternum et incommutabile Dominus pollicetur. Sinistra nostra dicitur, quic quid temporale
possunt, et interdum solent liberales esse. Rom. 10. Deus est dives in omnes invocantes eum. id est, tum potest, tum vult quoque benefacere egentibus, ac eum implorantibus. Dives item non tantum opulentum re ipsa significat, sed etiam iniustum: quia plerunque divitiae iniuste parantur. Sic Augustinus dicit: Omnis dives aut iniustus, aut iniusti haeres. Et Christus vocat Mammonam iniquitatis. Sic et Isaiae 53, impius cum divite coniungitur, quod Christus sit cum eis datus aut deputatus, seu perinde tractatus: de quo loco vide in verbo DARE. Ob hanc causam et Christus affirmat,
gratiam alicuius aliquem insontem occidant.
DORMIRE, per metaphoram mori significat, cum quia somnus est similima mortis imago: tum quia pii morientes non tam moriuntur, quam dormiunt: tum denique, quia perinde certam spem resurrectionis habemus, sicut dormientes evigilandi. Sic enim Augustinus hunc tropum exponit Epistola 120, ad Honoratum. Hinc toties, Dormire cum patribus. 1. Reg 1. Cum dormierit dominus meus rex. Isaiae 14. Universi dormierunt cum gloria. Sic apud Paulum saepe. 1. Corinth. 15. Non omnes quidem dormiemus. 1. Thessal 4. Nolo autem vos, fratres,
sitim. Sic fratres Iosephi, Genesis 45 dicuntur cum eo comedisse, et inebriati esse: id est, satis large et usque ad hilaritatem bibisse. Hag. 1. Bibitis, et non inebriamini. Sic et illud Psalmi accipiendum est: Inebriabuntur ab ubertate domus tuae. Et, Visitasti terram, et inebriasti eam. Augustinus de quacunque saturatione boni, vocem hanc intelligit. Verba eius haec sunt: Hoc verbum et pro saturitate solet poni in Scripturis, quam qui diligenter adverterit, multis in locis inveniet. Unde et illud est: Visitasti terram, et inebriasti eam, multiplicasti ditare eam. eo quod in laude
dictum Christi Matth. 18, Dic Ecclesiae: Si Ecclesiam non audierit, etc. Sed tamen potest exponi de toto coetu unius loci, cum ei quid publice indicatur. Locum Deuter. 23, Eunuchus et manser non intrabit Ecclesiam: aliqui exponunt, non admittetur ad publicas functiones. Caeterum Augustinus praecipit in libro de Doctrina Christiana, ut nobis sint nomina Ecclesiae nota. Adscribemus igitur eius appellationes in Sacris literis usitatas. Ecclesiae nomina sunt haec Columba: Cantic. 5 et 6. Insula: Isaiae 21. Mons Syon: Isaiae 11. Species sive pulchritudo domus:
materiali iustitia Dei iustificari. Sic in disputatione Vinariensi Victorinus urgebat, nos exipsa materia Verbi renasci: quia Petrus affirmet, nos ex semine Verbi renasci. Observetur ergo verus sensus praepositionis huius, quod saepe idem quod Ab valeat, et ponatur pro quavis causa efficiente. Augustinus libro de Natura boni, facit discrimen inter Ex et De, quod Ex quamcunque originis vim indicet, sed De proprie essentialem aut materialem: quod ipsum tamen semper verum non est. Ex Deo aut ex diabolo esse, Ioannis 8, et 1. Ioannis 3, non tantum originem significat, sed etiam
suam, et fructus suavissimos, et regnare. Proverbialis loquutio de iis est, qui suae tranquillitati, paci, ocio, et aliis commodis inhaerentes, negligunt magnas opes, glorias ac potentiam.
FIDES, olim a Romanis pro dea culta est, habuitque propria templa inde a Numa consecrata, teste August. Unde id ortum sit, dubitari queat: sive quia maximus usus ac necessitas fidei in contractibus, communique vita est: sive etiam, quia inde a primis parentibus valde praedicari fidem Theologicam intellexerint, ut quae nihil non a Deo impetret, nosque in summam dignitatem ac felicitatem
agentes. 1. Samuelis 26. Dominus reddat viro iustitiam suam, et fidem suam. Plerunque tamen in Sacris, praesertim in novo Testamento, fides significat noticiam quandam, quam ex alterius sermone percipimus, seu qua alteri aliquid affirmanti aut neganti assentimur. Hasce duas fidei notiones Augustinus hisce verbis lib. de Spiritu et litera. Cap. 31. explicat. De hac enim fide nunc loquimur, quam adhibemus cum aliquid credimus non ea quam damus cum aliquid pollicemur. nam et ipsa dicitur fides. Sed aliter dicimus, Non mihi habuit fidem: aliter autem, Non mihi servavit
est, non credidit, quod dixi: hoc, non fecit quod dixit. Secundum hanc fidem, qua credimus, fideles sumus Deo: secundum illam vero, qua fit quod promittitur, etiam Deus ipse fidelis est nobis. Hoc enim dicit Apostolus: Fidelis Deus, qui non vos permittit tentari supra id quod potestis. Tantum Augustinus Est vero valde dignum consideratu, quod iste duae fides sese invicem respiciant. Nam illa fides veracitatis est mater, fundamentum, et veluti basis fidei credulitatis. Ob hoc ipsum fide mea credendo alicui assentior, quia in eo fidem esse veritatis non dubito: hoc est, eius veracitas
iusta: id est, piis hominibus, eosque tuetur: Psal. 14. Generationes vestrae, saepe Deus mandans aliquid adiicit, ut id observent per generationes suas. Exod. 12. 29 et 31. id est, apud omnes posteros. Generationem eius quis enarrabit? Esa. 53. de Christo. Caeterum Augustinus, et Lactantius Instit. 4, disserunt tres esse Christi generationes: unam ab aeterno ex patre, secundum divinitatem: secundam in tempore, ex matre, secundum humanitatem: tertiam in membris suis, id est, nativitate piorum ac totius Ecclesiae, ex Deo. Sensus igitur in loco Isaiae videtur
quantum Deus dederit. Nam quid in genere ac plerumque etiam Latinis significet, infra in nomine LAUS plenius dicam. Primum autem disseram de nomine Gloria: deinde de verbo Gloriari, et eius verbali Gloriatio: postremo, de verbo Glorificare et Glorificatio. GLORIA igitur definitur ab Augustino et Quintiliano, quod sit frequens de aliquo fama, cum laude. et a Cicerone, quod sit consentiens laus bonorum, et incorrupta vox recte iudicantium de alicuius excellente virtute. aut denique est, alicuius vel eximii viri, vel bonae rei late patens praeconium. Aliqui recentiores definiunt,
frigus aestate colligitur et occulitur. Gravem esse corde, et aggravare cor, plerunque in malam aut etiam pessimam partem accipitur. Dicitur enim de iis qui non facile moventur, impellente ac concutiente eos verbo Dei. Psal. 4. Filii hominum, quousque graves corde? Ubi, teste Augustino, exposuit David, qui sint graves corde, inquiens: Ut quid diligitis vanitatem, et quaeritis mendacium? Sed de verbo AGGRAVARE, suo loco dictum est.
GRAECUS, in novo Testamento alias ponitur proprie, pro Graeca gente: quod tunc potissimum fit, cum vox Barbarus ei additur. ut
et nata sunt, nec adeo magnas vires aut conspicuos effectus operationesque praestant hominibus. Ac valde memorabilis, et huic materiae admodum conveniens historia ab Appiano Alexandrino lib. 5 Civilium bel. recensetur. Cum enim tumultuanti exercitui, ac promissa praemia post victoriam flagitanti, Augustus pro concione diceret, se illis multas coronas et alia insignia honorum dignitatumque largitum esse: succlamarunt milites, illa esse puerorum delinimenta: sibi vero non illis ludicris, sed agris ac pecuniis opus esse. Ita illi non rationalibus cogitationeque institutis honorum indiciis, sed
Potest tum de subitanea morte, tum et de subita abreptione ad aeternum exitium intelligi. Alias significat quasi quendam communem locum mortuorum, alias bonorum, alias malorum sicut et Latinis inferi sunt omnes mortui, sive in suppliciis crucientur, sive in campis Elisiis delicientur: quod et Augustin. notavit Sic videtur accipere Iacob Gene. 37. Descendam lugens in infernum ad filium meum. tametsi hic posset pro ipso sepulchro aut morte accipi, quemadmodum et supra dictum est. Sensus enim huius loci est: Hic dolor aut tristis casus amissi filii erit mihi causa mortis, nec me dedet,
[?: huius- ] cis phrases nondum expositas transeamus. ¶ [?: D- ] tari multum solet, cur ista gratuita, Christi fidei, [?: ] Evangelii iustitia, Dei iustitia vocetur. Lutherus [?: ei- ] li phrasin semper vertit, iustitiam coram Deo [?: va- ] Augustinus in pluribus locis docet, eam ideo [?: ] iustitiam Dei, quia a Deo nobis donetur: quam [?: ] iustitiae donationem valde inculcat Paulus [?: Roma- ] Posses et illam tertiam rationem adiicere, eam [?: id- ] vocari, quia sit a Christo
praesertim Levit. 13 praecipiuntur. Fuit vero apud Iudaeos nonnunquam etiam lepra in vestimentis ac aedificiis, quae aliis gentibus inusitata, et soli illi populo propria fuisse videtur: de qua vide Levit. 14 prolixius. Allegorice patres lepram de falsa doctrina exponere sunt soliti, sicut Augustinus testatur, inquiens lib. 2. quaest. Evang. cap. 40: Leprosus est, quicunque doctrinas erroris profitetur, et avaricia similis Giezi, qui dona Spiritus sancti vendidit: 2 Reg. 5 Isa. 53 non bene vertit Vulgata Nos reputavimus eum leprosum: cum in Hebraeo sit simpliciter
sanationem et pacem. Lex virtus peccati est, ut D. Pauli verbis utamur: Evangelium, virtus salutis omni credenti. Sparsae porro sunt promissiones in omnes libros veteris et novi Testamenti. Rursum leges etiam sparsae sunt in omnia cum Veteris tum Novi instrumenti volumina. Legis nomine quid D. Augustinus intelligat, vide de Trinitate libr. decimo quinto, cap. decimoseptimo. Inter caetera inquit: Lex data est, ut gratia quaeratur: gratia dara est, ut Lex impleatur. Vide etiam sententias decerptas ex ipso D. Augustino, cum eius operibus impressas. Et ad Optatum epist.
cum Veteris tum Novi instrumenti volumina. Legis nomine quid D. Augustinus intelligat, vide de Trinitate libr. decimo quinto, cap. decimoseptimo. Inter caetera inquit: Lex data est, ut gratia quaeratur: gratia dara est, ut Lex impleatur. Vide etiam sententias decerptas ex ipso D. Augustino, cum eius operibus impressas. Et ad Optatum epist. centesimam quinquagesimam septimam, de Origine animarum.
¶ Haec nunc breviter de distinctione Legis et Evangelii dixisse sufficiat. Percurremus nunc porro varias Scripturae locutiones, in quibus nomen Legis reperitur: quarum
locorum fidei analogam. Quae quidem etiam nativa ac genuina huius loci esse deprehendetur, et non vel violenta, vel aliunde importata, sed ex ipsis verbis ac sermone, doctrinaque Pauli sua sponte nata, et inde accepta, ut mox cupidis veritatis liquido patebit. In primo cap. teste Augustino, Hieronymo, Ambrosio, Chrysostomo, Primasio, Theophilo, et aliis Patribus, agitur non de noticiis naturae inscriptis aut innatis, sed de scientia Dei, et noticiis ex operib. eius per ratiocinationem perceptis: ut mox ex sequentib. verbis, quae illas duas voces in primaria propositione
sententiarum utilitas ac necessitas perspecta est, accesserit, et eam doctrinam extruxerit. sicut et Aristoteles dicit, Ethicam doctrinam esse Ex et De communi vita. Constat etiam, Platonem, qui est pater Graecae philosophiae, plurima ab Aegyptiis ac ex Sacrarum literarum dogmatibus accepisse. Augustinus videns sequuturam impiam sententiam, si haec verba simpliciter intelligantur, in libro de Spiritu et litera, cap. 27. aliter conatur praeternavigare hosce scopulos. Dicit intelligendum
Ciceronem, Scipionem, Senecam, etc. Proinde, ne nos quoque in idem barathrum erroris ruamus, aut aliis tuendi occasionem praebeamus: sciamus et doceamus, haec Paulum non assertive, sed conditionaliter dicere, ut totus textus diligenter examinatus evincit. Quare recte et graviter dicit Augustinus, Si usquam ulli Ethnici fuerint legem Dei praestantes, aut qui eam adhuc natura praestare possint, se libere dicturum, Christum frustra esse mortuum: quod Paulus de lege scripta,
antea ad Galatas
imperiti vocis huius splendore decepti, aliquid somnient, ac in nobis superesse adhuc opinentur, quod tamen nusquam existat. Quare Lutherus substituit pro ea Servum arbitrium, quia revera servit regnanti peccato et Satanae, qui tenet hominem captivum, ad arbitrium suum, ut sessor equum sicut et August. hanc appellationem correxit. De hac igitur quoque voce aliquid breviter adiiciemus. Ista igitur nimis superba appellatio liberi arbitrii, Latinis vocib. constans, in hac quidem significatione pro virib. humanis, Latinis usitata non fuit. Venit autem in hunc usum ideo, quod Latini vocem
[?:-tendo ] . Credo etiam in Luca respicere Christum in parabolam villici, qui alienis opibus tanquam si suae essent, defraudando iustum dominum abutebatur, eisque sibi amicos conciliabat, qui postea sibi [?: eg- ] benefacerent. Verissime alioqui in plerisque exemplis ancitur illud Augustini: Omnis dives aut iniustus est, [?: ] iniusti haeres.
MANNA quid fuerit, satis indicatum est. Exod 16 et Num. 11. Cur porro ea res id nomen acceperit, etiam ibidem Exod. 16 exponitur. Cum enim viderent Israelitae illam quasi quandam pruinam aut nivem circum
Dominus noster venit. ut sit sensus: Si quis non amat Dominum IESUM, anathema sit. et illo completo, deinceps inferatur, Dominus noster venit: quod superfluum sit, odiis pertinacibus adversus eum velle contendere, quem venisse iam conster. Hactenus Hieronymus. Nec his dissimilia scripsit Augustinus. Illud admonendum erat, in Dominus noster venit, Venit esse praeteriti temporis. est enim
et per metaphoram res bonas vitiatas notat, praesertim doctrinam. Isaias capite primo, de perditis moribus et corrupta religione Israelitarum inquit: Vinum tuum aqua mixtum est, et argentum tuum mutatum est in scoriam.
MISERICORDIA, et misereri. Misericordiam videtur componere Augustinus libro de Civitate DEI nono, ex miseria et corde: quod sit passio quaedam cordis nostri ex aliena iniustaque miseria concepta, quae nos impellit ad succurrendum illi. Differt porro a beneficentia ac benignitate, quod illa magis subitum affectum, haec autem magis habituale quid, et tam
Significat igitur [?: ]
Virginem. Sic Eva, antequam tangeretur ab Adamo, Mulier vocatur, et Virgo a Christo: et Rebecca Gen. 24, antequam esset sponsa Isaaci. de qua significatione disserit August. ad Honoratum, et Orig. super Levit. 12. Hieronymus videtur diversum sentire, cum ideo dicit Christum non comprehendi illo dicto, Inter natos mulierum non surrexit maior Ioanne: quia ipse sit de Virgine, non de Muliere natus. sed recte in Annotationibus Erasmi super idem dictum refutatur.
eum plurib. portentis terrere, et affligere. Alii (sed non recte) exponunt per, quamvis multa prodigia edam. Multiplicare primitias: pro, in magna copia offerre. 2. Paral. 31, Multiplicationi imperii et paci non est finis super solium David et regnum eius. id est, Meschias erit verus semper Augustus imperii Davidis patris sui. Multiplicari verbum, aut rem. id est, divulgari: secundo Paral. 31. Cum hoc regis, verbum esset divulgatum. Alias multiplicare verba est, multum loqui, ut paulo ante dixi. Eccles. decimo: Stultus multiplicat verba. Multiplicata est sapientia Salominis,
Deum: et myrrha, esse hominem: quoniam ea, humana cadavera, ne putrescant, condiantur, [?: ] illis Orientalibus et etiam Aegyptiis moris fuit. sic [?: ] Christi corpus esse condîtum myriha et aloe a losepho Arimathiensi et Nicodemo, Iohan. 19 cap. legitur. Augustinus dicit, significari huius aromatis amaritudine, afflictiones et crucem carnis.
MYSTERIUM, Graeca vox, aut certe illis usitata, tametsi nec Latinis quidem plane ignota, utpote quae etiam a Cicerone sit usurpata. Posset non tantum a Graeco verbo
vel heroibus, quos alioqui vult Deus caeteris mortalibus superiores esse, aut etiam praeclaris heroicisque factis praelucere, quasi quaedam dignitas, maiestas, ac ferme veluti fulgor aut radii quidam circumfusi esse videntur, ut alii cernentes eos quasi obstupescant, et attoniti eos paveant. De Augusto scribitur, quod radios oculorum ipsius alii ferre, aut recta eum in faciem intueri nequiverint. De Mario, et Olympiade, et Perdicca, quod percussores, eorum faciei dignitate perculsi, eos attingere ausi non sint. Hoc decus videtur etiam in communi vita aliis magis quam aliis circumfusum
surculorum. Sed de hac consonantia et dissonantia similitudinum, dicetur in Generalib. Regulis. Post diluvium columba affert ramusculum oleae, in indicium pacis a Deo concessae et exiccatae terrae. Fuit enim hoc indicium pacis: sicut et apud Virg. in VII et VIII Aeneidos:
et [?: pro- ] ta Hieremias significat, dicens inter caetera: [?: T- ] nes insurrexerunt in Prophetam Domini, volentur cidere eum. Et sequitur: Omnis autem populus [?: ] misit. Illos ergo Omnes dicit, sed malos: et hosce omnes, sed bonos. Quidam Augustinum taxat, non [?: ] exponentem signum universale hisce verbis: Nec videtur obstare B. Aug. annotatio, in lib de Adult [?: ] disputantis atque volentis, per ea universalia signa QUICUNQUE et OMNIS, quibus et B. Marcus [?: ] et Lucas, includi omnem
excipiens causam adulterii, [?: ] illa voce QUICUNQUE, dum ait: Dico vobis, quicunque dimiserit uxorem suam nisi ex causa [?: ] tionis,
etc. quam ob rem ipsemet beatus Augustinus in 2 libro Retractationum non perfecte se rem explicasse ingenue fatetur. Posset Ambrosii Regula etiam latius extendi et plures possent universitates excogitari prout sent interdum diversae species aut ordines hominum, item diversae factiones, de quibus seorsim et cum quadam distinctione
Omnes videntur facere quod facit maior pars, est ad munic. §. Quod maior. Sic sacerdotes dicunt, Totos mundus abiit post eum. et Matth. 3, Tunc exiit ad cum Hierosolyma, tota Iudaea, totaque regio circumiacens Iordanem: pro, plurimi ex illis locis. Luc. 2, Venit [?:-dictum ] ab Augusto Caesare, ut describeretur tota terra habitabilis. id est, tota Iudaea. Coloss. 1. Evangelium est praedicatum omni creaturae sub caelo. pro, plerisque hominibus passim, quam latissime. Sic Psalm. 39, Celebrabunt te omnes reges terrae. Omnis significat nonnunquam idem quod Quisquis,
praescribat perfectam iustitiam, aut ad vitam initio data non sit: sed quia nos ei plenam obedientiam, aut perfecta opera praestare nequimus, qualia illa exigit. Errant ergo Hieronymus, Origenes, et eorum sectatores, qui intelligunt in Paulo per opera legis, opera caeremonialia, quos ob id recte Augustinus reprehendit. Aliqui Papistae por Opera legis contendunt intelligenda esse in Paulo, opera naturalibus virib. ac sine gratia ante iustificationem facta, sicut et illae celebres definitiones habent. Verum Paulus hac phrasi excludit simpliciter omnia bona opera a Lege praescripta ex
homicidium deprehendatur.
ORATIO vox habet suos idiotismos ac phrases in Bibliis. Sunt vero plures voces huic vicinae, quas utile fuerit distinguere: ut sunt oratio, petitio, precatio, deprecatio, obsecratio, interpellatio. Disserit vero de harum vocum, tametsi non omnium, discrimine Augustinus Epistola 59: quem inspice, si libet. Orationem,
nunc tempus favoris et exauditionis. Oratio mea contra mala eorum, Psalmo 141. id est, Oro contra pravos eorum conatus.
ORBIS terrae,
cum exprobrarunt mihi dicentes: Ubi est Deus tuus? Psal. 42. pro, perinde acerbum dolorem mihi attulit. Eadem ratione dicit Symeon ad D. Virginem: Tuam ipsius animam per transibit gladius.
OSTENDERE, pro, re ipsa alicui aliquid boni aut mali dare, aut efficere: quod et Augustinus in lib. de Locutionibus Hebraeis monet. Sicut solent apud Hebraeos, praesertim verba noticiae crebro, pro verbis rerum ipsarum poni tale est, Videre bona aut mala, aut mortem: item gustare. ut alibi de hac re prolixe dissertum est. Psal. 71. Ostendisti mihi angustias
locutionum. Illud autem alibi prolixe dictum est, falso ex prava prosopolepsiae descriptione quosdam liberum arbitrium asserere conari. Deus enim libere sua gratuita dona distribuit, alias alii genti veros doctores et puram doctrinam, aliaque largiens. De qua liberrima liberalitate Dei, praeclare Augustinus pronunciat, quod aliquam occultam causam habere possit, iniusta autem nequaquam esse possit.
PERTINEO verbum nihil ferme obscuritatis in Sacris literis habet, nisi quod Vulgata versio aliquoties Graecum
sanguine hostili passim per terram fuso, praesertim dum eum fugientem sectatur: Psalmo 58, Laetabitur iustus cum viderit vindictam, pedes suos lavabit in sanguine impii. Sic etiam Psalmo octavo legitur: Rubescat pes tuus sanguine inimicorum tuorum. ¶ Memorabilis historia huc pertinens accidit Augustae Anno M. D. XXX: ubi cum aliquot magnates unâ coenaret, et horrenda nostrae religionis hominibus minitarentur, inter alios dixit Comes Felix a Uvartenberg, magnus bellator, et olim Maximiliani dux, se velle adhuc ante mortem usque ad calcaria in sanguine Lutheranorum equitare. Qui eadem
ubi cognovit se eligi, et Christum contemni: Divisus est, inquit, Christus? Num quid Paulus pro vobis crucifixus est, aut in nomine Pauli baptizati estis? Quomodo non in Pauli, sic nec in Petri, sed in nomine Christi, ut Petrus aedificetur super petram, non petra super Petrum. Haec eadem et Augustinus de verbis Domini in Matthaeum, sermone 13. Deiiciantur in locis petrae iudices eorum: Psalmo 141. id est, praecipitentur de rupibus, sicut [?: ] mani Manlium aut alios facinorosos de rupe [?: T- ] praecipitabant. Sugere mel de petra, Deutero. 32, et
alibi legitur.
PHARAO, non fuit nomen unius tantum regis proprium, sed dignitatis quasi perpetuum. Forte dictum fuit primum a nomine proprio: sicut et Romani
Imperatores vocati sunt Caesares et Augusti, et Persarum Arsacides. Quare is rex qui exaltavit Iosephum, vocatus est Pharao, et is qui postea afflixit Israelitas. Venit autem hoc nomen, si Hebraeum est, ab ultione. Exo. 7, Constitui te Pharaonis Deum, Onkelos Chaldaeus vertit, iudicem, magistrum. Quod porro rex Aegypti aliquando
regaturque superiori norma verbi Dei et S. sancti. Sit igitur omnibus ea [?:-tentibus ] . in corde et ore illud praeclarissimum dictum Lutheri, p. m. Qui vult sapiens fieri in Aristotele, stultificetur prius in Christo, ut nempe catechismus regat philosophiam, non regatur ab ea. vide Augustinum lib. 8 de civitate Dei. Quod porro dicit ibi Paulus de Philosophia, id paulo prius vocaverat persuasibiles sermones. valde enim sunt plausibiles rationi humanae istae cogitationes, quae sicut praeclare Paulus ait, per suas stultas ratiocinationes tandem prorsus evanescit, impingens in
sicut olim Pythagoram sui audiebant, dicentes, Ipse dixit. Talis in religione nemo a nobis haberi agnoscique debet, praeter unum Christum. Alterum ordinem inferiorum doctorum, qui vocem Christi sonant, et eatenus audiendi sunt, quatenus solius Christi vocem ac doctrinam afferunt. Eadem ratione Augustinus exponit hunc locum de prohibitione ambitionis, in Sermone super verba Domini ex 11 Matth.
PRAECIDO verbum nihil obscuritatis aut Hebraismi habet: tantum igitur duo loca attingam. Isaiae 38. Praecidi veluti textor vitam meam. id est, veluti textor in medio opere, et cum
dici, qui priusquam vocarentur, propenso iam tum erant animo ad cultum divinum, quorumque promptae iam voluntati tantum deerat vocatio: videlicet ut propositum non ad Deum destinantem, sed ad hominem in animo statuentem pertineat. Nisi forte interpres haec adiecit de suo. Ambrosium sequitur Augustinus in Libello de correptione et gratia, cap. 7. Electi, in quit, sunt, qui secundum propositum vocati sunt: propositum autem non suum, sed Dei. nam Paulus proximo huius Epistolae cap. simili sensu dixit propositum Dei, etc. Rursus ad Ephes.
quos Deus affectu complectitur, Non novi vos, etc. novit Dominus viam iustorum: ita hic praecogniti dicuntur. Neque vero me clam est, quosdam ex hoc loco quaesisse campum exercendi ingenii, in quo de praescientia, deque praedestinatione Dei philosopharentur: videlicet Origenem, divum Augustinum, Thomam Aquinatem: et post hos, omnes Theologorum scholas, quorum ego industriam non improbo. Alius porro quidam exactius et acutius istas voces, earumque significata trutinat, utinam etiam verius.
Non ergo tunc primum cum aliis creaturis esse coepit. Hic sensus non incommodus est: tota autem vis eius consistit in verbo ERAT, de quo supra diximus. Verum me maxime movet initium primae Epistolae Iohannis, ubi haud dubie eisdem verbis idem quod hoc loco, dicere Evangelista voluit: sicut et Augustinus in Quaestioni+bus ex utroque Testamento probat. Oportet autem ibi per vocem Principii omnem aeternitatem intelligi: quaedoquidem dicit, Verbum fuisse AB initio, aut a principio. Filius autem Dei non a creationis initio coepit: se inde ab omni aeternitate, semper fuit. quemadmodum et
imperfectum, ut sciamus eius hypcrisim antiquiorem omnium rerum creatione, id est aeternam esse. nihil in quam eiusmodi hic dicitur de [?: ] lo: sed de qualitate ipsius agitur, quam dicitur iam inde ab initio creati mundi induisse, quum scilicet [?: fact--- ] homicida. Augustinus quem etiam Pseudocyrilles [?: ] tat, ad initium peccati refert. vere id quidem, si rem ipsam spectes (si quidem cum satan per peccatum hominem interemerit, hinc demum coepit esse homicida, quum peccatum ingressum est in mundum:) sed tamen subtilius. Malo igitur paulo
Hanc expositionem etiam affert Stapulensis. Sed quia hic locus infinitis pene modis fuit expositus, et vera eius explicatio a significatione verborum pendet, primum explicabo, cum bona lectoris venia, diversas interpretationes: deinde paucis dicam, quomodo putem esse intelligendum. Augustinus ergo (ut Eras, observavit)
praest--- ] se proximum illi ope ipsius indigenti. q. d. Christus. Quis nam horum trium se vere ac reipsa praestit [?: ] mum? Non igitur de iure, sed de facto loquitur. De [?: ] omnes tres erant proximi, sed facto ac reipsa, ille [?: ] se talem praestitit. Augustinus libro de Doctrina Christiana
capite trigesimo. ita definit Proximum: Eum intelligimus proximum esse, cui vel exhibendum est [?: of--m ] misericordiae, si indiget: vel exhibendum
] misericordiae, si indiget: vel exhibendum esset, si indigeret. Videtur aliquid dicere, et tamen nihil dicit. Omni enim indigenti charitatis officium exhibendum est, quatenus nobis modo possibile est: et omnis homo noster est proximus, praesertim cum nostra ope indiget Non igitur ostendit Augustinus, quis nam et quatenus nobis sit proximus: sed perinde relinquit auditorem incertum, ut ante fuit.
PRUDENTIA, virtus continens rerum agendarum cognitionem, non raro in Sacris reperitur tum in singularia tum in plurali numero. Psal. septuagesimooctavo: David
aedificare. Solebant Iudaei primas levioresque castigationes Dei hoc proverbio deridere: Sycomori ceciderunt, cedris reaedificabimus: lateres ceciderunt, quadratis restaurabimus. id est, nunc magis reflorescemus, quam unquam antea, nihili istam levissimam calamitatem pendentes: Isaiae 9. Sicut Augustus, teste Suetonio, solitus est dicere: se Romam latericiam accepisse, et marmoream relinquere.
QUADRIGA est currus bellicus. ponitur autem pro robore militari, et toto exercitu, sicut et equus ac currus poni solet: quia in hisce praecipua vis exercitus fuit, posita principali
impiorum impostura et pusillorum Christi scandalum dubitatioque sublata est Nonnunquam
accipiunt et gentes. Et apud Graecos
est enim, Christum Matthaei 5 gradus quosdam ostendere,
quorum primus sit irasci: secundus, sono aliquo incerto motum significare: tertius, in manifestum convicium prorumpere. Atque ita sentit D. Augustinus commentariorum quos in hunc edidit locum lib. 1. addens, se id a Iudaeo quodam accepisse. Racha Hebraeis interiectionis instar esse: eaque voce nihil certi, sed tantum animi indignationem significari. Fortasse fuit ea mox temporibus Christi vulgaris irascentibus, quemadmodum hodie
Hinc Racemare, et Racematio, in Sacris literis significat illam secundariam collectionem botrorum, post vindemiam, quae et pauciora et peiora prioribus colligit. In quo genere et illud observandum est, quod in meridionalibus locis, et etiam passim ultra Alpes, cum prima vindemia fiat mense Augusto, aut sub finem eius, secundarii illi botri maturescunt primum mense Septembri: qui secundarii botri in Germania minus noti sunt, quam in Italia, ubi aliquot locis bis fruges crescunt in anno, aut etiam ter, ut Dionysius Halicarnasseus scribit. Racematio ergo est, tum illorum collectio,
Vos autem genus electum, regale sacerdotium, gens sancta, populus acquisitionis: usitata Hebraismi inversione, qui in eodem sensu dicunt tum regnum sacerdotale, tum sacerdotium regale: tametsi Latinis diversum quid sonare videtur. Credo autem Moysen allusisse ad illum veterem morem, quod summum, augustissimumque, aut maxime sacrosanctum sacerdotium olim fuit cum regno coniunctum, ut idem utraque dignitate fungeretur. Sic et Virgilius habet: Rex idem hominum, Phoebique sacerdos. Porrô discrimen est inter sacerdotium cuiusvis pii, quod potest vocari privatum, et inter illud
pacem: primo Samuelis 10, 17, et 2, Sam. 8.
SANCTUS,
ut esset nobis pontifex, sanctus, innocens, impollutus, segregatus a peccatoribus, et sublimior factus Israelis: quibus ut synonymis vocem Sanctitatis ibi Scriptura declarat. Ephesiorum primo: Ut essemus sancti et immaculati coram ipso. ubi idem videtur esse Sanctus et immaculatus. Quare et Augustinus exponens tropos Veteris testamenti libro quarto, docet sanctum significare impollutum, purum et mundum. Potissimum tamen haec vox transfertur ad Deum, qui solus vere sanctus est per se, et insuper omnia alia sanctificans. Quare angeli Isaiae sexto, et quatuor animalia Apocalyp. 4,
verbum valde varia significata habet. Primum sanctificari est, sanctum agnosciae celebrari, seu coli. consistit autem potissimum in receptione verae doctrinae. Sic precamur quotidie, ut namen Dei sanctificetur: id est, sanctum esse agnoscater, pro sancto habeatur, celebretur et colatur: sicut et Augustin. libro quarto de Tropis Veteris instrumenti hic petitionem exponit. Contra pollui nomen Dei, est veluti infamari, pro vili et contempto haberi: et sicut Paulus ac Petrus dicunt, quod nomen Dei propter parum pios cultores inter gentes male audiat. Ezechelis trigesimosexto haec
Ecclesias, septem candelabra, septem spiritus, septem stellas, septem lampadas, septem signacula, septem cornua septem oculos, septem angelos, septem tubas, septem tonitrua, septem diademata, septem phialas, septem plagas, septem montes, septem reges, septem milia. De septenario numero haec dicit Augustinus: Septenarius numerus ad unitatem Ecclesiarum refertur, et ad quandam perfectionem mysticus videtur apparere. solet enim pro universo poni. Sicut in Evangelio dictum est, Accipiet in seculo hoc septies tantum. ac si diceret: Quasi nihil habentes, et omnia possidentes. Unde etiam Ioannes
ut qui adeo misertus sit nostri, ut unigenitum filium nobis donaverit, quique nos ad filium trahit, qui item impium iustificat, et denique in sua manu conservat: tamen aliquanto usitatius de filio incarnato accipitur, qui semetipsum pro Ecclesia, omnibusque peccatoribus dedit. Est autem adeo augustum hoc verbum
et Origenes falso exponunt de impletione mensurae peccatorum.
SIGNA, sunt valde varia, diversissimisque rebus hoc nomen tribuitur: plerunque tamen sunt notae quaedam, aut indicia, ex quibus aliquid aliud intelligi debet. Primum igitur, Sacramenta vocantur signa, Rom. 4: quia sunt (ut Augustinus inquit) visibilia signa invisibilis gratiae. Observandum autem est, ibi locutionem Signum circumcisionis, indicare non notam aliquam significantem circumcisionem, sed quod ipsa circumcisio sit signum gratiae. Sic omnes ferme illae caeremoniae, sacrificia, et res sacrae, partim
quidam etiam Messiam interpretantur. Aliqui etiam filium eius, scilicet Iuda: nam Messias debebat ex tribu Iuda nasci. Vidi plura manuscripta exemplaria, ubi non erat ioth: quod magis cum etymo felicitatis conveniret. Opinor igitur idem esse quod Salvator, felix, prosper, fortunatus, faustus, augustus, cui prospere debe bant succedere omnia contra mundi sapientiam et potentiam, contra peccatum, mortem, diabolum, adeoque omnes portas inferorum, ac spoliatos principatus et potestates ostentare, palam triumphando de illis per semetipsum. Germanice vertere poteris wolfart, atque hac
Ios. 21. Contra aliquos proiicere sortem, est cum eis sortiri. 1 Par. 24 et 25. Sustentare alicuius sortem, est ipsum ac res fortunasque eius fulcire in spiritualibus ac corporalibus: Psal. 16. In manibus tuis sortes meae, habet Vulgata versio Psalm. 30. id exponit Augustinus de gratia Dei, qua salvati simus. Sed in Hebraeo est, Tempora mea. Sic linguarum ignari in Sacris literis ineptiunt, longissime a vero sensu recedentes, et alios abducentes, ac quidvis ex quovis probantes, ut Arist. inquit. [?: So---ri ] significat aliquando simpliciter
corda nostra lapidea conterente, hominem qualis est relinquit, neque ad actiones ac opera spiritualia praestanda informat: sicque litera inanis et mortua, ac ad iustificandum infirma et inefficax manet. 2, Quia non tantum non peccatum tollit, et vivificat: sed et desiderium eius auget. de quo sic August. de Spir. et lit. Quod ait Apostolus, Litera occidit, etc. intelligendum est eo modo vel maxime, quod apertissime alio in loco dicit: Concupiscentiam nesciebam, nisi lex dixisset, Non concupisces. Et alibi: Occasione accepta peccatum per mandatum fefellit me, et per illud
quomodo id quod concupiscitur, fit iucundius, dum vetatur. Et iterum: Legis litera, quae docet non esse peccandum, si Spiritus vivificans desit, occidit: sciri. n. facit peccatum potius quam caveri, et ideo magis augeri quam minui: quia malae concupiscentiae etiam praevaricatio legis accedit. Haec Augustinus. Eodem nomine et Lex peccati et mortis, Rom. 7, quin et alibi ministerium mortis, appellatur. Ac opponitur ei Lex spiritus ac vitae, de qua Paulus Rom. 7 sic inquit: Nam Spiritus vitae liberum me reddidit a lege peccati et mortis. Est autem Lex spiritus, Evangelii doctrina:
corde ipso haerentem. Respicit itaque Paulus simul et ad causam, ministerium videlicet aut doctrinam et eius in auditorib. effectum, veram videlicet ac simulatam pietatem. Quod autem subiungit ibidem Paulus, Litera occidit, spiritus autem vivificat: tametsi de primo tantum et tertio gradu exponit Augustinus, non incommode tamen ad omnes in universum accommodari potest. Primum igitur occidit omnis typus ac figura, dum externo tantum aut literali sensu accepta, vel decipit: aut aliquid plane falsi continens, ut cum membra Deo, aut Messiae regnum temporale promitti videtur: aut persuadens in
qui sunt circiter dimidium centum dierum, qui sunt unus integer numerus aut quantitas temporis. Spacium vero eodem redit, nempe ad sesquiquatuor annos: et tamdiu nostra abominatio desolationis duravit, nempe magnum INTERIM cum suis spuriis: id est, ab aestate anni 1548, quo promulgatum est Interim Augustae, usque ad finem 1551, quo convertebatur bellum a Magdeburga contra Papistas, quo tempore et magnum et parva Interim prorsus negligi coeperunt. Convenit ergo mirabiliter prophetia ac Spiritus sancti veritas in Novo ac veteri Testamento inter se, et cum ipso etiam [?: ] olim
acervus lapidum. Cedar, tenebrae, vel moeror. Iob, magus, vel dolens. Amalech, populus lambens, sive restinguens.
Moises, assumptio, vel liniens. Aaron, mons fortitudinis. Pharao, denudans eum, sive dissipator eius. Sed Pharao nomen est non hominis, sed dignitatis: sicut et apud nos Augusti appellantur reges, cum propriis nominib. censeantur. Pharao tamen ille submersus in mari rubro, proprio vocabulo Cencres vocitatus est. Iosue, Salvator. Athoniel, tempus eius Dei, vel responsio Dei. Aod, gloriosus. Semegar, nomen adveniens, sive ibi colonus. Barach, fulgurans. Delbora,
Ita autem dictus Simon, a vico Cana: ipse est et Zelotes. Scarioth, memoriale Domini, vel memoria mortis. Hoc vero nomine appellatus est Iudas, a vico in quo natus est. Marcus, excelsus mandato. Lucas, ipse consurgens, sive ipse levans. Stephanus, norma vestra: Graeco autem sermone coronatus. Augusti, solenniter stantes. Caesar, possessio principalis. Cyrenaei, haeredes. Bethsaida, domus frugum. Bethphage, Syrum, domus vallis. Bethania, domus afflictionis. Genesar, ortus principis. Amaus, populus abiectus. Capharnaum, ager consolationis. Sarepta, incensa, sive angustia panis.
id est pecualis appellatur, quod hostias in ea quondam sacerdotes lavabant.
De Mensibus. VII.
Nissan, in libro Esdrae mensis quem dicunt Martium, quique in Scripturis appellatur mensis primus. Elul, in Machabaeorum libro, Augustus: qui apud nos mensis Sextus appellatur. Casleu, in Zacharia propheta, November: qui est Nonus. Thebeth, in libro Hester, December: qui est decimus. Sabath, in Zacharia propheta, Ianuarius, qui apud nos undecimus. Adar, in libro Esdrae, Februarius: qui apud nos duodecimus. Quod sic etiam
35 etc.
[?:-tionis ] nostrae spiritualis [?: a--d ] Deum forma 15. 35 etc.
[?:-tio ] iuridica et divina seu theologica quid differant 416. 36
[?: ] duplex descriptio: altera Augustini, Bernhardi altera 17. [?: ] etc.
[?: ] apud Homerum de [?: hypo- ] 918. 15. 16
[?:-phoris ] 22. 40
[?: ] [?:-phoris ] utilis et necessaria [?: ]
et LXX interpretibus, rectissime Virginem versam 29. 60
Amalasuinta Longobardorum regina 809. 35
amicitia veterum qualis, et quanta 147. 33 etc.
amicis quomodo utendum Ciceronis regula 1198. 70
amoris definitio ex Augustino sumpta 242. 24
amoris distinctio ibid. 29
amoris erga scortum et virginem discrimen 31. 70 et 32. 1 etc.
analogia fidei Paulo quid 36. 32. 33
analysis 604. 8
Anaxagoras de terra 1203. 41
mos qualis, quando suam subiectionem indicare voluerunt 577. 34. 35
avaricia cur dicatur idololatria 61. 33
aures quare servis in veteri Testamento perfodi solitae 63. 18
Augustini pronunciatum de liberrima liberalitate Dei 886. 52. 53
Augustinus a quodam taxatus, quod non recte exponat signum universale 784. 59. 60
de Augusto, Suetonius 991. 40
avaricia cur dicatur idololatria 61. 33
aures quare servis in veteri Testamento perfodi solitae 63. 18
Augustini pronunciatum de liberrima liberalitate Dei 886. 52. 53
Augustinus a quodam taxatus, quod non recte exponat signum universale 784. 59. 60
de Augusto, Suetonius 991. 40
aures quare servis in veteri Testamento perfodi solitae 63. 18
Augustini pronunciatum de liberrima liberalitate Dei 886. 52. 53
Augustinus a quodam taxatus, quod non recte exponat signum universale 784. 59. 60
de Augusto, Suetonius 991. 40
[?: 1- ]
Christus, hoc est unctus, quare sic dicatur 1294. 11 etc.
Christus latibulum a procella et pluvia 523. [?: 4- ]
Christus ab Antichristo negatur 716. 37
Christi tres generationes, iuxta Augustinum et Lactantium 359. 40 etc.
Christus sive Messias cur germen Davidis dictus 361. 27 etc.
Christus quomodo per passionem consummatus seu perfectus [?: ] ctus sit 168. [?: 6- ]
Christus
59
Diodorus Siculus de muro Ninives, a flumine deiecto 919. 4. et seqq.
disputantium quis olim mos fuerit 527. 61 etc.
dispensare, sive dispensatio quid 574. 26
dives omnis, aut ipse iniustus, aut iniusti haeres, dictum August. 247. 53
divitiae quare a Christo vocentur Mammon iniquitatis 612. 25
dives cur aliquoties in divinis literis pro impio ponatur 677. 30. 31
diversoria cur ita dicta 114. 9
divinitas, quomodo in Christo homine corporaliter habitare
etc.
Evangelium cur divinitus patefactum 540. 68
gigantes qui dicti 361. 56
gigantum varia nomina et appellationes 361. 69 70 et 362. 1 etc.
glorificare quid sit 368. 9
gloria, honos et laus, harum trium vocum quae sint praecipua discrimina 392. 41
gloria quomodo ab Augustino et Quintiliano definiatur 363. 42. 43
gloriae divisio ib. 59
gloriae definitio sive descriptio ex Cicerone sumpta 528. 57
de Gloria humana 363. 65
de Gloria Dei 364. 56
gloria inanis 441. 16
legis voce Christus et Apostoli admodum varie utuntur ibid. 30
legis appellationes et periphrases in novo Testamento 537. 57 etc.
legis appellationes Hebraicae 539 44. 45 etc.
legis nomine Augustinus quid intelligat 541. 40 etc.
legis partitio ex scriptis Apostolorum 539. 17
de vocabulis, Lex moralis, caeremonialis, et iudicialis 538. 5 etc.
leges forenses ib. 15. 16 etc.
leges
significat aeternitatem, contra Iudaeos 1106. 9
seductores quare appellati fures 355. 35 derisores 110. 15 [?: c-onatores ] 111. 2 etc. cauda 110. 68
segregatus aut separatus Paul'quare dicatur? 1113. 49
de Septenario numero Augustinus 1122. 53
serpentis quae olim fuerit figura et conditio 1124. 41 etc.
servitus nostra, in quam per peccatum incidimus 570. 14
servitus erga Deum multiplex 1126 5 etc.
servus cur Christus appelletur, cum
utilitatem ex matura suorum scriptorum editione, quam propriam gloriam ex accuratissima perpolitione eruditionisque ostentatione captant. quandoquidem expositionem Troporum et aliorum Hebraismorum, eximiam utilitatem habere ad cognitionem Scripturae, cum per sese constat, tum etiam ipse D. Augustinus lib. 3. de Doctrina Christiana, cap. 29. hisce verbis testatur:
Sciant, inquit, literati, modis omnibus locutioni, quos Grammatici Graeco nomine Tropos vocant, authores nostros usos fuisse: et multiplicatius atque copiosius, quam possunt existimare vel credere,
genuinum sensum verbi Dei.
Sic mox et in sequenti Capite, ubi Paulus adimit Abraami operibus iustitiam, et soli fidei tribuit: iste vult id intelligi de operibus ceremonialibus cum Paulus manifestissime etiam opera totius legis excludat. Rectissime igitur huic impostori illud D. Augustini opponi potest: Nemo serenissimum sensum nubilosa contradictione perturbet, consequentia perhibeant testimonium praecedentibus verbis. Illa enim loca Pauli Rom. serenissima sunt, et per aliquot capita concordans textus sibi evidentissimum ac fide dignissimum praebet.
Sed in hac
quia non dubito, ipsas quoque eius laudata vestigia secuturas: quod quidem etiam mox ab eius felici migratione vestraque regiminis susceptione facere coepistis, dum coacta piorum, eruditorumque pastorum Ecclesiae Dei synodo, ipsis id concludentibus praecepistis: puritatem doctrinae religionisque Augustanae confessionis ubique in vestris regionibus observari.
Postrema causa est, quod, quandoquidem primam partem huius Operis socero vestro Heroi Christianissimo dedicavi, hanc vobis nuncupare volui: ut quos virtus, dignitas et denique affinitas amicitiaque ardentissime coniungit,
illius vere opt. maximique Iehovae ac patris caelestis, eiusque Ecclesiae nutricii existatis.
Quod ad me attinet, semper ius ac normam verbi Dei, et non violentiam, audaciam, aut denique somnia opinionesque humanas, in Ecclesia Dei valere ac vigere cupivi: semper contra errores, cum Augustana confessione et verbo Dei pugnantes, sedulo luctatus sum: semper etiam me, una cum multis aliis veritatis confessoribus obtuli, tum privatim, tum etiam publicis scriptis, ad legitimam cognitionem Ecclesiae Christi, tum in doctrina, tum etiam in moribus, humiliter Synodum postulans. Quae
valle religiosissime sequamur.
obscuriora Theorices mirifice illustrat ac declarat.
Septimum, et quidem ingens remedium est, quod eadem saepissime in Sacris literis iterantur: et quae uno loco vel brevius vel obscurius dicuntur, alibi solent a Spiritu sancto tum plenius, tum clarius exponi: sicut praeclare dicit Augustinus, non facile ullam sententiam esse figurate propositam, quae non sit alibi perspicue explicata. Conferantur igitur loca Scripturae diligenter, sic alius alium illustrabit: quae felicissima expositio Scripturae est, testantibus id etiam ipsis Patribus.
Ultimum remedium sint
Multo sane minus haec doctrina potest in sola Theorica consistere sine practica quam moralis philosophia.
36 Christus inquit Ioan. 7: Si quis voluerit voluntatem patris facere, cognoscet de doctrina mea, utrum ex Deo sit, an vero ego a me loquar. In quam sententiam recte dicit Augustinus: Credendum esse in Theologia, ut intelligas: non intelligendum, ut credas. In humanis enim scientiis plerunque prius experientia, sensu aut demonstrationibus convincimur, quam assentiamur. Hic autem plane contra, prius assentiendum aut credendum est, quam experiamur, aut sensu usuque
convenientia remedia asscribam.
1 Primum solet aliquando mendum vel scriptionis aut impressionis, praesertim distinctionum, si legas, vel vitium pronunciationis, si audias, te turbare ac remorari in cognoscenda vera sententia. Quorum utrunque mediocri diligentia caveri potest, ut et Augustinus lib. 3 de Doctrina Christiana monet. Conferantur autem diversae et accuratae bonaeque fidei impressiones: sic utrumque horum impedimentorum averti potest.
2 Vicinum huic est, quod nunc multae diversae lectiones, praesertim in novo Testamento a commentatoribus et interpretibus
voce multiplex difficultas oriri solet, ut est (si versionem legis) primum vox non vere reddita, vel quia interpres non intellexit aut originalem, nempe Hebraeam vel Graecam: aut etiam suam, sive sit Latinae, sive alicuius alterius linguae, quam pro ea substituit. Ad tollendum hoc incommodum iubet Augustinus lib. 11. cap. 2 contra Faustum, consuli Hebraeos et Graecos fontes. Lib, vero 3, cap. 4 de Doctrina Christiana, iubet ex contextu et sensu loci iudicium fieri.
7 Aliquando eandem vocem originalem versores sua quadam vel libertate, vel etiam noxia
item, sed qualiacunque nihil ferme nisi ignobilem Etymologiam habentia: ut alius a pisis, alius a fabis, alius a cicere aut lente dictus est.
16 Nomina propria, et etiam alia multo recentiora, tribuuntur interdum rebus vetustioribus per prolepsin, seu anticipationem: de quo sic annotat Augustinus lib. Quaest. super Levit. cap. 23. Vestem sacerdotalem, quae magnum continet sacramentum, Aaron et eius successores iubentur accipere in Exodo, antequam quicquam de sanctificandis et quodammodo ordinandis sacerdotibus praecipiatur. Sic et Moise ascendente in montem,
pleniores Allegoriae: de quibus in hac parte universalium Regularum agetur, unde agnosci et intelligi poterunt. Quibus accedant adminicula supra indicata considerandae materiae, et totius contextus.
2 Porro quia non mox animadvertitur, an sit oratio propria aut figurata: ideo Augustinus libro 3 de Doctrina Christ. cap. 10. 12 et 16 monet videndum esse, an Textus proprie acceptus aliquid impii doceat aut praescribat, quod cum fidei analogia aut morum honestate pugnet. Si enim tale quid sit in textu proprie accepto, proculdubio figuratam orationem esse.
Arietem aut Geminos: Si in partibus anni scis in quo mense verseris, mox certe necessario nosti quis praecesserit aut sequatur. Quare praeclare idem Pater ait super Matth. 25: Prudentem lectorem moneo, ut consideret priora, media et sequentia, et nectat sibi universa quae scripta sunt. Vide et Augustinum Epist. 29 et 59.
11 Circumstantiae plurimum faciunt ad iudicandum, cognoscendumque verum obscuri loci sensum. se autem sunt numero sex: Persona, tempus, modus, causa vel consilium, locus, et instrumentum. de quibus singulis ordine dicam.
12 Persona quadrupliciter
Ioan. 12, illam caelestis patris vocem ad ipsum, (Glorificavite, et glorificabo) non propter ipsum, sed propter astantes aut spectatores factam esse. Sic Christus non coram omnibus vult se transfigurare, et cum Mose ac Elia colloqui. In hac circumstantia personarum multum valet illa Regula Augustini lib. 3 de Doctrina Christiana, cap. 17: Erit hoc in observationibus intelligendarum Scripturarum, alia omnibus communitur praecipi, alia singulis quibusque generibus personarum: ut non solum ad universum statum valetudinis, sed etiam ad suam cuiusque membri propriam
nunc nequaquam in hominibus ferre vult. Citius crediderim aliquem olim in Papatu servatum, quotidie missificantem: quam nunc post revelatum Antichristum, eum qui modo talia non severissime damnat ac anathematizat. Temporum igitur ratio multa gravissimaque negotia distinguit, aut concordat. Hinc August. lib. de Verbis Domini, Ser. 16 inquit: Distribuite tempora, et concordat Scriptura. Quod aliqui perperam, ad excusandas contradictiones iuris Canonici, usurpant.
19 Tertia circumstantia est modus, sive in dicendo aut scribendo, sive etiam in agendo. Idem enim vel dictum vel
Rex Hispan. etc. Quam naturam illius nominis et descriptionum divinarum, obscurant versiones, dum pro illo nomine proprio ponunt appellativum Dominus: eoque inepte sonat, cum nonnunquam bis repetitur Dominus Dominus. sed Germanica recte id commodi adhibuit, ut vocem Herr, cum pro illo augusto nomine ponitur, maiusculis scribat: quod suum consilium, eius author statim initio testatus est. Sed ab impressoribus id discrimen foede negligitur, qui non rare utrunque maiusculis exprimunt.
7 Denique de Deo et illa consuetudo Scripturae observetur, quod ut sese ad nostrum
meo, Sede a dextris meis: id est, paterfilio. Sic Psal. 2. Ihova dixit ad me, Filius meus es tu. Contra tribuitur etiam soli filio, cum Ier. 23 et 33 cap. legitur, Iehova erit iustitia nostra.
18 De personarum trinitate et illud adnotare solent, ex libro Augustini contra Sermonem Arianorum, Quod omnia opera personarum ad extra sint tribus personis communia: ut, quic quid est praeter gignere, gigni et procedere, seu quicquid est actionum erga creaturas. Quare etiam quoties in talibus actionibus una persona aliquid operari dicitur, operantur omnes
sic Psal. 69 proprie de Christo disserit: sed cum dicitur ibidem, Deus tu nosti stulticiam meam, et delicta mea a te non sunt abscondita: stulticia proprie ad Ecclesiam pertinet, nisi quis malit de imputata Christo stulticia accipere. Atque haec est una ex 7 Regulis Ticonii, quas Augustinus celebrat ac exponit, de quibus alibi in hoc Opere agetur.
Consimilis praecedenti Regula Ticonii est, quod quae de diabolo dicuntur, saepe eius membra aut impios complectantur: et vicissim quae de impiis leguntur, non raro simul etiam patrem eorum diabolam concernant.
quas Augustinus celebrat ac exponit, de quibus alibi in hoc Opere agetur.
Consimilis praecedenti Regula Ticonii est, quod quae de diabolo dicuntur, saepe eius membra aut impios complectantur: et vicissim quae de impiis leguntur, non raro simul etiam patrem eorum diabolam concernant. Augustinus profert pro exemplo illud Isa. 14. Quomodo cecidisti de caelo lucifer, fili sororae? quae videntur proprie dici de tyranno Babylonico, et tamen complectuntur etiam ipsum principem regni tenebrarum, cum suis angelis.
DE ECCLESIA.
1 De
esse sine rugis ac macula, esse columnam veritatis, et quod errare non possit, etc. quae in hac quidem vita aliquatenus ad perfectiores referri queunt, de reliquo vero coetu hic inchoantur, in altera vero vita perficientur, aut vere implebuntur.
4 Aliquando, teste Augustino, subito fit transitus a bonis ad mala Ecclesiae membra: ut Cant. 1.
2 Religiosissime autem observandum est quid ad legem, quidve ad Evangelium simpliciter pertinens dicatur. Saepe in libris sacris cernuntur aliqua iuxta invicem posita, quae ex parte quidem congruunt legi, ex parte Evangelio. Tertio loco posita est haec Regula inter Tyconianas, quam Augustino placet potius nuncupandam De spiritu et litera, aut de gratia et mandato, quam de promissis et lege, uti visum erat Tyconio. Verum Tyconii appellatio Paulina est in Galatis, multoque melius rem ipsam exprimit.
3 Scire igitur decet, aliud esse officium legis, aliud Evangelii
bona contigerunt, dicuntur laeto nuncio, aut (ut vulgo dicimus) bonis novis nunciari. Quod discrimen appellationis utile fuerit observasse, cum ad multos alios usus, tum etiam ad animadvertendam consonantiam Veteris et novi Testamenti. Sed nunc de promissione dicamus.
13 Distinguit Augustinus super Exodum quaest. 92. et super Num. 33, legales promissiones ab Evangelicis, dicens: Legales polliceri tantum temporaria, et carnalia bona: Evangelicas vero spiritualia, futura ac aeterna, quam distinctionem etiam hoc tempore quidam mordicus retinent: ac sane aliquatenus illa ferri
populum, quam Novi: qui multo magis cruci subiectus est. Causae huius discriminis multae sunt, quod oportuit tunc certo quodam loco perdurare populum Dei, ibique etiam suum regimen ac arma quoque habere, ut constaret unde Meschias veniret, sive genealogiam, sive locum consideres.
17 Augustinus epistola 57 ad Dardanum dicit, quaedam dici iam impleta esse, quae tamen revera subindicentur aut promittantur implenda. Sic Ioan. 15 dicit Dominus: Omnia quae audivi a patre meo, nota feci vobis. Mox sequenti cap. contra ait: Multa habeo vobis dicere, sed non potestis
Sic Ioan. 15 dicit Dominus: Omnia quae audivi a patre meo, nota feci vobis. Mox sequenti cap. contra ait: Multa habeo vobis dicere, sed non potestis portare modo. Sic dicitur parasse sibi suo sanguine Ecclesiam gloriosam, et sine macula: quod tamen in altera denum vita, teste Augustino, implebitur. Quod diligenter observandum est, contra Pharisaeos nostros, qui piis in hac vita summam quandam perfectionem, et legis impletionem tribuere audent.
18 Vicinum huic est, quod prophetae futuras de Christo prophetias non raro per praeteritum tempus exponant: quod
Abraamus filium vult sacrificare, Israelitae spoliant Aegyptios, Petrus occidit Ananiam: sicut praesentes veterum simiae dicunt, se velle 40 diebus ieiunare. Ordinaria quoque mandatorum Dei praecepta non raro ita sunt ad suas circumstantias accommodata, at nobis non facile sint sequenda. Vide Augustinum libro secundo, capite vigesimotertio, contra Gaulentii epistolam.
21 Multa de similitudinibus et parabolis sacrarum literarum hic utiliter dici possent: sed de his in propriis Capitibus, in hac ipsa Generalium Regularum parte agetur. Haec autem praecipua sunt: Nullas
omne discrimen dictorum locorumue: quorum primum dixerunt Literalem, secundum Moralem aut Tropologicum, tertium Allegoricum, quartum Anagogicum. De qua materia et Sophistarum errore, aliorum sententiam adscribam, ut me hoc labore in tam difficili opere levem.
4 Pagninus igitur hoc modo Augustini sententiam, de variis sensibus aut interpretationibus Scripturae, recenset capite 18. Quatuor autem modi (ut inquit Augustinus libro de Genesi ad litera imperfecto, capite 2.) a quibusdam Scripturarum tractatoribus traduntur, Legis exponendae: secundum historiam, secundum allegoriam,
Anagogicum. De qua materia et Sophistarum errore, aliorum sententiam adscribam, ut me hoc labore in tam difficili opere levem.
4 Pagninus igitur hoc modo Augustini sententiam, de variis sensibus aut interpretationibus Scripturae, recenset capite 18. Quatuor autem modi (ut inquit Augustinus libro de Genesi ad litera imperfecto, capite 2.) a quibusdam Scripturarum tractatoribus traduntur, Legis exponendae: secundum historiam, secundum allegoriam, secundum analogiam, secundum aetiologiam. Historia est, cum sive divinitus sive humanitus res gesta commemoratur. Allegoria, cum
moralem interpretamur locum, et ad animae nostrae emolumentum convertimus: in spirituali theoria ad sublimiora transimus, terrena dimittimus, de futurorum beatitudine et caelestibus disputamus, ut praesentis vitae meditatio umbra futurae beatitudinis sit. Tantum Hieronymus.
At vero Augustinus paulo aliter. Is enim in libro de Utilitate credendi, capite tertio: rursus libro imperfecto de Genesi ad literam, capite secundo, quadruplicem Sacrarum literarum exponendarum sittionem ponit. Primam, secundum historiam, cum videlicet docetur quid scriptum aut quid gestum sit: quid non
ad literam accipienda esse quae scripta sunt, sed figurate intelligenda: quomodo in prima sua epistola ad Corinthios, capite decimo Paulus Apostolus historiam Exodi notat, allegoriam fuisse populi Christiani, et patribus omnia contigisse in figura.
Plura huc pertinentia refert idem Augustinus de Vera religione, capite quinquagesimo. Distinguamus, inquit, quam fidem debeamus historiae, quam fidem debeamus intelligentiae, quid mandemus memoriae, verum esse nescientes, sed credentes tamen. Et ubi sit verum, quod non venit et transit, sed semper eodem modo manet. Quis sit modus
absurdi nescio quid significet, quam ob causam necessum sit ad interpretationem allegoricam confugere. Qua de re post dicemus. Itaque pervelim existimet ille se recte sapienterque facere, qui in excipiendo sensu literali sive Grammatico diligenter se exercet. Illa autem interpretandi forma, quam Augustino placet per
in omni interpretatione cuiuscunque scripti, idem est factu pernecessarium. Crebro namque expedit ante oculos poni scriptoris consilium, atque velut digito intento monstrari quo tendat oratio, cur sit instituta, quantum ponderis rationes singulae habeant. Quinetiam altera interpretandi ratio, quae Augustino dicitur secundum
Hierarchiae capite secundo, postquam descripsit ritus Baptismatis, addit, se velle eosdem explicare secundum anagogen: et tamen quidquid ibi subiicit, allegoriam resipit, atque ad allegoriarum ordinem venit simpliciter transferendis: quod quilibet vel mediocriter eruditus potest iudicare. Augustinus loco ante memorato, nempe ca. 50 libri De vera religione, anagogen atque allegoriam diserte coniungit, permiscetque ait namque, Quis sit modus interpretandae allegoriae, quae per sapientiam dicta creditur in Spiritu sancto, utrum a visibilibus antiquioribus ad visibilia recentiora
Quid sit allegoria, et quomodo a Typo differat: tum, ubi et quando allegoricas interpretationes adiungere conveniat: hinc, quae sit eiusmodi interpretationum apte colligendarum ratio: denique quis earum usus, sive quousque sint admittendae.
Allegoria generaliter definitur (ut habet Augustinus de Trinitate, libro decimoquinto, capite nono) tropus, ubi ex alio aliud intelligitur. ut in prima epistola ad Thessalonicenses 5. Itaque non dormiamus, sicut et caeteri: sed vigilemus, et sobrii simus. Nam qui dormiunt, nocte dormiunt: et qui inebriantur, nocte sunt ebrii At nos qui
dubitatio, vel ignoratio, furor, etc. Item ad Romanos 12, Hoc faciens, carbones ignis congeres super caput eius. ubi cum de cibando et reficiendo inimico verba praecedant, videntur sane ista contra amicitiae leges esse addita. Verum oportet allegorice interpretari (quemadmodum ait Augustinus
de Doctrina Christiana libro tertio, capite decimo sexto) ut intelligas te ad beneficentiam revocari: et carbones ignis esse urentes poenitentiae gemitus, quibus superbia sanatur eius, qui dolet se
liber ex perpetuis allegoriis conflatus est. Item Ieremiae vigesimoquinto, Bibite et inebriamini, vomite et cadite. Ubi loquendi forma atque similitudo de ebriorum moribus sumpta est, notanturque incredibiles omnium regnorum perturbationes, atque maximae strages secuturae. De qualibus sententiis Augustinus de Doctrina Christiana libro 3. capite 22. Si quae facta, inquit, leguntur a patribus etiam sanctis, quae tamen abhorrent a consuetudine bonorum, qui post adventum Domini divina praecepta custodiunt, figuram ad intelligentiam referant: id est, ad mysterium, per allegoriam: factum vero
Quo igitur fructum aliquem spiritualem ex his capias, consultum est interpretationes accersere allegoricas, ad vitae tuae institutionem utiliter comparatas. Sic autem Origenes, Cyrillus, Eucherius, praecepta legis ceremonialia prope omnia apud Graecos enarrarunt: apud Latinos aliquoties idem sacit Augustinus. Relinquitur ergo, in istiusmodi locis, ne veluti steriles sine fructu praetereantur, optimo iure allegoricas interpretationes concinnari: in caeteris vero locis nequaquam. Nam ubi perspicuae sunt historiae, quae perse satis largiter doctrinam salutarem suppeditant, (qualis in libris
au si forsitan ferat locus, atque inveniatur etiam apud doctiores multipliciter expositus: ea tamen sola erit usurpanda enarratio, quae plus habet gratiae, magisque convenit instituto, et versatur in locis communibus, nec non alibi in scripturis comprobata legitur. Extat haec regula apud Augustinum in Commentariis ad Psalmum octavum. Postquam enim versum illum, et sequentes, omnia subiecisti sub pedibus eius, oves et boves, etc. per allegoriam fuisset interpretatus de patentia Christi, tandem subiecit: Non quia ista nomina isto solum modo intelligi et explicari
per similitudinem dicitur. Sed observationes plures congerere supersedemus. Magis optamus, ex ipsa allegoriarum artificiosa tractatione, qualis tum in sacris libris, tum insanctorum patrum commentariis conspicitur, addisci quae huc pertinent: quam ex nostris Annotatiunculis. Augustinus, ubi illi visum fuit allegorias adiungere, caeteris patribus visus est felicior, sicut etiam parcior. Recentiores non ita multum, et (ni fallor) ad evitanda apud imperitos offendicula, (nonnulli enim nostra aetate allegoriis mire abusi sunt) sese in his exercuerunt: etiamsi quidam
gignunt monstrosas opiniones. Quo pacto Priscillianistae impia dogmata sua pertinaciter tutati sunt, contendentes, quaecunque contra ipsos proferebantur, esse allegorice explicanda. Eadem vaesania nonnulli monachi suum defenderunt turpe ocium, atque alia vitia. De utrisque legimus apud D. Augustinum: de illis quidem, in Catalogo haereticorum ad Quoduultdeum: de his vero, libro de Opere monachorum. Nostra memoria vidimus Anabaptistas allegoriis magnopere delectatos, atque iis permultum effecisse ad sua paradoxa apud imperitos stabilienda. Adhaec, quod tu unam in partem per allegoriam
sumus utcunque complexi. Tertio recipientur allegoriae, modo ad vitae institutionem seu correctionem, non autem ad dogmata fidei comprobanda sint paratae. Nam ex allegoriis non ducuntur argumentationes necessariae, sed tantum probabiles, atque verosimiliter suadentes: quemadmodum recte asseverat Augustinus, in epist. ad Vincentium. Quarto, quod si ad dogmatis confirmatione adducta allegoria videbitur, at non nisi postremum locum occupabit, post alia videlicet argumenta a Scripturis deprompta, quae evidenter citra tropum, et omnino citra obscuritatem atque necessariis consecutionibus, id
nominat. Sic Dominus dicitur post triduum resurrexisse: cum tres dies in sepulchro non complesset, sed tantum attigisset. Sic 1. Reg. 15 legimus, Abiam regnasse annis 18, Ieroboam tribus annis: cum mox eius filius dicatur successisse anno 20 Ieroboa. De hac synecdochica descriptione ita inquit August. super Exod. quaest, 47, Divina scriptura solet tempora ita nuncupare, ut quod de summa perfectioris numeri paululum excrescit, aut infra est, non computetur.
5 Factum est haud raro, ut maturus filius cum seniore ac imbecillo rege aliquando communiter regnum administrarent:
resistentibus aemulis.
8 Quia vero de annorum supputatione non parva est apud scriptores, praesertim veteres, dissensio, cum Hebraeorum quidam paulo aliter numerent ac Latini vel Graeci (quinetiam ne inter hos quidem satis convenit: diverso enim modo Graecus Eusebius, diverso noster Augustinus, diverso Beda, diverso astronomi, caeterique) visum est brevem quandam supputationem ex alio quodam scriptore hic adiicere, eamque ut perspicuam, et nihil prorsus habentem controversum vel litigiosum, ita ab omnibus Theologiae candidatis tuto sequendam. Congesta namque est ex ipsis
Hierusalem, usque ad Meschiam, hebdomades 7, et hebdomades 62. Quo loco hebdomades accipi debere de annis, ut videlicet una hebdomas annos septem conficiat, indubitatum est. Iam vero ex hebdomadibus 69 proveniunt anni 483. Atque totidem plane anni a tritesimosecundo Darii, ad 24 usque Augustini: hoc est, ad Olympiadis 194 annum tertium, quo Christus carnem induit, effluxisse inveniuntur.
Ergo ad calculum reductis annis omnibus, liquet, Christum natum quarti Millenarii anno nongentesimo octuagesimonono cum dimidio: hoc est, mundi ter millesimo nongentesimo
temporis. Ieremiae 31, Vox in caelo audita est, planctus et fletus amaritudinum. Rachel flens super filios suos, nec voluit consolari super filios suos, quia non sunt. Haec vates de re futura, quae postea de re peracta profert Evangelista Matth. cap. 2. Adnotavit plura exempla D. Augustinus, enarrans Psalm. 3. praeterea lib. 2. de Sermone Domini in monte.
16 Deprehensum quoque est, futura a Prophetis praenunciari forma optandi, seu imprecandi. Neque enim eos, cum videntur mala imprecari aliis, revera sic imprecari: sed imprecationis figura, ea quae ventura
Neque enim eos, cum videntur mala imprecari aliis, revera sic imprecari: sed imprecationis figura, ea quae ventura sunt, certo praevidere. Itaque cum dicitur, Sit mensa eorum ante ipsos in laqueum: tantundem sibi volunt ea verba, ac si diceretur, pro certo erit mensa eorum ipsis in laqueum. Testis Augustinus in commentario ad Psalmum 5, super verbis illis: Decidant a cogitationibus suis. Item ad Psalmum 34 et 78. supputatione Augustini. Item in Sermonibus, sermone 109.
Verum de variis Prophetiarum formis extat in hac parte integrum Caput, quod hisce observationibus aut
Itaque cum dicitur, Sit mensa eorum ante ipsos in laqueum: tantundem sibi volunt ea verba, ac si diceretur, pro certo erit mensa eorum ipsis in laqueum. Testis Augustinus in commentario ad Psalmum 5, super verbis illis: Decidant a cogitationibus suis. Item ad Psalmum 34 et 78. supputatione Augustini. Item in Sermonibus, sermone 109.
Verum de variis Prophetiarum formis extat in hac parte integrum Caput, quod hisce observationibus aut monitionibus utiliter adiungere poteris.
17 Illa quoque non vulgaris admonitio est, ut diligenter observemus, ubi prophetae ad
PSALMIS.
1 Qui in Psalmis sese volet exercere, profecto in tanta varietate argumentorum, et brevissime quidem expositorum recte exploranda, praeter ardentem invocationem omnes ingenii sui nervos intendat necessum est. Complectitur enim liber Psalmorum (quemadmodum recte ait Augustinus) omnis generis doctrinam, ex lege, ex historiis, ex Prophetis, ex Proverbiis, denique ex omni scriptorum sacrorum poenu: ut quicquid alibi praeclare dictum est, repetitum hic videatur, atque unus hic liber iusta quaedam omnium sacrorum librorum Epitome agnosci possit. Quocirca qui hunc
Evangelistarum quandoque refert historiam, quam nemo attingit alius,: aut si quis praeterea alius, non tamen conscribunt eam omnes. Iohannes illam de transformatione praeteriit: similiter nonnulla a tempore coenae ad ingressum usque in hortum trans torrentem Kedron. quod annotavit quoque divus Augustinus, in Evangelium Iohannis tractatu sive sermone 112. At idem Iohannes solus prolixam atque admirabilem illam concionem Christi a coena habitam, diffuse describit: solus recitat historiam de eo qui 28 annos morbo affectus, ad probaticam piscinam decubuit.
7 Interdum vero unus
dicat, non simpliciter octo, sed fere octo: tum quod per synecdochen, partem aliquotam diei praecedentis, et rursus partem aliquotam sequentis comprehendit, atque duas has portiones a sex diebus secludit.
Plurima vero de conciliandis Evangelistarum scriptis in speciem dissidentibus D. Augustinus, in nobili illo opere De consensu Evangelistarum: quaedam etiam nos supra monuimus. Verum extat multorum scripta de hac re hoc potissimum seculo confecta.
9 Illud quoque eximiam utilitatem affert, tum ad nostram confirmationem, tum et ad adversariorum refutationem, quod
Christus miraculose largietur. Interdum quoque miracula Christi eius conciones secuta sunt, veluti sigilla quaedam. Aliquando contra, occasione factorum miraculorum factae sunt eius conciones ac disputationes, sicut pleraeque in Iohanne.
19 Denique et illud contemnendum non est, quod Augustinus Serm. 44 super Iohannem monet, beneficia Christi miraculose corporibus hominum praestita, spiritualiter quoque intelligenda esse de beneficiis animae praestitis: ut est illuminatio caecorum, mundatio leprosorum, et excitatio mortuorum: quibus externis factis indicatur, Christum
Melchisedek. Scio admiraberis. Nam ex singulis vocibus probationes longe gravissimas elicit. Quid in igitur et nos, in Scripturarum interpretatione eadem procedamus via? Ea de causa frequenter Chrysostomus, et si usquam alibi, maxime in Epistolis Paulinis: Hieronymus in Commentariis ad prophetas, Augustinus quosdam enarrans Psalmos, his modis, quos diximus, Scripturarum sententias eruunt. Augustinus in opere de doctrina Christiana, non semel demonstrat, artificium Dialecticum et Rhetoricum in Sacris libris animadverti debere. Beda non dubitavit artificium dicendi omnesque figuras oratorias
Quid in igitur et nos, in Scripturarum interpretatione eadem procedamus via? Ea de causa frequenter Chrysostomus, et si usquam alibi, maxime in Epistolis Paulinis: Hieronymus in Commentariis ad prophetas, Augustinus quosdam enarrans Psalmos, his modis, quos diximus, Scripturarum sententias eruunt. Augustinus in opere de doctrina Christiana, non semel demonstrat, artificium Dialecticum et Rhetoricum in Sacris libris animadverti debere. Beda non dubitavit artificium dicendi omnesque figuras oratorias explicare, adhibitis exemplis sumptis de libris Sacris. Itaque, ut paucis finiam, non eget
interea etiam breviori commentandi ratione paratur. Sunt autem scholastico interpretandi genere conscriptae quaedam Prophetarum conciones, aliquot Paulinae Epistolae: in primis nobilis illa ad Rom. prior ad Corinth. item ad Galatas, tum illa ad Hebraeos. Hinc comment. Hieronymi in Prophetas, et August. in quosdam Psalm. succinctius enarratos. Addere licet Ambrosii comment. in D. Pauli Epistolas.
Haec de ratione cognoscendi Sacras literas, nunc compendio annotare volui, quae spero studiosum veritatis magno cum fructu in perdiscendis illis sequuturum esse.
¶ In omni
tradita sunt a Prophetis et Apostolis, vere et cum timore et credimus et sequimur. Vult D. Hilarius, ut Concilia Scripturae cedant.
Vide et consule diffusius in Psal. 118, de authoritate falsa docentium, et de authoritate synodorum. Idem quoque in lib. ad Constantium Augustum affirmat.
CYRILLUS AD REGINAS DE RECTA FIDE.
Necessarium nobis est divinas sequi literas, et in nullo ab earum praescripto discedere.
Idem in Evangelium Iohann. libro 1. capite quarto: Paulus ait, cognitionis ac sapientiae
Talis ego sum in scriptis aliorum, quales volo esse intellectores meorum.
DECRETUM PONTIFICIUM DISTINCT. IX. CAN. UT VETERUM.
Veterum librorum fides de Hebraeis voluminibus examinanda est, ita novorum veritas Graeci sermonis normam desiderat. August. ad Hieron. epist. 8.
AUGUST. DE DOCTRINA CHRISTIANA LIBRO SECUNDO.
Contra ignota signa aut vocabula, magnum remedium est linguarum cognitio. Et Latinae quidem linguae homines, quos nunc instruendos suscepimus, et duabus aliis ad
meorum.
DECRETUM PONTIFICIUM DISTINCT. IX. CAN. UT VETERUM.
Veterum librorum fides de Hebraeis voluminibus examinanda est, ita novorum veritas Graeci sermonis normam desiderat. August. ad Hieron. epist. 8.
AUGUST. DE DOCTRINA CHRISTIANA LIBRO SECUNDO.
Contra ignota signa aut vocabula, magnum remedium est linguarum cognitio. Et Latinae quidem linguae homines, quos nunc instruendos suscepimus, et duabus aliis ad Scripturarum divinarum cognitionem habent opus: Hebraea scilicet, et Graeca: ut
nullo modo. Ut enim cuique primis fidei temporibus in manus venit codex Graecus, et aliquantulum facultatis sibimet utriusque linguae habere videbatur, ausus est interpretari.
AUGUSTIN. LIB.
et aliquantulum facultatis sibimet utriusque linguae habere videbatur, ausus est interpretari.
AUGUSTIN. LIB.
lib. Retract. 1. cap. 7. fatetur quoque Graecos Latinis veriores, et sua ex Graecis emendat.
Idem ad Volusianum Epist. 1. Praecipue Apostolorum linguas, exhortor, ut legas: ex his enim ad cognoscendos prophetas excitaberis, quorum testimoniis utuntur Apostoli. Item vide Augustinum contra Faustum Manichaeum lib. 11. cap. quomodo emendanda sint.
Idem de Doctrina Christiana lib. 1. cap. 5. Scripturam ab una lingua profectam esse dicit.
Idem D. Augustinus in epist. 48. ad Vincentium: Neque enim sic potuit integritas
prophetas excitaberis, quorum testimoniis utuntur Apostoli. Item vide Augustinum contra Faustum Manichaeum lib. 11. cap. quomodo emendanda sint.
Idem de Doctrina Christiana lib. 1. cap. 5. Scripturam ab una lingua profectam esse dicit.
Idem D. Augustinus in epist. 48. ad Vincentium: Neque enim sic potuit integritas atque noticia literarem unius quantumlibet illustris Episcopi custodiri, quemadmodum Scriptura canonica, tot linguarem literis et ordine et successione celebrationis Ecclesiasticae custoditur. Apostolorum multa confingerent.
munito, plus quam declarationi Papae credendum est. Et alibi
sic: In sacris Literis excellenter erudito, atque authoritate catholicam proferenti plus est credendum, quam generali concilio. Neque supervacue D. Augustinum dixisse arbitror, fieri ex causa ut doctissimi nonnunquam cadant et hallucinentur, et ideo doctoribus plerunque minus aliquid revelari. Idem Panormitanus cap. Significasti, de elect. Plus credendum vel simplici laico Scripturam producenti, quam toti simul concilio.
plerunque minus aliquid revelari. Idem Panormitanus cap. Significasti, de elect. Plus credendum vel simplici laico Scripturam producenti, quam toti simul concilio.
¶ Quandoquidem semel constitui, etiam Patrum regulas de ratione cognoscendi sacras Literas indicare: et Augustinus in hoc quoque genere, sicut et in aliis utilioribus theologiae materiis vel praecipue elaboravit: utile consultumque fuerit, non tantum eius hinc inde sparsas ex tot voluminibus de hac re sententias colligere, sed etiam quia de hac ipsa materia ex professo libris quatuor de doctrina
ut contraria significet, non voce pronunciantis efficitur: sed verba habet sic posita, ut a contrario intelligatur quid loquimur, veluti si dicamus: Cave tibi ab illo, quia bonus homo est.
Postremum Augustin. in eodem lib. 3. enumerat septem Ticonii cuiusdam regulas, quibus consideratis multae Scripturarum ambiguitates atque obscuritates dissolvi possunt. Ticonius quidam, inquit, qui contra Donatistas invictissime scripsit, cum ipse fuerit Donatista, fecit librum quem Regulatem vocavit: quia
Cedar, ut pellis Salomonis. Utrumque se esse dicit Ecclesia, propter temporalem unitatem intra unum rete piscium bonorum et malorum. Tabernacula Cedar, pertinet ad Ismaelem, qui non erat haeres cum filio liberae.
Tertiam regulam ponit de promissis et lege, quae alio modo (inquit Augustinus) dici potest de Spiritu et litera. Unde frequens est transitus de litera in spiritum. Proinde vigilare debet studiosi lectoris intentio, ut intelligatur quid secundum spiritum, quid secundum literam sit accipiendum. Quartam regulam ponit de specie et genere: id est, de parte et toto.
civitati, tribuit ea quae conveniunt omnibus gentibus. Proinde in Scripturis intelligendis vigilare debet lectoris intentio, ne quaerat in specie seu in parte, quod certius et melius potest invenire in toto. Quintam regulam ponit de temporalibus, aut quantitate temporum, quae Regula, (ut inquit Augustinus) etiam de aliarum rerum numeris est accipienda, ubi vigilare debet lectoris intentio, ut intelligat in Scripturis saepenumero aliquid dici secundum totum aliquod tempus, quod secundum partem solum illius temporis aut praeteritum aut futurum est intelligendum, veluti quod Christus dicitur
et ecclesia eius, tanquam de una persona, intelligatur quid capiti diabolo, et quid corpori eius ecclesiae malignantium sit attribuendum. Hae quidem omnes regulae diligenter observatae, plurimum quidem adiuvant ad penetranda obscura, seu tecta divinorum librorum eloquia: quamvis non omnia (inquit Augustinus) quae in divinis libris ita scripta sunt, ut non facile intelligantur, possunt his regulis inveniri: sed aliis modis plurimis, usque adeo, ut etiam ipse Ticonius multa exponat obscura, in quibus nullam harum adhibet regularum. Et proinde ipse supra quam debuit, easdem regulas
in quibus nullam harum adhibet regularum. Et proinde ipse supra quam debuit, easdem regulas commendavit, tantum eis tribuens, quasi omnia quae in divinis libris obscure posita invenimus, eisdem regulis bene cognitis atque adhibitis intelligere valeamus.
Hactenus summarie quatuor Augustini libellorum sententiam recensui, quatenus quidem de ratione intelligendi sacras Literas disserunt. Nunc porro plures Patrum regulas de eadem materia promiscue hinc inde collectas, una cum suis explicationibus ab eisdem patribus propositis, adscribam: ut tanto uberiorem huius instructionis
praesentibus omnibus in theatro praedicat: ita et nos publice praedicamus, ea ratione ut nihil addamus, sed ea tantum quae audivimus. Ea quippe virtus praeconis, veraciter quae sibi credita sunt omnia persequi: non aliquid addere, aut immutare, aut auferre.
AUGUSTIN. LIB. 1. DE TRINITATE, CAP. 1.
Ut ergo ab huiusmodi falsitatibus humanus purgaretur animus, sancta Scriptura parvulis congruens, nullius generis rerum verba vitavit, ex quibus quasi gradatim ad divina sive sublimia noster intellectus velut nutritus assurgeret. Nam
ut aut hoc inde exeat, quod non habeat controversiam: aut si habet, ex eadem scriptura ubicunque inventis atque adhibitis eius testibus terminetur.
DE USU LEGIS.
August. De vera innocentia cap. 43. Legis litera, quae docet non esse peccandum, si spiritus vivificans desit, occidit. Scire enim peccatum potius facit, quam cavere: et ideo magis augeri quam minui: quia malae concupiscentiae etiam praevaricatio Legis accedit.
In
ita fac misericors Domine: impera, quod non possit impleri: imo impera, quod non nisi per gratiam tuam possit impleri: ut cum homines id implere per suas vires nequiverint, omne os obstruatur, et nemo sibi magnus videatur. Sint omnes parvuli, et reus fiat omnis coram Deo. Talia sunt innumera dicta Augustini, de vero usu Legis, non vivificante, sed tantum accusante ac damnante, sicut et Paulus de ea disserit.
IOANNIS DAMASCENI ADHORTATIO AD LECTIONEM
SACRAE SCRIPTURAE.
Unus est Deus et a veteri et novo Testamento praedicatus, qui in
pro confirmatione replicetur.
ALIAE REGULAE INTELLIGENDI SACRAM SCRIPTURAM,
PROMISCUE EX S. PATRIBUS COLLECTAE.
Nullo locutionis genere utitur sacra Scriptura, quod in consuetudine hominum non inveniatur: quia utique hominibus loquitur. Augustin primo de Trin. cap. 12.
EXPLICATIO.
Hilarius super Psalmum 126. Sermo enim divinus secundum intelligentiae nostrae consuetudinem naturamque se temperat: communibus rerum vocabulis ad significationem doctrinae suae et institutionis
significationem doctrinae suae et institutionis aptatis. nobis enim non sibi loquitur: atque ideo nostris utitur in loquendo.
Locutiones quaedam in sacris Literis inusitatae nobis, magis videntur proprietatem lingua, unde translatae sunt, repraesentare, quam altiorem sensum continere. Augustinus de doctrina Christiana libro 2. cap. 13.
EXPLICATIO.
Quamvis iota unum aut unus apex non praeteribit a lege, non tamen eruenda sunt undecunque mysteria, cum praesertim suas unaquaeque lingua proprietates habeat, quibus nulla subsunt
idem significet ac Nunquam: sicut Marcus eam sententiam expressit. Eadem vis est: Ioseph non cognovit Mariam, donec peperit Iesum. Sic in voce Fratres, impegerunt Helvidiuni, putantes tantum uterinos sic vocari.
Sua sunt idiomata, hoc est linguae proprietates, sacrae Scripturae. Augustin. Quaestion. super Gen. 9. 31. et in Iohan. tractat. 10. et Hieronymus in quinto Comment. in Isaiam.
EXPLICATIO.
Augustinus exponens hanc regulam, inquit: Habet linguam suam sacra scriptura: et quicunque hanc nescit, turbatur. Ut cum legimus in
impegerunt Helvidiuni, putantes tantum uterinos sic vocari.
Sua sunt idiomata, hoc est linguae proprietates, sacrae Scripturae. Augustin. Quaestion. super Gen. 9. 31. et in Iohan. tractat. 10. et Hieronymus in quinto Comment. in Isaiam.
EXPLICATIO.
Augustinus exponens hanc regulam, inquit: Habet linguam suam sacra scriptura: et quicunque hanc nescit, turbatur. Ut cum legimus in Evangelio, Fratres Domini: quaerimus, unde fratres Domino? Num etiam iterum Maria peperit? Absit. Inde coepit dignitas virginum. Illa femina mater esse potuit, mulier
gradu cognati. unde probamus? Ex ipsa Scriptura, nam fratres non eos solos appellare consuevit, qui nascuntur ex eodem viro et femina, aut eodem utero, aut ex eodem patre, quamvis diversis matribus: aut certe ex eodem gradu, velut compatrueles aut consobrinos. Locus hic, quem exempli causa attulit August. locupletissime a divino Hieronymo explicatur, contra Helvidium, et in Matth. cap. 12. lege Regulam 193.
Scripturae sacrae si defenduntur secundum locutiones proprias, quae appellantur idiomata: quanto magis secundum eas quas cum aliis communes habent? Augustin. lib.
causa attulit August. locupletissime a divino Hieronymo explicatur, contra Helvidium, et in Matth. cap. 12. lege Regulam 193.
Scripturae sacrae si defenduntur secundum locutiones proprias, quae appellantur idiomata: quanto magis secundum eas quas cum aliis communes habent? Augustin. lib. 1. Quaest super Gen. cap. 31.
EXPLICATIO.
Dabo, inquit Deus ad Abraham, tibi et semini tuo post te, terram, in qua habitas, possessionem aeternam. Quaestio est, quomodo dixerit aeternam, cum Israelitis temporaliter data sit? utrum
alii, quia noluit, non apparuit. Visum est etiam et Stephano, cum lapidaretur a populo, aperiri caelum: visus est etiam Iesus stans ad dextram Dei, et non est visus a populo. vidit Isaias dominum Sabaoth, sed alius videre non potuit: quia cum placuit, apparuit. Ambrosii sententiam confirmat August. ep. 112. ad Paulinam.
Distinctio ambiguorum, quae in pronunciando aut in pungendo sit, necessaria est sacrae Scripturae intelligentiae. Id autem sit ex locis planis et fidei regula, Ecclesiaeque autoritate. August. De doctrina lib. 3. cap. 2. et 3.
non potuit: quia cum placuit, apparuit. Ambrosii sententiam confirmat August. ep. 112. ad Paulinam.
Distinctio ambiguorum, quae in pronunciando aut in pungendo sit, necessaria est sacrae Scripturae intelligentiae. Id autem sit ex locis planis et fidei regula, Ecclesiaeque autoritate. August. De doctrina lib. 3. cap. 2. et 3.
EXPLICATIO.
Cum verba propria faciunt ambiguam Scripturam, primo providendum est, ne male distinxerimus, aut pronunciaverimus. Illa haeretica distinctio est, In principio erat verbum, et verbum erat apud
Caiphas ait, Expedit unum mori pro populo, ut non tota gens pereat. Bonum quippe, sed non bene locutus est: quia dum crudelitatem necis Christi appetiit, redemtionis gratiam insciens prophetavit.
Modus dicendi divinae Scripturae omnibus patet, ipsa tamen non omnibus est penetrabilis, Augustin. epist. 3. ad Volusianum. Divinae Scripturae saepe consuetudo est, ut unum vocabulum secunde in eodem loco positum, diversa significet. Orig. lib. 3. sup. epist. ad Rom.
EXPLICATIO.
In Evangelio secundum Ioannem legitur: Nonne vos dicitis, quia adhuc
fuisse, ut quae prius sponsa fuerat, esse uxor inciperet. Quasi diceret: Antequam oscula amplexusque miscerent, antequam rem agerent nuptiarum, inventa est habens in utero.
Familiare est illi linguae qua Prophetae locuti sunt, ut coniunctione utatur, cum nihil praecessis annectendum. Augustin. in Psal. 4.
EXPLICATIO.
Saepe invenis ita coeptum: Et factum est verbum Domini ad illum, Et dixit Dominus ad illum. Quae iunctura coniunctionis, cum sententia non praecesserit, cui annectatur, mirabiliter fortasse insinuat, prolationem
Caeli enarrant gloriam Dei. Item illud, quod frameae quiddam edicitur, quod denique a montibus collibusque quare exultarint quaeritur. Novit namque Scriptura prosopopoeiam facere. De qua re in Tropis dixi.
Divina scriptura verarum rerum omnia aliquando tribuit rerum similitudinibus. August. lib. 2. de Mirabilibus sacrae Scripturae, cap. 9.
EXPLICATIO.
Saul rex ad Pythonissam perrexit, ut ex mortuis aliquem sibi per suae artis incantationes suscitaret. quae cum quaereret ex eo, quem mortuum de somno cuperet resolvi? ille, etiam
suae felicitatis post mortem diceret. De hoc tropo alibi disserui. sic Virgilius in quit, Mirantur Iulum: intelligens cupidinem, speciem Iuli praese ferentem.
Figuratae locutiones sacrae Scripturae suavius et iucundius nos afficiunt, quam si eadem sententa planis verbis diceretur. August. 2. de Doctrina Christiana, cap. 6. Ostendit huius rei causam Aristoteles in Rhetoricis: quia videlicet usitata fastidium, novitas autem voluptatem afferat.
Nil fere de obscuritatibus sacrae Scripturae eruitur, quod non plantssime dictum alibi reperiatur. August. 2 de
diceretur. August. 2. de Doctrina Christiana, cap. 6. Ostendit huius rei causam Aristoteles in Rhetoricis: quia videlicet usitata fastidium, novitas autem voluptatem afferat.
Nil fere de obscuritatibus sacrae Scripturae eruitur, quod non plantssime dictum alibi reperiatur. August. 2 de Doctrina Christiana, cap. 6.
EXPLICATIO.
Has duas regulas superiores Augustinus declarat unico Testamenti veteris loco, ex libro Canticorum: Dentes tui sicut grex tonsarum ascendens de lavacro, quae omnes geminos creant, et non est
usitata fastidium, novitas autem voluptatem afferat.
Nil fere de obscuritatibus sacrae Scripturae eruitur, quod non plantssime dictum alibi reperiatur. August. 2 de Doctrina Christiana, cap. 6.
EXPLICATIO.
Has duas regulas superiores Augustinus declarat unico Testamenti veteris loco, ex libro Canticorum: Dentes tui sicut grex tonsarum ascendens de lavacro, quae omnes geminos creant, et non est sterilis in eis. Augustinus: Num aliud homo discit, quam cum illud planissimis verbis sine similitudinis adminiculo audiret? Et tamen
Doctrina Christiana, cap. 6.
EXPLICATIO.
Has duas regulas superiores Augustinus declarat unico Testamenti veteris loco, ex libro Canticorum: Dentes tui sicut grex tonsarum ascendens de lavacro, quae omnes geminos creant, et non est sterilis in eis. Augustinus: Num aliud homo discit, quam cum illud planissimis verbis sine similitudinis adminiculo audiret? Et tamen nescio, quo modo suavius intueor sanctos, cum eos quasi dentes Ecclesiae video praecidere ab erroribus homines, atque in eius corpus, emollita duritia, quasi demersos mansesque
Spiritus sanctus ita Scripturas sanctas modificavit, ut locis apertioribus fami occurreret, obscurioribus autem fastidia detergeret.
Propter unius verbi translationem, non totus locus figurate accipiendus est. August. 11. de Genes. ad literam, cap. 31.
EXPLICATIO.
In Genesi legimus, Adam et Evae oculos apertos fuisse, postquam de ligno vitae comederunt. Quod verbum, a pertos fuisse oculos eorum, translatitium est, et non proprium: cum constet, et Adam
cognoverunt Dominum in fractione panis. Non enim per viam clausis oculis ambulabant, sed eum cognoscere non valentibus. Sicut ergo ibi, sic in Genesi narratio figurata est, ut apertos oculos intelligamus, qui ante patebent.
Figurate qui omnia dici in sacris Literis credunt, falluntur. August. 8. de Gen. ad literam, c. 1.
EXPLICATIO.
Liber qui Cantica canticorum Salomonis inscribitur, totus figuratis locutionibus constat. Quidam vero alii sacrae Scripturae libri, rerum gestarum narrationem continent: ut libri Regum, et similes: qui etsi
hominibus noti: De proximo ergo attendant iustam praesumptionem, quo tendat: et conentur nobiscum cuncta primitus, quae gesta narrantur, in expressione proprietatis accipere.
Sive figurate sive proprie dictum sit, quod dictum esse narratur: dictum tamen esse, non debet putari figuratum. August. 11. de Gen. ad lit. cap. 39.
EXPLICATIO.
A narratore rerum proprie gestarum exigendum est, ut ea narret facta esse, quae facta sunt: et dicta esse, quae dicta sunt. Sicut autem in factis quaeritur quid factum sit, et quid significet: ita
tota ista sententia figurata esse potest. Quod autem scriptum est, Et dixit Dominus serpenti: verba sola scribentis sunt, et haec exigenda sunt per proprietatem vocum.
Cavendum est, ne figuratam locutionem ad literam accipiamus. Nec locutio propria ut figurata accipienda est. August. 3 de Doctrina Christiana, cap. 5. et cap. 10. et 11.
Quicquid in sermone divino neque ad morum honestatem, neque ad fidet veritatem proprie referri potest, figuratum esse cognosce. August. 3. de Doctrina Christiana, cap. 10.
ad literam accipiamus. Nec locutio propria ut figurata accipienda est. August. 3 de Doctrina Christiana, cap. 5. et cap. 10. et 11.
Quicquid in sermone divino neque ad morum honestatem, neque ad fidet veritatem proprie referri potest, figuratum esse cognosce. August. 3. de Doctrina Christiana, cap. 10.
EXPLICATIO.
Morum honestas ad diligendum Deum et proximum, fidei veritas ad cognoscendum Deum et proximum pertinet. Si ergo flagitium aut facinus videtur iubere, aut beneficentiam vetare, figurara
Alia ratio est, quod in Sacramento coenae vera corporis Christi manducatio instituitur.
Hanc habet consuetudinem Sermo divinus, ut per tropologiam et metaphoram historia exprimat veritatem: Hieron. in Oseae cap. 10. Nam tropis omnibus sacra Scriptura utitur. August. 3. de Doctrina Christiana, cap. 29. Nec tropi, quibus utitur, mendacia sunt. August. contra mendacium, ad Crescentium cap. 10.
EXPLICATIO.
Non est mendacium, quando ad intelligentiam veritatis aliud ex alio significantia
Hanc habet consuetudinem Sermo divinus, ut per tropologiam et metaphoram historia exprimat veritatem: Hieron. in Oseae cap. 10. Nam tropis omnibus sacra Scriptura utitur. August. 3. de Doctrina Christiana, cap. 29. Nec tropi, quibus utitur, mendacia sunt. August. contra mendacium, ad Crescentium cap. 10.
EXPLICATIO.
Non est mendacium, quando ad intelligentiam veritatis aliud ex alio significantia referuntur. ut cum Christus petra aut leo, aut vitis dicitur, per similitudinem, non per proprietatem.
EXPLICATIO.
Non est mendacium, quando ad intelligentiam veritatis aliud ex alio significantia referuntur. ut cum Christus petra aut leo, aut vitis dicitur, per similitudinem, non per proprietatem. Id quod frequenter in sacris Literis occurrit. Sciant, inquit Augustinus, literati, modis omnibus locutionis, quos Grammatici Graeco nomine
ista didicerunt. Quos tamen tropos qui noverunt, agnoscunt literis sanctis, eorumque scientia ad eas intelligendas aliquantum adiuvantur. Admoneo ergo, ut a Grammaticis discantur. Verum nos de hac re satis in hoc toto Opere disseruimus.
Hyperbole in sacris Literis quandoque invenitur. August. 16. De civitate Dei, cap. 2. et in ult. cap. Evangelii Iohannis. Invenitur et antiphrasis. August. contra mendacium ad Crescentum cap. 10. Unde tropi mendacia non sunt.
EXPLICATIO.
Hyperbolica locutio tropica est,
adiuvantur. Admoneo ergo, ut a Grammaticis discantur. Verum nos de hac re satis in hoc toto Opere disseruimus.
Hyperbole in sacris Literis quandoque invenitur. August. 16. De civitate Dei, cap. 2. et in ult. cap. Evangelii Iohannis. Invenitur et antiphrasis. August. contra mendacium ad Crescentum cap. 10. Unde tropi mendacia non sunt.
EXPLICATIO.
Hyperbolica locutio tropica est, et non propria: quo tamen modo, ut caeteris tropis, uti solere Scripturam, nullus qui eam didicit, ambigit. Iste autem tropus,
similitudo dicitur: quando illud quod intelligi volumus, per comparationes aliquas indicamus. Dictum est alibi in hoc opere de Parabolis.
Sacrae literae habent, sed non ostentant eloquentiam. omnes namque virtutes et ornamenta eloquentia esse in Sacris literis, monstrare se posse, dicit August. 4. de Doctrina Christiana, cap. 6. 7.
EXPLICATIO.
Ambrosius Epistolarum lib. 8, epistola sexagesimatertia: Scriptores, inquit, divinorum librorum, quamvis non secundum artem scripserint, sed secundum gratiam, quae supra omnem artem est: ii
omnes Rhetoricae orationis partes in Scriptura sacra plenissime contineri, exemplis ex illa pentis ostendit. Quae quoniam ab eo fusissime explanantur, Lectorem ad illum mittimus.
Non in hoc tantum sacri libri scripti sunt, ut res gestas narrent: sed ut allegorica in eis quaerantur. August. 15. de civitate Dei, cap. 27.
EXPLICATIO.
Quatenus in sacris Literis vel simplex sensus, vel etiam allegoria sit accipienda et urgenda, in capite de quatuor sensibus prolixius dictum est.
Astegoria aliud praetendit in verbis,
et manifesta sunt. Nam haec regula sanctorum Scripturarum est. Hieron. in epistolam ad Gal. cap. 4. et in cap. 4. Zachariae prophetae.
In Allegoria omni haec Regula retinenda est, ut pro sententia praesentis loci consideretur, quod per similitudinem dicitur: August. in Psal. 8.
EXPLICATIO.
Regula haec pertinet ad omnes tropos, atque adeo omnino ad omnia obscura loca, quae accipere lumen, intelligentiamque suam, tum ex praecedentibus,
indicet Antichristum fore Latinum, aut in Latio seu Romae. Aliae numerorum observationes ociosae, curiosae, aut etiam superstitiosae sunt.
Numerus finitus plerunque ponitur in sacris Literis pro infinito. Tantundem etiam valet, varie multiplicatus: unde multae quaestiones solvuntur. August. 3. de doctrina Christiana, cap. 35.
EXPLICATIO.
Cum enim dicitur in Psalmo, Septies in die laudem dixi tibi: nil est aliud, quam, Semper laus eius in ore meo. Tantundem valent etiam, cum multiplicantur sive per denarium, sicut Septuaginta et
Apocalypsi. Unde apparet, non solas temporum quaestiones istis numeris solvendas, sed latius patere significationes eorum, et in multa proserpere. Neque enim numerus iste in Apocalypsi ad tempora pertinet, sed ad homines.
Sacra Scriptura singularem numerum pro plurali ponit aliquando. Augustin. 5. de sent. ad literam, cap. 10.
EXPLICATIO.
Hieronymus lib. z. contra Iovinianum: Scriptura, inquit, divina solet unum pluraliter, et plura singulariter appellare.
Mos Sacri eloquii est, ut a plurali numero ad singulare subito
quinque de septuaginta plura possunt esse quam centum. Et in Evang. Marci legimus: Dabat fructum, unum trigesimum, et unum sexagesimum, et unum centesimum.
Divina Scriptura solet tempora ita nuncupare, ut quod de summa perfectioris numeri paulum excrescit aut infra est, non computetur. August. quaest. 47. super Exod.
EXPLICATIO.
Quod dixit Deus ad Abraham, Sciendo scias, quia peregrinum erit semen tuum in terra non propria, et in servitutem redigenteos, et nocebunt illis quadringentis annis: non sic accipiendum est, tanquam in illa durissima
in caelis, sanctificetur nomen tuum: pro, utinam sanctificetur. Et, Ostuletur: pro, utinam osculetur.
Divinae Scripturae mos est, ut optare videatur malum quod futurum est: cum non optet, sed praevideat. August. in Psal. 78.
EXPLICATIO.
Saepissime in sacris Literis, Psalmis praesertim, legimus, ut male de Deo meritis male imprecari videatur sacra Scriptura. Unde Iob: Attenuetur fame robur eius, et inedia invadat costas illius. Gregorius: Non
In Iob multis verbis quasi per exaggerationem et amplificationem ostenditur, mari terminum positum, ne transiret fines suos. ait enim: Usque huc venies, et non procedes amplius: et hic confringes tumentes fluctus tuos. Quibus verbis confirmatur maris intra suos terminos certissima cohibitio. Et August. in Psalmum 32. Cum (inquit) dicitur, Consilium Domini manet in aeternum, cogitationes cordis eius in seculum seculi. repetitio sententiae est. Repetitio ergo, confirmatio quaedam est.
Vetus Testamentum quadrifariam traditur: secundum historiam, secundum aetiologiam, secundum
dicitur, Consilium Domini manet in aeternum, cogitationes cordis eius in seculum seculi. repetitio sententiae est. Repetitio ergo, confirmatio quaedam est.
Vetus Testamentum quadrifariam traditur: secundum historiam, secundum aetiologiam, secundum analogiam, secundum allegoriam. Augustin. de utilitate credendi, Ad Honoratum cap. 3.
EXPLICATIO.
Nec me ineptum putes, inquit Augustinus ibidem, Graecis nominibus utentem. Primum, quia sic accepi, nec tibi hoc aliter audeo intimare quam accepi. Deinde tu quoque animadvertis, non
quaedam est.
Vetus Testamentum quadrifariam traditur: secundum historiam, secundum aetiologiam, secundum analogiam, secundum allegoriam. Augustin. de utilitate credendi, Ad Honoratum cap. 3.
EXPLICATIO.
Nec me ineptum putes, inquit Augustinus ibidem, Graecis nominibus utentem. Primum, quia sic accepi, nec tibi hoc aliter audeo intimare quam accepi. Deinde tu quoque animadvertis, non esse harum rerum apud nos usitata nomina: quae si fabricassem interpretando, esset profecto ineptior: si autem circumloquerer, minus essem in
ex Deo est, atque ad modum fructuosa: nihilque per se immundum atque impurum retinet, aut praebet, nisi ei qui illud putaverit esse impurum.
In veteri et novo Testamento, sicut praedicta sunt, quae postea facta sunt in Ecclesia: sic etiam credenda sunt futura, quae nondum sunt completa. Augustin. de catechizandis rudibus, cap. ult.
EXPLICATIO.
Factum est aliquando diluvium per totam terram, ut peccatores delerentur: et tamen illi qui evaserunt in arca, sacramentum Iustitiae ecclesiae demonstrabant, quae nunc in fluctibus seculi
testamentum sonare, sed pactum, quod Hebraeo sermone dicitur EXPLICATIO.
Quid est quod in sermone Evangelico in monte Dominus dicit, Audistis quia dictum est antiquis hoc? Ego autem dico vobis hoc: si nihil ipse amplius praecepit, quam praeceptum est in illis veteribus libris? Deinde,
auctoritate deducitur. Nihil in eis dissonum, nihil diversum est. Lege Regulam 32.
Vetus Testamentum est occultatio novi, et novum manifestatio veteris. Quae testamenta differunt figuris et figuratis, multitudine ac paucitate Sacramentorum, timore et amore, servitute et libertate. August. de vera religione, capitulo 17: et de catechisandis rudibus, capitulo quarto: et de moribus Ecclesiae catholicae, cap. vigesimooctavo.
EXPLICATIO.
Manifestum est, non tantum totam legem et prophetas in illis duobus pendere praeceptis,
prope iisdem verbis in Michaea propheta scribitur. Quae verba utrum assumpta sint de propheta, an propria autoritate praecepta, explorare utile est.
In narratione rerum gestarum res ipsae prius intelligendae sunt, ut narrantur: tunc demum si quid aliud significant, oportet perscrutari. August. 8. de Genes. ad literam, cap. 7.
EXPLICATIO.
Quatuor illa flumina, in quae flumen illud quod egrediebatur de paradiso, divisum est: cum et eorum nomina Scriptura sacra commemoret, Geon, Phison, Tigrim et Euphratem: et regiones quas illa
sit, in proprio Capite prolixius ostensum est. Vide tibi.
Si secundum literam, id est, ut litera sonat, aliqua intelligi pie et digne non possunt, nisi figurate atque aenigmatibus ista credamus, autoritatem habemus Apostolicam, a quibus tam multa veteris Testamenti solvuntur aenigmata. August. 8 de Gen. ad literam, cap. secundo.
EXPLICATIO.
Gregorius 18 Moral. cap. 30. Plerunque in sacro eloquio sic nonnulla mystica describuntur, ut tamen iuxta narrationem historicam prolata videantur: sed saepe in eadem narratione
et charitate fulgent, et veritate translucent? Quam Iohannes in apocalypsi conspexerat, cum dicebat: Ipsa vero civitas auro mundo similis, vitro mundo.
Sacra scriptura plurima continet, quorum quaedam in contrariam, quaedam in diversam, quadam in ambiguam significationem accipiuntur. Augustinus tertio de doctrina Christiana, capitulo vigesimo quinto.
EXPLICATIO.
Quoniam multis modis res similes rebus apparent, non putemus esse praescriptum, ut quod in aliquo loco res aliqua per similitudinem significaverit, hoc eam semper significare
est et a divo Hieronymo, ut in praefatione decem visionum Isaiae ad Amabilem episcopum: Origenes, inquit, liberis allegoriae spaciis evagatur, et ingenium suum facit Ecclesiae sacramenta.
Locum unum sacrae Scripturae exponere per alium eiusdem scripturae clariorem, optima interpretatio. Augustinus tertio de doctrina Christiana, cap. 26.
EXPLICATIO.
Ubi apertius aliquid ponitur, ibi discendum est, quomodo idem intelligatur in locis obscuris. Neque enim melius potest intelligi quod dictum est Deo, Apprehende arma et scutum, et exurge
et prophetis scripta esse, quae dicit: quanto magis nos minimi observare debemus, ut non nostras, cum docemus, sed sancti Spiritus sententias proferamus?
Non quid omnipotentia Dei facere possit, cui cuncta possibilia sunt: sed quid in naturae ordine ab eo institutum sit, videndum est. Augustinus 2 de Genes. ad literam, capite primo.
Scripturae sacrae obscuritas cum diversas pariat sententias, utilis est. August. 11 de Civitate Dei, c. 19.
EXPLICATIO.
Multi hoc dictum Augustini celebrant, sed immerito, meo quidem iudicio. Nihil enim
sententias proferamus?
Non quid omnipotentia Dei facere possit, cui cuncta possibilia sunt: sed quid in naturae ordine ab eo institutum sit, videndum est. Augustinus 2 de Genes. ad literam, capite primo.
Scripturae sacrae obscuritas cum diversas pariat sententias, utilis est. August. 11 de Civitate Dei, c. 19.
EXPLICATIO.
Multi hoc dictum Augustini celebrant, sed immerito, meo quidem iudicio. Nihil enim magis optandum est, quam ubique habere certum ac perspicuum Scripturae sensum: quae satis sententiarum habet in omnem usum, ut non
sed quid in naturae ordine ab eo institutum sit, videndum est. Augustinus 2 de Genes. ad literam, capite primo.
Scripturae sacrae obscuritas cum diversas pariat sententias, utilis est. August. 11 de Civitate Dei, c. 19.
EXPLICATIO.
Multi hoc dictum Augustini celebrant, sed immerito, meo quidem iudicio. Nihil enim magis optandum est, quam ubique habere certum ac perspicuum Scripturae sensum: quae satis sententiarum habet in omnem usum, ut non sit necesse ex ambiguitate plures venari.
Ambigua in Sacris literis si explicari non
optandum est, quam ubique habere certum ac perspicuum Scripturae sensum: quae satis sententiarum habet in omnem usum, ut non sit necesse ex ambiguitate plures venari.
Ambigua in Sacris literis si explicari non possunt, in utramque partem intelligi possunt, si fidei regula non obstet. August. 2 de Trinit. cap. 1. et de doctrina Christiana, cap. 2.
EXPLICATIO.
Sunt quaedam in Sanctis libris ita posita, ut ambiguum sit quonam referenda sint. Ut quod Christus ait: Mea doctrina non est mea, sed eius qui misit me. Nam et
affirmatione ita proiiciamus, ut si forte diligentius discussa veritas eam recte labefactaverat, corruamus, non pro sententia divinarum Scripturarum, sed pro nostra ita dimicantes, ut eam velimus Scripturarum, quae nostra est: cum potius eam quae Scripturarum est, nostram esse velle debeamus. August. de Gen. ad literam, cap. 18. lege explanationem praecedentis regulae.
Divina scriptura aliquando tanquam infirmis infirmiter loquitur: et tamen innuit aliquid, quod intelligat, qui valuerit. August. 5. de Genes. ad literam, cap. sexto.
est: cum potius eam quae Scripturarum est, nostram esse velle debeamus. August. de Gen. ad literam, cap. 18. lege explanationem praecedentis regulae.
Divina scriptura aliquando tanquam infirmis infirmiter loquitur: et tamen innuit aliquid, quod intelligat, qui valuerit. August. 5. de Genes. ad literam, cap. sexto.
EXPLANATIO.
Cum sacra Scriptura dies seorsum commemoret, quibus Deus cuncta creavit, subiungit dicens: In die quo fecit Dominus Deus caelum et terram, et omne virgultum agri, et caetera. Quod idcirco dictum est, ut
creavit, subiungit dicens: In die quo fecit Dominus Deus caelum et terram, et omne virgultum agri, et caetera. Quod idcirco dictum est, ut quomodo possemus, cogitaremus simul omnia Deum fecisse: quamvis superior sex dierum enumeratio, velut temporum intervalla ostendisse videretur. Male hic sensit Augustinus.
Moris est scripturarum, obscuris manifesta subnectere: et quod prius sub aenigmate dixerint, aperta voce proferre. Hierony. in Esa. cap. 19, lib. 5 Comment.
EXPLICATIO.
Cum contra Aegyptum fuerat propheta comminatus, Vae
declarant praecedentia.
Quae remota sunt a cognitione nostra, prius ex divina autoritate credenda sunt: deinde per haec quae nota sunt, utcunque noscenda, quanto quisque magis minusve potuerit pro suae capacitatis modo, divinitus adiutus internis externisque rationibus ut possit, August. 5, de Genes. ad literam 12.
EXPLICATIO.
Cum aliter se habeant omnium creaturarum rationes incommutabiles in verbo Dei: aliter illa eius opera, a quibus in die septimo requievit: aliter ista, quae ex illis usque nunc operatur: horum trium hoc quod
creditis ergo prius, alia indaganda sunt. Vel divinitas primum ex verbo suo creditur, postea ex operibus effectisque suis agnoscitur. Rom. 1.
A Scripturae sensu aberrare levius est, quam illam falsam credere. August. 12 confess. cap. 23.
EXPLICATIO.
Duo video dissensionum genera oboriri posse, cum aliquid a nunciis veracibus per signa enunciatur. Unum, si de veritate rerum: alterum, si de ipsius qui annunciat, voluntate dissensio est. Aliter enim
qui ea quae falsa sunt, se scire arbitrantur. In hoc item altero, Discedant a me omnes qui ea quae falsa sunt, Moysen dixisse arbitrantur. Nescire ergo eam, mentis hebetudo: falsam dicere Scripturam, impietas est.
De Deo nihil temere affirmandum, quod in Scriptura eius non legimus. August. 4, de Genes. ad literam, cap. 9. et Dionys. de divin. nominibus, cap. primo.
EXPLICATIO.
Cum de Deo agimus, magna nobis cautio adhibenda est, ut de illa immensa et incommutabili natura digna et sentiamus et loquamur: quod
et imposturae diaboli ac seductorum periculum, semper pluris faciendae sunt sententiae, dogmata, ac praecepta promissionesve, quae expressis affirmativis aut negativis ab ipsomet veraci Deo pronunciantur.
Quae pertinent ad fidem et bonos mores, aperte traduntur in sacra scriptura. August. 2. de doctrina Christiana, cap. nono.
EXPLICATIO.
Cum in Scripturis voluntas Dei quaeratur, et haec sit (ut Apostolus ait) sanctificatio nostra: nimirum aperta esse illa debent, quae communia sunt omnibus: ut cognoscantur, ut inde sancti
Cognoscibilia: ut, Deum esse aeternum, incorporeum. Incognoscibilia sunt: ut, Iudiciorum Dei abyssus. De quibus Paulus: O altitudo divitiarum sapientiae et scientiae Dei, quam incomprehensibilia sunt iudicia eius, et investigabiles viae eius.
Mira est sacrarum Literarum concordia. August. 18 de Civitate Dei, cap. 41.
EXPLICATIO.
Ut cognitionem omittamus Historiae gentium, quae mendaciis referta est: ipsi certe philosophi, qui
non videntur
ista quaesierunt? Auctores vero nostri, in quibus non frustra sacrarum Literarum figitur et terminatur Canon, absit ut inter se aliqua ratione dissentiant.
Conandum est efficere, ne aliqua absurditas vel repugnantia putetur esse in Scripturis sacris, quae opinionem Lectoris offendat. August. 5. de Genes. ad literam, cap. 8.
EXPLICATIO.
Quia non omnia scripta sunt, sed quantum satis iudicavit spiritus, qui inerat scribenti: ea quae non solum ad factarum rerum noticiam, sed etiam ad futurarum praefigurationem valerent nescientes,
resiliat a fide, vel non accedat ad fidem.
Ambiguitas et repugnantia, quae videtur in sacris Literis, ex ipsius textus consequentibus et adiunctis tollenda est. Si autem Scripturae repugnantia pertractari ac discuti non potest, saltem id intelligatur quod fides sana praescribit. August. 3. de doctrina Christiana, cap. 2. et de Genes. ad literam lib. 1. cap. ult. et contra Faustum Manichaeum lib 9. cap. 6. et 7.
EXPLICATIO.
Aliud est, quod potissimum scriptor senserit, non dignoscere, aliud autem a
Pater meus usque hodie operatur, et ego operor: continentem suam providentiam nobis declarat, et operationem vocat conservationem factorum, quibus largitur, ut permaneant, dum totum gubernat mundum.
Evangelista non est Evangelistae contrarius, in his quae narrat, licet non concordet. Augustinus super Ioannem tractatu 112.
EXPLICATIO.
Quod Ioannes Evangelista narrat, ingressum Dominum Iesum cum discipulis suis in hortum, non continuo factum est, cum eius illa finita esset oratio: de cuius verbis ait, Haec cum dixisset Iesus. Sed alia quaedam
Erat autem nox.
Altquando res gesta in facto culpa est, in scripto autem prophetia virtutis: aut e contrario in
sacris literis. Gregorius 3. Mor al. cap. 21. et Augustinus contra Faustum lib. 22, cap. 87.
EXPLICATIO.
Sic Samsonis coniugia, vocationem gentium, et poenas tyrannorum indicant.
Sacra scriptur a plerunque de virtutibus et vitiis sic agit, ut dum loquendo aliud insinuat, aliud tacendo
arcta et conclusa et impedita sunt, et obscura. Si enim aliquis divina aliis verbis demonstrare, quam quibus a Deo dictum est, volet: aut ipse non intelliget, aut legentibus non intelligendum relinquet.
Per sacra eloquia scimus, quod ignorare non expedit, neque per nos scire possumus. Augustinus 11. de Civit. Dei, cap. 3.
EXPLICATIO.
Prius per Prophetas Dominus, deinde per seipsum, postea per Apostolos, quantum satis esse iudicavit, locutus, etiam scripturam condidit, quae Canonica nominatur, eminentissimae auctoritatis. Nam ea
sensu interiori remota sunt, his nos oportet credere, qui haec in illo incorporeo lumine disposita didicerunt, vel manentia contuentur.
Ad sanctas Scripturas si admissa fuerint vel officiosa mendacia, quid in eis remanebit auctoritatis? Nulla ergo mendacii suspicio admittenda est. August. ad Hieron. epist. 9.
EXPLICATIO.
Quae tandem de Scripturis illis sententia proferetur, cuius pondere contentiosae falsitatis obteratur improbitas? statim enim ut protuleris, si aliter sapit, qui contra nititur, dicit illud quod probatum erit, honesto
Ex sacris Literis perperam intellectis ortae sunt haereses: nulla tamen est Scripturarum, sed male intelligentium culpa. Sed hoc commodi elicuit Deus, ut multa quae latebant in Scripturis, aperta sint haereticis Ecclesiam exagitantibus. Hilarius de Synodis adversus Arrianos, et Augustinus in Psal. 54.
EXPLICATIO.
Hilarius ubi supra, Ex Apostoli, in quit, verbis scilicet, Mediator Dei et hominum, homo Christus Iesus, Photinus suam haeresim hausit, hominem tantum Christum affirmans. Marcion ex epistola ad Philipp. scilicet,
suis crevisse monstratur, sic obtrivisse cognoscitur insequentes. Gregorius: Etenim haereticis exerta est Catholica ecclesia, et ex his qui male sentiunt, probati sunt, qui bene sentiunt. Multa enim latebant in Scripturis, et cum praecisi essent haeretici, quaestionibus agitaverunt Ecclesiam Dei. Augustinus ubi supra, Multi, inquit, qui optime possunt Scripturas dignoscere et pertractare, latebant in populo Dei: nec asserebant solutionem quaestionum difficilium, cum calumniator nullus instaret. Nunquid perfecte de Trinitate tractatum est, antequam oblatrarent Arriani? Nunquid perfecte de
me blasphemastis.
Sacra scriptura laudanda vel vituperanda hominum facta vel ipsa iudicat, velle gentibus iudicanda proponit. Nec solum homines ipsos vel laudabiles vel vituperabiles intimans: verum etiam quaedam in vituperabilibus laudanda, et in laudabilibus vituperanda non tacet. Augustinus 22. contra Faustum, cap. 66.
EXPLICATIO.
Neque enim, quia vituperabilis homo erat Saul, ideo non est laudabile factum eius, quod gustatum de anathemate tam diligenter scrutatus, tam severe vindicare conatus est, obediens Deo, qui hoc
obtinuerit, Apostolatus eius martyrii corona testatur. Sacram enim Scriptura tanquam speculi fidelis nitor admotarum sibi personarum non solum quae pulchra atque integra, verum etiam quae deformia vitiosaque sunt, indicat.
Sacra scriptura et bona et mala, quae futura sunt, praenunciat. August. Epist. 137.
EXPLICATIO.
Bona praenunciat, ut post seculi finem secutura certiores expectaremus: mala autem, quibus erat hic mundus abundaturus, ut seculi finem praecedentia sentiremus. Unde et Apostolus dicit, Quaecunque enim ante scripta sunt, ut nos
mortem secundum hominem obediens, nos redemit: et illum rationabilem spiritum, qui rationem colendae divinitatis et vitae regendae humanis pectoribus infundit.
Omnia quae scripta sunt in sacris Literis, ad Christum referuntur. August. in Ps. 71.
EXPLICATIO.
Omnes promissiones Dei in Christo firmatae sunt, quando in illo completum est, quicquid pro salute nostra prophetatum est. Hoc autem in terra esse voluit propter eos, qui in terra illa conscripti sunt, unde et ipse in terram
et psalmis de me. Omnia scripta ad Christum tandem tendunt, quia Lex est paedagogus ad eum: ceremoniae eum obumbrant: Lex iudicialis et politiam veluti cunas struxit.
Scriptura sacra aliquid dicit in quibusdam locis, quod in illa regesta quam videtur commemorare, non invenitur. 2. August. in Psal. 77.
EXPLICATIO.
Multa in Psalmo septuagesim oseptimo de plagis illatis Aegyptiis, quae omnino accidisse Aegyptiis non legimus, cum omnes eorum plagae in Exodo diligentissime ex ordine conterantur. Facit hoc Scriptura in multis
praedicare fidem dominici videretur adventus. Erant, in quit, ambo iusti ante Deum, incedentes in omnibus mandatis et iustificationibus Domini sine querela.
Omnia divina eloquia salubria sunt bene intelligentibus periculosa his, qui ea volunt ad sui cordis perversitatem detorquere. August. in Ps. 48. Os. in fine.
EXPLICATIO.
Haec est in hominibus magna et usitata perversitas, quia cum debeant vivere ipsi secundum voluntatem Dei, Deum volunt vivere secundum voluntatem suam: et cum ipsi nolunt corrigi, illum volunt depravari: recte non
manus scrutantis repellens, morsum serpentis non repellens. Hoc dixi, repellit a se cor hominis verbi Dei severitatem, et admittit ad se male suadentis serpentis blanditias.
Sacra Scriptura aliquando loquitur ex persona tapitis Ecclesiae, scilicet Christi, aliquando ex persona corporis. August. in Ps. 21, et 40.
EXPLICATIO.
Ita verba sonant de capite et membris, ut intelligamus, caput et corpus in unitate integritatis consistere, nec separari ab invicem tanquam coniugium illud, de quo dictum, Erunt duo in carne una. Si ergo agnoscimus duos in
Herodes etiam contristatus dicitur, quia hoc discumbentes puta bant. Dissimulat enim mentis suae malitiam artifex homicida, cum tristitiam in facie, et laetitiam haberet in mente.
Sacra Scriptura cum aliquando narret per recapitulationem, quae prius facta sunt, videntur posterius facta. August. 20 de civit. Dei, cap. 14.
EXPLICATIO.
Ioannes in Apocalypsi, Vidi, inquit, mortuos magnos et pusillos stantes in conspectu throni, et libri aperti sunt: et alius liber apertus est, qui est vitae uniuscuiusque. Et iudicati sunt mortui ex his
manum et in numerato semper sit habenda sacratum Literarum studiosis, alioqui falli eos atque labi crebro necesse est.
Si locus aliquis intellectu difficilis occurrat in sacris Literis, durus sit ille impio, non Christiana: quandoque enim solvetur, et fiet oleum usque ad ossa penetrans. August. in Ps. 54.
EXPLICATIO.
Prima haeresis inter discipulos Christi facta est, cum diceret: Nisi quis manducaverit carnem meam, de biberit sanguinem meum, non habebit vitam in se. Illi autem non intelligentes, dixerunt ad invicem: Durus est hic sermo: quis
illius sermonis Domini: non intelligebat, sed bona esse verba quae non intelligebat, pie credebat. Sic et nos, si incidamus in locum aliquem durum atque difficilem, pie credamus illum, et aperietur nobis.
Rationibus exponere sacram Scripturam, et non auctoritate, periculosum est. August. 3 de doctrina Christiana, cap. 28.
EXPLANATIO.
Quid in divinis eloquiis largius et uberius potuit divinitus provideri, quam ut eadem verba pluribus intelligantur modis, quos alia non minus divina contestantia faciant approbare? Ubi aut talis sensus
ut sic vel tarde confusi, ad suam aliquando redeant nobilitatem, et considerentur affectionibus, quae suis divinas leges praeferant, quibus sese delinquendo permiserunt.
Res ipsa unde trahitur similitudo in sacris Literis, non laudatur, sed tantum similitudinem de illa trahi ostenditur. Augustin. in Psal. 157.
EXPLICATIO.
Sicut aspidis, inquit Propheta, surdae et obturantis aures suas, quae non exaudit vocem incantantiam et venefici incantantis sapienter. Non igitur confugiendum est ad incantationem, quia similtudo aspidis adducta
inde similitudinem dedit. De rebus ergo non laudandis traduntur secundum quendam modum nonnullae similitudines.
De quibusdam animalibus aut aliis, quae in scripturis sacris traduntur, de quibus aut seculares literae, aut hominum fama aliter tradit: veritas tamen est in sacris Literis. August. in Psal. 66.
EXPLICATIO.
Si enim aliter tradatur alibi quam in sacris Literis, non moveamur: quia non sine causa hoc dixerant Scripturae sanctae. Nos, quicquid illud significat, faciamus: et quam sit illud verum, non laboremus. Et si quae
Explanatione haec regula non indiget, quia longissima esset, idque passim occurrit legentibus. Nicolaus praeterea Hanapus, Hierosolymitanus patriarcha, plurima ad hanc rem pertinentia collegit ex sacris Literis.
Historia plurimum iuvat ad sacrarum Literarum intelligentiam. August. 2 de doctrina Christiana, capitulo vigesimooctavo.
EXPLANATIO.
Quicquid de ordine temporum transactorum indicat ea quae appellatur historia, plurimum nos adiuvat ad sanctos libros intelligendos, etiamsi praeter Ecclesiam puerili eruditione discantur. Nam et per
sed statim illustrat mentem nostram, et suum fulgorem largitur, et pro sapientia illa sua mira industria omnem veram doctrinam animae nostrae inserit.
Una eademque res multis et variis similitudinibus insinuatur in sacris Literis, ut varietur ipse dicendi modus propter fastidium. August. in Psal. 8.
EXPLICATIO.
Ecclesia et sagena et area dicitur in Evangelio, et vinea, et in Psalmis torcular, et his multa similia. In area sive torculari nihil aliud agitur, nisi ut fructus ab integumentis purgentur, quae necessaria erant, ut
paleas autem comburet igni inextinguibili. Vina recondet in apothecis, vinacia vero pecoribus proiiciet: ut ventres pecorum pro poenis gehennarum per similitudinem intelligere liceat.
Qui non credunt divinis Literis, nullam poterunt invenire rationem, unde falsas esse convincent. August. 8. de Genes. ad literam, cap. 1.
EXPLICATIO.
Experientia perpetua hoc comprobavit. Cumque Deo authore prodita sit sacra Scriptura, et Deus ipsa sit incommutabilis veritas: qui fieri potest, ut humana ratione labefactetur? Quod si quorundam
ut humana ratione labefactetur? Quod si quorundam philosophorum doctrina divinis Literis contradicat, ut quod Aristoteles mundum non incoepisse dixit quis non videat, quam frivolis argumentis id agat?
Divinarum scriptur arum auctoritas maior est, quam omnis humani ingenii capacitas. Augustinus 2. de Genes. ad literam, cap. 5.
EXPLICATIO.
Multis rationibus disputatum est, idque ab eruditis viris, qua ratione fieri possit, ut aquae, quarum natura gravior est omnibus elementis, praeter terram, super caelos collocari potuerint, in
super caelos collocari potuerint, in utramque partem multa adducentibus. Nobis autem sine dubitatione credendum est, eas super caelos collocari, quales illae sint. De hac re in voce Firmamenti dixi.
Si qua contraria sacris Literis in Gentilium libris inveniantur, falsissima sunt. Augustinus.
EXPLICATIO.
Solus Deus est verax, omnis vero homo mendax. Ipsimet philosophi sese invicem insinitorum erratorum convincunt.
Quod divinarum Literarum auctoritate traditur, sine ulla cunctatione asserendum est. Augustinus 7. de Genes ad
inveniantur, falsissima sunt. Augustinus.
EXPLICATIO.
Solus Deus est verax, omnis vero homo mendax. Ipsimet philosophi sese invicem insinitorum erratorum convincunt.
Quod divinarum Literarum auctoritate traditur, sine ulla cunctatione asserendum est. Augustinus 7. de Genes ad literam, cap. 1.
Divinis literis potius credendum est, quam Angelis de caelo descendentibus, aut mortuis resurgentibus. Chrysostomus in epistolam ad Galat. cap. 1.
EXPLICATIO.
Abraham cum rogaretur,
huius mundi, qui velur aves caeli levibus pennis verborum duntaxat pompa excelsa sectentur, et ardua: et rationibus capti, velint habitare in ramis istis, in quibus non loquendi decor est, sed ratio vivendi.
In divinis Scripturis vera aliquando tacentur, non mentiendo, sed tacendo. Augustinus contra mendacium ad Consentium, cap. 10.
EXPLICATIO.
Quamvis enim omnis qui mentitur, velit celare quod verum est: non tamen omnis qui vult quod verum est celare, mentitur. Neque enim mentitus est Dominus, ubi ait: Multa habeo vobis
et imagine veritatis in Salomone praemissa sunt, ut in Domino salvatore perfectius implerentur. Salomonem igitur et caeteros sanctos in typum adventus sui praemisit.
Apertis sacrarum Literarum testimoniis, probandum est, quod credi volumus: et adversus Ecclesiae hostes illis utendum. Augustinus contra epistolam Petiliani Donatistae de unitate Ecclesiae, capite decimonono.
EXPLICATIO.
Ambigua testimonia non minus adversariorum quam nostram causam adiuvant. Doceamus scripturas Canonicas aperte aliquid dixisse, et vicimus. Unde quidam haeretici
canticorum, nec Ezechielis exordium et finem legere permittitur, ut ad perfectam scientiam et mysticos intellectus plenum humanae naturae tempus accedat.
Quosdam libros Ecclesia in Canonem librorum sacrorum non recipit: eos tamen qui eorum librorum auctores dicuntur, vener antur. August. 18. de Civit. Dei, cap. 38.
EXPLICATIO.
Ante illud grande diluvium noster utique Noe patriarcha, quem prophetam non quoque immerito dixerim. Siquidem ipsa area quam fecit, et in qua cum suis evasit, prophetia nostrorum temporum fuit. Quid
placuerunt, reprobetur authoritas: sed quod ista esse non credantur ipsorum. Nec mirum debet videri, quod suspecta habentur, quae sub tantae antiquitatis nomine proferuntur.
Sacra scriptura quosdam libros citat, qui tamen non inveniuntur in Canone: cuius rei causa non liquido constat. August. 18, de Civit. Dei, cap. 18.
EXPLICATIO.
In ipsa historia regum Iudae et regum Israel, quaeres gestas continet, de quibus eidem scripturae Canonicae credimus, commemorantur plurima, quae ibi non explicantur, et in libris aliis inveniri
illis. Non enim quasi continuo haec secutura monstraret, His posuit: sed Illis, inquit, diebus, in quibus certe ista contingerent.
Vide regulam de vocibus metas significantibus.
Significatio Scripturae sacrae, quae non videntur necessaria, indaganda est solertilectori. Augustinus contra Faustum, lib. 2.
EXPLICATIO.
Si quis nostrum, qui Hebraeas literas ignoramus, id est, ipsos vocum characteres, videret eas in pariete conscriptas honorato aliquo loco: quis esset tam excors, ut eo modo pictum parietem putaret, ac non potius
De hoc uno libro Ezechiel mystico sermone testatur, quod scriptus fuerit intus et foris in spiritu, et in litera. De quo et Salvator loquitur in Psalmis: In capitulo libri scriptum est de me. Non Hieremiae, non Esaiae, sed in omni scriptura Sancta, quae unus liber appellatur. Et Augustinus in Psalmum 150: Sunt, inquit, qui universas omnino scripturas Canonicas, unum librum vocent, quod valde mirabili et divina unitate concordent.
Moris est Scripturarum, quamvis plures libros si inter se non discrepent, et de eadem rescribuntur, unum volumen dicere. Hieron. in
diduxeris, etiam in uno libro multi libri sunt. Unde dictum est: Ex multiloquio non effugies peccatum.
Cum ea quae non accidunt Deo, tanquam illi accidant, loquimur, eum facere agnoscimus, ut vobis accidant ea duntaxat, quae laudabilia sunt. Et hoc quantum Scripturarum usus admitut. August. 4, de Genes. ad literam, cap. 9.
EXPLICATIO.
Sicut recte dicitur Deus facere, quicquid ipso in nobis operante, fecerimus: ita recte dicitur requiescere, cum eius munere requiescimus. Hoc quidem recte intelligimus, quia et verum est, et non
sanctarum, ut mulierum in generationibus ordo texatur. Hieron. in Matth cap. 1. Sic in omnibus gentibus genealogia tanium per masculos ducitur.
Amari prius a nobis sacra Scriptura debet quam disci. Unde a multis, quia aut oderunt, aut non amant, non intelligitur. August. de utilitate credendi, cap. 6.
EXPLICATIO.
Volenti nihil est difficile, et Deus contemptores suorum mysteriorum contemnit.
Quando rectus sensus sacrae Scripturae alium exitum non potest invenire, nisi additione aliqua, addendum
cap. 6.
EXPLICATIO.
Volenti nihil est difficile, et Deus contemptores suorum mysteriorum contemnit.
Quando rectus sensus sacrae Scripturae alium exitum non potest invenire, nisi additione aliqua, addendum aliquid est, ut intelligatur. August. 14 de civit. Dei, cap. 8.
EXPLICATIO.
In Evangelio scriptum est: Quaecunque vultis ut faciant vobis homines, haec et vos facite illis. Ubi nonnulli addiderunt bona, et ita interpretati sunt. Cavendum enim putaverunt, ne quisquam inhonesta
faceret, et sensum vocantis atque impetrantis exprimeret, addidit, Tibi dico.
Non sane omnia quae gesta narrantur in Sanctis literis, aliquid etiam significare putanda sunt: sed propter illa quae aliquid significant, etiam ea quae nihil significant, attexerunt. August. 16. de civit. Dei, cap. 2.
EXPLICATIO.
Solo vomere terra proscinditur. Sed ut hoc fieri possit, caetera arari membra sunt necessaria. Et soll nerui in citharis atque huiusmodi vasis Musicis aptantur ad cantum. Sed ut aptari possint, insunt
in Genes.
EXPLICATIO.
Id Ismael exemplo probatur, qui cum esset decem et octo annis maior, cum eiectus est de domo Abrahae cum matre Agar, puer seu infans appellatur.
Omnes pro multis, et multi pro omnibus frequenter in sacris Literis ponuntur. Augustin. contra Iulianum Pelagianum libro 6, cap. 12.
EXPLICATIO.
Dominus ad Abraham loquitur: Patrem multarum gentium posui te. Est autem sanus intellectus, ideo sic locutam Scripturam, quia possunt esse aliqua omnia, quae non sunt multa. Sicut
enim simplex a Prophetis historia et gestorum ordo narratur, sed aenigmatum plena sunt omnia, aliudque in verbis sonant, aliud tenetur in sensibus: ut quae aestimaveris plana et inoffensa currere lectione, sequentium rursum obscuritatibus involvantur.
Prophetarum varii sunt gradus. August. de Genes. ad literam 12. cap. 9. et deinceps.
EXPLICATIO.
Minus propheta est, qui rerum quae significantur, sola ipsa signa in spiritu per rerum corporalium imagines videt: et magis propheta est, qui solo earum intellectu praeditus est: sed
qui intellexit quid significarent septem spicae, et septem boves, quam Pharao, qui eas vidit in somnis. Illius enim spiritu informatus est, ut videret: huius mens illuminata, ut intelligeret.
Prophetae non solum fuerunt ante Christi adventum, sed etiam post Christi ascensionem. Augustinus contra Faustum, lib. 19.
EXPLICATIO.
De Prophetis, qui post Ascensionem fuerunt, scribit Paulus: Et quosdam constituit in Ecclesia: primum quidem Apostolos: deinde Prophetas. de quibus non dictum est, Lex et Prophetae usque ad Iohannem: sed de iis qui
conscripserunt: tamen ad comparationem prophetiae, in qua Salvatoris adventum prophetarunt, humilia sunt caetera. Haec Hieronymus in 1. Commentariorum in Mich. cap. 4.
Prophetarum or acula partim ad terrenam, partim ad caelestem, partim ad utr amque civitatem pertinent. August. 18. de Civit. cap. 3.
EXPLICATIO.
Exemplis video probandum esse, quod dico. Missus est Nathan Propheta a Deo, qui regem David argueret de peccato gravi, et ea quae consecuta sunt mala, praediceret. Haec atque huiusmodi sive publice, id est,
dicatur spiritus, qui nil futurum indicat, sed praesens narrat? Qua in re animadvertendum est, quod recte prophetia dicitur, non quia dicit ventura, sed quia prodit occulta.
Prophetae figura praeteriti temporis, ea quae ventura erant, saepe cecinerunt: quod et Apostoli etiam faciunt. Augustinus de Serm. Domini in monte, lib. 1. Epist. 80.
EXPLICATIO.
Sicut est illud: Quare fremuerunt gentes, et populi meditati sunt inania? cum ea non quasi transacta meminisset, sed ventura prospiceret. Tale etiam illud est: Diviserunt sibi vestimenta mea, et
fractusque est lapis: et effudit libamen: quomodo non audit homo?
Facit quoque illud tragicum pathos ad movenda lapidea hominum corda.
Scriptura sacra cum dubitative loquitur, non secundum visionem Prophetae, cui certum est loquitur: sed secundum eos ipsos, qui monentur. August. in Psal. 2. et Gregorius super Ezech. Hom. 9.
EXPLICATIO.
In Ezechiele, inquit Gregorius, ubi supra scriptum est, haec dicit Dominus Deus: Si forte vel ipsi audiant. et, Si forte quiescant. Dum constat, quod omnipotens Deus omnia sciat,
EXPLICATIO.
Parvum est Evangelium, dum id Deus revelat, et facit facile parvulis: magnum quoque contra est, dum id occultat, et facit difficile sapientibus.
In unius Evangelistae expositione videndum est, quid alii Evangelistae dicant, cum ille locus exponitur. August. 1 de Adulterinis coniugiis, cap. 11 et 12.
Nulla alia causa est, cum Evangelistae eadem non eodem modo dicant, nisi ut inde discamus res verbis, non rebus verba praeponere. August. de Blasphemia in Spiritum sanctum.
EXPLICATIO.
expositione videndum est, quid alii Evangelistae dicant, cum ille locus exponitur. August. 1 de Adulterinis coniugiis, cap. 11 et 12.
Nulla alia causa est, cum Evangelistae eadem non eodem modo dicant, nisi ut inde discamus res verbis, non rebus verba praeponere. August. de Blasphemia in Spiritum sanctum.
EXPLICATIO.
Duo Evangelistae, Marcus et Lucas, cum de blasphemia in Spiritum S. loquerentur, non dixerunt blasphemiam, sed verbum, ut intelligeremus non omnem blasphemiam, sed quandam: nec verbum omne, sed quoddam. Quid
sed quoddam. Quid ergo dixerunt? Apud Marcum ita scriptum est: Amen dico vobis, quoniam omnia dimittuntur filiis hominum peccata et blasphemiae, quibus blasphemaverunt. Vide regulam 230.
Evangelica narratio, quamvis verissima sit: non tamen omnia quae ibi dicuntur, vera esse creduntur. August. contra Priscillianistas, cap. 9.
EXPLICATIO.
Multa a Iudaeis falsa et impia dicta esse, quae inserta sunt, verax Evangelii Scriptura testatur.
Apostoli et Evangelistae ubicunque de veteri Testamento ponunt testimonia, si inter
principio non prius pacem habent, et sic gratiam: sed ante gratiam, et sic pacem: ut donatis nobis peccatis nostris, pacem Domini consequamur. Hieron. ad Cyprian. presbyterum in epist. qua Psal. 99. exponit.
Pauli epistolae sanctae quidem sunt omnes, sed doctrinam augustiorem continent, quae ex vinculis missae sunt. Chrysost. in epist. ad Coless. Homil. 1.
EXPLANATIO.
Qua gratia dixi epistolas e vinculis missas, nescio quid continere gratiae amplioris? Nimirum hac causa. Nam in vinculis, quasi si quis gloriae rei bellicae praecellens,
porro mihi epistola ad Gal. praecessisse epistolam ad Rom.
Lingua apud Paulum in epistola ad Corinthios appellatur quaelibet prolatio signorum priusquam intelligantur, quo cum intellectus accesserit, qui mentis est proprius, fit revelatio, vel agnitio, vel prophetia, vel doctrina. August. 12 de Gen. ad literam, cap. 8 et 9.
EXPLICATIO.
Rectius alii intelligunt de peregrina ignotaque lingua, qua aliqui ex dono spiritus loqui potuerunt.
Paulus apostolus nonnunquam eos ad quos scribit, proprietate suae provinciae
ineptias et deliramenta curramus: sed sciamus, scripta quidem ea esse in veteri Testamento, sed non ita ab Apostolis, ut sensum magis usurpatum, nec facile nisi a studiosis posse, ubi scripta sint, inveniri.
Libri sacrae Scripturae cum honore sui cuiusque scriptoris legendi sunt. Augustin. 12 Confession. cap. 30 et 31.
EXPLANATIO.
Famulum tuum, Domine, scripturae huius dispensatorem, spiritu tuo plenum ita honoremus, ut hoc eum te revelante, cum haec scriberet, attendisse credamus, quod in eis maxime et luce veritatis et fruge utilitatis
et quicquid nos non potuimus, aut nondum possumus, et tamen in eis inveniri potest.
Solertissimus indagator Canonicarum scripturarum auctoritatem sequatur Catholicarum ecclesiarum quam plurium: inter quas sane illae sunt, quae Apostolicas sedes habere, et epistolas accipere meruerunt. August. 2 de doctrina Christiana, cap. 8.
EXPLICATIO.
Tenebit igitur hunc modum in scripturis Canonicis, ut ea quae ab omnibus accipiuntur Ecclesiis, praeponat eis quas quaedam non accipiunt: in eis vero quae non accipiuntur ab omnibus, praeponat
eas habendas puto.
Emendari si debeant sacrae Scripturae codices, vel emendandi sunt ex ea lingua, unde translate sunt: vel ex codicibus earum regionum, unde ipsa doctrina commeavit: vel si ibi quoque codices variarent, plures paucioribus, vetustiores recentioribus praeferentur. Augustin. 11 contra Faustum, cap. 2.
EXPLICATIO.
Codicibus emendandis prius debet invigilare solertia eorum, qui Scripturas divinas nosse desiderant, ut emendatis non emendati cedant, ex uno duntaxat interpretationis genere venientes.
Deinde super Iac. 2. ita scribit idem: Sed videtur falsum quod dicit, Nonne ex operibus iustificatus est: quia Rom. 4. probat Apostolus, quod Abraham ex fide iustificatus est, non ex operibus, et ibidem dicitur: Credidit Abraham Deo, et reputatum est ei ad iustitiam. Ibi glossa Augustin. Non ex operibus iustificatus est, sed ex fide. Responsio: Apostolus et Augustinus loquuntur de operibus praecedentibus fidem, scilicet operibus legalibus, ut patet ibidem, ex quibus nullus plene iustificatus est: hic autem loquitur de operibus sequentibus fidem, quae dicuntur iustificare
dicit, Nonne ex operibus iustificatus est: quia Rom. 4. probat Apostolus, quod Abraham ex fide iustificatus est, non ex operibus, et ibidem dicitur: Credidit Abraham Deo, et reputatum est ei ad iustitiam. Ibi glossa Augustin. Non ex operibus iustificatus est, sed ex fide. Responsio: Apostolus et Augustinus loquuntur de operibus praecedentibus fidem, scilicet operibus legalibus, ut patet ibidem, ex quibus nullus plene iustificatus est: hic autem loquitur de operibus sequentibus fidem, quae dicuntur iustificare non secundum quod iustificatio dicitur iustitiae infusio, sed secundum quod
proprie legalis iustitia. alias active, qua nos iustificat: et est Evangelica, ac significat meritum filii eius per imputationem ad nos translatum. Sic Iacobus: Ira viri iustitiam Dei non operatur, id est, Deo probatam obedientiam aut vitam.
37 Quod de imputativa iustitia etiam olim Augustinus multum monuit, et nos hoc tempore contra Osiandrum obtinere oportuit. Gloria Dei plerunque passive accipitur: ut, Gloriam meam alteri non dabo. et: Gloria in excelsis Deo: nempe qua ipse glorificatur. Alias active, qua alios glorificat, aut quam statuit esse veram gloriam. Ad Rom.
et filius datus est nobis: pro, nascitur et dabitur. Esa. 60, Venit lux tua, et gloria Domini super te orta est: id est, veniet, et orietur. Causam huius moris loquendi esse dicunt Hebraei Grammatici, quod tam certa ea sint quae praedicuntur, ac si iam facta essent. Annotat hunc Hebraismum Augustinus Epistola 80. Phalereus dicit, vehementiorem esse significationem in praeterito, quam aut in praesenti, aut in futuro.
21 Et vicissim futurum interdum pro praeterito ponitur. Psal. 21, Magna est gloria eius propter salutem et decorem, pones super eum: id est,
Ex tali ambiguitate ortum est etiam certamen Osiandri, qui iustitiam Dei, qua iustificemur, passive intellexit de illa substantiali iustitia, qua Deus ipse iustus est: contra nostrae Ecclesiae intellexerunt active, iustitiam Dei esse meritum Christi, quod nobis Deus largiatur ac imputet. Sicut et Augustinus testatur, iustitiam Dei vocari non eam, qua ipse iustus sit, sed qua nos iustificet. Dicitur igitur obedientia Christi nobis imputata Dei iustitia, ob quinque causas. 1 Quia sola coram Deo valet, ut Lutherus vertit, aut pro vera iustitia a Deo censetur. 2 Quia nobis a Deo per
tuam, Psal. 143. id est, praesta beneficium: misericordia pro suo effectu Metonymice ponitur, id est, pro beneficiis, et Facere audire pro donare, per Metalepsin et Metaphoram.
QUOMODO COGNOSCENDA SIT TROPICA LOCUTIO.
Augustinus libro De doctrina Christiana 3 cap. 10 et 15 docet, vocem orationemve cognosci, an proprie aut figurate accipiatur, hoc indicio, si id dictum proprie acceptum nec ad fidem, nec ad dilectionem, aut ad ullam omnino aedificationem accommodari potest. Sane verum est omnia
Dei merito celebratur, quod etiam si alicubi aliquid figurate aut obscure dixit, id tamen mox vel ibidem, vel alibi clarius ac luculentius propriisque verbis exposuit, ne ulli occasio errandi daretur. Quare loca obscuriora per multo evidentiora, de eadem tamen re agentia, exponenda esse docet August. aliique Patres.
Undecimo: Harum pleraeque regulae sunt hactenus prolixius a doctis, praesertim in disceptationibus de sacra coena tractatae, maximumque usum in expendendo eo aliisque textibus ac controversiis habent. Quare solerter adhibendae sunt, cavendumque ne quovis figmento
immutatio: ut, Non vivere ut edas, sed edere ut vivas, oportet. Non homo propter sabbatum, sed sabbatum propter hominem factum est. Rom. 2, Circumcisio Iudaei non servantis legem mutatur in praeputium. Sequetur praeputium Ethnici observantis legem esse ei loco circuncisionis. Tale est illud Augustini: Bona opera non praecedunt iustificandum, sed sequuntur iustificatum. Quod et Paulus Rom. 4. aliis verbis dicit: Non lex aut opera Abrahamum iustum fecit, sed iustus Abrahamus fecit legem aut opera. Sic Christus dicit, Non Abraham est maior me, sed ipse cupivit videre diem meum. Non
quasi diceret, An quid mihi vestrum facere, operari, et opera tam importune iactatis, putatisque in illis potissimum veram pietatem sitam esse: hoc demum est verum opus Dei, quod Deus probat, et a vobis unice exigit, ut videlicet credatis in filium eius. Iugum computruit, inquit Esaias: sicut Augustus in spongiam incubuit mea Tragoedia Aiax. Qui abnegaverit me coram hominibus, abnegabo et ego eum coram patre caelesti, id est, destituam, non iuvabo, non intercedam: tantum alludit ad praecedens Nego. Sic, Facite vobis amicos de iniquo mammona: allusio est ad verba Parabolae. Huc pertinent
Deus se seu faciem suam, quando aliquibus propter peccata negat misericordiam, vel adimit sui cognitionem, ac studium pietatis, nec non mala immittit. Isa. 64, Abscondisti faciem tuam a nobis, et tabescere nos fecisti in manu iniquitatis nostrae.
12 Loqui dicitur Deus, teste Augustino de Civitate Dei lib. 11. cap. 2. cum occulte mentibus nostris voluntatem suam insinuat. Sic locutus est ad Sanctos, et in cordibus sanctorum prophetarum, qui dixerunt: Haec dicit Dominus. Quamvis aliquando loquitur per creaturas, veluti quando locutus est Mosi de flamma ignis
locutus est Mosi de flamma ignis in arbore. Aliquando in somnis et per somnia quaedam indicat: item per angelos, ministros suos: per verbum, quod in libris Prophetarum propositum cernimus per quotidiana opera atque signa.
13 Cognoscere dicitur aliquid Deus, quando ipse efficit, teste Augustino de Genesi ad literam lib. 5. cap. 19. ut aliquid sive ab hominibus, sive ab angelis cognoscatur.
14 De affectibus porro qui tribuuntur Deo, eadem sequenda est ratio. Dicitur Deus irasci, quando exerit iustitiae suae argumenta adversus impios, puniendo eos ut
ac definivit. Ab aeterno autem et immobili voluntate, cum semel de omnibus quae perfici unquam debent, statuerit, intelligi sane non potest, propositi vel consilii mutationem in ipso locum habere.
16 Cumprimis elegans est, de huiusmodi locutionibus affectum significantibus, sententia Augustini lib. 1. contra adversarium legis et prophetarum, cap. 20: Poenitentia Dei non est post errorem: ira Dei non habet perdurati animi ardorem: misericordia Dei non habet compatientis miserum cor, unde in Latina lingua nomen accepit: zelus Dei non habet mentis livorem: sed
haeretici, ignoratione huius regulae et commodae interpretationis, dilapsi sunt in foedum errorem, suspicantes omnia revera sic in Deo accipienda, quasi nostro more corpore praeditus, ea ipsa perageret quae locutiones Scripturae crasso more significant. Contra quos apposite dictum est ab Augustino, epistola tertia ad Paulinam: Quae de membris assidue Scriptura commemorat, ne quisquam secundum carnis huius formam et figuram nos esse crederet similes Deo: propterea eadem et alas Deum habere dixit, quas non utique nos habemus. Legitur autem Psal. 17, Sub umbra alarum
Negatio vel praeposita vel postposita signo universali, non facit particularem propositionem. Non omnis, omnis non, idem valent quod Nullus. Non iustificabitur ex operibus legis omnis homo, est idem quod nullus. Nisi abbreviati dies illi, non servaretur omnis caro: de qua re et Augustinus ac Caesarius monent.
Affirmatio simplex, sicut et negatio, aliquando diversa, sed tamen vicina excludit negatque. Eo ipso sane, quod aliquis se ac liberos in domo, aut oves in caula concludit, fures, hostes ac lupos excludit. Unius definitio, est aliorum exclusio. In baculo
cum munda debuerint septena venire.
Similis huic est iuridica regula: Oratio generalis revocatur ad verisimilem authoris mentem, nec patitur omnes ex se trahi sequelas, etiamsi iuramentum interveniat: in digest. de pignoribus l. obligatio generalis.
Huc referatur et illa August. admonitio lib. contra Iulianum 6. cap. 12: Omnes pro multis, et multi pro omnibus
frequenter in sacris Literis ponitur. De quibus vocibus ac genere Hebraismi dixi
Prius ergo, Secundum stulticiam, significat perinde stulte, sicut ille stultus fuerit locutus: posterius vero, secundum quod convenit respondere stulto.
In Metaphoris, Similitudinibus et Allegoriis, plurimus huius admonitionis usus est, ut videamus in quid respexerit loquens. Sicut et August. super Psal. 8 monet. Idem et de tota sententia censeas, ut in Regulis de absolute dictis ostendi, quod videlicet saepe aliqua simpliciter aut generaliter dicuntur, quae ad aliquas species aut circumstantias omnino restringenda sunt.
In sententia non ita multarum
Item: Sit vero Deus verax, omnis autem homo mendax: id est, sic se rem habere agnoscatur. Sic Ananias seductor vocatur apud Ieremiam propheta: et Iesus vocatur filius Ioseph, ille autem eius pater. Sic dicit Hieronymus, Herodem doluisse de iuramento facto filiae: quia id convivae putarunt. Augustinus de mirabilibus Scripturae in quit: Saepe imaginariis rebus verarum nomina in Scriptura tribuuntur. Sic Act. 1. 10. duo angeli vocantur viri in vestitu albo, quia talis erat eorum species. Et Abrahamus tres viros excepit convivio. Iacobus luctatus est cum viro.
Multae omnino
me imminui, illum vero crescere, scilicet in hominum opinione, ut modo dixi. Alioqui pro rei ipsius natura loquendo Baptista non decrevit ex Christi incrementis, sed omne suum incrementum ex illius solius plenitudine hausit.
Falsa aut simulata aliquando verorum nomina obtinent, ut Augustinus annotat cap. 11. de mirabilibus Scripturae. Doluit rex Herodes, sed propter iuramentum, etc. Nam clare praecessit, quod voluit Baptistam interficere, sed metuit vulgus. Omnia igitur illa fuerunt hypocritica et subornata, ut dixi Matth. 14. Quaerere Deum, et
fit. Psalmo secundo, Dirumpamus vincula, et proiiciamus a nobis funes eorum. Psalm. 8, Quid est homo, ut memoriam eius habeas? et filius hominis, ut visites eum? Psal, 33, Consilium Domini in aeternum stabit, et cogitationes cordis eius in generationem et generationem. Ubi D. Augustinus admonet non esse inanem
de convenientia Homericarum locutionum cum Sacris passim in hoc opere aliquid dictum est.
Posset et Pindari magniloquentia in multis conferri cum sacrarum Literarum sermone: de quibus forte alias prolixius dicetur.
Verum ut idea sacri sermonis aliquanto clarius pateat, D. Augustini de ea censuram ex 4 De doctrina Christiana adscribemus, in quorum initio dicuntur quaedam de doctoris officio: quae cum sint utilia, nolui excludere, inquit igitur ille: Debet igitur divinarum Scripturarum tractator et doctor, defensor rectae fidei, ac debellator erroris, et bona docere,
neque armata, sed tanquam nuda congreditur, ideo non adversarium nervis lacertisque collidit, et obsistentem subruit, ac destruit membris fortissimis falsitatem. Unum autem crebro et multum acclamatur ita dicentibus, nisi quia veritas sic demonstrata, sic defensa, sic invicta delectat. Hactenus Augustini sententia de Sacro stylo.
DE SIMPLICITATE SERMONIS SACRI
Multi dicunt sermonem sacrum esse simplicem, nec tamen declarant, quid simplicitatem eam vocent. Quare nos aliquid de ea re annotabimus. Simplex igitur sermo alias rudis,
igitur Hieronymus ad Paulinum: In Scriptura simplicitas et quasi utilitas verborum idcirco apparet, quo rudis et rustica concio facilius instrueretur: et non solum docti, verum etiam indocti pro suo singuli captu proficerent. Ac discere quidem incumbit ex aequo omnibus, docere non itidem. Et Divus Augustinus ad Volusianum ait: Si quidem divinitus visum est, ut sacra oracula simplici et perspicuo exararentur dictionis genere, ne praetendere quisquam possit, nihil a se in illis intelligi.
Modus ipse dicendi, inquit, quo sacra Scriptura contexitur, quamvis omnibus accessibilis,
qui non tantum verbis in auditore cientur, sed etiam in loquente aut aliis proponuntur, ac quasi ostentantur, necessario auditorem movent, et sermonem quasi vivum efficacemque reddunt.
Vehementiam seu
movent, et sermonem quasi vivum efficacemque reddunt.
Vehementiam seu
etiam tum visiones ac imagines rerum futurarum, promissionumque ac minarum Dei propositae, aut solis prophetis, aut etiam omnibus hominibus: item illa prodigiosa opera prophetarum, quibus futura depinxerunt. Huc referre possis etiam Sacramenta, quae sunt quaedam visibilia ac realia verba, ut ea Augustinus vocat. Hoc modo tota rerum natura inducitur, nos docens de Deo et vera pietate, Rom. 1, Act. 14 et 15, Sic bos et asinus nos docent agnoscere Dominum, et hirundo ac grus, quin et ficulnea teneritate corticis, ac productione foliorum nos monet observare tempus visitationis.
misericordia Dei et gratia Christi, abiiciendaque ac proculcanda omni gloriatione et fiducia operum. In capite de Efficacia sermonis sacri sunt plura eius exempla prolata.
Quanta gravitate, austeritate simul et energia vel efficacia illa dicantur Gal. 3, quam tamen epistolam Augustinus ait tenui orationis filo conscriptam esse, exceptis paucis quibusdam: O'stulti Galatae, quis vos fascinavit, ut non crederetis veritati, quibus prae oculis IESUS Christus ante fuit depictus, inter vos crucifixus? Hoc solum cupio discere a vobis, Ex operibus legis spiritum accepistis, an
propositione contentarum, aut ad eam spectantium explicationem, videlicet peccati, iustitiae ac gratiae, legis ac renovationis. Verum non licet prolixius in illustranda methodo Paulina, et praesertim huius epistolae commorari, quae a multis est hactenus eruditissime exposita.
Augustinus contra Cresconium asserit, Paulum fuisse dialecticum. Id sane abundê non solum ratio aptissima disserendi, qua utitur, ostendit: sed etiam praecepta quae proponit de definiendi, dividendi argumentandi ac refutandi peritia: quae omnia supra initio tractationis de Modo legendi sacras
in sapientia sermonis, ut evacuetur crux Christi? Ex hisce enim omnibus liquido aiunt patêre, eum nequaquam adeo eloquentem fuisse, ut a me praedicetur.
Respondeo: Non simpliciter ille affirmat 2. Cor. 11, se esse imperitum sermonis: sed tantum veluti per concessionem quandam, teste Augustino: inquit enim: Quod si etiam sim rudis sermone, sed certê non cognitione. quasi dicat: Etsi maxime verum esset, quod isti calumniantur, me esse imperitum sermonis:
hoc tamen non adeo magnum quid apud
monui.
Sic multi partim rerum, partim sermonis ignari, aut alioqui etiam negligentius eius textum expendentes, Paulo infantiam tribuunt, quae in ipsorum potius iudicio haeret.
Verum quo magis Paulina eloquentia a rudioribus etiam agnoscatur, inspiciantur illa quae supra ex Augustino de eo annotavi, cum in genere de Sacro sermone disservi. Quibus etiam accedat unum et alterum dictum Erasmi ex Annot. quae etiam non parum ad praesens institutum facient, et postea aliorum aliquot eruditorum censurae.
Hic schema est, quod appellatur Graece
secundum, Patientia autem probationem: tertium, Probatio vero spem. Deinde additur periodus, et ipsa constans tribus membris: quorum primum est, Spes autem non confundit: secundum, Quia charitas diffusa est in cordibus nostris: tertium, Per Spiritum sanctum, qui datus est nobis. Huiusmodi ferme Augustinus. Quanquam mea sententia nihil vetat, quo minus priorem compositionem quatuor membris absolvamus, ut quartum sit: Spes autem non confundit, hic enim est finis gradationis. Deinde accinitur periodus, vel unico vel duobus membris constans: Quia charitas Dei diffusa est in cordibus nostris
qui datus est nobis. Quin et superiora cola possunt in bina commata dividi, ut comma sit: Quoniam tribulatio: et post minimum respirationis succedat, Patientiam operatur. atque idem de
caeteris. Haec divus Augustinus fatetur nequaquam fuisse ab Apostolo affectata, sed eloquentiam ultro comitem fuisse sapientiae, nec sapientiam talem aspernari comitem.
Idem super cap. 12. Rom.
Ex hoc capite D. Augustinus profert exemplum moderatae
caeteris. Haec divus Augustinus fatetur nequaquam fuisse ab Apostolo affectata, sed eloquentiam ultro comitem fuisse sapientiae, nec sapientiam talem aspernari comitem.
Idem super cap. 12. Rom.
Ex hoc capite D. Augustinus profert exemplum moderatae simul ac modulatae dictionis, certe vix alius est apud Paulum locus compositior, atque (ut ita dicam) picturatior. Ut autem insigniora tantum indicemus, quantum dignitatis habet illa distributio. Sic enim vocant Rhetores, qua unum quodque redditur ei cui
vince in bono malum. Item: In alta sapientes, et humilibus consentientes. Caeterum comparibus membris et incisis similiter cadentibus et desinentibus sic totus sermo modulatus est, ut nulla cantio possit esse iucundior.
Idem super Rom. 13.
Augustinus adducens hunc locum, lib. de Doctrina Christiana quarto, capite vigesimo, quum fateatur reliquam orationem modulatam ac numerosam esse: tamen offenditur nescio quid extrema clausula, Et carnis curam ne feceritis in desideriis. mallet enim hanc compositionem: Et carnis providentiam in
feceritis in desideriis. mallet enim hanc compositionem: Et carnis providentiam in desideriis ne feceritis. Eant nunc, ac meam
Apud Graecos prior pars,
ad vehementiam. Sic enim totus hic sermo per contraria, per membra, per comparia, per similiter desinentia, per
Bucerus quoque hanc eandem quaestionem de Paulina eloquentia prolixe tractat: cuius sententiam cognovisse operaeprecium fuerit. Sic igitur ille scribit in Praefatione epistolae ad Romanos:
An D. Paulus adhibuerit artem dicendi?
D. Augustinus in quarto de Doctrina Christiana hanc quaestionem pertractat, estque in hac sententia, quod Apostolus praecepta quidem eloquentiae secutus non sit, eloquentia autem secuta sit illius sapientiam: sed eloquentia quae ipsum decuerit. (nam aliis alia ratio dicendi competit) ista vero hic
Paulinae scriptionis quiverit discernere.
Sed multi adhuc sunt, qui a lectione Paulinarum epistolarum eo nomine abhorreant, quod videatur tam horride et barbare loqui, ut legentes taedio afficiat, neque facile sensus eius comprehendantur. His occurremus, Pauli dictionem, si credamus Augustino, libro quarto de Doctrina Christiana, non prorsus destitutam esse iusta ratione dicendi: non quod is eloquentiam captaverit, sed quod ea sapientiam eius comitata sit. Nam is indicatur apposite dicere, qui praeclarissimarum rerum tractationem suscepit, et omnia ea dicit quae necessaria
non prorsus destitutam esse iusta ratione dicendi: non quod is eloquentiam captaverit, sed quod ea sapientiam eius comitata sit. Nam is indicatur apposite dicere, qui praeclarissimarum rerum tractationem suscepit, et omnia ea dicit quae necessaria sunt, neque illa tractat aliter quam oportuit. Augustino subscribit Chrysostomus, lib. 4 de Sacerdotio, ubi distinguit eloquentiam, quod alia sit praestigiatrix, ad quam homines obstupescunt, cum videant tolli quae sunt infima, et poni sublimia, fucis haec agit, et imposturis: hanc in Paulo non reperiemus. Est altera eloquentia, quae multum
Apostolus videtur deprecari sermonis imperitiam, licet rerum scientiam sibi vendicet. Et Petrus apostolus in postieriori sua Epistola fatetur Paulum habere in suis Epistolis multa difficilia intellectu, quae parum eruditi et firmi homines ad suum exitium pervertant. Ista videntur his opponi, quae Augustinus et Chrysostomus tradiderunt: sdd facile salvuntur.
Quod enim conqueritur Origenes de hyperbatis, hiatibus et imperfectis orationibus, eo nomine potest excusari, quod non frigide Apostolus egerit: sed ex animo tam ardenti scripserit, ut quandoque extra seipsum videri possit
tunc et diabolus et mundus omnes suas machinas ad eos oppugnandos et perdendos adhibebunt.
Postremo per Allegoriam significare potest vitae innocentiam. Quod tamen ieiunium, non tam in sacris Literis, quam apud patres invenitur, ut apud Chrysostomum Homilia 9 super Genesin, et apud Augustinum super Ioannem. Qui cum viderent multum in sacris Literis ieiuniorum mentionem fieri, nec tamen intelligerent, quidnam ieiunia ad pietatem tantopere facerent, libenter ea ad abstinentiam vitiorum transferebant, freti etiam 58 cap. Esaiae, non satis (ut arbitror) intellecto.
ad ipsum Meschiam proprie (si modo recte intelligatur) eiusque unicum expiatorium sacrificium, cuius illa omnia erant typi ac picturae, ablegat. Sed de hoc genere locutionum et praedicationis operum infra aliquid dicetur plenius.
8 Alias quoque urgentur et flagitantur bona opera, teste Augustino, et reprehenditur vitiositas hominis: ut et sciamus quid a Deo, ut id in nobis operetur, petere debeamus, et ad petendam perpetuam Spiritus sancti gubernationem, opemque excitemur, continuis gemitibus ac suspiriis illud Augustini ingeminantes: Det Deus quod iubet, et iubeat quod velit:
8 Alias quoque urgentur et flagitantur bona opera, teste Augustino, et reprehenditur vitiositas hominis: ut et sciamus quid a Deo, ut id in nobis operetur, petere debeamus, et ad petendam perpetuam Spiritus sancti gubernationem, opemque excitemur, continuis gemitibus ac suspiriis illud Augustini ingeminantes: Det Deus quod iubet, et iubeat quod velit: sicque virtus Dei perpetuo sit in nostra imbecillitate efficax, illustreturque et perficiatur.
9 Alias disserit Scriptura de bonis operibus aut cruce nostra, quae etiam inter bona opera computatur, consolationis nostrae
peccatorum, quae etiam in aliorum spiritualium petitione subintelligitur. Quid enim daret Deus boni, si non esset propitius ac favens?
16 Cum Deus bona opera remunerat, sua in nobis dona coronat, teste Augustino, aliisque patribus. Quod observandum est, ne quis nobis nostrisque meritis id impie adscribat, quod gratuitae Dei misericordiae proprium est.
17 Bona opera sequuntur iustificatum, non praecedunt iustificandum, inquit Augustinus, et Scriptura saepe idem docet. Quae sententia
Deus bona opera remunerat, sua in nobis dona coronat, teste Augustino, aliisque patribus. Quod observandum est, ne quis nobis nostrisque meritis id impie adscribat, quod gratuitae Dei misericordiae proprium est.
17 Bona opera sequuntur iustificatum, non praecedunt iustificandum, inquit Augustinus, et Scriptura saepe idem docet. Quae sententia tollit non tantum meritum, sed et omnem praesentiam necessitatemque bonorum operum ad salutem.
18 Deus ut longe benignissimus pater, etiam minimas nostras opellas aut officiola habet acceptissima, et magnifice praedicat et ornat:
transtulerunt. O inscitiam ac furorem quavis talpa caeciorem.
16 Saepe Evangelicae promissiones legalibus formulis et verbis proponuntur. Isa. 1, Lavamini, et mundi estote. Hoc dictum videtur a nobis propriam mundiciem flagitare, cum revera aliena, aut Christi nobis offerat. Ideo Augustinus crebro inculcat, Deum mandando et flagitando docere, quid velit nos ab eo per Christum petere, et gratias accipere. Sic alias indicat, Convertimini ad me: alias dicit, conversurum nos esse ad se. Quare dicendo, Convertimini ad me, non nostras vires praedicat, quasi nos possimus nos ad
est, quam
quandoquidem Deus praecipit, ut ei perfectissime obediamus: et obedientibus iustitiam vitamque pollicetur, istam esse unicam salutis viam, nosque omnino posse legi Dei plene obedire. Verum Paulus et Augustinus docent, ideo Deum impossibilia flagitare, ut nos agnoscentes nostram iniustitiam et infirmitatem, ad Dei gratiam ac misericordiam in filio ipsius propositam confugiamus.
22 Scriptura plurimum utitur communis vitae phrasibus in omnibus materiis, adeo ut etiam Deo membra et
iustificatum, non praecedunt iustificandum.
Non pertinent quidem propriissime haec Theologica sententia ad hoc nostrum institutum, sed veluti parergon quoddam aut etiam appendix praecedentibus, adiiciatur, cum rerum ipsarum sit maxima cognatio.
¶ Quod bona opera (sicut D. August. lib. de Fide et operibus pronunciat) sequantur demum iustificatum, non praecedant iustificandum: falsoque dicatur, quod fides nunquam sit sine bonis operibus, si de actu, non de potentia sola praesentiae eorum id dictum intelligas, praesertim in prima iustificatione, non ista quotidiana
sui libri ibidem Rofensis adscripsit notabile dictum, Fides operibus foeta ante partum iustificat. Hîc audimus Rofensem fateri, fidem in iustificatione non habere bona opera actu, sed tantum potentia: quia talis arbos sit, quae suo tempore bonos fructus ferat.
Melius nihilominus est Augustini dictum, quod simpliciter dicit: Bona opera sequuntur iustificatum, non praecedunt iustificandum. quo ostenditur, fidem iustificantem initio plane sine bonis operibus esse.
11 Tolerabilior est quidem locutio, Fides foeta bonis operibus, aut habens bona opera in potentia,
et bonos fructus ante bonam arborem, et bona opera ante iustificationem ponamus: unde multiplices corruptelae articuli iustificationis ubertim scaturiunt, sicque paulatim in Papatum retrogradi redeamus.
DUPLEX IUSTITIA ET IUSTIFICATIO.
Augustinus disserit 1 lib. de perfectione iustitiae contra Caelestium, duplicem esse piorum iustitiam et iustificationem: perfectam alteram, et alteram imperfectam. Eodem facit, quod nostri separant personae acceptionem a novae obedientiae acceptione.
Verum autem est, quod Scriptura
natum: in quo dubio explicando, quomodo civis fuerit, sudant multum Graeca scholia. At historiae Romanae indicant, eam urbem iure civitatis Romanae ab Antonio donatam esse. Appianus Alexandrinus dicit illam eam fecisse liberam, et a tributis immunem, quia constanter contra Cassium et Brutum pro Augusto et Antonio steterant, ingentiaque inde damna perpessi fuerant. Accidit hoc forte 10, aut circiter annis ante nativitatem Pauli. Strabo quoque refert, eum fuisse munificum erga illos, eorumque ardentissimis Philosophiae studiis apprime delectatum esse.
Utile igitur admodum esset,
substantialique parte, quam Scriptura praecipue arguit et accusat.
Infinite vero et pene inexplicabiles disputationes Theologorum sunt de originali peccato, cum praeter reatum ob primi hominis lapsum quaeritur, quid etiam ulterius mali consecutum sit in homine. Pelagiani, teste Augustino, negabant peccatum esse substantiam, sed esse potius nomen sine substantia. Manichaei dicebant esse quiddam separabile ab homine, et non ex lapsu Adami ortum, sed sic a malo illo Deo creatum. Eos nunc Scholastici aliqua ex parte sequuntur.
Pighius Papistarum promachus, reiicit
salutarem pietatem proponit.
Denique et hoc expendamus, quod cum Pythagoras, Plato et Cicero dicant, eum qui rebus nomina imposuit
augustioremque esse, quo a celebriori praestantiorique artifice aut architecto profecta est. At haec sive ipsum viventem Deum, sive primos illos parentes, in sua integritate Deo ac omni vera sapientia plenissimos, authores habuit, necessario certe omnium longe praestantissima, dignissima et augustissima fuerit.
Sed nolo in hoc dignitatis loco immorari diutius, transibo ad locum utilitatis, quoniam ea machina maxime hominum corda permoventur. Verum non agemus hîc de inhonesto, aut etiam pecuniario utili: sed de eo, quod ad aeternam felicitatem conducit, quod prorsus cum
proximorum seculorum, vel infelicem expositionem Scripturae scriptorum, qui ante haec tempora vixerunt, ac linguas ignorarunt, deplorare, aut etiam insectari liberet, nimis spaciosum campum et veluti vastum quoddam mare ingrederemur. Nam ut taceamus alios levioris notae scriptores, ipsemet Divus Augustinus super Psalmos scribens, ita eos infeliciter, imperitia Hebraeae linguae exponit, ut potius suas quasdam pias meditationes conscripserit, quam ipsos exposuerit ac illustraverit. Non enim raro ei (quod pace tanti viri dixerimus) aliud pes, aliud rhythmus canit aut agit. Contra autem
studio ac fine, quod ex pluribus versionibus diligenter inter se collatis, se certum ac genuinum sensum obscurorum locorum habere posse sperarunt. At quanto id clarius ex ipsis fontibus Hebraeis habere potuissent?
Origenes iam ingravescente aetate Hebraeam linguam didicit, sicut et Augustinus Graecam, ut ipsemet in suis confessionibus narrat. Didicerat eandem et ante Origenem Panthenus, Heraclas et Clemens.
Narrat vero gentilis meus Hieronymus, unicum sui temporis in Ecclesia linguarum asylum, de se, quanta diligentia Hebraeo sermoni incubuerit: ac tandem
de se, quanta diligentia Hebraeo sermoni incubuerit: ac tandem concludens, inquit, Et gratias ago Domino, quod de amaro semine literarum dulces fructus carpo. Haec Hieronymiana praedulcis messis nos quoque ad similem sementem indefesso studio laboreque faciendam lactet alliciatque.
Augustinus porro Epistola octava ad Hieronymum inquit: Ut veterum librorum fides de Hebraeis voluminibus examinanda est: ita novorum Graeci sermonis normam desiderat. Idem celeberrimus scriptor inquit in libro de Vera religione: Locutio divinarum Scripturarum secundum cuiusque linguae proprietatem
indeficientem et hominibus et angelis exhibet lectionem. legat hîc vivum verbum, et in mandato meditetur Christiana religio, et inveniet ex hac Scriptura omnium doctrinarum regulas promanasse, et hinc nasci et huc reverti quicquid Ecclesiastica continet disciplina, etc.
Augustinus ad Vincentium: Negare non possum, nec debeo, sicut in ipsis maioribus, ita multa esse in tam multis Opusculis meis, quae possunt iusto iudicio et nulla temeritate culpari. Idem ad Vincentium Donatistam: Noli, frater, contra divina, tam multa, tam clara, tam indubitata testimonia
in patribus reperias, plurima supra modum, ultraque omnem rei veritatem vel amplificata, vel etiam extenuata. Sedulo enim illam veterem Rhetorum regulam observarunt: Petas quod iniquum est, ut quod aequum est auferas. Multa etiam sunt apud eos contradictoria, multa denique falsa: quod ipsemet Augustinus de suis et aliorum patrum scriptis testatur. Quale nihil in sacris Literis reperies. Saepe patres sibi admodum male constant, et quae in una pagina altera manu large dederunt, ea paulo post insequenti prorsus auferunt. At contra in Scriptura, quae optime sibi constat, nihil tale
nunquam ad veritatis cognitionem perveniemus.
23 Non velle esse contentum Scripturae iudicio, sed ab ea tanquam obscura, veluti appellationem quandam accipere et dare ad patres, est in infinitium mare progredi: et revera omne definitivum iudicium ex ecclesia tollere. Si enim vel ex uno Augustino utraque pars incoeperit colligere quae pro se facere videbuntur, cum contrariis testimoniis conferre, illa refutare, sua confirmare, et ad omnes novas adversariae partis obiectiones respondere, quando tandem erit finis litis? Quantô magis erit in exhaustus labor, et infinitum tempus ad
et alii Ethnici de suis orientibus et intereuntibus oraculis dissertarunt.
25 Etiam postea, cum habuit Ecclesia Patres et Conciliorum canones, tamen semper in novis synodis ac certaminibus ipsam potissimum Scripturam habere et urgere pro summo iudice voluit: ut inter alia etiam Augustinus indicat, qui ipsam quoque sacrosanctam Nicaenam synodum reiicere adversarios patitur, et solius Scripturae aut verbi Dei gladio secum concurrere flagitat. Sic enim inquit:
Sed nunc nec ego Nicaenum, nec tu debes Ariminense, tanquam pium praeiudicaturus, proferre concilium.
quid et cui credam, cum Scriptura sit obscura, et patres multa male senserint ac dixerint: sicque in dubitatione ac moerore, adveniente satanae tentatione, tandem illaqueabitur, submergetur et interibit.
28 Sed obiiciunt impii ministri Antichristi, Ecclesiam esse supra Scripturam, quia Augustinus dicat contra Epistolam Fundamenti: Evangelio non crederem, nisi me Ecclesiae moveret autoritas. Si quaerimus,
quid hic vocent Ecclesiam, dicunt synodum. Si porro urgemus quid hic nominent Synodum,
legatos, et reliquos ab ipso in certum locum convocatos. Sic sub nomine ac praetextu Ecclesiae, dogmata, verbum ac decreta impii istius Pontificis, viventis Dei decretis et verbo praeferuntur. An non est hoc sese efferre supra viventem et omnipotentem Deum?
Quod autem ad dictum citatum Augustini attinet, dupliciter alicui creditur ac obeditur: vel ut vero ac summo Domino, qui proprie ius mandandi ac prohibendi habeat, quique suo nomine aliquid mandat, idemque etiam mox prohibere, si ei videatur, potest: vel ut testi ac ministro, qui non suo nomine suave autoritate venit aut
talisque praeco et Heroldus extremo acerbissimoque supplicio afficeretur. Talis prorsus honos et isti impiae synagogae conciliabuloque eiusque Antichristo continget. Testis non est Dominus rei testatae, sed minister: sic et Ecclesia Scripturae aut verbi Dei.
Haec sententia dicti Augustini ut verissima mihi semper placuit: sed reperi nunc primum eandem in Michaelis Medinae regis Hispaniarum theologi volumine Venetiis impresso, cuius verba adscribere operaeprecium censui.
Quanquam mihi, dum Sanctarum scripturarum dignitatem expendo, nunquam haec Scripturarum et
censui.
Quanquam mihi, dum Sanctarum scripturarum dignitatem expendo, nunquam haec Scripturarum et Ecclesiae comparatio probari potuit, tantum abest, ut hic duabus postremis sententiis, quae Ecclesiam eisdem scripturis canonicis praeferunt, ex animo faveam. Nam quod ex hoc Augustini dicto, Evangelio non crederem, si Ecclesiae non crederem, priores Ecclesiae quam Scripturarum maiorem authoritatem persuadere conantur, prorsus est futile. Et ut hanc eius loci interpretationem, quam hi haeretici a catholicis in angustias coerciti omnino contra mentem et animum Augustini
ex hoc Augustini dicto, Evangelio non crederem, si Ecclesiae non crederem, priores Ecclesiae quam Scripturarum maiorem authoritatem persuadere conantur, prorsus est futile. Et ut hanc eius loci interpretationem, quam hi haeretici a catholicis in angustias coerciti omnino contra mentem et animum Augustini comminiscuntur, omittam, profecto ex eo, quod Ecclesia canonica Scripturas ostendit, et eas a falsis discernendi potestatem exercet, eam eisdem Scripturis authoritate praestare infirme colligitur: nisi etiam is qui inter hominum confertissimas turbas mihi regem ostenderet, potioris etiam
conferenda. Ostendit notarius, publicusque tabellio, hanc aut illam scripturam esse regis, atque ita ostendit, ut illi tantam fidem adhibeamus, quanta humana negotia postulant: quis tamen tam insanus, ut tabellionis authoritatem, cum regii, aut cum imperatorii scripti authoritate componant? Ex Augustini igitur dicto, non aliud, quam quod in praecedentibus astruximus, elici potest: nimirum et in libris canonicis dignoscendis, et in eorum interpretatione, ac perinde in sacrae religionis dogmatibus
Papistarum calumniam dicit, Scripturam esse fontem veritatis. Contra vero affirmat, inscitiam Scripturae esse originem erroris, cum ad Pharisaeos inquit: Erratis, nescientes Scripturas. Et in veteri Testamento toties inculcatur: Populus meus perit sine scientia.
30 Praeclare D. Augustinus contra istam Papistarum blasphemiam scribit, super Epistol. Ioh. Tract. 2, cum inquit: Contra insidiosos errores Deus voluit ponere firmamentum in Scripturis, contra quas nullus audet loqui, qui quoquo modo se vult videri Christianum.
Quae beatissimi patris sententia
pronunciare ac exequi, quae iusta piaque sunt, in suo regimine ac regione possent, qui vel maxime ad servandas leges disputationis gravissime obligentur.
Sexto, norma iudicii sit in iure, seu quatenus de facti aut sententiae qualitate disputatur, Verbum Dei, tria Symbola, Confessio Augustana, Apologia, et Smalkaldici articuli. Aliquid valeant et primitivae Ecclesiae Concilia, aliaque piorum hominum scripta ac sententiae: non tamen tantum, ut ullo modo cum verbo Dei comparentur. Lutheri nihilominus constans et perpetua sententia, tanquam electi organi Dei ad instaurandum
ad Ecclesiam pergat, et eam, si cum Scriptura non concordat, iuxta priscorum aut suum intellectum in operis exercitio impune spernere possit, et Scripturae inhaerere.
Haec (nota) est omnium sane intelligentium sententia, qui Scripturarum authoritatem, aut intellectum (ut Augustinus de Evangeliis dicit) in Ecclesiae approbatione fundant, quae unam accipit, et alteram abiicit: et non e converso, Ecclesiae fundamentum in Scripturarum authoritate locant.
Possibile non est, Scripturam quamque, sive ipsa praeceptum, sive consilium contineat, in eos qui apud
vestrae sumimus argumentum. Puta dicitis: De Ecclesiae potestate nemo Catholicus ambigit: sed quod illa veritatis columna sit, quae cathedrae Petri ac Romanae sedi adhaeret, nondum probatum est sufficienter. Iam hoc (nota, quis sit supra verbum Dei) per Scripturas ab illa Ecclesia approbatas, Augustinus in allegato loco et alibi, Hieronymus ad Damas. 24. quaest. 1. Haec est fides per Ambrosium, Athanasium, ac alios laudatos doctores et Ecclesias, a principio hoc ex ore Christi prolatum, Tu es Petrus, et super hanc petram: verum esse asseruit, docuit et praedicavit: et promissio Christi,
quod inferi adversus ipsam nunquam praevalebunt. (nota) ad eam Ecclesiam, quae ad ipsam sedem tanquam primam unita est, pertineat, hactenus veraciter tenuit, licet non omnes in ea sede successive praesidentes in sanctitate prima perstiterint. Non tamen hoc cathedrae obfuit, neque obest, ut idem Augustinus in praeallegata Epistola scribit. Veritas enim cathedrae per Christum alligata est, quando dixit, Supra cathedram Moysi sederunt Scribae et Pharisaei, quae dicunt facite: non personis, quia ait, Quae faciunt, facere nolite: credendum est, hanc sedem sacratissimam, quo ad locum etiam
Solt ihr wissen / das derselb an kein Person weder Prelatens / Kirchendieners / noch sunst gebunden ist. (Erst freilich nicht gebunden an euere dreifache kron / spitzhuete / Cardinalshuete / und Bischoffe auss Seidon) wie der heilig Cyprianus / und nach ihme der heilige und hochgelerte Augustinus / sampt der ganzen Catolischen Kirchen / vor tausend jaren und noch / gelert und geschrieben haben / sunst wueste keiner / ob er einig Sacrament der Kirchen je recht empfangen heit / oder empfangen wurde. Sonder Gott wirket eigener und Guettlicher kraft / durch den Diener / als durch ein
edita est, ut vel ex hoc solo liquidssime appareat, tum illum centonem mere humanum figmentum esse ac temere pro libitu arbitrioque sacrificiorum modo auctum, modo diminutum, modo sic, modo aliter formatum et reformatum fuisse. Quod et ipsorum divus Gregorius magnus Papa abunde ostendit, cum suo Augustino Anglico, ut novam formam Missae Anglis tradendam suo arbitrio componat, circa 600 Domini annum suadet.
Hinc etiam cerne, pie Lector, qualem normam iudicii isti Tridentini seductores, in diiudicandis controversiis et constituenda Religione ac Ecclesia adhibeant: nempe, primum
Tridentinum sit ab omni iure, pietate ac aequitate Ecclesiastici iudicii alienum: quam etiam non conveniat tot decretis ac promissis Caes. Maiest. et comitiorum totius Imperii: monstratum quidem hactenus a plurimis, et quidem etiam ab ipsis illustriss. Principibus ac statibus confessionis Augustanae, pluribus recusationibus ac protestationibus scriptis, oblatis, ac utraque lingua editis, quarum aliquot summaria argumenta etiam Sleidani Historiae passim inserta sunt: sed monstrabitur forte aliquando ope beneficioque filii Dei, Antichristum patefacientis, adhuc plenius et accuratius,
corruptionem quomodo Moses ostendat 316. 317
auditorem qualem Aristot. sibi esse velit 10. qualem sacrae literae. ibid.
in Auditore plurimum esse situm I
auditus in Scripturis Sanctis quis
in Scripturis Sanctis quis
definitio a sententia quomodo differat 368. unius, aliorum est exclusio 209
definitionis proprietas 368
dehortandi verba quomodo saepe accipienda 220. 221
ex Legis operibus cur nemo iustificetur 177
legis praedicatio qua analysi a Paulo instituta 291. praedicatio qualis in Sacris literis 314. primarius sensus 351. totius divisio 30. vis quanta 237 usus 253. 254
de Legis usu, Augustini sententiae 83
legi ceremoniali quomodo Christus velamen detraxerit 346. item apostoli. ibidem
legi morali quomodo Christus velum detraxerit. ibid. item Paulus. ib.
legi quae mala Paulus tribuat 253 etc.
in Promissione corpor ali etiam comminationem aeternam contineri 315
promissiones de semine benedicto a Mose in sua historia annotatae 358. terrenae cur maxime ad populum Veteris Testamenti pertinuerint 31
promissionum legalium ab Evangelicis distinctio Augustini 30. legalium et Evangelicarum distinctio. ibid.
promissionibus temporalibus plerisque adiunctae spirituales. ibid.
Pronominis demonstrativi in sacris usus 157
pronomina affixa interdum accidenti addi 188
283. vera varietas 257. 258. variae species 261
repetitiones attentionis ac docilitatis caussa nonnunquam fieri 256
de Repudii libello contrarietas explicatur 24
res mala in Iona quatenus laudetur 306. monens auditorem quid 270. 271. quid Augustino 78. 79
rei semel dictae repetitio, in sacris est confirmatio 92. vera et plena scientiae quae 21. unius qualis tractatio 227
rei uni unum tantummodo nomen tribui 26
res duplices 133. 134. ex verbis iudicandae 162. 163. malae cum
gradus quis 14
rerum cognitio ante omnia necessaria 327. copia in Sacris unde sit 239. 240. consideratio 131. et sententiarum in sacris literis copia maxima 284. 285
in Rerum gestarum narratione quid observandum 95
rerum in Theologia iuxta Augustinum divisio 78. 79. natura quomodo observanda 162. 163. notitia magnum adiumentum ad sermonis intelligentiam. ibid. obscuritas et difficultas difficilem scriptoris parit
intellectum 3. tractationes
et Christo testimonia 443
Sibyllini libri quibus a Romanis commissi 424
Sicut quam notam habeat 203
Sidonius unde suam sanctam missam probare conetur 388
a Significatione propria quatenus non recedendum 167
Signa quid Augustino 79. 80. sacramentalia 196
Similis cum assimilato qualis mixtio in sacris 229. species 196
Simile 55. Chrysostomi 75. Hilarii. ibid. obscurius quomodo aliquando applicetur 203
Similitudo 201. a metaphora quid
si instructus venerit. Postulationi domini bani satisfaciendum est, licet certe nos magis indigemus hoc tempore magistris quam sua spectabilis dominatio. Hec raptum. Cum his reverendae dominationes vestrae felicissime valere desideramus.
verbis saltem ad diem Lunae usque. Mandavimus tamen Czetin et vulnerato Wokoy ut quam primum curent eos reducere aut alios conquirere; interea pecuniam mittant conducendis. Hoc voluimus vestris reverendis dominationibus scribere.
z koga hochete razmeti vassa milozti bolje i weche sto mizle Turczi. A od gozpodina bana chakajte veche nowin doztha zleh. Infra 15 dies non est metuendum, sed postea.
Valerent dominationes vestre reverendae felicissime.
praemissa salute, officiorum nostrorum deditissimam commendationem.
Bombardarii nuper assumpti sollicitant, ut quid velimus quaeve mens nostra esset de illis aut retinendis ulterius, aut vero aliorsum hiematum dimittendis; qua de re certiores
alios, qui contrarium impiis illis sonant. Plotini libri, uno aut alieno excepto, maxima sunt erga Deum pietate plenissimi. Procli quoque Theologica elementa et Damascii libri de Principiis, eandem continent pietatem. Hi Platonici, quia pauculis mutatis christiani possunt fieri, sunt a D. Augustino, nobilissimi philosophorum omnium, sepissime appellati. Hos adamarunt, in multis sunt secuti, Theologi christiani veteres fere omnes, Graeci et Latini. Quos adhortatores, cur
Sixtus
manum.
Salpa.
Tigres.
hyberno concretam frigore testam,
licet.
Caesaraugusta.
scriptor, at ille gravis.
Cornelius Tacitus.
increbuit ore Sabinis,
superstite Lausus
dono flabellum mense Februario.
N . caritate annonae.
O. Epidemicis contagiosis.
P. Hispania.
Ad Augustinum Mustum.
bone fallis in hoc, nec servas iura culinae.
cineres, et magni Caesaris ossa
ego, ab infusis quidam clysteribus hic est.
regum,
ad eos me labores defixi, quibus in rem meam, et
quorum iam memini, omni qua possem diligentia conscriberem, quicquid ubique,
sed praecipue tribus iudiciis, (ut vocant) Octavalibus, quibus celebrandis
reducta iam per Augustos Rudolphum et Matthiam, universali pace, qui omnium
in iure peritissimi habebantur, convenerant, attenta animadversione, observavi; sive illud ad literas iuridicas,
(stylum vulgo nominant) sive ad eas
adversariis impugnari; hoc quo
magis placere possit, ab ipsa fronte legentibus. Neque haec irrito meo voto,
est enim vobis et authoritas prona et prompta ad defendendum, et splendor,
tam nativus, quam qui in vos ab Austriaco Augustoque Sole, merito vestro
effusus est, ad irrradiandum perennante fulgore.
Tibi quidem, Archi-praesul amplissime, cuius si genus, et proavos,
cuius debitum ut admodum sero
solvatur, primo voto desiderat, aliquando tamen solvendum abs te timet, hac
immortalitatis tuae continuatione reponit. Haec Imperatori Matthiae
sicut Maiestate, ita aeterna memoria Augusto, dignam plane tanti
principis sapientia causam dederunt, ut te nihil eiusmodi cogitantem, et cum
significatum tibi fuisset, eousque reluctantem, donec a Supremo
totius Christiani orbis Pastore, Paulo
Francisci Forgach Cardinalis in sedem Archi-Episcopalem
Metropolitanae Ecclesiae Strigoniensis collocaret; quod etsi priusquam
faceret, non prius tamen quam te in Archi-Episcopum designaret, (dignum
augustis annalibus monumentum) emissa certatim vota Magnatum Hungariae,
quibus idem ab Imperatore demisse petebatur, accepit; ut nesciatur, optimone
Imperatori citius, an optimis et dignitate primis patriae nostrae civibus,
eam
deflexeris, cum illa tamen lenitatis atque
mansuetudinis nomen, et famam, et laudem, simul consecutus es. Res mira,
superioribus Regni Comitiis, quantis omnium votis, quam unanimi consensu
quam paribus suffragiis, sicut ab Augustis, Caesare Matthia, et Rege
Ferdinando eligendus, libentissime proponebaris, sparsa prius toto Regno,
universali omnium voce, eum te futurum, qui iam flores, ab universis
Hungariae statibus, in Palatinum es electus; quo
suo Syntagmate admittant Citationem fieri posse etiam in
Ecclesia: quod est contra Domini sententiam, qui nummularios, et alios
negociatores, e templo eiecit: Lucae 19. et Matth. 21. Sanctus
quoque Augustinus, in Regula, dicit: In oratorio, nemo
aliquid aliud agat, nisi ad quod factum est, unde et nomen
accepit. De tempore vero, vide infra, Quaest. 12. cap. 4.
titulis remorari possit. Atque ita sua Maiestas moderna erit
in quinto gradu a dicto Friderico
measque addam et eidem Cardinali gratias pro condonatione Propinae iterum agam.
negotio considerationem fieri procurabo. Nam ut alias scripsi, ferme omnia Ungarica erant immixta simul. Interim responsum ad meas praecedentes confido me accepturum, et secundum illud faciam pro posse.
Librum de' Annatis uenalem habere non potui; nihilominus ex Bibliotheca Angelica S. Augustini, ubi habetur, exscripsi hunc tractulum, qui in uolumine illo unicus est de ea materia. Putabam ego, dum alias uendi uidissem, atque in frontispicio de' Annatis uidissem, totum librum esse de ea materia. Caeterum hoc solum habet, quod fideliter deprompsi. Reliquum libri Corpus aliae uariae
diligentiam, non aequitatem in diiudicandis controuersiis, non studium in negotiis conficiendis, non demum laudabiles caeteras Animi affectiones rationesque eiusdem absolutissimas numerabo, quarum intuitu piissimus Caesar, felicis recordationis Ferdinandus Secundus, Romanorum Imperator semper Augustus, et plurimi eum fecit et charissimum habuit usque adeo, ut maiorem eidem in Ecclesia Zagrabiensi Praeposituram primo, deinde Quinqueecclesiensem quoque Praesulatum contulerit. Neque minoris eundem aestimat Inuictissimus Ferdinandus tertius, similiter Romanorum Imperator, catholicae
Scripsi etiam hodie ad Dominum Istuan Deak et literas ad Dominum Nuntium misi.
Neven Jovanović
cadit. sanctique pedes Pastoris adorat,
coram nobis Stephano Gugor judice, caeterisque juratis senatoribus eiusdem civitatis montis Graeciae, modo subsequenti facta.
indignum tamen TUO Patrociniô; ut quod sexaginta
istis liberare contendet, ingemiscet, quando videbit tam paucos summum illud bonum quaerere, tam raros ad finem suum tendere et violento diaboli carnisque motu hanc vitam transigere- uno verbo, huc petat, quem Deus vocat.
Ad vos tandem Reverendi Patres Aquilini vel, quia sub auspiciis Augustissimae piissimaeque Austriacae Aquilae quiescitis vel, quia tradito vobis a Deo moderamine Austriacam provinciam suavi regimine pulos vestros ad irretortis oculis defigendas acies in solem iustitiae edocetis, contendite et submittite, provocate pulos vestros, ut in hunc solem clarissimum
stupet, sibi BVDA teniri
Ast quid in ambages prono me musa calore
galeri,
deploret honorem;
docet: crebro prostrata, priorem
Rhodiae cecidere Cruces, solisque colosso
Romae Fr: Benigno a S. Urbano, Ordinis Eremitarum Discalceatorum
S. Augustini, cum eundem prius Epileptico morbo, et paralysi oppressum, et a medicis
conclamatum, prodigiose sanitati restituisset, eidemque saepius ante visibiliter
apparuisset; Die 4. Augusti, Anno 1685, hora 17. silentii pomeridiani tempore
apparuit, quem hisce verbis Latinis, pro Christiana militia precantem, affatus
est: Imperium Othomannum totum in destructionem ibit, et Christi fideles,
quamprimum maximas victorias contra Turcas
Scit proprio signare Deus, numerumque profunda
Ille tuas ignis recipi terrenus in arces,
Me tua, quae nostris est inconsulta palaestris
regno;
Maeonius flauenti gurgite Tybris
caelum, et, gemitu testante dolorem,
egens signa obijcit, et vim
quod Aesopus, quod Roscius. Ergo relinquit.
infelix haec gloria saeclo,
populis Princeps, quo sceptra tenente
quantum fati ventorum e lance pependit!)
sine sine dolentis,
corporis artus;
auulsum, exturbare Memetem.
CROATIA REDIVIVA REGNANTE LEOPOLDO MAGNO CAESARE
GERMANIAE, UNGARIAE, BOHEMIAE TOTIUSQUE CROATIAE REGIBUS INVICTISSIMIS, APOSTOLICIS,
GLORIOSISSIMIS; ARCHIDUCIBUS AUSTRIAE POTENTISSIMIS SERENISSIMIS, ETC. ETC. ETC.
Regibus ac Dominis suis naturalibus, benignis,augustis, fortibus, fortunatis, hasce a
Prodromo tabellas, ex variis autoribus festino, haud festivo Calamo exaratas,
praecantantes decenter operam, non parco labore delatam; ea est declarans late nomen,
deos, sanctos, arma, bella, acta, decorem, dotes,
famae,
Aligeris. Quibus et pro principe dictum
satelles
videntes
aër
Geteo
aemula salve,
amoeno.
vixit
venustae
20.
saxa.
volucres,
in antrum
fluoris
tenerae spectabat gaudia Natae.
3.
fecit
mystas, ubi non nisi flammeus auri
templi
una
aperit conclavia nymphis.
22.
sata Marte teneret
libertati.
erat, sed maior erat, cui gratia maior,
metallo,
tot gemmis, quot habet sua vota secutas
33.
taedam manibus lucemque ferentis.
35.
aeterna Tonantis
obesse quieti
vectes.
37.
sermo.
despecta et se fontem dicere IEsu
amores.
forte adverso sufferret pectore matrem
animam domicilia membris.
laus ista sororum
recepta
ut celsa petat, caelum augeat ore
sonuere pharetrae.
regere et summae praeludere sorti.«
tantumque sua domus ista videtur
CXXXVIII. VIGILIUS SUPERSTITE ADHUC PAPA SILVERIO
PROMISERAT THEODORAE AUGUSTAE, SI AD VATICANUM
CULMEN EVADERET, SESE RESTITUTURUM
CONSTANTINOPOLITANAE SEDI PATRIARCHAM
ANTHIMUM EUTYCHIANAE HAERESEOS PROPUGNATOREM
ET A SILVERIO ANATHEMATE PERCUSSUM. SILVERIO IN
CONSTANTINOPOLITANAE SEDI PATRIARCHAM
ANTHIMUM EUTYCHIANAE HAERESEOS PROPUGNATOREM
ET A SILVERIO ANATHEMATE PERCUSSUM. SILVERIO IN
EXILIO MORTUO SUBROGATUS TANDEM IN PONTIFICATU
VIGILIUS, QUAECUNQUE AUGUSTAE MALE POLLICITUS
FUERAT, SE IMPLETURUM INTREPIDE DENEGAVIT. MITTIT
EPISTULAM HIC
VIGILIUS THEODORAE
Januarii anno Domini 1528 (a) .
(a) Franciscus Natalis, perfamiliaris Marulo, scripsit, ut est
Ex charitate. concordia et tranquillitate (a) ).
(a) Venerabilis praesul, natus Spalati die 15. Augusti 1645, plenus dierum et meritis die 10. Augusti anni 1730. in osculo Domini Macarschae pie obiit conditusque est in aede cathedrali, ad cujus sepulchrum usque adhuc pro beneficiis receptis vel recipiendis fideles magno devotionis affectu crebro solent accedere. Vitam ejus admirabilem
Ex charitate. concordia et tranquillitate (a) ).
(a) Venerabilis praesul, natus Spalati die 15. Augusti 1645, plenus dierum et meritis die 10. Augusti anni 1730. in osculo Domini Macarschae pie obiit conditusque est in aede cathedrali, ad cujus sepulchrum usque adhuc pro beneficiis receptis vel recipiendis fideles magno devotionis affectu crebro solent accedere. Vitam ejus admirabilem virtutibus et signis refertam non solum Farlati tomo
in ordine obdormivit in pace, tumulatus in monasterio sancti Sixti anno 1218, quem passim nostrates beatum communi voce appellant.
patris generalis opera emancipatus Neapolis prior Formelli iterum praeficitur, deinde socius reverendissimi factus una simul et provincialis Terrae Sanctae creatur. Dum autem Justinianus cardinalis esset renuntiatus, Quintii fidelitate haud oblitus illum secretarium ascivit, quo et in officio diu Augustinus permansit. Cognita ergo per famam tanti viri dexteritate excellens Jacobus Foscarenus, supremus in mari Veneto imperator, eum sedulo flagitavit, quem et a confessione et a secretis esse decernit. Ipsum etiam Gregorius XIII. praecepto obstrinxit ut episcopatum Curzulensem reciperet, quod
Patriae! duris exercita virtus
Robore, in extremum discrimen adacta salutis,
duo sydera misi,
Praesciso Turcis trans Dravi flumina passu
fit in toto rerum mutatio Regno,
tantùm
tempus.
1681.
licet, assumptis contrà procedere telis;
Dixit,
sacer est Winceslao Bohemiae Regi, quem
Boleslaus frater impius Mârtyrem fecit.
10
Sanctus Stephanus Vngarorum Rex,
Ethnicos
in Germanorum exitium irruentes.
43
C. Marius in Narbonensi Galliâ olim maximum numerum Cimbrorum, ac Teutonum profligarat.
44
Saxoniae fluuius. Nunc Lab.
45
Drusum Octauiani Augusti priuignum,
emittitur.
60
Chloris, seu Flora, florum Dea.
61
V.
ruspet 3.
Nunc autem raptissime scribens finio iisdem, quibus tu ultimas datas ad me. Et
praeterea fac valeas et vivas diu, et si amari vis, ama, hoc enim potissimum amoris
remedium docet
a festo Mariae Magdalenae. Gratiae DEO ab ista civitate magnae aguntur propter anni fertilitatem. His
in croaticum vertit. Admodum reverendus dominus Michael Bolsich, alias Silobod, patrochus in Martinszka vesz, arithmeticam croaticam edidit.
Item libellum de cantu chorali.
Dominus Balthasar Kercselich canonicus Zagrabiensis sub anonymo Croatica lingva vitam sancti Augustini episcopi Zagrabiensis 1747. Item ejusdem opus typis datum 1760. de missae sacrificio croaticum. Item Historiarum ecclesiae Zagrabiensis pars prima, opus conferens ad magnam eruditionem.
-Item additamentum Chronicae Croaticae de rebus patriae fecit et est editum 1762., ab
Ivanecz ad Capronczam dicta Caproncensia; Svarcza, Dubovecz etc. etc. ad Carolostadium.
Memoriae virorum illustrium summariae
ab anno 1748. inclusive ad 1764.
Romanus papa.
Benedictus XIV. e domo Lambertini Bononiensis, ab anno 1740. 16. Augusti ad 1758. 3. Maji. Clemens XIII. e domo Rezzenico Veneta, ab anno 1758. 6. Julii papa.
Imperatores.
Franciscus I. Lotharingus imperator occidentis.
Josephus II. ab anno 1765. 18. Augusti.
Reges Europae.
Hungariae.
Maria Theresia rex Hungariae ab
Romanus papa.
Benedictus XIV. e domo Lambertini Bononiensis, ab anno 1740. 16. Augusti ad 1758. 3. Maji. Clemens XIII. e domo Rezzenico Veneta, ab anno 1758. 6. Julii papa.
Imperatores.
Franciscus I. Lotharingus imperator occidentis.
Josephus II. ab anno 1765. 18. Augusti.
Reges Europae.
Hungariae.
Maria Theresia rex Hungariae ab anno 1740. 20. Octobris post mortem patris sui Caroli VI. Nata 1717. 13. Maji. Desponsata Francisco duci Lotharingiae 12. Februarii 1736. Viennae. Coronata rex Hungariae, Dalmatiae, Croatiae, Sclavoniae 25.
coronatus 4. Septembris 1747.
Galliae.
Ludovicus XV. a die 1. Septembris 1715. Natus fuerat 15. Februarii 1710.
Hispaniae.
Ferdinandus VI. ab anno 1746. rex, obiit 1759.
Carolus
Pragac Carolo VI., Eszterhazius Viennae decumbens, Pragam ad eum medio canonici Petri Matachich tunc Viennae collegii Croatici rectoris eas dedit de Nadasdi et Marotti litteras, quas secretas per sacramentum praevie a scribente canonico depositum voluit, quibus effecit, ut Pragae die 20. Augusti anno domini 1723. Georgius Braniug ex archidiacono Kemlek at canonico Zagrabiensi in episcopum Zagrabiensem resolveretur.
Capitulum non solum, quod proponere Braniughium pro episcopatu noluerit, suum ab eo aversum indicavit animum, sed etiam per litteras ad principem Eugenium a
ad officium elevatus exercuit; dum per comitatus judlium curae episcopalis eundem admonere non dubitavit, praetendens parochi civitatis sancti Marci, qui falsissime magiae insimulabatur per calumniatores quosdam, alias domini vicebani clientes, causam judicandam ad se pertinere. Super quibus apud Augustam episcopus questus est. Et dominus vicebanus doluit ipse. Passichi ingratitudo plane detestabilis, quoniam post acceptam ab apostolico nuncio sententiam, quod episcopus, cum in apertis criminibus non defenderit, plane, ut suae securitati prospiciat, per vigilias consulere vitae suae debuit.
regius fuit; ac tandem comite Carolo Batthyanio ad banatum elevato, cum is partim in Bavaria, partim in Belgio ac Hollandia ut supremus bellidux universo exercitui praefuisset, Braniughius locumtenentis officium constanter ad mortem usque maxima sui commendatione obivit. Ipsius profecto in augustam aulam devotionis, qua summa fuerat, opus extitit, ut 1743. in Italiam Croatae, partim ex banalibus confiniis, partim ex banderiis, partim a fumis etiam, numero amplius 3000 sub ductu Petri Paraminzky profecti sint ibique laudem consecuti. Illius industria et labore anno 1745. in Bavariam
aeque ingrato, ac tandem Nicolao Petrichevich. Cognatam quoque suam Susannam, quae apud ipsum in parochia et canonicatu exstitit, affectu sangvineo diligebat ipsique providit et prospexit, ut in sua, quam elegit, virginitate honeste vivere possit.
Ultimis ante vitae finem annis apud augustam aulam egit fortissime, ut libera ei testandi facultas concederetur, immo et pro suis successoribus omnibus Leopoldi et Ferdinandi confirmarentur privilegia, ne fiscus ad bona episcopalia subintraret, uti hactenus nunquam in hoc episcopatu successit. Rem hanc medio aulae cancellarii
ad episcopatum Zagrabiensem promoti.
Adamus Ztepanich ex seminarii sublectore, in locum comitis Jonathae Ivanovich tantum diaconi. Anno 1729. Franciscus Thauszy ex parocho Sztanievicensi, in locum Joannis Zebecz archidiaconi Goricensis.
Georgius Marcellevich, in locum Mathiae Augustich archidiaconi Vaska, ex parocho Dernensi.
Anno 1730. Joannes Radich ex parocho Bisztricensi, in locum Nicolai Graczky lectoris.
Nicolaus Petrichevich ex parocho Gradacensi, in locum Michaelis Verbanich archidiaconi Dubicensis et electi episcopi Scardonensis.
Paulum Turkovich, qui domino Reess successerat, capellanum habuit et ad mortem servavit.
A latere canonicos habuit Georgium Marcellevich et dein Josephum Galliuff cognatum.
Praefectum bonorum Andream Gerlechich, ipso mortuo neminem.
Secretarios duos tenuit: in germanicis Augustum Fridericum Föllner; in aliis primo quendam Tomassich, quo mortuo successit Josephus Jagussich, post hunc dominus Fabriczi, dein Josephus Raffay, ac tandem Georgius Petkovich. Quibus tamen res archivii nunquam credere voluit.
Vicarium temporaneum, simul et comitem curialem, dominum
comes Joannes Draskovich, brevi mortuus; comes Josephus Eszterhazy, 1741. judex curiae regiae factus et 1748. mortuus; comes Carolus Batthyan, quem banum Braniughius reliquit.
Bella amplissima per universam fere Europam, immo mundum, gesta sunt. Ab anno 1730., mortuo Augusto Poloniae rege, continua fere bella fuerunt. Amisit tunc Carolus Siciliam et Neapolim, amisit plura in Italia loca, quae ex historicis lector ediscas.
Anno dein 1736. incepit bellum Turcicum, cujus initium Carolo gloriosum, quoniam Nissa cum universa fere Servia Carolo
et Clara Kappi, foemina illustri, etiamnum vivente, domique educatus, scholas, ut vocamus, minores partim Eperiessini, partim Cassoviae absolvi. Ad altiores Viennam Austriae submissus in collegio convictorum dicto rhetoricam logicamque absolvit, physicam qua collegii Pazmaniani alumnus sub patre Augustino Hingerle Viennae etiam excepit, ab eodem bacalaureatu philosophico decoratus, metaphysicam Cassoviae absolvit; suscepto philosophiae magisterio. Romam inde ad collegium sancti Apollinaris, Germanico-Hungaricum dictum, missus; ibidem suscepto theologiae doctoratu, per quadriennium eandem
rem majorem, ac opus esset, erexisset et banum Eszterhazium disposuisset, ut vallatum regulatumque praesidium a capitulo exstruendum praetenderet, quod centenis milibus constitisset, et Thauszy perpetuus remansisset ob fabricam commendans.
Anno 1739. post mortem Ladislai Bedekovich, 4. Augusti secutam, factus fuit archidiaconus Chasmensis. Inde transiit 1743. post mortem Georgii Dumbovich ad archidiaconatum Goricensem, et 1745. post sedatam Sisciensem pestem 10. Augusti factus fuit praefectus Sisciensis. Bano Carolo de Batthyan occasione visitationis confiniorum anno 1743. sese
et Thauszy perpetuus remansisset ob fabricam commendans.
Anno 1739. post mortem Ladislai Bedekovich, 4. Augusti secutam, factus fuit archidiaconus Chasmensis. Inde transiit 1743. post mortem Georgii Dumbovich ad archidiaconatum Goricensem, et 1745. post sedatam Sisciensem pestem 10. Augusti factus fuit praefectus Sisciensis. Bano Carolo de Batthyan occasione visitationis confiniorum anno 1743. sese intruserat, et nescio quam confiniorum notitiam praetendens, ac banum regulare volens, eundem offenderat, ut is offensae recordatus 1749., Kukuljevichium ratus, eidem objiceret, se
episcopo item Zagrabiensi Klobusiczky, Viennam festinat (cum competitor alter dominus Josephus Chiolnich ad comitem Grassalkovich, tum in commissione in Syrmiensibus partibus constitutum, fuisset progressus) ac Viennae narrato Chiolnichii facto, quod episcopatum a Grassalkovich quaereret, die 6. Augusti anni ejusdem 1749. a regina in episcopatum Bosnensem est resolutus. Cepitque sua facie ac vultu Majestatem regiam, ut ipsamet, nescio, quid sibi in eo complacuisse, narraret. Factum autem est totum hoc a Nadasdio. Interim resolutus episcopus gratias Kollerii emit, quem valere vidit
(Croatae Viennae militare producunt exercitium a regina praemiati.) Croatae ex Belgio reduces, numero 3000 Viennam die 12. Octobris appulerunt, et in campo penes Senprun militare exhibuerunt exercitium die 14. Octobris coram augustissimo imperatore Francisco I., serenissimo Lotharingiae duce Carolo, serenissimo archiduce Austriae Josepho, et augustissima imperatrice et Hungariae regina Maria Theresia, eo die primum in publicum post puerperium prodeunte, prouti et aliis plurimis eo hac occasione concurrentibus. Applausu
praemiati.) Croatae ex Belgio reduces, numero 3000 Viennam die 12. Octobris appulerunt, et in campo penes Senprun militare exhibuerunt exercitium die 14. Octobris coram augustissimo imperatore Francisco I., serenissimo Lotharingiae duce Carolo, serenissimo archiduce Austriae Josepho, et augustissima imperatrice et Hungariae regina Maria Theresia, eo die primum in publicum post puerperium prodeunte, prouti et aliis plurimis eo hac occasione concurrentibus. Applausu communi omnium dictum produxere, cum igne etiam, exercitium, dirigente eos domino de Kleffert generali adjutantio et
Theophilus Passich ordinis sancti Basilii Graeci ritus unitorum et abbas sancti Michaelis de Marcsa, episcopus Szvidnicensis seu Platensis, prius sententia Romanae curiae Leopolim in Polonia ad monasterium detrusus, triennio tamen inobediens, sed ultro citroque vagatus, tandem anno hoc in fine Augusti ad poenitentiam agendam in Poloniam concessit.
(Episcopus a cassa parochialis subsidii emansit liber.) Cassa parochialis subsidii Posonii erecta, quamvis post episcoporum mortem, qui illius erectione anteriores fuerunt (quemadmodum et
consilio, neque etiam cancellaria quidquam admonente, et in hoc Zagrabiensi episcopo dissimulatum est; neque ulla illi impositio ad parochialem cassam imposita.
Addenda ex actis regni.
(Congregatio.) Die 5. Augusti Zagrabiae sub praesidio a bano denominati locumtenentis comitis Ludovici Erdoedy fuit celebrata, ubi a fumo singulo impositi fl. Rh. 19 effecerunt 33280. regni ordinaria necessitas fl. Rh. 30742.
(Pro capella
protonotario. Quod etiam ex protocollo constat uberius.
(Episcopus Viennae detinetur et tandem Zagrabiam pergit.) Sua autem episcopalis excellentia post absoluta Viennae absolvenda, quamvis continuo ad ecclesiam suam venire suspirasset, ab augustissima tamen aula Viennae causa rerum negotiorumque Transilvaniae detinebatur, ac tandem ab initio Junii beneficio postae per Stiriam, impedimentis omnibus praevie Vienna per subditos Ivanicenses ad hoc obligatos praemissis, sumpto prandio abiit.
abbas sancti Nicolai de Gaczka, archidiaconus de Szencze et Gverche.
Archidiaconi.
(Creatus canonicus 1728.) Cathedralis sive Zagrabiensis reverendissimus dominus Adamus Chegetek, praepositus sancti Augustini de Quinque Ecclesiis.
(Creatus canonicus 1730.) Dubicensis reverendissimus dominus Nicolaus Terihay abbas beatae virginis Mariae de Gadgy.
(Creatus canonicus 1728.) Camarcensis
domino Ignatio Koller.
(Princeps quoque Saxoniae Carolostadiensem et Capronczensem praefecturam, quam tamen antea reformavit, resignavit. Nullus dolor in resignation principis.) Serenissimus quoque dux Saxoniae Hildspurgshausen, cui ab augustissimo condam imperatore Carolo VI. suprema generalatuum Carolostadiensis et Varasdinensis, postea dicti Capronczensis, praefectura fuerat atributa, quiuque utrumque horum generalatuum regulae militari et disciplinae summa aerarii regii utilitate subjecit, et ex integro
Croatiae status feriit, et quoad primum paruerunt nihil omnino decidentes, quoad alterum vero, cum legibus promissa foret et aliorum excessuum satisfactio, ad omnem eventum et anteriora assumpserunt.
Commissio ista propter militares, in replicis tardissimos, diu protracta est, et tandem in Augusto dissoluta facultate regia, et in Novembri iterum reassumpta | anno tandem sequenti terminata. In hac plurima episcopatum concernentia, et ad bona Ivanich, Dombra, Gradecz, pertinentia pertractata, uti ex ejusdem processu, ad archivium episcopale
sanctissimae Crucis sepultus. Bona, quae prius ad consangvineos procuraverat, iisdem reliquit cum copiosa substantia alia. Pro episcopatu autem ejusdem ex Zagrabiensi capitulo institerunt dominus lector Josephus Chiolnich et dominus arhidiaconus Goricensis Franciscus Thauszy, qui et die sexta Augusti eodem consolatus est Viennae.
(lnstitutio sedis vicarialis novae. Vicarius novus et consiliarii episcopales.) Sua episcopalis excellentia rebus in hae dioecesi sua spiritualibus primum providere volens, ex defectu episcopalis officii seu
omnes summarie et verbaliter ac ex motu primo deciderentur, ab iis quos vicarius quaesitos, rogatos poterat obtinere, consistorium episcopale constituit. Et saepius resignante et resignationis acceptationem urgente illustrissimo domino majori praeposito per annos 19 prius generali vicario, die 19. Augusti, litteris ad capitulum datis significavit. Sacrum a se erigi consistorium et ad illud promoveri et applicari sequentes: Dominum Wolffgangum Kukuljevich qua vicarium generalem et causarum generalem auditorem. Dominos Adamum Ztepanich, Josephum Pogledich, Nicolaum Magdich, Georgium Reess,
ad commissionem Sclavonicam et supremum illius commissarium dominum comitem Grassalkovich, exmissi | cum sufficienti plenipotentia fuerunt.
(Acta Posegae circa domum episcopalem Posegae habitam.) Qui die 23. Augusti Posegam advenientes, non reperta ibidem adhuc commissione, Poseganum senatum amice requisiverunt, de domibus episcopalibus restituendis, et si praetensionis quidpiam haberent aut juris, de accomodandis amice rebus. Sed non tantum dominos plenipotentiarios nullo responso dignati sunt, sed
tum circa hoc, cum etiam circa factam violentam praelibatae domus ex manibus episcopalibus occupationem, emersaque eatenus gravia damna reservet generaliter | supra qua et civium protestatione et sua quoque, ab eodem judice Malessich de dato Posegae die 29. mensis Augusti 1749. testimoniales idem canonicus accepit et custodiendas tradidit ad futuram cautellam.
Restituta ita domo et per supremum episcopi inspectorem Sclavonicum dominum Josephum Dellimanich appraehensa, institit apud supranominatos plenipotentiarios civitas, pro culinae per ipsos in
confinium in propriis sylvis taxam per commissarium imponendam solvet, a majori grossum 1, in alterius vero confinii sylvis pro commissarii judicio. 5. Divisiones familiarum in confinio ne ruinentur impediet. 6. Birsagia judicialia ab auditore percipienda exactori consignabit. 7. Junio, Julio et Augusto mensibus vina regni educillabit. 8. Denuncianti contrabandam tertialitatem dabit. Commissario constitutum annuum salarium fl. Rh. 700. Quamvis porro baro Stephanus Patachich, regiminis Glinani colonellus fuisset promotus ante dies aliquot, tamen ad aperiendam viam promotionis
dominus generalis vicarius Wolffgangus | Kukuljevich cum domino a latere canonico, item dominus lector, Petrichevich, Gal, Galiuff, canonici Zagrabienses. Dominus episcopus Bosnensis Franciscus Thauszy, aliique ex clero praesertim parochi ibidem vicini et religiosi. Augustissimus autem imperator cum regina Maria Theresia et fratre suo Carolo Lotharingiae duce, bano item Croatiae aliisque viris, qui Suas Majestates comitati sunt, die 4. Julii a prandiis circa horam mediam sextam comparuerunt sub tormentorum explosione, accepti in Petoviensi arce a nobilitate
aeque praebendario. Prius autem vacantes parochiae in Vidussevecz Ignatio Kerchelich, Romae in 4 annum theologo, et Vugrae Blasio Dumbovich, capellano Capronczensi, collatae sunt sub Aprilis initium.
(Capucinus apostata.) Mense Augusto pater Aurelianus Graecensis, ordinis Capucinorum, ex hoc illorum Zagrabiensi conventu apostatavit, plurimos in civitate et domi decipiens, profugitque in Prussiam. Vir alias ingenio et studiis inter suos non ultimus.
Eodem Augusto Suae caesareae Majestates ad Moraviam ad campamentum
apostata.) Mense Augusto pater Aurelianus Graecensis, ordinis Capucinorum, ex hoc illorum Zagrabiensi conventu apostatavit, plurimos in civitate et domi decipiens, profugitque in Prussiam. Vir alias ingenio et studiis inter suos non ultimus.
Eodem Augusto Suae caesareae Majestates ad Moraviam ad campamentum profectae sunt. Sua autem episcopalis excellentia Ivanichium concesserat, etiam animo consecrandi Franciscanorum ibidem ecclesiam, sed pridie infirmata redire debuit.
(Generalis Woon Petriniam
episcopalis excellentia Ivanichium concesserat, etiam animo consecrandi Franciscanorum ibidem ecclesiam, sed pridie infirmata redire debuit.
(Generalis Woon Petriniam visitat.) Generalis de Woon praesidia confiniorum visitavit in fine mensis Augusti, et praesertim Petriniam, ubi diebus octo moratus delineavit integram una cum ejusdem metalibus. Adfuit etiam canonicus Kerchelich fecitque: ut generalis ipse in delineatione sua controversa cum episcopo Zagrabiensi loca notaret, et mappae suae, controversa esse, apponeret. Caeterum
congregatio.) Jesuitis quoque sua Viennae fuit congregatio die 14. Martii, in qua electi, qui nomine provinciae Romam ad electionem generalis pergerent, et quidem pater Wilibaldus Krieger, rector actualis collegii Graecensis, nomine et in locum patris provinciae provincialis, pater Augustinus Hingerle, praepositus domus professae Viennensis, omnes exprovinciales. In horum defectu vel impedimento substituti pater Franciscus Kunich rector Tyrnaviensis et pater Ludovicus Debiel rector Lincensis.
(Electio ablegatorum ad diaetam ex
praestiterunt. Poenilia tamen sua confiniarii tutati non sunt, neque praedantibus se opponebant, ut ludere cum Carlostadiensibus videretur.
(Generalis Kheill venit contra rebelles.) Haec omnia accurate Suae significata sunt Majestati, quae sub Augusti primos dies regimen Molkianum ad compescendos exmisit. Mareschallum item plena authoritate Kheill, qui assumptis tribus ex Varasdinensi generalatu milibus, Carolostadiensium etiam duobus milibus, ad Petriniam consedit. Sed tumultuantes Petriniam vocati, comparentesque protestati sunt, quod
comitis Antonii Grassalkovich divertit, solenni ut referebatur solennitate ibidem a domino comite suscepta, praecipue autem laudabatur illuminatio, ab eodem domino comite exhibita. Interea compilati Posonii diaetales articuli, ex quibus, quid hac conclusum diaeta, videre est. Ipsaque cum fine Augusti dissoluta, circa quam pro Croaticarum rerum, notitia nil aliud notandum videtur, nisi dominum Antonium Spissich actorem autoremque diaetalis 23. articuli fuisse, ac propterea a regno comitatus Sclavonicos avulsos.
(Novi episcopi Zagrabiensis
ac propterea a regno comitatus Sclavonicos avulsos.
(Novi episcopi Zagrabiensis ordinationes.) Excellentissimus autem Klobusiczky Zagrabiam amplius nec rediit, sed Pestinum concessit. Nominatus autem Zagrabiensis episcopus Posonii die 13. Augusti in camera Posoniensi installatus, suum in omnibus plenipotentiarium canonicum Georgium Gall constituit, in locum promoti ad episcopatum Bosnensem lectoris promovendos Posonii adhuc promulgavit, ipseque pro 25. Augusti ad comitem Ludovicum | Patachich Szlanye
sed Pestinum concessit. Nominatus autem Zagrabiensis episcopus Posonii die 13. Augusti in camera Posoniensi installatus, suum in omnibus plenipotentiarium canonicum Georgium Gall constituit, in locum promoti ad episcopatum Bosnensem lectoris promovendos Posonii adhuc promulgavit, ipseque pro 25. Augusti ad comitem Ludovicum | Patachich Szlanye appulit, inde cum canonicis Stephano Putz, Josepho Galliuff, Joanne Paxi, constituto secretario suo, Diakovo abiit, transactisque ibidem negotiis Varasdinum ad episcopates domus rediit, ibidemque ad festum Martini
adesse noluit, at 13. Novembris Diakovo abiit, ibidemque remansit.
(Mors Wolffgangi Kukuljevich.) Die 28. Novembris reverendissimus dominus Wolffgangus Kukuljevich, vicarius generalis, archidiaconus Bexin et tabulae judiciariae assessor, a 20. Augusti infirmus, communi bonorum dolore obiit. Fuit vir ingenio velox, doctrinae solidae, sed in capitulo parum amabatur. Honorum perquam cupidus et divitiarum, hinc spe magna erat promotionis alicujus consequendae delusus, ex apprehensione, quod Posonii adhuc ab electo episcopo alter in vicarium
admonito, cum Zagrabiam redivisset, litteras ad dominum comitem cancellarium a me scriptas cum efficacissima commendatione procuravi, et in meo cubiculo cum totali et secreta informatione eidem tradidi, aurea summaque recipiens ab eodem promissa. Quarum etiam virtute idem dominus Thauszy die 6. Augusti 1749. in Bosnensem episcopum fuit resolutus, uti opinor. Sciendum 2. Me, qui haec scribo, apud dominum episcopum Klobusiczky sub nomenclatura canonici a latere onus universum portasse, cumque fidelitate omni viro inservire conatus fuissem, meamque sinceritatem expertus ipse fuisset,
Religiosi in ipsorum ecclesiis fuere diligentissimi, saepe ad 2. pomeridianam assidentes ac, modicum pransi, ad horam noctis 10. Et matutina 4. ubique ad confessionalia sedebatur. Porro patres Capucini pro hoc anno suorum numerum auxerant, prouti et Franciscani, victu ipsis ex arce dato usque ad Augustum. In cathedrali juxta horarum distributionem canonici, praebendarii, et ex domo deficientium octo constanter sedebant, qua occasione facta in cathedrali confessionalia. In parochiali sancti Marci, praeter praebendarios, capellanos duos et altaristam, ordinati fuere theologi 4 anni
et praeterea pactum habere cum daemone explicitum,..... signum quoque monstrabit.... magiae deditum, haresi infectum, pro despectu eucharistiae materiam ali... aptam cum intentione debita in foeminarum pudendis saepe consecrasse, aliaque nefanda et horrenda plane. Ad haec autem omnia cujusdam Augustiniani ex Stiria laici malitia inductum esse, idemque monasterium totum murariorum doctrina et ex professo daemonis pacto infectum esse. Ipsique, si cum laico isto monacho amicus est, ubique omnia bene succedere, ut ignoto licet ubique serviatur, pecunia detur, quantum vellet ipse. E contra,
publice revelandam. Decisumque fuit, hoc secundum ei imponendum fore, prouti et a confessario fuit impositum, sed ipse nullatenus consensit. Ad primum cum satis disputatum fuisset, arcano naturali ligari confessarium, conclusum est. Cumque poenitens facultatem nullatenus dedisset, ut provinciali Augustinianorum scriberetur, a vicario generali eidem scriptum est: rumorem hic quendam esse, in monasterio N. haeresi quosdam maculatos inveniri, proinde ex officio sibi incumbente videret ipse, ne monasterio totique religioni nota dedecusque inuratur; haec autem amice et charitative significari.
apertos, alii alia nescio quae divinando, potius ignorando, ut fieri solet, dicebant. Attamen ad Hraschinam globi duo ex aere tunc ceciderunt, quos et loci parochus terrae immersos effodi curavit, scriptitatumque hac de re variis, ut Posonii Suae quoque Majestates rescirent, et augustissimus imperator unum ex his globis sibi mittendum voluerit. Quare ab episcopo Klobusiczky domino Kukuljevich scriptum, ut talismodi globum procuret Posoniumque mittat. Parochus Hraschinensis Marsich a vicario jussus globum majorem misit |
integrum, minorem
admirationi omnibus, et nescio quas fingebant vias, quibus hanc fratri meo parochiam obtinuissem. Alii suspicabantur me opera Klobusiczkii usum, alii aliter. Sed res ita acta est. Quamvis dominus comes locumtenens, dominus item episcopus aliique suos et diversos commendaverint, praecipue quemdam Augustinum Bosniak, parochum sancti Marci in Spinis, resolvendusque pro certo putabatur, praecipue quod a plenipotentiario et praefecto domini comitis curiae judicis Molnar, anno hoc die 1. Martii mortui et a me in parochiali sancti Marci sepulti, commendaretur, ego insciis omnibus et sub summo
fuit ratio, proinde vocatae comitissae omnes, juvenes nobiles, quibus libertas arrideret etiam, officiales similiter [erga ordines et mandata........ facti maximi. Jam...... Ut autem....... congesta et ad domum regni... domosque justitiae templum veritatis effectum cujusdam Augustini.....] Drugo se ne može pročitati.
Quivis accedentium xgeros 34 solvere omni et singulo vesperi debuit [quae...... comitissae oeconomiae fuit.] Cuivis
militis et martyris. In Majo: sanctorum Philippi et Jacobi et Inventionis sanctissimae Crucis. In Junio: feria II. et
ditionum Austriacarum, annuntiationis beatae virginis Mariae. In Aprili: dominica Paschatis. In Majo: Ascensio domini. In Junio: dominica Pentecostes, corporis Christi, sancti Joannis Baptistae ut regni patroni, sancti Ladislai ut fundatoris et patroni dioecesis, sanctorum Petri et Pauli. In Augusto:
nobilium, praecipue Busanio affinium, alleviatae partes et bona, partes e contra Transsavanae et dominia aggravata, ut communis esset lamentatio. Fuerat quidem correctoria deputatio ordinata, sed effectu caruit, quia ad eandem ordinati sua bona praeprimis corrigere debuissent. Hinc ad thronum augustissimum tanto magis devenere lamenta, quod ministerialis banco Viennae deputatio, cui bona maritima subjecta, graves eatenus fecisset repraesentationes, praecipue quod ad singulum hospitem maritimum fl. Rh. unus impositus fuisset, in Croatia vero, ubi tamen rustici terras, prata,
appulit. Et quia dominus comes locumtenens aliis conscriptoribus nil significasset ad diem 24. Julii, ideo ibi eum praestolari alios fuit necessum. Die 26. Julii alii quoque conscriptorum Varasdinum moverunt iter, et, excepto domino vicecomite Petkovich, die 27. comparuere. Is autem primo die 2. Augusti adfuit. Congregati sessiones Varasdini de eodem conscriptionali opere habuere per quatriduum. In quibus perlectis examinatisque idealibus punctis nec non instructione regnotenus data, praecedentiae quoque superata quaestione, quam dominus Ballog moverat, qui utrumque vicecomitem praecedere
7mo. Terras, prata, vineas, silvas, pallisectia, quae rustici usuarent, sive ex censu sive tertio manipulo inserendas esse, cum sint de facultatibus rustici, quamvis dominales et pro nutu domini amovibiles. Circa haec puncta aliaque cum triduo disputatum fuisset, tandem ita conclusum est die 4. Augusti Varasdini. 1. Ne opus conscriptionale tardetur, tabella rubricarum, per dominum Ballog elaborata et deputationali conscriptioni porrecta sub ea conditione acceptatur, ut in casum ejusdem non confirmandae per dominum comitem locumtenentem, ad difficultates occurribiles plenipotentiatum,
notitia, hoc ipsum exprimendum. 11. Difficultates si quae occurrerint notandae et unanimi opinione et votis illis prospiciendum. 12. Si ubi calcaturae fuerint, inserendum.
Sub his ergo ideis partim per dominum Ballog allatis, et quidem a potiori, partim conclusis, Ludbregini incoatum die 6. Augusti opus. Inde continuatum Bukovecz Nagy Attak, Gielekovecz (sunt loca stationum nostrarum, ex quibus vicina assumebantur et conscribebantur), Kuzminecz, Raszinja, Szlanje, Toplicza capituli in quantum est comitatus Crisiensis. Atque hic districtum Podravanum absolvimus. |
rogabant, continebant, quod rem publicam fieri oporteret. Hinc mansi ego, at dominus Raffay praetextu laborum comitatus, reipsa vero ad instillandum in me et conscriptores odium, docendumque, qua arte eludere debeant vel possint, effectus uti haec omnia confirmavit. Szlanjâ die 27. Augusti abiit, adveniente domini comitis locumtenentis paulo post epistola, pro domino Raffay, judlium comitatus Varasdinensis, dominum Georgium Konczer pro conscriptore constitui.
eo non potuit. Quare privative ad comitem cancellarium submissa extitit. Dein per Kleffeldium, qui mense Januario Viennam iverat, Suae Majestati fuit exhibita, Kleffeldio sive per se sive per alios modos omnes Suae Majestati detegente, quibus locumtenens regeret. Sane hinc maximum summumque in Augustissima natum est contra locumtenentis gubernationem praejudicium, dum opus conscriptionis a se approbatum, et a quo solutio tot militum in alleviamen aerarii regii exspectabatur, officialibus plane Erdoedianis examinandum praebuit. Conscriptores non audivit, tres convicit, Raffajo remunerato.
scitu Romani pontificis patribus Piaristis, ut hac ratione suo obviaretur modo et schismaticis, qui rebelliones ob eum locum fieri dicebant, et reflexionibus Palkovichii demum et reginae fors scrupulis.
(Piaristae introducti in Marcham.) Itaque Augusto mense Capronczam duo venere Piaristae. Mareschallus Neuperg non evocavit amplius Palkovichium, verum per litteras eidem significavit, Majestatem suam velle, ut Marcha Piaristis resignetur, quare veniret ipse illamque tanquam sub generalatus et consilii bellici jurisdictione patribus
unice reginam, esseque tantum eventualem, nec ituram in consequentiam. Generali istud non placuit tanquam ab aula non approbandum, hiuc sicuti honor ab honorante promanaret, sic obsequium a vasallo, neque de his scire debere principem. Si autem titulus publicetur, conjicere pronum est, facile ad Augustae perventurum aures, quae offendetur potius, quod et sine illius praescitu talia populo imposita sint. Itaque colonellus Lalersperg proposuit, pecunias illas, quas nuper pro mondura dederunt, in hos sumptus mutari posse, atque titulo mondurae novae, quam in adventu reginae habere singulos
Jesuitarum crimen vindicandum non erat, consequenter sic ex necessitate provisionis et victus talia accidissent, viam bonificationis publico facilem esse, sive ex cassa publica sive ex aequanimi ad tumultuantes bonificandorum talium impositione. Nec operae pretium censeri, ut collegium augustissimae Majestatis thronum interpellare eatenus debeat, aut sive cum regno sive privatis eatenus litigare. Caeterum si impensarum ratio a nobilibus sive totius regni sive illis, quorum tumultuaverant rustici, spectanda est, se a caetero clero collegium non eximere. Haec summa erat instantiae
satis vicebani expeditio non potuit, quamvis murmurassent privatim ob praedas factas singuli et potissimum post rectoris Jesuitarum instantiam auditam. Vicebanus pater patriae et eliberator conservatorque ejusdem non solum agnitus, sed plane tam bano in sui commendationem scriptum est quam et ipsi Augustissimae per cancellariam, nulla Draskovichii facta mentione. Ut autem securitati patriae consuleretur, per Zagoriam aliasque regni partes distributi fuere confiniarii cum officialibus. Locumtenenti, tanquam in medio confiniorum et regni oportuno loco, sedes residentiae bona Jesuitarum alia,
aliud me latet, quam quod gravem fecissent instantiam, collegiumque ad centena damnificatum milia, ut ejusdem ruinam quaere, atque in eandem conspirasse quidam videantur. Haecve proficisci omnia ex paucorum praepotentia. Ut ipse mihi postea aperuerit rector, a Romana curia negotium fuisset Augustissimae commendatum, ac sub onere plane conscientiae, quod etiam in mandato regio suo modo insinuari visum. Dein primi fuere Jesuitae, qui commissionem scivere, scriptumque rectori a patre provinciali fuerat, ut commissarium Bohemum dominum Millersdorff bene informaret de omnibus, quia is
alia sub Carolo VI. ecclesiae praestitisse. Comitem item plus, quam 600 illi fl. sunt, dioecesi, ecclesiae, parochis, vel sub hac commissione facere posse. Qua ex re perspexi, quidquid locutus eram in consistorio, episcopo et comiti revelata fuisse. Hinc comes, cum Viennam irem Augusto mense, promissas commendatorias ut paret litteras, tempus invenire non potuit. Immo episcopo primam illam partem seu |
paragraphum, superius notatam, exhibuit, ut is postea pasquillum mihi imputare voluerit. Erat, uti infra videbitur, quorundam canonicorum
Februarii advenit Zagrabiam, me intra reliquos etiam visitando, atque de reductione sermonem faciendo et quod haec a plerisque intelligeret. Subjunxi ego, de aulae intentionibus constare posse Zagrabiae nemini, quia nec Viennae multis constarent, consequenter neminem vel divinare posse, quae sit Augustorum intentio. Tum ille, oportunitatem nunc convertendorum Rascianorum esse, quia illi potius Romana amplectentur sacra, quam ut reducerentur; credere vero se, crimen enorme illorum ob respectum hunc religionis conversionisque ipsorum indulgeri ipsis ab apostolica posse principe, seque eo
conscribi totius generalatus viros, prodivitque, in toto generalatu Carolostadiensi ad
centum milia virorum esse. Dein Scherzzerium exsecutorem fuisse fidelem caesaris mandatorum. Hinc si status praesens generalatus Carolostadiensis damnari debet, dicasteria ipsosque a Kleffeldio Augustos artificiose accusari. Kleffeldius ista sibi non ominatus, in Petazzium directe surgit, eumque falsitatis arguit. Petazzius rem eandem Kleffeldio adscribit. Serbellonius, absoluta Veröcensi commissione, per Labacum in Carolostadienses partes exmittitur, lustrat generalatum. et Viennam
domino Petro Skerlecz scripta illa mea tradidit, sed, episcopo favere volens, ad Koller profectus est, atque ab eodem de me interrogatus, me Varasdini esse reposuit, scriptaque illa eidem legenda exhibuit. Animadvertens is, et sibi et bano periculum esse, quia fors apostasiam illam a fide meam augustissimae relatam scivit, proditurumque vidit mendacium, si deductiones illae meae prouti et instantia ad reginam pervenerint, Krajachichium rogavit, ne cancellario aut ejus secretario meae illae repraesentationes darentur. Hinc et eas apud se retinuit, agens omnia, ut praepositi fieret
mihi facere nequit, quive evangelicum illum coecum, cujus nec parentes peccaverant neque ipse, coecum ideo esse voluit, ut manifestentur in eo opera Dei, Joseph item Aegyptium esto innocentem durissimos perpeti carceres, pluresque alios, quibuscum peccator ego nulla ratione sum comparandus. Augustinum quoque imitatus, cum ex sacris paginis solatia quaererem, in eam psalmi identidem offendi sententiam: Intellectum tibi dabo et instruam te in via hac, qua gradieris, firmabo super te oculos meos , atque ad eam: Nolite fieri sicut equus et mulus, quibus non est intellectus .
Caeterum omnes equidem vecturas et praejuncturas, officialibus dominalibus hactenus gravituito praestari, solitas pro futuro hisce integraliter sufferentes. In merito demum contributionis, qualiter exigendae et adjustandae benignae, ordinationi nostrae caesareo regiae, sub 18. praeteriti mensis Augusti interventae, ulterius insistimus.
Stabilita taliter interimalis regulationis norma, quam fidelitas vestra cuilibet territoriali superioritati non minus quam et cujusvis loci communitati pro debita directione et exactissima observatione notam reddi et in formale scriptum redactam
donatus, singulique ad ultimum. Demum pars utraque emolumenta summasque ex his tractatibus utilitates pro se depraedicabat, et praecipue assentatores ac hujus rei fabri.
Aula Viennensis dicebat
(Unde manarit, ut regina partes has videre voluerit. Ministerium studet, ne praemissa videantur.)
Hinc quoque promanavit reginae imperatorisque visendorum horum locorum anno superiori insinuata, hoc autem anno terminanda visitatio, atque inde per Croatiam augustorum reditus, ut nempe et has sumptuosas viderent Fluminenses fabricas et portuum extruendorum Buccari, Bukariczae et Tergesti loca; nоn minus et audirent lamentantem populum viderentque, num in effectu tot tantaque illata sint damna, uti populus repraesentare non cessabat et regina sibi
tractatibus, inferendi belli Borusso tempus ad esse svadere cepit et de alleatis cogitandum, praecipue quia Gallia jam in aperto cum Anglia discrimine foret et bello, pro occupato a Gallis Dunkerken loco ibidemque exstructo praesidio. Ex his ergo cogitationibus et observationibos necessariam esse Augustorum domi et Viennae moram. In effectu toto hoc 1755. anno Viennae de his cogitabatur, et foedus illud, celebre intra Galliam et Austriam sequenti sive 1756. subscriptum promulgatumque anno cudebatur, ob quas res augustissimos Viennae remanere oportuit. Descripti supra tumultus anno hoc 1755.
praesidio. Ex his ergo cogitationibus et observationibos necessariam esse Augustorum domi et Viennae moram. In effectu toto hoc 1755. anno Viennae de his cogitabatur, et foedus illud, celebre intra Galliam et Austriam sequenti sive 1756. subscriptum promulgatumque anno cudebatur, ob quas res augustissimos Viennae remanere oportuit. Descripti supra tumultus anno hoc 1755. in Croatia enati ad vota, uti svadent circumstantiae omnes, Viennensis ministerii. Equidem consideratione non caret neglectus ille praesidiorum et poenae reis debitae ob trucidatos officiales totiusque criminis
aula cassatum.) Ad mandatum regium cursus juris quoad omnes et quaslibet alias causas praecipitur et ordinatur, demptis solis causis postremi tumultus, et ex eo vel per eum tumultum accessoriis, quae commissioni regiae, eatenus ordinatae, et foro extraordinario subjiciuntur. Hinc mense Augusto tabula regni judiciaria post octavas sancti Stephani regis decurrit.
Praemissas omnes conferentias dominus Nicolaus Skerlecz, tabulae judiciariae notarius, subscripsit.
§ 3.
De regni congregatione habita Zagrabiae die 17. Novembris sub praesidio locumtenentis.
Viennae acceptus.) Non solum autem apud Altham Krajachich valuit, sed tam per eum quam et uxorem suam, quandam Luxemburgensem, quae antea apud filiam domini comitis a Neuperg, consilii bellici vicepraesidis, nuptam principis ab Auersperg filio, atque augustissimi imperatoris clientulam servivit, sese insinuavit, uti etiam domino Codeck bancalitatis praesidi, nec non comiti ab Habgwicz directorii praesidi, hinc primariis aulae ministris, apud quos profectionem nactus est, omnesque ejus rebus propensi apparebant. Quod iterum magis confundebat
vendidit.
Dices: Rauch igitur non peccavit, dum modum regulandorum confiniorum bano perscripsit? dum conscriptionem ursit et defendit? dum cleri subditos contribuere debere sustinuit? dum Dubiczam confiniis applicari voluit? dum pro servando in banatu Croatiae bano Batthyan 1748. ad augustam aulam oratores procuravit? Respondeo: si consideretur felicitas publica et postponantur privata publico, laudem merebatur ab omnibus et pro patre haberi patriae. Praestabat in confiniis justitia, praedociniorum excidium, pecuniae per confinia in regnum introductio, patriae juventutis
profectus nemo est, verum capitanei Boltichky ac Rosichka munus officii hujus obibant. Ex capitaneis ivere Nicolaus Matlekovich, Raizner, Tolnai etc. Cum per Zagrabiam fuissent profecti, ad omnium admirationem ivere tristissimi, et gregarii nescio quae mala praesagiebant. Hos Augusto mense secuti sunt equestres numero 500 cum suo colonello domino Gabriele Skerlecz. Item aggregatus vicecolonellus comes Sermage.
(Item [ex] generalatibus.) Ex generalatu Carlostadiensi eodem hoc tempore ivere colonellus Likanus Vehla et
(Borussiae rex Saxoniam occupat. Tum dispositiones. Dresda capta. Regina tuetur gabinettum. Aula Viennensis confusa. Ordines ejusdem.) Interea dum minister Borussicus Viennae urgeret aulam pro supranotata declaratione cautioneque, die 29. Augusti Lipsias Borussiae hussari subintrant, pars curiam, pars forum occupat. Hos secuti sunt equitum peditumque 8200 imperante Ferdinando duce Brunsvicensi, qui ab omni insolentia militem cohibuit, aerario tantum et armamentario acceptis jussaque militis per magistratum provisione. Quod factum
demum regia obtenta, ipsa pro anno sequente banalis tabula Varasdini celebranda promulgatur.
Die vero 8. Decembris anni hujus regina nostra Maria Theresia feliciter quintum enixa est archiducem, qui Maximilianus |
dictus est. Crevit nativitatis diei augustissimi imperatoris in aula laetitia ex nato etiam eodem die filio archiduce. Quidam poeta alaudam eum compellavit, alludens ad insignia Lotharingiae, sed alter sic ei respondit: Grande aliquid de Te sibi dicere visus Apollo est, Cum nuper quintam te compellaret alaudam; Grandius at, si
a saecularibus ipsis juvabar in replicarum acceleratione, praecipue autem a fratre meo Christophoro, domino Lukauszki et supremo comite domino Joanne Jursich. Sed antequam prosequar, de ipsis actionalibus meritis dixisse et notasse juvat.
Anno 1753. canonicus Balthasar Petkovich Bononiam Augusto mense pro illius collegii rectore submissus est. Quia vero is pro more capituli eo anno dicae hominum et capitularium subditorum, qui ad Zagrabiam sunt, incassator fuisset, quam, quae, superest ab interusuriis capitulo, a locatis regno capitalibus regni perceptori admanuat, et ego
negati sunt, deduxi. Quintum (ante erectam actionem incognitum) objectum mihi est sollicitationis ad sodomiam crimen. Eram ego ex parochia Szellensi ad Siscium anno 1745. die 5. Novembris ad sublectoratum translatus, ex quo anno 1748. die 23. Januarii in canonicum sum resolutus, eodemque anno Augusto mense Viennam pro rectore collegii Croatici abii. Anno autem 1748. obiit episcopus Zagrabiensis Georgius Braniug, cujus episcopatum ambiebant ex capitulo plurimi, seseque mihi commendabant, et alter describebat alteram. Praepositus eotum major Adamum Chegetek vomit, et sua universa merita
habitumque est, eundem Kutnjak complicari debuisse praedicto Ignatio.
Quinto. Kercselich Colocsam obit. Mors comitissae Castelli. Mors Ceciliae Skerlecz.
Ego sub initium Martii profectus Budam, inde Colocsam pro processus mei revisione fueram, pureque terminum pro mense Augusto revisionis obtinui. Colocsae cum fuissem, interea Varasdini obiit comitissa Castelli, filia defuncti comitis Alexandri olim Patachich, in Remetinecz sepulta. Item obiit |
uxor domini Antonii Bedekovich, assessoris tabulae judiciariae, una cum filia sua eodem
atque optato vicecolonelli titulo decorato.
Terraemotus Veroviticzae ac alibi.
Die 27. Junii terraemotus magnus fuit Ivanichii templo Franciscanorum hiante, Veroviticzae major facta est strages in templo et monasterio, perduravitque ad 20 Augusti. Quinque ecclesiis aeque atque ibi adjacentibus partibus, Zagrabiae similiter, ubi septima Julii major fuerat, ut camini aliquorum corruerint.
Daunius comes Carolo Lotharingiae duci adjungitur et succedit Braunio. Banus varie affligitur.
captivatis 6217 militibus, repertis ibi et aerario regio attributis 355.576 rh., majoribus tormentis 164 receptis, aliaque omni munitione bellica et copiosissima annona.
Comitatus Zagrabiensis more veteri restauratio. Zagrabiae ad finem Augusti per locumtenentem inclicta regni congregatio. In hac regulatio comitatuum horum Crisiensis, Zagrabiensis et Varasdinensis ferme illa attributa fuerat, quae est fuitque inferioris, ut vocamus, Sclavoniae. Interim locumtenens, cum suis pristinum servare cupiens morem, Zagrabiensem comitatum
omissus, quatvorque sibi antepositi, ad Capronczensem parochiam sibi collatam transire voluit. Sed magnus prudensque Braniugius ad se accersitum, neve ob odium episcopi abivisse dicatur, recuseturque grave sublectorum onus, eundem stitit, et, mortuo canonico Jonatha Ivanovich, eum 28. Augusti 1728. canonicum dixit. Oeconomica capituli plerumque tractavit. Bona Lobor 1730. administranda suscepit, tenuitque administrationem quadriennio, inde non parum adjutus, quia |
uti bona illa executionis titulo possedisset capitulum, sic ille interesse tantum
bullarum episcopi. Vir bonus, doctrinae infra mediocritatem, praecipue in altioribus prudens, temperatus, mediocritatis studiosus, ad exsecutoratus felix, ac in his exsequendis solers ac diligens, incoatae 1746. scholasticae theologiae praecipua causa. Equidem animadvertens, ex tenui Thomae olim Augustich canonici Zagrabiensis legato, videlicet 3000 fl. rh., conflatam haberi summam ex interusuriis in fl. rh. 17000, ursit, ut demum menti testatoris satisfiat. Applicata itaque 15000 pro Zagrabiensi theologia, datoque eorum provinciali Mathiae Pock, tum Zagrabiae
cum extradatis mihi documentis atque oblato praestando desuper juramento rationem obscuritatis detexi, petiique satis fieri voluntati defuncti. Data res fuit pro revisione domino assessori Antonio Bedekovich, notario comitatus Zagrabiensis Balthasari Kesser, (quia Plepelich, quem superiori anno in Augusto notarium positum notavimus, ob debilitatem sui et laborum impotentiam eatenusque crebriores supremi comitis increpationes resignaverat), canonico item Kukuljevich. Qui, combinatis omnibus, fusiori calamo injuriam a Jurinichio et Jesuitis familiae factam invenerunt judicaruntque. Episcopus,
comitis aeque Patachich Varasdini decessit, legatis suis omnibus Ursulinarum Varasdinensi collegio factaque fundatione pro una virgine gratis suscipienda.
Reges Hungariae titulus Apostolicus confirmatum acceperunt. Anno hoc 1758. die 19. Augusti Clemens Papa XIII. reginae Hungariae Mariae Theresiae regibusque Hungariae singularem titulum Apostolici regis attribuit, imitatus antecessorem, qui regibus Portugalliae titulum Fidelis simus dedit. En tibi breve pontificis ejusdemque tenores:
primitias pontificiae caritatis et benevolentiae, qua Majestatem tuam apostolicam prosequimur, et cui pignus alterum addimus in apostolica benedictione, quam tibi, carissima in Christo filia nostra, amantissime impertimur. Datum Romae apud sanctam Mariam majorem sub annulo piscatoris, die XIX. Augusti MDCCLVIII. pontificatus nostri anno primo, (Caietanus Amatus.)
Carissimae in Christo filiae nostrae Mariae Theresiae Hungariae reginae Apostolicae, nec non Bohemiae reginae illustri in Romanorum imperatricem electae.
Nota bene: 1. Istis in locis, ob fundationes
3. Omnibus isthic, nempe in
partium Josephus Thianich, eorumque vicejudices ordinati, comitatus haidones plurimaque statuta alia; pro sigillo habendo comitatus suae Majestati supplicatum. Infensi Jursichio damnabant in eodem, quod eos ipsos pro officiis et candidasset et eligi procurasset, quos superiori anno electos Augusto mense praesentaverat aulae incapaces atque insufficientes, adeoque contra suum factum egisset; et rem hanc ipsam aulae insinuarunt invidi, tum quod Thomam Schitaroczi pro omnibus candidavisset officiis, ab ordinarii vicecomitis munio inclusive, plane pro vicejudlium; sic nempe est, ut
eludere saeculares et salvare honorem religionis; statutum interim esse, ne religiosi ad executoratus saecularium sese imittant, verum legatis contententur.
Accusatur episcopus Segniensis. Erupit similiter anno hoc in publicum ac circa mensem Augustum publica episcopi Segniensis Georgii Wolffgangi Chiolich de Lewensperg Segniensis patricii accusatio et diffamatio intuitu stupri cum virgine nata Domazetovich, episcopio habitatione contigua. Circa quod noveris sequentia, lector: Primo, praefatum episcopum Chiolich pessime fuisse educatum,
causa theologici
studii, quod cum illi debite non tractarent, ob incoatum theologiae studium in noviter erecta et magnifica universitatis aula per alios tradendum. Prouti in |
effectu superioris anni mense Novembri p. Josephus Azzoni, Augustinianae familiae, ex Italia evocatus, theologicas dabat lectiones, in diesque praestolabantur collegam Azzonio quempiam e Dominicanorum coetu et Bononiâ quidem, qui demum sub anni fine comparuit, p. videlicet Petrus Maria Pazzaniga; Lectio canonum attributa est clarissimo
coetu et Bononiâ quidem, qui demum sub anni fine comparuit, p. videlicet Petrus Maria Pazzaniga; Lectio canonum attributa est clarissimo celeberrimoque a litteris domino Rieger saeculari; scripturae praelectiones p. Antonio Konigsman et p. Cortivo, hoc Augustiano, illo Dominicano. De quorum fundatione et stipendiis agebatur ex commissione regia sub praesidio domini baronis Porchtensteyn. Archiepiscopus fundationes et legata ultro citroque ex archivis et monumentis exquirebat, vidique identidem ipse suspirantes in aula sua Jesuitas.
alio confessario et quidem Petrino, ab archiepiscopo Viennensi nominando, uti; illa enim morali Muratorianae asveta esset, quam intelligent a Jesuitis Austriacis damnari. Grave istud accidit Jesuitis, apertumque societatis hostem Migazzium dicebant, metuentes, ne ab hujus exemplo ab imperio augustarum conscientiarum decidant, praecipue postquam viderunt, Elisabethae exauditas fuisse preces datumque eidem, quo vita durante usa est, pro confessario presbytherum, canonicum Olumucensem.
Quarto.
Praeparationes pro nunptiis archiducis.
neque subjecit aliud, quam tantis opus non fuisse, seque nil valere dicere, cum nullorum recordaretur, digressusque sermone ad obvia una nos abire permisit. Tum sese Viennam disponere causa praeparandorum pro nuptiis sibi necessariorum incepit, quo et conglomeratis undique pecuniis die quarta Augusti tam ob nuptiarum solemnia, quam et ratificandum supra memoratum contractum abiit. |
(Baronessa Juliana Sermage moritur; ejus delineatio. Familiae Sermage novae in Croatia notitia.) Die octava Julii
privilegiis foemineis usa, saepeque triumphans, quia foemina esset, promerita, cujus vita, dicta actaque conscriberentur, quod et fieret, si alibi vixisset. |
(Domestica domino baroni Koller incommoda.) Viennae Augusto mense Margarichio praecipue, de quo supra, incentore uxor consiliarii et reffendarii Koller, Theresia nomine, alias medici cujusdam filia, et per quam Koller amplius 80 milibus fl. crevit, erupit in publicum palamque cum tot matronis insignibus, ut comitissa Kolonich,
Fouquett ad Oarinthiam primo fuit submissus, translatus tum ad anni sequentis initium Carolostadium in Croatiam, ubi etiam ad finem belli remansit. 12. Junii fuit obsessa a Borussiae rege Dresda, et 30. Junii obsidentes ab eadem recesserunt. 27. Junii Glaczium a generali Draskovich aquisitum, 27. Augusti Torgavia.
(Setwicz generalis.) Regiminis Glinani sive banalis colonellus dominus Antonius Setwicz, Bohaemus natione, hoc anno primum baro, tum ordinis Theresiani minoris crucis eques, ac clemum generalis vigiliarum praefectus fuit
ac praesidis; ad articulum 73. 1723. provocavi, bullam, quam is nunquam viderat, misi, cogitandumque reliqui, quam injuriam papae, universitatibus orbis, litteratis, mihi, non Sabolich at ipse approbans inflixisset. Tum descendi, quid sit philosophandi genus ecclecticum, quid de eo senserit Augustinus, Hieronymus, Chrisostomus, descriptisque copiosis horum textibus, (quos scivi unice apud monachos valere), Christum ipsum fuisse ecclecticum docui, dum veritatis habuit rationem destructa synagoga hujusque doctrina. Hinc judaizare eos videri subsumebam, qua re minus intelligentes maxime
in his mutuo habendis taliumque Viennam submissione.
(Dicasteria Viennensia mutuata.) Anni hujus initio dicasteriorum Viennensium ingens admirandaque mutatio. Ministeriale conferentiarum consilium sub praesidio augustissimi imperatoris vel apostolicae Majestatis aut serenissimi coronae principis Josephi effecerunt ministri status: 1. comes Corficius de Ulfeld, 2. comes Rudolphus de Colloredo, 3. comes Joannes Josephus Khevenhüller, 4. comes Carolus de Batthyan, 5. comes de Kaunitz Rittberg.
Colloredo, dominus baro de Siskovitz generalis promareschallus, dominus comes d' Ajassas generalis promareschallus, baro Schakmin et baro Hannig generales, ut vocant, majores, refferendarius et director cancellariae Theodoras de Thoren.
Justitiae militaris praeses dominus Thomas Augustus baro de Wöber cum titulo generalis mareschalli locumtenens. Commissariatus bellici generalis commissarius dominus comes Joannes de Chotek cum titulo generalis rei tormentariae.
Camerae aulicae Viennensis praeses dominus comes Joannes Sigefridus ab Herberstein, eques Maltensis
primas, tyrannidis magnum virum arguebat. Barkoczius, se Kollerio superiorem ratus, huic nec qua episcopus Agriensis immolare eumdemque adorare voluit, favores potius quaerens ministerii, |
foeminarum item apud reginam acceptarum, similiumque virorum, quos gratiis Augustae valere intelligebat. Rodebat res haec Kollerium, praecipue dum vidit, Barkoczium resolutum primatem. Accidit, ut anni hujus Augusto mense imperator, regina regiaeque proles ex Hollich, imperatoris dominio, Sassinium a Paulo Eszterhazy, provinciali Paulinorum Hungariae, ad noviter erecti
adorare voluit, favores potius quaerens ministerii, |
foeminarum item apud reginam acceptarum, similiumque virorum, quos gratiis Augustae valere intelligebat. Rodebat res haec Kollerium, praecipue dum vidit, Barkoczium resolutum primatem. Accidit, ut anni hujus Augusto mense imperator, regina regiaeque proles ex Hollich, imperatoris dominio, Sassinium a Paulo Eszterhazy, provinciali Paulinorum Hungariae, ad noviter erecti Sassiniensis Paunorum templi consecrationem, ab ipsomet primate peractam, imaginis item b. virginis Mariae translationem e
ante capitaneus, caesareae per Hungariam militiae commendans est resolutas.
Anno hoc comes Hungariae palatinus primogenito filio suo comiti Adamo de Batthyan, generali equitatus ac regiminis unius colonello, officium supremi comitis comitatus Castriferrei, familiae haereditarium, mense Augusto cedit, eumdemque summo undique concursu introduci fecit. Ex Croatia unus Sermage comes cum suis Kermendinum, introductionis locum, fuit profectus. Ego etiam gratia comitissae, natae Theresiae Illyeshazy, fui invitatus, sed, nec episcopo nec alio quovis eorsum profecto, remanere debui.
regiam deducitur, praestantibus omnibus fidelitatis juramentum. Tum congregato exercitu, praeeunte ipsa equite nudatoque ense in maritum processit. Iste paulo antea, quam advenientem cerneret, de tragoedia informatus, advenienti se captivum cedere debuit, a qua Schislburgum relegatus, die secunda Augusti ex veneno misere obiit post octo dierum videlicet carceres, tyrannidis post mortem ab uxore damnatus, interim competente imperatoribus funere delatus ad tumulum. Praemissa |
mense Julio acta sunt, magnum relinquunt exemplum regibus magnumque maritis. Dein
procederet, complex autem adultera a marito criminaliter premeretur, clero tacente et huic vitae favente, res evanuit; ut his visis uxor Joannis Galliuff, nata Magdalena Suvich, divortium postulans ambiguasque recipiens sententias, demum convenerit cum marito victura pro lubitu; Mathias aeque Augustich impune adulteram servat concubinam ab annis pluribus
Postea tota hyeme nulla glacies, propterea glacinae vacuae emanserunt. Ob hos favores temporis plebs copiosas fecit pro anno sequente inseminaturas.
(Mors regis Poloniae.) Die 5. Octobris anni hujus Dresdae obiit dux Saxoniae et rex Poloniae Augustus
fuit inquisitum, item de cleri redditibus, decimis et quae pro his olim episcoporum fuit obligatio, ejusmodique plurima.
Decimo tertio.
(Novus ordo in Hungaria.) Terminato antedicto congressu a Majestate sua die sexta Maji in templo augustiniano aulico Viennae, solenniter fuit institutus ordo Hungariae regni, s. Stephani regis Hungariae dictus. Ad hunc ex omni statu et conditione, natione, item in politicis pure rebus benemeriti de aula promovebuntur, suntque promoti. Crucem gerent illustres hi statistae et in
laesae Majestatis crimine), quia pecuniis leges hac epocha sunt inferiores omneque honestum; nec lex ligat alios quam miseros et carentes pecuniis, ajunt enim, deos placari muneribus. Certe Zagrabiensi
bano ingratus fuerat credebaturque ab inimicis procuratus. Die altero propositiones regiae auditae sunt, augendae videlicet contributionis in uno millione et banderiorum regulationis. Eodem quasi momento Viennae impressus libellus Adami Francisci Kollarii, Pannonii Neosoliensis, Mariae Theresiae Augustae a consiliis et Vindobonensis bibliothecae
palatinae custodis primarii:
Agriensium canonico constituto, quae in libellum indigaret ad litteram. Consedit ista suamque deprompsit ex quavis pagina censuram sive rerum ignorantia, sive alias et Kollario iniquam et deputatione regni indignam. Ad hanc respondit deditque apologiam Kollarius. Majestas regia die 19. mensis Augusti 1764. mandate suo per comitatus dato libellum hunc prohibuit, colligendumque praecepit ex possessorum manibus. Gallia, Belgium, Germania approbavere opus, Italia et cumprimis Roma istud non solum damnavere, at igni sacravere. |
Caeterum creditum a
ut authumnalia congregari nequiverint, et quae fuere composita, ob contractum humorem putrefacta pesumiverint, far praecipue; vindemia fuit misera, et vinum ob aquas debile. Continuavit | autem ejusmodi tempus ad medium Martii.
Hоc anno die 30. Augusti Zagrabiae media sexta mane obiit Nicolaus Sigismundus Thauszy, episcopi Zagrabiensis frater uterinus et germanus, homo rudis, excessuum plenus, ut passim Palaszika nuncuparetur; rebus temporalibus semper immersus, ut praefecturis, negotiationibus et vitiis aliis, dempta veste in eo clerici
charactere superioris procenturionis vulgo oberleitinantii gaudeant, dum Hungari subprocenturionis honore insigniti forent, conclusum publicatumque est. Horum insuper Germanorum exigua et periculis carentia sunt obsequia, cum Hungari praecursare obligarentur tantorum periculo et ruina. Pro hac augusta nulla fuere exacta per Sclavoniam et Hungariam, ut alias fieri solitum, honoraria, neque ad nuptias invitabantur magnates Hungariae; episcopus nihilominus Zagrabiensis Franciscus Thauszy ex cleri, capituli suoque aere aureos Cremnicenses mille reginae pro neonupta submisit medio canonici
ex rei hujus apprehensione infirmatus et Viennae diutius curatus, Posonium rediit, nec valens restitui, testata palam resignatione in divinam voluntatem susceptisque sacramentis, die 18. Junii Posonii obiit, anno aetatis suae 55 necdum expleto;
vixit, post mortem minimus habitus; sic nempe ludit mundus, sic adulatorum turba. Servire Deo, optimum est.
(Aula pergit ad Tyrolim. Nuptiae Petri Leopoldi. Mors imperatoris Francisci I. Josephus II. imperator et corregens.) Initio mensis Julii augustissimus imperator Franciscus 1., Maria Theresia regina nostra, Romanorum rex Josephus, archidux Austriae Leopoldus Petrus cum numerosa principum, comitum, ministrorum caterva in Tyrolim Oenipontum abivere, causa celebrandarum ibi nuptiarum inter Leopoldum Petrum et Hispaniae regis Caroli
ministrorum caterva in Tyrolim Oenipontum abivere, causa celebrandarum ibi nuptiarum inter Leopoldum Petrum et Hispaniae regis Caroli
quinta Augusti Oeniponti celebratae sunt nuptiae et sponsi Florentias missi, assumpto
quoniam imperator Franciscus I. Oeniponti die 18. mensis Augusti, dum recreari in theatre vellet, nulla praecedente imfirmitate alia vel signo ejusdem, ibi in theatro male habere coepit, et recedens, apoplexia tactus, repentine obiit. A multis creditum, veneno extinctum, quod ipsi Deo notum est. Augusta conjux obruta dolore in monasterium se recepit. Filius Josephus jam antea rex Romanorum, imperator evasit. Corpus defuncti Viennam delatum, apud Capucinos in solito sepulchro die secunda Septembris reconditum est; imperator Josephus II. ipse advenit Viennam etiam, secuta hunc et augustissa
notum est. Augusta conjux obruta dolore in monasterium se recepit. Filius Josephus jam antea rex Romanorum, imperator evasit. Corpus defuncti Viennam delatum, apud Capucinos in solito sepulchro die secunda Septembris reconditum est; imperator Josephus II. ipse advenit Viennam etiam, secuta hunc et augustissa mater maestitia plena, quae filium et imperatorem Josephum corregentem dixit, significavitque provinciis suis haereditariis. Parentatum defuncto imperatori Bononiae in templo parochiali s. Magdalenae, cardinale et |
archiepiscopo loci Vincentio Malvezzi
accisarum positarum a foro, vino, ouera, occupationes variae, violentiae item, ideo universa haec comiti bano fuere praesentata, qui tum ob haec, cum et ob mandandam executioni resolutionem regiam in merito comissionis generalatus Varasdinensis sub praesidio comitis Draskovich, ad diem septimam Augusti
assessor. Liberalissime posterioribus singillatim |
diurni fl. rh. decem, comiti ab Orsich 12 dietim assignati, viatici cuivis fl. 200., episcopus cuivis dedit ex liberalitate sua aureos Cremnicenses 100. Moverunt Zagrabiae die 18. Augusti, quo imperator obiit, et Clagenfurtum advenientes, audita imperatoris morte et aulae turbatione, eatenus informato comite bano, hujus responsorias praestolabantur, qui eos Viennam ire disposuit, eoque profecti sunt, ac odore pingvis hujus diurni fl. nempe 32 dictim ultra mensem
promotiones.
(Prolecéor in capitulo novus.) Canonicus Malenich capituli lector ob insinuatam superius apoplexiam cum officio suo fungi nequiret, capitularium autem supplere eum nullus vellet, cum canonico Balthasare Petkovich mense Augusto contrahit, pro supplendo se erga annuos fl. 300 solvendos Petkovichio, decretorum insuper taxas, quod prolector esset habiturus, caetera autem lector Malenich acciperet. Latrones grassabantur per Carnioliam et Croatiam, depraedatis pluribus. Hic autem fuêre ii, quos
autem procuratorem quemvis deducere ipsis posse. Offerebant 50 aureos, si Patachichianum opus refutem; reposui, me nec velle, nec posse adversus Chasmenses scribere, praeterea supponi non posse, tot intra monachos deesse virum, qui non validus sit ad congrediendum cum Patachich. Itaque Varasdini Augusto mense in congregatione regni habita, cum Chasmenses dissertationem illam a primoribus antea perlegi procurassent et copias plures distribuissent, quaestione enata, suprafatus Lepoglaviensis prior assurgens, enunciat: humilia religiosos sequi, neque opus esse, ut eatenus ultro moveatur
esse, vel apocalipsis bestiam vel diabotum, qui circumit, quaerens quem devoret. Rogabat eos, ne decipiant populum, sed vel sequantur, dicant doceantque in scholis veritatem, vel sociorum Jesu nomen deponant. Tum ne injurius videatur fuisse canonicis, suam vitam recensuit et peccata provocans ad Augustini imitationem, cum facta omnes repraehenderent; tandem cur istam dixisset concionem, motum se fuisse charitate et zelo salvandi animas majorum; repraehensionibus usum fuisse ab exemplo Christi, Pauli, Bernardi et cardinalis Casini, quem in hac concione est imitatus; de mediis salutis et
ferebatur episcopus, nulla bestia supervixisset. Ergo quadragesima absoluta jubebatur exire, at ipse noluit, dicendo: se isthic praestolaturum justitiam, sperans fratrem suum Ladislaum adventurum; sed cura omnis fuerat supprimendi, recipiendique epistolas a quocumque ad fratrem directas, ideo ad Augustum mensem tota scena fratrem latuit. Episcopus constanter mansit Ugrae, et quia Junio mense per banum indicta fuisset Zagrabiae regni congregatio, ne banus Bisztriczajum videat, jubet episcopus, aut eum pelli ex arce scutica, aut ligatum aufferri ad capitularem aream ibique
diurnum fl. duorum assignatum, camerario pro cura dietim grossi 15, eidem ac aliis pro vectura laterum |
et aliis a curru quovis crucigeri 15, murario cuivis dietim crucigeri 24. Junio et ad 13. Julii absolverunt orgias circiter septem canalis, ad 20 Augusti alias tres, ad 29. Septembris prope 12. In velociorem finem comitatus Zagrabiensis per tres haebdomadas suppeditavit gratis laboratores 180. Vicejudlium Krajachich habuit diurni grossos 15.; judex civitatis Szalle studebat onus hoc ad comitatum transferre, offerendo dispositionem
et egisse cum bano Majestatem de commissione limitanea anno venturo instituenda, sed una vetuisse, ne banus ulli intentionem aulae aperiret.
(Mors comitis Ludovici Patachich.)
Interea die 20. Augusti hora ante prandium media nona comes Ludovicus Patachich de Zajezda, devote munitus sacramentis, in Rakovecz decessit, anno aetatis suae 67 completo. Erat ipse filius Balthasaris cancellariae Hungaricae Viennae olim consiliarii et Zagrabiae 1719. mortui. Fratres habuit Alexandrum omnium
tum 1760. filius suus Joannes. Anno superiore 1765. transferebatur ad Crisiensem, quem cessit filio Joanni aula
obiit. Dominus fuit temperatus, cleri amantissimus et monachorum hinc etiam Franciscanorum egit generalem syndicum, gravis nemini, orans continuo et gestans domi suae rosarium perpetuo, in omnes benignus et affabilis, verbo amatus ab omnibus: mortem ejus luxit quivis. Condidit testamentum 19. Augusti anno superiore Zagrabiae coram capitulo Zagrabiensi omnino legale ac justum. In Remetinecz sepulchro familiae die 23. Augusti sepultus copiosissimis e clero concurrentibus, 18 presbytheri cadaver defuncti comitabantur, 30 ac amplius in Remetinecz mortuo occurrerunt, pontificante episcopo
nemini, orans continuo et gestans domi suae rosarium perpetuo, in omnes benignus et affabilis, verbo amatus ab omnibus: mortem ejus luxit quivis. Condidit testamentum 19. Augusti anno superiore Zagrabiae coram capitulo Zagrabiensi omnino legale ac justum. In Remetinecz sepulchro familiae die 23. Augusti sepultus copiosissimis e clero concurrentibus, 18 presbytheri cadaver defuncti comitabantur, 30 ac amplius in Remetinecz mortuo occurrerunt, pontificante episcopo Belgradiensi Stephano Pucz, praeter Franciscanos tam illius conventus quam et ex aliis confluentes.
calidissimus, ut commode plebs potuerit authumnales seminaturas componere.
Vindemia sterilissima erat et vix aliqua; annus ferax tempestatum et grandinis. Die 25. Martii hora media sexta mane fuit Zagrabiae major terrae concussio et terraemotus. Astrologi Germani pro die 5 Augusti eclipsim solis visibilem in calendariis scripsêre, quae nihilominus visa non fuit, uti Angli et Itali astrologi scripsere invisibilem. Interim mense Julio diebus prope septem solis prope apparebat deliquium et eclipsis, quia virtute destituebatur et continuo mansit instar cujusdam nebulae,
tavernicus aeque damna plura passus in suo curru; et eversis aedificiis subditi ad Sikloss principis Caroli Batthyani usi repressalibus provisorem harae porcinae incluserunt, ut porcum porcorum aesca aluerunt, donec capti jussu principis subditorum ad principem oratores dimitterentur. Tum 31. Augusti iruêre in Siklos numero prope sex milia, quos dum subcenturio cataphractorum cum compagnia terrere vult, percussus lapillo nasum amisit; occisi tres milites, qui dein globos explodentes 180 rusticorum partim occiderunt, laeserunt partim. Haec et his similia plura isthic ad nos perscripta
cujus rei effectum idoneum unice esse generalem Lascy Moscovitam. Quidquid de hoc sit, idem generalis Lascy die 15 Februarii mareschallus promulgatur, et biduo post consilii bellici praeses. Promotione hac offensi fuêre plurimi seniores mareschalli (Lascy enim vix 35 aetatis annum agebat) et ex augustae provinciis nati, ut plures legionibus resignatis ad agendam privatam vitam concederent.
Sexto.
(Josephi Vugher provisoris varia crimina.)
Episcopus Zagrabiensis in abbatialibus bonis Pokupszko Josephum Vugher pro suo provisore
metuebant, imponendum concerneret, tale nec per regem imponi posse sine processu, in quo sua proponendi civibus erit occasio; hinc a via facti cives abstinere debere, quo sic adinvento et suspenso ab officio per dominum Komaromi tribuno plebis, geometra opus Varasdini incoavit.
Nono. Sub Augusti initium Leopoglavâ duo Paulini professi ante adventum sui generalis, qui ad nonam diem Augusti accidit, acceptis 7000 fl. fugiunt; a superiore pro monastico more benedictionem accipiunt, fingentes, se a parocho Kamenicensi invitatos ad computum, quia eorum unus ceroplasta
civibus erit occasio; hinc a via facti cives abstinere debere, quo sic adinvento et suspenso ab officio per dominum Komaromi tribuno plebis, geometra opus Varasdini incoavit.
Nono. Sub Augusti initium Leopoglavâ duo Paulini professi ante adventum sui generalis, qui ad nonam diem Augusti accidit, acceptis 7000 fl. fugiunt; a superiore pro monastico more benedictionem accipiunt, fingentes, se a parocho Kamenicensi invitatos ad computum, quia eorum unus ceroplasta fuit. Petovii occurrunt duobus suis, quibuscum et pransi sunt, fingendo mentiendoque, se exmitti a
emptum Siscii aut Zagrabiae frumentum ipse vendebat; quid ex his compagniis eventurum sit, tempus docebit. Sane anno hoc frumenti copia per Savum ex Sirmio et Sclavonia Siscium et ad Narth conducebatur, et ob inopiam tritici in statu papali atque Italia ob calores defectumque pluviarum sub finem Augusti altissimum fuit tritico precium. Flumine, Tergesti, kuplenik a fl. tribus et medio veniebant, ex quo dardanariorum per Carnioliam, Croatiam et Sclavoniam infinitus prope numerus, qui datis arhis triticum in stramine acciperent; Siscii et Carolostadii kuplenik antea a
inquiens: ego non curo, si vos omnes diabolus rapiat, dummodo mihi bene sit, ego gratiam regiam, quam habeo, pro vobis non dabo. Escribi nequit, quae effecta est ab eo omnium aversio, qui qualesque prodibant pasquilli, quare banus denuo cum 500 aureis pro viatico Viennam mittitur; rediit ad 5 Augusti, insinuavitque clam nominatis ad consilium, ut ad diem 20. Augusti Varasdini adessent. Quare comparente Varasdinum excellentissimo domino barone Francisco Koller cum mentionato superius secretario, die 20. Augusti anni hujus 1767 Varasdini introductum incoatumque est consilium regium in
mihi bene sit, ego gratiam regiam, quam habeo, pro vobis non dabo. Escribi nequit, quae effecta est ab eo omnium aversio, qui qualesque prodibant pasquilli, quare banus denuo cum 500 aureis pro viatico Viennam mittitur; rediit ad 5 Augusti, insinuavitque clam nominatis ad consilium, ut ad diem 20. Augusti Varasdini adessent. Quare comparente Varasdinum excellentissimo domino barone Francisco Koller cum mentionato superius secretario, die 20. Augusti anni hujus 1767 Varasdini introductum incoatumque est consilium regium in regnis Dalmatiae, Croatiae, Sclavoniae, insciis statibus et ordinibus,
quare banus denuo cum 500 aureis pro viatico Viennam mittitur; rediit ad 5 Augusti, insinuavitque clam nominatis ad consilium, ut ad diem 20. Augusti Varasdini adessent. Quare comparente Varasdinum excellentissimo domino barone Francisco Koller cum mentionato superius secretario, die 20. Augusti anni hujus 1767 Varasdini introductum incoatumque est consilium regium in regnis Dalmatiae, Croatiae, Sclavoniae, insciis statibus et ordinibus, ejusdemque consilii instructione nec cum statibus concertata, nec communicata. Cives Varasdinenses exceperunt commissarium, tormenta explosa, ipse
Id autem perperam discrevit Alonicus quod eam quae in gubernando consistit politicam
laudandam, quae in vivendo cum aliis sita est vituperandam putarit; quasi in illa quoque
plurima in fraudes versa esse non constet, cum maiori dolo dominationem sibi retinuerit
Augustus et secutus eius vestigia Cosmus, quam quisquam privatorum aut invidiam alteri aut
sibi amorem conciliarit.
Illos autem, quos de politica conscripsit Aristoteles, libros nonnihil ab ea, de qua sermo
habetur, politica
civis proprietatem, ut nunc res sunt, salvam esse, dum denique me in medio inclitae
universitatis versari eoque potissimum fine versari sentio, ut communibus
provideamus consiliis qua maxime congrua ratione ea omnia, quae inde ab obitu Augustae
Theresiae innovata sunt, ad priorem legalem statum reponi possint?
Solacii huius magnitudinem sola illa consideratio tantisper diminuit quod videam nostram
posterorumque felicitatem sola hac providentia non absolvi, sed eo nobis omni studio
ipsa exposcat, ut de pluribus, quae secus legislativam potestatem
respiciunt, obiectis statim constituatur, debet utique hac ratione potestas executiva se ad
usum legum ferendarum collocare. Inde certe evenit ut sub longo quippe 40ta annorum Augustae
condam Theresiae regno tres tantum diaetae celebratae, in harum prima de
insurrectione, in posterioribus duabus de contributionis augmento potissimum actum; ceterum
vix aliquae super gratiori quopiam obiecto leges conditae fuerint, iamque tum ea
amoenior scientiis lux
affulsit, ea apud praestantissimos quosque non modo philosophorum, sed ipsorum etiam
politicorum pervaluit opinio, quod institutioni juventutis intendere sit munus praecipuum
regalis potestatis. Eximiam hanc sententiam nostra, cujus imperio gloriamur, Augusta animo Suo
ita impressit, ut primis statim suscepti gubernii temporibus, gravissimis licet bellorum saepe
varia, pro rerum humanarum vicissitudine, fortuna gestorum procellis distenta, curam tamen
omnem explendo huic, a quo praecipuam subjectorum sibi populorum
Patria haec… sed hanc nobis
fata felicitatem inviderunt. Et tamen si unquam litterae in regionibus nostris ad aliquem
provectae fuerint perfectionis gradum, si nos quempiam in erudita Europa locum sumus
occupaturi, id totum assiduis Svitenii laboribus, quibus benignas Augustae nostrae intentiones
explere non destitit, in acceptis referemus.
Post restauratam Viennensem Universitatem Clementissima Domina nostra reliqua etiam
instituenda juventutis subsidia non modo materna providentia collocavit, sed et regia, ut par
erat,
subsidia non modo materna providentia collocavit, sed et regia, ut par
erat, munificentia exornavit. Seminaria, convictus, Academiae in omnigenum juventutis usum non
in metropoli modo, sed in ipsis etiam provinciis magno numero instituta, sunt totidem perennia
Regalis Augustae nostrae in juventutis institutionem intensae sollicitudinis monumenta.
Sed haec communia fuere illius in omnes sibi subditas gentes studia, id enimvero peculiare
est maternae Suae in gentem Hungaram propensionis argumentum, quod eandem, qua adhuc carebat,
hic, citra aliquam quaesiti juris
laesionem, privativa hac praerogativa exui haud potuerit, studia autem ipsa ad eam, sine qua
nec floruerunt nec unquam florere poterunt, libertatem haud potuerint revocari. Verum vix ordo
hic per varium causarum concursum suppressus fuit, cum Augusta firmum studia in suam asserendi
libertatem animum manifestavit, dum, concredita Dioecesanis usque ad elaborationem systematis
scholarum directione, deinceps Cathedras omnes in Academiis per concursum absque ullo status
et conditionis discrimine dignioribus conferendas
nota ipsius modestia prohibet,
vos tamen ipsi suapte intelligitis. Et vero non eget ille laudis suae monumento, dum opus
ipsum loquitur luculento utique serae etiam posteritatis encomio comprobandum.
Et jam ad omnigenam operis perfectionem nil aliud superfuit quam ut Augusta ad supremam
studia Suam inspectionem revocaret. Id quoniam haud alia firmiter constitui potuit ratione
quam si gradualis inter ipsos docentes et Suam Maiestatem Sacratissimam nexus procuretur,
placuit Eidem hanc directionis studiorum catenam ita nectcre, ut me quidem
in respectivis scientiis
et disciplinis virorum arbitrio selecti sub auspiciis Illustrissimi Domini Comissarii Regii
tamquam sub ipso altissimo Suae Maiestatis obtutu easdem non favore status aut conditionis
alicujus praerogativa, sed propriis duntaxat meritis capessatis. Augusta nostra ea vobis
stipendia jam in praesens addixit, ut curis rei domesticae levati tranquille et libere
litteris vacare valeatis. Ut primum vero aerarium litterarium gravi quidem adhuc in praesens,
sed justo sane intertentionis exsociatorum onere tantisper fuerit
tranquille et libere
litteris vacare valeatis. Ut primum vero aerarium litterarium gravi quidem adhuc in praesens,
sed justo sane intertentionis exsociatorum onere tantisper fuerit sublevatum, ampliora adhuc
vobis stipendia reservavit.
Nec in eo adhuc liberalitas Augustae conquievit, verum insuper iis, qui industriam omnem in
explendo munere Suo ad publicam impenderint satisfactionem, praeter stipendia distinctas etiam
laboribus suis commensuratas remunerationes peculiaremque Suam Caesareo-Regiam gratiam
spopondit ac, ut vos in omnem
peculiaremque Suam Caesareo-Regiam gratiam
spopondit ac, ut vos in omnem fortunae casum tutos praestet, iis, quos vires in docendo
destituerint, congruam ad dies vitae sustentationem clementer addixit.
Agnoscitis jam procul dubio, clarissimi viri, quot nominibus Augusta Sibi vos obstrinxerit,
videtis, quanta vobis incitamenta ad explendas quam exactissime vobis
concrediti muneris partes proponantur. Ego tamen de ingenuo vestro in litteras ardore ita
persuasus sum, ut vos ne his quidem stimulis eguisse
soleat, nec diffido vos haud alia quam colendi propagandique
litteras causa operam vestram huic vivendi generi addixisse. Ita vos animatos dum plane
confido, superfluum certe reputo vos pluribus hortari, ut, quam de vobis publicum concepit
opinionem, quam vos ipsi apud Augustam concitastis expectationem, explere non intermittatis.
Id unum est, de quo vos monere constitui, ut quoties vestras subiveritis Cathedras, ita semper
animo vobiscum reputetis, tamquam sub Augustis Clementissimae Dominae oculis eam decurrere
deberetis praelectionem.
hortari, ut, quam de vobis publicum concepit
opinionem, quam vos ipsi apud Augustam concitastis expectationem, explere non intermittatis.
Id unum est, de quo vos monere constitui, ut quoties vestras subiveritis Cathedras, ita semper
animo vobiscum reputetis, tamquam sub Augustis Clementissimae Dominae oculis eam decurrere
deberetis praelectionem. Vestra, viri clarissimi, memoria id unice saepius revolvite, quod in
omni hac re non alia sit Augustae intentio quam ut studia quo majori cum juventutis fructu
tradantur, quod illa solenni hoc
constitui, ut quoties vestras subiveritis Cathedras, ita semper
animo vobiscum reputetis, tamquam sub Augustis Clementissimae Dominae oculis eam decurrere
deberetis praelectionem. Vestra, viri clarissimi, memoria id unice saepius revolvite, quod in
omni hac re non alia sit Augustae intentio quam ut studia quo majori cum juventutis fructu
tradantur, quod illa solenni hoc Magistrorum delectu Se munere Suo plene defunctam existimet,
in zelo vero, doctrina el probitate vestra tuta conquiescat, ut adeo tam piam ejusdem
intentionem non dico negligentia
in zelo vero, doctrina el probitate vestra tuta conquiescat, ut adeo tam piam ejusdem
intentionem non dico negligentia (quis enim id vel ominari praesumat?), sed vel levi aliqua
remissione fraudare grande omnino piaculum videatur.
Habetis praeclarum, quem vobis Augusta praeposuit quemve ego Altissimo ejus nomine talem hic
status, ducem, qui vos confirmare dubitantes, fatigatos excitare, ancipites erigere possit et
consolari.
Colite hunc, ut par est utve ipsa Clementissima Domina vobis
cujusque indoli accommodaveritis.
Unum adhuc est, de quo vos in particulari commonendos existimavi, clarissimi altiorum
Facultatum Professores; Vastae omnino ac propemodum immensae sunt, quas tradituri estis,
scientiae, spatium vero, quod singulae absolvendae Augusta designavit, sat
angustum. Delectu proinde opus est, clarissimi viri, ut, resecatis quibusvis inutilibus
speculationibus, ea potissimum, quae ad aliquem vitae usum faciunt, in omni scientia
deligatis. Satis jam inanibus subtilitatibus
alumnos vestros regia versionis imitationisque via
potissimum manuducatis.
Te jam compello, Reverendissime ac clarissime vir, qui virtute doctrinaque tua perfecisti,
ut caput studiorum Regni hujus, illustrem hanc Academiam, Augusta tuae potissimum concrederet
directioni, tibi praesertim incumbet providere, ut praescribenda per suam Majestatem docendi
methodus per omnes quam exactissime observetur, ut suo quisque Professorum numere diligenter
perfungatur, ut internus ordo disciplinaque in Academia
est inspectioni. Noli quaeso objectorum,
quae tractaturus es, tenuitatem fastidire, verum id tecum continuo reputa, scholarum, quibus
praeficeris, utilitatem in plurimam Nationis nostrae partem dimanaturam esse.
Me quod attinet, scio ego me non propriis meritis, sed mera Augustae benignitate muneri huic
admotum. Notior mihi est virium tenuitas propriarum quam ut me parem regendis tot doctissimis
viris putem. Forte si proprio mihi fata indulgere genio permisissent, illustri Coetui vestro
adscribi ipse quoque sollicitus collaborassem. Nunc
muneri huic
admotum. Notior mihi est virium tenuitas propriarum quam ut me parem regendis tot doctissimis
viris putem. Forte si proprio mihi fata indulgere genio permisissent, illustri Coetui vestro
adscribi ipse quoque sollicitus collaborassem. Nunc quoniam Sors et Augusta secus disposuere,
ego me ipsum non tam praepositum vobis, quam socium explendae Clementissimae Dominae
intentionis considero meque ea solum parte vobis ducem profiteor, qua propiori gradu ad
accipienda Altissima iussa sum collocatus. Nolite quaeso vos in me alium quam
iste consessus academicus indictus fuisset quidve in eo
tractandum veniret initio statim unico veluti obtutu ab omnibus inteligeretur, Magnificus
Dominus Superior Regius Studiorum Director clarissimos DD. professores sic allocutus fuit:
2. "Post instauratam materna Augustae clementia Regiam hanc Academiam verba ego consiliaque
vobiscum, Reverendissime Domine Director, Reverendissimi et Clarissimi Domini professores
extemplo contuli qua potissimum ratione meliori iuventutis institutioni interea etiam, donec
novi studiorum plani nobis copia
ratione meliori iuventutis institutioni interea etiam, donec
novi studiorum plani nobis copia facta fuerit, prospici possit; optassem admodum ut altero
hoc, quod coegimus, concilio iam de ipsa exsequendi novi plani modalitate verba facere sicque
certo iam tramite ad explendam Augustae voluntatem contendere potuissemus. Nunc cum plani
huius submissionem seu ipsa operis moles, seu vero altiores curae prohibuerint, nil aliud
nobis reliquum est quam ut pro veteri instituto eam etiam quae adhuc vobis superest anni
scholastici partem decurratis. Interea
potuissemus. Nunc cum plani
huius submissionem seu ipsa operis moles, seu vero altiores curae prohibuerint, nil aliud
nobis reliquum est quam ut pro veteri instituto eam etiam quae adhuc vobis superest anni
scholastici partem decurratis. Interea cum sibi constare velit Augusta qua ratione primum
etiam scholasticum semestre per vos iuventutemque scholasticam transactum sit, quamquam vos
quidem, clarissimi professores, de iuventute scholastica ad Reverendisimum Directorem, ille
vero de vobis ad me iam retulerit, antequam tamen de utroque hoc
iuventutis cuius magna pars ob hanc rerum
temporumque conversionem libris destituta praelectiones auribus tantum excipere cogitur.
5. Ego ea, quae seu in rei litterariae incrementa, seu in vestra commoda promovenda idonea
existimavi, nuper etiam cum me pedibus Augustae advolverem, ab ingenita Eius clementia coram
deposcere non intermisi nec vana spe teneor eos, qui periculo anni huius probati regia subinde
decreta acceperint, fructum etiam benigni schematis proximo anno capturos.
6. Verum maiora adhuc sunt quae vasta Augustae
pedibus Augustae advolverem, ab ingenita Eius clementia coram
deposcere non intermisi nec vana spe teneor eos, qui periculo anni huius probati regia subinde
decreta acceperint, fructum etiam benigni schematis proximo anno capturos.
6. Verum maiora adhuc sunt quae vasta Augustae mens agitat consilia, de quibus eo tantum
nomine vos certiores reddere volui ne quid interea etiam ad eadem provehenda parte ex vestra
praetermittatis. De eo agitur ut natio Hungara ad aequalem cum quacunque Europaea gente
eruditionis scientiarumque gradum provehatur.
Et quoniam severiora, utpote finalia, examina copiosioresque disputationes multum
temporis absumpturae praevidebantur, studiorum autem finis antiquo ex more usque ad novi plani
submissionem determinari debebat, in eo coalitum est ut humaniora ultima, altiora autem studia
20-ma Augusti finiantur, atque eam ob causam 1-ma statim eiusdem mensis Augusti die inchoandas
esse disputationes intermixtis, pro eo ac fieri poterit, examinibus, ut hoc
pacto determinatus scholarum terminus subsistere possit.
12. Post haec
multum
temporis absumpturae praevidebantur, studiorum autem finis antiquo ex more usque ad novi plani
submissionem determinari debebat, in eo coalitum est ut humaniora ultima, altiora autem studia
20-ma Augusti finiantur, atque eam ob causam 1-ma statim eiusdem mensis Augusti die inchoandas
esse disputationes intermixtis, pro eo ac fieri poterit, examinibus, ut hoc
pacto determinatus scholarum terminus subsistere possit.
12. Post haec relecta sunt in pleno omnium professorum consessu omnia eousque
omnes minutum, ut in Elaborato status actualis §-pho 24.
dictum est, Commercium consectabantur. Non poterat tanta multitudo solo hoc instituto vitam
honeste sustentare. Multi itaque illorum ad fraudes, imposturas, caedes, aliaque scelera
prolabebantur. Jam Augustus Josephus II. per peculiarem resolutionem viam ipsis ad omnes
professiones aperuerat, produxitque id eum effectum, ut in populosis, quae soli Judaei
habitant locis, veluti Vetero-Budae complures eorum diversas professiones re ipsa amplexi
sint; id tamen necdum
caruerit, tanquam vagus e Regno eliminetur.
Motivum.
Zingari minus adhuc certum quam Judaei alimentationis statum habent et ideo furtis
potissimum, praesertim equorum, subsistunt. Per politicas, quae ad illos exstirpandos sub
Augusta Maria Theresia factae fuerant, dispositiones, numerus eorum vehementer diminutus
fuit, verum has inter praecipua fuit, ut proles parentibus adimantur, id quod Deputatio
lege publica canonisandum haud esse existimavit. Remisso sub Augusto Josepho II.
quae ad illos exstirpandos sub
Augusta Maria Theresia factae fuerant, dispositiones, numerus eorum vehementer diminutus
fuit, verum has inter praecipua fuit, ut proles parentibus adimantur, id quod Deputatio
lege publica canonisandum haud esse existimavit. Remisso sub Augusto Josepho II.
dispositionum illarum rigore numerus eorum denuo increvit. Nisi lege publica aliquod
remedium statuatur, illi Hungariam denuo inundabunt, praesertim cum ob defectum legis antea
etiam non eodem in omnibus Comitatibus modo tractati fuerint. Deputatio
provinciam hanc ea ratione deferre, ut hi cum titulo Curatorum oeconomiae
publicae hujus promotionem, cum dependentia tamen a Comitatu procurent.
Motivum.
Pro causa non effectuatarum complurium salutarium sane, quas Augusti Maria Theresia et
Josephus II ediderant, ejusmodi ordinationum, saepe illud adferebatur, quod Magistratus
omnibus his agendis non sufficiant. Et vero id in majoribus Comitatibus quandoque re ipsa
evenit. Ut huic impedimento subveniatur, sub Maria Theresia
Motiva.
Haec quoque lex prima fronte superflua videri posset, nisi experientia praeteriti
temporis aliud remonstraret: ostensum est in Elaborato status actualis §§-is 33. et
36. quanta aduersae tantopere per Augustam Mariam Theresiam serici et
apum culturae impedimenta posita fuerint; e communicatis autem sibi actis
comperit Deputatio unam Jurisdictionem consilio aperte declarasse, quod ideo a cultura
serici manum retrahat, quia ad illam nulla
urburae subsint, sed qua ordinarium fossile ad
liberam privatorum industriam referantur.
Motivum.
Optima tantum lithantracum species liquando metallo idonea est; de hac mota fuit in via
politica, sub Augusta Maria Theresia, ut in supra attacto status actualis §-pho
dictum est, quaestio: an non illi ad metalla referantur? Et tunc quidem affirmative decisa
fuit: verum Augustus Josephus II. melius de re informatus contrariam et naturae rei
conformem
lithantracum species liquando metallo idonea est; de hac mota fuit in via
politica, sub Augusta Maria Theresia, ut in supra attacto status actualis §-pho
dictum est, quaestio: an non illi ad metalla referantur? Et tunc quidem affirmative decisa
fuit: verum Augustus Josephus II. melius de re informatus contrariam et naturae rei
conformem sub 26. Maji 1788. edidit resolutionem : – nulli enim hactenus
naturalistae incidit ut fossile hoc ad categoriam metallorum collocet; quare ne quaestio
haec ultro fluctuet,
De capris ubique non exstirpandis.
§ 42.
Caprae in iis tantum locis, ubi silvarum succrescentiam impediunt, exstirpentur.
Motivum.
Causam ferendae huic legi praebet illa Augusti condam Josephi II. ordinatio, qua illas
indiscriminatim jusserat exstirpari. Jam vero ostensum est, in Elaborato
status actualis §-pho 37. cutes caprarum, ad elaborandas pelles Sattyan
dictas necessarias esse, pro quibus
15.
1635. 30 .
Et tamen tricesimalis manipulatio, ut in Elaborato Status Actualis §-pho 54.
et 59. ostensum est, bis jam a domesticis dicasteriis avulsa et ad extraneas
jurisdictiones translata fuit, nempe sub Augusta Maria Theresia ad Consilium Commerciale
Germanicum, sub Augusto vero Josepho II. ad Directionem Tricesimalem Viennensem: itaque ne
id amplius eveniat, Deputatio legem hanc proponendam esse demisse existimavit.
manipulatio, ut in Elaborato Status Actualis §-pho 54.
et 59. ostensum est, bis jam a domesticis dicasteriis avulsa et ad extraneas
jurisdictiones translata fuit, nempe sub Augusta Maria Theresia ad Consilium Commerciale
Germanicum, sub Augusto vero Josepho II. ad Directionem Tricesimalem Viennensem: itaque ne
id amplius eveniat, Deputatio legem hanc proponendam esse demisse existimavit.
§ 61.
Directio Commercii tantum via Consilii
extraneam cassam influere possunt, et
ideo limitaneae, quae cum Germanicis adhuc unitae manent, tricesimae separentur, ita ut
illae Germanica, hae vero Hungarica portoria seorsim incassent.
Motiva.
Qua occasione, quo ex motivo Augustus Josephus II. complures limitaneas Hungaricas
tricesimas cum Germanicis conjunxerit, in Elaborato status actualis §-pho 60.
ostensum est. Si haec tricesimarum conjunctio ita aequabiliter instituta fuisset, ut una
Hungarica statio ad Germanicam, alia
onera portabat, iisdem
beneficiis perfruebatur. Supremi tantum magistratus diversa nomenclatione, et domesticis
quibusvis statutis distinguebatur; postea accepit quidem distinctos Turcarum Imperatori
plerumque obnoxios principes, distinctam etiam legislationem: ad Augustam tamen Domum
Austriacam jure Regis Hungariae rediit. Etiamsi qua pars integrans Regni non
reputetur, debet adminus qua pars adnexa considerari, nullae tricesimae
vigent: ita hae nec inter Transilvaniam et Hungariam instaurari posse
a dependenda tricesima exemerit; quod illi sub hoc rege
eidem denuo subjecti, et a portorio hoc distinctus fundus conflatus fuerit; denique quod
sub ipso adhuc hoc rege illi ad priorem immunitatem iterum repositi exstiterint 1405.
Articulo 17 . Jam sub Augustae Domus Austriacae imperio recentior legislatio ipsas
civitates, imo colonos plane archi-episcopi Strigoniensis, a tricesima exemerat 1557.
Articulo 16. quod tamen postea, nempe 1647. Articulo 38. mutatum fuit.
Relate ad 2-um seu a
in sortem
mercium inducendarum acceptentur; id est, ut talium Articulorum exoticorum
inductio facilitetur, pro quibus exteri mercatores producta Regni vicissim libenter
accipiunt. Quod enim leges hae regulativa vectigalis principia contineant, id ipsa Augusta
Maria Theresia in praeambulo editi 1754. vectigalis §-pho
agnitum jam, ultro benigne agnovit.
Apparet itaque quod Hungarica etiam legislatio, ut primum ab uniformi illo quinque
procentuali portorio recedendum esse
Constitutione nec fieri possit.
Hungaria qua Regnum liberum eidem, qui Germanicis Provinciis imperat, Principi sponte,
sed ita se subjecit, ut nullam ab ipsis Germanicis Provinciis, id est ab eorum dicasteriis
aut tribunalibus, dependentiam unquam agnoverit. Cum Augustus Josephus II. in sequelam
praeconceptae a se uniformitatis systematis influxum in res Hungaricas iisdem tantisper
laxasset, status Regni Hungariae in primis, quae post ejus obitum celebrata sunt, comitiis
independentiam Hungariae a Germanicis
de ipso vectigalis systemate; superest, ut peculiaris de singulo
proposito principio ratio reddatur.
Itaque in ordine ad praesentem §-phum ostendimus in Elaborato status actualis §-pho
54. quod jam sub Augusta Maria Theresia aliquae exoticae merces extra
quaestum positae, idest inductio earum vetita fuerit; quod postea a principio
prohibitionis recessum, sed merces, quarum inductio impediri intendebatur,
portorio 30 pro 100 gravatae
earum vetita fuerit; quod postea a principio
prohibitionis recessum, sed merces, quarum inductio impediri intendebatur,
portorio 30 pro 100 gravatae exstiterint. Apparuit etiam e §§-phis 59. et
63. ejusdem Elaborati , quod sub Augusto Josepho II. non tantum quamplurimae,
quarum surrogatum Germanicae Provinciae dare poterant, exoticae merces
extra quaestum positae, sed praeter has notabilis insuper aliorum exoticorum
articulorum numerus portorio 30. 40. 50. 60. pro
utique aliud per id intelligi potest, quam ut merces tales, quae
productorum Hungaricorum exportationem promovere possunt, non tantum non prohibeantur, sed
potius inductio eorum per constituenda ipsis modica portoria facilitetur. Et hoc sensu
acceptam hanc legem ipsa Augusta Maria Theresia pro principio
confecti 1754. vectigalis adoptavit, prout id ex hujus praeambulo apparet.
§ 69.
Singulus privatus merces etiam extra
res ejusmodi pro
quaestu invehi possit. Videtur autem utrumque hoc per projectati portorii
gravitatem passualium commode obtineri posse.
Caeterum ostendimus jam in Elaborato status actualis §-pho 62. quod ipse
Augustus Josephus II. principium hoc aequitati naturali adeo conforme esse agnoverit, ut
illud postremo 1788. vectigali inseruerit. Et vero unicus indifferentes alias ejusmodi
merces extra quaestum ponendi scopus is esse potest, ne pro iis gravior aeris summa
etiam e §-pho 56. quod Hungaria, licet et littorali et
libero portu provisa, ab omni tamen immediato exotico importationis commercio
per hanc portoriorum gravitatem privata fuerit; apparuit denique e §-pho 58.
quod justitia Augusti Josephi II. in vectigali 1784 aequalia tam pro Hungaria, quam pro
Germanicis Provinciis, exteris non prohibitis mercibus portoria defixerit: itaque
principium hoc jam ne in quaestionem quidem amplius ab adverso vocari potest. Cum tamen
legislatio Hungarica
falcatura et
vindemia a labore excipiatur. In aliquibus comitatibus usus hic jam invaluit,
ut duo sint laboris viarum termini, quorum singulus per sex hebdomadas durat. Primus in
Majo et Junio, alter in Augusto et
Septembri. Cum hac ratione singula domus quottam suam in duabus ratis
depurare possit, experientia ipsa docet onus hoc plebi sensibile non evenire, et tamen
notabilem viarum quantitatem cum quotta hac perfici posse.
Motiva.
Praeter frumenti in casu famis, inductioni primam aliquam constituere vix
expedit. Exportationem e contra plurium etiam domesticorum articulorum per primas
ejusmodi promovere saepe interest. Augustus Josephus II, ut navigationem per
Mare Nigrum aperiat, pro singula exportandi hac via frumenti metreta duorum
grossorum primam constituerat. Eductioni per Littorale nulla
hactenus prima proposita fuit;
hi vero cum Departamento
Hydraulico quoad ipsum mechanicum manipulandi laboris modum privatam etiam officiosam
correspondentiam foveant.
Motiva.
Jusserat sub
expendendis in
facie loci eorum opinionibus, pro danda ipsis practica inviatione, pro rectificandis, quae
hi proposuerant, sumtuum schematibus, e Departamento Hydraulico individua adeo frequenter
exmitti, ut ea amplius non suffecerint. Ut difficultati huic subveniat, Augustus Josephus
II. prouti singulo e decem, in quos Hungariam diviserat, districtui unum commissarium
praefecerat, ita in singulo etiam districtu unum dirigentem geometram, majori
tantisper salario provisum constituit, hancque hydraulicorum laborum
exteros etiam accersendi rationem. Itaque
publicae illae naves quodpiam veluti nautarum seminarium constituere deberent, et ideo non
interesset eas tamdiu vendere, donec haec navigandi ratio in naves etiam privatorum
sufficienter propagetur.
Jam quidem Augusta Maria Theresia, ut provocato loco ostendimus, et duas ejusmodi
Rhoenanas naves construi curaverat, et 100 aureorum proemium illi, qui similem exstruxerit,
decreverat; quin haec ullum privatum ad suscipiendum hoc opus permoverint. Verum nulla
eotum de tentaturo
ullis suis impensis,
etsi tardius recipiet. Libera autem disponendi facultas non potest eo plane extendi, ut
voluntati proprietarii in eo etiam casu deferri debeat, si malit fundum cum suo et publici
detrimento porro etiam infructuosum manere.
Sub Augusta Maria Theresia, licet nulla adhuc lex obligatoria eatenus exstiterit, hujus
rei exemplum in paludibus Sárviziensibus editum fuit, et tunc proprietarii in
obversum libere disponendi facultatis ad suppeditandos sumtus cogebantur. Cui tamen
fert, singula jurisdictio in gremio sui peragat; magistratus tamen
civitatum ad actum hunc et Electam Communitatem, et possessionatam nobilitatem convocare, et
rem hanc secundum pluralitatem votorum determinare debent.
Motiva.
Augustus Josephus II. ipsam etiam articulorum primae necessitatis
limitationem aboleverat, eo nixus argumento, quod naturalis commercii cursus ipsorum etiam
horum articulorum pretia ad justum aequilibrium suapte reducat. Nimirum cum pretia rerum a
taxae fundo substitit. Interea excitato in vicinis
Germanicis Provinciis commercio industria haec sensim in Hungariam etiam penetrare,
mercatores frequentius commeare, et aliqui eorum majores etiam fluvios, qua parte suapte
patebant, navigando tentare coeperunt. Sensit Augusta Maria Theresia adesse jam momentum,
quo pullulantem industriam per publicam administrationem adjuvari, foveri, augeri intersit,
curasque suas ad promovendam fluvialem navigationem praecipue convertit.
Itaque planum removendorum, quae eam
sola navigatione non absolvatur, sed insuper vias facile permeabiles requirat, ad utrumque
autem hoc ne duo quidem illi fundi suffecerint, enatus est sensim usus ille, ut et
hydraulici labores, qua parte materiales sunt, et viae operis publicis
perficiantur. Augustus Josephus II. principio incameraverat quidem fundum salis, sed non
multo post de rei aequitate informatus, eundem non modo pristinae iterum destinationi
restituit, sed 8 insuper x-ris in uno centenario auxit. Imo cum ejus sollicitudine
commercium majorem tantisper
explanare. Quare
Ad §-phum 1. Fundus hic basim Commercialis Cassae constituet, infert enim
annue 180 000 florenorum.
Ad §-phum 2.
Articulus 29. 1741. in ipso, quem Augusta Aula cum Porta Ottomanica habet,
commercii tractatu fundatur. Verum dispositio ejus fuit nimium generalis, et ideo facile
eludebatur. Per propositas cautelas aut noxius hic quaestus simpliciter cessabit, aut
saltem facilitato praevaricationes detegendi modo
Caeterum possunt se etiam meritoriae
circa ipsam cassarum manipulationem considerationes evolvere. Has igitur discutere et id,
quod e re visum fuerit, definire Legislationi semper integrum est.
Ad §-phum 5. Augustus Josephus II, ut jam praemisimus, actionem pretii salis
pro aliquo tempore jam incameraverat. Exemplum proinde hoc cautelam istam necessariam
effecisse videtur.
Et hae sunt leges, quas Deputatio Legislationi pro modernis commercii Hungarici
aere
explanantur, docentur. Sed ut Phidias ex Homeri versibus
pulchriorem hausit Jovis Olympii speciem, quam nunquam antea ex ullis aliorum
corporum formis comprehenderat, sic hunc naturae ordinem ex didascalicorum
numeris formosiorem atque augustiorem exoriri agnoscemus, quam ulla antea
aliorum opera perfectum vidimus. ex horum enim disciplinis ad poetarum artificia
delati tanquam e rudibus tectis in ampla ac illustria domicilia, ebore, auro,
picturis instructissima, virgula
et duro praerupta sedilia saxo,
iterum et studio consumor inani.
Michael Angelus Morei Arcadiae Custos Generalis.
IMPRIMATUR.
Fr.
Thom.
August. Ricchinius Sacri Palatii Apostolici Magist.
Ord.
Praed.
AD RAYMUNDUM CUNICHIUM
Suum olim
emitti.
XV. Christianiss. Regis filium: cujus acerbissimam toti Galiae mortem paullo post ejusdem conjugis amantissimae mors item acerbissima consequuta est.
[m] Eodem fere tempor anno 1767. Imp. Caes. Aug. Josephi II. uxor augusta obiit Maria Josepha Bavarica, ac Maria item Jospeha Archid. Austriae Ferdinandi IV. utriusque Siciliae Regis futura conjux, nisi improvisa omnibus atque acerba, quum de ipsa jam italica profectione cogitabatur, tot populorum vota mors extemplo intercepisset.
Siciliae Regis futura conjux, nisi improvisa omnibus atque acerba, quum de ipsa jam italica profectione cogitabatur, tot populorum vota mors extemplo intercepisset.
[n] Maria nimirum Theresia Hung. ac Bohem. Regina semper Augusta tum temporis eodem, quo superiores Nurus, Filia, et Neptis, occubuerant, gravi
quum esset iustus etc.
ejus corona stellarum duodecim etc.
[b]
alios merito dilecta vocabor utrique.
Nam nil proficies, nec gnatum fletibus Orco
qualisque foret, quantusque: decora
hanc pulcherrimam versionem legendam mihi, probandamque tradiderit. Cui etiam sancte affirmo, atque testificor nihil in ea esse, quod sanctissimae Religionis puritati, optimaeque morum disciplinae adversetur.
egregio nihil omnino deprehenderim, quod aut Religioni Christianae, aut bonis moribus officere possit, e re publica esse censeo, ut elegantibus typis quam citissime in lucem proferatur.
et Ecclesiastici, quem profiteris, ordinis
Institutum iubent Te ut iniquitatem hanc resarcias. Polliceor proinde mihi conviciorum
horum altero, quem editurus es, Libro Retractationem; sin, denuncio Tibi quod pro tuendo
rei Litterariae, cui de Clementia Augustae his in Regnis praesum, honore
Litteram hanc primum in Academiae hujus Tabulas referre, deinde vero per Ephemeridas seu
universitatis seu Vindobonenses publicam reddere velim. Ego praestantiae operis Tui
Iustitiam reddidi, spero quod Tu egregiis
et distinctionibus. Et quid Tibi videtur? Tabularium Apostolicum vaticanum an non publica in toto orbe authoritate gaudet? An non locus est, ut nostratum more loquar, credibilis? In hoc Tabulario originalis asservari dicitur a praestantissimis auctoribus Charta Ludovici Pii Imperatoris, qua augustus ille multas provincias Ecclesiae Romanae partim donat, partim jam donatas confirmat. Et tamen hanc Chartam Muratorius fictam, paginis interpolatam editis Libris scribunt. Quibus non pauci alii assentiuntur. Quid Tibi magni isti litterati responderent si te dicentem audirent eos
exinde solatium in senectute tua capies.
Ut primum urbem
intravero, investigabo fundate totum hoc negotium et, quod iustum fuerit, disponam.
in
comitiis 1625-ti, dum in negotio religionis fervidius peroraret, barbam sessionem inter
praelatos per articulum 61. obtinuerit; verum id se secus habere diplomatice constat.
Angli per negatum Principi ius propositionis, Galli per
suspensivum tantum, quod Principi attribuere, veto, id efficere statuerunt.
suffragii in Diaeta exerceat; ab eo tamen iam ante multa
saecula recessum et institutum repraesentantum adoptatum fuit; constitutionalis certe
Hungariae fuit lex quod sit regnum electivum, et tamen ab ea 1687. in favorem masculini, anno
vero 1723. in favorem feminei sexus Augustae Domus Austriacae recessum fuit; constitutionale
denique fuit Hungariae institutum ut nullum individuum, nulla communitas, quae praerogativa
nobilitari non gaudet, iure suffragii in
Diaeta gaudere possit, et tamen recens terminatis
exhibet.
54-o Tabellae de seminatura vernali et autumnali.
(5tae) 55-o Tabellae pretii rerum victualium.
C.
Publico-Politica.
Christianorum, ita cleri magis calluit, id minime fuisse factitatum; neque enim
eotum libri sive ethnicorum sive ethnica continentes prohibebantur, sed si fidem catholicam
directe carpebant, refutabantur, secus doctrinae causa passim legi permittebantur; et hoc
consilio Augustinus in Civitate Dei, Lactantius in Institutionibus et infiniti alii comminus
cum ethnicis fidem nostram vellicantibus congressi sunt; eos tamen, quos refutarunt, neque
ipsi neque eotum sedentes cum clavum pontifices sub anathemate legi prohibuerunt, nimirum quia
solidius
eiusmodi ornatus est, prorsus excedat eum, quem animo fovet, gratitudinis sensum seu aptis
verbis exprimere, seu convenienti oratione explicare.
exprimere, seu convenienti oratione explicare.
possim, eripi mihi sentiam.
Triennium prope evolvitur quod in partem
laborum communis patriae, ipsius iam etiam Hungariae vocatus sim.
in procurandam non tuorum modo subditorum,
sed ipsius usque adeo humani generis felicitatem animus pulcherrimam in ipsa beneficii
largitione mercedem retribuit.
Excellentissime
et Illustrissime Domine Installator et Commissarie Regie, quod hac potissimum occassione ad
vindicandam pristinam muneris huius dignitatem studia operamque tuam, quam optatus etiam
eventus coronavit, conferre volueris.
Leopoldus agens Thuscae felicia
gentis
adamabant maxime, victoriam facilius referrent. Certavit quidem Virgilius et cum
Hesiodo, et cum Homero et cum Theocrito; sed alia indoles graecorum, alia
scribendi ratio, alia quibus floruerunt tempora: romanus ille vates aevo vixit
augustaeo in ea urbe, quae orbem terrarum imperio complexa nihil nisi grande nisi
magnificum atque exquisitum
ferre poterat. Sed ego haec omnia ab aliis, ut aiebam, discenda
autem, postquam duas exhibuero
Elegias, quae in priori editione leguntur datae ad Iosephum Spergesium virum
nobilem multisque literis perpolitum, quarum una eidem opus dedicavi, altera
luctuosissimam acerbissimamque M. Theresiae Imper. semper Augustae mortem, quae
tum acciderat, deflevi, iampridem a Daniele Heinsio exaratum atque huic poemati
praepositum, quo difficile erat quidquam distinctius pressiusque conscribere,
argumentum tibi subiiciam, ut uno ferme intuitu, quid Hesiodi
suarum rerum seu patronum rati id quod accidit, multum nempe apud caesarem Franciscum
valituram tanti viri celebritatem. Nec sua ipsos fefellit spes. In caussa difficili atque
impedita multorum studiis ita versatus est, ut et caesaris voluntatem delinierit, et totius
augustae gentis benevolentiam mirifice sibi conciliarit; Lucensium vero commodis tantum
inservierit, quantum ab illa republica et honores decreti de ipso nobilitate donando, et
effusae largitiones, et singulares gratiarum actiones declararunt. Vos autem, patres
amplectendum tamquam doctrinae quoddam veluti monstrum ac prope
miraculum. Et erit jam, qui miretur, eum amplissimo stipendio post hanc confectam
longissimam clarissimamque peregrinationem a senatu Mediolanensi, summa cum voluntate
Mariae Teresiae imperatricis augustae, fuisse invitatum, ut Ticini primum, deinde Mediolani
mathesin astronomiamque doceret? Carum illic fuisse Mutinensium duci, qui Austriacae tunc
Insubriae praeerat; post etiam Ferdinando Archiduci ingeniorum optimo aestimatori, qui
Estensium principi in eo
securitate intra fines Regni semper contineatur, meminisse eos oportet, id ipsam
systematis gubernii plures complectentis provincias unitatem non admittere;
cuius modi systematis unitati iam tum se Hungari quoque ultro subiecere, cum ex
Augusta Domo Austriaca, quam plurimis aliis Regnis etiam in provinciis imperare
bene noverant, Reges sibi postmodum haereditarios effectos delegere. Quemadmodum
enim omnes simul provinciae unum monarchiae corpus constituunt, ita singula per
viribus et amici defendendi, et propulsandi sunt hostes; systema hoc
si cui unquam, provinciae Hungaricae certe extitit semper salutare. Quis enim
nescit Hungariam fere omnem non propriis eiusmodi, sed potissimum aliarum
haereditariarum Augustae Domus Austriacae provinciarum copiis, imo validis etiam
Sacri Romani Imperii subsidiis per Principes Austriacos recuperatam fuisse et
postea semper contra Turcam defensam statuerunt; Illustre eius argumentum
regnicolae ipsi per
his sufficiant. Demum quemadmodum procurandae
Regni salutis onus omni principi incumbit, ita necessarios in aulam eiusdem
sumtus ipsa etiam Hungaria pro modulo suo debet subministrare; quos si a
dignitate numero et conditione modernae Augustae Aulae metiamur, facile eo
gravissimos sane esse deprehendemus.
Denique si suis status rationibus rite consulere velint, facile necessarium esse
apparet, ut insurectioni manum admoveant. Dum enim articulus 8. 1715. ait, Regia
propterea quod, antequam Tauruno hostis copias
admovisset, fines Regni periculum non subire, non multo autem post, ac
Tauruno copias admoverat, pax est consecuta; e converso cum anno 1741.
invadentibus pluribus simul Augustam Domum hostibus Borussus finibus
Hungariae immineret, non modo personalis insurectio, non modo portalis
eques, verum etiam pedites a singulis portis quatuor sunt decreti. Tota
igitur rei huius definitio ab explicatione
decimarum
gaudentibus idque a competente ipsis decimarum beneficio incumbebat, ita
nunc quoque communi statuum et ordinum ac Sacratissimae Maiestatis consensu
sancitum est ut habita restaurati divina clementia victricibusque Augustae
Domus Austriacae armis regni ratione per clerum Hungariae beneficio
decimarum gaudentem banderia (facta ad modernam talismodi decimalis
proventus quantitatem inter eos proportione et rectificatione) ad expressum
utique superflua evasit, adeoque e stylo donationalium tanto magis
exmitti debuit quod inducto subinde armalium usu clausula haec totam ferme earum
substantiam effecerit.
inclinavit.
et cum legitima regni corona abesset, non ut Verböczius parte 2-a tit. 12. §
34. ait: "Reliquiis ornamentorum capitis S. Stephani" sed illa, quae cranium S. Stephani in
theca religiose asservatum ornabat, aurei operis vetusta corona (a) eundem Albae Regali
mense Augusto magna frequentia congregati, reipsa etiam coronarunt (b).
adhuc ex iis ad eum profectionis gradum perductae sunt, ut exterorum fabricatorum concurrentiam possint sustinere. Donec Gallicia provinciam Poloniae constituebat, Hungaria ea saltem parte, qua illa Regnum ambit, exteram provinciam contingebat et tum commercialis, quem Augusta Aula cum republica Polonica anno 1774. inivit tractatus, Hungariam immediate respexit. Postquam autem Gallicia in censum Germanicarum provinciarum relata est, Hungaria per totam occidentalem et septemtrionalem lineam Germanicis et Haereditariis provinciis cincta, nullibi aliquam exteram
potuerit navigari, nec viae adhuc in Hungaria et Croatia ita instauratae fuerint, ut eorsum merces commode devehi potuissent. Verum viis quidem instaurandis comitatus eodem ferme tempore manum admoverunt. In reliquo autem non defuere non multo post perspicaciores viri, qui magna argumentorum vi Augustae Aulae demonstrarunt, quod et longior et sumptuosior via illa per Tergestum evehendis productis Hungaricis, quae cum sint voluminosa, pretium sumptuosi transportus haud sustinent, non possit convenire, quod hac ratione exiguo unius partis Monarchiae emolumento, alia, nempe
activo Hungarico deduci debet. Proinde licet totale ultimi decennii activum ad 3,484.842 florenos adsurgat: cum tamen comprehensum in hac summa cupri pretium in florenis 951.398 defalcari debeat; genuinum activum in 232.447 florenis consistit.
Quodsi summae huic addatur pecunia illa, quam Augusta Aula pro sustinenda re montanistica quotannis impendere debet et quae a versatis hac in re viris, ad tres milliones devalvatur; si insuper summa illa, quam exteri mercatores, per quos maxima commercii Hungarici pars procuratur, in transportum inductarum, eductarum et transeuntium mercium
Iunii iam post discessum Mandichii accepi; ab eo vero tempore
nullam habui occasionem per quam tibi Privilegium Civitatis Pesthiensis a me
notis illustratum submittere potuissem. Quare si Codicem Iuris Tavernicalis
cum initio Augusti edere vis, debebunt notae meae emanere et solus
privilegii textus codici inferri. In omnem tamen eventum mittam tibi illas
per Millossium, qui circa 18-vam Augusti Pesthinum pertinget.
Ad commentationem, quam
potuissem. Quare si Codicem Iuris Tavernicalis
cum initio Augusti edere vis, debebunt notae meae emanere et solus
privilegii textus codici inferri. In omnem tamen eventum mittam tibi illas
per Millossium, qui circa 18-vam Augusti Pesthinum pertinget.
Ad commentationem, quam meditaris, de civitatibus tavernicalibus, ego nihil
conferre possum, quia in nulla iuris nostri parte sum ita peregrinus uti in
tavernicali; nunquam enim vel practice in
et Moscoviam nulla usque recentiora tempora
relatio politico-Commercialis intercessit; necdum aperta in Mare Nigrum
Navigatione exigua etiam illa, quas inter hos duos Status viguit physica
Communicatio, per Poloniam processit. Augustus Josephus 2-us Anno 1784.
Commercialem cum Aula Moscovitica ad 12. Anno Tractatum inivit. Per hunc
Moscovia Vini Ordinarii Hungarici Portorium, pro uno Axthoff
(quatuor circiter continet Antalkones) a
reduxit, Insuper ut
Commercium Crimeae florentius reddat, ab omnibus seu per
Austriacos, seu per Moscoviticos Mercatores in huius portus inducendis
mercibus Austriacis, unam ordinarii Portorii quartam remisit. Augusta vero
Aula nostra a Moscoviticis pelliceis mercibus, cutibus, Loris Bagaria
dictis, et praeparatis Balenarum ovulis vulgo Kaviar, Portorium
diminuit; ac ab omnibus seu per Austriacos seu per Moscoviticos
eum naturalem cursum accepit, ut
ex Hungaria in Poloniam vini, vicissim vero, qua Polonicae, qua etiam
procuratae e Moscovia Telae notabilis quantitas inferri consveverit.
Recuperata Gallicia Commercialis iam Anno 1775. inter Augustam Aulam et
Rempublicam Polonicam Tractatus intercessit, per quem consumptionale
Portorium in 4 pro 100 defigebatur, quod tamen nonnullam postea ut suo loco
dicetur alterationem subivit.
Si
hunc enim aula Turcica ad resarcienda omnia, quae Piratae illi Navibus
Caesareo Regiis illaturi sunt, Damna se obstrinxit.
§. 21 Eiusdem Relatio ad Portum Tergestinum
Augustus Carolus 6us ut haereditarios suos Status cum Neapolitano quod tum
adhuc possidebat Regno nectat, una vero toti suae Monarchiae Commercium
maritimum procuret, Tergestum in Germanico et Portum Regium in
ad omnigenam securitatem
et commoditatem perduxit; eundemque sensim impopulandum sibi proposuit,
verum gloriosos hos conatus subsecutum, quo Possessione Regni Neapolitani
decidit Bellum, intercepit.
Augusta Maria Theresia vix Confecto Successionali Bello Paterna Consilia
reassumpsit. Ut Germanico Commercio prospiciat, Privilegium Liberi Portus
pro Tergesto renovavit, coeptamque a Patre suo unam Portus Alam perfecit. Ut
per Tergestum Cursum
accepit.
Verum vix repurgato Savo et Colapi fluvialis Navigatio aperta: viaeque
Varasdino usque Carolinam sollide instauratae, sicque cum hac coniunctae
fuerunt, cum iam eadem Augusta, ut Commercium Hungaricum ad naturalem suum
Cursum reponat, ipsam Urbem Fluminensem Hungariae adiecit: in hac sedem
Gubernii collocavit, sublataque quae antea Rem Commercialem communiter
procurabat Intendenza
Hungariae adiecit: in hac sedem
Gubernii collocavit, sublataque quae antea Rem Commercialem communiter
procurabat Intendenza Tergestina Directionem Commercii
Hungarici huic concredidit.
Augustus Iosephus II ut mercibus Hungaricis et Croatici faciliorem adhuc
exitum procuret, novam a nomine suo Iosephinam dictam viam
Carlostadio usque Segniam perduxit, sublatoque Portorii inter tres has vias
soli, aut provecta nimium apud aliquas Europae Gentes
Populatio expressit. Adhuc enim et Communium Pascuorum et Vervactorum
usus in his quoque partibus viget.
Quod grani qualitatem attinet missus quidem per Augustum Josephum 2um ad
investiganda Hungariae Producta fluminensis Mercator Raysz
hanc ita definivit, ut postremum Syrmiensi, tum Bachiensi dein Banatico,
porro Békesiensi et Chongradiensi, supremum
aliquibus Regni partibus perinde iam invenit. In Comitatu Szaladiensi
loco Sz. Kiraly mola erecta est, quae e faginaceis
glandibus oleum exprimit, et Viennam pro usu Publicarum lampadum vendit.
Iam sub Augusto Iosepho II. obtulerat se homo, qui e Heliotrophio non
tantum deterioris speciei, sed optimo etiam olivarum oleo par, se
expressurum recepit. Ut eius industriam foveat idem Augustus non tantum
decennalem ab
lampadum vendit.
Iam sub Augusto Iosepho II. obtulerat se homo, qui e Heliotrophio non
tantum deterioris speciei, sed optimo etiam olivarum oleo par, se
expressurum recepit. Ut eius industriam foveat idem Augustus non tantum
decennalem ab oneribus Publicis immunitatem, sed Hospitium etiam et 50
iugerum pro seminando Heliotrophio fundum in Dominio Selye eidem gratis
concessit; verum ille post unius alteriusve Anni
superest, neque id ultra mediocrem qualitatem assurgit, quanquam paratam
habeat per Littorale eductionem, imo aliqui Germanicis Provinciis
viciniores Comitatus producto hoc inde se provident.
Canabes usque Augusti Iosephi II Regimen in mediocri sua qualitate
perstiterunt. Hic semen Italicum medio Gubernii Fluminensis per Croatiae
et aliquot Hungariae Comitatus distribui fecit, responditque conatui
eventus. Productae
consumpserat naturaque Soli id patiebatur, caepit hinc inde privata
Industria ulteriori Lignorum deffectui per Implantationem Salicum
subvenire, Industriam hanc non modo confirmare, sed ultro etiam
propagare Augusta Maria Theresia iam inde ab Anno 1755. non intermisit,
iussit illa editos de recta arbores has plantandi Norma Libellos in
Vernaculo Idiomate vulgari, de progressu vero implantationis huius
Annuas sibi
adhuc praesertim in
aliquibus Civitatibus tam Focalium quam et
Aedilium Lignorum pretium, et horum quidem eo magis, quod
Salices usui Aedili non possint servire. Edidit itaque eadem Augusta
1769. Ordinem Sylvarum, utve Singulus Comitatus unum
idoneum pecculiarem Instituti huius Curam habiturum Individuum conducat,
commisit.
Verum in Hungaria Sylvarum
paratam et utilem habent Lignorum distractionem, Locis hactenus
inductus est.
Torfa et Lycanthraces.
Ut Regnum a Lignorum penuria praeservet, eadem Augusta Sollicitudinem
Suam etiam ad Lignorum Surrogata extendit, proposuitque
illi, qui Torfam aut inferiorem Lycantracum seu Carbonum
Fossilium Speciem detegerit 24, illi vero, qui
illi, qui Torfam aut inferiorem Lycantracum seu Carbonum
Fossilium Speciem detegerit 24, illi vero, qui idoneos plane liquando
metallo eiusmodi Carbones reperit, 100 Aureorum proemium, id quod
Augustus Iosephus 2us 1782 sub 22 Martii benigne renovavit. Torfa et
primae speciei Lycanthraces sub utriusque Augusti Regimine
reipsa in aliquot Locis detecti sunt, verum eruebantur in talibus tantum
idoneos plane liquando
metallo eiusmodi Carbones reperit, 100 Aureorum proemium, id quod
Augustus Iosephus 2us 1782 sub 22 Martii benigne renovavit. Torfa et
primae speciei Lycanthraces sub utriusque Augusti Regimine
reipsa in aliquot Locis detecti sunt, verum eruebantur in talibus tantum
Locis, quas alioquin Lignis abundant, et e quibus in partes illas, quas
his carent transportus nimis erat Sumptuosus. Quare
Regni in maxima parte homogeneum,
respectu vicinarum vero Provinciarum exclusivum ferme sit
productum, tamen nonnisi Anno 1765. coli caepit: et tunc quoque non
privata Industria, sed vere materna Augustae Mariae
Theresiae Sollicitudo Culturam eius excitavit.
Si de aliquo Producto naturalisando, propagandaque eius Cultura genuina via
inita est, hanc certe quoad Sericum attestata Augusta inivit. Constituit
Industria, sed vere materna Augustae Mariae
Theresiae Sollicitudo Culturam eius excitavit.
Si de aliquo Producto naturalisando, propagandaque eius Cultura genuina via
inita est, hanc certe quoad Sericum attestata Augusta inivit. Constituit
illa Eszekini in Cuius peripheria aliquot a Relictis adhuc per Turcas moris,
propagatae arbores supererant, artis huius Magistrum, sedemque
manipulationis huius ibi defixit; necessaria pro hac
laboribus deserviunt, cariori
persolvuntur, quam crassius illud sericum, quod tantum pro velis,
aliisque sollidioribus materiis idoneum est.
Quomodo hanc Augustus Iosephus 2us corrigere conatus sit?
Sensit detrimentum hoc Augustus Iosephus 2us utve illud anteverteret
Mazucatium, qui compendiarias insuper Deglomerationis
Machinas possidebat
quod tantum pro velis,
aliisque sollidioribus materiis idoneum est.
Quomodo hanc Augustus Iosephus 2us corrigere conatus sit?
Sensit detrimentum hoc Augustus Iosephus 2us utve illud anteverteret
Mazucatium, qui compendiarias insuper Deglomerationis
Machinas possidebat notabili ex Orario Regio Stipendio provisum Budam
illocavit: Necessarium pro
Regnum evehatur,
sicque Fabricae suae necessario materiali destitutae remaneant. Omnes hi
sustinebant Solenghianam, Mazuratianae vero methodo
adversabantur: atque ita factum est, ut licet altefatus Augustus
posteriori continuo institerint, licet in ipsa finali, de Producto hoc
sibi submittenda Tabella Sericum iuxta veterem Normam deglomeratum, ab
eo quod iuxta novam elaboratum est, per distinctas rubricas
non obtinuit, sicque modus etiam hunc Colorem
praeparandi intercidit.
Uti et naturalisandae ipsius quae colorem hunc producit Plantae.
Interea Augustus Iosephus II. ipsam anilis Plantam, quae pretiosum illud
Indigho profert, in Hungaria stabilire meditabatur.
Iussit itaque ille 1785. cum semine Plantae huius et in Banatu et
minus vero adhuc Semen eius sub Climate Hungariae naturalisetur.
Isatis tamen Cultura cum successu inducta est.
Ut aliquem adminus Coeruleum Colorem Hungaria habeat. Altefatus Augustus
ad promovendam Herbae Isatis vulgo Wegdt Curas
suas convertit. Planta haec iam quidem alias saepius minutim coli
tentabatur, sed industria haec semper non multo post intercidit.
vulgo Wegdt Curas
suas convertit. Planta haec iam quidem alias saepius minutim coli
tentabatur, sed industria haec semper non multo post intercidit. Tandem
1789. hominem huius rei peritum idem Augustus et 10 Annorum ab oneribus
Publicis Immunitate, et gratuito 50 Iugerum terrae usu in Dominio Selye
donavit. Qui Culturam hanc cum bono ut fertur successu in praesens etiam
exercet.
In Hungaria cum
neutrum adhuc horum evenisset retinebatur ultro relicta fortuito tantum suo
Cursui Apum Manipulatio, easdemque enecandi usus ultro perdurabat. Et tamen
cera activam in eius Commercio rubricam efficiebat. Augusta Maria Theresia
cum iam etiam Hungariae et Populationem, et Cerae Consumptionem increscere,
activumque rubricae huius sensim diminui advertisset, hanc quoque Culturae
speciem inducere voluit. Submisit itaque peritos eius
Saginatos vero pasivam habebat Commercii Bilancem,
posterioribus his Annis etiam quoad Saginatos Maiales activum
Commercium exerceat.
Capras, qua Sylvis noxias Augustus Iosephus II penitus
extirpari iusserat, verum postquam illi remonstratum fuit, dari in Hungaria
loca, in quibus hae absque Sylvarum Detrimento ali possunt, Cutes autem
earum pro conficiendo Cordovan Necessarias esse,
Anglia, et
aliquibus Italiae Locis, quae hanc Lanae Speciem propriam sibi ferme
reddiderant debuit procurari: subinde, et Anglia, et Hispania ut Domesticas
Fabricas provehant, Lanam educi vetuerunt.
Augusta Maria Theresia ut propriis Statibus consulat, a Rege Hispaniae 1768.
impetravit, ut eidem gregem Hispanicarum ovium una cum Pastoribus, qui modum
oves has curandi Domesticos edoceant, submiserit. Hi Lustrato Utroque
Ut
earum Species sensim per Regnum propagetur, superfluos arietes privatis, qui
Species ovium suarum emendare voluerunt divendi; de modo autem, quo id
perfici possit, excusos vernaculis Linguis Libellos vulgari eadem Augusta
imperavit. His mediis Industria eo sensim profecit, ut illi, qui arietes
eiusmodi comparaverant, praescriptumque cum iis procedendi observarent parem
ferme illi, quae in Merkopail ab originariis Hispanicis
Ne tamen pretiosa haec ovium Species alibi forte degeneret, primum in
Buda-Eörs periculum factum, mediaque gregis huius pars eo
depulsa fuit. Postquam tentamen hoc optatum effectum produxit, statuit
Augustus Iosephus IIus ut in Merkopail nonnisi, 200 Oves
interteneantur, quod supernataverit, per Dominia Cameralia Fundi Religionis,
et Studiorum distribuatur, ubique vero eadem quae in Merkopail
denique ipse Commercii Progressus plurium vecturarum, proque harum
compendio talium etiam equorum necessitatem produxit, qui devehendis
etiam graviter oneratis Currubus pares sint. Omnia haec maternam
Augustae Mariae Theresiae Sollicitudinem eo permoverunt, ut
emendandae etiam in Hungaria Equorum Speciei Consilium iam Anno
1767. susceperit.
grave insuper illud Impedimentum, quod multi rustici adeo parvas
habuerint Caballas, ut hae proceriores Admissarios sustinere non
potuerint.
Ad Removenda haec Impedimenta altefata Augusta aliud explanatorium
1777. edidit Normale, quo potissimum Civitates ad provehendum hoc
Institutum adstringebantur. Rustici ad parcendum faetis Caballis, et
Hinnulis monebantur. Coemptio maiorum
quod ellustratae e Regiminibus, faetus tamen adhuc capaces Caballae
Comitatibus moderato admodum pretio cedendae sint.
Ne aliquod progressui Instituti huius adminiculum desit, iussu
eiusdem Augustae arendavit Bohemica propagationis Equorum Directio
Praedium Enijed in Insula Chalokőz, et
praedium Ormosz in Comitatu Borsodiensi situm fine eo,
ut
Caesareo-Regio per Hungariam equos
Militare Commando Pesthinum submissum fuerit.
Norma per Iosephum II introducta.
Augustus Iosephus II ut Institutum hoc magis adhuc promoveat,
coemptos in Moldavia et Ukraina sexaginta
Admissarios Comitatibus gratis distribui iussit ea cum prohibitione,
ne
actis colligi non
potest. Id constat, quod emanatum 1788. Bellum Turcicum omnem hanc
manipulationem interceperit, in aliis vero Comitatibus diversa in
praesens usque quoad hoc Institutum Norma vigeat. Augusto certe
Iosepho II equatium illud adeo Cordi fuit, ut pro stabili eius dote
residuos ab intertentione Turmae Praetorianae m/10 Florenos
Instituto huic pro stabili dote assignaverit,
viri etiam ad manus filaturae admovendas dispositi sunt. Saepe ne sic quidem
necessitates Fabricae sola vicinia explere potest, verum defilandum
materiale per remotiores etiam partes distribui solet.
Augustus Iosephus II. Ut in Hungaria Viri etiam Plebeii ad filaturam
excitentur, iteratim demandaverat eo potissimum persuasus argumento quod
alioquin pauci eorum elaborandis in aliquod vitae subsidium quibusdam
artefactis per
Littoralis Croatici, nec per defixum
Flumine Gubernium Hungaricum reseratum fuit Hungaris Quaestoribus immediatum
exoticum Commercium.
Verum Vectigal hoc postremus ferme Commercialis Consilii Labor fuit; Augusta
enim Maria Theresia eodem Anno 1775. et Consilium hoc et Intendensam
Tergestinam abrogavit: Directionem rei Tricesimalis, finansialibus quidem
Dicasteriis, id est Camerae Aulicae et Ministeriali Banco Deputationi, ita
Aulicae et Ministeriali Banco Deputationi, ita
tamen restituit, ut haec sine influxu respectivorum Politico-Aulicorum
Dicasteriorum, id est Cancellariarum, nihil hac in re agere possint. Sub
initium sequentis 1776i eadem Augusta Littorale Croaticum Iurisdictioni S.
Coronae postliminio restituit imo Urbem insuper Portumque Fluminensem
adiecit: utve Nationale Commercium propriam habeat immediatam
Directionem, sedem Gubernii Hungarici
Ita reserata tandem fuit exigua licet haec Littoralis Porta, per quod
Hungaria immediatum tam Eductionis, quam et Importationis
cum exteris Provinciis Commercium instaurare potuisset, si piam hanc
Augustae Principis Intentionem explere licuisset. Nunc ante omnia impeditum
fuit, ne totum Littorale Croaticum Politico Commerciali Hungaricae
Iurisdictioni restituatur, sed pars tantum illa, quae Flumine usque
7. Systema Vectigalis Hungarici Anni 1788.
§.59. Vectigal Hungaricum 1788i
Interea eodem mense et die quo Vectigal hoc emanaverat Augustus Iosephus II
separatus praeterea edidit patentales per quas numerosi exoticarum mercium
Articuli in adnexa illic consignatione expressi, extra quaestum positi,
normaque cum iisdem procedendi praescripta fuit. Sub hoc
separatus praeterea edidit patentales per quas numerosi exoticarum mercium
Articuli in adnexa illic consignatione expressi, extra quaestum positi,
normaque cum iisdem procedendi praescripta fuit. Sub hoc tempus idem
Augustus distinctam iterum et a Politicis, quibus non multo post Cameralia
etiam Obiecta concredita fuerunt, Dicasteriis independentem rei Tricesimalis
Directionem Constituit. Haec seu quod Norma cum mercibus extra quaestum
super eadem
quantitate excipiat. §.55. Littera (b)
§. 60. Hungaricae Tricesimae cum Germanicis coniunctae.
Maxima tamen quam idem Augustus occasione vectigalis huius in manipulatione
Tricesimali instituit mutatio in eo subsistit, quod Hungaricas cum
Germanicis Tricesimis coniunxerit. Antea in Limitibus Germanicarum
Provinciarum semper
pleraeque Germanicae merces a Portorio Consumptionali Hungarico immunes
redditae sunt, Tricesimae Hungaricae quae iam nonnisi Esituale Hungaricum
Portorium percipiebant reipsa inutiles ferme evaserunt, hocque nomine easdem
Augustus cum Germanicis ita coniunxit, ut hae non tantum Consumptionale
Germanicum, sed et Esituale Hungaricum perceperint. Verum institutum hoc eum
effectum produxit, ut Camera Hungarica maxima Proventuum Tricesimalium parte
e duro ligno maioris longe
ponderis, atque Danubianae sustinent capacibus, malis praeterea velis et
anchoris provisis navibus Commercium exercetur. Cum Subsidia haec magnum et
itineris, et Sumptuosum Compendium procurent, iam Augusta Maria Theresia,
quo florentiorem reddat Hungaricam Navigationem usum eiusmodi Navium per
Danubium introducere constituerat. Evocavit illa hunc in finem e Rhenanis
partibus Navarchum Heppe per hunc duas
Commercii usui deseruit; neque eiusmodi Nautis semper provisa est, qua
debitum velorum usum facere sciant. Ipsae hae duae Naves ad
Rhaenanum modulum non erant efformatae adeoque ad designatum ab
Augusta Scopum non deserviebant. Surrexerant primo in illo Aestu etiam
aliquot e Ligno quercino minores Naves, sed nec hae seu ad Rhenanum modulum
efformatae erant, seu vela habuere. Postea omnis iterum Navigatio Danubiana
ad
seu propter Longinquitatem itineris, seu propter frequentes
Turcorum vexationes seu denique propter periculum internum et per
enasciturum forte Bellum Commercii non intersit Mercatores ultro navigare.
Post initium ab Augusto Iosepho II postremum cum Turcis Commercialem
Tractatum Quaestores iam ultra etiam Belgradum navigare, emensoque Danubio
ipsum etiam Mare Nigrum tentare coeperunt.
Praeter recensita paulo ante
fluvii Begsa ad Temesoarinum, versus
sic dictam albam Palludem effodi curavit. Verum nec hoc
Opus adhuc consummatum est, et ideo vix adhuc aliqua per illum in
Tibiscum Navigatio viget. Augustus quidem Iosephus II perfectionem eius
1787. demandaverat, sed effectum ennatum subsequo anno Bellum Turcicum
impedivit.
Proiectatur Canalis iuxta
Suscepti.
Proiectum exsiccandi Districtus Hanszags, et Stagnorum Förtöiensium
Ut Palludes quas per varias Regni partes immensum ferme Spacium occupant
exsiccentur adhuc Augusta Maria Theresia distinctos in respectivis
Districtibus Commissarios, qui Opus hoc dirigant, cum necessariis
Geometris ordinavit. Proponebatur eotum ut per Stagna Lacus
Fertő Paludesque
Publicae
persolvantur. 3o Ut Taxa Indigenatus ad 3000 aureos elevetur. 4o Ut
exteri Beneficia Ecclesiastica tenentes eandem cum Indigenis Taxam
persolvant.
Assenserat Augusta Maria Theresia primo Postulato ea Lege, ut Status
innocentem pro Securitate eius, quod Dicasteria ex obvenientia illorum
15 denariorum exacte solvenda sint, fundum remonstrent. Verum Status de
eo Solliciti,
exacte solvenda sint, fundum remonstrent. Verum Status de
eo Solliciti, ne forte ex insufficientia Fundi huius, Plebem novo oneri
involvant, a postulato hoc ultro recesserunt. Quoad Secundum monuit
Status Altefata Augusta interesse Regni ut eductio Productorum
facilitetur potius, quam aggravetur; quare et ab hoc recessum fuit.
Quoad Taxam Indigenatus in 2000. aureis demum Coalitum, sicque illa
Articulo 41. illata fuit.
Archivi, et Capitalium horum Curam gerit, ex eorum Interusuriis
persolvebatur.
Fundi Publici in Specie pro Commercialibus usibus destinati.
Tandem Augusta Maria Theresia ut aliquem pro Commercialibus etiam
Institutis fundum creet, Anno * * * Salis pretium in uno grosso adauxit,
fundumque hunc promovendi Commercii usui perpetuo addixit. Incameraverat
quidem
pro Commercialibus etiam
Institutis fundum creet, Anno * * * Salis pretium in uno grosso adauxit,
fundumque hunc promovendi Commercii usui perpetuo addixit. Incameraverat
quidem hunc etiam Fundum per aliquot Annos Augustus Iosephus 2us verum
Anno * * * eum primaevae suae destinationi Sponte iterum restituit. Et
ab hoc tempore conflatae et necdum errogatae summae effecerunt * * *
annue vero producit fundus hic * * *.
Anno * * * eum primaevae suae destinationi Sponte iterum restituit. Et
ab hoc tempore conflatae et necdum errogatae summae effecerunt * * *
annue vero producit fundus hic * * *.
Addixit Commercii Incremento Augusta Maria Theresia alium etiam Fundum,
nimirum confiscatarum Turcicis Quaestoribus propter praevaricationem
Articuli 27.1741. mercium pretium, qui tamen fundus et incertus est, et
admodum exiguus: Soli itaque hi
eventuales Regni necessitates referuntur.
§.89. Status Actualis Cassae Croaticae dictae Regnicolaris vel m/200.
Erexit eadem Augusta aliam pro tribus Croatiae Comitatibus Cassam, quae iam
Regnicolaris iam etiam m/20 Cassa appellatur. Sed haec non tam Fundi
Publici, quam affixae Loco Fundationis Cathegoriam
subit. Quod ut
Varasdinensis et Crisiensis in Regni illius Congregatione cum principis
tractabant.
Anno 1770. iidem Status adeo notabilem Contributionis pro Comitatibus
illis auctionem obtulerunt, ut Augusta Maria Theresia in
proemium Zeli huius, Benigne constituerit ordinaveritque ut e
Contributione hac m/20 tamdiu, donec sibi visum fuerit, quotannis
elocentur, ipsa Interusuria iterum in Capitale convertantur,
ultra auctam ut praemissum est
Contributionem militarem, ultra reliquas domesticas necessitates pro his
etiam velut adhuc subsistentibus Officiis distinctum in Contributione
fundum eiectarunt. Verum non multo post Augustra totum hunc pro
domesticis necessitatibus eiectatum fundum ad Aerarium suum recepit,
Solutionem Tabulae Banalis ad illud assumpsit, Regnicolaria vero illa
Officia abrogavit.
Hoc facto Orta fuit Quaestio de Quotta illa, quam Salaria abrogatorum
horum Officiorum efferebant, id est de illis, 3572. florenis denariis
45. quorsum applicandis? Principio praetendebatur quidem, a parte
Augustae Aulae, quod Summa haec in Aerarium influere debeat. Verum
postquam Consilium Croaticum per Calculum ostendisset, quod Summa haec,
recepto ad Aerarium Domesticarum necessitatum Fundo, ultro insit,
adeoque
ad Aerarium Domesticarum necessitatum Fundo, ultro insit,
adeoque vel Contributio ad vires huius summae diminui, vel eadem secus
in Beneficium trium illorum Comitatuum de iure converti debeat, assensit
Benignê Augusta Maria Theresia, ut Summa quoque haec illis m/20
quotannis adiiciatur, et quidem non iam tantum ad beneplacitum suum, sed
prout haec Summa recepto per Augustam illam Domesticarum necessitatum
Fundo perpetuo
Comitatuum de iure converti debeat, assensit
Benignê Augusta Maria Theresia, ut Summa quoque haec illis m/20
quotannis adiiciatur, et quidem non iam tantum ad beneplacitum suum, sed
prout haec Summa recepto per Augustam illam Domesticarum necessitatum
Fundo perpetuo inerit, ita eadem in perpetuum etiam Cassae illi m/20
inferatur.
Eius prima Epocha.
Secunda eius Epocha
Cum e Cassa hac per Novennium exiguae tantum ad Scopum Fundationis, idest
ad Causas pias assignationes factae fuerint, eadem ad
notabilem summam excrevit, placuit itaque Augustae Fundatrici sub
initium 1780. Destinationem eius ita mutare, ut totius actu exstantis
Capitalis una tertia pro usibus Commercialibus Regni
Croatiae, reliquae duae tertiae, ad explicatos iam
ad explicatos iam superius tres pios
titulos, destinentur. Verum Benigna haec intentio Regia adeo parum
duravit, ut vix epocha Cassae huius reputari possit; non multo enim
post, emanavit alia Benigna Resolutio, qua Augusta Fundatrix iubebat, ut
non una tertia, sed rata medietas totius Cassae pro
Commerciali, alia pro piis Causis applicetur, et ut m/20
adhuc ad quinquennium, id est usque 1am Maii 1785.
assurgere potuit.
Tertia Epocha.
Hactenus tota haec Cassa primum per Consilium Croaticum, dein per
Locumtenentiale manipulabatur. Anno 1782. placuit Augusto Condam Iosepho
Iio sub 18 Ianuarii: mandare, ut sicut aliae omnes ita haec etiam Cassae
incamerentur, id est ad Cameralem Administrationem
transferantur. Mens tamen Augustae Fundatricis et
Anno 1782. placuit Augusto Condam Iosepho
Iio sub 18 Ianuarii: mandare, ut sicut aliae omnes ita haec etiam Cassae
incamerentur, id est ad Cameralem Administrationem
transferantur. Mens tamen Augustae Fundatricis et Matris suae exactê
observetur, et ideo Cassa Commercialis distinctim a Cassa Pia etiam per
Cameram Manipuletur. Et haec est tertia Cassae huius Epocha, in qua
Cassa quidem Commercialis
Pia etiam per
Cameram Manipuletur. Et haec est tertia Cassae huius Epocha, in qua
Cassa quidem Commercialis distinctim tractabatur, Cassa tamen ad pias
Causas destinata, non dividebatur trifariam, iuxta mentem Augustae
Fundatricis nempe in Scholas Nationales, Nosocomia et orphanos, sed tota
haec Cassa simultanee administrabatur. Inde factum est, ut cum pro
Fundi ad pias causas
destinati efferant, iam sit assignatum.
Quarta et ultima Epocha.
Elapso Anno 1785. 1a Maii supra memorato quinquennio idem Augustus erga
Repraesentationem Consilii Littoralis terminum inferendorum communi huic
Cassae illorum m/20 adhuc ad triennium id est ad 1um Maii 1788i
extendit. Et, haec est ultima Cassae huius Epocha, qua illa m/20
influere desierunt. Summa tamen 3752 florenorum 45 denariorum e
memorata superius ratione eidem continuo adhuc infertur, nimirum quia
eiectato per Status Regni Anno 1770. pro domesticis necessitatibus
Fundo, quem Augusta illa subinde ad Aerarium suum recepit, continuo
insunt.
Status eius actualis.
Actualem utriusque huius Cassae Statum usque ultimam martii et
aliquot annorum
Interusurium augeatur, nec soli ultimae rubricae suffectura vel ex iis,
quae §o 74. de actuali Navigationis Fluviorum horum Statu dicta sunt,
satis apparet, ut autem Capitale ipsum expendatur, Augustae Fundatricis
menti congruere haud videtur. Caeterum Interusuria illorum Cassae huius
Capitalium, quae quoad privatos elocata sunt, a tempore factae, quo
utimur consignationis, apud aliquos inde a 9o Ianuario
illorum Cassae huius
Capitalium, quae quoad privatos elocata sunt, a tempore factae, quo
utimur consignationis, apud aliquos inde a 9o Ianuario 1785., apud alios
ab 8a 8bris eiusdem anni, apud alios a 29o Augusto 1786. adeoque a 5e et
respective 6. annis exhaerebant. An postea incassata sint? Non constat.
Duo vero millia e hoc Fundo Civi Leuthoviensi Andreae Czili absque
Interusurio, ad quinquennium elocata sunt,
Contributione Civitatis illius nihil omnino influxerit.
Quod Cassam piam attinet haec cum ultima Martii 1791. in
Capitali 240620. in Interusurio 10996. florenos efferebant. Si hi iuxta
mentem Augustae Fundatricis ad tres titulos, nempe Scholas
Nationales, Nozocomia et Orphanos dividantur,
obtingent singulo titulo, in Capitali 80206 florenorum, in Interusurio
vero 3665.
Nationalium ultra
competentiam suam percipit 1908. florenos. Verum et hoc facile
rectificari potest. Inter positiones enim has assignati sunt <pro
Schola Posegana 200. pro Veröcziensi>2 50. id quod menti Augustae
Fundatricis non congruit, e horum enim Comitatuum contributione ne
obolus quidem in has Cassas influxit, deinde a Cassa hac assignati sunt
pro Convictu Zagrabiensi annui 1661 floreni quae quidem errogatio
congruit, e horum enim Comitatuum contributione ne
obolus quidem in has Cassas influxit, deinde a Cassa hac assignati sunt
pro Convictu Zagrabiensi annui 1661 floreni quae quidem errogatio ad
nullam ê defixis per Augustam Fundatricem titulum reduci potest.
Ex Omnibus autem his satis apparet, Cassas has non qua Fundum
Publicum sed qua affixam tribus Comitatibus particularem
fundationem
in Hispania erat Cantabri, qui per Agrippam subjugati sunt
Augusto.
Dania, 1735. Francia recognovit eam.
hanc
sanctionem tamquam praejuditiosam; in suas partes traxit regem Sardiniae, Sabaudum et Gallos,
qui eo proniores erat, cum Ladislaum Lezcincky mortuo Augusto 2‑o rege Poloniae voluerint trono
Polonico intrudere contra Caroli 6‑i et Annae Czarissae Russiae factionem, qui Augustum 3‑um
electorem Saxoniae voluerunt, et reipsa etiam Augustus factus est rex Poloniae; imperator ergo
in Italia satis resistere non potuit, cum etiam in Polonia fuerit distractus; hinc regnum
Neapolitanum et Siciliam occupaverunt Hispani; interim videns se non sufficere, et
regem Sardiniae, Sabaudum et Gallos,
qui eo proniores erat, cum Ladislaum Lezcincky mortuo Augusto 2‑o rege Poloniae voluerint trono
Polonico intrudere contra Caroli 6‑i et Annae Czarissae Russiae factionem, qui Augustum 3‑um
electorem Saxoniae voluerunt, et reipsa etiam Augustus factus est rex Poloniae; imperator ergo
in Italia satis resistere non potuit, cum etiam in Polonia fuerit distractus; hinc regnum
Neapolitanum et Siciliam occupaverunt Hispani; interim videns se non sufficere, et ut post
obitum suum filiae regnum pacatum relinqueret, tulit
insularum Molucanarum, et quidem ex pace Tortesilensi; dicebat enim Carolus has insulas ad se
spectare, quia in ipsius territorio jacebant; cum tamen videret eum ejicere non posse, petiit
aequivalens in pecunia; obtulit ergo Iohannes 350,000 ducatorum Carolo, et sic speciali
Caesar-Augustana pace roboratus est hic tractatus; ipsi etiam principes Asiatici egre tulerunt
dominium Portugallorum, hinc saepe bella enata sunt, sed Iohannes 3. auctoritatem suam prudentia
et perspicacia sua retinere scivit; maximam molestiam ei incolae Cambajae crearunt, qui
munimentum
Philippus non hoc juvare adhuc ultimum tentavit medium; cessit
nempe filiae suae Isabellae provincias has jure hereditario, cum sciverit Belgas jam ipsum
Hispanicum ducatum exhorruisse; cogitavit ergo eos ad saniora redire si ipsis principem proprium
dederit; haec Isabella Alberto, augusto archiduci Austriae, data fuit in uxorem, addita
conditione quod, si defecerit Albertus aut eius heredes, recidat Belgium ad Hispanos; jam
Philippus ob provectam aetatem Isabellae, imo, ut aliqui volunt, cum per medicamenta sterilis
reddita sit, scivit ipsam heredes non
obsessi omni
pertinacia se defenderunt, coacti tamen sunt deditionem facere, cum ultra
triennium virtutem obpugnantium pertinacia propugnantes detinuerunt; feruntur 70,000 Belgarum
occubuisse, Hispanorum vero plura aliquot milibus; 20-a ergo Augusti anni 1603. deditio facta
est.
citius elapsus est quam aliquid decerni in Scotia potuisset, hinc Davidem coactus est in
solio relinquere; redivit ergo in Galliam, ubi in Normannia praecipue magnas progressiones
fecit, continuatum est bellum usque '46, quin aliquid notabile contingeret, anno vero hoc die
26-a Augusti ad opidum Crepiacum in Piccardia Angli conspicuam victoriam de Gallis retulerunt,
in hac pugna 30,000 Anglorum 100,000 ad internecionem ceciderunt, solummodo in loco pugnae
30,000 Gallorum permanserunt, cecidit comes Alenconius frater Philippi cum 1500 nobilibus et
quin successores relinqueret; facta tamen est dispositio prius,
ut Anna succedat, quae etiam in defectum versabatur, hinc decreto perpetuo sub Vilhelmo adhuc
statutum est, ut omnes Chatolici in perpetuum excludantur; 2-o) Annae substituerunt successorem
Sophiam, quae Ernesto Augusto duci Brunsvico-Linaeburgico, electori Hanoverano nupta fuit; haec
Sophia fuit neptis Jacobi 1-i; hic enim habuit filiam Elisabetham quae Friderico electori
Palatiniali nupta fuit, ex hoc matrimonio nata fuit haec Sophia.
encaustico expressus; geritur ex ligula caerulea lata pendens, quae per sinistrum
humerum pendet ad latus dextrum; diebus solemnibus ex catena aurea geritur; articuli catenae
referunt rosas albas et rubras, et convectuntur nodis Gordiis; praeter haec gerunt ligulam
caeruleam augustiorem, quae in pede sinistro infra genu portatur; huic ligulae insutum est
aureo labore nebulo, qui male cogitat; ordinis huius magnus magister est rex, equites sunt 25,
differentia nulla est inter omnes; summis personis confertur tantum.
ordinis ex ligula viridi geritur ex humero sinistri ad dextrum latus, et tantum nobiles Scotae
possunt acquirere hunc ordinem.
meliorem formam deposceret quoque, amicitia cum exteris colatur, praesertim cum
Hispanis contra quos nunquam semper satis tuti erunt, ipsis Magnae Brittaniae amicitiam
conservare studeant, hi enim ipsis auxilio esse poterunt semper contra Hispanos et Gallos;
ceterae gentes magis indifferentes sunt intuitu Portugallorum, amicitiam tamen cum illis medio
Magnae Brittanniae conservare suadebit ratio status.
Finis statisticae practicae
Die 13--a Augusti, anni 1792.
ab omni, quae mihi non plane deesset, excusatione, memor antiqui dicti, quod
docet: peccati confessionem optimam esse excusandi se rationem.
Accepi omnia ea quae mihi anno praeterito per negotiatores Desselbrunerianos
mense Augusto transmiseras. Non nego, mihi ex illis summopere bina
Kerchelichiana opera placuisse, quo splendido sane munere doctissimus Joseph
Mikoczij (Ignotus ignotorum, en hominis
benevolentiam!) beavit. Libens lubensque ipsi scripsissem, si
facile tempus idque commodum nanciscor confabulandi cum amicis. Verum
quidem est munus professorium nec triste, nec horridum adeo esse, ut
quantulamcumque otii nostri particulam arroganter sibi vindicet. Impius in
Augustum forem, si praefracta adeo frons esset, quae talia dicenti non
erubesceret. Attamen feriarum tempore, quo totus mihi redditus sum, lubentius
quam alias scribo. Ubi enim semel exeundum est foras, scholaque adeunda, tot
succedunt
gerit ambrosio vertice, sideribus.
33. "Stabat juxta crucem Mater ejus"
servate urbi, pacalis olivae
densas inter pecudes marcet graveolenti
1342. [1334.] In haec nostra tempora, quibus et primi vates mediocres sunt et parvi.
levis.
tibi mutata, idem manet ille; decoram
si dicere, dicito: nulla
Svako pismo pojedinačno.
ipse
quod comitatus tibi deferre non possit, immo quod ad eius officium pertineat authorem culposae
huius machinationis detegere et promeritae poenae subicere. Ut primum urbem
intravero, investigabo fundate totum hoc negotium et, quod iustum fuerit, disponam.
Significa quaeso mihi quam habes de reditu tuo prospectivam.
domus unà artificum ad declivia structae
Hic locus vocatur
Eusebii Caboga Monachi Benedict. Lib.
et Monachorum asceterii. CXXV et seq.
De antro Nympharum, et de opinionibus superstitiosis
All' applauditissimo Sign. Ab. Parise, che andava a predicare in Roma.
Anne sapit veterum nummos Crispinus emendo,
plausus, raucoque fragor ceu turbine venti, aut
ante ipsum sculpto stat marmore saxum:
et mane salutantum omnis desiit unda,
extemplo: trepidi fugiere ministri
mihi gestit ovans, tanti mens conscia gestit
duces decoravi nomine binos
eo ipse die, quo
apud Massiliam laqueo vitam fiuivit.
(!) columnae cum novem ex omni latere sunt ex ordine Corinthio et marmore Lybico. Tres habet portas, quarum media, nobilissima. Ante Propylaeum erant duo Sphinges Aegyptiacae. Altera superest hieroglyficis inscripta; quae vero habebat pedes leoninos et similis erat Sphingi, quam Augustus locaverat
super Obeliscum Campi Martii, eversa fuit et prorsus destructa. Volunt nonnulli hoc Propylaeum cum columnis asportatum fuisse a ruinis Thebarum, vel Mempheos celeberrimarum Aegypti civitatum.
nunquam toleratura est; indignum itaque fore, ut nos sociorum despotismum toleremus.
Ne ergo coram Principe et popularibus nostris ac tota Europa arguamur, oportet, ut modo, dum forte de nationalitate nostra delenda leges sub incude sunt, a Rege nostro augustissimo petamus, ut postulatis dietalibus respectu ad nos transplantandae linguae magjaricae assensum suum denegare, nosque penes diploma Anni 1808. ultro permittere.
In quantum autem dicasterium dirigens se cognitione linguae latinae exuisset, nobis ab exemplo divae Theresiae
et Tucius
flexit, Tomasusque
rubebat
nec alii mei concives, aut exteri hoc opus exegerunt, dignetur literarum respublica benigne illud excipere, quod meae tenuitatis penitissime conscius audeo illi non sine maxima trepidatione proferre, et quod fortasse volventibus annis ab aliis meliore successu poterit esse perfectum. Post diuturna augustissimi Caesaris stipendia rude clementer donatus in patriam secessi, ibique senili aetate otium nactus gaudeo ipsi meorum laborum fructum tamquam publicum meae dilectionis et existimationis monumentum posse nuncupare. Ducem, et magistrum habui summum Maronem, quem a prima iuventute mihi
Adam Parižanin (floruit 1059) [1059], Tres hymni perantiqui de Laudibus S. Domnii, versio electronica (, Split), 394 versus, verborum 4195, Ed. Neven Jovanović [genre: poesis - hymnus] [word count] [adamushymnidomnii].
Anastazije, hrvatski biskup i kraljev kancelar (floruit 1070) [1070], Confirmatio Radovani, versio electronica (, Nin), 428 verborum, Ed. Luka Vukušić [genre: prosa - donatio; prosa - diploma; prosa - acta] [word count] [anastasiusconfirmatioradovani].
Toma Arhiđakon (1200-1268) [1268], Historia seu cronica Salonitanorum atque Spalatinorum pontificum, versio electronica (, Split), Verborum 40426, Ed. Olga Perić [genre: prosa oratio – historia] [word count] [thomashistsalon].
Anonymus (floruit 1346-1353) [1346], Obsidio Iadrensis, versio electronica (), Verborum 22573, Ed. Veljko Gortan; Branimir Glavičić; Vladimir Vratović [genre: prosa oratio – historia] [word count] [anonymusobsidioiadrensis].
Pavlović, Pavao (1347-1416) [1371], Memoriale, versio electronica (), Verborum 12550, Ed. Ferdo Šišić [genre: prosa oratio - chronica] [word count] [paulopmemoriale].
Hranković, Dujam (m. 1422) [1405], Braciae Insulae Descriptio, versio electronica (, Nerezi Braciae), Verborum 899, Ed. Vedran Gligo ; Hrvoje Morović ; Karlo Kadlec [genre: prosa oratio - descriptio] [word count] [hrankdbracia].
Jan Panonije (1434-1472) [1447], Epigrammata et elegiae, versio electronica (, Italia; Hungaria), 5735 versus, verborum 37748, Ed. Sándor Kovács [genre: poesis - epigramma; poesis - elegia; poesis - carmen] [word count] [ianpanepigreleg].
Šižgorić, Juraj (stariji) (biskup 1437-1454) [1449], Documenta de ecclesia Sibenicensi a. 1449, versio electronica (), Verborum 1087, Ed. Vincenzo Miagostovich [genre: prosa - acta officialia; prosa - epistula] [word count] [sizgorjdocumentasibenic].
Biličić, Stjepan (floruit 1450) [1450], Scripta varia, versio electronica (, Šibenik), Verborum 887, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa oratio - fabula; prosa oratio - chronica] [word count] [bilicicscronica].
Augustin Zagrepčanin, Juraj (fl. 1454) [1454], Epistola ad Nicolaum Ostphi, versio electronica (), Verborum 1885, Ed. Ladislaus Juhász [genre: prosa oratio - epistula] [word count] [augustgepist].
Sobota, Ivan (mortuus 1467) [1454], Johannes Sobote clarissimo Patricio P. M. S. P. D., versio electronica (, Trogir), Verborum 222, Ed. Luka Jelić Franjo Rački [genre: prosa oratio - epistula] [word count] [sobotaiepist14540814].
Nikola Modruški (c. 1427-1480) [1463], Nauicula Petri, versio electronica (), Verborum 6607, Ed. Luka Špoljarić [genre: prosa - tractatus; prosa - epistula] [word count] [modrnnavic].
Nikola Modruški (c. 1427-1480) [1465], De consolatione liber, versio electronica (, Italija), Verborum 79291, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa oratio - tractatus] [word count] [modrncons].
Cipiko, Koriolan (1425-1493) [1477], Petri Mocenici imperatoris gestorum libri tres, versio electronica (), Verborum 16317, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa oratio – historia] [word count] [cipikokpetri].
Marulić, Marko (1450-1524) [1477], Carmina Latina, versio electronica (, Split), 2206 versus, verborum 14802, Ed. Bratislav Lučin ; Darko Novaković [genre: poesis - carmen; poesis - epigramma; poesis - epistula; poesis - hymnus; poesis - elegia] [word count] [marulmarcarmina].
Šižgorić, Juraj; Marulić, Marko; Mihetić, Ambroz; Tideo Acciarini; Andrea Banda di Verona; Hilarion di Vicenza; Raffaele Zovenzoni; Giliberto Grineo (c. 1445-1509?; 1450-1524; c. 1420-post 1487) [1477], Elegiarum et carminum libri tres, versio electronica (), 1585 versus, verborum 10077, Ed. Veljko Gortan [genre: poesis - carmen; poesis - elegia] [word count] [sisgorgeleg].
Marulić, Marko (1450-1524) [1480], Repertorium, versio electronica (), Verborum 315700, Ed. Branimir Glavičić [genre: prosa oratio - loci communes] [word count] [marulmarrepert].
Crijević, Ilija (1463-1520) [1484], Carmina e cod. Vat. lat. 1678, versio electronica (, Dubrovnik), 7675 versus, verborum 46525, Ed. Darko Novaković [genre: poesis - elegia; poesis - epigramma; poesis - lyrica; poesis - epica] [word count] [crijevicarm1678].
Šižgorić, Juraj (c. 1445-1509?) [1487], Odae de apostolis, versio electronica (), 526 versus, verborum 2640, Ed. Veljko Gortan [genre: poesis - oda; prosa oratio - epistula] [word count] [sisgorgodae].
Šižgorić, Juraj (c. 1445-1509?) [1487], De situ Illyriae et civitate Sibenici, versio electronica (, Šibenik), Verborum 3721, Ed. Veljko Gortan [genre: prosa oratio - descriptio; prosa oratio - chorographia] [word count] [sisgorgdesitu].
Nimira Rabljanin, Martin (floruit 1494) [1492], Epistula Ludovico Valentiae Ferrariensi (1492), versio electronica (), verborum 988, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa oratio - epistula] [word count] [nimiramepist].
Gučetić, Ivan (1451-1502) [1493], Panegyris Wladislao Hungarie et Boemie regi, principi invictissimo dicta, versio electronica (), Verborum 743, Ed. Fialová, Andelă Hejnic, Josef [genre: prosa oratio - oratio] [word count] [gotiusipanegyris].
Nimira Rabljanin, Martin (floruit 1494) [1494], Sermo de passione Domini, versio electronica (), Verborum 7331, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa oratio - sermo] [word count] [nimiramsermo].
Marulić, Marko (1450-1524) [1496], De institutione bene vivendi per exempla sanctorum, versio electronica (, Split), Verborum 186963, Ed. Branimir Glavičić [genre: prosa oratio - tractatus] [word count] [marulmarinst].
Božićević Natalis, Frano (1469-1562) [1497], Francisci Natalis Carmina, versio electronica (), 3135 versus, verborum 19055, Ed. Miroslav Marcovich [genre: poesis - carmen; poesis - elegia; poesis - epigramma] [word count] [natalisfcarmina].
Bunić, Jakov; Caluus, Hieronymus; Gučetić, Ivan; Hieronymus; And.; Severitan, Ivan Polikarp (1469-1534; c. 1526; 1451-1502; c. 1526; 1472 - c. 1526) [1502], Carmina minora ex libro De vita et gestis Christi, versio electronica (), 360 versus, 4279 verborum, Ed. Neven Jovanović [genre: poesis - carmen; poesis - epigramma; poesis - sapphicum; prosa - epistula] [word count] [aavvcarminavgc].
Marulić, Marko (1450-1524) [1503], In epigrammata priscorum commentarius (), Verborum 25316, Ed. Bratislav Lučin [genre: prosa oratio - commentarius] [word count] [marulmarinepigr].
Brodarić, Stjepan (1490-1539) [1505], Epistulae, versio electronica. (), Verborum 166, Ed. Petrus Kasza [genre: prosa oratio - epistula] [word count] [brodaricsepistulae].
Marulić, Marko (1450-1524) [1507], Vita diui Hieronymi, versio electronica (), Verborum 10681, Ed. Darko Novaković [genre: prosa oratio - vita] [word count] [marulmarvita].
Severitan, Ivan Polikarp (1472 - c. 1526) [1509], Solimaidos libri III, versio electronica (), 1154 versus, verborum 9287, Ed. Irena Bratičević [genre: poesis - epica; poesis - epigramma; poesis - carmen; prosa - epistula - praefatio] [word count] [severitanipsolimaidos].
Marulić, Marko (1450-1524) [1510], Dauidias, versio electronica (), 6765 versus, verborum 45407, Ed. Branimir Glavičić [genre: poesis - epica] [word count] [marulmardauid].
Marulić, Marko (1450-1524) [1510], Quinquaginta parabolae, versio electronica (), Verborum 13330, Ed. Branimir Glavičić [genre: prosa oratio - parabola] [word count] [marulmarquinqu].
Marulić, Marko (1450-1524) [1510], Regum Delmatiae atque Croatiae gesta, versio electronica (), Verborum 4606, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa oratio – historia] [word count] [marulmarrdcg].
Marulić, Marko; Dante Alighieri (1450-1524; 1265-1321) [1510], Principium operis Dantis Aligerii de Fluentino sermone in Latinum conuersum, versio electronica (, Split), 138 versus, verborum 974, Ed. Bratislav Lučin ; Darko Novaković [genre: poesis - epica; poesis - versio; poesis - fragmentum] [word count] [marulmardante].
Baničević, Jakov (1466-1532) [1510], Epistula ad Stephanum Ponchierium, versio electronica. (, Augsburg), Verborum 143, Ed. Alexander Apponyi [genre: prosa oratio - epistula] [word count] [banicjepisthel].
Baničević, Jakov (1466-1532) [1513], Epistulae anni 1513, versio electronica. (), Verborum 5324, Ed. G. Amboise [genre: prosa oratio - epistula] [word count] [banicjepist1513].
Beneša, Damjan (1476-1539) [1514], Epistolae dedicatoriae ex opere de secundo bello Punico, versio electronica (, Lyon), verborum 1502, Ed. Rezar, Vladimir [genre: prosa - epistula dedicatoria] [word count] [benesadepistolaededic].
Marulić, Marko (1450-1524) [1516], Evangelistarium, versio electronica (), Verborum 155872, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa oratio - tractatus] [word count] [marulmareuang].
Baničević, Jakov (1466-1532) [1516], Spectabili et egregio Domino Ioanni de Curijs Dantisco, versio electronica. (, Augsburg), Verborum 189, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa oratio - epistula] [word count] [banicjepistdantisc15160106].
Baničević, Jakov (1466-1532) [1516], Magnifico domino Ioanni de Curiis Dantisco, versio electronica. (, Augsburg), Verborum 197, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa oratio - epistula] [word count] [banicjepistdantisc15160110].
Marulić, Marko (1450-1524) [1517], Catulli carminis epitomae, versio electronica (), Verborum 1474, Ed. Bratislav Lučin [genre: prosa oratio - epitome] [word count] [marulmarcatull].
Andreis, Franjo Trankvil (1490-1571) [1518], Oratio Tranquilli Parthenii Andronici Dalmatae contra Thurcas ad Germanos habita, versio electronica (, Augsburg), 35 versus, verborum 5015, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa oratio - oratio] [word count] [andreisfthurcgerm].
Andreis, Franjo Trankvil (1490-1571) [1518], Oratio de laudibus eloquentiae auctore Tranquillo Parthenio Andronico Dalmata in Gymnasio Lipsensi pronuntiata, versio electronica (, Leipzig), Verborum 4822, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa oratio - oratio] [word count] [andreisfeloq].
Marulić, Marko (1450-1524) [1519], De humilitate, versio electronica (), Verborum 81625, Ed. Branimir Glavičić [genre: prosa oratio - tractatus] [word count] [marulmarhumil].
Marulić, Marko (1450-1524) [1519], Dialogvs de Hercule a Christicolis superato, versio electronica (), Verborum 8236, Ed. Branimir Glavičić [genre: prosa oratio - dialogus] [word count] [marulmardial].
Crijević Tuberon, Ludovik (1458-1527) [1520], Commentariolus de origine et incremento urbis Rhacusanae, versio electronica (), Verborum 5404, Ed. Vladimir Rezar [genre: prosa oratio – historia] [word count] [tuberocommrhac].
Crijević Tuberon, Ludovik (1458-1527) [1522], Commentarii de temporibus suis, versio electronica (), Verborum 118743; librorum 11, capitum 165, Ed. Vladimir Rezar [genre: prosa oratio - historia] [word count] [tuberocomm].
Marulić, Marko (1450-1524) [1522], Tropologica Dauidiadis expositio, versio electronica (), Verborum 5871, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa oratio - expositio] [word count] [marulmartrop].
Severitan, Ivan Polikarp (1472 - c. 1526) [1522], Feretreidos libri tres, versio electronica (), 807 versus, verborum 8510, Ed. Neven Jovanović [genre: poesis - epica] [word count] [severitanipferetr].
Frankapan, Bernardin (1453-1529) [1522], Bernardini de Frangepanibus comitis Segniae, Vegliae, Modrusiique etc. Oratio pro Croatia Nürenbergae in Senatu Principum Germaniae habita XIII. Cal. Decemb. An. Ch. M.D.XXII, versio electronica (, Nürnberg), Verborum 2137, Ed. Violeta Moretti [genre: prosa oratio - epistula; prosa oratio - oratio] [word count] [frankapanboratiocroatia].
Niger, Toma [1522], Carmina tria ad Andream Cricium, versio electronica (, Krakow; Rim), verborum 462, versus 64, Ed. Jacek Wiesiołowski [genre: poesis - elegia; poesis - epigramma] [word count] [nigertepigrammatacricium].
Božićević Natalis, Frano (1469-1562) [1524], Vita Marci Maruli Spalatensis per Franciscum Natalem conciuem suum composita, versio electronica (), Verborum 1777, Ed. Bratislav Lučin [genre: prosa oratio - vita] [word count] [natalisfvitamaruli].
Bučinjelić, Miho (1479 - c. 1550) [1524], Epistula ad Gerardum Planiam, versio electronica (, Dubrovnik), Verborum 2445, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa oratio - epistula] [word count] [bucinjelicmepist].
Pribojević, Vinko (mortuus post a. 1532) [1525], Oratio de origine successibusque Slauorum, versio electronica (, Hvar), verborum 14680, Ed. Veljko Gortan [genre: prosa oratio - oratio; poesis - epigramma; poesis - carmen] [word count] [pribojevvor].
Frankapan, Krsto (1482-1527) [1525], Chistophorus de Frangepanibus comes Clementi papae VII, versio electronica (, Budim), Verborum 284, Ed. Bessenyei József [genre: prosa oratio - epistula] [word count] [frankapankrstoepist15250809].
Bunić, Jakov; Cortonus de Vtino Minorita, Bernardinus; Petrus Galatinus; Colonna Galatino, Pietro (1469-1534; m. post 1539.) [1526], De vita et gestis Christi, versio electronica (), 10155 versus; verborum 68245, Ed. Neven Jovanović [genre: poesis - epica] [word count] [bunicjvgc].
Andreis, Franjo Trankvil (1490-1571) [1527], Dialogus Sylla, versio electronica. (), Verborum 15372, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa oratio - dialogus] [word count] [andreisfsylla].
Brodarić, Stjepan (1490-1539) [1527], De conflictu Hungarorum cum Solymano Turcarum imperatore ad Mohach historia verissima, versio electronica. (), Verborum 959, Ed. Arnold Ipolyi [genre: prosa oratio - epistula; prosa oratio - historia] [word count] [brodaricsmohach].
Štafilić, Ivan; Ioannes Staphileus (1472-1528) [1528], Oratio ad Rotae auditores excidii Vrbis Romae, sub annum Christi 1527. causas continens (, Roma), 4294 verborum, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa - oratio] [word count] [stafilicioratioroma].
Kružić, Petar (m. 1537) [1532], Petrus Crusich comes Clissie et Lepoglave Clementi papae VII, versio electronica (, Klis), Verborum 990, Ed. Bessenyei József [genre: prosa oratio - epistula] [word count] [kruzicpepist15320828].
Brodarić, Stjepan (1490-1539) [1533], Stephanus Brodericus episcopus Sirmiensis Clementi papae VII, versio electronica (, Budim), Verborum 722, Ed. Bessenyei József [genre: prosa oratio - epistula] [word count] [brodaricsepist15330801].
Beneša, Damjan (1476-1539) [1534], De morte Christi, versio electronica (, Dubrovnik), 8402 versus, verborum 61948, Ed. Vladimir Rezar [genre: poesis - epica] [word count] [benesaddmc].
Beneša, Damjan (1476-1539) [1534], Epistulae ad principes, versio electronica (, Dubrovnik), , 1867 verborum, Ed. Vlado Rezar [genre: prosa - epistula] [word count] [benesadepistulae].
Bolica, Ivan (c. 1520 – 1572) [1538], Descriptio Ascriviensis urbis, versio electronica (), 2842 verborum, 331 versus [genre: poesis - epica; poesis - descriptio] [word count] [bolicaidesc].
Vrančić, Antun (1504-1573) [1538], Epistulae anni 1538, versio electronica (), Verborum 4332, Ed. László Szalay [genre: prosa oratio - epistula] [word count] [vrancicaepist1538].
Andreis, Franjo Trankvil (1490-1571) [1538], Franciscus Andronicus Tranquillus Antonio Wrancio, versio electronica (, Naghfalw (Siklósnagyfalu – Baranya megyei, Nuşfalău)), Verborum 354, Ed. László Szalay Gusztáv Wenzel [genre: prosa oratio - epistula] [word count] [andreisfepist15381003].
Vrančić, Antun (1504-1573) [1543], Paulo Murany epistula, versio electronica (, Alba Iulia), Verborum 101, Ed. László Szalay [genre: prosa oratio - epistula] [word count] [vrancicaepist15430516].
Vrančić, Antun (1504-1573) [1543], Magdalenae Millaversiae, versio electronica (, Alba Iulia), Verborum 523, Ed. László Szalay [genre: prosa oratio - epistula] [word count] [vrancicaepist15430720].
Andreis, Franjo Trankvil (1490-1571) [1544], Dialogus philosophandumne sit, versio electronica. (), Verborum 8149, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa oratio - dialogus] [word count] [andreisfphilos].
Andreis, Franjo Trankvil (1490-1571) [1545], Ad optimates Polonos admonitio, versio electronica (, Cracovia; Polonia), Verborum 8436, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa oratio - oratio; prosa oratio - epistula] [word count] [andreisfpolonos].
Đurđević, Bartul (c. 1506 - c. 1566) [1545], De Afflictione, Tam Captivorum Quam Etiam Sub Turcae tributo viventium Christianorum : cum figuris res clarè exprimentibus ; Similiter de Ritu, deque Caeremoniis domi, militiaeque ab ea gente usurpatis ; Additis nonnullis lectu dignis, linguarum Sclavonicae & Turcicae, cum interpretatione Latina, libellus (, Leuwen), Ed. Đurđević, Bartul [genre: prosa oratio - epistula; prosa oratio - libellus; poesis - epigramma] [word count] [djurdjevicbafflictio].
Đurđević, Bartul (c. 1506 - c. 1566) [1545], Prognoma, sive Praesagium Mehemetanorum : primùm de Christianorum calamitatibus, deinde de suae gentis interitu, ex Persica lingua in Latinum sermonem conversum. (, Leuwen), Ed. Đurđević, Bartul [genre: prosa oratio - epistula; prosa oratio - libellus; poesis - epigramma] [word count] [djurdjevicbprognoma].
Utješenović-Martinuzzi, Juraj (1482-1551) [1547], Frater Georgius episcopus Varadiensis cardinali Alessandro Farnese, versio electronica (, Varadin), Verborum 897, Ed. Bessenyei József [genre: prosa oratio - epistula] [word count] [utjesenovicjepist15470207].
Vlačić Ilirik, Matija; Zigerius, Emerik (1520-1575) [1549], Epistola cuiusdam pii concionatoris, ex Turcia, ad M. Illy. missa, qualis nam status Euangelii et Ecclesiarum sub Turco sit indicans, cum Praefatione Illyrici (1549), versio electronica (, Tolna; Magdeburg), Verborum 1772, Ed. Stanko Andrić [genre: prosa oratio - epistola; poesis - epigramma] [word count] [zigeriuseepist].
Andreis, Franjo Trankvil (1490-1571) [1550], Carmina in manuscripto Budapestensi H46, versio electronica (), 462 versus, verborum 3075, Ed. Bratislav Lučin [genre: poesis - carmen; poesis - epigramma] [word count] [andreisfcarminavd].
Hektorović, Petar (1487-1572) [1552], Epigrammata, versio electronica. (), 34 versus, verborum 271, Ed. Sebastijan Žepić [genre: poesis - epigramma] [word count] [hektorpcarm].
Vrančić, Antun (1504-1573) [1553], Iter Buda Hadrianopolim, versio electronica (), Verborum 10368, Ed. László Szalay [genre: prosa oratio - itinerarium; prosa oratio - diarium] [word count] [vrancicaiter].
Vrančić, Antun (1504-1573) [1553], Petro Francisco Parrhisio, versio electronica (, Sofia), Verborum 137, Ed. László Szalay [genre: prosa oratio - epistula] [word count] [vrancicaepist15530812].
Drašković, Juraj (1525-1587) [1556], Epistula ad Marcum Horwath, versio electronica (, Beč), Verborum 102, Ed. Vjekoslav Klaić [genre: prosa oratio - epistula] [word count] [draskovicjepist1556].
Vrančić, Mihovil (1507 - ante 1571) [1558], Antonio fratri epistula, versio electronica (, Venezia), verborum 699, Ed. László Szalay [genre: prosa - epistula] [word count] [vrancicmepist15580822].
Grbić Ilirik, Matija (1503/1512 - 1559) [1559], Aristeae historia cum conversione Latina, versio electronica (), Verborum 3353, Ed. Nino Zubović [genre: prosa oratio - historia; prosa oratio - versio] [word count] [grbicmaristea].
Dudić, Andrija; Dionysius Halicarnassensis (1533-1589) [1560], De Thucydidis historia iudicium... A. Duditio interprete (), Verborum 18906, Ed. Petra Šoštarić [genre: prosa - epistula; prosa - versio] [word count] [dudicathucydid].
Pir, Didak (1517 – 1599) [1563], Ad Paulum, versio electronica (, Ferrara), Verborum 3486, versus 526, Ed. Neven Jovanović [genre: poesis - epistula; poesis - epigramma] [word count] [didacusppaul].
Vrančić, Antun (1504-1573) [1567], Antonius Verantius episcopus Agriensis cardinali Commendone, versio electronica (, Prag), Verborum 632, Ed. Bessenyei József [genre: prosa oratio - epistula] [word count] [vrancicaepist15670405].
Rozanović, Antun (1524-1594?) [1571], Vauzalis sive Occhialinus Algerii Prorex, Corcyram Melaenam terra marique oppugnat nec expugnat, versio electronica (), 15122 verborum, 255 versus, Ed. Nives Pantar [genre: prosa oratio - historia; poesis - ode] [word count] [rozanavauz.xml].
Vrančić, Faust (1551-1617) [1575], Vita Antonii Werantii, versio electronica (), 51 versus, verborum 606, Ed. Martinus Georgius Kovachich [genre: prosa oratio - vita] [word count] [vrancicfvitaant].
Vlačić Ilirik, Matija (1520-1575) [1581], Clavis scripturae sacrae, pars prima, versio electronica (), 600000 verborum, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa - tractatus; prosa - vocabularium; poesis - elegia; poesis - epigramma] [word count] [flaciusmclavis1].
Vlačić Ilirik, Matija (1520-1575) [1581], Clavis scripturae sacrae, pars secunda, versio electronica (), 600000 verborum, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa - tractatus; prosa - vocabularium; poesis - elegia; poesis - epigramma] [word count] [flaciusmclavis2].
Auctores varii (1590) [1590], Epistolae Siscienses, versio electronica (), Verborum 11.224 (pro tem), Ed. Josip Kolanović [genre: prosa oratio - epistula] [word count] [aavvsisakepist].
Petrić, Frane (1529-1597) [1591], Zoroaster et eius CCCXX oracula Chaldaica Latine reddita, versio electronica (, Ferrara), Verborum 7671, Ed. Erna Banić-Pajnić [genre: prosa oratio - tractatus; prosa oratio - versio] [word count] [petricfzoroaster].
Pir, Didak (1517 – 1599) [1596], Cato minor, sive disticha moralia, versio electronica (), versus 5366, verborum 40443, Ed. Neven Jovanović [genre: poesis - carmen; poesis - elegia; poesis - epigramma; poesis - ode] [word count] [didacuspcato].
Anonymus (c. 1600) [1600], In laudem Spalati, versio electronica (), 54 verborum, 8 versus, Ed. Bratislav Lučin [genre: poesis - elegia] [word count] [nnlausspal].
Kitonić, Ivan (1561-1619) [1619], Directio Methodica processus iudiciarii iuris consuetudinarii Inclyti Regni Hungariae, versio electronica (), 154 versus, verborum 69145; 12 epigrammata, 12 capita, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa oratio - tractatus] [word count] [kitonidirmeth].
Levaković, Rafael (o. 1597 - o. 1650) [1639], Ad Benedictum Uinkouich episcopum epistulae XI, versio electronica (), Verborum 6550, Ed. Šime Demo [genre: prosa oratio - epistula] [word count] [levakovrepist].
Palmotić, Junije (1607.-1657.) [1645], Carmina Latina, versio electronica (), 6731 verborum, versus 1094, Ed. Milivoj Šrepel [genre: poesis - ode; poesis - carmen; poesis - epicedion] [word count] [palmoticjcarm].
Anonymus (floruit 1657.) [1657], Actiones duo de maleficis, versio electronica (), Verborum 2758, Ed. Ivan Krstitelj Tkalčić [genre: prosa - acta iuridica] [word count] [nnactiones1657].
Belostenec, Ivan; Glavinić, Sebastijan; Anonymus (1593./1594. - 1675) [1675], Gazophylacii dedicatio et prologus, versio electronica (), 3558 verborum, 12 versus, Ed. Damir Boras [genre: prosa - dedicatio; prosa - epistula; prosa - prologus; prosa - paratextus; poesis - epigramma] [word count] [belostenecigazophylaciumded].
Rattkay, Ivan (1647–1683) [1683], Relatio Tarahumarum Missionum eiusque Tarahumarae Nationis Terraeque Descriptio, editio electronica (), 9250 verborum, Ed. Ludwig Fladerer [genre: prosa oratio - relatio] [word count] [rattkayitarahum].
Matijašević Karamaneo, Antun (1658-1721) [1686], In Budae a Turcarum tyrannide libertatem, versio electronica (), 234 versus, verborum 1555, Ed. Gorana Stepanić [genre: poesis - carmen; poesis - epica; paratextus poetici] [word count] [matiasevcaramaninbudae].
Vičić, Kajetan (?-ante 1700) [1686], Thieneidos libri sex, versio electronica (), 5415 versus, verborum 33672, Ed. Gorana Stepanić [genre: poesis - epica] [word count] [vicickthien].
Rogačić, Benedikt (1646–1719) [1690], Euthymia sive De tranquilitate animi. Carmen didascalicum, versio electronica (), 8211 versus, verborum 111.074 [genre: poesis - epica; prosa - praefatio; prosa - summa] [word count] [rogacicbeuthym].
Ritter Vitezović, Pavao (1652–1713) [1700], Croatia rediviva, versio electronica (, Zagreb), 68 versus, verborum 7054, Ed. Zrinka Blažević [genre: prosa oratio - historia; poesis - elegia] [word count] [vitezovritterpcroatia].
Vičić, Kajetan (?-ante 1700) [1700], Jesseidos libri XII, editio electronica (), 13523 versus, verborum 84448, Ed. Gorana Stepanić [genre: poesis - epica] [word count] [viciccjess].
Đurđević, Ignjat (1675-1737) [1700], B. Stanislai Kostkae obitus. Poema, versio electronica (), versus 355, verborum 2485, Ed. Veljko Gortan [genre: poesis - epica; poesis - carmen; poesis - poema] [word count] [djurdjevikostka].
Đurđević, Ignjat (1675-1737) [1700], Poetici lusus varii, versio electronica (), versus 5453, verborum 35062, Ed. Veljko Gortan [genre: poesis - epigramma; poesis - elegiacum; poesis - ode; poesis - sonetto; poesis - idyllium; poesis - metamorphosis; poesis - paraphrasis] [word count] [djurdjevipoe].
Dumanić, Marko; Bernardi, Jerolim (1628-1701; oko 1688-1773) [1701], Synopsis virorum illustrium Spalatensium, versio electronica (), verborum 6745, versus 158, Ed. Bratislav Lučin [genre: prosa oratio - historia litteraria; prosa oratio - catalogus virorum] [word count] [dumanicmsynopsis].
Ritter Vitezović, Pavao (1652–1713) [1703], Plorantis Croatiae saecula duo, versio electronica (), 2815 versus, verborum 19809 [genre: poesis - epica; poesis - elegia; paratextus prosaici] [word count] [vitezovritterpplorantis].
Đurđević, Ignjat (1675-1737) [1717], Eugenii a Sabaudia... epinicium, versio electronica (), versus 984, verborum 8618, Ed. Đuro Körbler [genre: poesis - epica; paratextus prosaici] [word count] [djurdjeviepinicium].
Đurđević, Ignjat (1675-1737) [1728], Magdalidos liber primus, versio electronica (), versus 426, verborum 2792, Ed. Matea Mrgan [genre: poesis - epica; poesis - versio; prosa - epistula] [word count] [djurdjevimagdalidos].
Bošković, Ruđer (1711-1787) [1734], Elegiae II et carmen, versio electronica (), 456 versus, verborum 3103, Ed. Tomislav Đurić [genre: poesis - elegia; poesis - carmen] [word count] [boskovicrel2carm].
Krčelić, Baltazar Adam (1715-1778) [1735], Epistolae ad amicum Matthiam Nicolaum Mesich (1735-1737), versio electronica (, San Vitale apud Bononiam; Bononia), Verborum 3852, Ed. Teodora Shek [genre: prosa oratio - epistula] [word count] [krcelicbepist1735].
Đurđević, Ignjat (1675-1737) [1738], Sanctae Margaritae Cortonensis... conversio, versio electronica (), versus 437, verborum 2735, Ed. Martin Muhek [genre: poesis - epica; poesis - carmen] [word count] [djurdjevimargarita].
Krčelić, Baltazar Adam (1715-1778) [1748], Additamenta ad Annuas, versio electronica (, Zagreb), Verborum 17030, Ed. Tadija Smičiklas [genre: prosa oratio - historia] [word count] [krcelicbannadd].
Krčelić, Baltazar Adam (1715-1778) [1748], Annuae 1748-1767,versio electronica (, Zagreb), Verborum 244601, Ed. Tadija Smičiklas [genre: prosa oratio - historia] [word count] [krcelicbann].
Škrlec Lomnički, Nikola (1729-1799) [1749], Operum omnium tomus I, versio electronica (), Verborum 68552, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa oratio - dialogus] [word count] [skrl1].
Stay, Benedikt (1714-1801) [1755], Philosophiae recentioris versibus traditae, versio electronica (, Rim), 24209 versus (24170 epici), verborum 184044, Ed. Neven Jovanović [genre: poesis - epica; poesis - epigramma; prosa oratio - dialogus] [word count] [staybphilrec].
Šilobod Bolšić, Mihalj (1724 – 1787) [1760], Fundamentum cantus Gregoriani, versio electronica (), 6772, Ed. Jelena Knešaurek Carić [genre: prosa oratio - dialogus scholasticus] [word count] [silobodbolsicmfundamentum].
Bošković, Ruđer (1711-1787) [1761], De solis ac lunae defectibus, versio electronica (), 5828 versus, 91294 verborum, Ed. Branimir Glavičić [genre: poesis - epica; poesis - epistula; paratextus prosaici - commenta] [word count] [boskovicrdsld].
Zamanja, Bernard (1735-1820) [1764], Echo libri duo, versio electronica (), Verborum 11422, versus 1535, Ed. Petra Šoštarić [genre: poesis epica] [word count] [zamagnabecho].
Zamanja, Bernard; Kunić, Rajmund (1735-1820; 1719-1794) [1768], Navis aeria et elegiarum monobiblos, versio electronica (), 3251 versus, verborum 26001; carmen epicum, hendecasyllabum 1, elegiae 10, idyllia 4, Ed. Neven Jovanović [genre: poesis - epica; poesis - elegia; poesis - idyllium; poesis - epigramma] [word count] [zamagnabnavis].
Kunić, Rajmund (1719-1794) [1776], Ad Balthassarem Odescalchium elegia (Ilias Latinis versibus expressa), versio electronica (), 268 versus, verborum 2176, Ed. Petra Šoštarić [genre: poesis - elegia; paratextus] [word count] [kunicriliaselegia].
Kunić, Rajmund (1719-1794) [1776], Homeri Ilias, Latinis versibus expressa, versio electronica (), 18.330 versus, verborum 126.883, Ed. Petra Šoštarić [genre: poesis - epica; poesis - versio] [word count] [kunicriliaslibri].
Kunić, Rajmund (1719-1794) [1776], Оperis ratio (Ilias Latinis versibus expressa), versio electronica (), 218 versus, verborum 7485, Ed. Petra Šoštarić [genre: prosa - epistula; prosa - praefatio; prosa - dedicatio; paratextus] [word count] [kunicriliasoperis].
Škrlec Lomnički, Nikola; Szalágyi István (1729-1799; 1739-1796) [1778], Epistolae Nicolai Skerlecz ad Stephanum Salagi et responsorium Salagi (, Zagreb; Pečuh), Verborum 7797 [genre: prosa oratio - epistula] [word count] [skerlenepistsalag].
Škrlec Lomnički, Nikola (1729-1799) [1782], Operum omnium tomus II, versio electronica (), Verborum 46753, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa oratio - epistula; prosa oratio - oratio; prosa oratio - tractatus] [word count] [skrl2].
Hesiodus; Zamanja, Bernard (1735-1820) [1785], Hesiodi Ascraei opera, versio electronica (), 2747 versus, verborum 58425 [genre: poesis - versio; poesis - epica; poesis - elegia; poesis - carmen; prosa - epistula; prosa - commentarius] [word count] [zamagnabhesiod].
Zamanja, Bernard (1735-1820) [1787], Oratio in funere Rogerii Josephi Boscovichii, versio electronica (), Verborum 4192, Ed. Irena Bratičević [genre: prosa oratio - oratio] [word count] [zamagnabboscovichoratio].
Škrlec Lomnički, Nikola (1729-1799) [1790], Discursus in secundum membrum propositionum regiarum seu opinio de insurectione in Regno Hungariae, versio electronica (), Verborum 10693, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa oratio - tractatus] [word count] [skerlendisc].
Škrlec Lomnički, Nikola (1729-1799) [1790], Operum omnium tomus III, versio electronica (), Verborum 71764, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa oratio - tractatus] [word count] [skrl3].
Katančić, Matija Petar (1750-1825) [1791], Fructus autumnales, versio electronica (), 948 versus, verborum 7599, Ed. Tomo Matić [genre: poesis - ode; poesis - carmen; poesis - elegia; poesis - epigramma; prosa - paratextus; prosa - dedicatio; prosa - praefatio] [word count] [katancicmpfructus].
Škrlec Lomnički, Nikola (1729-1799) [1791], Descriptio physico-politicae situationis Regni Hungariae, editio electronica (), Verborum 26295, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa oratio - tractatus] [word count] [skerlendesc].
Škrlec Lomnički, Nikola (1729-1799) [1791], Quindecim epistulae ad Martinum Georgium Kovachich, editio electronica (), Verborum 12898, epistulae 15, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa oratio - epistula] [word count] [skrlepistkov].
Škrlec Lomnički, Nikola (1729-1799) [1791], Status actualis oeconomiae publicae, versio electronica (), Verborum 39967, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa oratio - tractatus] [word count] [skerlenstatus].
Barić, Adam Adalbert (1742-1813) [1792], Statistica Europae, versio electronica (), Verborum 91598, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa oratio - tractatus] [word count] [baricastat].
Baričević, Adam Alojzije (1756-1806) [1793], Epistulae XVI invicem scriptae, versio electronica (), Verborum 7902, Ed. Luka Vukušić [genre: prosa oratio - epistula] [word count] [baricevaaepistpenzel].
Kunić, Rajmund (1719-1794) [1794], Epigrammata, versio electronica (), 20870 versus, verborum 170058, Ed. Irena Bratičević [genre: poesis - epigramma] [word count] [kunicrepigr].
Kunić, Rajmund (1719-1794) [1794], Ex Graeco Homeri Hymnus ad Cererem, versio electronica (), 567 versus, verborum 3992, Ed. Irena Bratičević [genre: poesis - hymnus; versio] [word count] [kunicrhymnuscererem].
Zamanja, Bernard (1735-1820) [1795], Epistolae scriptae an. 1795. et 1796, versio electronica (), 1960 versus, verborum 13466, Ed. Neven Jovanović [genre: poesis - epistula] [word count] [zamagnabepist].
Škrlec Lomnički, Nikola (1729-1799) [1798], Ad Maximilianum Verhovacz epistola 4. Augusti 1798, versio electronica (, Jakovlje), Verborum 643, Ed. Neven Jovanović Josip Kolanović [genre: prosa oratio - epistula] [word count] [skerlenepistverh179808].
Ferić Gvozdenica, Đuro (1739–1820) [1803], Periegesis orae Rhacusanae, versio electronica (, Dubrovnik), 3368 versus, verborum 28363 [genre: poesis - epica; poesis - praefatio; prosa - index] [word count] [fericdperiegesis].
Sivrić, Antun (1765 - 1830) [1803], Traduzione latina delle Anacreontiche ... e dei sonetti, versio electronica (), Verborum 42047, 5086 versus, Ed. Neven Jovanović [genre: poesis epigramma; poesis versio; paratextus prosaici] [word count] [sivrichaanacreont].
Rastić, Džono; Appendini, Franjo Marija; Zamanja, Marija; Zamanja, Bernard; Ferić, Đuro; Appendini, Urban (1755-1814; 1768-1837) [1816], Carmina, versio electronica (), Versus 6583, verborum 46647, Ed. Neven Jovanović [genre: poesis - satura; poesis - elegia; poesis - epistula; poesis - carmen] [word count] [rasticdzc].
Čobarnić, Josip (1790-1852) [1835], Dioclias carmen polymetrum, versio electronica (, Split; Zadar; Makarska), Versus 2345, verborum 17608, Ed. La Redazione del Bullettino di Archeologia e Storia Dalmata [genre: poesis - epica; poesis - carmen; prosa - vita; prosa - praefatio; prosa - adnotationes] [word count] [cobarnicjdioclias].
Drašković, Janko (1770-1856) [1839], Oratio apud comitatum Zagrabiensem, versio electronica. (, Zagreb), Verborum 252, Ed. Milivoj Šrepel [genre: prosa oratio - oratio] [word count] [draskovicjor].
Milašinović, Franjo (1808-1883) [1843], Martini Sarcastii Pseudo-Nasonis Ilirici Metamorphosis unica artis poeticae amatoribus et osoribus ad novum annum dicata 1843, versio electronica (, Zagreb), 360 versus, verborum 2540, Ed. Senia Belamarić [genre: poesis - satura] [word count] [milasinfmet].
Gundulić, Ivan; Getaldić, Vlaho (1588-1638; 1788 - 1872) [1865], Osmanides, versio electronica (), Verborum 42047, 5086 versus, Ed. Neven Jovanović Juraj Ozmec Željka Salopek Jan Šipoš Anamarija Žugić [genre: poesis epica; poesis versio; paratextus prosaici; carmen heroicum] [word count] [getaldibosmanides].
Retrieve all occurrences (This may take some time to download)
|
Zbirka Croatiae auctores Latini, rezultat Znanstvenog projekta "Digitalizacija hrvatskih latinista", dostupna je pod licencom Creative Commons Imenovanje-Nekomercijalno-Dijeli pod istim uvjetima 3.0 Hrvatska.
Podatke o projektu vidi na www.ffzg.hr.
Za uporabe koje prelaze okvire ove licence obratite se na http://www.ffzg.unizg.hr/klafil/dokuwiki/doku.php/z:digitalizacija-hrvatskih-latinista.