Your search found 1781 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 1-1781:

ei esset similis; unde parentes eius, nec non alii Romani caeperunt illum valde diligere, immutaveruntque nomen eius, et composuerunt ei nomen Bello eo quod bellum facere valde delectabatur. Eo tempore exivit stolum a Sicilia, multitudo copiosa navium Saracenorum, quod stolum vocatur miria armeni graece id est latine decem millia vella, omnes civitates maritimas destruxerunt. Latini autem fugientes montana petebant, quo Sclavi habitabant revertentes in suas civitates sed

5His temporibus Stephanus Geyze filius per Romanum pontificem coronam regni adeptus, primus rex Hungarorum effectus est, uir strenuus et ad ampliandum christiane fidei cultum ualde intentus, totum regnum suum ita nobiliter episcopatibus, monasteriis et ecclesiis ordinauit tamque copiose dotauit, ut in toto pene mundo uix status ecclesie uigere melius et dignius uideatur. 6Denique post Dabralem fuit quidam Iohannes archiepiscopus Spalatensis de ipsa ciuitate oriundus. Ipse edificauit ecclesiam sancti Felicis super riuum. Et cum pre senectute iam factus

ei, ut ad capiendum Chroatie regnum et suo dominatui subiugandum exiret dans ei plenam fiduciam id facile posse complere, cum regnum illud uacuum et sine tutela regalis prouidentie remansisset. 4His ergo Vladisclauus rex inductus consiliis absque mora coadunato exercitu copioso uenit et occupauit totam terram a Drauo fluuio usque ad Alpes que dicuntur ferree nullo obice resistente. Post hec transiuit Alpes et cepit impugnare munitiones et castra multaque prelia comittere cum gentibus Chroatie. Sed cum alter alteri non ferret auxilium essentque diuisi ab inuicem,

honorabat, omnibus impensas ex fisco regio exhibebat. Recepta etiam computatione capitum ciuitatis Spalatensis, mittebat stipendia omnibus, infantibus etiam in cuna iacentibus singulos aureos dari faciebat. Mittebat autem duces suos cum magno apparatu armorum portantes pro sumptibus pecuniam copiosam. Qui ueniebant et tenebant ciuitates maritimas et magnam Chroatie partem. 9Itaque Spalatenses rogauerunt Raynerium archiepiscopum, ut pergeret Constantinopolim ad imperialem curiam uisitandam. Qui gratanti animo acquiescens assotiatis sibi aliquot de nobilibus ciuitatis

pecunie pro nautis ac nauibus persoluenda, Veneti eis expediuerunt quinquaginta galeas et totidem magnas naues ac totidem alias ad subuectionem equorum et uictualium et armorum. Preter hec autem fuerunt et aliarum nauium expeditiones priuatim conductarum factusque est stolus naualis exercitus copiosus. Hoc etiam Veneti conditionaliter Francigenis studuerunt apponere, ut ubicumque ipsi uellent cum toto exercitu applicare, tenerentur ex pacto contra omnes homines Venetos adiuuare. 3Erant autem eo tempore Iaderenses Venetis multum infesti. Quacumque enim ex parte

sedem, impetrauit ab Honorio summo pontifice coronam regni. Direxit namque legatum a latere suo, qui ueniens coronauit eum primumque regem constituit terre sue. 6At rex Andreas ad partes Syrie transuectus, magnum metum incusserat Saracenis. Explicatis siquidem sue militie copiis, abiit satis procul a regione maritima, expugnans castra et uillas, et obstantia queque conculcans. Sed inuida fatorum series preclara principis prepediuit incepta nec bonos ipsius successus permisit ulterius progredi. Ecce etenim, nescio an suorum an extraneorum, nefaria temeritas regis

cunctari, facta corona stetit in medio et dixit: Quid cunctamini, uiri prudentes? Ecce uictoria nobis in manibus est, si preliari uolumus, si uero declinare intendimus, spes nulla uiuendi. Deliberate igitur, quid consultius est, ignominiose mori an uincere gloriose? Maior nobis armorum copia, melior pugnantium turma. Ipsi etiam hostes hoc optime sciunt, nec proponunt se nobiscum fortitudine sed sagacitate pugnare. Impetum enim contra uos facturi sunt, quasi insuetos belli deterrendo, putant enim uos in fugam uertere. Sed si uidebunt uos ad conflictum stare fortiter preparatos,

sceleratis manibus contingentes deiecerunt in terram. Mox uero, quasi leta potiti uictoria, cum exultatione ad propria remearunt. 8Sed benedictus Deus, qui non in longum passus est tanti sceleris dormire uindictam, die namque tertia iterum multiplicatis suarum apparatibus copiarum exierunt ab Almisio et nauigauerunt ad insulas occupandas. Et primo quidem medio noctis tempore applicuerunt ad Bratiam et exeuntes de lignis optime se armarunt. Et exstruentes aties ascenderunt summo diluculo ex orientali capite et adhuc soporatis hominibus repente irruerunt in uicos

in ea ecclipsi, que facta est tertio anno precedente, ut supra tetigimus. 2Igitur cum rumor exitialis aduentus Tartaree gentis ad aures perstreperet Hungarorum, quasi ludus quidam uel inane sompnium uidebatur eis, tum quia tales rumores frustra sepe audiuerant, tum etiam quia de copiosa sui regni militia confidebant. Erant tamen longa pace dissoluti, armorum asperitate desueti, non nisi carnalibus gaudentes illecebris ignauie torpore marcebant. Etenim terra Hungarica omnibus bonis locuplex et fecunda causam prestabat suis filiis ex rerum copia immoderatis delitiis

sepe audiuerant, tum etiam quia de copiosa sui regni militia confidebant. Erant tamen longa pace dissoluti, armorum asperitate desueti, non nisi carnalibus gaudentes illecebris ignauie torpore marcebant. Etenim terra Hungarica omnibus bonis locuplex et fecunda causam prestabat suis filiis ex rerum copia immoderatis delitiis delectari. Quod enim aliud erat iuuenilis etatis studium, nisi polire cesariem, cutem mundare, uirilem habitum in muliebrem cultum mutare? Tota dies exquisitis conuiuiis aut mollibus expendebatur iocis. Nocturnos sopores uix hora diei tertia terminabat. Cuncta quidem sue

morasque inaniter protrahentibus, ecce nuntius inopinatus ad regem cucurrit, nuntians ex certo, quod infinita iam multitudo Tartaree gentis regnum intrauerat et iam prope esset. Tunc omisso consilio rex et regni principes ceperunt arma parare, ordinare duces super legionibus, maiorem pugnantium copiam conuocare. Exeuntes autem a Strigonii partibus transierunt Danubium et uenerunt uersus Pestium, que erat maxima uilla. Igitur peractis iam fere diebus quadragesime, prope Pasca, uniuersa multitudo Tartarei exercitus in Hungarie regnum irrupit. Habebant autem quadraginta milia securigeros,

omnia castra Hungarorum et intentis arcubus ceperunt undique saggittare, alii uero in circuitu castrorum ignem apponere properabant. 8 Videntes autem Hungari ex omni parte hostilibus se cuneis circumseptos, periit mens et consilium ab eis, nil iam de explicandis suis copiis aut de ineundo uniuersali certamine poterant cogitare, sed tanto malo attoniti ibant circumquaque, uelud oues in stabulo luporum morsus euadere perquirentes. Hostes uero undique circumfusi non cessabant iaculis et sagittis instare. At uero miseranda Hungariae multitudo omni salutis consilio

uersus esset exercitus Hungarorum, quasi hostium quoddam aperuerunt eis et permittentes eos abire, non impetuose, sed pedetentim insequebantur eos ex utraque parte non sinentes eos huc aut illuc diuertere. Iacebant autem per uias infelicium opes, uasa aurea et argentea, purpurea indumenta et arma copiosa. Sed Tartarorum inaudita crudelitas nil curans de spoliis omnem pretiosarum rerum parui pendens predam in sola hominum cede crassatur. Cum enim uiderent iam itineris labore defessos nec posse ad arma manus extendere nec pedes ulterius ad fugam laxare, tunc ceperunt hinc et inde iaculis

pestis immersit. Ibi diuine ultionis gladius in Christianorum cruore quam maxime debachatus est. Introgressis itaque Tartaris, quid misere plebi restabat consilii, nisi complicare brachia, ponere genua, flectere sub mucrone ceruices? At uero cruenta barbaries non satiabatur inundatione sanguinis copiosa, non deficiebat cedis instantia indefessa. Tantus audiebatur fragor cedentium, ac si ingentium siluarum robora securium multitudine detruncarentur ad terram. Tollebatur ad celum rugitus et ululatus plangentium mulierum, uociferantium puerorum, qui tam acerbe mortis furiam coram oculis

super ripam fluminis locauerunt. Alii uero puerulos lanceis affigentes, quasi pisces in ueru, per horas aluei baiulabant. Iam uero captarum predarum non erat numerus uel mensura. Quis extimaret inumerabilium equorum et ceterorum animalium multitudinem? Quis diuitias et thesauros? Quis spoliorum copias infinitas, quibus hostes locupletati gaudebant? Quanta erat hominum captiuitas, uirorum et mulierum, puerorum et puellarum, quos diuersis seruitiis subigentes sub arta custodia detinebant! 18 Cum quidam relligiosus uir nimio afficeretur dolore super tanto casu populi

2Hoc autem nomen Tartari non nomen est gentis proprium, sed a quadam aqua, que illorum preterfluit regionem, sic appellati sunt uel secundum quosdam tatar idem sonat quod multitudo. Licet autem maxima esset multitudo eorum, maior tamen in illo certamine fuisse dicitur copia Hungarorum, sed non est gens in mundo, que tantam habeat bellandi peritiam, que ita sciat, maxime in campestri conflictu, hostes euincere siue uirtute, siue sagacitate pugnando. Preterea nec christiana, nec ebrea, nec saracenica se lege constringunt et ideo nulla ueritas reperitur in ipsis,

munitionem editam res suas Hungari subuexerant uniuersas. Inde discedens recto cursu deuenit ad urbem Albensem et continuo cuncta suburbane habitationis domicilia concremauit, ciuitatem uero aliquot diebus obsessam factis insultibus inuadere satagebat. Sed quia locus circumfusa palustrium aquarum copia satis erat munitus, quem optima Latinorum presidia erectis undique machinis tuebantur, dux impius uano frustratus labore discessit. Properabat autem regem attingere, idcirco non tantam uastationem transcurrendo facere poterat, sed adinstar estiue grandinis ea dumtaxat loca demoliti sunt, per

concremantes processerunt ulterius hasque ciuitates aggressi: Suagium et Driuosten, depopulati sunt eas in ore gladii non reliquentes in eis mingentem ad parietem. Iterum autem totam Seruiam percurrentes in Bulgariam deuenerunt. Ibi enim uterque dux Bathus et Caydanus condixerant suarum turmarum copias recensere. Illi ergo ibidem coadunati curiam celebrarunt et simulantes gratiam exhibere captiuis fecerunt per totum exercitum preconis uoce clamari, ut quicumque esset in comitatu eorum spontaneus uel captiuus, qui uellet redire in patriam, liberam se sciret habere licentiam ex clementia

cucurrerunt. Spalatenses uero improuisis ac repentinis turbationibus excitati exierunt ad arma congressum cum eis facturi. Stetit autem eminus Hungarorum et Chroatorum acies constipata, ex aduerso autem potestas cum sua cohorte stans et deliberans expectabat, donec ex ciuitate maior accurreret copia armatorum. Sed potestatis miles, qui secundus erat ab ipso, uir plus quam decebat impetuosus et audax, non passus longiores moras certaminis admisso equo ferri cepit in hostes. Sperabat enim prospere sibi succedere, quia de ipsis palam uictorie pluries reportarant. Cuccurrerunt et alii post

pluribus instrumentis bellicis adaptatis, circa festum beati Petri in magna classium multitudine Iadre applicuerunt. Quam undique impugnantes machinis et balistis acre certamen eis iugiter inferebant. Fecerunt etiam Iaderenses machinas contra machinas Venetorum habebantque magnas oppugnantium copias Sclauorum et Hungarorum cum quibus, quantum poterant, hostili uiolentie resistebant. Octo autem siue decem diebus elapsis contigit banum Dyonisium saggitte ictu paululum uulnerari. Hunc rex ad auxilium Iaderensibus miserat, ut esset dux et signifer exercitus militaris. Quo uulnere pauefactus

iniustis facinoribus conculcare, pena euidenter docuit e uestigio subsecuta. XLV. De bello, quod preparauerunt Spalatenses contra Tragurienses 1His ita gestis Bernardus potestas in pernitiem Traguriensium cepit fabricare machinas magnasque belli copias preparare. At uero Tragurienses scientes se impares esse potentia nec sperantes se posse resistere uiolentie uicinorum ceperunt magno pauore dissolui. Tunc legationem mittentes uerbis ualde lenibus et submissis pacem postulabant, satisfactionem omnimodam pollicentes. Sed potestas, ut erat

fore talibus ad iracundiam prouocatum. Qui enim gratiam se iactabant ciuibus detulisse, dirum magis incendium et excidium fere toti patrie detulerunt. 14Etenim non duabus ex integro elapsis ebdomadibus descendit dux Dionisius cum principibus supradictis et coadunato exercitu copioso Hungarorum, Dalmatinorum et Sclauorum uenit et castrametatus est in Salona. Tunc Spalatenses accedentes ad eos multis exeniis et blandis alloquiis eorum demulcere pectora satagebant. Sed ipsi regium exequentes edictum non rectis oculis aspiciebant ciues, sed aspera cominantes petebant

omnes domos ligneas et uimineas breui spatio combusserunt uentoque flammarum globos uiolentius deprimente aduste sunt domus lapidee quasi XX. Et ita die illo quingente et eo amplius edes intra septa macerie conflagrarunt. Videntes autem ciues uirtutem ignis uehementius excrescere flamarumque copiam de domo in domum uorando transire ingenti sunt pauore perculsi metuentes, ne forte domibus suburbanis exustis totam ciuitatem uorax flamma corriperet. 15Ille dies putatus est Spalato ultimus illuxisse. Tantus enim quosdam inuaserat metus, ut Murgia, qui erat inter ciues

non sapientum, non relligiosorum appetebat consortia, sed armatorum circa se cateruas habere gaudebat. Verum cum pro militaribus stipendiis domestice sibi non sufficerent facultates, tendebat manum ad aliena et illicita, cupiens in uictu, uestitu et multitudine clientele Hungaricorum prelatorum se copiis coequare. Sic autem tam clericis, quam laycis atque monasteriis durus exactor et onerosus dominator erat. Temptauit autem omnia iura canonicorum subtrahere totasque quatuor decimales portiones ad usum proprium retorquere, sed obsistente archidiacono cum ceteris non ualuit, nisi portionem

captiuos de castro Clisie transferens ad Tininum ibidem eos artissime custodie mancipauit. Et sic ipsa ad Hungariam est regressa. 6Spalatenses uero miserunt Thomam archidiaconum et Marinum, cognomento Bonaiunctam, in Hungariam illico post reginam. Qui uenientes illuc et data copia coram domini regis presentia constituti, ibidem residente regina cum legationis seriem, ut erat congruentius, perorassent. Regina, que se spoponderat pro captiuorum liberatione apud maiestatem regiam intercedere cum effectu, cepit Spalatenses accusare de multis. Rex autem nimis credulus

est cauendum, ne sub ipsorum perfida corruant potestate et sine idonea cautione genuflectant. De cunctis his Iadertini ad eternum Sabaoth conquestu et magno ululatu conclamant: Quid, iustissime Helii, his prauis tam grandes dilatasti uires, et absque titulo iuris incedunt? Copia grandis uirorum pugillum in me nulla preuia rationis causa irruit. Forte uindicas inimicos cum tuis inimicis? Deus enim peccatores non exaudit. Sed audi quid Hyeremias nono sue lectionis capitulo pneumatis almi prolatione attestatur: Preparamini contra Babilonem, id

non extimabatur nec probior. Et tam istos, quam illos Pagi sic detentos cum tuta comitiua Nonam transmiserunt et, ibidem per aliquot dies captiuatis manentibus, Venetias eos destinarunt. Quibus Venetiis manentibus ductis nocte tenebrosa, ipsos in aspero clauserunt ergastulo. Grandem equidem copiam uirorum armatorum in ciuitate Nonę, tam peditum quam equitum, ipsi Veneti stabilierunt, omnesque ciuitatum homines ac castra regionis Croatię et Dalmatię contra Iadram arma sumpserunt et in tutelam Venetorum, nec non Ragusienses, Spalatenses et Arbenses atque Tragurienses, quilibet eorum

Capitaneus Marcus Iustiniano erat prefectus. Et si quos ciues Iadrenses aut subditos reperit, terribili nece submittit, omnia habitacula rurum igne iubet conburi. Nunc insulani et villici fideles suas deserunt habitationes. Iadre sibi eligunt locum tanta copia virorum, qui dignabantur armis decorari, quod numerum sex miliarium excedebat, sed omnes in vniuerso, qui annone mandendo non parcebant, erant fere numerus viginti millenarius et octo, qui in vrbe Iadre extiterat collocatus. Confidunt Iadertini in sui probitate et scitu, quod

et mediocres in multa animositate cordis induunt lucentia arma, ad fretum portus se disponunt, ut defensent cathenam. Ibi partes mirabiliter inter se pugnant: Veneti cum dictis galleis a boreali parte, Iadertini cum quibusdam crapulis ex australi. Pars parti crebrat ictus, et Veneti tantam copiam innumerabilem iaculorum inimicos prosiliunt, quod ibidem aer caligine offuscatus putabatur. Sed Iadertini nobilius se defendebant tam cum quadam machina constructa in campo magni castri, quod Venetorum vocatur castrum, que quinquies in galleis iactauit, sed neutram valuit attingere,

quam etiam variorum generum ingeniorum ipsam cathenam defensabant. Sed probiores ipsarum gallearum viri veraciter considerantes eorum intentionem non posse aliqualiter effectui producere nec valentes Iadertinorum cruentatos et terribiles ictus tollerare, confusi et conflicti inde abierunt. Grandem copiam gentis suę idem Capitaneus habetur amisisse, Iadertini vero modicam, sed maxima vulneratur. Inchoauit ipsa certatio a sexta vsque in horam vesperarum. 11. Dies receptionis litterarum

non autem tantum decapitari, prout ex premissis luculenter designatur. Duces vero totius exercitus memorati multas occasiones ac irrationabiles excusationes ipsis legatis allegabant ad dictorum Iadertinorum suffragium nolle accedere proponentes ac conferentes tantam copiam virorum bellatorum in sticato Venetorum eorum aduentum expectasse, quod potentia horum si dupplicata fuisset, discriminosum esset vlterius ab illis finibus procedere. Et cum dicti missi, qui propter Iadertinorum ad illos destinati fuerant mandato dominationis Iadrę, ipsos simoniacos seu

minantur ensibus, infringunt clypeos. Vnum nobilem ex Iadertinis in multorum ictuum impressione imprimunt usque ad mortem plurimosque sauciant. Sed illi deteriorem sustinent iacturam, nam in campo quamplurimi lętaliter fuerunt interfecti innumerabilisque copia vulneratorum et, nisi tunc Iadertinis ab vrbe suffragium fuisset velocius pręstatum, grandem ipsi sustinebant conflictum. Hęc acta sunt in confinio Meltę. Remotę sunt partes, sed hii in bastidam, isti ingressi sunt ciuitatem. 19.

decentem impenderunt, quos ille iocunde suscepit et eisdem verba in hunc explicauit tenorem. Prouisione Sedis apostolice et mandato nos elegisse in generalem capitaneum fidei Catholice contra Turcos et paganos. Cuius imperium humiliter duximus acceptandum copiosaque turba disposita est hoc sanctum et laudabile iter transfretare ad tam grande pręmium accepturum, quod ipse apostolicus deique vicarius vere pęnitentibus et confessis veniam cunctorum peccatorum ad dictum viagium se disponentium instituit. Quare hęc discordia illorum

propalauimus, remigauerunt. Et ibi sponte Iadertini propter discriminosum eorum certamen consentierunt ipsam ab eorum portu auferre. Amisit itaque idem Capitaneus Petrus Cifranus et alter bastide, Marcus Iustiniano gentis eorum plusquam centum. Ex contrariis minus sex, sed abundabilis copia sauciatorum. 24. De quodam tryumpho, quem Iadertini obtinuerunt de quadam turri laborata in duobus plathis Mantuanis Postquam ergo Iadertini illud obstaculum cathenę defensare

tanto affinius vrbi se applicabant. Intuentes hęc hostes tam grande diuinum prodigium, sumptis neccessariis armis celeri passu illuc properant. Et in ęquore vsque ad vmbilicum sic ponderosi se disponebant debellando viriliter ipsum carabum, at illi hostiliter tuebantur. Denique copiosa turba ciuitatis suis fauorem impendere est egressa. Et quamdiu sic mutuo partes certantes, visa est quedam mulier, armata vsque ad fęmora, in mari sita et in potentia duorum lacertorum remum gubernatoris violenter eripuisse. Deinde

pontibus siqui aptius potuerunt, commodiorem sibi eligerent locum ad inferendam inimicis asperiorem pugnam et molestiam, et cum omnibus galeis, que erant numero triginta sex vel paulo minus, et aliis plathis mandauit cingi ciuitatem. Et sub hiis omnibus pontibus totum portum innumerabilis copia bellatorum virorum occupauerat, nam alicubi erant acies in tribus milibus hominum in cuneo, alibi in maiori numero et alibi in multo pluri. Quorum aliqui murum fodebant, aliqui spicula balistarum tam monospedis, quam duobus et giraculorum, arcuum

nauis S. Demetrii. Sagatiores ibi insurgunt, minantur verbis, sed iaculorum coniectatione non parcunt multosque illic ex Iadertinis vulnerant et in tantum superant, quod nisi tunc celerius aliquale suffragium esset eis prestatum, vel grandem copiam suę amittebant gentis vel edificium in manibus incideret inimicorum. Sed hii, qui ex parte Iadertinorum recentiores aduenerant, pergunt audaci animo et multa animositate cordis bellantur, quod illos, qui sub muro ciuitatis causa fodendi ipsum venerant, acriter confringunt, multos

hostes ita viriliter flagelarunt, quod quamplures absque spiritu in campum se prostrabant. Ex Iadertinis et ibidem multi arduis vulneribus sunt occupati, sed alii eorum supplebant defectum, licet pauci. Altercantur etiam mirabiliter illi, qui intus et sub illa rada extiterant, ex quibus ingens copia deficit. Ad portam autem Campi, de qua iam in hoc capitulo prelibauimus, cum illo ponte plurimi ex partium gente fuerunt letaliter vulnerati. Idem Veneti ampliarunt virtutes et cum quodam catto ligneo debilis naturę confecto ad ipsam ianuam se

Cessauit ipsum prelium, quod inchoauit a tertiarum hora, et vsque ad solis occasum consumauit, in quo ex obsidentium turba defecit inter plaga sauciatos et morti traditos prope octingenti, ex obsessis quippe numquam excessit numerus bis denarius exceptis vulneratis, de quibus copiosa extitit turba. Fuerunt balistarii et arcuarii, qui in detrimentum vrbis uenerant, octo milia et plus, ex Iadertinis fere ducenti, sicut ipso die ipsi Veneti percussi sunt a suis hostibus plaga magna, prout in huius seriei capitulo breuiter sunt connotata.

se direxerunt ipsosque ad pugnam ceperunt prouocare. At illi exeunt ex sticato, versus aduersarios concurrunt mixtimque partes certant et, nisi tunc Ungarorum quedam particula, que in ciuitatem Iadre causa recreationis uenerat, suis presidium intulisset, quia celeriter illuc equitauerunt, copiosa gens ex Iadertinorum parte defecisset. Sed quamplures ex Uenetis morti traditi, ex oppositis nullus visus est. Aduenerat etiam in comitiua huius exercitus Bertandus presbyter, Aquilegiensis patriarcha, qui uiceno die Iunii Iadram uisitare prouidit a ciuibusque honorifice extitit cum

accendere procurant et quamplures balistarum et spingardorum properant opponere. Sed iam Veneti pręparati sicut illi, qui nouerant temporis dispositionem, ascenderant sua edificia, certamen mirabiliter officiant, obstant uiriliter hostibus, copiosos ex ipsis vulnerant et ex opposito isti asperius imprimunt et repellunt et in tantum superant, quod tres turres seu propugnacula relicta intuita sunt nec super ipsis agonizare audent propter sepissimos ictus. Et cum isti conspicerent neminem pugnasse in ipsis tribus

Cum autem eiusdem diei nondum tertiarum hora lapsa fuisset et partes sic certantes, Petrus de Canali, capitaneus hostis seu exercitus sticati, intuens signum, quod eidem illi barones, illi regis, patefecerant, cepit suos hortari pugillatores. Et sic iussu capitanei grandis copia virorum ab ipso hostio sticati nimia festinatione est egressa et aliqui sponte per murum eiusdem, quia erat minime altitudinis, fere bini passus, in terram se precipitabant et versus Iadertinos se disponebant. Nullus coadiutor Iadrę eis obstare nititur. Lucide conspicit rex et tota eius

suscipiunt maiores alas, cum nullum famis medicamentum nisi comessatio arbitratur. Ingens, cuius non extitit in primordio ipsius vrbis edificatione similis, egestas, nam vnica libra nefrendium argenteis tribus venumdabatur. Arietum intesticulatorum copia haberi non poterat pro vno nec pro infinito obolo. Taurorum et vitulorum libra quelibet argenteo bino et semis, caballorum ac mulorum quaterna deca, pro vnica soluebatur numis ternis deca et sex, ualebat. Monos ouum galinę ereis duodecim, pullus eius pro argenteis bis tetras fiebat

quemadmodum imfans, qui mamma priuatus et inconsuetis alimoniis depascitur. Cum vrbs omni cibo et mero cuiuslibet speciei impinguatur, ingens fit pressura turbę vendentis victum et ad sustentamentum fragilitatis humanę fulciunt ciues lares copia victualium ac vino inebriant stomacum. Denique die vicesimo tertio vltimi mensis memorati capitanei, qui vicem gerebant rectoris, grande consilium ad campanę sonum, ut moris erat, fecerunt, in quo omnes consiliarii tactis corporaliter Scripturis quam compromiserant,

Croatorum clipeus fortis et ipse erat
Inter omnes fortior; volens scire querat:
Eius mortem impiam cerno pro peccatis
Slavonie gentium evenisse gratis.
Flete, Slavi, nobilem nepotem banorum,
Largam vestram copiam pacis et honorum.
Sic preces altissimo date creatori
Quod ipse misericors parcat peccatori.
Hic annorum domini sub cursu milleni
Trecenteni insuper atque quadrageni
Octauo sub tempore traditus et limo

et diligentia tua mirifice usus sim, hac tempestate vero et armis et viribus et nervis tuis utendum est: te ad hanc rem conficiendam ducem et patronum animosissimum esse vellem. Angelus de Castro iuris consultus superiori die consuluit in quadam causa: Tragurii copiam illius consilii perlubens habere vellem: magna auctoritas tua est apud Angelum et tanta quidem, ut maior esse non potest, nec quicquain tibi denegare audet: profecto, si copiam illius consilii tuo nomine et caute accipies latorique praesentium dabis, Darii sane

Angelus de Castro iuris consultus superiori die consuluit in quadam causa: Tragurii copiam illius consilii perlubens habere vellem: magna auctoritas tua est apud Angelum et tanta quidem, ut maior esse non potest, nec quicquain tibi denegare audet: profecto, si copiam illius consilii tuo nomine et caute accipies latorique praesentium dabis, Darii sane regis opes me superasse putabo. Vale. Tragurii

donec pendet spes, donec fiducia geritur et ingeritur, exurgat denuo pater ad persecutionem coepti pro filiis negotii, ferat opem et operam necessitati expugnandae, idem dux, dux salutis et comes, idem suorum rector et ultor; assistat huic lapsui, qui casui proximus est. Hostis ipse multis copiis plenus exstat, finitimos omnes aequali fulmine quatit, demtis, quorum potentiae non parcit interdum, sed cedit. Sed cum sciam fidei et fidelis populi rem agi, miserebitur populo suo Deus noster, tali Duce, tali auctore, tali denique propugnatore praevio. Solum reincepto esse opus arbitror,

148. IN AULUM
1.148.1  Nil satis, Aule, tibi est, cupis omnia et omnia captas,
1.148.2  Quid dignum factis imprecer, Aule, tuis?
1.148.3  Aut tibi, quanta Midae fuerat, sit copia rerum,
1.148.4  Aut Erysichthonia discruciare fame. 149. AD GALLIONEM
1.149.1  Si nec legitimi curas chirographa ligni,

1.324.1  Quantum Phryx Mida, Lydiusve Croesus,
1.324.2  Vel Xerxes habuit, paterve Xerxis;
1.324.3  Tantum si tibi, Rulle, opum suarum,
1.324.4  Pleno Copia fundat alma cornu,
1.324.5  Dici non poteris tamen beatus,
1.324.6  Affectum nisi comprimas habendi.
1.324.7  Non, cum plurima, Rulle, possidentur,

obit ante diem; quis putet esse Deos? 332. DE GRAECO
1.332.1  Nec Pelopis regnum, nec sit mihi divitis auri
1.332.2  Copia, neve leves antevolem Zephyros;
1.332.3  Hic te complexus moduler sed rupe sub alta,
1.332.4  Inter oves, Siculum prospiciens pelagus.

2.36.1  Inter tot mala, pessimi otacustae,
2.36.2  Hoc unum facitis bonum: siletur. 398. DE EISDEM
2.37.1  Tanta est malorum copia otacustarum,
2.37.2  Ut ipse taceat Eustachi Ladislaus. 399. DE EISDEM
2.38.1  Plus iam, Lazare, quam tacere oportet,

colonos,
2.93.18  Cum sim terrarum militiaeque rudis. 455. (EPIGRAMMA)
2.94.1  Laus tua, non tua fraus, virtus non copia rerum
2.94.2  Scandere te fecit hoc decus eximium.
2.94.3   Condicio tua sit stabilis. Nec tempore parvo
2.94.4  Vivere te faciat hic deus omnipotens.

Terque quaterque tuos uno stans in pede versus
3.6.12  Perlegi, et fixo lumine semper hians.
3.6.13  Protinus obstupui, cuius de gurgite fontis
3.6.14  Fluxerit ingenii, copia tanta, tui.
3.6.15  Et merito obstupui; numerus iucundus in illis,
3.6.16  Et lepor, et gravitas, et sonus ipse facit.
3.6.17  Aut tu grandisonum servas sub

arva petat, Persidos arva petam.
3.19.59  Nedum Veronam secum migrare recusem;
3.19.60  Hanc ego vel patria malo videre mea.
3.19.61  Ergo tui nobis, fiet tibi copia nostri;
3.19.62  Illa erit, illa sacris annumeranda dies.
3.19.63  Tunc tecum longis ducam sermonibus horas;
3.19.64  Plurima tunc tecum tempora laetus agam,

igne rapit.
4.7.43  Nusquam torvus Halis, nusquam ampla potentia Turci,
4.7.44  Nusquam arcu et conto vincere doctus eques.
4.7.45  Postquam nulla datur quaesitae copia pugnae,
4.7.46  Vertimus ad patrias, frena retorta, domos.
4.7.47  Sed quoniam pratis etiam nunc herba virebat,
4.7.48  Nec fera militiam praepediebat hyems,

venturi; superas qui mittis ad oras,
4.10.104  Somnia, per geminas, illa vel illa, fores;
4.10.105  Sic tibi parva dies, et sit nox annua semper,
4.10.106  Nec desit longae copia desidiae;
4.10.107  Sic sine fine, tuo facilem se praestet amori
4.10.108  Inter Acidalias maxima Naïadas;
4.10.109  Huc ades, o hominum, simul et rex, Somne, Deorum!

e duris corpora nata petris. 32. DE INUNDATIONE
4.12.1  Tantus ab assiduis, quid vult sibi, nubibus imber?
4.12.2  Quid tempestatum copia tanta parat?
4.12.3   Unde tot humores nebulis? tot nubila coelo?
4.12.4  Quando potens madidi, tam fuit aura Noti?
4.12.5   Quisve unquam tantum variae bibit Iridis

futuri, quo termine elapso respondeant et deliberent dictus Rv:mus Dominus Episcopus et suus clerus quoquo modo ipsi voluerint, tamen annue promissione facte per cives Sibenici sint casse et nulle, nulliusque valoris et momenti, et ponatur ista pars in copia sub parte suprascripta capta die 23 martij instantis. Die XXV Julij M.CCCC.XLVIIII. in festo sancti Jacobi

dotavit et, ut ex multis pauca rememorem, considerate rempublicam vestram sub Nostri Illustrissimi Dominij equissima gubernatione mirabiliter ampliatam in Civium prudentia et discretione, in populi numerositate, in juvenum venustate et decore, in divitiarum copia et, quod omnibus excellentius est, in gratissima corporum sospitate et in pestiferis morbi preservatione, quod certe post beatissimam domini Matrem, meritis beatissimi Apostoli Jacobi ad cuius honorem hoc templum dedicatum est, divinam clementiam egisse

ingenti cum iactura cristiane rei captam, tanquam ex percepto vulnere vehementer consternati fuimus; tandem varie tumultatum est. Princeps Bizantinus simul ac animadvertit eo ventum esse, ut nec fuge quidem locus esset, contractis undique copiis totis viribus tanti belli discrimen aditurus, facto iuramento cum suis optimis militibus memorabile proelium inisse dicitur; ut opinor ignaviam quoque necessitas acuit, et saepe desperatio causa salutis. Urbs illa cruciata fatis

nobis inter huiuscemodi negotia non longe aberat; ut enim propiores puppi nos duo consederamus loco sane amoeniori, propius iam et ipsum discrimen, nisi Helias primum animadvertisset, nobis instabat. Nam, ut dixi, omnibus circa varia occupatis nemine praecipiente magna aquae copia iam in navim introierat, ut etiam nonnullorum res detrimentum paterentur. Denique nemine praevidente Helias casu se retrovertit moxque exclamans aquas in navim vehementer irrumpere illicoque omnes, nisi providerimus, aqua obrui naufragiumque pati. Cuncti obstupuimus nautam deprecantes, ut

tempore non rumore, sed veris auctoribus hoc declaratum est; qui rei novitate et periculi magnitudine exteriti ad nos venere affirmant tantas copias agrum eius despoti invasisse, quantas vix unquam aut legimus aut vidimus. Traditum est, ipsum praeter domesticas gentes X. legiones mercenarias in armis habere, ex omni genere hominum conductos viros, singulari virtute et ad omne

humana et divina Panonibus commendavit; ipsos rogat, ortatur, ne cui rei parcant; per majestatem regni ortatur, ne prae ripa Danubii stantes arceant transitum hostis, sed vi ultro transirent, transferrentque bellum. Magnanimus Macometus copia militum fretus uno tempore omnia oppida despoti obsidere statuit: Smederevo nobile oppidum, totius regni arcem, Esibego duci audacissimo et obsidendum et expugnandum commisit. Ille cum parte copiarum Belgrad, urbem munitissimam,

bellum. Magnanimus Macometus copia militum fretus uno tempore omnia oppida despoti obsidere statuit: Smederevo nobile oppidum, totius regni arcem, Esibego duci audacissimo et obsidendum et expugnandum commisit. Ille cum parte copiarum Belgrad, urbem munitissimam, speculatum proficiscitur. Haec urbs inclita illa obsidione Homorati nobilitata est, in qua Homoratus et militarem auctoritatem et totius ferme exercitus robur amissise dicitur. Despotus VI. mille

et totius ferme exercitus robur amissise dicitur. Despotus VI. mille equites precipue et fidei et virtutis gratia praesidii Smederovo reliquerat, qui nacta facultate rei bene gerende intempestiva nocte ex ulteriori ripa non magnas copias traiiciunt, singulari fortitudine irruptionem fecere; castra incenduntur, prelium attrox committitur; et cum aliquantisper pari marte dimicatum esset, tandem hostes terga dare cohacti sunt, incensis castris, impedimentis, signisque

et fuga et proelio fracti belluarum more in flumen se praecipitavere. Dux Hesibeg cum quatuor militibus evassise dicitur; preclari facinoris gradus factus est. Macometus, postquam ab Esibego male pugnatum fuit, contractis undique omnibus copiis, diligentius diurnas nocturnasque excubias facere imperavit; totis viribus molem tanti belli adire statuit. Panones tantum novitate hujus

preturam veniat. Hoc et cives desiderant, et ad dignitatem senatus satis accomodatum erit. Rumore quodam, sine tamen certo autore, nobis significatum est: Mahometum, Teucrorum principem superbissimum, maximis cum copiis Serviam ingenti cum terrore invasisse. Illustris Georgius desperatis rebus, quibusdam arcibus munitis, posito valido presidio ad Panones profectus est, ut suis fortunis consulat. Pro viribus ortatur ad extinguendum hoc commune

salutari consilio adducti justissimo ac honestissimo bello ignominiosam pacem preposuere. Quantum ingemiscerent maiores eorum, in Trakiae hostili solo dimicare soliti, animi magnitudine freti haud magna manu sepe innumerabiles hostium copias barbarorum fudere, signa cum hoste pertinacissimo contulere non minus pro amplitudine cristiane societatis, quam pro gloria militaris discipline et dignitate imperii illa fortitudine dimicavere, ut suae virtutis omnibus gentibus

filio suo adolescenti splendidissimo nubat, enixissime contendit. Nihil adhuc compertum habeo; si quid explorati habuero, continuo te certiorem faciam. Magnanimus Stephanus simulate regis molitiones animadvertit; contractis copiis facto undique delectu ingens bellum se Crovatis illaturum minatur. Hoc terrore regias nuptias se disturbare posse confidit. Illi, qui arci Clisse presunt, tum regi Bosne nobile illud oppidum se daturos pollicentur, omnes eludunt,

I. Epistola praeposita libello Plutarchi, De capienda ex hostibus utilitate, in Latinum converso. Ioannes Pannonius Marco Aurelio. S. D. Multa sunt, Marce Aureli, quae me unum in tanta interpretantium copia, ne quid ipse interpretarer, sunt hactenus dehortata, verum illud in primis, quod mea proferre quam aliena transferre, semper duxi praestantius: tamen quando ita evenit, ut institutum tandem meum transgrederer; cui potius has primicias offeram quam tibi? qui me id

negotiositatem tum curiositatem appello. Cum praesertim Nigidius, homo ipsius judicio juxta Varronem doctissimus, affirmaverit, inclinamentum semper hujuscemodi verborum, ut, vinosus, religiosus, signare copiam quandam immodicam rei, super qua diceretur. Cicero etiam potissimum in libro, De Officiis primo, cum admonet peregrinum minime esse debere in aliena re publica curiosum; poeta item Catullus, Latinitatis aeque diligens custos, cum ita loquitur:
Quae nec pernumerare curiosi

tam Graecas literas, quam versificandi usum, longo tandem postliminio repererem; quarum duarum rerum, ab ineunte, ut nosti, pueritia, semper fueram studiosus; sed jam pridem ambas aeque intermiseram, cum aliis occupationibus districtus, tum quod in hac nostra barbaria, nec librorum copia dabatur, nec qui excitare studium posset, usquam applaudebat auditor. Nec vero ego nunc totam ausu temerario Iliadem aggressus, fastidiosum lecturis et ridendum Satyris texui volumen; sed exercendi tantummodo mei gratia, unam ex tanti operis libro sexto particulam libavi, quae Bellerophontis

Episcopus Quinque-ecclesiarum Ioannes, ad Cardinalem S. Angeli. Satisfacturus eram debito meo erga R. P. V. literis longioribus, si non earum portitorem contigisset esse R. P. D. Marcum Episcopum Tinniniensem, quem satis scio et ornatius et copiosius omnia relaturum, quae a me scribi possent. Vnum tamen, quamvis et illi coram peragendum delegaverim, nihilominus et epistolae mandandum putavi, plurimam videlicet mei commendationem apud P. R. V. Quam Altissimus servet diu felicem!

pulcra, structuram edium, 61 gemas et aurum et vestem preciosam, luculentam suppelletilem, ante oculos ponere velis, nil pulchrius praestantiusque. Si armamentarium spectes, Atheniensium illud vulgatissimum superat. Si navales pedestresque copias, si onerarias naves intuearis et hasce 62 publico ere nuperrime edificatas, que molle et vastitate 57 58 59 60 61 62 Fieri: vieri Decorum: dequorum Reticere: redicere Late: lata Edium: eclius

vieri Decorum: dequorum Reticere: redicere Late: lata Edium: eclius Hasce: hisce sua montes prope superant, omnibus bonis praesidium et propugnaculum, improbis vero ac novarum rerum cupidis terrorem et formidines incutere plane videatur. Si mercatoriam operam et negotiantium copiam, si peritiam opificum cernas, Sydonem et Tyrum vincit. Si denique senatorum ordines animo volvas, patria regnum est, par origine Romanis, institutione 63 vero rei publicae ac forma admodum superior, quam super millesimum annum nullus unquam error suo cursu

que quantum proficere et oriri potuit, profecto in hac pacatissima re publica demonstratur. Et nisi timerem invidiam, dicerem profecto in eius praestantia etiam naturam fuisse superatam! Ni mirum nisi amore decipior: nulla unquam res publica fuit neque praestancior neque bonorum exemplorum copia exuberantior, Christo duce nata, educata et illico supra naturam eius munere exaltata, praecipua ac singulari dilectione ac studio pacis genus eius non mentita! Et sane sicuti prius fingebat antiquitas Justitiam terris desertis ad cellos commigrasse, ita nunc fama volat relictis

ac longe Calpe relicta,
Audisse Herculeo stridentem gurgite Solem?
Quanto Delphinis Balaena Britannica maior? Tu loqueris quicquid voles, nos omnia credemus. Vnum te rogamus, ut si quid nobis dignum usquam inveneris, praestes copiam. Interim et nos evademus ditiores, et poterimus aliquid tibi tribuere, fortassis non minus, quam isti tui Archiepiscopi et Comites, Quos colis et Musarum et Apollinis aede relicta. Quanto autem longius et diutius es affuturus, tanto magis cura, ut quamprimum habeamus ea, quae tibi

Dei fueris uoluntatis, erigeris in superbiam et cuncta, quae geruntur, tuae gloriaris fuisse uirtutis. Hinc admonentur duces ac principes terrarum, ne partos triumphos et reportatas ex hoste uictorias propriae ascribant uirtuti, sed cuncta potius uoluntati Dei tribuant, qui nouit multitudinem copiosam in paucorum concludere manu. Facit enim multorum amentia, et praecipue eorum qui sibi diuinos usurpant honores, iram Dei ante peractam uitam in se desaeuire, quo exemplum stultitiae suae cunctis edant. Hi sunt de quibus Dominus dicit: Ignis succensus est in furore et ardebit usque ad

te spectare locatam
et modo mirari, qualiter ipsa mones.
Te uaga percurrens circumfluit unda marina,
ne prope te veniat barbarus hostis equo.
Te pons a dextra levi de marmore ductus
te quoque planities lata decorat ibi.
Illic circumstans ortorum copia magna
herbarum uario semper odore uirent,
desuper est campus famosus nectare Bacchi,
hic legitur dulcis ficus et una frequens,
melliflue fruges hic pendent arbore multa,
hic micat et sacra Pallade pinguis ager,
parte sed a leva Cerers iacet

sunt et quidem dignissime sapientissimeque; ceterum quo pacto idem munus et alii sequi possent, pauci admodum praecipere uoluerunt. Et hi quidem pro admirabili ingenii eorum acumine fortasse satis copiose, sed pro illorum desiderio, qui nondum in philosophia admodum exercitatos habent sensus, meo iudicio et pressius et parcius. Neque id eos peccati ignorantiae admisisse certo scio;

pallidiora noua. Nec huius mali causam dicit esse immodicum cibum, aut uinum uel ueneris usum, quippe quorum et copiam et appetitum iam olim amiserat; sed ait:

Vnda locusque nocent, et causa ualentior istis,
Anxietas animi, quae mihi semper adest.

aliquando usurpatur diuitias bene utentibus bonas esse, nec nos quidem inficiamur, sed hoc ratione defendimus: illud uidelicet quicquid eis bonitatis tribuitur a bonitate possessorum euenire, ipsae uero diuitiae ex se boni habent nihil, nec copia sua ulla ex parte possessores suos reddunt meliores, quin potius deteriores; opes enim homines praestant superbos, superbia autem facit iniustos; sane ubi iniustitia, ibi nullum deest scelus.

Equidem saepe emori, si fieri posset, uellem ut ea, quae dico, mihi liceret inuenire. Quanta delectatione autem afficerer cum Palamedem, cum Aiacem, cum alios iudicio iniquorum circumuentos conuenirem. Tentarem etiam summi regis, qui maximas copias duxit ad Troiam, et Ulixis Sisyphique prudentiam, nec ob eam rem, cum haec exquirerem sicut hic faciebam, capite damnarer. Nec uos quidem, iudices, hi qui me absoluistis, timueritis: nec umquam enim cuiquam bono mali quicquam euenire

ne is legeretur liber, edicto sublatus est . II 14 Quod mors sit bona His itaque rationibus uidetur satis copiose declaratum mortem bonam potius esse quam malam, quam ueritatem daemones quoque, licet sint mendacissimi, cum dictis, tum factis negare tamen non ualuerunt. Refert enim

uiri santissimi complures. Minime, inquam, aliquis horum diues fuit, licet omnes habundauerint rerum plurima substantia. Neque enim diuitem facit exuberans census et larga opum copia, sed animus his deditus et deuinctus, qualis illorum erat nemini. Singuli enim illud propheticum sequebantur consilium: Diuitiae si affluant, nolite cor apponere.

distrahuntur contrarias in partes impotentium cupiditates: cum huic obsecutus sis, illi est repugnandum. Quamquam hic quidem tyrannus ipse iudicauit quam esset beatus; nam, cum quidam ex eius assentatoribus, Damocles, commemoraret in sermone copias eius, opes, maiestatem, rerum habundantiam , magnificentiam aedium regiarum, negaretque quenquam beatiorem fuisse, "Visne igitur, o Damocles, quoniam haec te uita delectat, ipse eadem

exorauit tyrannum ut abire liceret, quod iam beatus nollet esse. Quo commento calidissimo satis declarauit Dionysius nullas rerum fortunas, nullas diuitiarum copias, nullam denique potentiam illi esse iocundam, cuius animus grauioribus curis sedulo coquitur; quod quidem usu uenire solet uniuersis qui rem publicam administrare aut aliis quorumque modo imperare consueuerunt. Tyranni enim

conatus non paeniteat uotique peracti? et subiungit:
Nocitura toga, nocitura petuntur
militia et torrens dicendi copia multis
et sua mortifera est facundia, uiribus ille
confisus periit admirandisque lacertis,
sed plures nimia congesta pecunia cura
strangulat

Equidem saepe emori, si fieri posset, uellem ut ea, quae dico, mihi liceret inuenire. Quanta delectatione autem afficerer cum Palamedem, cum Aiacem, cum alios iudicio iniquorum circumuentos conuenirem. Tentarem etiam summi regis, qui maximas copias duxit ad Troiam, et Ulixis Sisyphique prudentiam, nec ob eam rem, cum haec exquirerem sicut hic faciebam, capite damnarer. Nec uos quidem, iudices, hi qui me absoluistis, timueritis: nec umquam enim cuiquam bono mali quicquam euenire

Equidem saepe emori, si fieri posset, uellem ut ea, quae dico, mihi liceret inuenire. Quanta delectatione autem afficerer cum Palamedem, cum Aiacem, cum alios iudicio iniquorum circumuentos conuenirem. Tentarem etiam summi regis, qui maximas copias duxit ad Troiam, et Ulixis Sisyphique prudentiam, nec ob eam rem, cum haec exquirerem sicut hic faciebam, capite damnarer. Nec uos quidem, iudices, hi qui me absoluistis, timueritis: nec umquam enim cuiquam bono mali quicquam euenire

Equidem saepe emori, si fieri posset, uellem ut ea, quae dico, mihi liceret inuenire. Quanta delectatione autem afficerer cum Palamedem, cum Aiacem, cum alios iudicio iniquorum circumuentos conuenirem. Tentarem etiam summi regis, qui maximas copias duxit ad Troiam, et Ulixis Sisyphique prudentiam, nec ob eam rem, cum haec exquirerem sicut hic faciebam, capite damnarer. Nec uos quidem, iudices, hi qui me absoluistis, timueritis: nec umquam enim cuiquam bono mali quicquam euenire

ne is legeretur liber, edicto sublatus est . II 14 Quod mors sit bona His itaque rationibus uidetur satis copiose declaratum mortem bonam potius esse quam malam, quam ueritatem daemones quoque, licet sint mendacissimi, cum dictis, tum factis negare tamen non ualuerunt. Refert enim

uiri santissimi complures. Minime, inquam, aliquis horum diues fuit, licet omnes habundauerint rerum plurima substantia. Neque enim diuitem facit exuberans census et larga opum copia, sed animus his deditus et deuinctus, qualis illorum erat nemini. Singuli enim illud propheticum sequebantur consilium: Diuitiae si affluant, nolite cor apponere.

distrahuntur contrarias in partes impotentium cupiditates: cum huic obsecutus sis, illi est repugnandum. Quamquam hic quidem tyrannus ipse iudicauit quam esset beatus; nam, cum quidam ex eius assentatoribus, Damocles, commemoraret in sermone copias eius, opes, maiestatem, rerum habundantiam , magnificentiam aedium regiarum, negaretque quenquam beatiorem fuisse, "Visne igitur, o Damocles, quoniam haec te uita delectat, ipse eadem

exorauit tyrannum ut abire liceret, quod iam beatus nollet esse. Quo commento calidissimo satis declarauit Dionysius nullas rerum fortunas, nullas diuitiarum copias, nullam denique potentiam illi esse iocundam, cuius animus grauioribus curis sedulo coquitur; quod quidem usu uenire solet uniuersis qui rem publicam administrare aut aliis quorumque modo imperare consueuerunt. Tyranni enim

ne is legeretur liber, edicto sublatus est . II 14 Quod mors sit bona His itaque rationibus uidetur satis copiose declaratum mortem bonam potius esse quam malam, quam ueritatem daemones quoque, licet sint mendacissimi, cum dictis, tum factis negare tamen non ualuerunt. Refert enim

Sed longius de morte dicendo quam forte expediebat prouecti sumus. Reliquos ergo casus breuiter recenseamus. His itaque rationibus uidetur satis copiose declaratum mortem bonam potius esse quam malam, quam ueritatem daemones quoque, licet sint mendacissimi, cum dictis, tum factis negare tamen non ualuerunt. Refert enim

uiri santissimi complures. Minime, inquam, aliquis horum diues fuit, licet omnes habundauerint rerum plurima substantia. Neque enim diuitem facit exuberans census et larga opum copia, sed animus his deditus et deuinctus, qualis illorum erat nemini. Singuli enim illud propheticum sequebantur consilium: Diuitiae si affluant, nolite cor apponere.

uiri santissimi complures. Minime, inquam, aliquis horum diues fuit, licet omnes habundauerint rerum plurima substantia. Neque enim diuitem facit exuberans census et larga opum copia, sed animus his deditus et deuinctus, qualis illorum erat nemini. Singuli enim illud propheticum sequebantur consilium: Diuitiae si affluant, nolite cor apponere.

distrahuntur contrarias in partes impotentium cupiditates: cum huic obsecutus sis, illi est repugnandum. Quamquam hic quidem tyrannus ipse iudicauit quam esset beatus; nam, cum quidam ex eius assentatoribus, Damocles, commemoraret in sermone copias eius, opes, maiestatem, rerum habundantiam , magnificentiam aedium regiarum, negaretque quenquam beatiorem fuisse, "Visne igitur, o Damocles, quoniam haec te uita delectat, ipse eadem

exorauit tyrannum ut abire liceret, quod iam beatus nollet esse. Quo commento calidissimo satis declarauit Dionysius nullas rerum fortunas, nullas diuitiarum copias, nullam denique potentiam illi esse iocundam, cuius animus grauioribus curis sedulo coquitur; quod quidem usu uenire solet uniuersis qui rem publicam administrare aut aliis quorumque modo imperare consueuerunt. Tyranni enim

distrahuntur contrarias in partes impotentium cupiditates: cum huic obsecutus sis, illi est repugnandum. Quamquam hic quidem tyrannus ipse iudicauit quam esset beatus; nam, cum quidam ex eius assentatoribus, Damocles, commemoraret in sermone copias eius, opes, maiestatem, rerum habundantiam , magnificentiam aedium regiarum, negaretque quenquam beatiorem fuisse, "Visne igitur, o Damocles, quoniam haec te uita delectat, ipse eadem

exorauit tyrannum ut abire liceret, quod iam beatus nollet esse. Quo commento calidissimo satis declarauit Dionysius nullas rerum fortunas, nullas diuitiarum copias, nullam denique potentiam illi esse iocundam, cuius animus grauioribus curis sedulo coquitur; quod quidem usu uenire solet uniuersis qui rem publicam administrare aut aliis quorumque modo imperare consueuerunt. Tyranni enim

pede concupis ut te conatus non paeniteat uotique peracti? et subiungit: Nocitura toga, nocitura petuntur militia et torrens dicendi copia multis et sua mortifera est facundia, uiribus ille confisus periit admirandisque lacertis, sed plures nimia congesta pecunia cura strangulat

pede concupis ut te conatus non paeniteat uotique peracti? et subiungit: Nocitura toga, nocitura petuntur militia et torrens dicendi copia multis et sua mortifera est facundia, uiribus ille confisus periit admirandisque lacertis, sed plures nimia congesta pecunia cura strangulat

Hinc est et quod uulgo lamentanti flentique dicimus: "Quid tandem facies? Iam actum est; restitui res nequit. Pone inanes lacrimas", aut "Siquid lacrimis recuperari restaurariue potest, multi praesto erunt qui te maxima earum copia iuuabunt". Hac ratione comicus Graecus usus est cum inquit: Si malorum medicamentum lacrimae essent semperque flens a labore quiesceret, aurum pro lacrimis penderemus; nunc uero molestiae has nec respiciunt nec intendunt,

terrere tempestas cum uentura sit etiam numquam finienda tranquillitas. Domini est enim illa uox dicentis: Beati estis cum uos maledixerint et persecuti uos fuerint et dixerint omne malum aduersum uos; gaudete et exultate, quia merces uestra copiosa est in caelis. Quisquis enim mercedis et beatitudinis suae curas non cum ingenti gaudio suscipit, certum est hunc aut infidelitate aut imperitia laborare. Optandum est etiam, quamuis sit amarum, quod lucrum parit et cum laetitia maiore

rectoris summi prouidentiam uel ordinationem conferamus, comperies illud tibi ab initio fuisse deputatum aut meritis tuis aut aliqua alia iusta omnipotentis dispositione. De qua re poterit consolator et apte et copiose multa disserere, quae nos prolixitatem deuitantes simulque ingeniis peritorum non diffidentes praetermittimus ut cetera pleraque. Haec ergo ex ratione temporis sufficiant. Iam quo modo unum malum ex collatione alterius

recondunt. At apud Persas mortuus non prius humatur quam ab alite aut bestia, uel a cane trahatur. Aethiopes illi, qui Macrobii appellati sunt, mortuos suos in cippis uitreis, cuius multa apud eos est copia, concludunt; prius corpore aromatibus condito, quos intra aedes per annum tenent , eis omnium rerum primitias offerentes, deinde elatos circa urbem statuunt. Indi Padaei,

Serenissimo Hungarorum regi Matthiae Iohannes episcopus Quinqueecclesiarum. Lectitanti mihi, Rex Matthia, nuper apud graecum auctorem Plutarchum multa praeclara, ut est homo in omnium bonarum artium disciplinis copiosus ac elegans, occurrit inter alia liber de dictis regum et imperatorum. Quem cum aliquotiens evolvissem, et pulcherrimum pariter ac utilissimum cognitu animadvertissem, demiratus equidem sum, tot doctos huius saeculi viros (de Italicis loquor) cum fere pleraque omnia eius scriptoris

ferebat,
Hectoris ad magnos Andromaceque rogos.
Sparge comas humeris, ueluti dum uulnere sęuo
Extinctum Eurialum cerneret ipsa parens.
Sintque tuę uoces imitantes guttura icgni,
Qui solet ad mortem carmina moesta dare.
Sintque tibi Niobes lachrymarum copia grandis,
Quę tandem undosus femina facta lapis.
Conueniens et erit uentosus pectore tractus,
Quem solet in matris funere nata dare.
Ferre decet talem nunc te, mea nuncia, cultum;
Sed tibi qui cursus, quęue tenenda uia est?
Vt primum Euganeam sollers

nostris usurpari soleant, amplissimi patres, alterum quo tristes amicorum animos merore leuarent, quibus, cum amici uita suauissima extitit, mors ipsa iocunda esse non potuit, alterum quo extremum amici munus rebus ab eo bene gestis uirtutumque ipsius copia ac splendore amplissimis laudibus exornarent, illud ego prius consolationis genus ita prorsus in omne tempus perdidi ut magis ipse solatio egeam quam ut illud cuique uel praestare possim uel polliceri. Quod etiam si minime perdidissem, nunquam tamen

amicos, qualem erga parentes, et praesertim qualem erga ipsum summum pontificem gesserit, malo haec omnia in aliud tempus differre quam adeo felicem meritorum ipsius copiam pauca dicendo uitiare . Illud unum dicam, cunctis, qui eius consuetudinem nouerunt, attestantibus nullum fuisse tam piissimum filium, nullum adeo parenti deditum, aut cui maior et salutis et honoris genitoris sui cura fuit, quam huic

sacrificium reperit, libros autem prorsus nullos, adeo ut, quotiens diuina res patranda erat, opus esset ab aliis sacris aedibus omnia mutuari; nunc tanta cum omnium, tum praecipue libellorum, calicum, ac uestimentorum copia abundat ut aliae ecclesiae mutuum, quod prestare solebant, ab hac una omnes accipiant. Huius eiusdem fani distracta

Cepionis Dalmatae Petri Mocenici imperatoris gestorum liber primus. Quom Venetiis nuntiatum esset Othomanum, Turcorum principem, ingentibus copiis terra marique Euboiam inuasisse Chalcidemque, eiusdem insulae urbem, intra paucos dies expugnasse omnesque insulas atque ciuitates Graeciae copiarum magnitudine Othomani perterritas, iam non in uirtute sed in fuga spem habere (nam classis

Quom Venetiis nuntiatum esset Othomanum, Turcorum principem, ingentibus copiis terra marique Euboiam inuasisse Chalcidemque, eiusdem insulae urbem, intra paucos dies expugnasse omnesque insulas atque ciuitates Graeciae copiarum magnitudine Othomani perterritas, iam non in uirtute sed in fuga spem habere (nam classis Othomani numerum trecentarum nauium expleuerat, terrestres uero copiae centum et uiginti milia militum excedebant), ciuitas trepida atque de statu rerum sollicita etiam

eiusdem insulae urbem, intra paucos dies expugnasse omnesque insulas atque ciuitates Graeciae copiarum magnitudine Othomani perterritas, iam non in uirtute sed in fuga spem habere (nam classis Othomani numerum trecentarum nauium expleuerat, terrestres uero copiae centum et uiginti milia militum excedebant), ciuitas trepida atque de statu rerum sollicita etiam propriae saluti diffidere coepit. Tunc et supplicationes indictae et uota publice priuatimque suscepta si status rei publicae integer maneret. Tum patres rogati conueniunt, fit frequens

modo urbem amissam recuperare possis . Nicolaus, nihil se agere uelle respondens alienis auspiciis, imperio se abdicat. Tum Mocenicus Nicolaum potius magnifice quam ex animo locutum, conatusque frustra fieri aduertit. Nam et copiae quas Nicolaus exposuerat, obtruncatis duobus praefectis triremium, in fugam uersae; aliquot etiam naues tormentis, quas bombardas appellamus, fractae atque perforatae erant, quae uix ne submergerentur se sustinebant. Itaque, amissa spe potiundae urbis, cuiuscunque generis naues,

duo legati, uiri ob res gestas domi forisque clarissimi, Stephanus Malipetrus et Victor Soprantius, qui sumpto magistratu naues conscendunt, ad imperatoremque se mature conferunt. Ubi, habito simul colloquio, communi consensu statuunt praeter nauales copias decem equites in singulas naues accipere. Per omnes enim urbes Peloponnesi quae Venetorum sociae ac subditae sunt, habent Veneti mercenarios equites natione Epirotas, quos Graeco uerbo

heredem instituit. Nunc uix uestigia quidem tantae urbis apparent. Ager tamen propter fertilitatem frequentibus uicis habitatur. Itaque intempesta nocte Lesbo soluens, ad ulteriora litora summo mane uenit. Expositis equitibus, magna etiam parte naualium copiarum, omnibus praeposuit Iacobum Parisotum magistrum classis, quem uulgari ac uernaculo sermone armiraliam dicimus. Huius officium est cursum nauigationis dirigere ac disponere, nauali etiam turbae ius reddere, et ob leuia delicta in eos animaduertere: grauiora uero

Tu quoque, magis quam caeteri imperatores, operam nauasti, audaciamque rabidi hostis tua uirtute fregisti. Igitur macte uirtute, ad reliqua agenda strenue perge. Ego autem (ut par est hominem religiosum) supplici oratione deum optimum maximumque precabor, ut tibi felices successus tribuat. Copias uero quas adduxi tuum imperium sequentur . Venit ad eos et regius dux: ipse enim cum sua classe aderat. Itaque, simul collocuti, Samum diuertunt, ibi deliberaturi quid potissimum agendum sit.

Samos insula deserta est; olim ob fertilitatem celebratissima fuit, nunc feris tantum cuiusque generis referta, mellis quoque siluestris per siluas passim abundans, aquis etiam dulcissimis undique scatens. Hic equos caeterasque copias ad resumendas uires atque animi laxandi gratia exponunt. Milites ac turba omnis uenationi incumbit: per saltusque ac ferarum latibula discurrunt. Dum uariae ferae capiuntur, adolescens quidam, Dalmata natione et lingua, urso mirae magnitudinis occurrit, dumque

quoad alter adolescens eiusdem gentis accurrens ursum a tergo gladio interemit. Cadit itaque ubique magnus numerus ferarum; tota classis uenatione repletur. Aguntur festi dies; gregalis turba epulis ac uino indulget, praecipue Illyrici, quorum inter nauales copias maximus numerus est. Pateris uina propinant, canticis ad bibendum socios inuitantes. Ubi ad satietatem repleti sunt, actorum memores, unusquisque operam suam iactando magnifice extollit. Solent enim rebus bene

diei fere decima. Itaque tota insequenti nocte aduerso uento remigando, hora diei tertia ad litus urbi proximum classem appulit. Hinc Victorem Soprantium legatum cum decem nauibus, ut portum oppidi capiat, mittit; Stephano Malipetro, altero legato, cum reliquis naualibus copiis a parte continentis urbem oppugnare iubet. Equitibus mandat ut proximum collem urbi praesidii causa capiant. Omnes monet essent memores pristinae uirtutis, pugnaturi contra barbarum hostem imbellem atque imparatum pro religione christiana ac maiestate Veneti imperii, ostendens

Ibi expositi captiui posita hasta omnes uenduntur. Reliqua praeda absque sorte militi concessa est, quod etiam imperator in reliquis excursionibus semper seruauerat. Itaque quaestores iam ex consuetudine pecuniam omnem diuidunt. Deinde quarta die imperator in Clazomeniorum agro copias exposuit, ad locum qui nunc caput Stilari dicitur. Clazomenae oppidum fuit in fine sinus Smyrnaei positum, Anaxagora ciue suo, qui Archelai phisici et Euripidis poetae praeceptor fuit, clarum. Et quoniam omnes

praeceptor fuit, clarum. Et quoniam omnes circum adhaerentium locorum incolae, exemplo Smyrneae cladis perterriti, ad montana et mediterranea loca se contulerant, pauci qui ad custodiam domorum remanserant a nostri intercipiuntur. Abducta est tamen camelorum ac reliqui pecoris non parua copia. Quibus peractis imperator, quoniam iam hibernum tempus instabat, Peloponnesum uersus cursum suum dirigit. Itaque subsolano flante cum legato Pontificis intra paucos dies Methonam delatus est. Et cum iam hibernum tempus adesset, legatus Pontificis,

Tum adueniente nocte, uigilia secunda, ad domum exploratam et sibi cognitam tendit, fractisque forcipe claustris domum intrat, et pluribus in locis ignem supponit. Et quoniam, inter reliqua, picis ac seui magna copia erat, ignis uehementi impetu absque mora cuncta comprehendit, flammamque extra tecta uomere coepit. Dum Antonius ad naualia tendit, nauibus etiam ignem suppositurus, ciues fragore ignis exciti undique concurrunt. Antonius, turba ac clamore discurrentium ciuium

esse. Deinde ex Senatus decreto imperatori mandatum est, ut ad omnia Usunasani mandata semper paratus sit, quaeque maxime cordi regis esse existimaret omissis caeteris ageret. Othomanus quoque, non solum fama excitus, sed per exploratores de magnitudine copiarum ac de aduentu regis Persarum plane edoctus, ultra non esse sibi cessandum ratus, bello se praeparare ac hosti occurrere statuit. Itaque, praeter consuetas copias, per omnes prouincias ditionis suae ut quaeque septem familiae singulos armatos mitterent imperat. Insuper ab

omissis caeteris ageret. Othomanus quoque, non solum fama excitus, sed per exploratores de magnitudine copiarum ac de aduentu regis Persarum plane edoctus, ultra non esse sibi cessandum ratus, bello se praeparare ac hosti occurrere statuit. Itaque, praeter consuetas copias, per omnes prouincias ditionis suae ut quaeque septem familiae singulos armatos mitterent imperat. Insuper ab omnibus sociis ac foederatis principibus magnum numerum equitum ac peditum euocat, multos

euocat, multos mercenarios milites omnium nationum conducit. Praeter haec, multa milia curruum ad munienda castra parat, singulis curribus binas bombardas imponens. Tormentorum quoque omnium generum incredibilem copiam, atque hominum qui tormenta exercere usi erant magnum numerum parat. Quibus expeditis, omnes copias de Thracia in Asiam traiecit. Ipse etiam, munito Bizantio ac ualido praesidio ad urbem cum minore filio relicto, exercitum ad occurrendum hosti

mercenarios milites omnium nationum conducit. Praeter haec, multa milia curruum ad munienda castra parat, singulis curribus binas bombardas imponens. Tormentorum quoque omnium generum incredibilem copiam, atque hominum qui tormenta exercere usi erant magnum numerum parat. Quibus expeditis, omnes copias de Thracia in Asiam traiecit. Ipse etiam, munito Bizantio ac ualido praesidio ad urbem cum minore filio relicto, exercitum ad occurrendum hosti subsequitur. Huic enim urbi maxime timebat. Verebatur enim ne, si Venetorum classis munitionem

nauibus misit, cui mandat, dum ipse oppugnationi Sichini instaret, ille obseruet, ne quis maritimo aditu cibaria oppidanis afferat: nam a continenti Caramani milites Coricum obsidebant. Deinde imperator cum reliqua classe ad Sichinum se recepit, copias omnes exponit, ac magistro classis mandat, uti tumultuario apparatu oppidum aggrediatur, experiaturque an absque bombardarum usu oppidum capere posset. Itaque magister cum omnibus classiariis ad oppidum tendit, muros corona circundat, scalis, cratibus et aliis ad oppugnationem necessariis

suis rebus quo uelit paciscatur, oppidum imperatori dedat. Imperator, data publica fide, Mustapha quo uelit libere abire permisso, oppidum per deditionem acceptum e uestigio Hisupho, Caramani praefecto, qui aderat, tradidit. Quibus peractis, cum omnibus copiis Coricum uersus nauigat. Inter nauigandum autem Zancius, a rege Ferdinando classis dux constitutus, cum decem triremibus uenit. Coricus a duabus partibus mari alluitur, tertia a continenti profundissima fossa

illis inuitis intrare possit. Imperator oppido adnauigans omnia prius circumspicit, deinde sublimis ac eminens in puppi cursum manu magistro ostendit, qui inter frequentes bombardas et ingruentia tela primus portum subiit. Subsequitur regius dux, deinde legati ac tota classis. Imperator expositis copiis ad praefectum mittit, qui eum monerent, ut oppidum dedat: quod nisi dediderit, quicquid uictoribus in uictos licet esse passurum. Mos est Turcorum principum a ducibus qui in alienas prouincias excursiones faciunt de omnibus captiuis quintam partem accipere. Maxime uero eligere

cum classe ad litus extra conuallem applicuit. Equites et classiariam turbam exposuit, qui citatissimo cursu per omnes campos discurrunt, uicos expoliant atque depopulantur, ingentem praedam hominum et aliarum rerum agunt. Quibus peractis in portum oppido proximum totam classem reduxit, omnesque copias exposuit. Erat ad praesidium oppidi Charagus Triballus, cum centum et quinquaginta Ianizaris, quem imperator misso caduceatore monet, quatenus oppidum dedat, nec expectare uelit ut, prostratis muris, capto oppido, ipse uinctus suorum ludibria spectet. Tunc

se cum tota classe conferret, affirmans propediem Usunasanum illuc uenturum esse, cum eo de statu totius belli acturum. Igitur imperator mutata uelificatione Ciliciam uersus nauigationem dirigit. Et cum equites pabulo equorum indigerent, imperator omnes copias in agro olim Myreneorum exposuit. Myra fuit ciuitas Lyciae, una ex sex ciuitatibus quae inter reliquas Lyciae urbes magnitudine et auctoritate praestabant; nunc euersae multa uestigia extant, praecipue monumenta mortuorum in uiuo saxo

cauata, quae columnis et aliis signis ex eodem saxo incisis atque insculptis ornata sunt. Nostri discurrentes paucos homines, qui custodiae causa in uicis remanserant, capiunt: nam caeteri, metu perterriti, ad inuia saxa et rupes montium se receperant. Hordei autem atque tririci magnam copiam afferunt. Igitur imperator imposito in naues hordeo, quod ad multos dies equis sufficere poterat, inde soluens Cyprum diuertit. Cum ad urbem Famaugustae uenisset, reginam adiit, quae

accepto responso ad legatum reuertitur. Imperator, cum iam multos dies circum litora Ciliciae moram traxisset, nihilque de progressu regis Persarum afferretur, tandem redduntur ei litterae a Katarino Zeno, in quibus continebatur regis Persarum copias cum Turcis bis conflixisse. Othomanus duos magistratus summos habet, unum Bassan Anatoliae, alterum Romaneae appellat; ille omnibus prouinciis Asiae, hic Europae

praestant, Turci, ne primum quidem congressum Persarum sustinentes, in fugam uersi erant, et paene omnes occidione occisi. Bassa ipse cum multis principibus interfectus est, alii uiui capti ad regem adducti. Rex, prospero successu elatus, postero die omnibus copiis Othomani castra circundat. Othomano mos est in medio castrorum sibi priuatim munitiones facere, et in eis se quasi in arce continere. In hac quoque expeditione circiter quattuor milia passuum in circuitu locum uallo fossaque munierat, currusque catenis compactos

munitiones facere, et in eis se quasi in arce continere. In hac quoque expeditione circiter quattuor milia passuum in circuitu locum uallo fossaque munierat, currusque catenis compactos circunquaque post uallum obiecerat, singulis plaustris binas bombardas imponens, praeterque eas ingentem copiam tormentorum cuiusque generis ad defendendas munitiones disposuerat. Ad haec regenda ad quindecim milia, uiros in administratione bombardarum aliorumque tormentorum exercitatos, locauerat. Intra uallum habebat equites uiginti quinque milia, quos de toto exercitu delegerat. Hi maxime

Triballi erant. Peditum quoque, quos Ianizaros uocat, uiginti milia erant, manus prope inuicta, et Macedonicae phalangi persimilis. Persae ergo, fugatis reliquis copiis Othomani, ad munitiones ueniunt. Othomani milites, qui intra uallum erant, cum aduertissent hostem munitionibus appropinquare, igne supposito omnia tormenta simul excutiunt, quibus hostem miserabiliter affligunt. Hic filius regis, adolescens audacissimus, inter

se recepit: ibi enim uxor cum liberis eius erat. Othomanus, quoniam hostem castris atque impedimentis exuerat, dimisso exercitu, uictorem se existimans,Bizantium uersus tendit. Regiae copiae fuere in hac expeditione trecenta et quinquaginta milia, Othomani exercitus trecenta et uiginti milia expleuerat. Ex regiis ad decem milia, ex Othomani quadraginta milia desiderati sunt. Rex ergo non copiis, nec uirtute militum ab Othomano, sed arte

se existimans,Bizantium uersus tendit. Regiae copiae fuere in hac expeditione trecenta et quinquaginta milia, Othomani exercitus trecenta et uiginti milia expleuerat. Ex regiis ad decem milia, ex Othomani quadraginta milia desiderati sunt. Rex ergo non copiis, nec uirtute militum ab Othomano, sed arte atque tormentis superatus est. Imperator his ex litteris Katarini Zeni cognitis, qui eum etiam monebat, ne hoc anno ultra regem expectaret (nam instante hieme in hiberna exercitum rex ducturus erat), Cilicia

praepositus erat, abductas Chium uersus esse narrat. Legatus, de pugna regis Persarum cum Othomano ab imperatore edoctus, cum eo reuertitur, itaque simul Cypro recedunt. Et quoniam omnium animi ad regis Persarum copias atque exitum intenti erant, imperator, ueritus ne Othomanus solita astutia ad deprimendos hostium animos regem Persarum fusum atque fugatum a se diffamaret (solet enim saepe re etiam male gesta laetitiam atque alia signa uictoriae prae se ferre), primum

Alexandrinis imponat. Praterea iubet ut, quascunque naues onerarias nactus fuerit, cibariis oneret, mercenariis militibus ex praesidiis ciuitatum deductis ac sagittariis Cretensibus compleat; has omnes copias ad se expectandum Rhodum mittat. Ibi enim omnes copias colligere, deinde Cyprum petere statuerat. Tres naues Syriacas Neapolim mittit, praefecto urbis scribens ut, quantum naues ferre possent, in eas equitum imponat, cursusque earum Rhodum

nactus fuerit, cibariis oneret, mercenariis militibus ex praesidiis ciuitatum deductis ac sagittariis Cretensibus compleat; has omnes copias ad se expectandum Rhodum mittat. Ibi enim omnes copias colligere, deinde Cyprum petere statuerat. Tres naues Syriacas Neapolim mittit, praefecto urbis scribens ut, quantum naues ferre possent, in eas equitum imponat, cursusque earum Rhodum uersus dirigat. Ipse, ex urbibus Peloponnesi

poterant imponit. Tum per omnes urbes atque insulas Graeciae edictum mittit, quo praecipit ut, quaecunque naues Veneti nominis ad eas applicuerint, capitis poena et bonorum amissione indicta, Cyprum se conferant. Quibus strenue paratis, imperator cum omnibus copiis Rhodum uersus tendit. Inter nauigandum redduntur ei litterae a Soprantio legato, quibus significabatur Cyprum a tyrannide oppressam, et quem animum tyranni haberent, quidue ipse cum illis egisset. Imperator ex litteris legati rebus cognitis, mature se

a tyrannide oppressam, et quem animum tyranni haberent, quidue ipse cum illis egisset. Imperator ex litteris legati rebus cognitis, mature se Rhodum contulit. Dum ibi aliquot dies moraretur (nondum omnes apparatus undique uenerant, quos ipse expectare statuerat, ut cum ualidissimis copiis ad insulam accedere et hostem opprimere posset), litteras a Soprantio accepit, ex quibus cognoscit tyrannos metu perterritos aufugisse, remque Cypriam iam in uado esse. Regina autem scribebat, etsi principes tyrannidis, auditis copiis atque ingenti imperatoris

statuerat, ut cum ualidissimis copiis ad insulam accedere et hostem opprimere posset), litteras a Soprantio accepit, ex quibus cognoscit tyrannos metu perterritos aufugisse, remque Cypriam iam in uado esse. Regina autem scribebat, etsi principes tyrannidis, auditis copiis atque ingenti imperatoris apparatu, metu perterriti, profugissent, restare tamen multos, qui omnium consiliorum participes tyrannorum fuerant, et qui multa contra ius et

qui nunc, ad potentiam suam cuncta trahendo, omnia perturbabant, totumque regnum in magno discrimine esse affirmabat. Quapropter uehementer imperatorem rogabat obtestabaturque, ne se ac regnum in maximo periculo positum desereret, sed cum omnibus copiis ad extirpandam tyrannidem et componendum regni statum uenire maturaret. Imperator, lectis litteris reginae ac legati, diligentique aestimatione omnibus pensitatis, cum omni apparatu Cyprum se conferre statuit, primum ut regnum a tyrannide uendicatum componeret, deinde ut omnibus

omni apparatu Cyprum se conferre statuit, primum ut regnum a tyrannide uendicatum componeret, deinde ut omnibus ostenderet Venetorum potentiam cum res exigerent quantum in expedito sit. Igitur cum omnibus copiis Rhodo soluens Cyprum uersus tendit, atque intra paucos dies Famaugustam uenit. Hic imperator, ut armati adsint, omnibus iubet. Deinde media urbe, in campo diui Nicolai, ante regiam, ipsa regina cum omnibus Cypriorum principibus

uersus tendit, atque intra paucos dies Famaugustam uenit. Hic imperator, ut armati adsint, omnibus iubet. Deinde media urbe, in campo diui Nicolai, ante regiam, ipsa regina cum omnibus Cypriorum principibus inspectante, exercitum lustrauit, omnesque copias in conspectum dedit. Regina et principes uiso ingenti apparatu obstupuere, admirantes imperatoris nostri studium ac diligentiam, qui media hieme saeuiente mari foedaque tempestate

uiso ingenti apparatu obstupuere, admirantes imperatoris nostri studium ac diligentiam, qui media hieme saeuiente mari foedaque tempestate nonnunquam interpellante, tantas copias ex diuersis locis tam breui tempore contraxerat. Imperator, inito numero copiarum, naues mercatorias caeterasque omnes quae undique euocatae aduenerant, praeter rostratas suae classis, soluit. Equites cuiusque generis cum militibus ex praesidiis deductis domum remisit, sagittarios

diligentiam, qui media hieme saeuiente mari foedaque tempestate nonnunquam interpellante, tantas copias ex diuersis locis tam breui tempore contraxerat. Imperator, inito numero copiarum, naues mercatorias caeterasque omnes quae undique euocatae aduenerant, praeter rostratas suae classis, soluit. Equites cuiusque generis cum militibus ex praesidiis deductis domum remisit, sagittarios Cretenses tantum retinens. Deinde ex Veneta natione praefectos

esse, domum redire, quoniam iam tempus exposcebat, statuit. Victorem Soprantium legatum, qui etiam ex Senatus decreto in expeditione terrestribus copiis praeesse iussus fuerat, cum decem triremibus ad praesidium regni Famaugustae manere iussit. Ipse reginam adiit, quam benigne allocutus, Venetorum potentia et opera sua regnum a tyrannis liberatum eique restitutum

esse cessuram. Sperabat enim, redacta in potestate Albania, exemplo Alexandri et Pyrrhi, Epirotarum regum, cum classe Adriaticum sinum traicere, et, quod illi non potuerant propter exiguas uires, se ualidissimo apparatu ingentibusque copiis Italiam occupaturum. Igitur Solimano, Bassae Romaneae, expugnandi oppidi prouinciam demandat. Hic, captus in Pannonia inferiori, quam regionem nunc Bossinam

Cui ad octo milia Ianizaros ex sua cohorte et centum opifices ad fundendas atque exercendas bombardas dedit. Bassa omnes duces prouinciarum quae citra Hellesponto sunt Othomanoque oboediunt ad se uocat, uti quisque cum suis copiis adsit iubet. Quingentos camelos, qui aes deuehant ad conflandas bombardas, parat. Quibus expeditis, cum toto exercitu per Macedoniam, deinde Triballorum prouinciam pertransiens, in

deuehant ad conflandas bombardas, parat. Quibus expeditis, cum toto exercitu per Macedoniam, deinde Triballorum prouinciam pertransiens, in Albaniam uenit, omnes circumiacentes campos Scodrae copiis suis occupat. Hic, inito numero copiarum, octuaginta milia hominum in exercitu se habere comperit. Itaque distributis partibus oppidum undique obsideri iussit, et, ne quis exire aut intrare oppidum posset, diligentissime obseruari mandat. Opifices ad fundendas bombardas operam intendunt.

Quibus expeditis, cum toto exercitu per Macedoniam, deinde Triballorum prouinciam pertransiens, in Albaniam uenit, omnes circumiacentes campos Scodrae copiis suis occupat. Hic, inito numero copiarum, octuaginta milia hominum in exercitu se habere comperit. Itaque distributis partibus oppidum undique obsideri iussit, et, ne quis exire aut intrare oppidum posset, diligentissime obseruari mandat. Opifices ad fundendas bombardas operam intendunt. Bassa, caesis trabibus in

ne quis exire aut intrare oppidum posset, diligentissime obseruari mandat. Opifices ad fundendas bombardas operam intendunt. Bassa, caesis trabibus in proxima silua, infra oppidum, mare uersus, fluuium ponte iunxit, cui Alibegum, audacissimum Triballorum ducem, cum suis copiis praesidio locauit. Imperator, intellecta obsidione Scodrae, etsi successorem suum cum aliquot triremibus illuc profectum esse sciebat, tamen, ne in aliqua parte rei publicae deesset, mature se ad

consilio successoris facere et disponere statuit. Miserat Senatus Leonardum Buldum legatum, uirum multarum rerum usu sapientem, et qui in Albania multo tempore uersatus fuerat, ut terrestribus copiis in hac expeditione praeesset. Hunc imperatores cum quattuor triremibus Catarum miserunt. Catarus urbs est Dalmatiae, in sinu Risonum sita, ciuibus frequens, agrum quoque amplum et bene habitatum habet. Hanc Risonii diu bello

Imperatores Leonardo mandant, uti Iuanum Cernoium, qui Illyricis lacum accolentibus dominatur, foederatum et amicum Venetorum, adeat, uiroque suadeat, ut collectis omnibus copiis, tam suis, quam ex ciuitatibus quae Venetis parent aduocatis, terrestri itinere Scodrae subsidium ferat. Leonardo iubent, quatenus,

ubi muros lapsuros aduertebat, palos defigebat, quos transuersis trabibus firmabat, deinde, interiectis cratibus ex terra et stercore equino, cuius in oppido magna copia erat, aggerem quindecim pedum latum et uiginti altum extruebat. Supra aggerem dolia uinaria terra repleta, loco pinnarum, disponebat, quibus oppidani tecti in hostem pugnare possent.

Est mons a sinu Risonum usque ad Bolianam perpetuus, qui quasi quodam promontorio decliuus in ripam Bolianae ex aduerso Scodrae desinit, totus saxosus et asper, equestribusque copiis inuius. Igitur statuta die Georgius per dorsum montis Scodram uersus copias ducit; Leonardus cum classe per lacum adnauigat. Miserant collegia, quae Veneti scholas uocant, quoniam triremes propter fluminis uadum ad oppidum peruenire non

usque ad Bolianam perpetuus, qui quasi quodam promontorio decliuus in ripam Bolianae ex aduerso Scodrae desinit, totus saxosus et asper, equestribusque copiis inuius. Igitur statuta die Georgius per dorsum montis Scodram uersus copias ducit; Leonardus cum classe per lacum adnauigat. Miserant collegia, quae Veneti scholas uocant, quoniam triremes propter fluminis uadum ad oppidum peruenire non poterant, nauiculas piscatorias armatas septuaginta; imperatores magistrum classis cum expeditione

Cansabegus instructa acie occurrit, et cum ad lapidis iactum uentum esset, sagittis et aliis missilibus inuicem eminus proeliantur. Maxime Illyrici ex superiori loco lapidibus fundis excussis Turcos affligebant: nam Georgius propter equestres copias hostium monte descendere et campis se credere non audebat, nec Cansabegus equestribus copiis, intercedentibus praeruptis saxis, montem ascendere poterat. Leonardus, cum e lacu in fluuium classem

missilibus inuicem eminus proeliantur. Maxime Illyrici ex superiori loco lapidibus fundis excussis Turcos affligebant: nam Georgius propter equestres copias hostium monte descendere et campis se credere non audebat, nec Cansabegus equestribus copiis, intercedentibus praeruptis saxis, montem ascendere poterat. Leonardus, cum e lacu in fluuium classem inducere uellet, offendit flumen piscatoriis structuris totum quasi de industria ad prohibendum aduentum

sed, cum nec transire pontem, nec hoste prohibente destruere posset, sagittis tantum et glande plumbea Turcos pontem tuentes uulnerabat. Igitur, cum nostri duces frustra conatus fieri aduertissent, signo receptui dato ab incepto desistunt, et ad stationes suas copias reducunt. Deinde imperatoribus referunt Bassam ualidissimis praesidiis cuncta firmasse, nec sine magna equitum copia oppidanis subsidium se ferre posse affirmant, quoniam tota regio campestris erat. Imperatores, reiecta in presens spe subsidii, quoad Senatus

pontem tuentes uulnerabat. Igitur, cum nostri duces frustra conatus fieri aduertissent, signo receptui dato ab incepto desistunt, et ad stationes suas copias reducunt. Deinde imperatoribus referunt Bassam ualidissimis praesidiis cuncta firmasse, nec sine magna equitum copia oppidanis subsidium se ferre posse affirmant, quoniam tota regio campestris erat. Imperatores, reiecta in presens spe subsidii, quoad Senatus ualidiores copias praeparet, totam spem in situ oppidi et oppidanorum uirtute ponunt.

reducunt. Deinde imperatoribus referunt Bassam ualidissimis praesidiis cuncta firmasse, nec sine magna equitum copia oppidanis subsidium se ferre posse affirmant, quoniam tota regio campestris erat. Imperatores, reiecta in presens spe subsidii, quoad Senatus ualidiores copias praeparet, totam spem in situ oppidi et oppidanorum uirtute ponunt. Interim nouus imperator cum Lodouico Bembo, legato suo, graui morbo corripitur. Nam tota regio Bolianae adiacens insalubris atque

primo crates et pluteos ferentes, ad protegendos qui sequebantur, praeire iubet, deinde hastatos, quibus Ianizaros scuto et ense tantum leuiter armatos, ut ad munitiones expediti euadere possent, interposuerat, subsequi mandat; post hos sagittariorum atque aliorum militum ingentem copiam, qui glande plumbea atque aliis missilibus oppidanos a defensione deturbarent, locat. Itaque, disposita acie ac distributis ordinibus, ante lucem undique ingentibus copiis montem circumdat et ad oppidum tendit. Interim

ad munitiones expediti euadere possent, interposuerat, subsequi mandat; post hos sagittariorum atque aliorum militum ingentem copiam, qui glande plumbea atque aliis missilibus oppidanos a defensione deturbarent, locat. Itaque, disposita acie ac distributis ordinibus, ante lucem undique ingentibus copiis montem circumdat et ad oppidum tendit. Interim oppidani ad summouendum hostem se praeparant. Erant in oppido multa uasa uiminea fimo bibulo oblita, in quis oppidani frumenta seruare soliti erant. Ea uasa pice,

Sum tuus atque tuus, dum pręsens suppetit ętas
Et dum nostra uigent corpora, semper ero. 10 Ad Nicolaum sibi carissimum
Si modo tanta foret dicendi copia nobis
Quantam iudicio dicor habere tuo,
Horrida sanguinei canerem nunc pręlia Martis
Atque coturnato bella cruenta pede.
5  Non ea, sed potius quantum te pectore fixi,
Me

lapsuque uago per inane uolantum
Esse iubes totidemque salo degentia uasto
Corpora, quot superas tellus sustentat ad auras.
Per Te post uarium terrę cęlique decorem,
75  Post tot res genitas, cumulato Copia cornu
Orbis adauxit opes; et iam uenere metalla
Quęsita in uenis terrę pulchrumque superne
Efulsit flaui genus auri, argentea massa
Canduit et duri riguit noua lamina ferri,

autumas, aperuero, in ceteris una mecum corripiere, si quid fuerit castigatione dignum. Obsecro tamen te, quoniam tu forte aliud petis, quod respondeam, ut ad me scribas; dabo litteras copiosiores, si res ipsa exegerit. Vale.

deos.
2.23.21   Gaudeat urbs Pataui foelici sydere semper,
2.23.22   Sint procul a muris tristia bella tuis,
2.23.23   Copia sit Cereris, sit loeti copia Bacchi
2.23.24   Sitque olei, Pallas, copia magna tui.
2.23.25   Posteritas sapiat Baldos, sapiat quoque Cinnos,

2.23.21   Gaudeat urbs Pataui foelici sydere semper,
2.23.22   Sint procul a muris tristia bella tuis,
2.23.23   Copia sit Cereris, sit loeti copia Bacchi
2.23.24   Sitque olei, Pallas, copia magna tui.
2.23.25   Posteritas sapiat Baldos, sapiat quoque Cinnos,

2.23.22   Sint procul a muris tristia bella tuis,
2.23.23   Copia sit Cereris, sit loeti copia Bacchi
2.23.24   Sitque olei, Pallas, copia magna tui.
2.23.25   Posteritas sapiat Baldos, sapiat quoque Cinnos,
2.23.26   Et quicquid Cicero dixit et ipse Maro,

3.7.3   Tuque, ingrate, licet Pellide stemmata uincas,
3.7.4   Tersites tamen es moribus ipse malis.
3.7.5   Caedit magna tibi Romani copia Crassi,
3.7.6   Pauperiem Codri sed magis ipse uelim.
3.7.7   Non tibi Persarum lex est, ingrate, timori,
3.7.8  

3.9.12   Scotia proles.
3.9.13   Atque tu figis logycas sagittas
3.9.14   Et datas in te bene tu repellis,
3.9.15   Copia rerum penitus refulges
3.9.16   Philosophie.
3.9.17   Verba conscribis bene tu Latina
3.9.18   Tullio magno duce uel

3.11.7   Signa ferunt pictum, presigne Cupidinis, arcum,
3.11.8   Signa ferunt etiam spicula dura nimis.
3.11.9   Est tibi ductori quam maxima copia gentis,
3.11.10   Te duce que semper bella tacenda gerit.
3.11.11   Proque tuba cytharam mos est pulsare canoram,

Camoenam,
3.13.3   Non quod me trutina tua probaris
3.13.4   Scribentem lachrymas, choros, amores,
3.13.5   Sed, Belgrammone, copiose scriptor,
3.13.6   Vt cernam genii tui nitorem.
3.13.7   Prudentem bene tu sapis Mineruam,
3.13.8   Sydus Mercurii fauet

si ego abfuissem, ubi nunc essetis? 43 . Iusti proprium aliis magis quam sibi prodesse 96 . Spes temeraria auxilii in Pompeio dicente: Cum terram Italię pede pulsabo, scatebunt pedestres equestresque copię 38 .
Adulatio. Anaxarchi consolatio ad Alexandrum 47 . Cornelius Balbus tenuit Cęsarem, ne assurgeret senatui 57 .

non pugna uincenti datur triumphus 45 . Cautior fit hostis sępius oppugnatus 26 . Si cum graculis pugnassent, aquilę uincerent 48 . Ad pugnam stimulant prędę copia et hostis ignauia 55 . Cautior fit hostis ut supra 61 . Idem 72 . Pugnant soli qui ducem uerentur 69 . Castra quare

illi suaderetur]. Calliditas Pisistrati ad tyrannidem aspirantis, qui se uulnerans id ab inimicis passum dixit. Athenienses ad eius custodiam armatos dandos censebant, sed Solon deprehensa hominis malicia intercessit 24 . Quomodo Hannibal copias ex angustiis eduxit a Fabio circumdatus 56. 70 . Hannibal uoce Latina Romanos fallere tentauit 72 . Quomodo elusit Cretensium auaritiam. In nauibus hostium uasa serpentium plena iactauit

Pitacus cum Phirnone certans, rete illum, quod sub clypeo tegebat, inuoluit atque interemit 10 . Bias, eum ab Aliate Pryenne, eius patria obsideretur, duos/mulos saginatos emisit, et miratum regem, quod iumentis copia frugum in urbe suppeteret, obsidionem soluisse ferunt 11 .
Constantia. Xenocrates, legatus ad Philippum missus, non potuit neque conuiuiis neque donis corrumpi solus, cum cęteri collegę

Prasi siue Palybotri Indorum opulentissimi 66 . Capitalia mons, cuius incolę auri argentique metalla fodiunt. Margaritę grandiores ad Taprobanen insulam. Ibidem opes copiosę 67 . Stoidis insula quęstuosa margaritis 68 . Persis etiam in luxum diues. Tylos insula plurima margaritis 70 . Hammeum littus, ubi auri metalla. Cauranani, quod

Aquilii 164 . Arbores loti VI in domo Crassi. Mida et Cresus opulentissimi. Cyrus deuicta Asia pondo auri XXXIV milia inuenerat et ex auro platanum uitemque 312 . Craterem Semyramidis XV talentorum. Ingens copia auri et argenti. Tarquinius Priscus tunica aurea triumphauit 313 . Agrippina Claudii principis induta paludamento aureo textili sine alia materia. Amnes auriferi: Tagus, Padus, Hebrus, Pactolus, Ganges. Marcus Crassus negabat diuitem

Pactolus, Ganges. Marcus Crassus negabat diuitem esse, nisi qui redditu annuo legionem tueri posset 316 . Caius Cecilius Claudius Isidorus opulentissimus. Ptolomeus Pythis Bitimmus platanum uitemque auream Dario regi dono dedit. Xerxis copias excepit epulo Cresus rex. Gemma Polycratis. Achates Pyrrhi 346 . Gemmiferi amnes: Axis, Macer, Ganges; terrarum autem omnium maxime India 355 .

habens gemmas preciosissimas etc. Altare aureum, mensa, candelabra X etc., omnia ex auro 57 . Attulerunt de Ophir ad Salomonem CCCCXX talenta auri. Scuta, peltę, uasa, supellex, omnia de auro purissimo. Tanta fuit copia argenti in Hierusalem, quanta lapidum, tanta cedrorum, quanta et sicomorum 58 . Ioas Azaheli, regi Syrię, uenienti extra Hierusalem uniuersum argentum de palatio et thesauris templi dedit, et inde eum fecit recedere

regi, et percussit >Syros 67 . Diuitiarum iactantia Ezechiam ad pauperiem redegit rapientibus eas illis ipsis quibus eas ostentauerat 78 . Dauid percussis Philistiim de pręda pharetras aureas et ęris magnam copiam attulit in Hierusalem 72 . Quanta pręparauit Dauid pro ędificatione templi 73 . Attulerunt ad Salomonem de Ophir auri talenta CCCCL. Afferebantur per singulos annos auri talenta DCLXVI. Salomon

ut Pomonam fugientem se caperet XIIII .
Diuitię. In Colcho pellis aurea VII . Cornu Acheloi amnis Naiades filię omnibus bonis impleuerunt et Copię deę dedicauerunt IX . Venus ex Damasceno agro Hyppomani tria poma aurea donauit, quibus uicit Athalantam X . Myda quicquid tangit, fit aurum. Suppositus Pactolo fluuio arenas reddidit

3. Esau uendidit primogenita pro pane et lente 4. Man comedentibus dulce erat. Quod autem in diem alterum reseruatum est computruit 12. Sanguis comedi prohibetur, quia anima carnis in sanguine est 17. Murmurantibus Moyses promittit cras se daturum carnis copiam usque ad nauseam. Fastiditi man recordati sunt saginę Ęgyptiorum, et ignis deuorauit partem extremam castrorum. Adhuc carnes erant in dentibus eorum, et Dominus percussit eos plaga magna. Locus dictus Sepulchra concupiscentię 21. Sanguinem edi uetat, quia anima carnis est. Ne

PLVTARCHI Gula. Flauius diuinator Floram uxorem myrteis uirgis cęcidit, cum deprehendisset uino usam 75. Picus rostro robora excauat 75. Veneralibus uinum profundunt 78. Sophocles: Tu uero ferues quasi pullus cibi copia. Venter enim tuus male insolescit 79. Liber dictus, quod ebrios liberiori petulantia uti faciat 82. Calligeniamnon uocabant Eretrienses carnem ad solem coctam, cum Cerealia agerent 85. Apud Eginam monophagi dicti, qui Neptunno rem diuinam facientes XVI dies silentio

sit, laqueo sibi mortem consciuit 53. Achab indignatus, quod uineam Naboth nullo pacto habere possit, panem eo die non comedit quo eam sibi denegarat ille 61. Ioram urgente fame in furorem uersus uoluit interficere Heliseum, mox penituit. Ille autem in crastinum futuram frumenti copiam prędixit et liberationem ciuitatis ab obsidione 63. Asa, hostium uictor, ira uictus est. Anani prophetam se corripientem misit in neruum etc. 77. Amasias dimisit militem conductitium. Illi irati percusserunt in discessu III milia uirorum et

confligendum pedes agitaret quique stertendo quam hostibus clamitando longius sentiretur 92. Persę regis uicti ignauiam Emilius reprehendit, quod uitę cupiditate adeo se suppliciter gereret, ut indignus priore fortuna uideretur 103. In Galbam 104. Ignauia Antonii, cum copias haberet quadringentorum ferme milium 107. Arbaces in poenam ignauię iussus nudum scortum ceruici impositum circumferre 128. Iuramentum. Magnum iusiurandum 78. Sextus Pompeius, cum perdere Antonium et regnare posset, noluit, quia illi

uolentem manere non repellit. Rursum illum reuertentem suscipit, nemini tollens arbitrii libertatem XV. Lectio. Pręceptor, per totam noctem mundanę scientię laborantes nihil cępimus. In uerbo autem tuo laxabo rethe, id est in profundo sacrę Scripturę. Vnde tanta piscium copia hauritur, ut ambę nauiculę impleantur, altera dilectionis Domini, altera promimi V. IOANNES Liberalitas. Vngit pedes Iesu qui sequitur uestigia eius. Capillis tergit qui habens superflua dat pauperibus.

multas impensas ex publico faceret, reclaman te populo respondit, ut ipsis donis suum nomen inscriberet et se pro his fisco facturum satis. Illi uel magnitudinem animi admirati, uel glorię inuidentes, expensas potius publice factas ęquo animo tulerunt. Pericles Atheniensis multos pauperes suis copiis sustentabat 52. Pelopida sibi pecunias, non se pecuniis seruire ostendit 59. Emilius argentum omne ex uictoria Persica partum aurumque in publicum redegit 104. Mos apud Egyptios damnatis, pridie quam interimendi essent, munuscula quędam ex regis aula mittere 112.

pauci satis sunt 81. Quot estis? Quot satis sunt hosti cędendo 84. Aliud est uirgines rapere, aliud pugnare cum uiris 89. STRABO Multitudo. Gymnesiarum insularum incolę cuniculis infestati 61. Murum ingens copia 69. Cuniculorum numerus Balearicis infestus fuit, cum primitus marem tantum et foeminam importassent in insulam 70. PLINIVS DE VIRIS ILLVSTRIBVS Multitudo. Pyrrhus, rex Epyrotarum, cum Leuinum consulem apud

montibus 71. / Bellator inops 147. Fortis in bello Iesus Naue etc. Dauid occidit Goliam 150. Virtus Iudę Machabei. Iudas cum tribus milibus hominum pene inermium fudit exercitum V milium, deinde Ammonitarum copias fregit. Cum X milibus Lysiam superauit, qui habebat electorum VI milia, equitum V milia 218. Eleazar, filius Saura, per mediam irrumpens aciem ac elephantem, super quo regem ferri credidit, subiens in uentre confodit belluęque casu pressus periit 219. Ioannes in Gazara uiros,

Cur Genetię Manetinę rem diuinam faciunt canem immolantes et optant neminem domi nascentium bonum euenire 78. Aliterius dicitur is quem qui cauerit, bene cum ipso putatur actum 84. AVLVS GELIVS Multitudo. Copiantur pro abundant 100. Miraculum. In regionibus citra Hiberum mons ex sale mero magnus quantum demas tantum accrescit 17. Serpens inusitatę magnitudinis in Africa apud Bargadam 1 fluuium ab Attilio Regulo totius exercitus conflictu interemptus.

ad ima diuisit 131. Marius de suis uulneribus gloriabundus 133. Eumenis pugna cum Neoptolemo 140. Sertorius amisso equo et uulnere accepto Rhodanum armatus natando traiecit 142. Sertorii uirtus. Sertorius cum paucis contra multos 143. Tigranem cum ingentibus copiis superbientem Lucullus parua manu superauit 9. Spartacus 20. Pompeius annum quartum et uigesimum ętatis agens Affricę regionem subegit XL dierum spacio 31. Caius Crastinus, decem alarum ductor: Vinces, inquit, Cęsar, me autem

Mundus. Magorum studium circa cęlestia 65. Tabula Aristagorę 112. Heraclitus Ephesius cuncta ex igne fieri arbitratus est et in idem elementum omnia resolui. Mundum animatum esse demonumque omnia plena 112. Multitudo. Semiramidis copię quinquies supra tricies centummilia hominum 5. Vndecies centummilia Iudeorum censa, qui arma ferre poterant, pręter tribum Beniamin et Leui 53. Asę exercitus quingentaquinquagintamilia 58. Iosaphati nouies centummilia 59. In castris Ozię CCCLXXX hominum

milia 64. Scythicę multitudinis argentum sagittarum, cuspides cum singulę a singulis offerrentur , conflatę ahenum sexcentarum amphorarum capax confecerunt 105. Gręci pauci innumeram Persarum multitudinem fundunt 122. Xerxis copię 127. Gangaridum multitudo 230. CCC milia Gallorum 247. Naues CCC, elephanti CLX 250. Conscriptę in Italia copię pedes septies centena milia et septuaginta equitum 261. Pauci Romani multitudinem Poenorum superant 282. Mitridatis copię CC

conflatę ahenum sexcentarum amphorarum capax confecerunt 105. Gręci pauci innumeram Persarum multitudinem fundunt 122. Xerxis copię 127. Gangaridum multitudo 230. CCC milia Gallorum 247. Naues CCC, elephanti CLX 250. Conscriptę in Italia copię pedes septies centena milia et septuaginta equitum 261. Pauci Romani multitudinem Poenorum superant 282. Mitridatis copię CC milia peditum, L equitum, naues CCC 351. Tygranes auxiliariorum copiis confisus doluit, quod cum

Xerxis copię 127. Gangaridum multitudo 230. CCC milia Gallorum 247. Naues CCC, elephanti CLX 250. Conscriptę in Italia copię pedes septies centena milia et septuaginta equitum 261. Pauci Romani multitudinem Poenorum superant 282. Mitridatis copię CC milia peditum, L equitum, naues CCC 351. Tygranes auxiliariorum copiis confisus doluit, quod cum solo Lucullo esset conflicturus, et non cum omnibus Romanis 361. Heluetiorum ac sociorum numerus 369. CCCCXXX milia Germanorum

Conscriptę in Italia copię pedes septies centena milia et septuaginta equitum 261. Pauci Romani multitudinem Poenorum superant 282. Mitridatis copię CC milia peditum, L equitum, naues CCC 351. Tygranes auxiliariorum copiis confisus doluit, quod cum solo Lucullo esset conflicturus, et non cum omnibus Romanis 361. Heluetiorum ac sociorum numerus 369. CCCCXXX milia Germanorum 373. Miraeula. Neruios quotannis singulos in lupos transfigurari 3.

Auium cantus compescitur dracone picto 332. Cyzici turres VII numerosas uoces reddunt. Gręci uocant echo 341. Olympię in porticu, quam eptaphonon appellant- septies eadem uox. Vetustioribus uitibus uinum melius, [nouellis] nouellis copiosius 159. Ocium. Arbores quę fructum non ferunt 158. Nihil est in opere naturę, quod non exemplo dierum noctiumque aliquas uices feriarum uelit 174. Exprobratio putantium: Falcem a cucullo in uite deprehendi 187. Pyramides

ad Iosiam minatur se deleturum populum propter perfidiam et inobedientiam, ipsum autem, quoniam audierit uerba Legis et perterritum sit cor eius et fleuit, collecturum ad patres suos in pace, ne uideat mala uentura super Hierusalem 68. Amasias obediens uerbis uiri Dei percussit parua manu copias filiorum Seyr 80. Filii Israel captiuos duxerant de Iuda CC milia utriusque sexus. Coarguit eos Obeded propheta, et restituerunt eos 80. Viri Iuda et Beniamin penitentes de peccato et obedientes Esdrę et [Sodochie] Sechenię repudiarunt

Catonis 59. LACTANTIVS FIRMIANVS Oratio. Quare stilo simplici sacra scribuntur eloquia 49. Quod eloquentia seruit sęculo et interdum ex industria impugnat ueritatem 99. Cyprianus ingenio facili, copioso, suaui et, quę sermonis maxima est uirtus, aperto 100. / Vnde homines muti fiant 195. De obscura uocis ratione 198. Honor. Ambitio 148. Homo uerissima Dei imago 28. Quare homines igne, cętera

Poetę. Philosophia ad rectam uiuendi uiam pertinens 89 . Poetarum genus e doctis antiquissimum. Philosophia Latina latuit usque ad Ciceronis tempora. Philosophia perfecta ornate et copiose dicere 90 . Ennii poetę epitaphium 93 . Poetę et reliqui clari uiri post mortem nobilitari cupiunt. Philosophia omnium artium mater 98 . Philosophi a mortis

se philosophum profitetur. Poetę non recte inducunt lamentantes fortes uiros 111 . Poetę emolliunt hominis naturam 116 . Philosophia animi medicina 117 . Peripathetici copiosi et eruditi 120 . Pythagoras quare fuit in Italia 129 . Crisippus et Stoici multum in partiendo et diffiniendo occupati sunt 130 . Peripatetici prętermittunt sępe

Ioram regi aquam petenti Heliseus iratus: Vade, inquit, ad prophetas patris tui, nec respexissem te etc. Tam intrepide regis perfidiam increpauit 62 . Quidam Heliseo nuncianti in magna fame mox affuturam frugum copiam non credidit. Ob hoc euentum quidem rei uidit, sed non comedit repente mortuus 63 . Ioachan, rex Israel, cum populo sequitur peccata Hieroboam, et Dominus tradidit eos in manu Azahel, regis Syrię, et Benadab, filii eius

est Noui Testamenti 214 . Qui per patientiam probatus est, inuocabit nomen meum, et ego exaudiam eum et dicam: Populus meus es 215 . Iudas facta oratione committebat pugnam et parua manu magnas superabat copias 218, 220 . Ionathas suis iam fugientibus orauit et reuersus in pręlium uicit 222 . Iudei Ioanne duce cum Cendebeo conflicturi tubis sacris insonuerunt, ille fugit. Oratio Neemię, cum de captiuitate

differt historia ab annalibus 37 . Soloecismus, imparilitas, stribiligo, soloecus idem est 38 . Pisistratus tyrannus primus Athenis libros publice legendos prębuit. Xerxes Athenis potitus omnem librorum copiam asportauit in Persas 42 . In malos philosophos, et quantum operę in philosophia conterendum sit, maxime in ea quę non pertinet ad ueritatem 61 . Philosophi Pyrrrhonii uel Scheptici semper incerti. Item

Socratem, cum premeretur inopia, ut a se ipso usuras exigeret, sibi subducendo cibaria 22 . Paupertas Diogenis ab assentatione aliena contra Aristippum 22 . Xenocrates missa sibi ab Alexandro pecuniarum copia minimum quid accepit, reliqua remisit. Ab Antipatro missam noluit accipere. Corona aurea donatus eam ante Mercurium deposuit. Philippi munera spreuit 39 . Diogenes se ad uictum simplicem contulit, conspecto mure discurrente qui neque

ille cum intellexisset, se ad legendos antiquorum libros magno contulisse studio 63 . Stoici unde dicti 63 . Zeno: Liberali ac nobili ingenio si adiiciatur modica exercitatio neque desit pręceptoris copia, mature ad perfectam euadit uirtutis frugem 64 . Dicebat ad perceptionem disciplinarum nihil esse alienius poetica nulliusque nos rei maiorem inopiam perpeti quam temporis. Tanto discendi studio tenebatur, ut pręceptori poscenti centum

ciuilique philosopho 52 . Agesilaus uetuit lędi eos qui in templum confugerant 28 . Deos deorumque supplices coluit, licet hostes essent 30 . Alexander thura diis copiose ingerens 44 . Ad templum confugientem reum uetuit attingere 46 . Lupercalia 57 .
Rex. Theseus abdicat se

Tasos duo uini genera facit: unum quo somnus concilietur, alterum uero quo fugetur 146 . Lactucę omnes somnnm. parere creduntur 198 . Senex. Vetustioribus uitibus uinum melius, nouellis copiosius 159 . Sensus quinque: tactus, auditus, uisus etc. Auditus Stadisin oppidum, ubi Nilus pręcipitans se fragore auditum accolis aufert 71 . Sambri Ęthiopes apud quos quadrupedes sine

Carneades scripturus aduersus Zenonis decreta helleboro stomachum purgauit 104 . Contra eos qui impuri et nequam ad philosophię disciplinas accedunt 105 . Alexander: Doctrina, inquit, anteire malim quam copiis atque opulentiis 119 . Superbus. Cato in senatu pro Rhodiensibus. Rhodienses superbos esse aiunt, id obiectantes, quod mihi de liberis meis minime dici uelim. Sint sane superbi, quid id ad nos attinet? Id ne irascimini, siquis superbior

Victoria potitus, dum expiraret: Satis, inquit, uixi 33 . Qui contemnebatur, uictor euasit 18 . Captiuus fortis ut leo custodiendus 42 . Exigua manus ingentes copias prostrauit 3 . Themistocles Xerxem superauit 5 . Regem uinctum duxit ut feram 27 . Aspim cępit quam primum. Victoria elatus in suorum perniciem conuersus

36 . Filii Israel ceciderunt Philisteos exterrente eos Domino tonitru et fragore 42 . Quattuor de genere Gygantum uicti a filiis Israel 54 . Achab parua manu ingentes Syrorum copias fudit 60 . Heliseus prophetat uictoriam Ioę, regis Israel, contra Syros, cum Israel ualde esset oppressus ab eis 66 . Nabuchodonosor superato Arphaxat uictoria elatus multa regna aggredi deereuit

uicerimus, peribimus 131 . Triumphantium mos. Veni, uidi, uici 56 . Ventidius solus de Parthis triumphans 106 . Alexander, cum illi suaderetur, ut noctu inuaderet Darii copias: Non ego uictoriam furor, ait 55 . Vrbs. Quando Roma ędificari coepta 6 . Tribus dicta a tribus uitę generibus; quę erant militię, agriculturę, ciuilitatis 23 .

tecta:
1.1.232   Stramineae uenit gloria tanta casae!
1.1.233  Et uoti et precii Penuria compos habundat,
1.1.234   Auctorisque sui Copia diues eget.
1.1.235  Pars quota, nec tanti rerum preciosa supellex,
1.1.236   Tale ministerium digna subire fuit;
1.1.237  Sola

1.12.6  Multaque librorum millia ubique scatent.
1.12.7  Pars quota nos quorum? Delectus et optio tantum,
1.12.8  Non tamen usque adeo copia parua sumus
1.12.9  Librorum, proceres qui leges, iura docemus,
1.12.10  Quodque homines uel quod tradidit ipse Deus.
1.12.11  Ergo

2.2.135  Sacrilegus iudex. Consputum atque undique caesum
2.2.136  Adfectumque nouis per tot ludibria flagris
2.2.137  Cernere erat. Verum, postquam data copia tanti
2.2.138  Criminis et rabidae laxata licentia plebis,
2.2.139   Iam capiti infligunt uulnus regemque salutant

sanguine uenae:
2.2.206  Non aliter quam se totis effundere praelis
2.2.207  Vina Falerna solent, circumfluit ubere pleno
2.2.208  Copia feruentesque lacus et dolia complet,
2.2.209  Totaque puniceo pressura colore rubescit –
2.2.210  Sic uitis diuina fluit magnoque redundat

2.4.137  Certa Fides et Spes, quasi conscia praepete cursu
2.4.138  Anticipare suum et longe praecurrere uotum.
2.4.139  Tot bona tu solus, tot gaudia; copia diues
2.4.140  Fonte exorta tuo felixque opulentia rerum.
2.4.141  Nil desiderio dignum te praeter et extra
2.4.142  Te nihil

2.4.163  Epotis crudescit aquis interque bibendum
2.4.164  Gliscit hydrops semper recidiuus, nescia uinci
2.4.165  Occeano pestis; superat tua copia tantos
2.4.166  Affectus hominum desideriisque medetur
2.4.167  Immensa immensis, quae nil frustrabile in isdem,
2.4.168  Futile nil

2.4.280  Gaudia, deliciae dulces et amoena uoluptas,
2.4.281  Immortale Bonum nulli enarrabile, idemque
2.4.282  Finis inexaustus uotorum et copia diues.
2.4.283  Omnibus ergo bonis nos Te potiamur habendo,
2.4.284  Perpetuumque Tuo saciemur amore fruentes.

2.11.5  »Quod tamen, ut par est, Syllae centum ora rapacis
2.11.6   Artificemque suum ficta Chimaera decet,
2.11.7  Te quoque commendat dicendi copia: uerum
2.11.8   Quod censet, nulla lance tuetur Amor.« LIBER III

3.1.103  Florescitque tuis incessibus obuia tellus,
3.1.104   Cunctaque recturo principe uernat humus.
3.1.105  Idalii nec si detur noua copia luci,
3.1.106   Antiquum Veneris praestat habere nemus,
3.1.107  Poma nec Alcinoi desideret altaque Tempe,
3.1.108   Cui tuus

me langoris acerbi
3.5.8   Dedecet et mortis poenituisse meae.
3.5.9  Ipsa ualetudo grata est mihi, munere cuius
3.5.10   Est mihi peccandi copia facta minor.
3.5.11  Ergo mori lucrum est, nec corpus inutile damnem;
3.5.12   Haec nos felices res facit, illa bonos.
3.5.13  Nam

illa:
3.7.72   Mortalis thalamos, Drage, require pares.
3.7.73  Nubilis et nostra est non una locabilis urbe,
3.7.74   Et desiderium copia lene facit;
3.7.75  Quo mage iacturam facile est reparare priorem
3.7.76   Et pensaturas damna referre uices.
3.7.77  Haec aut nulla

ero si te sine ueste uidere
4.5.26   Perspicuam liceat proditione tua.
4.5.27  His desideriis infirmor saucius et me
4.5.28   Copia, te praeter, nulla leuare potest.
4.5.29  Haec me uota tenent, nec mallent sidera quam te
4.5.30   Cernere praesentem lumina nostra deam.

4.17.11  Quod nisi mors finit sensum, tua, Flauia, dicar
4.17.12   Vmbra, superfuero quantulacunque mei,
4.17.13  Dicar et Elisii detur si copia coetus,
4.17.14   Si uideam haeroas, nomina prisca, nurus;
4.17.15  Non ego mutabor, nec Tyndaris ipsa nec ulla
4.17.16   Fama uetus

iuuat.
4.18.15  An nisi colloquia et uitae commercia tecum
4.18.16   Intercessissent mutua, tutus eram?
4.18.17  Iam desiderio grauius me copia perdit,
4.18.18   Offendor ruris proximitate tui.
4.18.19  Vtque attrectati nimium difflantur odores,
4.18.20   Nec rosa, nec durant

si nunc
4.18.24   Surgit ab admonitu nausea multa meo?
4.18.25  Consuetudo uetus et gratia prodiga peccant,
4.18.26   Peccat amicitiae copia longa meae,
4.18.27  Et bilem et stomachum et nostri tibi taedia fecit
4.18.28   Qui sese nimium noster abusus amor.
4.18.29  

5.1.66  Caelsa potestatis facies et imago futuri
5.1.67  Principis et tenera fulgebat in indole uelox
5.1.68   Fortunae uenientis honos. Iam copia dulcis
5.1.69  Eloquii, iam mella fluunt sermonis amoeni
5.1.70  Cecropiis potiora fauis septenaque pendent
5.1.71  Culmina in

5.3.89  Poma fluant, uel, ne tua crimina saeua colonos
5.3.90  Offendant miseros, alieno tempore fructus
5.3.91  Praebeat incolumes foecundo Copia cornu:
5.3.92  Vel fructus maturet Hyems, lasciua uel Aestas
5.3.93  Aut Ver purpureum per apricos germine colles
5.3.94  Luxuriet

5.4.428  Nec tua uis animi nec uirtus, Paulle, latebat
5.4.429   Inter tot summersa duces. Nisi principe dignum
5.4.430  Moliri nil passus eras: si copia pugnae
5.4.431  Poscebat, quis te melior struxisse cohortes?
5.4.432  Quis nimbos densare equitum longisque iubarum

5.6.23  Quod proprium est formae tantum communicat uni,
5.6.24  Non multis: sic quo damnantur cetera, nobis
5.6.25  Indulta est – hominis dos – blandi copia risus. 7.
5.7.1  Dactylicis elegi dicam qua parte iugantur
5.7.2  

suprema
5.7.67  Claudicat, ingenuo cui gratia multa decore
5.7.68  Impariles pensat gressus curtique reponit
5.7.69  Damna pedis; rerum si copia diuite cornu
5.7.70  Verborumque fluunt Veneres uariique lepores
5.7.71  Cycnaeumque melos uincit canor, omnia uocum
5.7.72  Dicendi

Antonio Gotio Rectori
5.10.1  Quis, precor, ignorat Septembris munera laeti?
5.10.2   Hic reliquis praestat fratribus omne merum,
5.10.3  Luxuriat pomis, ceu diuite Copia cornu,
5.10.4   Foecundoque aestus temperat imbre graues.
5.10.5  Huic hyemes cedant, ueris quoque tempora, quantum
5.10.6   Fructibus

urbem
6.4.16   Hospitibus crebris quaeque referta uia est?
6.4.17  Adsiduo nec te sic Roma labore fatigat
6.4.18   Vt tibi scribendi copia nulla uacet.
6.4.19  Nanque interpositis succedunt ocia curis
6.4.20   Et tempestiuis soluitur aula iocis,
6.4.21  Nec tibi,

6.5.15  Illinc adsiduas merces portare uidebit
6.5.16   Et crebras ad nos ire redire rates.
6.5.17  Ergo reportandis facilis tibi copia scriptis
6.5.18   Et maris et terrae prompta nec una uia est.
6.5.19  Quod nisi pertesum studii sanctique laboris

6.33.3  Nanque thori leges et nudipedalia uitas
6.33.4   Dum sequeris uitae liberioris iter.
6.33.5   Hinc te Luxus iners et Copia diues obaudit
6.33.6   Et rapit ad mores imperiosa suos.
6.33.7  Nam neque uenando tempus teris, arma nec acris
6.33.8   Militiae

si quid
7.20.70   Vsquam sincaere relligionis habent.
7.20.71  Hinc ueluti solem ac lunam stellasque minores
7.20.72   Lucis inaccesę copia magna fouet,
7.20.73  Sic necdum ciues opulentat luce, sed orbem
7.20.74   Lustrat et imperio summa uel ima regit.
7.20.75  Quo magis

coloribus Iris
7.32.2   Verque nouum prato uersicolore micat,
7.32.3  Vt tua sermonum fęlix opulentia floret,
7.32.4   Cuius inexausto copia fonte fluit.
7.32.5  Nec magis exundat uocum discrimine Panos
7.32.6   Fistula, septenos emodulata sonos,
7.32.7  Nec magis Orphaeo

D. Isota Nogarola Veronensis, quarum circumferuntur Orationes et Epistolae in prosa et carmine luculentissimae. Verum ad earum gloriam accessisti, quae priscis seculi decori et ornamento fuerunt, ut Romanorum tempore Cornelia Mater Gracchorum, quae non parum contulit filiis suis ad eloquentiae copiam et leporem, Hortensia item filia Hortensii summi oratoris in sinu patris enutrita, quae prae aliis eloquentia floruit, et causam Matronarum in curia egit cum magna auditorum admiratione. Huic accedit Sapho Poetissa, quae carmine suo omnibus seculis futuris se celebranda dicit. nec tacetur

DE DIVO PHILIPPO
Gentibus Iesum cupidis videre
Curat, ut tandem videant, Philippus.
Auream cuius faciem peroptat
Cernere mundus.
5  Turba iam Christo duce copiosa
Venerat verbo domini cibari.
Providet plebi sator et redemptor
Esurienti.
Panibus turbam saciare quinque
10  Nemo dicebat poterit Philippus.
Conditor

et supremus Supremus et ad occasum ager Lucanus. Lucanus Inferior vero non longe a phano Laurentii habet locum vocatum maceriolas, ubi Noricum de Norico nostro oppidum erat et ab eo Noricus portus ubi salis copia conficitur. Et ad [h]ostium eius Crappanum Crappanum insula plana, in qua coenobium est fratrum sub observantia divi Francisci degentium. Est et in superiori agro Noricus mons in loco vocato Nucetum. In supremo vero et Lucano plurima antiquitatis reperiuntur

et in Virgine, quae quidem magnis in deliciis habentur et huiusmodi, ut aiunt, non capiuntur nisi in Hellesponto. Et ostrea Dalmatico nimium saturata liquore, capiuntur praeterea capitones, salpae, scorpenae, muli, lupi, gobiones, auratae, pargi, loligines et scombri. Et sole ingrediente Taurum copia menarum et sparulorum hamo ex maris fundo trahitur. Ostenduntur interdum et mira piscium monstra prius numquam visa. C.

commentaria etiam peregregia divae Thomae Aquinatis doctoris tui sedulo abs te recognita reconcinnataque addidisti. In quo quidem habenda est gratia Augustino etiam Piccolhomineo maximae spei adolescenti, qui tibi codicis eius propter exemplorum raritatem vix noti copiam fecit, immo vero, ut studiosis iuvenibus prodesset, ultro illum ad te detulit orans atque obsecrans uti onus emendationis studio et doctrina tua dignissimum non reiiceres. Itaque annuisti discipulo probitatis et virtutum tuarum amantissimo, commutatisque paucis quibusdam verbis, quae propter

christianę detrimentum poterit evenire huiusmodi hominum strages, significare non postponam. Causa igitur prima et potissima invadendarum huiusmodi provinciarum Turco, ut arbitror, hec fuit: animus insaturabilis necis fidelium usurpandique totius orbis imperii avidissimus; deinde copia rerum virorumque, quos Bossina fertilis alit et fovet, Bossina, inquam, provinciarum optima, quę cum omni posset antiquitatis memoria contendere, opima et habundans omnibus, quę victui humano sunt necessaria. Accedit et libertas vagandi, quo vult, nam quocumque e Bossina vexillum tendit,

et Liburniam et ad Savi usque originem, Teutonicorumque oras percurrit signaque, ubi mens est, pro libito ponit. Nemo obviam venit, nemo se opponit, Pater Beatissime, nec ullus est ibi, cuius vires eius viribus equari aut comparari possent. Tutus in Bossina degit, in vado est, quocumque vadit. Copiosus non minus viris quam omnibus bellorum remigiis, quo lubet graditur, vastat agros, arbores ferro prosternit, domos oppidaque evertit, pecus, quotum est, abigit. Captivos sub iugo ducit, spoliat, cruciat, acriter exterminat, per montes, per saxa pedibus et corpore nudos agit, vel funibus vel

dicere conabor, quandoquidem omnia impossibile esset enarrare. Miseros meliora sequentur, cum Sanctitas Vestra calamitates oppressorum intellexerit: nam non intellecti morbi curatio nulla est. Superioribus diebus hic perfidissimus nostrę fidei hostis, structis in Bossina magni exercitus copiis, quasi populabundus provincias aggreditur et sub vadis Amesię, quam Un fluvius excipit, mediam Sclavoniam transit, et sese Dalmatiam inter et Pannoniam, qua Savus influit, cautius ocludit. Deinde Liburniam superans ad imperatoris oras se contulit, duce bassa nomine Hadum, viro, ut aiunt,

Dalmatię supereminent, declinavit cupiens nostrorum manus effugere vel potius finxit fugam, dolis et fraudibus, ut solet, pugnatura. Sed quid plura moror, Pater Sanctissime, iam iam renovabo dolores et fari cogor, quę tacere suadebat dolor. Et quis tam facundus et tam rerum verborumque copia instructus existet, quę oratio tanta affluentię ubertate decurrens, ut hanc cladem deploret merito? Attamen ut moesticia dictaverit, elloquar. Quinto Idus mensis instantis, hora diei prima, in campis Corbavię sub oppido Vduina, unde ad Dalmatiam tercię partis diei cursus est, bannus

commendemus. Nemo igitur mirari debeat, si voluptatis incredibilis, leticie incomparabilis, gaudii inmortalis igniculos pectoribus nostris te Pannonico rege declarato suscitatos verbis referre non possumus, cum omnem vim dicendi ac copiam huius tanti gaudii inmensitas exsuperet, in quo tamen exprimendo ingrata erit, si non et ipsa colletetur oracio. Gaudet profecto mirum in modum respublica nostra, eminentissime rex, et vultus illos

celorum sidera, solent effundere, paciens eciam ultra fidem laboris et viarum turbinis oblitus, ut opem feras Pannonice corone, magnis itineribus hinc es digressus. Tum cito reversus cum maximis Boemorum tuorum copiis ingenti eciam armorum strepitu et equorum hynnitu tamquam fulmen ab ethere vibratum et repentinus in hoc regno et galeatus emicuisti et unde clam solus quasi discesseras, eo palam valido quodam exercitu comitatus apparuisti atque

industriam in rebus conficiendis adequasti et celeritatem et in armis demum prestanciam, fortunam vero longe quidem superasti. Nam cum ille a Dirachio piscatorium navigium in littore maris nactus Brundusium versus ad accersendas militum copias, que ibi cessabant, transvehi maturasset, adversa procella reiectus infecto eciam voto rediit in Epirum. Tu vero et superata itinerum tempestate et traducto in Pannoniam exercitu victoria

indigeas per te ipsum et laudabilis et gloria plenus et hec temporis angustia non parum nobis auferat de multitudine virtutum tuarum. Maximum itaque hoc tempore beneficium in nos contulisti, munificentissime princeps, cum ad nos pedestres copias tuo sumptu mittendas instituisses, uti civitati nostre perpetuo corone tue famulanti subvenires et in lubrico securitatis certamine laboranti succurreres. Sed adiicit huic rei plurimum fulgoris et gracie animi tui munificencia et

uirtutis: quam Philosophi impedimentis omnibus refertissimam esse ostenderunt: et cum omnia eius officia in tolerandis laboribus: in perferendo dolore: in periculis obeundis: in contemnenda morte uersentur difficile: et quodammodo impossibile est luxuriosos diuites et omni rerum ac uoluptatum copia redundantes ad illam aspirare. Quod equidem ipsius Jesu Christi exemplo uel maxime comprobatur: qui cum eiusdem uirtutis et auctor esset et uerissimus antistes repudiatis opibus: reiecta quiete: propulsatis uoluptatibus inopiam, laborem, sitim, esuriem penas mortem est

quas ab ocio et diuitiis prouenire certissimum est illos uel maxime ab ea cogitatione auertunt: iubentque non deo et rationi: sed concupiscentie et uitiis omnem operam adhibere. Decet igitur probos et innocentes uiros queuis potius incommoda subire quam in ocio, in rerum copia, in delitiis ita uiuere ut merito uideantur hic mercedem suam recepisse. Nam teste Hieronymo impossibile est ex terrenis ad celestes comigrare delitias. Quod ipsum Salomon etiam apertissime sentire uisus est cum ait: Risus dolore miscebitur: et extrema

sunt in celo bona. Proinde dicant licet homines quid uelint et suis ut libet blandiantur fortunis: sunt certe illi gratiores Jesu Christo: ad eiusque doctrinam propius accedunt quos inopem uictum patienter sufferre conspicimus: quam quos in rerum omnium ac uoluptatum copia uulgus ueluti beatos admiratur. Atque hoc loco multa profecto de diuitiis haud improbanda dicerem: que et ipse si recte acquirantur expeditissimum prebere possunt ad salutem uiaticum; neque enim ulla uirtus aptior est si plane deum ipsum immortalem imitari uoluerimus et eius quodammodo

quibus illi peruenere. Sed quoniam iis, qui te sequi uolunt, dimittenda esse primum omnia pręcepisti, ab illis potissimum, qui ingentioribus se abdicarunt bonis, dicendi initium capiamus, ut, et qui pari fortunarum copia perfruuntur, in promptu habeant, quos imitentur, et qui tenuiores diuitias possident possederuntue, eas uel erogare uel iam erogasse pro tui nominis amore minus grauari possint.

Non secus quidem sentiens Osualdus, Britannię rex, miserorum turbam quotidie ad se in atrium confluentium alere solitus perhibetur. Et cum die quodam maior esset mendicantium multitudo quam ciborum copia, ne eos, qui superfuerant, uacuos dimitteret, totidem argenti fragmentis escaria lance comminuta donauit. Forte aderat Aidanus, Lindisfarnensis episcopus, et liberalitatem miratus, apprehensam regis dexteram dum osculatur

pręibat pietate, omnibus pręesse dignus fuit. Aeque pium uirum et Petrum Constantinopolitanum cognomento Telonarium fuisse ferunt, sed tanto maiori admiratione dignum, quanto ante conuersionem uixit nequius. Cum enim opum copia redundaret, dubitatum est, utrum ditior an auarior esset. Hinc inter mendicos ortum est certamen: unus profitebatur se ab eo elemosinam elliciturum, cęteri id omnino fieri posse negabant. Qui se facturum promiserat,

animalia, aspiciunt duos lembos proximę ripę applicuisse uectore nullo. Cumque comperissent omni cibariorum genere, quo ipsi uesci solebant, plenos, Deo gratias egerunt, qui pro uno pane pauperi dato tam huberem alimentorum copiam sibi sine cunctatione prouidisset. Sic et monachus Sabas, * corr. ex Sabba dum Hilarionem abbatem cum trium milium monachorum comitatu uenientem excipiens in uinea sua ad uuas, quę iam maturę

scias. Orat, ne se prętereant, quasi accepturus, non daturus beneficium. Et primum aquam pedibus parat, ut doceat omnium uirtutum fundamentum esse humilitatem. Subcineritios panes, butyrum et lac et uitulum coctum apponit, ut copiose potius quam luxuriose hospites pascendos esse demonstret. Denique discedentes deducit, ut, quos benigne accepimus, eosdem cum honore discamus dimittere, ne, si incomitati hospitii limen exierint, expulsi magis quam

obseruationem, fidei uirtutem, infirmitatis remedium. Moyses uero abbas haud dissimulauit non solum se laudationem sui non quęrere, sed etiam detractione delectari. Siquis enim uisendi eius studio aduenisset, raro aditus copiam faciebat, tanti se habere molestissime ferens. Quamobrem pręsidi quoque prouincię spe conueniendi primum quidem decepto, deinde iterum aduentanti obuiam tandem profectus, cum interrogaretur, ubinam esset Moyses abbas

pręcipitur, nequid auri, nequid argenti possideant, non pecuniam in zonis, non peram in uia, non duas tunicas, non calciamenta, non uirgam habeant. Quid hac uita tenuius, quid hoc angustius statu? Veruntamen, quibus rerum copia interdicitur, iis nosse mysterium Dei datur, iis curandi, ligandi, soluendi potestas conceditur et, ut demoniis imperent, hominibus euangelizent, angelis exęquentur, cum Christo regnent, impartitur. Vere ergo Dominus

domi sola cum ancillis manens uilissimum sumebat amictum totamque sese ad paupercularum morem componebat, dicens haud alio ornatus genere usuram, siquando tandem dignatus fuerit pius et misericors Dominus expeditius uiuendi copiam sibi concedere. Ad hęc; quoties ad ecclesiam audiendę euangelicę prędicationis gratia accedebat, non nisi inter infimas foeminarum sibi deligebat considendi locum, ut iam aperte concupiscere uideretur se de illarum

si modo, quicquid pręciperet, seruare uellent. Sponsione autem facta: Pręcipio, inquit, ut, ubicunque Arsenium morari audieritis, illuc ne accedatis. Alia quoque die, cum ab eodem pontifice per nuncium, ut sibi adeundi copiam concederet, solicitaretur: Si ueneris, ait, et quod petis concedam et loco cedam. Itaque Theophilus mutauit aditionis propositum, ne ille longius discedendo mutaret habitaculi locum. Grata enim ei erat in sua dioecesi

alteris Paulus cęlestem gloriam est adeptus. Isaac Syrus, tunc quidem monachus, deinde etiam ipse abbas, postquam Spoletum, Piceni oppidum, appulisset, presbyteros rogauit, ut ibidem orandi, quandiu uellet, copiam sibi concederent nec sinerent interim oranti quenquam impedimento esse. Ea re impetrata dies treis continuos et totidem noctes genibus innixus orauit. Hoc quidam hypocrisis uitio deputans eo processit dementię, ut post

magnitudine auferre quiuerint. Iudę quoque Machabei orationes magis quam arma de hostibus triumpharunt. Sępe enim peracta prece solius dei auxilio fretus ad bellum egrediens parua manu ingentes copias uicit. Cum tribus milibus uirorum pene inermium Gorgię exercitum quinque milium peditum et mille equitum nec minus armis quam uiris munitum ad Amaum fudit fugauitque, et tribus milibus eorum cęsis uictor

peditum et mille equitum nec minus armis quam uiris munitum ad Amaum fudit fugauitque, et tribus milibus eorum cęsis uictor est reuersus. Iterum cum decem milium manu profectus in Bethoron Lysiam superauit, cuius copię erant sexaginta milia peditum electorum et quinque milia equitum. Rursum in Bethoron non plus quam tria milia bellatorum secum habens cum ualidissimo Nicanoris exercitu, sicuti confidenter, ita et feliciter conflixit. Ea

eo quod concreto frigoribus fluuio frumentarię naues iter agere nequibant, oratione glaciem soluit et uectoribus nauigationem aperiens periclitanti oppido incunctanter subuenit, ita ut repente ingentem inopiam ingens copia secuta sit. Idem; quoniam Cuculli castelli agrum locustarum agmina deuastabant, iussit omnes loci incolas una secum ad ecclesiam pergere. Dumque ibi simul orarent, omnis illa locustarum tempestas inde

redire dubitaret. Rediit et, quod petierat consilium, sine cunctatione accepit. Maiorique deinde reuerentię habere hominem coepit quam ante habuerat, cum talia de illo sibi uidere contigisset. Quid igitur mirum, si tam copiose tamque argute de Trinitate scripserit, qui mente sic abstracta Trinitatis sacramentum fuerat contemplatus? Sed ne contemplando tantum apprehendisset, nisi, ut apprehenderet, pie prius ac iuste uiuendo dignus euasisset.

quibusdam ex militibus suis negocium dederat, ut domum, in qua Ioannes erat, noctu aggressi incenderent atque ipsum, si forte flammas euasisset, ferro perimerent. Qui ubi domui appropinquassent, uisis circa eam angelorum copiis territi fugam petierunt. Iterum nocte insequenti missi eadem uisione repelluntur et re infecta ad Gainam redeunt. Postremo ipse Gainas ratus episcopum conductitios habere; qui sibi pręsidio essent, cum ualidiore militum

est, et propter legem tuam sustinui te, Domine. Sustinuit anima in uerbo eius; sperauit anima mea in Domino. A custodia matutina usque ad noctem speret Israhel in Domino; quia apud Dominum misericordia et copiosa apud eum redemptio. Et ipse redimet Israhel ex omnibus iniquitatibus eius. Philo etiam, sapientię spiritu plenus: Misereris omnium, inquit, quia omnia potes; et dissimulas peccata hominum propter

affligentes cor meum? Ego autem non solum alligari, sed et mori in Hierusalem paratus sum propter nomen Domini Iesu. Iuit, in insidias incidit, comprehenditur, ligatur, cęditur, torquetur. Est tamen, cum ei fandi copiam fecissent, tortores suos in uiam salutis dirigere moliebatur, non pro se solicitus, ut uel sic acceptus dimitteretur, sed pro illis, ne errantes in ęternum perirent, pro iniuria referens beneficium, pro malo bonum. Non

crederet, quem latere nihil possit, tum, qui bonis pręmia et malis proponat poenas. Annuenti subiunxit: »Cum hoc non ignores, nonne infelicissima es, quae propter breuissimi temporis uoluptatem et te et omnes, quibus tui copiam facis, perditum eas cruciatibusque ęternis deputes?« Scelerum conscia mulier statim in lachrymas prorupit ac deinceps lasciuiam carnis frenans ieiuniis orationumque fatigationibus domans pudice sancteque uixit. Itaque

abunde collatis amice hortatus est, ne per scelus quęreret, quod innocenter se largiente habere posset, quoties petitum uenisset. Magis forsan impensę parceret Felix, si illum furari permisisset, sed a furandi peccato rem copiosius impertiendo auertere hominis animum satius existimauit. Talis in furem et Odo, Cluniacensis coenobii abbas, fuit. Illum enim, qui sibi equum noctu subducere attentauerat eoque conscenso neque discedere, cum uellet,

suę integritate confidens, uerum etiam aliunde spiritalia sibi subsidia comparans. Nam et palmes ille in Euangelio, quanuis fructuosus atque foecundus, adhuc purgatur, ut fructus plus afferat et prouentu in dies lętiore copiosius exhuberet. Fratrum quoque Minorum institutor ac pater Franciscus, licet omni sanctitatis genere pręstiterit, non minimum in hoc laudatur, quod maximo semper honore sacerdotes prosecutus sit. Dicere solitum

hac nempe precatione nobis innuens, ut cum proximis pacem habeamus, si Deo reconciliari cupimus. Isaac patriarcha, ut in Genesi legimus, Gerrarę apud Abimelech, Palestinorum regem considens, cum multa rerum hominumque copia auctus fuisset, in inuidiam incidit. Eiectus ergo abiit et semper, ubi tranquillius uiuere posset, quęrens, in Bersabee sibi posuit sedem. At cum idem Abimelech potentiam eius formidans, quem

unde ipsi uiuant. Pauperculis olim episcopis hoc iure pręceptum fuisse dicet aliquis. Nunc autem opulentis, ut quid necesse est laborare? At iis etiam, sed alia tamen laborandi causa erit, ne scilicet in multa, ut fit, rerum copia lasciuire illos et uoluptatibus diffluere ocium cogat. In desideriis enim est (ut Salomon ait) omnis ociosus. Ab Haymone quoque, Cantuariensi archidiacono, de Paulo traditum est, quod a gallicinio usque ad horam

quo ille legendo animi uirtutibus proficere posset. Sub tali prętextu et ipsum ad scribendi exercitium excitauit et quasi mercedis loco cuncta eius uictui necessaria obtulit, ueritus ne uel propter rei inopiam uel ocii copiam nouus homo illis in locis diutius perdurare nequiret. Quantę ergo utilitatis est post spiritales actiones aliqua manuum operatio, si per eam in proposito bene beateque uiuendi perseueretur, quantę necessitatis, si sine

et orantibus Dominus, quia a tentationibus superatur, nisi qui neutrum diligenter exequitur? Saulis item regis edictum obseruans populus Israhel, quo die nihil comedit, ingentes Philistinorum copias, quas paulo ante metu perculsus fugerat, fugientes persecutus est a Machmis usque in Hailon multisque interfectis preda potitus est. Inermis erat et ieiunio se muniens armatos uicit. Quippe neminem ex Israhelitis arma

modico uino utere propter stomachum tuum et frequentes tuas infirmitates. Cui propter aduersam ualitudinem modico uino uti pręcipit, eum, dum sanus esset, aqua usum ostendit. Sic etiam male affecto modicitatem, non copiam imperat, quod scilicet ad digerendam stomachi cruditatem satis sit, non quo etiam sopita genitalium uoluptas excitari possit, ne corporis remedium uertatur in animę perniciem. Hinc sane

regnum occupante. Amasias, rex Iuda, cum aduersum Syros expeditionem parasset, uiro Dei obediendo exautoratis atque dimissis centum milibus militum, quos conduxerat de Israhel, cum triginta milibus suorum copias hostium inuadens superauit, cum utraque multitudine simul uincendus, nisi paruisset. Cęterum hac elatus uictoria, cum eiusdem prophetę monita contempsisset, a rege Israhel Ioas uictus captusque cognouit, quantum sibi

reliquisset ideoque casso et infructuoso labore ipsum cęlum uersus niti, quandiu inobedientię premeretur grauitate, non distulit, quin statim ad abbatem suum rediens et culpę ueniam rogaret et in solitudine uiuendi copiam. Vtroque impetrato iam certiore promerendi spe Christo solitarius seruiuit. Igitur ex beati Romualdi sententia et Venerii exemplo faciet, quisquis ad districtioris uitę institutum non nisi eo, qui pręest, consulto ac

non dubitauit Ioam, regem Iuda, palam arguere, quod patrię ritu relicto ad idolorum cultum conuersus fuisset. Prophetantem in atrio domus Domini lapidibus obruerunt. At uero Deo innocentis necem ulciscente ingentes illorum copię a paucis Syris prostratę sunt, Ioas a seruis interfectus. Qui autem pro ueritate mori non timuit, uitę ęternę pręmia recepit. Quoniam uero os, quod mentitur, occidit animam, iccirco Ananias, Azur Gabaonitę

palam fateri, nihil laudis, nihil glorię omittere, quod magno fortique animo dignum esset. Tot igitur bona illo figmento comparata sunt, quot sine illo mala secutura erant. Quis enim tot milibus Assyriorum, tantis armatorum copiis aperto Marte resistere ualuisset? Et ecce, qui multas iam gentes urbesque uno impetu subiugauerant, unius mulieris fraude capti succubuerunt. Et cum id Dei uoluntate auxilioque factum nemo neget, certe sic imponere impio

etiam ipse in retiaculo diaboli inuoluatur et arce ueritatis incaute custodita ab erroribus captus pereat. Tacitus ergo obediat Ezechię, id est, Christo regi et in silentio oret. Et ipse mittet angelum suum, qui perimat copias Assyriorum, hoc est, dissipet malignorum insidias mentemque orantis illuminet, ut amota dubietatis nebula iam clare uidere possit eos uere mortuos esse, qui ipsum nitebantur in mortem trahere secum. Iesus, filius

conseratur, sed sic unusquisque opus exequitur iniunctum, ut Psalmum uel Scripturam quamlibet memoriter recensendo non solum conspirationi noxię uel consiliis prauis, sed ne ociosis quidem colloquiis ullam copiam uel tempus impartiat, oris pariter et cordis officio in meditatione spiritali iugiter occupato. Summa nanque obseruantia custoditur, ne quisquam cum alio, ac pręcipue iuniores, uel ad punctum temporis pariter

post annos uiginti cum eos sceleris poenituisset clamassentque ad Dominum, Delbora prophetante Barach tantummodo cum decem milibus armatorum Sysaram, regii exercitus ducem, cum nongentis falcatis curribus et ingenti militum copia in pręlium descendentem fudit fugauitque. In decem milibus Decalogi numerus habetur, quo, si poenitens se munierit, uitiorum multitudinem contra insurgentem facile superabit. Iahel autem, uxor

ad impietatem prolapsi a Madianitis deuastantur annos septem. Et cum tandem illos delicti poenituisset, per Gedeonem opitulatus est eis Deus. Qui diuino fretus auxilio, non amplius quam cum trecentis armatis uix innumerabiles copias fudit atque concidit. Oreb et Zeb, principum Madian, capita uictor abscidit. Oreb dicitur tentatio , Zeb lupus , Madian contradictio sine iniquitas . Igitur uere poenitens incipit cum

Samariam obsidente oppidani fame laborabant, ita ut quędam mulieres a filiorum esu non abstinerent, quando poenitentia et humiliatione Ioram, Samarię regis, qui cilicio se induerat, die uno summa inopia in summam uersa est copiam. Syri enim horrendo armorum strepitu diuinitus excitato uehementer perterriti relictis impedimentis omnique supellectili dimissa fugam fecere. Samaritę uero egressi direptis castris insperata preda ditati sunt, et

confiteri, cum redisset. Etenim fratrum absolutio ex monastico instituto ad solum abbatem spectabat. Expedit igitur, etiam cum abest, cui confitendum sit, confitendi semper habere propositum. Pro inconfesso erit, qui, quanuis copiam confitendi non habeat, non habuerit uoluntatem. Illo quoque exemplo uis patuit confessionis, quod in Collationibus Cassiani proditum est de Serapione abbate. Hic iuuenculus adhuc sub Theona pręposito

nonnunquam etiam ab excellentiore, hoc est, spiritali creatura ministratum hominibus est. Ferunt Onophrium in uasta Aegypti solitudine Deo seruientem, Dominico quoque die illud angelo deferente acceptauisse, cum sacerdotis copiam procul ab humano cultu degens habere non posset. Maglorio *corr. ex Maioro etiam, episcopo in Britannia, Paschali die oranti angelum ter apparuisse terque sacram communionem

nitidosque reddidisse. Quam in illo uirtutem nequaquam ignorauit, qui eum digito demonstrans dixit: Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi! Confert deinde spiritalis boni appetendi copiam exercendique facultatem, ut animus noster uitiis eradicatis uirtutibus exhuberet. Quod Osee propheta pręuidens inquit: Viuent tritico et germinabunt quasi uinea; memoriale eius sicut uinum Libani. Vnde et

primo, deinde in mortuum usus, ut sanos uiuentesque ab eiusmodi uitio coerceret. Cęterum et saluti illius consulens, missas triginta pro eo celebrare Preciosum monachum iussit. Iustus ergo trigesimo die post fratri suo Copioso apparens, poenis, quibus pro delicto afficiebatur, se demum absolutum dixit. Itaque idem dies et oblationum finem statuit et supplicii. Quędam mulier (ut apud eundem autorem legimus) pro uiro ab hostibus capto et

quoniam ipsorum est regnum cęlorum. Beati estis, cum maledixerint uobis homines et persecuti uos fuerint et dixerint omne malum aduersum uos mentientes propter me. Gaudete et exultate, quoniam merces uestra copiosa est in cęlis. Profecto, talia ac tanta patientię pręmia quisquis digne perpenderit, facile contemnet omnia, gaudebit in persecutionibus et contumelias ducet pro deliciis. Et, si idem mala etiam, quę iracundis et

conuertamur; si non peccauimus, ut sustinendo humilitate proficiamus. Non est ibi querelę locus, ubi exercendę occasio datur uirtutis. Iob inter omnes Orientales magnus (ut scribitur) pecori utique copia et seruorum familięque nobilitate. At uero his repente amissis, non solum inter Orientales, sed etiam Occidentales magnus fuit. Patientia eius in aduersis ubique terrarum prędicatur atque extolitur. Dum autem

offensa conuiuio excepit et admonitos, ut suis rebus contenti aliena non appeterent, multa cum benedictione dimisit. At illi, quod ab eo, quem lęserant, tam benigne accepti fuissent, quotannis monasterio eius non paruam olei copiam missitarunt, ut iam non solum alieni auidi non essent, sed etiam sua largirentur. Elducus, in partibus Britannię abbas, Paulo discipulo segetis iam maturescentis delegarat custodiam. Quo

uisum recepisse. Deinde, cum rursum orasset, ut, si ea res animę suę saluti minus conduceret, rediret infirmitas, iterato oculis captum fuisse. O prudens uotum singularemque cęci patientiam, qui ne tunc quidem cernendi copiam postulasset, nisi tam pii desyderii causa incidisset. Ideoque sancti corpore uiso ad cęcitatem suam reuerti maluit quam ad ea, quę ante cęcitatem forte se commisisse recolebat. Contempsit oculos, ut innocentius

in craticula extenti oleoque peruncti, deinde ad sartaginem translati torrentur ac friguntur. Postremo cum magis torqueretur tyrannus, quod tam diris mortiferisque suppliciis neque cederent neque consumi possent, constructa copiosiore pyra superiniecti expirant. Cur autem sicut alia, ita et hoc poenę genus uiui non euaserint, ostendit uox de cęlo lapsa, quę illos, quoniam strenue contra dolorem decertassent, ad percipiendas iam

pręfecto diu torta, cum tandem ad capitale supplicium duceretur, gaudebat, quod se ad Sponsum ire diceret, cuius paradisus omnium florum omniumque fructuum ferax multo amoenius, quam dici possit, uernat, suauius fragrat, copiosius exhuberat. Tunc Theophilus scriba ridiculi causa illam rogauit, ut, cum eo peruenisset, inde sibi rosas mittendas curaret. Cui ipsa: Nequid — inquit — impossibile esse credentibus credas, quod petis, efficiam.

uenit, sibi aliquam ex filiabus eius ducturus uxorem. Seruiuit illi annos septem pro Rachele, sed Lya data est. Seruiuit alios septem, et Rachelem accepit. Seruiuit etiam annos sex, et ualde ditatus est pecudum seruorumque copia. Igitur, quoniam uiginti annos perseuerauit seruiendo, tali reram successu potitus est. Moyses charitate in proximos, pietate in Deum semper pręstantissimus, et Aaron, sacerdos a Deo electus,

bene moriendi exemplum aliquod proponamus, quando ne illos quidem immodicę opes ditiaque regna a morte redimunt, sed potius ad mortem, dum ab aliis concupiscuntur, impellunt. Quintus Ludouicus, Gallorum rex, cum ingentibus copiis ad recuperandam Hierosolymam profectus parteque iam regionis illius occupata febris morbo interceptus esset, nequiuit pręstare, quod promiserat. Dum autem ęgrotaret, non in sericis, sed in cinere iacere uoluit et

exemplo astruere possumus. Dum enim beatus Gregorius pontifex (ut ipse in Dialogo suo refert) abbatis adhuc munus obiret, quidam inter monachos, nomine Iustus, grauiter ęgrotans et iam morti proximus, fratri suo seculari Copioso indicauit sibi tres aureos nummos esse, quod nemo alius nosset. Cum tamen ea res percrebuisset, abbas indignans iussit, nequis monachorum Iustum, monasticę legis uiolatorem adire neue cum eo ullum miscere uerbum

quod nemo alius nosset. Cum tamen ea res percrebuisset, abbas indignans iussit, nequis monachorum Iustum, monasticę legis uiolatorem adire neue cum eo ullum miscere uerbum pręsumeret. Id ille per ipsum, qui sibi assistebat, Copiosum fratrem resciens, consyderauit secum, quantum ea re flagitii commisisset, et ut par erat, magis doluit, quod Deo peccauerat, quam quod ab hominibus deprehensus esset. Vbi autem uita elapsus est, corpus eius in

sit in perditionem! Hoc clare ad reliquorum terrorem actum; illud occulte, ut scilicet Preciosus, monasterii prępositus, per dies triginta quotidie pro iniustitia Iusti offerret Dominicum sacrificium. Postea tandem Iustus Copioso noctu apparens: Hactenus — inquit — in tormentis fui. Nunc demum sacra communione percepta ab iis me expeditum certo scias. Nemo pręter abbatem nouerat, pro quo Preciosus quotidie rem diuinam faceret. Sed ubi uisio

noctu apparens: Hactenus — inquit — in tormentis fui. Nunc demum sacra communione percepta ab iis me expeditum certo scias. Nemo pręter abbatem nouerat, pro quo Preciosus quotidie rem diuinam faceret. Sed ubi uisio Copiosi uulgata est, et ipsi palam fecere eum iam trigesimum diem esse sacrificiorum pro Iusto actorum proptereaque illum a purgatorio errutum cęloque illatum. O quanta hęc missalis hostię uirtus et pręter hanc quam prudens

Multi enim uenient in nomine meo dicentes: Ego sum Christus, et multos seducent. O, misera utrorumque conditio et qui seducent et qui seducentur. Felices quidem sibi uidebuntur ob delicias uoluptatesque et rerum omnium copiam, quę illis satis superque erunt, et non animaduertent nec recordabuntur, quod uia illa, quam ingredientur, uia perditionis sit. Quoniam ergo abundabit iniquitas et refrigescet charitas multorum, succedentibus uitiis

Et supra quam credi potest, uniuersa uastabit, et prosperabitur, et faciet. Et interficiet robustos, et populum sanctorum secundum uoluntatem suam, et dirigetur dolus in manu eius. Et cor suum magnificabit, et in copia rerum (omnium) *add. occidet plurimos. Et contra Principem principum consurget. Quod ait roborabitur fortitudo eius, facturum signa et prodigia significauit, ita ut in errorem

eram, et non collegistis me; nudus, et non operuistis me; infirmus et in carcere, et non uisitastis me. Quam ergo melior nunc eorum conditio, qui cunctarum oppressi sunt onere calamitatum, quam illorum, qui rerum copia abundant et nihil impertiunt indigenti. Non ob paupertatem in iudicio damnabimur, sed ob impietatem. O, infelices diuites, qui diuitiis uti nesciunt! O, felices, qui sciunt! Nesciunt profecto illis uti, qui, cum

omnes alios dolores non ita graues credidissent. Ad augendam ergo reorum anxietudinem atque erumnam ignis iste, sicuti diximus, non modo torrebit, sed etiam splendoris aliquid diffundet, illarum duntaxat rerum uidendarum copiam suppeditans, quę spectantibus multo plus afferent molestię quam si etiam ipsas tenebrę caliginosiores occuluissent. Et de hoc hactenus. Nunc patientium poenas, utrum diuersę sint, perpendamus. Diuersas esse nulli

De quo hominum quoque pręiudicium factum fuerat nemine non uitam illius detestante. Cum enim presbyter esset, nihil presbyteri habebat pręter figuram ac nomen. Reparato autem alios admonendi, non sui a perditione liberandi copia data erat, Deo per illum cęteris consulente, ut cauerent eorum uitia imitari, quos ad gehennam damnatos satis certo indicio cognouissent. In Valerię prouincię regione fuisse curialis quidam perhibetur. Qui cum in

est, hominis, quanto superiora inferioribus ornatiora generosioraque ac meliora sint. Ita maiorem quoque mundum se habere crede, ut, quantum cęlum distat a terra, tantum quoque et cęlorum regnum a regnis terrę rerum omnium copia atque magnificentia distare nunquam dubites. Quin potius cum Baruch propheta attonitus exclama: O, Israhel, quam magna est domus Dei et ingens locus possessionis eius! Magnus est et non habet finem, excelsus et

37.21  Obliterata diu lacrimis te spargere regna
37.22  Si iuuat et turpi flere subacta situ,
37.23  Longior emineat maioris copia luctus,
37.24  Protinus adueniat causa dolenda tibi.
37.25  Moenia semiruto prodibunt Martia uultu

38.11  Vna dat ingenium uelox uiresque secundas,
38.12  Altera materiam suggerit ingenio.
38.13  Currere longa tuis dicendi copia debet,
38.14  Sic modulis longas condere Amazonidas.
38.15  Quid mihi? Nulla Venus, Veneris non filius ad me

38.74  Deseruit, Venetum quod petat hospitium.
38.75  Scribe age, materiam tibi dat longissima rerum
38.76  Copia, Phoebeam docta Thalia lyram. 39. Tabellas alloquitur, ut eundem Franciscum secure adeant

41.4  Doctus habes, doctae consona fila lyrae.
41.5  Percute meque tuis, dulcissime, dulcibus exple
41.6  Carminibus, fieret copia nulla licet. 42. ad eundem, quod eius carmina cogant ipsum de amoribus scribere
42.1  Esse

45.22  Exhibent cuncti sua lege sancta;
45.23  Iste dat nobis fluat ut benigno
45.24  Copia cornu.
45.25  Nobilis, fortis, comis iste, clemens,
45.26  Prouidus, constans, pius et seuerus;

dei uere genitricis ex deuotione cuiusdam imaginis ipsius plurima (ut ferunt) miracula toti populo assidue ostendentis confluxit Qum et ego eiusdem dei matris dilectione allectus adessem plures item ex discipulis atque auditoribus nostris plurimaque inter ipsos ciues peritiores. (Quorum nunc est copia ingens eadem in urbe) propter ea quę superioribus annis Florentię, Romę, Neapoli, Mediolani et in tota Italia, immo et orbe acta erant, orta est admiratio: Ex admiratione nata est diuinę prouidentię inquisitio an uerum uniuersa congruo ordine ab aula procederent summi

Ego te etiam currentem hortor, hoc age, nomen tuum ab obliuione uindica. Ingenium tibi natura facile, uarium, flexibile, multiplex dedit cui non defuisti. Itaque summam industria tua eruditionem es adeptus, in poetica uero mirum candorem, copiam, ornatum. Noli tamen in re familiari, quae tamen contemnenda non est, occupatus esse, ut uel praesentis aetatis, uel posteritatis obliuiscare. Gloria ibi parata est, non diu laborandum est. Iam es in possessione, si quod potes cum

te consilium prudens, affabilis oris
10  Ingenui grauitas, mirabile promit acumen.
11  Dum peragrat uastos oculata mente recessus,
12  Copia dii quae se simul aggerat ore rotundo,
13  Hinc tua Pontifici sollertia amabilis haeret.
14  Teque fides, et amica Deo constantia iungit,

et uitae probitate praecipua, pontificios inter senatores primario, qui laudat illud enixe, magnopere admiratur. Nos autem hic in urbe moram trahemus, donec ab impressoribus dies noster elucescat omnibusque sui uolentibus copiam faciat, quod ut breui fiat operam nauamus. Bene uale. Romae XV. Cal. Decembres. MDXXV.

8  Scriptorumque caput sanctum, primumque uolumen.
9  Foelix quae tanto decorata es munere tellus,
10  Tellus sacra, Dei Matrem quui copia facta est.
11  Praesentem uidisse, atque audiuisse loquentem,
12  Et coluisse suo reparatum numine Templum.

Omnes etnim et posteros et maiores suis honestauit monimentis et uirtutis exemplar et nobilitatis incrementum reliquit. Primus enim in patriam quantum omnes meminisse possimus Atticas Veneres, et illud Isocratis Mirothecion, in f..diam uere utramque dicendi copiam, hoc est Graecam et Latinam aduexit. Bis orator creatus primo ad Wladislauum, secundo ad Federicum Regem, luculentissimas habuit orationes quibus et sibi et patriae non mediocri fuit honestamento; quorum hoc illi monimentum mei libelli in secundam orationem seruant:

cum nympbis, numeros aptante Camoena,
200  Ante deam properat ducere nuda choros;
201  Et spes in dubiis semper comes optima rebus
202  Desperare vetat, sed potiora iubet;
203  Pax veneranda deis et pleno copia cornu
204  Partitur larga munera quaeque manu;
205  Fortuna omnipotens, varium et mutabile numen,
206  Folle sedens, proprias huic rapit, huic dat opes;
207  Ambitio pernox, curarum sedula

1  Cum fuerit vacuis manibus capitale verendos
2  Caesaris Assyrii crimen adire lares,
3  Scandere laurigeros timuit mea Musa penates
4  Munere regifico ni comitata foret.
5  Copia nulla mihi, flavi tibi nulla metalli
6  Cura, nec occiduo ditior orbe viget.
7  Ergo det alter opes. Ego, princeps, do tibi carmen,
8  Nec maius vates, quod dare posset, habet.
9  Gratius argento,

.L. HERENIVS AESOPVS CARVS AMICIS. 26.1. Haudquaquam esset carus amicis nisi et ipse amicos dilexisset. Paucos autem inuenies qui et uere amant et uere amantur. Magna ubique copia simulatorum atque dissimulatorum est. 27. A 71v/7, ubi Romę; cf. CIL III 129*

omnes obviam regulo processerunt. Ordo introitus fuit: primo equites levis armaturae vestri Agriensis et domini cardinalis Strigoniensis, 9 post deinde armigeri. Subsecuti praeterea varii diversorum principum On Lardi see notes for the previous letter. copy of the original manuscript from the 19th century is in the Library of the HAS, Manuscripts Department (Ms 4999, bundle 11., 101–103) 3  See the previous letter. 4  Brodarics did not send his previous letter indeed, since there is no seal and address on that one (unlike the second one

postremo alias vitae humanae necessarias artes et studia sequantur. Qui vero nobiliorem a natura vim sortiti sunt, et reliquum 3 Brodarich: Brodarych MOL R 64 1  The original of the document severely damaged already was in the possession of the Tallián family. The copy that is presently in the MOL was made after this in 1897. The Tallián archive was incorporated into the National Museum in 1899, but by this time the original of Brodarics’ coat of arms had disappeared. Compare: Laczlavik György, Brodarics István címereslevele, Turul, 2011/1, 28. 2 

written around 22 October too. 3  Another manuscript: BCzart TN 35. 378–379. According to the version kept in the Naruszewicz Collection, this letter was intended to Francesco Marsupino, which cannot be excluded, since the earliest known manuscript of it is known only from a 16th-century copy kept in Kórnik. This is what I used. Its address says the letter is to the Hungarian King’s envoy at the Holy Seat (oratori regis Hungariae apud Sedem Apostolicam). Since we do not know of any letter from Sigismund to Marsupino during Brodarics’ envoyship in Rome, and Brodarics indicates

the lord of a whole empire. – 5. Brodarics should see to it that the papal court does not spend money allotted from tenths to anything but defence against the Turks. Venerabilis Fidelis nobis Dilecte. 1 Apud hunc versum eadem manu in marg. add. Copia litterarum regis Hungariae ad oratorem suum Romae. Datum Budae prima Iunii 1523. 2  Another reason to date the letter for May is that the same arguments appear in a letter to Cardinal Bernardo Carvajal sent on 15 May 1523. (Compare: AT VI. 275.) 3 Sigismund sent Hieronym Łaski to

designatum quoque legatum amplissimum patrem, Sancti Sixti cardinalem 5 maiore ad nos propediem venturum praesidio intelleximus. Explicas autem non obscure, quantum id praesidii futurum sit, videlicet unde conduci, atque aliquamdiu sit opus, peditum decem milia possint, fatemur has copias viribus nostris nec levem, nec mediocrem futuram accessionem. Si tamen hoc tempore pedites istos conductos et in locis opportunis cum nostro peditatu atque equitatu dispositos haberemus, maiori essent nobis adiumento, quam si paucis post mensibus viginti milia conducerentur. [2.] Nam,

fuerit, ipsos etiam Tartaros in belli ac praedae societatem allicere. Quibus etiam si resistere possimus, quomodo resistamus eodem tempore Turcarum caesari, quem constans fama est intra hos dies paucos regnum nostrum a partibus illis inferioribus cum omnibus suis et terrestribus et navalibus copiis invasurum. Habet iam ad vada Danubii non procul a Zenderonia 8 validissimum et paratissimum cum ducibus peritissimis exercitum, navium ac tormentorum bellicorum maximum numerum. Et, ut opinio est, quamprimum caesar, qui in dies exspectatur, ad exercitum venerit, rem summis viribus

to Rome to press for the aid. Brodarics should cooperate with the Austrian envoy fully. – 3. The Pope should order Legate Cajetan de Vio to pay the money he has for repairs of Hungarian border fortresses or the soldiers’ pay before more substantial aid arrives. – 4. Brodarics receives a copy of the letter by the Vice-Voivod of Transylvania as well as pieces of news from the Voivods. He can learn all about the Sultan’s plans from these. Ludovicus Dei gratia Rex Hungariae etc. Venerabilis Fidelis nobis Dilecte. [1.] Semper nobis fuerunt

hostem potentissimum leve admodum et per exiguum habebimus praesidium. Mandet nihilominus Sanctitas Domini Nostri eidem domino legato, ut hanc pecuniam, quoad maius auxilium miserit, aut in arcium nostrarum instaurationem, sicuti antea petebamus, aut, si id secum fuerit, ad comparandas saltem copias iam tandem erogare non dubitet. 9 9 ignaros correxi ex: ignoras 11 Moldavo correxi ex: Moldano 2  The part between Habemus...invadere published: Veress Endre (ed.), Akták és levelek Erdély- és Magyarország Moldvával és

the absent envoy in Buda so that the latter’s services are rewarded with a smaller benefice at least; he asks for this only to be able to represent the Hungarian King in Rome better. – 2. There is no news. The Emperor’s army is still besieging the French at Novara. – 3. He is sending a copy of the letter by Persian Shah Sophi addressed to the Emperor and Louis II to Sigismund. Serenissime Princeps et Domine, Domine mihi Clementissime. Post servitutis meae perpetuae in gratiam Vestrae Maiestatis humillimam commendationem. [1.] Licet

Maiestatis humillimam commendationem. Nunc nihil est quod scribam, nisi velim eadem repetere, quae proxime scripsi per alium servitorem Vestrae Maiestatis. Nondum aliquid certi ex Hispania venit. Res Germanicae quietiores sunt; 2 principem Ferdinandum intelligimus ire cum copiis suis ad liberandum ab obsidione dominum cardinalem Salczpurgensem obsessum a subditis suis. 3 Ego meam fidelem servitutem in gratiam Vestrae Maiestatis supplex commendo. Quam Deus conservare dignetur diu et incolumem et victoriosam. Romae 4. Augusti 1525. Eiusdem

locorum,
7.3.155  Atque orbis quicunque situs scripsere quod illa
7.3.156  Indaganda fuit. Vasto tamen orbe latere
7.3.157  Quid mirum, ignotis tot gentibus inque repertis,
7.3.158  Hanc unam? Quod si iam copia nulla fuisset
7.3.159  Scriptorum, celebris quaecunque ignobilis esset
7.3.160  Nobilitas; omnis terrarum, omnisque perisset
7.3.161  Cognitio rerum et cunctae sine nomine gentes,
7.3.162  Ignotae, uiles,

sanguine tanto
7.3.198  Laetior et uiridis palmae noua gloria constat.
7.3.199  Sed desudatis paullum cessatur ab armis,
7.3.200  Consulitur paci, pollent aetate uirili
7.3.201  Consilia et leges et iura et copia fandi
7.3.202  Et noua maturis pendet prudentia canis:
7.3.203  Tunc illustrandis monimenta fidelia rebus
7.3.204  Conduntur, florent scriptoribus ocia magnis,
7.3.205  Inde reuiuisci mortalia saecla

nacti
7.3.352  Intempesti aderunt inopinaque moenia uertent;
7.3.353  Tu male defendes uacuos improuida muros.
7.3.354  Quo tamen haec, quaeris, permittam? Cuique facultas
7.3.355  Libera patrandi sceleris, sua copia nulli
7.3.356  Interdicta fuit faciundi quodlibet: hoc nos
7.3.357  Arbitrium cunctis indulsimus, improba poenam
7.3.358  Quo malefacta luant, referat sua praemia uirtus.
7.3.359  Te tamen innocuam

7.3.423  Aequora praepetibus uelis per cuncta uolabis
7.3.424  Inuictaque graues superabis classe procellas.
7.3.425  Nanque gubernandis meliores nulla magistros
7.3.426  Nauibus est tellus habitura: hinc copia diues,
7.3.427  Hinc tibi cunctarum feelix opulentia rerum
7.3.428  Adfluet, ex toto pariter ditaberis orbe.
7.3.429  Nec modo finitimi uicinia tota Volachi
7.3.430  Praestabit fruges, diues sed Apulia

7.3.504  Qui scit an hostiles hostili sanguine flammas
7.3.505  Tendimus extinctum? Dextras animemus in hostem,
7.3.506  Experiamur an haec depellere monstra ualemus,
7.3.507  Quantulacunque urbis seruandae copia nobis,
7.3.508  Quae nunc ante oculos uastatur. Saepe fugata est
7.3.509  A paucis numerosa cohors totiesque salutem
7.3.510  Insperata salus peperit. Nec damna sequentur
7.3.511  Vlla repugnantes uictos:

ne unam quidem litteram abs te. Quod crimen nihil est quod excusare possit praeter tuas et plures et longiores litteras. Quod officium non rependi non modo erit negligentis sed etiam ingrati. Neque me audias, neque te exorari sinas si non utriusque criminis vel solam suspitionem crebriores et copiosae litterae meae deprecabuntur atque ita (dii faxint) ut neque meum, neque tuum aliter possit redimi silentium. Quare ego incensus sum totis viribus operam dare quo litteris quas nunc multum desideras explearis. Interim de meis rebus paucis accipe: quod illud praediolum insulare ultra mille

essent eiusdem perfectionis in accidentalibus, puta in doctrinis. Quia cum omnis anima sit eiusdem perfectionis et quaerat ipso scire perfici, utique (si non esset a stellis necessitate) quaelibet esset prudens et sapiens, et tamen experientia oppositum attestatur, quia maior est copia stultorum quam sapientum. Haec opinio stoicorum his argumentis vel similibus posset confirmari. Ad quae argumenta (licet nominales in 6. Metaphysicae in simili materia multum laborent et magis tergiversantur, quam solvant positionem, omnia scilicet esse sub necessitate) tamen

efficiet. Tunc ego ista nostratia libenter aboleri patiar. Nihil enim in uita tam cupide cupio, quam ut quis de hoc sancto, cuius ego studiosissimus sum, aliquid scribat pro dignitate, quod me fateor nequaquam assecutum. Itaque in scribendo copiam mihi defuisse noueris, non uoluntatem. Vale! Spalati, pridie Nonas Apriles, anno Domini MDVII. Marcus Marulus Tuus

acervos
Gargani superare nunc remoti
Campanique soli uberes agellos.
An tu pampineo liquore cuiquam
25 Cedes? aut Latiis nequis Falernis
Concertare animosiore pugna?
Si possis Cilicum anteire colles
Claros vitiferis crocique glebis,
Bacchi copia non parum probati.
30 Nam Methymna tuos timet racemos
Provocare nimis minante vultu
Mamertinaque Setiaeque vina
Dant palmam tibi dulcibusque succis.
Sed quid? nonne tua illa mire acerbum
35 Audent Sirmica Caecubo duellum
Semper nectareo

quiddam huic funeri ornando conferri oportere, alioqui maligni laudatoris esset et infelicis ingenii tot laudes deterere, gloriam elevare: amplitudinem coarctare, fastigium detruncare, famam non extendere: proinde nequid tanti viri laudibus derogetur, multo majori temporis et ingenii copia; nec nisi Demosthenis aut Ciceronis opus esset eloquentia. Nam ut imaginem Alexandri magni nemini praeter Apellem et Lysippum licuit effingere; sic fortium virorum pacis et belli praeclara facinora, ne scribendo devenustentur multum diuque neque ab omnibus sudari oportet,

selectum iri non poenituerit; et tua te non fefellerit opinio, non ingenio, sed Aleae dicentis erit tribuendum, incertum anceps fallax et citra rerum verborumque optionem nec lima elaboratum, nec cura perfectum dicendi genus sequuturi. Nam si bene ceciderit sors bis commendabimur benedicendi copia et gratia celeritatis, alioqui non fallor minore plausu et delectatione dicentis ornatu nitentia quam contemptu et fastidio quae negligentius obolescunt suscipi solere: magisque subsanari quam laudari digna, utcumque erit juvabit me interim haec Avunculo meo justa persolvisse,

maria littora insulas in unius membranae corio, minore veritatis, quam magnitudinis dispendio circumscribunt. Sic ego breviter ero contentus et signanter tanti viri laudes indicare non persequi perstringere non complecti mox eadem uberius et copiosius ubi justum tempus dabitur litteris relaturus, quamvis ut aliquanto plura, non tamen omnia quae de tanto viro dicenda sunt libris vel voluminibus capi possunt. Quo fit ut non unus aut alter dies: sed ne plurimi quidem tantis virtutibus enarrandis satis esset. Facilius enim quis

opuscula interdum non inuiti legant. Nos itaque non ista mittimus, ut doctiorem instruamus, ne prouerbio locus detur: Sus Mineruam, sed ut doctissimum honore, quo possumus, prosequamur. Abundabat et Dauid noster, quum iam regnum accepisset, diuitiarum copia, nec tamen dedignatus est a Siba seruo modici admodum precii munuscula accipere. Ita spero te quoque, sanctissime Cardinalis uirque doctissime, pro tua in omnes humanitate in nostro opere suscipiendo facturum. Quod quum feceris, non accipies

Eduxit tutaque potens regione locauit.
Hostiles autem currus aciemque secutam
4.20   Obruit effusis laxati gurgitis undis.
Contulit hanc nostris patribus deus ipse salutem,
Non uis ulla uirum, non multę copia gentis.
Et dubitatis adhuc illius fidere uerbis,
Qui nunquam fallit, cuius ualet omnia uirtus?
4.25   En iterum responsa petam, quo certius istud,
Non mente ancipiti, quod diximus, accipiatis.

Festaque concelebras epulis conuiuia raris,
De tantis opibus, tibi quas diuina fauendo
4.325   Indulsit pietas, aliquid digneris amico
Impartire tuo, cui per deserta uaganti
Deficere humanę iam coepit copia frugis,
Ille tuas defendit oues, dum castra teneret
Istis fixa locis quondam. Non defuit hedus
4.330   De gregibus, non agna tuis; pecuaria nemo
Diripere est ausus nec furto abducere. Miles

ęqua mente ferebant
Pręponi externos et quam se pluris haberi. Achis duces inuident Dauidi
6.20   "Quidnam" aiunt "uelit ista cohors, rex inclyte, tecum
Hebreę plebis, recutiti et copia uulgi?" —
"Nunquid nescitis bello Dauida probatum"
Achis ait "Saulisque ducem, mox nostra secutum
Signa diu fidumque mihi multumque superbo
6.25   Infensum Sauli?" Turbati corda furore

at illa suos pomorum crescere foetus,
Sic Saulis labente domo Dauidica uirtus
Altius exurgens se supra sydera tollit. Dauidis uxores cum liberis
7.200   Pręterea sobolis generandę copia regi
Larga datur, cunctis uni famulantibus astris.
Achinoeque illi pariens Ammona profudit,
Abigail Chelebum, Tholomai filia Macha
Absalona comis insignem atque ore decorum.
7.205   Ex Agita

meritis motus Ionathę, te sistere iussi
Me coram. Multum nanque ipse obnoxius illi,
Quem doleo amissum, tibi saltem soluere grates
Fasque piumque puto. Quare gaudere paternis
9.25   Te uolo, chare, bonis et auitę copia gazę
Vt tua sit, iubeo. Mensę conuiua perennis
Ipse meę fies laribusque morabere nostris." Respondet Miphiboseth
Ille uerecundo contra sic rettulit ore:

ut susceptus conuiuia festa frequentem
Et satur in plumis iaceam et complexibus utar
Molliter uxoris? Per te, tibi iuro, tuamque,
Quam pręferre meę soleo, rex magne, salutem,
Hoc me facturum nunquam, nisi copia nostrę
9.250   Quum ueniet gentis, uicta certamine Rabba
Et tibi subiecta, si tunc mihi uita superstes
Fiet, ut hoc tanto possim gaudere triumpho."
Postquam rex uidit cunctos hac parte suasus

unquam.
10.370   Ergo age, uade, pio defer mea dicta parenti:
Vt quid ego redii Gessuris exul ab oris,
Si grauiora pati patria contingit in urbe?
Tempore tam multo conspectus, oro, cupiti
Copia iam fiat, placidos ostendere uultus
10.375   Iam mihi dignetur. Vel si delebile crimen
Esse meum nullo sęclorum iudicat ęuo,
Iam perimat miserum. Non tam graue luce carere
Est mihi quam facie uiui charique

incipient. Ergo tibi tutius istud
11.150  Accipe consilium: Totas modo collige gentes,
A Dani incipiens ad fines usque supremos
Vrbis Bersabę. Venient, si iusseris, omnes.
Vix illos capiet campus. Iam copia tanta
Arma gerens tecum, quoquo te uerteris, ibit. Comparatio
11.155   Atque hac mole uirum, ueluti quum Nilus inundans
Contegit effusis late arua patentia lymphis,
Sic

patentia lymphis,
Sic omnem operies turmam Dauidis et uno
Illum congressu prosternes uimque tuarum
Effugiet nemo legionum. Siqua tenebit
11.160  Vrbs illos, poterit circumdare funibus ipsam
Copia tanta uirum medioque in flumine tractam
Mergere, ne ex illa restet uel calculus unus.
Et quum tanta tuo fuerit res ędita ductu,
Te metuent omnes, cunctas tua fama per urbes
11.165  Procurret uolitans. Pręlatum

uotis descendens nubibus imber
12.415  Respondere quidem coepit certisque diebus
Irrorare satas cęlesti flumine terras.
Nullus, ut ante, famis mansit pauor: omnia pleno
Pabula uitai tribuit noua copia cornu. nota
Tantum iussa dei prodest implere piisque
12.420  Officiis miseros solari opibusque iuuare.
Inde Palestinę rursum fera bella cateruę
Iudeis

Rex, tibi cura fuit, quem post te sceptra tenere
Decernas regni solioque sedere superbo."
Hęc ubi dicta dedit Nathanus, protinus ille
14.85   Imperat acciri Bersaben. Cęsserat ipsa
Hinc etenim, fieret quo libera copia fandi
Nathano, quicquid uellet. Coramque uocata
Astitit atque ipsi respondit talia Dauid: Rex ad Bersaben
"Nil dubites, Bersaba, modo! Tibi numina testor
14.90   Sancta

quam peccare, si non illos timuerimus, qui corpus tantum occidunt, sed eum potius, qui simul corpus et animam potest mittere in gehennam. Hic ille est, qui in Euangelio beatos uocat persecutionem patientes propter iustitiam et eosdem consolatur dicens: Gaudete et exultate, quoniam merces uestra copiosa est in caelis! Quis ergo tam insipiens rerum existimator est, ut non anteponat aeternam patientiae mercedem cuicunque iniuriae uindictae? DE INIVRIA QVAE NEMINI MAGIS NOCET QVAM SVO AVTORI Parabola

DE DOCTORE QVI ALITER DOCET, ALITER VIVIT Parabola XLIV Dux a rege in expeditionem missus magno animo certamen mire suos hortabatur tantumque prae se ferebat audaciae, ut primus cum hoste congressurus uideretur. Cum autem in aduersariorum copias repente incidisset, castra quidem muniit et nihilominus alios in aciem descendere et manum conserere iussit, sed ipse in tuto residens, postquam uidit clamore utrinque sublato acies concurrere, arma misceri et iam digladiantium cruore solum passim

ipsi dominandi cupidi ad alias prouincias sibi subiugandas animum intendunt. Erat Gothorum Gothi gens inquieta, uaga, absque legibus, aspera et bellicosa. Igitur Totila et Stroilus, cum a fratre Brisso subsidia impetrassent, ingentes equitum peditumque copias secum trahentes Occidentis regna inuasere. Et primo quidem infestis armis Pannoniam aggressi commisso cum Pannonibus proelio superant, regem eorum interimunt, regnum uictoria potiti occupant. Post hęc inde mouentes in agro qui Tarnouię dicitur castrametati sunt. Huiusce

totius prouincię emporium, dirruit et euertit, necdum malis satiatus misit cum parte exercitus filium suum Seuioladum ad Delmatię mediterranea, quę nunc Croatia dicitur, Croatia expugnanda. Cumque Iustinianus Cęsar intellexisset quod Gothorum dux copias diuisisset dimisissetque a se partem alteram cum Seuiolado filio atque ita esse, ut ferebatur, per exploratores certior factus, coacto repente exercitu Stroilum inuasurus abiit. Nec minus prompte atque impigre Stroilus cum his quos secum habebat processit obuiam. Erat enim

Interim Attila, Pannonię rex, rursum infestis armis fines eius ingressus oppidum quoddam ui cępit cumque bona diripuisset, ędes incendit, moenia dirruit et audita Gothorum cęde nihil cunctatus in regnum suum abiit. Sebeslauus uero nondum de fuga eius certior factus extemplo copias eo mouit, sed hoste quo cum congrederetur non inuento oppidum, quod solo ęquatum fuerat, instaurari iussit. Cumque quattuor et uiginti regnasset annos, duos de se liberos reliquit: alteri nomen erat Razbiuoius, alteri Bladimerus. Hi post patris obitum

facile in potestatem redegit ultro se dedentes, ne regi quoque aduersari uiderentur dum filium eius detestantur. Bannus ipse fuga elapsus est, eis qui regi se tradiderant crimen remissum ueniaque data. Quos autem cęperat Seislauus, illos in seruitutem redegit pręfectis copiarum suarum oblatos; patri quoque iratus, quod rebellantibus pepercisset, seditionibus animum intendere coepit. Plurimi militum centurionumque terrore compulsi illum sequebantur. Quorum opera usus patrem regno expulit XXIV rex Croatięque dominatus

auaritia, nec plebs potentiorum uim formidabat, omnes pariter tuente ac protegente ipsa regis iustitia, quę neminem prorsus inique uexari patiebatur. Cumque omnium prope par cura esset arua colere, pecudes alere, negotiationibus exerceri, nunquam antea regnum illud ulla rerum copia opulentius fuisse memorabatur. Abunde in ciuitatibus erat uestis preciosa decoraque arma et phalerati equi, exquisita supellex, auri quoque argentique uis, gemmę, margaritę et quęque alia quę mortalium animos uel ęstimatione uel pulchritudine allicere solent. Sed, ut

Serenissima 15. Avril. 1513. Madama. Humillimam comendationem: mitto cum hiis copiam Brevis quod jam scripsit modernus Pontifex Caeraree Majestati ex quo Serenitas Vestra intelliget animum Pontificis ad Caesarem licet Galli et Veneti faciant maximas practicas ut adjugatur eis: Quum jam idem Galli fecerunt pacem cum Venetis et ligam contra Caesarem et Regem Catholicum sicuti

4. Avril. 1513. Serenissima Madama. Humillima commendatio: Quo clarius Serenitas Vestra statum omnium rerum urbanarum, * *Il a obmis cognossas. mitto hiis annexas copias litterarum et Brevium Apostolicorum ex quibus omnia clare intelliget nec ego scirem quid ulterius scribere. Cardinales Sancti Crucis et de Sancto Severino qui alias per faelicis recordationis Julium fuerant privati omni dignitate et Beneficiis scripserunt et Pilis ad

volebat facere omnia pro defensione status Mediolani et jam Helvetii etiam descendebant, profecto jam actum esset de statu Mediolani et forte de majori parte Italiae, quam Galli cum Venetis diviserunt ad invicem, sed, Deo ita volente, res fuerunt sedate: Dux Mediolani progrediebatur contra illas copias Gallorum que descenderunt in Italiam, et sunt solum Italice et pauce, tamen intraverunt Alexandriam, quo Dux mittebat aliquas lanceas Hispanas et suas ad recuperandam eam et ipse sequebatur cum reliquo exercitu Hispano, et cui eadem vel sequenti die xviiij. presentis debebant conjungi

usi sunt maxima crudelitate, sufixerunt pallo ultra CCCC. pueros. Rex in persona ita senex cogitur arma suscipere et progredi contra Turchos. Non dubito quin Serenitas Vestra viderit litteras Serenissimi Regis Anglie quas jam ad Caesarem scripsit imo non mitto copias earum: Commendo me humillime S. V. quam omnipotens diu faelicem et incolumem conservare dignetur: Auguste penultima Maij M. D. XIII. Excellentissimae Serenitatis Vestrae humillimus servitor: Jacobus de

Mediolani die xxviiij. * * Il a été ditcy devant p. 25. qu'il y estoit entréle 28. mais il est seur qu'il n'y est entre que le 29. Decembre 1512. Decembris intravit faeliciter Mediolanum, quo ordine et qua pompa videbit Serenitas Vestra ex copia hiis annexa: in die Sancti Stephani habuit idem Dux arcem Navarre que est satis importans sperat cito se habiturum et illam Mediolani ac Tretii: immo relatum est, incerto tamen auctore, quod illa Tretii est redita, quod ego non ausim affirmare quum id non habeo per litteras alicujus fide

illius status Mediolani. Cum Venetis nulla est spes pacis, et jam in fine Januarii sunt terminate indutiae, et si voluerint Hispani, sicuti certo spero facient, brevi terminabitur illa expeditio. Quae de Turcis habita sunt videbit Serenitas Vestra ex copia hiis annexa, ulterius scriptum est Caesareae Majestati ex Hungaria, quod nunc Turci occuparunt Hungaris duas arces valde importantes, unum in finibus Bosne Zstrebernik vacatum, alterum in finibus Servie Tischim nuncupatum: concurrebant tota Hungaria ad recuperationem eorum.

concurrebant tota Hungaria ad recuperationem eorum. Per litteras Catholici Regis scriptas ad Illustrissimum Dominum Vice Regem comprobatur scelus quod voluit perpetrare Dux Calabriae contra personam Catholice Majestatis sicuti videbit Serenitas Vestra ex copiis earumdem litterarum quas hiis etiam alligavi, et illud quod prudentissime excogitavit Serenitas Vestra ego fui semper illius opinionis quod mater et fratres ac sorores Ducis quae sunt Ferrariae, fuissent suscepte per Caesarem et illud infelix mater semper petiit per unum suum hominem quem

quos Pontifex cum rejicere non potest, quandoquidem Ecclesia nunquam redeunti claudit gremium, benigne complexus est eos, et quum in mandato Regis Francie super hujusmodi adhesione taxabatur Caesar, Comes Carpensis protestatus est in Concilio contra eandem taxationem, cujus protestationis copia hiis annectitur. Serenissimus Rex Portugalie auxit regnum suum in Africa, potitus est Marochio, et aliquibus locis insignibus Mauritaniae, reliqua omnia latius continue intelligit Serenitas Vestra per litteras Domini Ludovici Marraton.

profuisse cognoueris, ad Iesum tandem quęso conuersus dic cum Petro: Pręceptor per totam noctem laborantes nihil cepimus; in uerbo autem tuo laxabo rete. Et cum hoc inquit euangelista fecissent, concluserunt piscium multitudinem copiosam. Quod si demum in Scripturę sacrę pelago piscari te delectabit, tu quoque implebis pectoris tui nauiculam saluberrimorum pręceptorum copia, quibus et ipse uiuere | et alios docendo poteris sustentare. Tanta est enim diuinorum uirtus uerborum, ut fideliter et

laborantes nihil cepimus; in uerbo autem tuo laxabo rete. Et cum hoc inquit euangelista fecissent, concluserunt piscium multitudinem copiosam. Quod si demum in Scripturę sacrę pelago piscari te delectabit, tu quoque implebis pectoris tui nauiculam saluberrimorum pręceptorum copia, quibus et ipse uiuere | et alios docendo poteris sustentare. Tanta est enim diuinorum uirtus uerborum, ut fideliter et incorrupte et contente legentibus intellectum illuminet, animum exhilaret atque illa quę pręcipiuntur, perficiendi facultatem

septem crassas | et totidem alias macilentas. eodem-que numero triticeas spicas, alias turgentibus aristis plenas, alias effoetas exiles ac prorsus uanas | Et quemadmodum ista disserens Ioseph sanctitate notus prędixerat, septennem annonę copiam septennis fames est subsecuta. Nabuchodonosori quoque regis dirum ac triste somnium, siue statuam quam uidit consideres | uario metallo compactam | siue arborem supra modum proceram atque amplam. Vtroque enim somnio Daniele interpretante didicit | futuram regni cladem

nobis inuocemus, quia in psalmo est scriptum: Oculi Domini super iustos, et aures eius in preces eorum. Et Iacobus apostolus: Multum ualet, inquit, deprecatio iusti assidua. Plus potuit unius Moysi oratio quam multorum arma. Illo nanque orante uictę sunt inimicorum copię, quo tacente superabant. Ad Elię prophetę preces cęlum dedit pluuiam et terra fructum, cum trium annorum et sex mensium siccitate cuncta in agris exaruissent. Idem uiduę Sareptanę inopiam farinę olei-que copia exhuberare fecit filio-que eius mortuo, cum orasset, uitam

quam multorum arma. Illo nanque orante uictę sunt inimicorum copię, quo tacente superabant. Ad Elię prophetę preces cęlum dedit pluuiam et terra fructum, cum trium annorum et sex mensium siccitate cuncta in agris exaruissent. Idem uiduę Sareptanę inopiam farinę olei-que copia exhuberare fecit filio-que eius mortuo, cum orasset, uitam instaurauit. Eliseus quoque Deum precatus, uiginti ordeaceis panibus centum uirorum famem saturauit, ita ut etiam reliquię superfuerint. Deinde Sunamitidi hospitę diu sterili prolem a Domino exorauit et, qui natus

excitat, suam etiam infirmitatem quanuis chronicam diutinam-que curare et posse credidit | et uelle sperauit. Nunquam serum est salutem quęrere, cum semper spes impetrandi suppetat, donec in corpore datur spirandi copia. Sed quia dierum nostrorum exitum nescimus, periculosissimum est postremum expectare, ne forte is hodiernus uel crastinus sit | et tunc mori cogamur, cum nos multum adhuc uicturos credimus. Cęterum si conuersioni tuę (ut potissime

Adhuc escę eorum erant in ore ipsorum, et ira Dei descendit super eos, et occidit pingues eorum | et electos Israhel impediuit. Nemo igitur sibi tutum putet | non contentari iis quę Deo largiente in monasterio habentur, uel ob hoc patres incusare, quod ipse minus copiose abundet, cum necessaria suppetant. Paupertatem professus es, et copiam exigis? obedientiam uouisti, et maioribus audes esse molestus? quid amplius quęreres in seculo | quam quod concupiscis in monasterio?

impediuit. Nemo igitur sibi tutum putet | non contentari iis quę Deo largiente in monasterio habentur, uel ob hoc patres incusare, quod ipse minus copiose abundet, cum necessaria suppetant. Paupertatem professus es, et copiam exigis? obedientiam uouisti, et maioribus audes esse molestus? quid amplius quęreres in seculo | quam quod concupiscis in monasterio? Si monachi geris indumentum, cur dissimilem habes affectum? Memento quia religionem ingressus es, ut Deo seruias et

Et in Ezechiele: Ecce inquit hęc fuit iniquitas Sodomę: superbia, saturitas panis | et abundantia, et ocium ipsius. Quanto igitur melius penuriam pati | et continentię uirtute abundare | quam copia rerum affluere et turpis luxurię sordibus inquinari? Quanto pręstabilius obseruandis ieiuniis operam dare | et abstinentia superbiam fastum-que contundere | quam crapula inflatum neque bonorum neque malorum quę futura sunt meminisse | et a Deo recedere?

libido. non ut oportet uiuendo, sed potius ut delectat. Latos agros, regias domos, tiriantinas uestes, auream argenteam-que supellectilem, phaleratos equos, uenaticos canes, nobiles seruos uultis possidere, non ut Christi discipulos decet, sed terrę dominos, et ea rerum copia, quę nec ueteri | nec noua Lege conceditur uobis, abundare. Nam cum populus Israhel ad Terram Promissionis translatus esset per singulas tribus diuidendam, sacerdotali tribui est a Domino dictum: Numeri

et dicam: quis est Dominus? aut egestate compulsus furer et periurem nomen domini mei. Sed quoniam supra modum locupletatus fuit, in id quod timebat incidit. Diuitiarum copia delinitus uoluptatibus seruiuit, mulierum quas adamauerat, diis templa posuit. Et si uir alioqui sapientissimus sic insaniuit, quis confidit continentem se fore, si diuitiis affluere sibi contigerit?

appetit uoluptas, incipe pauperibus dilargiri. peregrinos hospitio suscipe, esurientem pasce, nudum operi, ęre alieno oppressos redime, subsidia ęgrotantibus mitte, mortuis iusta exolue. Ita tibi pax ista publica bene ac prospere succedet, dum copiam pręstat inopię subueniendi alienę | Deum-que demerendi. Pax priuata Pax autem priuata illa dicitur, quę singulis iungit singulos | reddit-que concordes, ueluti fuit Dauid et Ionathas, Elias et

eam acquiramus possideamus-que precibus a Domino solicitandum esse admonemur. dicitur enim: ps. CXXI Rogate quę ad pacem sunt Hierusalem. Fiat pax in uirtute tua, et abundantia in turribus tuis. In pace quippe affluere solet rerum copia, quam bello sęuiente minui ac deficere necesse est. Quamobrem ad populum quoque de Hierusalem in Caldeam translatum ait Dominus: Hie. 29 Quęrite pacem ciuitati, ad quam transmigrare uos feci, et orate pro ea, quia in pace illius

beati qui persecutionem patiuntur propter iustitiam, quoniam ipsorum est regnum cęlorum. beati estis cum maledixerint uobis homines | et persecuti uos fuerint | et dixerint omne malum aduersum uos mentientes propter me. gaudete et exultate, quoniam merces uestra copiosa est in cęlis. Sint ergo in te istę uirtutes in terra, ut et nunc spe beatus sis | et postea beatior mercede in cęlo. Audi pręterea et Apostolum pręcipientem:

Elia deprecante ne plueret, suspensus fuit cęli humor | per annos tres cum dimidio. Quo rursum ut plueret orante | cęlum dedit pluuiam et terra fructum. Idem in Sarepta uiduę pauperculę nihil habenti, farinę olei-que copiam non largitione sed oratione contulit | filium-que eius mortuum ad uitam reuocauit. quid adhuc? fluminis cursum stare fecit, donec diuisis aquis ad ulteriorem ripam per siccum transiret.

tuis lapides eius . Placent Dei famulis isti Ecclesię lapides, cum uitam ipsorum imitando ad eorum perfectionem nituntur peruenire. Iidem sicuti montes per uirtutum altitudinem nuncupantur, ita et flumina propter doctrinę inundationem copiam-que affluentem. Plenissime enim uiam ueritatis docent. quam uiam ipsi terendo Iudicis aduentum pręstolantur securi. unde dicitur: ps. 97 Flumina plaudent manu, simul montes exultabunt in

pili etiam in candorem uersi. Hulcus in carne auaritiam esse existimo, cuius uulnus tunc obductum uidetur, cum auarus adeptus est quod concupierat. Cęterum quia nec adepto satiatur, nondum sanatum uulnus cicatrix inęqualis ac discolor ostendit. Et quoniam ille nulla copia contentus in superfluis parandis cumulandis-que laborat semper, pilos habere dicitur qui sunt superflua corporis. cicatrix autem alba delectationem in acquirendo indicat, ruffa ardorem in concupiscendo. Fornicatio Quartum leprę genus dicitur | caro

Vnde tanta peccantium multitudo. Caput XVIII Porro cum tot talia-que sint, quę nos ne peccemus deterrent, quid causę est, quod peccantium multo maior numerus quam non peccantium existat? multo-que copiosior turba sit | mundo seruientium | quam mundi Domino | et cęli terrę-que Conditori? ita ut cum Propheta cogamur exclamare: ps. LII Non est qui faciat bonum, non est usque ad unum. Iam enim quod futurum Dominus prędixerat,

digito contingas. Prunę quippe offendent corpus, puellę uero tactus animam perimet. Pecunię quoque crebra contrectatio animum ad auaritiam stimulat. Quamcunque enim rem tangere delectat, eius largius copiosius-que potiundę auiditas crescit. Prudens itaque constitutio Seraphici Francisci fuit, qua cauetur, ne monachi paupertatem professi nummos contingant, sed illam elemosinam, quę pecunia constat, secularium ministrorum manibus colligant.

et sequere me! Et qui habet duas tunicas, det alteram non habenti. Luc. 14 Illos-que ad coenam Dominus pręcipit inuitandos, quibus deest referendę gratię copia. ut non ab iis remunerationem, sed a Deo expectes. Parum uel nihil facit lucri qui tribuit diuiti. et licet multo plura receperit quam dederit, nihil tamen ad illud, quod a Domino tribuendum speratur.

incedat. Tantum cibi ac potus imparti ne fame siti-que laboret. Non beneficium est plura donare, sed nequitię irritamentum. Vestis delicatior excitat arrogantiam. Victus abundantior nutrit luxuriam. Prospiciendum erit igitur ne copiosius tribuas | quam ad parsimoniam accipientis credideris esse satis. ne forte dum iuuare cupis noceas. Medicorum industriam imitare: non porrigunt ęgroto quantum ipse expetit, sed quantum saluti eius recuperandę confert | quod-que

| et quod honestę sustentationi sufficit uel non petenti prębe. Quicquid ultra necessitatem est, quicquid obesse poterit, ne prębeas etiam si flagitarit. Quod si tibi grandis rerum suppetit copia, da multa sed multis. Nam si uni dederis, licet ille acceptis non male utatur, tu tamen unum diligere uideberis, alios odisse. Christus autem non pro uno mortuus est, sed pro omnibus. Eius munificentię eris emulator, cum plurimis benefeceris.

qui te de terra tollere | et in cęlesti collocare dignabitur domo? Ab omnibus destitutus gutta aquę indigere incipies cum diuite purpurato, qui micas panis Lazaro mendicanti dare noluit. Lazari inopiam non est miseratus in sua copia diues, nec Lazarus iam in sinu Abrahę beatus et felix diuitis in igne ardentis miserię permissus est subuenire. Atque ita auari diuitię in ęternam uertuntur inopiam. diuitię uero pauperibus Christi dilargitę

a Domino collato gratia referatur. qui illud quod pauperi impenditur, fatetur impensum sibi. Reg. primo 7 Samuele sacerdote holocausta offerente Israhelitę parua manu ingentes Palestinorum copias fuderunt. Territi enim hostes tonitru et fragore de cęlo misso terga uerterunt. Non est autem acceptior Domino holocausti oblatio quam elemosinarum pia largitio. ipso dicente: Misericordiam uolo et non sacrificium.

clamorem pauperis, et ipse clamabit, et non exaudietur . Minus est tamen sua non tribuere | aliena quoque iniuste rapere cogit auaritia | et ne a pauperum quidem fortunis impias continere manus, nullo satiabilis congestu, nulla copia contenta, immo eo cupidior, quo plura rapuerit. Vnde de illis quibus ea dominatur est dictum: Prouerbio 11 Rapiunt non sua, et semper in egestate sunt .

Rex Quod autem reges omnium semper opulentissimi sunt, hoc ideo fit , quia regum opes non tam suę quam populi sunt. Eorum quippe impensis plebes tute degunt, ab hostium iniuria proteguntur, in rerum uite necessariarum copia conseruantur. Quemadmodum autem communi utilitati exposita esse debet principis opulentia, ita et priuatorum diuitię adiumento sint egestati alienę. Alioquin et ipsi diuites egebunt ac miseri erunt. Quid enim

maximam beneficii partem, quę in animo est. Reddit enim pro beniuolentia beniuolentiam, licet nondum munus pro munere retulerit. Deest interdum referendi copia, interdum occasio. et quandiu ista desunt, qui accepit beneficium tanquam relaturus, iam retulisse uidetur. quia satis est uoluisse, quoties posse non occurrat. Ab illo qui infamia notatus est | et turpiter uiuit, non accipias beneficium, ne perditis moribus eius fauere

humanam. Victi sunt deinde Palestini tonitru et fragore de cęlo territi. Olophernes Caldeorum dux, cum urbes aliorum prouincias-que expugnasset, in Iudea unius foeminę manu uictus occubuit. Regnante Hierosolymis Asa innumerabiles Aethiopum copias ad internicionem conciderunt. Regnante Iosaphato cum ingentem Ammonitarum Idumeorum-que exercitum formidarent, inimicos inter se digladiantes conspexerunt | mutuo-que cęsorum tulerunt spolia tam securi | quam paulo ante pauefacti. Regnante Ezechia cum ab Assyriis duce

angeli manu una nocte centum octuaginta quinque milibus hostium cęsis | obsidione soluti sunt. Omitto nunc Machabeos | Iudam, Simonem, Ionatham. qui Dei sui nomine inuocato parua manu ingentes hostium copias pluries fudere. Magna quidem et immensa beneficia hęc, maiora tamen accepturi erant, si istorum quę acceperant largitorem non deseruissent. Nunc ergo quod superest, breuiter

ritus secuti fuerant, Palestinorum atque Arabum magna in parte pręda facti sunt. Tunc enim et regis domus direpta | et eius uxores liberi-que capti. Ipse autem Ioram, quia ab impietate non recesserat, alui profluuio consumptus est. Ob idem crimen Ioa regnante ingentes militum copias parua Syrorum manu prostratas amisere. ipse Ioas a seruis domi fuit interemptus. Rursum sub Amasia rege deos alienos adorabant, cum a Ioa Samaritarum rege superati sunt. pars Hierosolymitani muri diruta, thesauri ablati, ipse Amasias

taceam Moabitas et Ammonitas | et quosdam alios potentia atque opibus quondam claros, ob hoc ipsum superbię crimen pene deletos, omnes terrarum dominos hortor, cum talia legerint de his, qui ipsis fortiores, opulentiores, uirorum armorum-que et rerum omnium copia maiores extitere, tam subito cecidisse, ne sibi insolenter superbe-que confidant, sed summi Dei scita leges-que contemnere metuant. semper-que meminerint | solo illius nutu cęlum terram-que posse deficere, qui solus ut essent potuit facere. Non eos

para. 2 25 Amasias Et in Paralipomenon libro legimus | Amasiam regem Iuda cum Syris congressurum centum talentis centum milia militum conduxisse. deinde ut uiri Dei iussis obediret, dimisisse conductitios | et cum paruo suorum numero ingentes hostium copias fudisse uictoria potitum. Itaque qui cum paucis uicit, uictus cum multis fuisset, si non obedisset. Dei quippe est (ut ibidem dicitur) et adiuuare et in

Beati qui persecutionem patiuntur propter iustitiam . Si uerbis petulantibus lacesseris: Beati estis inquit cum maledixerint uobis homines | et persecuti uos fuerint | et dixerint omne malum aduersum uos mentientes propter me | gaudete et exultate, quoniam merces uestra copiosa est in cęlis . moyses numeri. 12. In perferendis igitur calumniis imitemur Moysi mansuetudinem. pro illis a quibus procaciter iactatus fuerat, solicitus orauit. precibus-que eius annuens

5. Beati qui persecutionem patiuntur propter iustitiam quoniam ipsorum est regnum cęlorum. beati estis cum maledixerint uobis homines | et persecuti uos fuerint | et dixerint omne malum aduersum uos mentientes propter me. gaudete et exultate, quoniam merces uestra copiosa est in cęlis. Quam certe mercedem si alta mente consyderabimus, terrena omnia facile contemnemus. neque omnino quicquam toleratu graue uidebitur, quoties bona, quę pro malorum perlatione compensanda sunt cogitabimus.

iustitiam-que colentibus. philosophi. / oratores / poetę. Nihil itaque uobis proderit o philosophi, scite subtiliter-que ratiocinari, nisi etiam innocenter integre-que uixeritis. Neque uobis rhetores ornate copiose-que dicere ulli erit emolumento, nisi compti et exculti uirtutibus incesseritis. Neque uobis qui in bicipiti somniastis Parnaso, in componendis poematibus Homero atque Vergilio esse pares usui erit, nisi profligata uitiorum labe | morum puritatem atque munditiam retinueritis.

benignissime alias me audisti Ex audistis correxit Gortan , et Tuam, Deus optime maxime, causam ago, cuius misericordiam supplex imploro, ut et mihi dicendi copiam et Leoni Pontifici nostro Maximo hisque patribus calamitates nostras intelligendi et prouidendi et prouidendi deest in Glavičić promptitudinem largiaris.

2. Fregepanum

praelio a Tartaris profligatum, regno deinde expulsum et ad maritima latibula fugientem (quo tempore Veglia insula potiebantur) benignissime excaeperunt et uiginti quattuor auri atque argenti facti marcharum millibus donauerunt. Quo auxilio ille se suosque colligens, adiuuantibus maxime Fregepanum copiis, Tartarorum rabiem repressit eorumque imperatore et multis millibus una acie caesis amissum paulopost regnum recuperauit.

4. Ioannes, Bernardini proauus, Sigismundo, tunc Vngarorum regi – quo tempore triceps illud schisma uigebat – quadraginta duo

nunc, aut quibus sacris initientur, o Paule apostole, Corinthii tui, Ephesii, Philippenses et Galatae si uideres, maximo certe dolore afficereris! Tu enim infirmantibus coinfirmabaris, patientibus uero remedium solamenque afferre consueueras. Et ut de laeta Maesia, de Epyro, de docta Graecia, de copiosa auri atque argenti Bosina deque Asia et Aphrica uno uerbo concludam: maximam iam Christiani orbis partem, nostra ignauia, priuatis odiis et commoditatibus Correxi ex

Catull. 24 [p. 141] Ad quendam adolescentem formosum qui morem gesserat Furio pauperrimo; et eum carpit quod inopi homini sui copiam fecerit.
Catull. 28 Petit a Veranio et Fabullo, comitibus Piso...

Ea posuit in domo Saltus Libani. Fecit thronum de ebore uestiuitque auro. Cuncta uasa potoria erant aurea, supellex domus Libani uniuersa ex auro purissimo. Erant ei currus CCCC, equitum XII milia. Illo regnante tanta fuit copia argenti Ierosolymis quanta et lapidum, tanta cedrorum quanta et sycomorum. Adducebantur ei equi de Aegypto et de Choa. Mulieres adamauit alienigenas fueruntque illi

principibus non credenti: Videbis, inquit, oculis tuis, et inde non comedes. Cum ergo Dominus in Syros tonitrum excitasset, relictis omnibus diffugerunt. Egressus populus diripuit castra Syrię et de uictus copia ita euenit, sicut prędixerat Heliseus. Atque ille incredulus ad portam urbis turba irruente ellisus animam efflauit. Ioram deinde cum Ochozia, rege Iuda, pugnans aduersus Azahel, regem Syrię, in Ramoth Galad saucius

reuersus est. Bellum perpetuum gessit aduersus Baasam, Israhel regem. Hanc ob rem regem Syrię Benadab largitione corruptum ab amicicia eius auertit sibique confoederauit. Qui quidem Benadab missis aduersum Israhel copiis Ahion, Dan, Abel, Ceneroth terramque Neptalim subegit. Asa autem tulit lapides de Rama et ligna ędificauitque Gabaa Beniamin et Maspha. Anani prophetam sibi exprobrantem, quod in rege Syrię

lapidatus prophetantem lapidauerunt in a trio templi Ioa rege iubente, tametsi patris eius beneficio tum uitam tum regnum fuerit assecutus. Deo autem tot impietates ulciscente Syri numero pauci ingentes Iuda copias superant atque prosternunt. Rex etiam Syrię Azahel expugnata Geth obsedit Hierosolymam, sed a Ioa omni argento, quod in templo et in pallatio erat, accepto recessit. Non multo post Iosachar filius Semath, et

ne derogaret legi. Decemmilia Idumeorum strauit in Valle salinarum. Expugnauit Petram et appellauit eam Iezechel. Ioam, regem Israhel, ad certamen prouocauit. Illis ducibus acies concurrerunt ad Bethsames, oppidum Iudę. Copię Iudę fugientes in castra se recęperunt. Ioas uictor Amasiam captum duxit Hierosolymam, interrupit murum, spoliauit urbem, obsides accepit et rediit in Samariam. Amasias post mortem Ioę, regis Israhel, uixit annos XXV.

carnis lasciuiam refrenabat. Forma insignis, diuitiis potens, nobilis genere in tribu Simeon. Iam annos III et menses VI in uiduitate exegerat, quando Olophernes a Nabuchodonosor, Assyriorum rege, cum ingentibus copiis ad occidentis prouincias missus eius imperio subiugandas, cum iam Ciliciam et Mesopotamiam domuisset, Damasci agrum uastasset, lucos deorum arasque euertisset, et tantum Nabuchodonosor deus esse crederetur, — uenit tandem in

Iubente Olopherne cibum potumque ei de suo ministrari conuiuio non assensit, ne in escis ethnicorum contaminaretur, seque sibi uiaticum attulisse dixit. Impetrat ab illo copiam ultro citroque cum ancilla sua commeandi. Die quarto inuitata uenit ad Olophernis conuiuium, comedens tamen et bibens de his, quę secum portauerat. Postquam exempta fames epulis mensęque remotę , Olophernes ebrius per

laborabant. Heliseus, fossas ut facerent, iussit. Et impletę sunt aquis. Victoriam quoque eis de hoste futuram prędixit. Mulieri uiduę atque inopi, cui creditor pro debita pecunia duos liberos abstulerat in seruitutem, olei copiam in uasis, quę illa a uicinis commodato acceperat, ebulire fecit. Hinc mulier uendito oleo redemit liberos et creditori satisfecit, de reliquo ipsa cum familia sua uixit. Apud Sunam ciuitatem mulieri sterili et uiro eius iam

atque etiam uisu restituto illuc redire fecit, unde uenerant. Benadab, rege Syrię, Samariam obsidente cum iam in eo res esset, ut Samaritani fame compulsi hosti se traderent, cras a Domino liberandos prędixit et pro penuria copiam uictus affuturam. Nocte proxima horrendo quodam fragore audito Syri territi relictis omnibus diffugere. Ciues egressi direptis hostium castris omnium rerum copia affluxerunt.

prędixit et pro penuria copiam uictus affuturam. Nocte proxima horrendo quodam fragore audito Syri territi relictis omnibus diffugere. Ciues egressi direptis hostium castris omnium rerum copia affluxerunt. Idem propheta prędixit famem septem annorum futuram. Cum esset Damasci, prędixit Benadab, Syrię regis, mortem et Azahelem in eius locum successurum. Idem Domino iubente unxit Iehu

regibus Iuda originem trahens, prophetauit in diebus Ozię, Ioathan, Achaz et Ezechię regum Iuda. Hic Ezechiam regem, cum Syrorum exercitus urbem obsedisset et ciuitatem magis fames quam arma pręmerent, tum cibi copiam tum obsidionis liberationem propediem futuram sperare iussit. Et tunc quidem Assyrii (sicut dictum est supra) ab angelo cęsi sunt. Idem regi mortem imminere nunciauit. Et tamen

ad subeundum laborem excitat affirmans multo maiorem gloriam fore templi secundi, quam fuerat primi. Glorificandum enim erat ipso ueri Messię aduentu. Alioquin primum illud et operis magnificentia et auri argentique copia longe nobilius fuisse satis constat. Conuincuntur ista prophetę autoritate Iudei, qui Messiam nondum uenisse contendunt. Si enim nondum uenit, quomodo plus glorię secundo templo

IVDAS IVDAS, cognomento Machabeus, Mathatię sacerdotis filius, dux creatus Apollonium, Samarię pręfectum, aduersum Israhelitas insurgentem fusis fugatisque eius copiis interfecit spoliisque potitus est. Seronem, Syrię principem, cum multa pugnatorum manu egressum usque Bethoron ipse cum paucis fregit. Desyderati sunt ex illis mille trecenti uiri, reliqui fuga elapsi sunt in

Quamobrem rex Antiochus coacta quam maximo potuit exercitu datisque stipendiis cum Iuda confligere parabat. Veritus autem, ne satis suppeteret pecunia, in Persidem ad exigenda tributa est profectus. Cęterum cum dimidia copiarum parte Lysiam reliquit mandans, ut reliquia Israhel persequatur. Lysias igitur Ptolomeum, Dorimini filium, et Nicanorem et Gorgiam duces misit cum XL milibus peditum et LXX milibus equitum in Iudeam. Profecti

expiauit sancta, obtulit sacrificium, adorauit Dominum gratias agens pro uictoria. In monte Syon posuit pręsidium. Idumeos Arabasque afflixit. Filios Bean in turrim compulsos igni absumpsit, Timothei, Amonitarum ducis, copias contriuit, ciuitatem Iazer cępit. Symone fratre Galileis in subsidium misso gentium, quę illum inuaserat, exercitum profligauit. Ipse uero cum Ionatha, fratre altero, capit Besor, expugnat Masphat et alias quidem

Mathatię filius, in demortui Iudę locum omnium suffragiis subfectus, ut Bachidis, Antiochenorum pręfecti, uitaret insidias, recessit cum suis et in deserto Thecuę ad lacum Asphalti consedit. Vbi uero audiuit Bachidem copias ultra Iordanem traduxisse, Ioannem fratrem ad Nabatheos auxilia petitum misit. Sed in itinere filii Iambri ex Mada illum adorti intercępere. Neque hoc eis cęssit impune. Ionathas enim

repetiit ab eo Ioppem, Gazaram, arcem Syon urbemque Hierosolymam. Cunque tam improbę petitioni Symon nequaquam acquieuisset, ille cum classe et pedestri equestrique exercitu misit Cendebeum, ut Iudeam inuaderet. Cum his copiis Cendebeus uenit Iamniam et incursionibus uastare Iudeę fines coepit. Aedificauit Cedronem ibique posito pręsidio commeatum Iudeis, qui frequens erat, interclusit. Ioannes a Gazara Hierosolymam ascendens nunciauit

ut pro patrio solo libere pugnarent, pręcipit. Ioannes igitur cum XX milium uirorum exercitu uenit ad Modin. Primo mane surgens cum ad torrentem Cedronem applicuisset, uidit exaduerso in ulteriore ripa stare ingentes Cendebei copias. Continuo citato equo torrentem pertransiit, quem cęteri secuti cum sacris tubis increpuissent, Cendebeus et qui cum illo erant in fugam uersi Cedronem castellum intrant. Ioannes ad portas usque fugientes insecutus

funditus / ne nostris quidem visceribus parcit. Cuius leuissima primordia in magnam vim se attollentia consideranti multum profecto admirationis / plurimum timoris afferunt. Non enim Thurcae Origo thurcarum. quadrato agmine / non instructo exercitu / non militaribus copiis / non iis demum viribus / vt aperto marte congredi auderent ex Sarmatia Asiatica testimonio insignium scriptorum defluxerunt / sed vilis ac parua perditorum hominum manus quasi quodam conspirantium more / nec quidem animo subigendi prouincias ex patriis siluis / quas aedium loco habent /

ad deos quisque flagitiosissimus confluere: iis se in partem praedae adiungere. Itaque crescentibus in dies viribus atque animis / obliti domesticarum siluarum / quas perpetua frigora et niues infestant: ad haec molli caelo frugum / vini / carnisque dulcedine / ac rerum omnium copia ad illecebras et blandimenta corporis alliciente / quibus potissimum Asia abundat / Asia copia rerum abundat. et quorum Barbari sunt auidissimi / quum neque vllos deos / neque animorum immortalitatem credant / Thurcae nullos deos

atque animis / obliti domesticarum siluarum / quas perpetua frigora et niues infestant: ad haec molli caelo frugum / vini / carnisque dulcedine / ac rerum omnium copia ad illecebras et blandimenta corporis alliciente / quibus potissimum Asia abundat / Asia copia rerum abundat. et quorum Barbari sunt auidissimi / quum neque vllos deos / neque animorum immortalitatem credant / Thurcae nullos deos credunt. decreuerunt obsecundantem fortunam sequi / Thurcae secunda experiunt fortunam. ac se

ac nonnulli Scytharum Scythae. territi legatos ad Caesarem Augustum Caesar Augustus cum muneribus miserunt. Idcirco Thurcae inter omnes prouincias praecipue in Italiam transire anhelant: ad hoc eos inuitante rerum omnium copiosissima ac opulentissima praeda. Thurcarum cupido in Italiam traiiciendi. Sed quid opus est tot coniecturis veritatem indagare? iam ad certissima nostrae ruinae argumenta descendamus. Nostra scelera scelera Christianorum. contra nos

praetermissis principum Germaniae dissensionibus: in Italia Strage Christianorum in Italia. profecto iuxta Varum / Mincium / Benacum / Athesim / Lirim / et nuper in agro Rauennate ac Mediolanensi supra trecenta millia hominum ceciderunt / quibus copiis vsque ad Indos peruenire potuissemus. Ne autem parum inter Ducces proeliatum esse videatur / saepius ad priuata arma concursum est: et / quod minus crederetur / rustici contra nobiles impetum fecerunt / Rusticorum furor contra nobiles. alios

rebus ad orientem / nihil aliud restat / quam vt impiis votis Impium Thurcae votum. satisfaciat / ac in residuum Christianorum capiat expeditionem. Apparatus Thurcarum in Christianos. quam rem non dilaturum esse timendum est: innumeras enim copias vndique cogit. Nos interim consilia differimus. Atqui vereor ne turbine quodam aduolantibus hostibus (falsus vtinam sim vates) pars per salus dilapsi / pars petamus vlteriores regiones sine vllo duce / aut consensu suam quisque spem / sua consilia communibus deploratis exequentes. Quod iam

Daciam Dacia quae Vallachia in Poloniam irruentibus / positisque non longe a Cracouia castris / ita territi sunt Poloni / vt ne principes quidem quid consilii caperent habuerint. Quum tamen consedissent hostes inter duo flumina / tanta repente imbrium niuisque copia cecidit / tanta vis frigoris superuenit / vt ille formidatus exercitus partim fame / partim frigore / non virtute nostra / poene totus consumptus sit. Thurcarum interitus in Polonia. Expectabitis igitur donec tantus hostis domi vos opprimat? donec machinis quatiat

reliquos Christianos / nedum quod parta iam dimittere velint, Quorum neque viribus / neque ingenio / neque animis deficientibus quid aliud futurum speramus / quam si toto Christianorum conatu non resistatur / quibusque proximis correptis per littora Hispanici et Gallici occeani victrices copias circumducturos. Quare compositis intestinis bellis / oblitteratis diffensionibus / reuocatis vitae preciis / quae pessum ierant / restauratis artibus liberalibus / quae in contrarium ceciderant / in sola conscientia benefactorum / ac Christo propugnatore / contractis vndique copiis adoriamur

victrices copias circumducturos. Quare compositis intestinis bellis / oblitteratis diffensionibus / reuocatis vitae preciis / quae pessum ierant / restauratis artibus liberalibus / quae in contrarium ceciderant / in sola conscientia benefactorum / ac Christo propugnatore / contractis vndique copiis adoriamur saeuissimos Thurcas. Parata est potens Italia / non deerit bellicosa hispania / non pugnax Gallia / non pari animi magnitudine Britannia / Bohemis ad hoc / et Hungaris / caeterisque validis gentibus non detrectaturis. Num vos fortissimi Germani eritis in tanto discrimine

florentissima Italiae gymnasia, Patauinum, Bononiensem, Senensem, Perusinum, atque Romanum meis oculis subiecerit. Proinde, pulcherrimae famae clamoribus respondente ueritate, nihil non inueni, quod concupieram: A copia rerum. nihil possum cogitare, quod hic ad bene beateque uiuendum desyderetur. Et quum uigeant praestantissimae uirtutes, maxime uero humanitate Ab humanitate. inter uos certatur: ad quamdam neque

Pentheus. discerpta, et in unum corpus denuo redacta, huc tanquam ad tutissimum portum confugit, ac firmissimas aegit radices, et propagauit. Praeterea, quis tanto se fretum putet ingenio? Quis arbitretur tanta dicendi copia excellere, ut magnitudine Magnitudo eloquentiae. ac praestantia eloquentiae non obruatur? Quam rari omnibus saeculis ut inquit Cicero, Cicero integram uero

Cicero quiddam est eloquentia, quam homines opinantur, et pluribus ex artibus studiisque collecta: Confirmatio. quis enim aliud in maxima discentium multitudine, summa magistratorum copia, praestantissimis hominum ingeniis, infinita causarum uarietate, amplissimis eloquentiae propositis praemiis esse causae putet, nisi rei quamdam incredibilem magnitudinem ac difficultatem? Nam, ut etiam sentit Fabius

Aristoteles. quorum alter uires et commoda eloquentiae in duobus dialogis, qui Gorgias Gorgias. et Phaedrus Phaedrus. inscribuntur, copiose declarauit: alter bis diuina quaedam praecepta de eloquentia conscripsit, eamque publice professus est, ad aemulationem praeclarissimi Oratoris Isocratis. Isocrates Tunc etiam ad obeundas legationes

sed loquacitatis nomen uendicabunt. Eloquentia sine arte loquacitas appelanda est. Porro, licet natura Natura et ars eloquentiam perficiunt. ipsa suggerat copiam et illecebras quasdam, et leporem in dicendo, faciatque orationem instar torrentis fluere, unde multae laudis oratori praestabitur occasio: tum si illi impetus animi naturales, illa inquam uis et ubertas arte dirigentur excolerenturque, tunc uideretur uere

oratoris nomen consummaretur. Vt enim gladiatores nec apte uulnera inferre, nec ictus excipere aut repellere, nec se protegere nouerunt, nisi prius edocti fuerint: quamquam firmissimas uires et robur corporis a natura acceperunt: ita profecto omnis illa copia, nisi adiuuetur arte, saepius est nocitura dicenti, quam profutura. Interdum enim et genera commiscenda sunt, et status uariandi, praeparandi auditorum animi pro causarum qualitate, Diuersae causae diuersam etiam

quibusque rebus interuenientibus eloquentia cum de his tractat, propria sibi et peculiaria facit. Quaeso, quid est tam reconditum in Philosophia, quid tam acute ab aliis tractatum artibus, in quo non possit Orator suo quodam iure uersari, atque illud maiori copia et ornatu, ueluti quibusdam illecebris delinire? Recte quidem Gorgias Gorgias. apud Platonem Plato. de omnibus Rhetori putauit esse dicendum, ut

vt eodem tempore litora omnesque oras infestet / ingentes et terrestres / et nauales exercitus vndique cogit. Superioribus annis / quum adhuc esset infirmior / Venetis olim potentissimo terra marique populo / tunc etiam Gallorum / Hispanorumque / ac aliis auxiliaribus copiis potentiori munitissimas in Euboea / Grecia / Achaia / Istmo / Peloponneso / Epiro ciuitates vi ademit: Dalmatiam aut deuastauit / aut occupauit / aut tributariam reddidit. Nunc debellatis bellicosissimis nationibus / subacta Cilicia / Antiochia / Syria /

hic labor noster meretur, id totum tecum, cui plurimum debeo, cupio communicare. Huiusce autem uoti qua ratione compos effici queam, accipe. Ista, quę ego dudum conscripsi Tibique dedicaui, Tu in multas paginas diffundenda impressoribus trade, ut, cum plurium exemplariorum copia facta fuerit, illi, qui legerint, non mea magis quam Tua opera excitentur ad eas capessendas uirtutes, quibus uera beatitudo comparatur. Ego igitur seminaui, tu occabis, tu runcabis. Ego plantaui, tu arbustabis, tu pedabis, ut et seges ipsa lętior proueniat et uiuiferi

quanto nos magis diligit? Vna talis gutta satis erat ad eluendum humani generis peccatum, sed ad testandam sui erga nos amoris magnitudinem, quicquid restabat in corpore, dispersit in cruce. Qualiter autem ab impiis comprehensus fuerit, quoniam a Ioanne accuratius copiosiusque describitur, quid ille dicat, consyderemus. Sciebat — inquit — et Iudas, qui tradebat eum, locum, quia frequenter Iesus conuenerat illuc cum discipulis suis. Iudas sciebat hortum illum, in quem Iesus cum discipulis

illud: Honora patrem tuum et matrem tuam. Hos in necessitate ne tunc quidem deserendos esse, cum ipsi necessitate affligimur, suo exemplo nobis ostendit. Quam igitur grauiter delinquunt, qui, cum rei domesticę commodis satis abundent, parentum tamen inopiam sua copia adiuuare negligunt et in illos se inhumaniter gerunt, a quibus se genitos et educatos fuisse non ignorant. A sexta autem hora (ut alii Euangelistę tradunt) tenebrę factę sunt super uniuersam terram usque ad horam nonam. Necesse enim

opibus inhiant, de his, quę ęterna sunt, nequeunt cogitare et, dum corpori blandiuntur, animę bona contemptui habent pręsentiumque rerum uoluptate deliniti eorum, quę futura expectamus, obliuiscuntur. Longe autem melius est nudos intrare in regnum cęlorum quam cum opum copia m itti in ignem ęternum et diuitis purpurati miserrimam subire sortem, qui sepultus in inferno frustra Lazari mendici in sinu Abrahę feliciter quiescentis implorauit opem. Quanti autem meriti pauperes isti, de quibus locuti sumus, apud Deum, qui eos elegit,

resurgentem, quem mortuum contempserant. Sed obduratus inuidię malignitate animus ueritatem, quam agnoscit, pernegat confiterique recusat et perire mauult quam errorem suum corrigere. Tunc congregati — inquit — cum senioribus, consilio accepto, pecuniam copiosam dederunt militibus dicentes: Dicite, quia discipuli eius nocte uenerunt, et furati sunt eum nobis dormientibus. O detestandam principum emulationem! Gratis offerentem se repellunt ueritatem, et largitionibus redimunt mendacium, et id quidem impudens admodum,

quia uiueret, non crediderunt. Qualiter autem Marię Magdalenę se ostenderit Dominus, Ioannes plene luculenterque describit. Prius ergo Marię soli ad monumentum apparuit, deinde aliis mulieribus in uia. Mulieri igitur peccatrici, cum surrexisset, quamprimum sui uisendi copiam fecit, ut se propter peccatores uenisse ostenderet. Et illa tamen, quę ardentius Dominum quęrebat, digna fuit, ut prior inueniret atque eius resurrectione citius consolaretur, cuius nece magis quam alię* angebatur. Ideo autem de illa septem demonia eiecta fuisse ait, ut

Postea — inquit — manifestauit se iterum Iesus ad mare Tyberiadis. Operęprecium* est dicti huius tropologiam obiter perstringere. Tyberiadis bonitas interpretatur. Ibi igitur Iesus assidue se manifestat, ubi est mare bonitatis uirtutumque copia. In hoc mari nihil est amarum, nihil turbulentum. In hoc excitatus a somno Dominus tempestati *corr. ex operepręcium tentationum imperat, et omnes procellę uertuntur in tranquillitatem. Si persecutores sęuiant, si aduersa mundi

et infernorum, et omnis lingua confiteatur, quia Dominus noster Iesus Christus in gloria est Dei Patris. Igitur de ascensione eius Marcus ita scribit: Assumptus est in cęlum, et sedet a dextris Dei. Hoc idem paulo plenius refert Lucas in Euangelio, sed multo copiosius in Actibus apostolorum. In Euangelio quidem sic: Eduxit autem eos foras in Bethaniam, et eleuatis manibus suis benedixit eis. Et factum est, dum benediceret illis, recessit ab eis, et ferebatur in cęlum. In Actibus autem hoc modo: Et cum hęc

fons est. Epilogus Diximus de humilitate, diximus de exaltatione Dei et Domini nostri Iesu Christi. De qua nihil tam magnum, tam excellens dici potest, quin multo sublimis copiosiusque supersit dicendum. Quis enim hominum aut angelorum gloriam illam, quę infinita est, (neque) *om. ualebit uel animo metiri uel uerbis explicare? Nos, quantum Dominus donare dignatus est, his tribus uoluminibus trinam de Domino nostro texuimus historiam.

Pro Deianirę, Oenei filię, (Achelous) coniugio cum Acheloo, Acharnanię flumine, primo in serpentem, deinde in taurum mutato luctatus uicit. Eo humi prostrato alterum cornu dexterę ui auulsit. Quod Naiades nymphę uariis agrestium fructuum diuitiis repletum Copię deę dedicarunt. Ille uictor Deianiram formę uenustate imprimis decoram sibi copulauit. Cum illa profectus, postquam fluuium traiicere necesse esset, (Nessus) Nesso Centauro ferendam commisit. Nessus autem translatę puellę uim inferre uolens, Herculis

pręmii, quemadmodum superius ratiocinati sumus te non refragante. (Achelous) An pręterea aliquid esse putabimus pro Deianirę connubio initum cum Acheloo flumine certamen, post multiplices quasdam formas in taurum mutato, et uicti detractum cornu Naiadibus Copięque deę cum fructibus datum? Sed nostrę religionis homines pro spiritalibus Christi Ecclesięque nuptiis uarias heresum formas grauissime impugnant, et impugnando uincunt, et uincendo dominantur. Denique potestatem hereticis ablatam ad catholicos transferunt, qua ipsi usi plurima officia

athletę non pro Deianira certant, sed pro Ecclesia, non Acheloum, sed perniciosam heresim euertunt, non cornu tauro, sed hereticis extorquent in Ecclesia regendi autoritatem. Inde creantur pontifices, episcopi, presbiteri, diacones, clerici. Et sic cornu impiis auulsum, fit credentibus cornu Copię salutaris. Hanc uerę uirtutis uiam ignorauit Hercules tuus, et in corporis uiribus beatitudinem ponebat, quas habuit cum belluis communes. (Nessus) Ille Nessum, ne Deianiram uitiaret, sagitta confixum interfecit. At ex nostris uir aliquis diuinis

facinus fuit innocenti regnum abstulisse et tot uiros nullius criminis conuictos cęde sustulisse? Sed audi, quam raro proposito Christi serui, quam pia obseruatione et Nelei regnum destruunt et fratres eius interimunt et ipsum Neleum uiuere solum uolunt. Varia supellex et multarum rerum copia Nelei fratres sunt. His ergo perfectioris uitę uir contemptis et in egenorum usum erogatis uictu tantum necessario contentus in paupertate Deo seruit. Neleus itaque uiuus necessarium uitę sustentamentum est. Abiectis autem his, quę superuacanea erant, auaritię euersum est regnum, quę

participes per speciem expeditionis extra urbem ablegatos posthac urbem ingredi non permiserunt, itaque urbs incolumis ab intestino hoste conseruata. Verum fugatis mox ab externo hoste Rhacusanis copiis rebusque accisis consternata ciuitas in detestabili scelere spem posuit salutis. Erat Stephano Cossacio filius natu maximus, patri, ob ereptam sibi ab ipso patre sponsam, ualde infensus. Quem quum Rhacusani male animatum in

in campum descendisse arbitratur, nihilque praeter honestum, ius gentium et uetustissimum Hungarorum morem uestris factum iri suffragiis fere pro comperto habet. Est enim ei persuasum uobis non minorem inesse iustitiam quam fortitudinem, prudentiam quam fortunam, rerum omnium copiam quam modestiam. Quae cum ita sint, uestri arbitrii est uobis regem designare, prudentiae uero quam optimum deligere ad regnum. Nemo enim est uicinorum regum, qui id frustra per se adipisci non speret,

quidem non modo talium pactione nuptiarum ad regnum Hungariae non est accitus, uerum etiam multo ante ab Hungaris rex designatus quam ulla huiusce matrimonii fieret mentio. Quamquam non negauerim spem nuptiarum Beatrici ab Hungaris dolose iniectam, quo illa pecunias, quarum copiam ingentem congessisse credebatur, in exercitum, qui aduersus hostes id temporis scribebatur, impenderet. Qua propter ego quoque eorum opinioni facile accedo, qui credunt Ianum nullius delicti conscientia, sed ex uoto monasterium petiisse.

ei cum paucis fortiter resistit. E paludibus Albensis agri, ubi sedem regiam esse supra docuimus, amnis effunditur, et quia limum uehit turbidusque labitur, Scaruisium Hungari dicunt, atque non procul a Batha oppido in Danubium influit. Hunc regulus cum suis copiis transgressus collem proximum (iam enim hostium exercitus aduentabat) e superiore loco pugnaturus occupat. Transiluanus praefectus, ubi reguli copias adeptus est, amnem nullo prohibente uado transit, Coruinis insperato clarissimorum Hungariae ducum superuentu

labitur, Scaruisium Hungari dicunt, atque non procul a Batha oppido in Danubium influit. Hunc regulus cum suis copiis transgressus collem proximum (iam enim hostium exercitus aduentabat) e superiore loco pugnaturus occupat. Transiluanus praefectus, ubi reguli copias adeptus est, amnem nullo prohibente uado transit, Coruinis insperato clarissimorum Hungariae ducum superuentu perculsis. Confestimque acie instructa signa canere collemque subire, quem factio aduersa insederat, ac hostem inuadere iubet,

et sanguine experiri. Nam praeterquam quod inhonestum atque impium est fratres inter se bello decernere, multo etiam tutius esse arbitror uerbis potius ac iure disceptare quam ad aleam sceleratissimi omnium certaminis descendere, ubi plerumque qui rebus ac copiis instructior quam cuius causa iustior est uictor euadit. Tute autem probe nosti, quam paratus accesseris ad bellum aduersus Hungaros gerendum, qui sane ac si ulla alia circa gens, armis, uiris, equis, pecunia, caeterisque rebus, quae bello usui sunt, quam maxime abundant, nec profecto cuiquam

uitam latrociniis tolerare assueti, fama huius expeditionis uulgata spe, ut fit, praedę eo confluxerunt, iustique fere exercitus numerum confecerunt. Ad hoc plęrique ciuitatum Alemaniae principes gratuitam operam ea in expeditione se nauaturos ultro pollicentur, atque pro uiribus copias Maximiliani augent, quo studium ac officium suum ei probarent, quem scilicet regem Hungariae futurum, consensu haud exiguae procerum partis, quae Vuladislauo suum non dedisset suffragium, falso persuasi arbitrabantur. Hanc enim famam Maximilianus per totam fere Germaniam sagaci satis

domo profugum patriam relinquere coegit. Ac nescio an ulli maius hosti negotium quam tibi hoc tempore, quo cum Hungaris tua repetens iustum bellum gesturus es, prebuissem, propterea quod te Hungariam aggredientem tuo quidem agmini instans a latere urgerem, et quantum uiribus possem, tuas copias distinerem, nec ullo pacto paterer, si nequissem omnino retinere, aliqua saltem ex parte non uexatum ad Hungariam penetrare. Nam mihi nec manus fortissimorum militum, quibus haud paruam Norici agri partem a Matthia rege atributam obtinui, nec gens Salensis regionis, quae reliquos Hungaros

conferant. Quod ubi parum procedere uidet, Stephanum Batherem Paulumque Cinisium, uiros non minus strenuos quam reipublicae Hungarorum studiosos, Albam Regiam, quo delectus militum indictus erat, cum parua manu, utpote ex presenti copia, misit, satis credens uel solo tantorum ducum nomine Maximilianum aut a coeptis suis deterritum iri, aut saltim eius itineri moram aliquam inici posse. Ipse, Petro comiti Houario munus regium per suam absentiam obire iusso, Posonium ad concitandos Boëmos proficiscitur.

Posonio enim (quippe eo iam conquisitores a me missi exercitum e Boëmia euocatum contraxerunt) opportune reuertar, adducens mecum fortissimos uiros, quorum Alemani ne conspectum quidem, nedum arma poterunt sustinere. Atque ita ueniam copiis instructus, ut non modo hostium spes ac nostri opprimendi fiducia uana euadat, sed etiam Hungarorum discordia, qua hostes fraeti in nos impetum faciunt, omnino comprimatur. Nec demum terreat quempiam uestrum, aut natura timidum, aut consilii mei

in subiectam planiciem despectus, sunt enim omnia campi circa Albam Regiam - quos quidem uix oculis terminare queas ex signorum militarium internitentium numero, magnitudinem copiarum conicientes nequaquam sibi intra muros tutum commorandum esse duxerunt, ne in oppido campestri, cui admodum metuebant, magno suo ipsorum, simul et totius regni periculo clauderentur. Etenim inopinato hostium aduentu Alba Regia neque propugnaculis, neque armis, neque uiris muniri

animos Hungarorum, nec diutius in terra bellicosissimi hostis agendum, ne aut Hungari temporis, ut fit, spatio recoeptis animis ac uiribus consilium pugnandi inirent, comissoque praelio res Alemanica in dubium deuocaretur, aut Vuladislauus interim cum Boëmorum copiis, cuius iam aduentus appropinquare putabatur, a reditu eum in Alemaniam intercluderet, gloriamque ex insperato ac magis aduersariorum discordia quam sua uirtute partam uel omnino euerteret, uel sese in magnum coniceret discrimen. Itaque exercitum, cui iam ne stipendium quidem

collaudat, atque his ob fidem amplissimis uerbis gratias agit, admonitus a quodam amicorum, Hungarici moris perito, Hungaros, ac si ullam gentem, facunda capi allocutione. His peractis deliberat cum amicis, utrum Albam Regiam obsessum iret, an prius ad opprimendum Alberthum copias educeret. Omnibus optimum uisum praeuerti ad Polonos e finibus Hungaricis expellendos, quibus sane pulsis multum de Alemanorum spe decessurum putabant. Nempe Alemani ad ulciscendas Hungarorum iniurias regis Matthiae Chugniadis tempore

peruenit, multis iumentis teneriorisque aetatis armigeris in itinere ui frigoris amissis. Alberthus fratris aduentu cognito animaduertensque praelio esse cum Hungaris decertandum, praesidia, quae per loca abs se occupata distribuerat, propere ad castra euocat. Itaque contractis in unum copiis, ueluti extemplo pugnae copiam facturus, in aciem per speciem dimicandi procedit, quamquam nihil minus quam de manu cum Hungaro conserenda cogitaret, quippe et uiribus et animis suorum hosti impar. Iam eo utrinque uentum erat, unde praelium

aetatis armigeris in itinere ui frigoris amissis. Alberthus fratris aduentu cognito animaduertensque praelio esse cum Hungaris decertandum, praesidia, quae per loca abs se occupata distribuerat, propere ad castra euocat. Itaque contractis in unum copiis, ueluti extemplo pugnae copiam facturus, in aciem per speciem dimicandi procedit, quamquam nihil minus quam de manu cum Hungaro conserenda cogitaret, quippe et uiribus et animis suorum hosti impar. Iam eo utrinque uentum erat, unde praelium committi posset, instructusque

occurens, hostili ictu equo deturbatur, uixque suorum intercursu, non mediocri aduersariorum querela, periculo quidem ereptus est, haud tamen singularis certaminis iure conseruato. Alberthus a fratre Vuladislauo reprehensus cum copiis suis recedit quidem, de bello tamen mox redintegrando cogitat. Rex simul Rhassiani temeritate obiurgata, simul eo ob uirtutem collaudato, Alberthum in secretum adductum amotis arbitris alloquitur, iniurias coram expostulat. Ostendit eius peruicacia regnum Hungariae

solo arcere. Neque enim extra regni fines suo quisquam impendio militare lege cogi potest. Itaque rex cum magnam Boemorum ac Hungarorum manum contraxisset, aduocato senatus Hungarici concilio cum eo deliberauit, an Viannam iret oppugnatum, prius quam copias ad Albam admoueret, non quod id sentiret, aut quicquam tale animo concoepisset ― nam satis desidem ac inglorium regem semper egit ― sed quia, quum exploratum haberet Hungaros id fieri non permissuros, ad maiestatem regiam tuendam spectare putabat citra secordiae suae notam

Hungaris uinci assuetos facile uanos spiritus submissuros. Hungari contra Alberthum mouent; bellatorum numerus, quos regni principes submisere, recensetur. Haud indignum relatu, ac superuacaneum uisum est, quibus copiis cum Albertho debellatum sit, quotue militum quisque principum Hungarorum in expeditionem aduersus eum miserit recensere. Igitur rex ob ualetudinem ad bellum ire ab amicis prohibitus, praeter sex millia Boëmorum equitum, quos nuper, ut demonstratum est, secum e Posonio deduxerat,

atque iuxta maximos Hungariae praesules regno auxilia subministrabant. Reliqua Hungarici regni sacerdotia, et numero et commodis haud contemnenda, quae uulgo abbatias et praeposituras nuncupant, paucos admodum equites, quum non paruam militum copiam possent conficere, dederunt, quoniam quae ex his opulentiora erant loca, eo tempore haud fere ab legitimis administrabantur rectoribus, sed ab his, qui pecuniae duntaxat student, obtinebantur. Ad auxilia militaria etiam clerus Hungariae regi

dedere, totidem Prinnii, Polocii cum Rhosgoniis quingentos. Paulus Cinisius cum centum galeatis equitibus leuisque armaturae ducentis uenit. Neque enim nunc Thibisuarensis prouinciae, cui praeerat, uires, quae quidem ad iustum accedunt exercitum, sed quot militum aere proprio conduxerit, his copiis adnumero. Gerebii centum galeatos totidemque leuis armaturae huic exercitui addidere. Pancratii centum; totidem Morotii, despoti Georgius et Ioannes Rhassiani, iam diu auita fortuna a Turcis spoliati, atque ea tantum possidentes, quae Lupus, eodem patre genitus, uirtute sua et

scelerum animis insidente, quandoquidem regnum Hungariae oppugnari absque ciuium armis haud quaquam potuit. Stephanus palatinus contra Polonos progreditur, milites hortatur; acies utrinque instruitur. His omnibus copiis Stephanus palatinus, Sepusiensium princeps, praeficitur. Nec quispiam uirium huius regni ignarus paruam hanc manum fuisse ducat, propterea quod nemo equitum in hoc exercitu fuit tam tenuis fortunae, quem saltem tres comites in equis non sunt

Hungari summa alacritate (nihil enim de uictoria ambigebant) ad id bellum profecti septimo die in agro Casouiensi haud procul a Polonis castra posuere. Dux itaque Hungarorum, refectis ex itinere militibus, per triduum leuibus certaminibus suorum ac hostium animos periclitatus est, copias deinde in aciem eduxit, hoc modo prius suos adhortatus: Quantum detrimenti, comilitones, regi nostro regnoque Hungariae, Alberthi iniquitas atque haec tam improba regnandi intulerit spes, non est neccesse me uobis iam proelio instante narrare, quum pręsertim

uti, quo uellent, extra Hungariam cum omnibus suis rebus tuto abirent, dimissi sunt. Atque ita tandem Boemorum latrocinio modus est impositus. Per Vuladislaui regis ignauiam excitati Turci ab agrestibus Hungarorum copiis profligantur; proceres noua lege ab aulicis officiis sacerdotes excludunt. Quod ubi Vuladislauus rex audiuit, uehementer ea re permotus est animoque turbatus, magis ob contemptam ab Hungaris maiestatem suam (nullas enim ad se detulerant querelas) quam clade

in hunc regem, plane magis dormientem quam strenui principis munus obeuntem, moliti sunt. Etenim Halis, inter Turcaicae gentis satrapas id temporis omnium bellicosissimus, atque immanitate in Christianos ualde notus, perspiciens regem ab Hungaris in ordinem coactum, regnique limites nullis copiis tutos omnibusque contemptui esse ― et erat regionum Samandriae adiacentium praefectus ― adiunctis sibi duobus filiis, fortissimis uiris, cum quinque et uiginti millibus hominum Istrum transmisit, atque dum Transistranum agrum uastat, ab

consedisse. Hungari quoque, quum aliquamdiu consultassent, quonam in loco Turcis occurrerent, atque hinc metu periculi, hinc praedę gloriaeque auiditate distracti sententias uariassent, quidam enim censebant, et hoc profecto salutare fuisset consilium, in monte pedestribus copiis hostes inuadendos, nec ullo pacto sinendum eos equitatu pollentes campum attingere. Nam quum in nostro exercitu mille tantum et quingenti equites essent, numero longe superiorem hostium equitatum haudquaquam sustinere potuerunt, pedestribus copiis nostris ad primum statim

consilium, in monte pedestribus copiis hostes inuadendos, nec ullo pacto sinendum eos equitatu pollentes campum attingere. Nam quum in nostro exercitu mille tantum et quingenti equites essent, numero longe superiorem hostium equitatum haudquaquam sustinere potuerunt, pedestribus copiis nostris ad primum statim praelium ineuntium clamorem perterritis ac perturbatis, quamquam ad duodecim fere millia peditum Slauinorum in acie tunc fuerunt. Caeterum quum ex agris nuper collecti essent,

ac auaritiae praetendebant, magna contentione in patentem campum e montibus certamen traxere, praefecto, quoniam auxilia cataphractorum equitum prope diem uentura expectabat, nequaquam primo permittente, mox uniuersis praelium poscentibus non ausus repugnare, in aciem copias eduxit, maxime ne, ut sunt Hungari elatioris spiritus, pugnae subterfugiendae suspitionem Choruatis praeberet. Hungari nimirum et Choruati perpetuas de uirtute controuersias inter se habent. Neque enim Dalmatae, quorum pars potior est Choruatia, ui aut armis coacti, sed cognationis iure in

agrorum illis in locis deditis, sed Dei clementia certissimo ictu destinatum hominem excipientes periculum euasere, propterea quod diuina ope protectis nihil non uel summis in periculis tutum. Rursus uana sunt mortalium arma, nullus maximi thesauri usus, inutiles militum ingentes copiae, omnia uel recte excogitata male cessura his, quos Deus uult esse destitutos. Quod profecto, quum saepe alias, tum nostra aetate in tribus, ut nunc est Italorum captus, opulentis Italiae imperiis, Neapolitano, Mediolanensi, et Veneto declaratum est, quorum

maxime offensa intercessit. Caeterum Alberthus uictoria recenti elatus ― bis enim post acceptum regnum cum Thataris (gens Scytharum est Tauricae Cherroneso accola) praelio comisso prospere pugnauerat ― iam in Moldouiam, qua haec regio Rhoxolanos attingit, cum ingentibus copiis ingressus erat, per speciem quidem bellum confestim cum Turcis gesturus, re uero Getas, quos Moldouios uocant, imperio suo adiuncturus, quibus scilicet in ditionem redactis de proximo bellum Turcis inferret. Sed nihil diu simulari potest: nam quod Alberthus longe alia,

igitur regem Turcarum ad bellum aduersus Polonos sumendum hunc in modum per epistolam est hortatus: Stephanus Carabogdanes Bazethi Otomano, regum maximo, salutem. Compulsus Polonorum terrore, qui a me nulla iniuria lacessiti, sed profunda dominandi cupidine ingentibus copiis, procurationis quidem meae, uerum imperii tui regiones adorti sunt, a tua iam defecissem societate, ni animo proposuissem eodem fidei tenore erga te perpetuo permanere, et talis in te semper esse, qualis fui, quum primum tecum amicitiam institui, coepique annuo colere tributo

malo esse in Turcas animo, et quia saepius illa gens, potius quo fortuna uocaret quam fides, inclinarat arma. Igitur posteaquam Turca animaduerterit Carabogdanem ob uastatam regionem suam iusta ira in Polonum accensum, opemque absque ullo dolo implorare, partem fere tertiam copiarum traiecit, duas reliquas in iisdem castris reliquit, ne sociorum agris multitudine hominum oneri esset, quum praesertim expeditio haud magnis copiis indigeret, propterea quod graue Moldouiae, ut arbitror, Polonis coelum omnem pene exercitum cum ipso duce ualetudine tentauerat,

Carabogdanem ob uastatam regionem suam iusta ira in Polonum accensum, opemque absque ullo dolo implorare, partem fere tertiam copiarum traiecit, duas reliquas in iisdem castris reliquit, ne sociorum agris multitudine hominum oneri esset, quum praesertim expeditio haud magnis copiis indigeret, propterea quod graue Moldouiae, ut arbitror, Polonis coelum omnem pene exercitum cum ipso duce ualetudine tentauerat, magnaque pars Polonorum, quae maxime laborum insueta rerum necessariarum inopiam longinquamque militiam molestius tolerauerat, morbo absumpta erat.

Hac Marconius oratione, traducto in suam rege sententiam, Polonam obtinuit prouinciam. Magna igitur Turcarum manu coacta (hi enim rapto ut plurimum uiuunt), ad Istrum, qua hic amnis Peucem circunfluit insulam, profectus est. Hoc in loco lustrato exercitu ex omnibus copiis circiter quadraginta millia hominum, qui armis et equis erant instructiores delegit, atque cum his traiecto Istro in Moldouiam perrexit. Ibi ad sex millia Valachorum, quorum ira in Polonos nondum deferbuerat, cum eo sese coniungunt. His ducibus ad Tyram

Polonos a Rhoxanis seiungunt, consedit, castris in quodam tumulo paulo aeditiore communitis, exploratisque omnibus circa locis, ne quae forte essent insidiae, nec non praesidiis dispositis, qua uenturum hostem suspicio erat (allaturum enim opem suis Alberthum omnes credebant), copias praedatum emisit. Igitur hinc Thatari, inde Turcae atque Moldouii conscensis equis, quos ad id temporis manu duxerant, quo his inter excurrendum recentioribus uterentur, Rhoxanos uicatim sine ullis fere urbibus

Rhoxolanorum est Macedoniam incolens) uehementer premebatur, nec prorsus his resistere poterat. Itaque pessimo capto consilio et quod non modo Graeciae, sed etiam bonae parti Europae pernitiem erat allaturum, cum Orchano foedus iungit. Rogat mox eum sub stipendii pactione, ut in Europam cum copiis suis traiciat, Thracumque, ac Macedonum agros incurset. Turca primum per dolum haud se transiturum Hellespontum dicere, fingens se non audere exercitum in Europam transmittere, nisi prius in potestatem suam Sestos, nunc tenuis uicus, olim urbs nobilis, et apud poëtas

Asiaticos quoque Turcas, illos maxime, qui alienae erant ditionis, in suas traheret parteis, ultra Hellespontum preciosam suppellectilem, formosas puellas puerosque, quibus sane rebus Turcae maxime capiuntur, transportare, atque emere cupientibus copiam facere, nec non interdum quibusdam etiam dono dare, nihil denique praetermittere, quo animi suae sectae hominum conciliari possent. Quae ubi Graeci sero, iam peste praecordiis recępta, percepere, statuunt cum finitimis Christianis in gratiam redire, et communi

domestica in patriam reuocatus Minorem Asiam reliquit, Turcisque huius discessu libertas restituta est. Qui principibus suis Prusam conuocatis, Musiam, cognomento Fulmineum, Orchani pronepotem, regem sufficiunt. Hic pace in Asia cum finitimis composita, cum omnibus copiis, quas contrahere potuit, Hellespontum traiecit bellum cum Grecis gesturus, cum quibus licet uaria fortuna diu pugnauerit, saepius tamen uictor quam uictus discessit. Iam assiduis populationibus Graecorum ac Thracum uires attriuerat, nec quisquam ex

huc sedem regiam e Prusa transtulit. Hoc mortuo Bazethes Secundus regnat, qui dum auiti ac paterni imperii fines in Europa prorogare nititur, transgressus Neston amnem usque ad Strymonem processit. Non tulere hoc Dardani ac Macedonum reguli, uerum confestim coactis copiis Turcae, qui iam Strymonem quoque traiecerat, occurunt, atque non procul ab hoste castra ponunt. Caeterum quum postero die pugna esset ineunda, Lazarus, Dardanorum rex, duces suos ad cęnam uocat, obiecturus inter coenandum Miloni, ex purpuratis uni,

suis, qui casum regium nondum perceperant, coelant. Et est gens tegenda suorum aduersa fortuna obstinati silentii: neque metu neque spe uox elici potest, qua quod principes coelatum uolunt, prodatur. Itaque prius quam res magno Turcarum periculo emanaret, in aciem copias educunt, et quod pro regis gloria erat faciundum, id pro sua quisque salute agens, magnis in hostem animis inuehuntur. Nec segnius pugnam capescunt Christiani ― atrox igitur utrinque praelium excitatur. Cadunt passim hinc Turcae, inde Christiani. Iamque Turcae uix impetum

Porro Veneti, ne Hungaris Grecorum urbs Constantinopolitana uoluntate traderetur - tunc enim denuntiabant Graeci se eam urbem aduersus Turcam defendere non posse dicuntur Turcaicum exercitum clam Christianis in Europam ex Asia suis nauibus traiecisse, quo Homurathes maioribus copiis Hungaris occureret. Iam enim Hungari Graecis opem allaturi in Inferiorem Moesiam ad Mesembriam (Varnum incolae dicunt) castra posuerant. Malebant autem Veneti sibi potius quam Hungaris Constantinopolim dedi. Quae quidem improba cupiditas Venetos et in odium Christianorum

Quos etsi frequentibus uexauerit incursionibus, nunquam tamen acie superare potuit, sed contra saepius eius exercitus ab his caesus est. Quod quum saepe alias, tum illa expeditione maxime accidit, qua Mehmethes in eam partem Daciae, quam Hungari Transyluaniam uocant, copias praedatum miserat. Nam ex quadraginta millibus hominum uix quinta pars exercitus domum reuersa est, caeteris, regis Matthiae Coruini auspiciis, ductu uero Stephani Botheris, eo praelio interfectis, quo Cereris campum, ager est Albae Iuliae, strages Turcaica nobilitauit.

Turcae omnia referunt, Rhoxanam uictoriam per arrogantiam attribuisset. Alii, qui scilicet res mortalium magis consilio quam fato regi censebant, imprudentiam praefecti accusabant, quod in regiones perpetuo pene frigore damnatas alieno rebus gerendis tempore copias induxisset. Nec deerant, ex Christianis maxime, qui hanc Turcarum cladem in Bazethis transferrent crudelitatem, atque ex Mauerdini Hadrianopolitani ortam supplicio crederent, quem sane nolentem a Christiana

Turcaica Aegaeum mare petit; Veneta, Grimano duce, in Peloponnesum festinat; Iaderinos Dalmatas Turcae inuadunt. Per eosdem dies rex quoque Constantinopoli cum ingenti exercitu egressus Hadrianopolim petiit, inde per Macedoniam Thessaliam peruenit. Ibi bona copiarum parte uni ex purpuratis, Musthaphae Argiuo, atributa, eum in Aetholiam Naupactum oppugnatum proficisci iussit. Ipse castris positis non procul ab Othri monte circa Peneum amnem substitit, euentum oppugnationis expectaturus, ratus oppugnationem ignobilis, ut nunc

triremibus ad Crimanum auxilio mitteret, quas sane Massiliae et in caeteris Narbonensis prouinciae locis Galliarum nobilitas ad opem Rhodiis ferendam suo sumptu armauerat. Nam et Rhodii id temporis Turcas propter uicinitatem uehementer timebant. Iam Bazethes cum suis copiis in Thessalia, ut dictum est, substiterat, quum Thaudes Cossicius, praefectus regiae classis, qui amissis naufragio circa Euboęam quinque et uiginti longis nauibus Sunium promontorium praeteruectus ad Munychiam, Atticae locum, iam appulerat, eum per nuntium docet Venetam classem nauium

Qua re conspecta Veneti in postremas hostium naues e tormentis missilia eminus adigere, seque ad pugnam expedire coeperunt. At Turcae neccessitate animos acuente proras in hostem conuertunt, ita demum concursuri, si ad littora, quae quidem a suis copiis subsidii ferendi causa insessa erant, effugium non pateret. Caeterum Veneti, ubi animaduertere Turcas dimicationem, ut ipsi credebant, haudquaquam subterfugere, statim in pelagus prouecti puppes hosti dederunt, nec praelium ulla ex parte committere ausi sunt. Quos Turcae eorum formidine

praeda, regionum incolis in loca tuta dilapsis ― neque enim eo Turcae improuise accesserant ― in pagos ac uillas saeuitum est, nullo Christianorum prohibente, tametsi Veneti his in locis, ut paulo ante dictum est, exercitum tunc haberent numero Turcis praedonibus longe superiorem. Sed quum et copiae his non ex ueterano ac belli perito milite, uerum collectitiae essent, et legatus ipse ad exercitum Andraeas Zancanus sola lingua, ut plaerique Veneti, satis strenuus, animo uero quum suapte natura timido, tum propter nullum militiae usum ob imminens periculum prorsus

cauea inclusum ex Sicilia, queis sane quadrupedibus ea insula abundat, dono misisse, qua scilicet re significaret Gallicam stoliditatem Italico astu in insidias praecipitatam. Nec profecto, quantum in Venetorum animo fuit, falsus extitit uates. Comparatis etenim ingentibus copiis Veneti Francorum regi Gallias repetenti obuiam ire, iterque eius legionibus obstruere constituunt. Peruenerat iam rex in agrum Parmensem, quum allatum est ad eum uiam, qua eundum esset, a Veneto exercitu interclusam. Rex arbitratus Venetos, utpote bello nequaquam indicto, nihil

ac de uictoria per imperitiam artis bellicae fere certi, et ipsi haud inuiti cum Gallo manus conserunt, Francisco Gonzaga, duce Veneti exercitus, pro captu Italorum satis strenuo, consilium ualde improbante, et quod nullam iustam belli causam uideret, et quod suis copiis magna ex parte ex opificibus coactis parum admodum fideret. Sed quum legatis ad arma pertinaciter uocantibus resistere nequiret, aciem qua Franci transituri erant ex aduerso direxit. Statuerant autem Veneti uanis animis uictoriam sibi, ut diximus, pollicentes Gallos ab inuadenda Italia aut

Deus negligit mortalia, quamquam hoc seculum seu mortalis uitae curriculum uidetur potius esse naturae quam iudicii. Itaque dum ab se pestem auertere conatur, Galliarum prius pariter et Germaniae principibus nequicquam in nouum Francorum regem solicitatis, aduersus Gallicas copias iam Alpes transgredientes atque in se aduentantes parat exercitum, propriis uiribus tandem sese postea quam externa deerant auxilia defensurus. Coacta igitur magna militum ui castra in Ligustico agro ad urbem Alexandriam ducem exercitus sui locari iussit, ratus et eo Gallos, ut euenit,

superuixit, alter uero paucis post fugam mensibus, cum magno conductorum militum exercitu ex Alemanis confecto, ab exilio reuersus, quum iam haud paruam imperii partem recuperasset, externi militis fraude ac proditione uiuus in potestatem hostium pertractus est, cum et copiis Gallo praestaret, et omnes pene Italiae principes ei perinde ac procul dubio uictori futuro partim sese propalam aggregarent, partim clam auxilia submitterent. Quin etiam hac ex parte hi duo principes comparem exitum habuisse dicuntur, propterea quod quemadmodum

Turcae igitur eorum populationibus saepius uexati tandem ineunt consilium dolo Albanesios praedatores excipiendi. Itaque coacto equestri exercitu, qui et uiribus et numero hostibus superior esset, in agrum Naupliensem proficiscuntur. Quo ubi peruentum est, copias bifariam diuidunt, duae partes exercitus trans proximos montes conduntur, reliqui populabundi ad moenia urbis incedunt, quo elicerent hostes ad pugnam. Albanesii qui quidem consueuerant pauci etiam aduersus plures hostium pugnare, conspicati Turcas Christianis copiis numero

peruentum est, copias bifariam diuidunt, duae partes exercitus trans proximos montes conduntur, reliqui populabundi ad moenia urbis incedunt, quo elicerent hostes ad pugnam. Albanesii qui quidem consueuerant pauci etiam aduersus plures hostium pugnare, conspicati Turcas Christianis copiis numero haudquaquam superiores, conscensis equis temere atque inexplorato prouolant extra oppidum. Turcae Albanesiis se in hostem magno impetu inferentibus simulato metu cedunt, reiectis post terga scutis, ut in ueram effusi fugam esse uiderentur. Iam insequendi ardore

Neapolitano regno uellet traicere in Graeciam, Turcarum praesidiis per illius orae loca dispositis facilius ab aditu arceretur; ad haec, quo Turcae nacti aliquando Italicae expeditionis opportunitatem commodius ac tutius ad occupandam Italiam copias traducerent, nullo hostili loco in Graecia, Macedonia atque Illyria relicto. Etenim praeterquam quod haec gens proferendis imperii finibus semper studet, malebat cum Gallis in Italia quam in Graecia rem gerere, propterea quod in aliena terra et uictoriam gloriosiorem esse,

sunt prudentia, non fugeret, puderetque irriti ad Cephaleniam incoepti, missis legatis cum muneribus ad Ferrandum, Ioannis Arragonii filium, Hispaniorum regem, suppliciter petierunt, ut eius permissu liceret Consaluo Adigario, clarissimo sua aetate duci, cum his Hispanorum copiis, quas ipse in Sicilia id temporis habebat, ad Cephaleniam proficisci, atque inde pulsis Turcis Venetorum ditioni insulam adiungere. In quam quidem sententiam quum regem facile induxissent, numerata Hispanis militibus ingenti ui pecuniae

uidebatur, nisi prius aliquot una constitutae naues atque in frontem instructae tantum spatii in altum procederent, quantum satis esset ad sese remis aduersum hosteis concitandum. Bazethes rex interea, cum equitatu pedestribusque copiis ex hybernis profectus, per Macedoniam, Thessaliamque, inde per Locros, Ozolas cognomine, ac Phocidem caeterasque Graeciae regiones Isthmo appositas iter agens Peloponnesum ingressus est. Atque quo suspitionem ab oppugnanda

uulgat se Naupliam iturum oppugnatum, quam quidem urbem inter Argiuum et Troezenium agrum esse, situque loci ac operibus munitissimam atque iccirco oppugnanti haud promptam supra docuimus. Caeterum peruastato Naupliensi agro in Arcadiam conuertit iter, regionis amoenitate atque commeatuum copia inuitatus. Ea regio in medio ferme Peloponneso sita crebris montibus distincta est, fontibusque saluberrimis abundat, equis insuper alendis propter pabuli copiam peropportuna. Hic igitur aliquot moratus diebus et ipse uenationi atque aucupio dedit operam, nec caeteris principum

supra docuimus. Caeterum peruastato Naupliensi agro in Arcadiam conuertit iter, regionis amoenitate atque commeatuum copia inuitatus. Ea regio in medio ferme Peloponneso sita crebris montibus distincta est, fontibusque saluberrimis abundat, equis insuper alendis propter pabuli copiam peropportuna. Hic igitur aliquot moratus diebus et ipse uenationi atque aucupio dedit operam, nec caeteris principum uenari feras prohibuit, quoad et luna inchoaretur, quod quidem incipiendis rebus auspicatissimum Turcae credunt, et classem suam Peloponnesum iam attigisse

me mari quoque, quod quidem uix sperare audebam, hostibus meis prętuleris. Iam enim illis confessionem concessi maris, quasi uictis, palam expressimus, dum nos pugnandi copiam facientes fugiunt, nec pugnae sese per metum committunt. Porro cur me tibi minorem non geram, cur ad te omnia non referam, quandoquidem tuo amoto auxilio (quippe per me puluis sum et umbra) nihil erat, quod de maris sperarem possessione? Tu enim res hominum administras et singulos etiam

Venetae classis imperator, Benedictus Pisauriensis, in Trauisani suffectus locum, ad Strophades insulas cum omnibus nauibus rei exitum opperiebatur. Itaque ueritus ne, si oppidum terra simul et mari, ut accidit, oppugnari coeptum esset, manus oppidanorum tantis hostium copiis undique ingruentibus defensioni parum sufficerent, quindecim longas naueis, proposito classicis praemio si qua forte per hostium custodias Methonem possent irrumpere, proficisci oppidanis subsidio iubet. Consilium, ut ipse sentio, haud improbandum, tametsi omnia euentu

Venetum ducem haud stetit, quin prouide simul et strenue circumsessę subueniretur urbi. Et id re uera subsidium, si eo oppidani uti sciuissent, saluti obsessis procul dubio fuisset, Marte huius superuentu auxilii utrinque propter locorum angustias prope aequato, propterea quod licet hostiles copiae Christianos, qui intra oppidum erant, numero longe superarent, tamen haud quaquam plures hostium urbem oppugnare poterant, quam Christianorum defendere, et quemadmodum illi abunde superante multitudine, ita et isti suppetiis aucti fessis ac sauciis integros substituere poterant. Sed

Turcam deditione. Coronaeis praeter libertatem, si quid tamen ea amissa reliqui sit mortalibus, nihil ereptum. His rebus in Peloponneso gestis Bazethes, classe Hellespontum repetere iussa, ut ibi quassatae reficerentur naues, cum omnibus copiis praeterquam quos Peloponneso custodienda reliquit, Istmo digressus Serras uersus (urbs est Macedoniae) profectus est, inde Hadrianopolim petit; prius tamen quam Peloponneso excederet, Naupliensibus ad uoluntariam deditionem

his absentibus amnem uado transirent insulamque, in qua oppidum exędificatum demonstrauimus, uacuam defensoribus una cum oppido occuparent. Oppidani a Christianis, quos cum Turcis hanc in expeditionem profectos diximus, per occultos nuntios edocti quemadmodum Turcarum copiae essent diuisae, quidue insuper hosteis molirentur ― nempe sicut eadem religio hominum animos ualde coniungit, ita plaerisque mortalibus, qui inter se sacris differunt, perinde ac inter diuersi generis bruta animalia mutuum solet esse odium ― totas uires suas aduersus eam

ubi Francorum rex Lodouicus Aureliensis accepit, accusata Hispanorum fraude, suorum ignauia, exercitum in Circumpadana Italia reparare constituit, quo celeriter confecto, regnum Neapolitanum repeti iubet, creato exercitus duce Francisco Gonzaga, principe Mantuano. Iam Francorum copiae fines regni Neapolitani ingressae ad Lyrim peruenerant, ponteque amnem Franci iungebant, quum Consaluus, cum modica quidem suorum manu, sed duro in armis milite, eo accessit transitu hostem prohibiturus. Caeterum effecto opere, Hispanis nequicquam obstantibus, atque ad

ponteque amnem Franci iungebant, quum Consaluus, cum modica quidem suorum manu, sed duro in armis milite, eo accessit transitu hostem prohibiturus. Caeterum effecto opere, Hispanis nequicquam obstantibus, atque ad utranque partem pontis castellis cum praesidio impositis, Galli partem copiarum crebro traducebant, ac leuia certamina cum hostibus uario euentu inibant. Nam quantum equites Galli hosticis praestabant equitibus, tantum pedites Hispani Gallis peditibus superiores erant. Quum hic rerum status

semel felicem perfidiam Barletano praelio aduersus Gallos experti, simulque occasione utendum rati, cum Bartholomeo Liuiano duce exercitus sui consilium ineunt, ut is simulata defectione cum trecentis equitibus conferat se ad regnum Neapolitanum, ac praetextu transfugae adiungat se Hispanis copiis, per speciemque Consaluo ac regi Hispano fortem operam nauandi curet Gallos a finibus regni Neapolitani haud incruentos abire, atque externos homines sua ipsorum strage ab occupanda Italia deterrere.

acciperet; uelle sibi Venetorum permissu liceret per agrum Venetae ditionis exercitum ducere. Veneti, ut qui in deliberando ad tutiora semper inclinant, uel forte alicuius Alemani ipsorum pecunia corrupti enuntiatione consilio Maximiliani perspecto, respondent imperatorem multis militum copiis, quibuscum Romam iret, haud indigere, se paratos esse in eius gratiam, cum suo exercitu illum, quo uellet, deducere. Hoc nuntio ad Maximilianum remisso exercitum suum eo proficisci iubent, unde Germanos in Italiam irrupturos putabant. Maximilianus satis intelligens se suis

nuntio ad Maximilianum remisso exercitum suum eo proficisci iubent, unde Germanos in Italiam irrupturos putabant. Maximilianus satis intelligens se suis artibus a Venetis peti, cum paucis equitibus e Tridento in Ulteriorem Alemaniam, relictis ibi castris, proficiscitur, quo maioribus copiis coactis rediret, Venetosque indicto bello urgeret. Videbatur enim illi iure imperatorio urbes Venetis parentes repetitum iri, propterea quod Gregorius Tertius, Romanus pontifex, abrogato Leoni Constantinopolitano imperio, eo quod haud recte

de ferocia Maximiliani demi quam noua aliqua causa inter Venetum et Alemanum offensam exoriri, quo Venetis maius omni ex parte odium conflaretur. Igitur Veneti, abusi Maximiliani absentia, Carnos Histrosque, quatenus hae gentes ad Maximilianum pertinebant, suis per se copiis inuadere statuunt. Itaque nullo hoste occurente intra paucos dies, quicquid oppidorum ac uicorum in finibus Veneti imperii Alemanus tenebat, partim ui, partim hostium uoluntate, arcium praefectis pecunia corruptis, in potestatem redegerunt. Fuere autem ad septuaginta prope loca

qui dum eo iter faceret, audiens Triuilium, Rhipaltamque, Glareabduani agri oppida ab hostibus recoepta atque incensa ― haec enim oppida indicto Venetis bello ad regem defecerant ― Cassianum aduolauit. Ibi re prius ad consilium ducum suorum relata Abduam ponte iunxit, copiasque hoste prohibere non auso traicit, seque illic sub fragoribus hostilium tormentorum, metum simulans, ne hostes praelium subterfugerent, quatriduo continuit. Dux Veneti exercitus Bartholomeus Liuianus, regem loco iniquo inclusum esse existimans, literas ad Venetos ferocibus dictis

quanquam Bazethes Othomanus, Turcarum rex, audito huius certaminis euentu Gallos fortunatos appellauit, qui opificem hostem ad fugam plane quam ad pugnam aptiorem habuerint. Profligato exercitu Veneto princeps Petilianus, cui summa imperii in exercitu permissa erat, cum reliquis copiis in Brixianum agrum urbem ingressurus contendit. Brixiam non admissus Venetias uersus abiit atque ad oppidum, quod Venetiis tribus millibus passuum distat (incolae Mestrim uocant) consedit. Interim Bergomates, Cremenses, Brixiani, Cremonenses sese regi permiserunt,

inde deduxere, urbe Hestensibus restituta. Iisdem fere temporibus Veneti, hac maritima infelici expeditione in inscitiam atque ignauiam praefecti classis coniecta ― semper enim apud Venetos res bello male gesta ducibus adscribitur ― dissimulataque consternatione, terrestres copias, licet hae admodum tenues essent, Brixiam, quae iam Gallicum iugum gentis insolentia ac libidine excutere cupiens ad defectionem spectabat, inscientibus Gallis admoueri iubent. Itaque Brixiani populi uoluntate urbem recipiunt, direptis eorum bonis, quos Gallicae factionis fuisse

concursu accenditur certamen ― et est campus intra urbem arci subiectus, mediocribus explicandis aciebus non admodum incommodus. Porro neutra pars iustum exercitum habebat, propterea quod Venetorum res iam accisae erant, Galli uero copias suas minuerant, milite in multa distributo praesidia. Sed Venetus exercitus per se a Gallo facile uinci assuetus, utpote mercenarius et pro aliena republica dimicans, ubi uidit Brixianos armatum hostem non sustinere, sed acie paulatim excedere, atque arma ab hoste

affirmant. Gallos quum et multo plures cecidissent, et ducem amisissent, pro uictoribus discessisse, seu ob hanc forte causam, quia hostium dux nullo uulnere accepto praelio excesserat, fugaque cum paucis arrepta pugnantes adhuc suos reliquerat, seu quia plures Galli ― maioribus enim copiis certamen inierant ― incolumes superfuerant, locumque in quo dimicatum est praelio functi haudquaquam deseruerant, sensu forsan casus ducis, qui militum animos consternare solet, non nisi peracta pugna ad Gallos perueniente. Victores hostibus fugatis uerius quam uictis

consanguinei dignitate omni rerum uerborumque honore a Gallis atque Italis funus eius celebratum. Cardinalis San Seuerinas Flaminiae urbes Gallici consilii nomine occupat; Hispani ad Pampelonam belli sedem constituunt; Maximilianus imperator copias suas a Gallis reuocat; hinc Galli ex Italia migrare coguntur; Hispanorum praesidia eis ubique succedunt; Helueti, auxiliares Venetorum, tumultuantur et gressum referunt. Inde castris motis urbes Flaminiae nomine concilii Gallici occuparunt duce quodam

ex pastore latro, ut supra demonstrauimus, effectus successu rerum prospero ad regium fastigium accesserat. Itaque Corguthis suasu latro fit obuiam Halidi in radicibus Dindymi montis, quo, priusquam Achimathes regiis opem laturus, quem Amyso iam profectum constabat, eo cum copiis suis accessisset, manum cum hoste consereret, ratus et se tutius cum uno exercitu praelium initurum, et Halyde profligato uiam ad imperium Achimathi praeclusum iri. Halys ubi animaduertit latronem acie instructa ex aduerso uenire, et ipse suos arma capere iubet atque in latrones

cum aequalibus largiore uino utitur, exanimato, cognitoque aui in Achimathem studio Selynis partes secutus est, ne Achimathis rem, quem, ut dictum est, uehementer oderat, copiis suis augeret. Tanta sane illi seu explendae irae cupiditas extitit, seu id fortuna agente, ut etiam eorum consiliis res Selynis, cui plane Deus imperium destinarat, iuuaretur, quibus ipse mortem mature erat

regis uoluntate ad tria millia armatorum facile confecit, licet haec natio, ferox illa quidem, sed ad pugnam cominus ineundam nullius fere usus sit, utpote sagittis emissis magis terga uertere quam gladio rem gerere assueta. Quibus suis copiis adiunctis nauibusque impositis contendit, qua Ister in Pontum influit. Inde Istri ostia praeteruectus ad Istropolim Tomosque et circa illa loca copias suas exponit. Mox Moesiae ulteriora petens inter Aemum montem et

Quibus suis copiis adiunctis nauibusque impositis contendit, qua Ister in Pontum influit. Inde Istri ostia praeteruectus ad Istropolim Tomosque et circa illa loca copias suas exponit. Mox Moesiae ulteriora petens inter Aemum montem et Danubium amnem in Triballorum agro consedit. Inde credens patrem coeptis suis, quia nemo obuiam se tulerat, haud obstare, transgressus Aemum ad Rhodopem montem accessit. Hinc ad patrem Hadrianopoli tunc agentem

ne leuibus ingeniis nouorum consiliorum occasionem praeberet, simul quo Asiae propinquior Sophiacae factioni maiorem incuteret terrorem; ad haec, ut si Selynes in pertinacia persisteret, copiis suis Achimathi attributis potius fratres inter se de regno dimicarent, quam ipse senecta simul et morbo inualidus bellum gerere cogeretur, atque aetate per summam quietem acta sub extremum uitae tempus manum cum filio, quod infelicissimum putabat, consereret. Posteaquam uulgatum est

signum apud Turcas est, percunctaretur illum, quid hoc rei esset, cur patrem armatus sequeretur, cur ad destinatam sibi ac tantopere petitam prouinciam non proficisceretur. Selynes sua in patrem atrocitate animum patrium erga se metitus, ubi uidit partem regii exercitus seiunctam a caeteris copiis ad se uersum progredi, coniectans ex candore uexilli patrem haud tam humanitate coactum quam spe dimicandi praedamnata metu consternatum ea pacis uelamenta praeferre, ratusque territis

esse, propterea quod quum Achimathes non modo aetatis ordine, sed etiam parentis iudicio in regni successione potior esset, sola industria efficaci ad illam diem negocii conficiendi celeritate sibi nitendum esse. Itaque cum Europaeis copiis in Asiam confestim transgressus magnis itineribus in Bythiniam proficiscitur. Inde transmisso Sangario amne, quem ponte raptim iunxerat, in Paphlagoniam Gallatiamque pergens Angiram petit, mox Amysum usque peruenit. Sed nusquam hoste inuento ― Achimathes enim, non ausus

raptim iunxerat, in Paphlagoniam Gallatiamque pergens Angiram petit, mox Amysum usque peruenit. Sed nusquam hoste inuento ― Achimathes enim, non ausus aequo loco sese committere, altissimos et pene inuios montes subierat ― Prusam, circa ea loca hybernaturus, exercitum reduxit, relicta copiarum parte, quae hosti opposita ex illius conatibus consilia caperet. Achimathes, ratus Selynis discessu occasionem sibi rei bene gerendę oblatam, iubet suos e montibus descendere ac hostilem exercitum inuadere. Itaque fortuna consilium adiuuante hosteis de improuiso

in paruo uiculo aliquandiu delituit. Sed regum cura nihil diu occultari patitur, quod inuestigari uolunt, multis in obsequium, propter ingentia praemia, paratis. Igitur hunc in modum Corghutes sese occultans repertus est. Equus ipsius Corghutis, forma eximius, quum alterius copia non esset, hospiti datus est, ut eo Alicarnassum uectus conduceret nauim, qua in Rhodiorum insulam auehi posset Corghutes. Colonus equo insidens conspicuo quibusdam Selynis militibus, ad inuestigandum Corghutem missis, fit forte obuiam. Interrogatus quis esset, unde ueniret,

clementiam distaret. Haec immanis bellua, fratris, amicorum ac propinquorum caede efferata, ita occursu uisuque terribilis effecta est, ut omnes existiment Turcarum nihil interesse, utrum sub hoc rege uiuant, an pestilentia et quotidianis funeribus absumantur. Scito igitur, si copias tuas Prusam admoueris, Selynem a suis relictum iri, teque omnes in patria sede, prout dignus es, eo fastigio collocaturos. Et quia nos malumus uideri acie superati quam famam subire desertorum, quum conspexeris Selynis exercitum ex aduerso in te ire, audacter praelium committes, terga nos

Sed ne, dum ipse suos militaribus institutis assuefacit, nobilitas collectis uiribus agrestes impetu facto adoriretur priusque eos dissiparet quam illi militaria facere coepissent, aduersus Stephanum Botherem iuniorem, Thibiscensium praefectum, cum copiis suis proficiscitur, ratus illo duce superato totam nobilitatem consternatum iri. Porro Stephanus, id temporis cum parua manu in Thibiscensi agro ad uicum Nadlacum agens, haud procul aberat ab agrestium castris, opperiebaturque, quid illi in tanto motu animi haberent

cum dedecore et damno fugam arripit. Dum Vuladislauus cum Maximiliano Vianae agit, Ioannes Sepusiensis, Transiluanus praefectus, ratus per Selynis Turcarum regis absentiam sibi ingentis gloriae occasionem oblatam ― id enim temporis Selynes ex Europa cum magnis copiis profectus ultra Euphratem bellum, ut suo loco memorabimus, gerebat statuit Turcas, qui limitibus Hungaricis appositi erant, armis urgere, quandoquidem intima regni Turcaici cum suis copiis, quae paruae admodum erant, penetrare haudquaquam tutum uidebatur. Nempe Selynes Europaeas

sibi ingentis gloriae occasionem oblatam ― id enim temporis Selynes ex Europa cum magnis copiis profectus ultra Euphratem bellum, ut suo loco memorabimus, gerebat statuit Turcas, qui limitibus Hungaricis appositi erant, armis urgere, quandoquidem intima regni Turcaici cum suis copiis, quae paruae admodum erant, penetrare haudquaquam tutum uidebatur. Nempe Selynes Europaeas regiones non adeo uacuas exercitu reliquerat, quin essent, qui a circuniectis hostibus fines Turcaicos tutari possent. Arx est in tumulo satis decliui, ab Illyricis regibus, antequam

subito potuerunt, coactis, se sequi ad soluendam Chaualae obsidionem iubet. Sed quia magna pars exercitus eius inermis erat, utpote qui ex Illyricis pastoribus Turcis intermixtis constabat, et sicut numero hominum Hungaricis copiis praestabat, ita genere militum ac robore inferior erat, statuit Hungaros arte aggredi. Itaque quosdam Christianos Turcaicae ditionis specie transfugarum misit ad Sepusiensem, qui dicerent ingentes Turcarum copias in subsidium Chaualae aduentare, atque ubi primum Hungarorum agmen

constabat, et sicut numero hominum Hungaricis copiis praestabat, ita genere militum ac robore inferior erat, statuit Hungaros arte aggredi. Itaque quosdam Christianos Turcaicae ditionis specie transfugarum misit ad Sepusiensem, qui dicerent ingentes Turcarum copias in subsidium Chaualae aduentare, atque ubi primum Hungarorum agmen conspexissent, manum conserturas. Hungari hoc nuntio accępto, conscii paucitatis exercitus sui, usque adeo metu consternati sunt, ut per trepidationem statim omissuri fuerint obsidionem fuga effusa, ni uir animo et

ex tumultu agrestium compresso adeptus erat, tantum ignominiae, re forsan non sua, sed aliena culpa aduersus Turcas male gesta, domum reportauit. Sunt enim qui suspicentur Hungaros haud quidem Turcarum metu fugam conscisse, quippe qui saepe alias maximas Turcarum copias parua manu fuderint, sed in regis Vuladislaui gratiam hanc expeditionem turpi fuga consulto dedecorasse, quandoquidem Sepusiensis opes nimium eminere rex noluerit, quippe quem cogendum aequo iure cum caeteris principibus uiuere censeret. Ego autem uix adducor, ut credam Vuladislauum

sibi uelle haberi, nec aut nobilitate, aut uiribus se cum progenie Othomani conferre, quam plane Deus Machomethanis omnibus anteposuisset. His stimulis utroque agitato res ad arma deducta est. Itaque Selynes Asiae longitudinem cum suis copiis emensus inter Euphratem et Moschicos montes aliquandiu iter fecit. Vbi quum hostem non inuenisset, ad Periedros montes, qua hi septentrionem spectant, prope accessit, inopia commeatus uehementer laborans, propterea

sed in praeda conuectanda consistit. Itaque simul ac in illos impetum feceritis, foedam stragem ac fugam conspicietis. Hec uultu interrito et bonae spei plenus elocutus, tubas et cornua canere, atque tympana pulsari clamoremque tolli, simulque hostem inuadere iubet. Turcarum copiae trifariam erant diuisae: in dextro cornu Asiatici constiterant, laeuum Europaei tenuere. Selynes cum his, quos regio more fere satellitum loco secum habebat, ita mediam aciem tutandam suscepit, ut magis in subsidiis quam in acie esset. Suae autem custodiae causa

Qui, ut imperatum erat, igni tormentis admoto plures suorum quam hostium foede trucidarunt ― ita enim Turcae cum hostibus permixti erant, ut sine utriusque partis strage Sopheni ab hosticis munitionibus repelli nequiuerint. Qui si, ut fama fertur, copiam peditum, quorum opera Asiatici in bello prorsus non utuntur, habuissent, aut postero die certamen instaurassent, in munitiones hostium Turcis impetu hostili consternatis procul dubio irrupissent, uiuumque Selynem, et ipsum eodem metu attonitum, parumque mentis compotem

permanentes et hostium spolia per ocium legerunt, et suorum corporibus contra Turcaicum morem (solent enim Turcae sepelire suorum cadauera, non cremare) ignem iniecere, eo consilio, ne, quantum Turcarum copiae diminutae forent, appareret, numeroque interfectorum hostes inito sese pro uictoribus, tanta Turcarum clade conspecta, ferrent. Quidam spoliandi studio, simul et suos funeris causa inquirendi, dum hostilia uoluunt cadauera, reppererunt, magna spectantium admiratione,

e laminis ferreis conficere. Quibus Constantinopolim missis officinas attribuit, iussitque arma fabricare, atque eadem arte alios instituere. Inde in Gallograeciam, Amysum, hybernatum concessit. Iisdem in regionibus exercitum quoque hyemandi causa collocat, uere ineunte ad Euphratem cum copiis suis reuersurus, propterea quod die noctuque animum fatigabat cogitando, quonam modo aut Ismahelem, hostem sibi acerrimum, bello superaret, aut pace cum ipso facta Achimathis fratris filium per pacis conditiones in suam redigeret potestatem, ne esset in familia Othomana,

in matrimonium. Primo uere Ciamachum expugnat; Alaudolam Armeniae regulum iugulat; regioni praesidium imponit; Constantinopolim redit; cum Hungaris ad triennium paciscitur. Igitur Selynes, quum primum pabuli copia esse inciperet, ex hybernis mouit, magnoque labore per Cappadociam Minoremque Armeniam tormenta aenea plaustris trahens ad Euphratem peruenit, qua is Melanta fluuium, ex Argaeo Cappadociae monte profluentem,

imposito, circumque ea loca stationibus militum collocatis, prohiberet Sophenum auxilia Minoris Armeniae regulis portare. Quorum regiones ipse aggredi suoque imperio adiungere animo proposuerat, ne inter suum ac Ismahelis imperium ullus esset, qui hostilem exercitum suis copiis augere posset. Itaque traiecto cum copiis ac tormentis Euphrate breui ad spem eius euentus respondit. Nam quum Ciamachum loco satis tutum esse uideretur, nec iccirco praesidio militum munitum esset, primo fere Turcarum impetu captum

militum collocatis, prohiberet Sophenum auxilia Minoris Armeniae regulis portare. Quorum regiones ipse aggredi suoque imperio adiungere animo proposuerat, ne inter suum ac Ismahelis imperium ullus esset, qui hostilem exercitum suis copiis augere posset. Itaque traiecto cum copiis ac tormentis Euphrate breui ad spem eius euentus respondit. Nam quum Ciamachum loco satis tutum esse uideretur, nec iccirco praesidio militum munitum esset, primo fere Turcarum impetu captum est. Turcae enim discussa tormentis muri

praeditum omnia serua et subiecta sibi uelle. Erat id temporis iisdem in regionibus regulus quidam, Alaudolam populares uocabant, qui sicut caeteros circa regulos opibus, ita et animo superabat. Qui quidem uocatus Selynem adire renuit, confisus tum asperitate locorum, quae incolebat, tum copiis suis ad iustum fere exercitum accedentibus. Ad haec non audebat Turcaicae fidei salutem suam committere, propterea quod, dum Selynes iter ad Euphratem haberet, Turcaicis commeatibus infestus extiterat, seu praedae cupidine, seu Ismahelis partes aperte

non sine cęde repulsi iterum maiore manu coacta fines Lithuaniae adorti sunt, Smolencumque oppidum, adiuti quorundam Graeci ritus oppidanorum proditione, occuparunt, plurimis ex suis in ea oppugnatione amissis. Hoc autem magnae rei successu Moschouius elatus cum ingentibus copiis (ferunt enim supra octuaginta millia equitum contraxisse) fines Polonici regni est ingressus, atque ad Panticapem amnem progressus regiones flumini adiacentes castris ibi positis late depopulatus est. Porro Panticapes, quem nunc Scythae Beresinam nuncupant, et

potius rebus quam publicis studentibus. Iam rex Aegyptius in Pheniciam progressus Lyconta fluuium transmiserat, quum Selynes, et ipse Adonio amne traiecto, haud procul ab Heliopoli communitis castris consedit. In conspectu prope erant exercitus, neuter tamen regum omnes copias in aciem prodire sinebat, alter alterius conatus metu mutuo expectantes. Nempe Turcis ueniebat in mentem Bazethe Selynis patre regnante, quum de finibus certatum esset, saepius se a Cercassis profligatos fuisse; rursus Cercassus uerebatur hostium multitudinem, uim magnam tormentorum, genus

uti uictoria, quum praesertim Damascus quoque in uoluntariam concessisset deditionem. Itaque Damasci aliquot dies in reficiendo exercitu moratus ― et est urbs aedificiorum magnificentia, coeli temperie ac salubritate, simulque soli hubertate, fontium fluuiorumque amoenitate, fructuum copia nulli in tota Syria secunda ― Gazam contendit, praemisso cum parte copiarum Sinone Macedone, qui, prius quam ipse eo accederet, urbem aut ui, aut uoluntaria deditione in suam redigeret potestatem, quo ibi praesidio imposito Caërium petiturus hostes post

Itaque Damasci aliquot dies in reficiendo exercitu moratus ― et est urbs aedificiorum magnificentia, coeli temperie ac salubritate, simulque soli hubertate, fontium fluuiorumque amoenitate, fructuum copia nulli in tota Syria secunda ― Gazam contendit, praemisso cum parte copiarum Sinone Macedone, qui, prius quam ipse eo accederet, urbem aut ui, aut uoluntaria deditione in suam redigeret potestatem, quo ibi praesidio imposito Caërium petiturus hostes post terga non relinqueret. Substiterant Gazae octingenti circiter equites Cercassi

inuidetur, deferre. Turca, adiuncto sibi et hosti adempto tam forti ac strenuo uiro, magna solicitudine uidebatur liberatus: tantam inesse uim in uno homine censebat. Itaque magna spe uictoriae animo concoepta, ubi solitudinem cum copiis emensus est, ad Horionem amnem castra locat, stationibus equitum undique obiectis, ne aliqua hostis ex improuiso accederet, Turcasque in aliena et ignota terra turbaret. Nondum enim Cercassorum res, licet accisae essent, contemnendae uidebantur. Inde transmisso Horione castra in

quasdam replet, ut quum eo Turcae peruenissent, iniecto igni homines pariter et equi comburerentur; in aliis sudes, stipites acutos defigit, atque hęc leuibus cratibus terraque occultanda fraude contegit. Iam coeperat admouere exercitum ad urbem Selynes copiam pugnae hostibus pro portis facturus, aut Cercassis certamen detrectantibus ui in urbem nulla fossa propugnaculisue munitam irrupturus, hostilis fraudis ignarus, quum quidam Geticae nationis transfuga Turcam adit, fraudem indicat,

die, quum praelium inibitis, memineritis non modo ferociam hostium contundere, sed etiam urbe capta finem belli ac laboris imponere. His dictis ad corpora curanda duces dimittit, de exitu rerum ualde anxius. Videbat enim copias suas, etsi uictrices, tamen multis praeliis haud parum attritas, urbem quam oppugnabat uastam disiectamque ingenti spatio, tametsi expugnatu haud difficilem, tamen non nisi ualido tuendam praesidio. Caeterum fortuna, cui confidebat, utendum ratus coepta exequi magno animo

Adeo autem Turcae plumbo liquefacto afflicti sunt, ut Selynes statim ab hoc praelio edictum Constantinopolim miserit, ne liceret cuiquam e regionibus Turcaici imperii plumbum exportare, credens inde plumbum duntaxat in Aegiptum aduehi, quum satis constet Britanniam quoque huiusce metalli copiam suppeditare. Capta urbe protinus ad arcem occupandam copiae missae. Quam quidem custodes, quo uictoris gratiam inirent, sine ullo certamine dediderunt; milites Cercassi, qui in urbe comprehendi potuerunt, omnes caesi. Coeterorum ciuium uiolatus est nemo, nihil

praelio edictum Constantinopolim miserit, ne liceret cuiquam e regionibus Turcaici imperii plumbum exportare, credens inde plumbum duntaxat in Aegiptum aduehi, quum satis constet Britanniam quoque huiusce metalli copiam suppeditare. Capta urbe protinus ad arcem occupandam copiae missae. Quam quidem custodes, quo uictoris gratiam inirent, sine ullo certamine dediderunt; milites Cercassi, qui in urbe comprehendi potuerunt, omnes caesi. Coeterorum ciuium uiolatus est nemo, nihil cuiquam ereptum, nulli uis illata, et quia urbem non captam, sed liberatam Selynes uideri

est, gemmarum praeterea ac praeciosae suppelectilis magna uis reperta. Caeterum Turca existimans neque Aegyptum neque Syriam Thoma incolumi nunquam quieturam, Iamberdinum, adiuncto sibi Cahirio (uterque autem Thomae solidano erat inimicus), tradito eis iusto exercitu ex Turcaicis copiis delecto, Thomam persequi iubet. Qui ubi ad Abdiam Saithicae regioni imperitantem peruenere, eum primo pro maiestate ipsius ac uerecundia (ferunt enim illum longa cognatione stirpi Machomethis, Turcaicae sectae auctoris annexum) molli oratione hortati sunt, ut Thomam sibi, magnam

praebuit, deinde sepeliri permisit, officio sepulturae testari cupiens se non odio, sed ob publicam quietem Thomam interfectum, tametsi nihil magis animo agitaret quam nomen ipsum Cercassorum estinguere. Vnde quum audisset ad octingentos Cercassos Alexandriae obuersari, eo cum parte copiarum terrestri itinere ante expectatum accurit, omnesque comprehensos occidit. Regressus Caërium, qui ex Aegyptiis opibus eminebant, ne ullam occasionem nouis rebus praeberent, excitos sedibus suis Constantinopolim traducendos curauit, dato negocio Ionae Dalmatae, qui eos nauibus imponeret. Et

Selyni nauauerat, interemptus est. Vix enim ullis meritis proditionis, ingratitudinis ac paricidii immane scelus compensari potest. Igitur Cahirio, quem supra demonstrauimus ad Turcas transfugisse, Caërensibus praeposito, eique equitum ac peditum satis ualido praesidio ex Turcaicis copiis adiuncto, quo et urbem simul et ipsum praefectum in potestate haberet, classeque in Europam dimissa in Syriam profectus est, Iamberdino secum ducto, cui sane Damascenam destinauerat praefecturam.

refertis et suos ab hostilibus tormentis tegeret, et fossas Rhodiae urbis momento compleret. Denique classicos, commeatum, tormenta in naues imposuerat, quum foeda pestilentia nauales socios adorta coegit Selynem belli consilia omittere. Itaque subductis nauibus, quas euocauerat, copias domum dimisit; ipse uero haud multo post in grauiorem recidens morbum medicorum cum metu, tum imperitia extinctus est. Selynes medicorum cum metu, tum imperitia extinguitur; Salomonis filii praesentia Turcas in officio retinet; uirtutes eius

custodiri, urbemque ea quoque parte obsideri iussit. Interim lustrato exercitu in agro Hadrianopolitano, magnis itineribus per Thraciam Nessum in Dardanos, hinc in Moesiam contendit, inde ad Sauum amnem, qua is Danubium influit Moesosque a Pannoniis dirimit, ingentibus cum copiis Taurunum ac Sabactium oppida, ut dictum est, oppugnaturus pene cursim atque incredibili celeritate peruenit, praemisso ultra Sauum Balyde Iachino, eius partis Dalmatiae, quam Bossinam uocant, praefecto, qui scilicet et ex tuto exploraret, an ullae Hungarorum copiae in Syrmium

ingentibus cum copiis Taurunum ac Sabactium oppida, ut dictum est, oppugnaturus pene cursim atque incredibili celeritate peruenit, praemisso ultra Sauum Balyde Iachino, eius partis Dalmatiae, quam Bossinam uocant, praefecto, qui scilicet et ex tuto exploraret, an ullae Hungarorum copiae in Syrmium conuenissent, simul et daret operam, ne quid inde subsidii commeatusue Taurunum submitti posset. Mandatisque adiecit, ne Syrmiensem regionem ulla belli clade afficeret, sed rusticos colere agros, pecora pascere, et caeteris agrestibus operibus incumbere amoto hostili metu

tamen unquam gens, absit uerbo inuidia, Hungaris dignior auxilio Sedis Apostolicae extitit, quippe qui, ne foedere cum Christiani nominis hoste iungerentur, bellum grauissimum in terram suam accepere. Et quia res improuisa accidit ― fama enim satis constans erat Turcam in Asiam cum copiis profecturum ― Hungarorum animi ita consternati sunt, ut in maximum periculum hostili fraude sese coniectos putent, quandoquidem nulla ferme re, qua uim hostilem arcerent, se instructos esse animaduertunt. Quare, Pater Beatissime, aeque censent Hungari, uti se pecunia, qua exercitum

sua quam Christianorum discordia imperium auxisse. Quodsi senserit Turca Hungaros a pontifice Romano neglectos, a coeterisque Christianis destitutos, multo maiorem audaciam alacritatemque, ac studium ad regnum Hungariae oppugnandum assumet, euocatisque Asiaticis quoque copiis, totis imperii uiribus ad bellum Hungaricum incumbet. Vnde Hungaris, non separantibus quidem consilia sua a coeteris Christianis, sed aduersis rebus et atroci negocio coactis, neccessario e duobus alterutrum subeundum erit: aut enim aliquid de finibus

uirtute militum a Turca superari posset, si primum ei auctoritas apud suos esset, qua sane pueri neccessario carent, quia ea, ut probe nosti, ex multis rebus magnifice atque egregie gestis, et singulari prudentia, cuius puerilis aetas haudquaquam capax est, comparatur, deinde stipendii copia suppeteret. Nam Boëmi, gens Martia et regi suo Lodouico deditissima, ne pedem quidem domo efferre nisi accępto stipendio possunt. Quibus sane conductis Hungari quoque, et Hungaricae ditionis Dalmatae, egregiae equitum alae, extemplo in officio futuri sunt. Soli autem fere nobiles

Quum autem status Italiae tranquilior fuerit, Hispanique ac Galli, quod propediem futurum est, inter se foedus inierint, curae nobis res Hungarica erit. Porro id temporis Romanus pontifex iusti exercitus auxilia aere suo conducta et Caroli Augusti copiis iungenda in Circumpadanam Italiam miserat, eo consilio, ut Galli, qui tunc Mediolanum tenebant, ex Italia eicerentur, filiusque Lodouici Mauri Sfortiae in auitum regnum restitueretur. Nam et Augustus, eundem belli titulum praetendens, aequum censebat pulso inde Gallo Sfortiam Mediolanum

inuicta acies, si rectorem idoneum habuisset, et amor publicae rei curaque concordiae omnibus eadem fuisset. Est autem Baciensis ciuitas ultra Danubium in Iazigum Dacieque confinibus fere sita, Sothinensem agrum, Syrmiensi regioni affinem, spectans, adeo huberis soli, ut omni copia rerum uel ingentem exercitum alere possit. Caeterum, ut fit, ubi imperanti deest auctoritas, ad edictum pauci admodum conuenere. Quidam enim, diutino ocio desides, militiam detrectabant, aliis pecunia ad equos et arma paranda deerat, nonnulli, et hi haud tenuis fortunae uiri,

quam huiusmodi pulueris inopia, utpote sine quo maiora tormenta nulli usui obsessis fuere. Caeterum Salomon contemplatus Tauruni oppidi situm, moeniaque haud quaquam prompta oppugnanti cernens, adhibito amicorum consilio aliquamdiu deliberauit, in intimumne Hungarorum regnum cum copiis penetraret, hostesque ab exercitu imparatos persequeretur, ratus omnes Hungariae urbes in ditionem suam facile cessuras, si Hungaros commisso praelio profligasset, an uero omisso tam audaci et periculoso consilio Taurunum, licet loci natura et

tandem hostium opprimuntur; Sabaczium a quo conditum; Sauus illic a Turcis ualido ponte iungitur; exercitus flumen transmissus ad Sumonium considet; Taurunum undiquaque acriter oppugnatur; Bathorius Turcas reprimit. Misso igitur duce Achimate, qui Europeis copiis praeerat, ut Sabactium aggrederetur, non defuit fortuna incoepto, tametsi haud paruum militum numerum in urbis oppugnatione amiserit. Nam Hungari, qui in praesidio oppidi erant, ubi uiderunt Turcas ad moenia subisse, admoto igni uariis tormentis multos Turcarum et promptissimum

ui coeperat, tandem sexto et quadragesimo anno Turcae receperunt. Turca Sabactio in potestatem redacto, satisque explorato nullum Hungarorum exercitum in proximis esse regionibus, Sauum ponte confestim iunxit, copias in Syrmiensem agrum transportaturus atque e regione Tauruni castris positis collocaturus, quo pluribus e partibus oppugnationem intentando et maiorem oppidanis metum incuteret, et Hungaros a ferendo ea parte obsessis auxilio deterreret. Caeterum eo ponte ui tempestatis deiecto

animis nondum obliterata memoria erat bellorum, quae Hungari tum duce Iano Chugniade, tum Matthia rege, eius filio, cum Turcis gesserant. Sed quum Salomon per exploratores, ut demonstratum est, satis comperisset Hungaros haudquaquam eum exercitum contraxisse, qui suis copiis opponi posset, pontem spreta inani religione extemplo refici imperauit. Tanta sane cupiditas eum Tauruni potiundi tenebat, quo scilicet Turcae et agros Pannonicos tutius incursarent, et fines suos ab Hungaris facilius tuerentur.

Pannoniae regionem, Stephanus Bother naderespanus occurrit, uastantemque Syrmiensem agrum adortus leui praelio fudit, maiore Turcarum pauore quam caede. Quippe Turcae credentes haud paruas esse Hungarorum cum maximae dignitatis uiro copias uix tentato certamine fugae sese mandarunt. Itaque Balys, comperta hostium paucitate auctis copiis iterum ad deuastandum hosticum agrum profectus, quum hostem non inuenisset, ad uicos et oppida, quae Turcarum metu cultores in intimum regnum refugientes deseruerant, delenda ― et ita

leui praelio fudit, maiore Turcarum pauore quam caede. Quippe Turcae credentes haud paruas esse Hungarorum cum maximae dignitatis uiro copias uix tentato certamine fugae sese mandarunt. Itaque Balys, comperta hostium paucitate auctis copiis iterum ad deuastandum hosticum agrum profectus, quum hostem non inuenisset, ad uicos et oppida, quae Turcarum metu cultores in intimum regnum refugientes deseruerant, delenda ― et ita Salomon, ut foeminae, de qua supra diximus, fraudem ulcisceretur, faciendum mandarat ― animum adiecit.

deditionem, admonerentque ne pertinacia sua perditum irent patriam, liberos, coniuges, trucidandosque sese praeberent; unde ipsorum magis quam Salomonis interesse capta an tradita eorum urbs foret; quibus enim uiribus ipsi a rege suo destituti repugnaturi sint tantis hostium copiis; si igitur oppidum et sese tradidissent, liberos eos in libera patria aetatem acturos; sin malint inde migrare, incolumes cum rebus suis abituros. Haec ubi iureiurando a Turca confirmata Sumonienses audiuere, confestim animi eorum labare coeperunt, moxque defendendae urbis, utpote

addici seruituti. Sed non adeo omnes, qui Sumonii obsessi fuerant, uigor animi destituerat, quin ex his quidam uirum sese dignum Hungarico nomine ostenderet, cuius quidem non indignum uidetur et locus admonet memorabile facinus attingere. Hic quum uidisset ingenteis hostium copias oppido circumfusas, nec ullo modo his resisti posse, atque iam metu omnibus consternatis de deditione urbis cum Turca agi nihilque reliqui circumsesso a tanta hostium multitudine praeter honestam mortem esse, auersatus eam deditionem, quam sane aut mors

modo pro nudata moenibus patria corpora sua non opponere, sed ne ligneas quidem munitiones, incertum perfidia, an metu et consternatione animorum stupentes, comminisci. Itaque priusquam Turcae admouerent copias, qua muros demoliti erant, Moesi igni urbi iniecto sese in arcem recaeperunt, patriamque aut nimis celeri desperatione, aut proditione hostibus ne expectato quidem eorum aggressu concessere, nihilo magis arci, quam oppido

uagabatur. Alii truncos ingentium arborum ferreis confixos clauis prouoluebant ex arce, qui ubi in hostem muros subeuntem incidissent, magnam stragem necessario aedebant. Quibus quidem in praeliis saepius per biduum die noctuque continenter diuersis etiam locis pugnatum est, quum hostes copiis in multas partes diuisis uicissim praelio succederent, ducibus eorum pro sauciis et fessis abundante multitudine integros ac recentes in pugnam submittentibus. Et quum omnes Turcarum conatus eo magis frustra

aere equo merebat: nempe Turcae Illyricos, Thraces ac Macedonas ob robur uirium, corporumque speciem sibi libenter adiungunt, militiamque exercere cogunt, coeteras uero nationes militiae haud quaquam idoneas censentes contemptui habent. Itaque Gallus spe praemiorum illectus duces copiarum adit suadetque, ut uiribus artem expugnandarum urbium adicerent, asserens rem militarem non minus consilio quam ui corporis procedere. Itaque cuniculum sub terra agendum et puluere facticio arcem deiciendam edocet. Duces collaudato Gallo promissisque, si exitus

propterea quod ei solo Othomanorum contigit urbe potiri, quam Omurathus abauus, regum clarissimus, qui alias quadragesies cum hoste signis collatis manum conseruit, nequicquam aggressus est, a qua Mechmethes proauus, cui ex rebus gestis Magno cognomen fuit, quum eam cum ingentibus copiis oppugnatum uenisset, non sine clade atque ignominia Iani Chugniadis ductu repulsus est, utpote relictis, ne fugam impedirent, rarae magnitudinis aeneis tormentis, quibus urbem demoliri conatus erat, quam auus Bazethes et pater Selynes, Mars alter, ne tentare quidem bello ausi

Turcae igitur in suas artes uersi, ne Hungari crederent Salomonis animum orbitate fractum belli consilia ommisisse, eos populationibus terrendos statuunt. Itaque rex, ex amicorum sententia treis duces, qui prouinciis Danubio adiectis praeerant, cum suis quemque copiis, addita insuper manu praedatoria ex illis equitibus, quos alio loco diximus achangias appellari, ultra Danubium in agrum Iazigum Hungarorum praedatum misit. Qui quum ad fines Transyluanae praefecturae satis occulte peruenissent, haud tamen

Taurunum confestim rediit, aliquot e suis partim captis, partim caesis. Nam Syrmienses, timore hostium abutentes, nouissimum agmen adorti terribilem tumultum intulerant. Paucis post diebus Balys, ratus sua e Syrmio fuga securitatem Transistranis Hungaris iniectam esse, maioribus copiis comparatis per Danubium gelu concretum sine ullis nauibus in regionem Daciae Tauruno obiectam transmisit, atque inde superato Thibisco amne, et ipso glacie astricto, fines Baciensis regionis inuasit, ibique aliquot uicis depopulatis raptim se Taurunum recępit. Magnam uim

Nempe milites scelesti consilii participes, per speciem expeditionis extra urbem ablegatos, posthac urbem ingredi non permiserunt. Itaque urbs incolumis ab intestino hoste conseruata. Verum fugatis mox ab externo hoste Rhacusanis copiis... ¤¤ ab erat usque ad nondum Danubium lectio ed. Crau.: patri, ob ereptam sibi ab ipso patre sponsam, ualde infensus: quem cum

omnium caput es, discordes componere, inter se praeliantes ad aequanimitatem mutuamque beniuolentiam reducere. Age igitur, nihil cunctatus tolle ab his quibus praesides funesta dissidia, tumultuantes mitiga, furentes placa, in gratiam reuocatos hortare ut societate inita coniunctisque copiis barbaricae gentis uim orbi minantem reprimant, fessis periclitantibusque Christicolis adsint et uniuersae Dei ecclesiae, quam Maumethana perfidia destruere molitur, simul opem ferant. Poena reorum differenda Sed et tu, Sanctissime domine, si quos in Christianis

Dalmatiae encomij principium Michael Verantius (adhuc sub praeceptore) Licet Dalmatię ora loca quidem aspera et humano cultui penitus repugnantia habere uideatur, tamen si quis animo perpenderit copiam mortalium eam incolentem, tunc etiam corporum proceritatem, habitudinem atque colorem, profecto sine dubio iudicabit necesse esse tali fertilitate esse preditam qua suis incolis abunde alimenta suppeditet, etiam si interim non pręseferat. Quod genus frugum non ferat? quarum arborum non

remis velove perreptare libuerit, alie recedere, pręterire alię, nonnulle obuiam properare, vniuersę moueri et concurrere videantur. Et illarum pars potior aratri ligonisque patiens, feraxque fructibus quibus a seculo plurimę damnatę sunt prouincię. Quis piscium infinitam copiam varietatemque, quis magnitudinem, nobilitatem, saporemque enumerare posset? Vt ostrea aliaque conchilia preteream, quorum nullibi nec copia nec magnitudo maior reperitur, illa est vnica ni fallor regio quę dat mensis diuitum Dentale coronatum, piscem precipuę nobilitatis singularitatisque

videantur. Et illarum pars potior aratri ligonisque patiens, feraxque fructibus quibus a seculo plurimę damnatę sunt prouincię. Quis piscium infinitam copiam varietatemque, quis magnitudinem, nobilitatem, saporemque enumerare posset? Vt ostrea aliaque conchilia preteream, quorum nullibi nec copia nec magnitudo maior reperitur, illa est vnica ni fallor regio quę dat mensis diuitum Dentale coronatum, piscem precipuę nobilitatis singularitatisque Phenicię proximum. Et cum late illi maria omnia pateant, solę portus Sibenicensis angustię placuerint. Iam vt ad propositum reuertamur:

nisi qua paludes, aut siluae intercidunt. Regio omnium ferax, quae ad humanae uitae necessitatem pertinent, praeter uinum, cuius alioquin ea gens, utpote crapulae, uentrique dedita, appetentissima est. pecudum nullibi maior copia, equorumque armenta uix minoribus animalibus cedentia, uicis, non urbibus, sed frequentissime habitatur. Nam in ea uici.xv millia, quorum minimi.L. domos habent, in hac salis montes, quos prouinciales, uelut in

Plaudat et Illyricum magnum, laetetur et Istrum,
Unde genus Slauis, fons et origo fuit.
Quas tibi, Vincenti, pro tanto munere grates,
Quae tibi pro meritis gens tua dona dabit?
Copia nulla tibi nec flaui cura metalli,
Quo uix in triplici ditior orbe uiget.
Quod superest igitur, uotis et thure Sabaeo
Et lachrymis superum conciliandus amor.
Terra tibi ut tutam, nitidum se

Ut tibi Nestoreos tribuant pia numina fastos,
Dent tibi Cumaeos fata benigna dies.
Plenus ut hac uita uita potiare perhenni
Hic, ubi mors ultra nec dolor ullus erit,
Sed uer perpetuum, sed pleno copia cornu,
Sed Deus et genitus ingenitusque simul.
Ille pater rerum, totum qui condidit orbem,
Spiritus ille sacer trinus et unus idem.

bellorum post Punica bella, Bellum Illyricum externorum bellorum post Punica bella grauissimum. ut Suetonius Tranquillus inquit, Sueto. Tranquil. de Tyberio. (39) fuit, per quindecim legiones paremque auxiliorum copiam triennio gessit in magnis omnium rerum difficultatibus. Hinc Dionysius Punicus Diony. Punicus (interprete Rhennio Phannio) Rhennius Phannius de Illyrio dicit: Ad dextram partem protenditur Illyris alma,

differebant, a Slaua, quod apud omnes has nationes gloriam significat, Slaui quasi gloriosi dicuntur. Slaui dicuntur a Slaua, quae Gloria significat, quasi gloriosi. Creberrimis enim victoriarum de hostibus triumphis, quemadmodum regnorum ac prouinciarum obtenta ab eis copia indicat, ualidissimum hoc uirorum genus decoratum nomen gloriae sibi uendicauit nobilium ac optimatum nomina Slaua, quod (ut praefati sumus) gloriam significat, terminando. Fidem dictorum quaeris? Libet, ut, quae diximus, uera esse cognoscas, nonnulla praestantium huius generis uirorum nomina

te, maius apertiusque aemulationis auctorum erga aduersarios testimonium afferri cupis, quam a tanto uiro unum eundemque populum imbellem et ignauum dici et tamen ueritate urgente fortissimos et natura pugnacissimos magnaque bellandi consuetudine ualde probatos uiros eadem tempestate paribus copiis ab eodem populo frequenter superatos fuisse fateri? Non enim casu aut ignauia, sed uirtute tot de ferocissimis hostibus uictoriae acquiruntur. Quapropter rectius naturam Vandalorum scrutatus Isidorus Isido. ethym. lib. IX. cap. II.

s. Petri ecclesiae Roma. dono dedit. Libet solum Sigismundi Polonici regni Sigismundus rex Polonorum uictorisissimus. nostra hac tempestate habenas modestissime ac felicissime moderantis reminisci, qui ualidissimas Tartarorum copias Tamburlani ac Batti auspitiis, quemadmodum Vicentius Belluacensis Vin. in Spe. Hist. li. XXXII. et Thomas Spalatinus Tho. de euersione Salonarum. (121) ac Mechouita refferunt,

exercitum fudit superbientesque Liuoniae ac Pomeraniae dominos aperto Marte superans singulis annis in posterum tributa pendere coegit Vallachosque cum Turcis, quorum auxilio freti Vallachi Polonos bello lacessere ausi fuerant, non solum Poloniae fines, maiori copiarum parte amissa, maturata fuga excedere compulit, uerum etiam regionem Vallachorum ingressus totam ferro et incendiis deuastauit. Accedit ad tanti principis uirtutem eximia Polonorum in pugnando praestantia auita Slauorum traditione malentium cruenta morte decedere quam turpiter hostibus

hostibus terga dare. Poloni pugnaces. Multa his similia per Slauos passim plerisque in locis frequenter fieri mentem subeunt, quae, ne nimia prolixitate tedio uos forsan afficiam, silentio inuoluo. Tacere tamen nequeo, siue nauali praelio siue eductis copiis certamen fiat, ubicunque Slauonici militis terribilis furor interfuerit, semper aut uictoria comite Slauos de hostibus triumphare aut uiriliter dimicando nobilissima cede decedere. Nihil enim apud eos gloriosius uiroque forti dignius existimatur quam uincere aut strenue pugnando morti

partibus Illyricam oram anteponens. Ratus (ni fallor), quod et rei ueritas habet, imperii Romani uires absque Illyrii praesidio haud facile posse diu consistere, utpote quod et uiris fortissimis abundat et ad multas regiones facilem transitum habet uariarumque rerum ad bellum necessariarum copia faecundatur. Nam tota haec ora neque nimiis caloribus exuritur neque superfluo frigore aspera est aut horrida, sed inter utrunque manens semper uiret aspectuque est mirum immodum delectabilis. Maritima enim Dalmatiae pars (ut Plinio placet) Pli. lib.

arboribus, olei, uini melisque ac tritici sint feracissime tutissimosque portus efficiant magnamque Illyricum sulcantibus aequor uoluptatem sua perpetua uiriditate ac oportunitate praebeant. Alique enim ex his abundant gregibus caprarum et ouium nullique totius orbis parti praeciosorum copia piscium cedunt aut e terra ibidem productorum suauitate postponuntur. Tanta est autem huius soli salubritas, ut indigenis prodigio simile appareat homines aeris intemperie morbos posse incurrere. Quo fit, ut germinandis populis Dalmatia sit aptissima et proinde pace comite hominum frequentia

metallorum uenas huius soli commemorem, cum (sicut Plinius auctor est) Pli. lib. XXXIII. capitu. IIII. (143) sub Nerone principe quinquagenas libras auri singulis diebus arena lota in Dalmatia fuderit. Aurum in Dalmatia copiosum. Hinc Martialis Martialis. (144) ad amicum:
Ibis litoreas, Macer, Salonas,
Felix auriferae colone terrae, Et Statius: Statius. (145)

sunt hac in prouintia delitiae, inter quas, ut Plinii sermone uti liceat, Plin. lib. XIII. capitu. II. (146) Iris Illyrica rarum Europae donum in componendis unguentis odoriferis computatur, magnaque est frugum ac fructuum abundantia, sic quod copiosa omnifariam alimenta ad alienas partes ex Dalmatia deferuntur. Saltibus ferrarum multitudine refertis gaudet, diuersis fluminibus irrigatur, caprarum et ouium gregibus, quae (ut Aristoteles meminit) Aristo. de mirabilibus naturae. (147)

meminit) Aristo. de mirabilibus naturae. (147) singulis annis bis fetantur, abundat et, quemadmodum experimento nos didicimus, si industrius sit opilio, tertium frequenter fetum adiciunt. Iumentorum armenta copiosa habet, numerosa piscium non minus lacunarium et fluuiatilium quam maritimorum ubertate exuperat, conchiliorum diversitate fruens cochleas (quemadmodum Plinius meminit) Pli. lib. IX. capitu. LVI. (148) praecipua magnitudine gignit, auium

non minus lacunarium et fluuiatilium quam maritimorum ubertate exuperat, conchiliorum diversitate fruens cochleas (quemadmodum Plinius meminit) Pli. lib. IX. capitu. LVI. (148) praecipua magnitudine gignit, auium uenationi et aucupio idonearum copia fecundatur. Multaque id genus, quae singula commemorare superuacaneum foret, producendo nullius fere rei, quae hominum uitae communiter est oportuna, (exceptis duntaxat aromatibus) suos incolas necessitatem habere promittit. Quantum autem ad Dalmatiam inhabitantes attinet,

enumerauimus). Nam quinquaginta castella dignitate praestantia Dalmatas Strabo scribit habuisse. Strab. lib. VII. (225) In quibus equidem laetus hospitibus patet ingressus tutusque recessus. Quorum inter caetera notatu digna copiosa est sanctarum reliquiarum possessio, quas indigene praecipua colunt ueneratione largaque in exornandis eis impensa prosequuntur. Cultissimis enim nitent Dalmatarum urbes episcopalibus ecclesiis amplaque sunt frequentia apud eos religiosorum monasteria et,

in qua haec ciuitas posita est, situm pro mei tenuitate ingenioli describere opere pretium uisum fuit, ut, comperta praecipua eius ad bellica facinora opportunitate, nulli mirum uideatur Pharenses a Romanis, quemadmodum Polybius ac Appianus Alexandrinus tradunt, ualida classe ingentibusque copiis Paulo Emilio, qui (ut idem Polybius Poly. lib. III. (235) ac Sabellicus refferunt) Sabel. aenea. V. lib. II. (236) in Canensi strage Romanorum occubuit,

haud spernendo uirorum numero et robore corporis Pharenses fortes. et animi uiuacitate preditorum, peculiari quadam naturae probitate sobrietatem atque a superfluis uini potationibus abstinentiam amplectentium refertos. Pharenses sobrii magna uini copia affluentes. Nam cum maxima sit optimi apud Pharenses uini abundantia (non enim decimam sui uini partem ipsi potando consumunt), grande tamen facinus, immo scelus esse arbitrantur uinum aqua non flagellatum potare. Quam ob causam, si cui aliquando ex aduenis temulento in publicum

tutiora petere loca compellunt. Frequens hinc emendorum causa piscium ex diuersis mundi partibus mercatorum est ad haec loca concursus, Frequens ad Pharam mercatorum conuentus. ex quorum conuictu non minus nostrates quandam argutam astutiam quam copiosa fortunae bona contraxerunt. Quid dicam de onerariis eorum nauibus, quibus uinum, ficus, salsamenta et huiusmodi ad longinquas partes deducunt, cum aliquem ex ipsis quinque haud spernendae quantitatis nauium nouerim esse possessorem? Industrii enim uiri sunt et torporis ignauiaeque penitus

summo suburbani montis uertice situm, Monasterium s. Nicolai ordinis Heremitarum. alterum sancte Crucis parua spatii intercapedine a suburbio ad meridionalem plagam remotum ordinis Minorum regularis uitae, amplum et pulchrum, probatorum religiosorum in uita et moribus copia non minus quam edifficiis clarum. Monasterium s. Crucis ordinis Minorum. In quo imaginem beatissime uirginis Mariae multis et manifestis pollentem miraculis merito praecipua deuotione ueneramur. Cuncta haec de Pharo ideo dixerim,

pollentem miraculis merito praecipua deuotione ueneramur. Cuncta haec de Pharo ideo dixerim, Cur haec de Pharo dicta. ut ex continentis soli uicinitate commeatus, frumenti pecudumque ac armentorum, quorum apud adiacentes nobis regiones ingens est copia, facilitatem et ex ipsius urbis maritima opportunitate, ad quam, uelint nolintue, fere omnes Illyricum sulcantes salum cum mercibus appellere necesse est, diuitias et ex frequenti diuersarum nationum ad hanc urbem appellentium conuictu urbanitatem et uenustissimos

Pharensibus harum se regionum dominos fieri posse Romani arbitrabantur. Nam cum Agron, Pleurati filius, Illyriorum rex, Agron rex Illyriorum pedestribus equestribusque (ut Polybius auctor est) Poly. lib. II. (254) copiis opido polens, Etholos, magna potentia fraetos, longa obsidione Midionios (255) fatigantes, decem milibus Illyriorum centum lembis impositis, fudisset, magno pauore uniuersa perculsa Graecia (ut idem Polybius asserit), uita functus Teuce, uxori suae, quam Lucius Florus Teusam,

duce Acheorum, Aratus dux Acheorum. eiusdem gloriae partem (ut Polybius astruit) Poly. lib. V. (267) sibi uendicaret. Demetrio igitur (ut praefati sumus) cuncta uelut turbine quodam euertente, Romani cum ingentibus copiis Paulum Emilium et Marcum Lelium consules (quemadmodum Titus Liuius scribit) Titus Liuius dec. III. lib. II. (268) contra Demetrium misere, Paulus Emilius et Mar. Lelius consules contra Demetrium

Anno ante incarnationem filii Dei ducentesimo sexagesimo secundo Pharum fuit euersum quo tempore fidissimam illam Saguntum in Hyspania cepit Hannibal, callide Pharenses opprimens ad extremum excidium perduxit. Intempeste enim noctis silentio in densissima prope urbem sylua copias delitescere iubens, Stratagema Emilii contra Pharenses. postero die (quemadmodum Sabellicus Sab. aenea. V. lib. primo. (273) post Polybium Poly. lib. III.

quum constitit ante Tribunal,
1.113  Maxime Rex inquit, qui primus et ultimus orbis
1.114  Frena quatis, rerumque graues moderaris habenas,
1.115  Quod uiam olim qupio, coram te summe sacerdos
1.116  Opportuna mihi nunc est data copia fandi.
1.117  Nuper ego in terris, et pax soror anxia mecum
1.118  Conciliabamus lachrymis, et supplice questu
1.119  Mortales miseros tibi Rex hominumque Deumque.
1.120  O, utinam magnum rumpat Pater optime Coelum,
1.121  Vt caput hinc Oriens

Coelo
6.259  Vobis uita datur melior, datur altera Gaza
6.260  Nobilior longe, et regni sine fine potestas.
6.261  Quo nonulla mali labecula, nulla timeri
6.262  Vis inimica potet, magni noua moenia mundi
6.263  Regnaque nectareo perfundet copia cornu.
6.264  Aeternas thesaurus opes dabit omnibus omneis.
6.265  Scilicet his, quem quisque sua sibi mente parabit.
6.266  Cuius amore mori, cui totam ducere uitam
6.267  Nonne decet sancte? Diuina ut luce fruamur.
6.268  Ergo agite, o,

8.53  Extirpate, malum grauis immedicabile leprae,
8.54  Ne quis hiet precium, neu poscat munus habendum,
8.55  Quin immo gratis, gratis accaepta referte.
8.56  Quos praecium Coelo haud effabile, munera summo
8.57  Summa manent, omnis praediuite copia cornu,
8.58  Haud opus est terris, ideo ne cingat auaro
8.59  Baltheus argento, fuluum neu ponderet aurum,
8.60  Neu teneat grauidam Zona pendente crumenam.
8.61  Quum uos mellifluo saturet sapientia uerbo,
8.62  Et spes intus alat penus

suo ad Christum se tramite missus agebat,
8.369  In mare ceu magnum labentia flumina, rursus
8.370  Vnde fluant, et ab his fuerant quae gesta, recensent.
8.371  Inde sehorsa petunt (requiem) loca amoena labori,
8.372  Corporis his et enim curandi copia derat,
8.373  Turbarum fremitu, et populi calcante tumultu.
8.374  Quodque sequebatur Christus non deserit agmen.
8.375  Quin sex bissenos alios uocat agmine toto,
8.376  Designatque uiros, atque his dedit arma gerendae
8.377  Militiae,

enim uetus intercessit abusus.
9.61  Si tibi dona Dei, si gratia nota fuissent, Chr.
9.62  Si sitiens qui poscit aquas respondit Iesus
9.63  Forsan ab hoc peteres ipsa, et tibi uiua darentur
9.64  Flumina, tum mulier non est tibi copia uasis, Mu. Sa.
9.65  Quo tu haurire queas here, quum fons altus inundet.
9.66  Dic igitur sodes, ubi sunt tibi uiua fluenta?
9.67  An pater es maior nostro? qui fontis amoeni
9.68  Hos latices, prolesque uiri, et pecus omne

et culpam praetexit amictu.
10.210  Te formose petit, tua turbat ouilia pastor,
10.211  Dum pendent ex ore tuo, dum pabula libant.
10.212  Haec et ab humano tibi suggerit ore proteruus.
10.213  En tua te mater uenerabilis, et tua fratrum
10.214  Copia grata foris affari ardentius optant.
10.215  Protinus insidias hostili fraude latentes
10.216  Strenuus aduertit iuuenis, uulpemque dolosam,
10.217  Et qui primus amor, reuerentia prima uerendi
10.218  Patris erat, rebus communis et omnibus ordo,

aduertit iuuenis, uulpemque dolosam,
10.217  Et qui primus amor, reuerentia prima uerendi
10.218  Patris erat, rebus communis et omnibus ordo,
10.219  Vita, uia, et lumen, tali illum uoce repellit.
10.220  Quae mea mater erit? uel quae mihi copia fratrum?
10.221  Hoc dicto teretes digitos, et brachia tendens
10.222  In socios ait, ecce mei mea mater amoris,
10.223  Ecce mei fratres, patrem qui sydera torquet
10.224  Nam quicunque meum colit, et qui obtemeperat ipsi,
10.225  Frater erit

dei atque hominum terrena negocia tractet?
10.317  Omnis auaritiae culpa tunc esse cauendum
10.318  Edocuit, nec enim parcae cui stamina uendunt,
10.319  Vita nec ullius thesauro stat, nec opum ui.
10.320  Vt magna immenso quum sese copia cornu
10.321  Fudit, et ipsa suas stupuerunt horrea messes,
10.322  Diuitis agricolae non se capit uber in arctis
10.323  Sedibus, et tacita secum sic mente uolutat.
10.324  En quid agam? mihi quas exuberat area fruges,
10.325  Qui mihi nunc

uolutat.
10.324  En quid agam? mihi quas exuberat area fruges,
10.325  Qui mihi nunc referent? aut quae ingranaria condent?
10.326  Stricta quidem laxanda mihi sunt horrea tanta
10.327  Mole loci, quibus omnis ager, quibus omnis inundet
10.328  Copia, quae longo nostris fluat usibus aeuo.
10.329  En age non segnis, tibi nam quam pluria largis
10.330  Labra fluunt opibus per tempora multa futuris.
10.331  En tibi parta quies, epulis indulge superbis,
10.332  Sume dapes lautas, uario te prolue

agmen,
10.717  Quum leo feruescit, ui magna effunditur aluo
10.718  Irriguus, pingui et campos oblimat arena,
10.719  Delta et rura natant, et plenae lumine fossae.
10.720  Iudaei proceres alti pinacula templi
10.721  Mirantur, quae tanta nouae sit copia linguae,
10.722  Et nitor, et doctrina uiro sine luce magistra.
10.723  Haec mea doctrinae ubertas, et lingua coruscans,
10.724  Non mea, sed patria (qua sum) de mente profecta est,
10.725  Ille refert, ad me si quos pater attrahit, illi

12.83  Qua cuidam regni illius compulsus adhaesit.
12.84  Mittitur hinc in rura sues ut pascat, et idem
12.85  Ora sub excussa quaerens inhiantia quercu
12.86  Glande uel arenti siliqua, nec habente legumen
12.87  Implere, et talis derat sibi copia mensae.
12.88  Colligit hinc, miser ipse sua se mente educit,
12.89  Atque ait, heu me saeua fames hic conficit aegrum,
12.90  At patris alta mei quantis exuberat aula?
12.91  Surge, age, et ipse tui propera genetoris ad arcem,
12.92  Dicito

et quibus illa per auras
12.320  Luminis, auctores accoepto semine surgunt.
12.321  Et connubia laeta, et dulcia pignora, et agros
12.322  Vbere frugiuomo undantes, haec Marte gerentes
12.323  Munia pro nostro me propter, centupla cornu
12.324  Copia multifluo, diuinaque uita beabit.
12.325  Vltima prima futura, nouissima prima futura,
12.326  Multa deos inter coeli regione recumbent.
12.327  O, spes o, mihi luce fides praeclarior omni,
12.328  Te sequor, atque trahor, nostrae es quia firma

Qui modo laetus agit foelicem Lazarus annum.
12.491  Tu uero tormenta bibis, quibus igneus ardes.
12.492  Nos hanc (anne uides) quos separat ardua moles,
12.493  Quod stat utrinque chaos, et robore funditus haeret.
12.494  Non hinc fas nobis, nec copia transfera monstra
12.495  Ire datur, uos inde loca haec nec adire piorum.
12.496  Haec super infoelix euoluit, et irrita iactat.
12.497  Te precor ergo pater, mitte hunc ad syderis oras,
12.498  Vt male nota mei genetoris in atria pergat,

ut exarsit diuinum numine pectus, ❦
14.336  Flammea melifluis haec fudit flumina labris.
14.337  Filioli dulces, mecum mora paulula uobis,
14.338  Me quaeretis ait, sed quo proficiscor euntem
14.339  Nulla sequi uobis data copia, nulla facultas
14.340  Stat modo, iamque nouae mandata nouissima legis
14.341  Accipite haec animis, dilectio ferueat inter
14.342  Vos, et talis amor, quali uos semper amaui
14.343  Primus ego, hoc et uos certetis amare uicissim,
14.344  Hic

illa
15.89  Aethera lamentis, et sydera quatibus implet.
15.90  Sic ego te cernam Iesu mea uita dolentem?
15.91  Sola quies animae potuisti linquere matrem?
15.92  Afflictam matrem potuisti linquere Iesu?
15.93  Ast ego te (quamuis miserae data copia matri
15.94  Extremum affari) nequeo sine uiuere nato.
15.95  Heu terrae ingratae manibus data praeda profanis.
15.96  Siccine nate libet? prius heu cur non tua mater
15.97  Aut saltem hoc tecum laeto decumbat acerbo?
15.98  Quo periturus

Porrige magne tuum supero munimen Olympo.
15.112  His simul, atque aliia orabat, et ora rigabat
15.113  Fletibus, in lachrymas soluisset saxa, ferasque,
15.114  Cumque truces toruis, mollisset tygribus ursos,
15.115  Flendi etiam superis esset si copia, flerent
15.116  Coelestes, illo concussaque numina fletu.
15.117  Labitur infoelix, illam ni robore uallet
15.118  Interno genetor, frustra tam membra labantis
15.119  Fulsissent, animam dolor extinxisset hiantem.
15.120  Dumque fouent illam

sociis comitata cateruis.
16.467  Conuenere locis, ubi cliui in uertice Christus
16.468  Omnibus apparet manifesta luce patescens
16.469  Solus, at assistunt, et circum mille ministrant
16.470  Millia, quos oculis mortalibus ulla uidendi
16.471  Copia, non ullo sensu concessa facultas,
16.472  Nomine quos Christi lucis consorpsit Abyssus.
16.473  Tum quidam Iesum moribundo ex agmine poscunt
16.474  Talia, restituat regnum si hoc tempore Iudae.
16.475  Iis ait, haud uestra est inter labentia

hi nunc salutem suam populo Romano commendarunt. Fama est Amazonas multis nationibus imperasse, quarum nihil praeter nomen ad nostram aetatem peruenit. Viguerunt Assyrii: Parthorum duodeuiginti regna fuisse produntur: terribiles Persarum copię terra marique metuebantur: quae plane omnia aut euersa sunt, aut multum a superiore fortuna deciderunt. Quid Athenienses, Lacedemonii, Macedones? Nonne late imperio potiti sunt? num Carthaginiensium opes ingentes non meminimus? at

non secus ad sęse mala attrahentes, ac Cęcias nubes? quantas commotiones, quot aestus, quas tempestates et subitas procellas in magna morum et linguarum dissimilitudine, ambientibus undequaque saeuis et minacibus hostium copiis, non cogitent sibi perferendas? Quod ingens regnum, aut quę respublica potens diu uel externorum bellorum uel domesticarum seditionum fuit immunis? haud quiescit unquam genus humanum, nec statu, quem fors obtulerit,

quominus quum liuerit euadat. In itinere uero per antecursores explorantur hostium aduentus: hi praemittuntur ad angustias, alii ad colles occupandos, alii iubentur in subsidium a tergo sequi. Interim sollicito de copiis et animis hostium oportune quispiam transfuga adducitur: is secreto interrogatus edocet sigillatim numerum atque ferocitatem aduersariorum, ut prę magnitudine diuisis aciebus ingrediantur: mox nunciatur adesse

quo pacto tuum periculum alieno periculo ueluti clauum clauo expelles. SyL. In easdem ansas incidisti, quinimmo fumum defugiens in flammam desilis. Quum inermes antea uel propinqui timerentur, copias tuas et robur tyrannidis firmissimumque uitę pręsidium alienę submittis potestati: tum prębentur arma ciuibus longa seruitute oppressis, uidelicet ut pręliis exacuantur et uictoriis animo erecti diutius pati iugum seruile

ferarum allecti laboribus haud animum intendunt, hi, quum pretermodum uocis harmonia capiantur, plęrumque fidium discordiam non recte percipiunt; utcumque tamen sęse res habet, quoniam modo Zeusis, Phidię, Timantis copia caremus, nec ipse arti pingendi sum initiatus, ea conspectu uicissim tibi describam, et in breui formula collocabo. Haec igitur adiiciantur ad opes et fastus imperatorios, quos tu quidem auidius atque curiosius

Vbii, Bellouaci, Suessiones, Neruii, Attrebates, Ambiani, Morini, Menapii, Bellocasses, Caleti, Catuaci, Sidoci, Codrusi, Eburones, Aduatici, Armotici, ac Celae omnes, et Aquitani omnesque Oceani accolę suas copias in unum agmen coegissent, quid, Caesar, tuae cohortes potuissent sustinere tantas uires, quum olim parua manu Romam cęperint Italiae fere dimidia parte possessa; Illyrios, Peones,

nam ipse cum episcopo Vesprimiensi Budae relictus erat apud reginam; hi duo ad eius custodiam et obsequia deputati fuerant fugae etiam eius postea comites, qui in hanc usque diem in reginae obsequiis permanserunt. Affuit et banus Croatiae die dominico, qui pugnam praecessit, cum elegantissimis copiis, fuere ad tria millia equitum ac non ita multi pedites, venerant cum eo Ioannes Tahy, Ioannes Banffy et nonnulli alii ex regni Sclavoniae proceribus. Venit postridie eius diei mane rege aciem instruente (nam eo etiam die creditus est hostis in praelium descensurus) Simon de Erdewd episcopus

collectorum, venerunt et alii quamplures intra illud triduum, illi praecipue, qui propinqui erant, et in his Philippus More episcopus Quinqueecclesiensis et frater eius Ladislaus More. Quibus omnibus simul congregatis fuere ad viginti quatuor vel viginti quinque hominum millia, nam navalium copiarum, quae et ipsae eodem in loco erant, nullus in eo bello fuit usus caesare cum illo suo tam numeroso et potenti trecentorum millium hominum exercitu non nisi per duo milliaria distante. Consumpti sunt illi tres dies, qui pugnam antecesserant, partim in pugnae praeludiis, quae assidue fiebant

levia cum nostris certamina ac belli praeludia exercebant, praemissis adhuc post colles illos continebat, dubium, nostrosne ut ad illas locorum angustias pertraheret, an ut pugna in sequentem diem dilata nos ea nocte in castris ex improviso aggressus opprimeret, quod pro ea militum et tormentorum copia, qua abundabat, non erat ei difficile factu, an ut potius nos longa praelii expectatione fatigaret. Quicquid in hoc hostis fuerit sequutus, nam mihi de hoc nihil est compertum, tenuit certe nos tota fere illa die suspensos. Sic suspensis et expectantibus apparuit iam sole in vesperam

et erat post meridiem hora fere tertia. Nec deerant ex primoribus, qui tam longam expectationem pertaesi signa receptui canenda et in castra redeundum censerent. Quod cum monachus sensisset, repente ad regem advolat, pugnam nullo modo differendam esse monet, minus esse periculi nunc cum parte copiarum hostilium quam in posterum diem cum toto exercitu congredi, non esse de victoria dubitandum. Ad quam vocem rex statim signa canere iubet, et simul cum tubarum clangore et tympanorum sonitu exoritur clamor vel cantus potius nostrorum Iesu salvatoris nomen de more invocantium. Et eodem

in posterum diem cum toto exercitu congredi, non esse de victoria dubitandum. Ad quam vocem rex statim signa canere iubet, et simul cum tubarum clangore et tympanorum sonitu exoritur clamor vel cantus potius nostrorum Iesu salvatoris nomen de more invocantium. Et eodem tempore vidimus ingentem copiarum hostilium vim de colle illo, qui nobis oppositus erat, sese sensim demittentium, ubi caesar etiam Turcarum erat. Tum demum regis capiti galea est imposita, quo tempore magnus in eius ore pallor apparuit quasi futuri mali praescius. Signo belli dato viriliter cum hoste concurrere hii, qui

ibidem aere terra incluso matribus inde aufugientibus misere suffocati. Processit hostis usque ad Balathum lacum Quinqueecclesiensi civitate insigni combusta, cuius tamen arx et nobilissimum templum, quod in arce est, remansit intactum. Dum haec agerentur, iam wayvoda circa Zegedinum erat cum copiis Transsylvanis, quae cum ita cito subsequi non possent, ipse conscensis levibus rhedis cum paucis ad regem properabat ut vel solus praelio, quod intellexerat minime dilatum iri, interesset. Comes Christophorus Zagrabiam pervenerat, Bohemorum aliqua pars eorum, qui in auxilium regi veniebant,

certa spe rehabendi Budam, sed indiget externo milite, qui nisi cito veniat, afferet magnam tarditatem rebus suae Mtis. Quare Dtioni. vrae. mgcae. ita agendum est, ut, si res dni. mei salvas esse vult, tunc urgeat illas copias, ut accelerent, quarum numerus debet esse, ut aliis literis meis scripsi, duo milia equites Poloni boni, quingenti pedites. Item per dnum. Lanczkoronski ducendi quingenti sagittarii Lithwani sicut sibi scripsit dnus. Jaroslaus

pestilentiam, quae longe lateque debacchata est, totam hanc fere miserrimam urbem inuadens. Iunge insuper extremam famem, ac necessariorum omnium ad uictum humanum summam penuriam. Tandemque eo uentum est, ut qui paulo ante cunctis omnino rebus copiosissime affluebamus, repente necessariis omnibus fuerimus destituti. Postremo, urbe Veteres coloni propulsi. Vix urbes, uicinique montes receperunt fugam nostram. At mala haec nobis cum caeteris omnibus Romae nunc existentibus communia fuere. Nos, nos, qui huiusce sumus professionis, nostra

nostri cura recessit?
Quis per vos linquor praeda cibusque feris?
Quae mea vel mi vos injuria fecit iniquos?
Cur tantis vestris distrahor aut odiis?
In quo me tandem sensistis dicite avaram?
Aut potius quid non largiter exhibui?
Non vobis auri, non vobis copia deerat
Argenti, pinguis fertilitasque soli.
Vos nec equos estis peregrinis ducere regnis
Assueti, aut validos vestra ad aratra boves,
Vos fontes gelidos habuistis, flumina, montes,
Planicies, silvas, oppida, castra, lacus.
Cum vobis nil deest, vos

AD JUSTUM DECIUM DE AMORE, NUMMO, NOCTE ET BACHO
Urges, Juste, nimis, quod nil moderabile suadent
Quattuor haec: nummus, noxque, merumque, et amor.
Concedo immodicas depravat copia mentes;
Magna tamen non res, sed malus usus obest.
5  Improba, tolle igitur nummum, succedet egestas,
Saepe bonos etiam quae facit una malos.
Absit amor, nil dulce potest mortalibus esse,
Pax et sancta ruit, surgit et omne nefas.
Subtrahe done

Epistula Stephani Broderici ad Francescum di Nobili dictum Cheream (25. Ianuarii 1531.) A di 21 ditto. Copia di vna lettera da Buda di 25 Zener 1531 per il reverendo domino Broderico, eletto sirmiense, consiliario regio, a domino Francesco di Nobili ditto Cherea. Magnifice domine et amice honorande salutem et seruiciorum

me non modo hac in re, sed etiam in ceteris omnibus, quę ad te pertinere putabo, omnem meam operam atque studium adhibiturum esse vel supra vires meas, efficiamque ut si successibus inuiderit fortuna, mei tamen conatus abs te probentur. Nunc profecto non licuit hinc ad te res mittere in ea copia, quemadmodum ego destinaueram. nam et hic equus in quo famulus reuertitur uix equitem ipsum istuc reducet, et ille quem Petrus seruitor tuus dedit, partim quod macilentus est admodum, partim etiam quod valde iuuenis, egre potuit ad litus Venetum appelli. Mitto cauiarem, farcimina, butargas,

gratiam olim acceperat dicebatur esse in aula regis, vocaturque Michael Paczner, ciuis Viennensis. Huc recens venit fama fratrem Georgium composuisse cum regina et Cassum bassam cum quatuor zanzachis vulneratos esse sub una arce. Turcus affirmatur parare terrestres et nauales copias in Hungaria, classem enim dicitur subuecturus per Danubium. Res autem Germanice distrahent nostros principes a defensione Hungarie. Cesar enim decreuit contumaciam Madeburgi compescere, cui quidam suppetias contra Cesarem tulerunt. Sunt autem qui

omnibus apud quos vivere me continget, videlicet non patiantur a quoquam iniuriam mihi fieri. His diebus feceram te certiorem quemadmodum quatuor sanzachi cum magno comitatu erant profecti praedatum regiones ultra Sauum. Qui accepta fama banum illic esse cum magnis copiis, e uestigio quisque ad sua redierunt. Malkoczbeg bis vocatus est a belerbego in Hungariam: semper excusauit, non audere se relinquere nuda confinia: interea misit nuntium ad portam, id tandem facturus quod iniunctum illi fuerit a Cesare. Hortatur ipsum Rostanbassa, qui ei magnus amicus et

fecerim uite finem, quam colendi tui. Nunc etiam incidit mihi necessitas expetendi tui auxilij. redemi unam possessiunculam florenis 90. altera multo melior restat redimenda: ad eam uero pecuniam, quam habeo, desunt aurei 60. Tu quęso huius pecunie facias mihi copiam, et mittas quam primum, ne tam bona possessio a nobis alienetur: et iubeas Dominum Sarkanum totidem aureos tibi ex proxima pensione prepositure numerare. Hoc tibi facilius est facere, quam mihi dicere, nam ego sine pudore non postulo, tu quidem ultro congeris in me ampliora.

Scripseram quod mitterem in uno barileto pisces frictos, sed nescio quo pacto iam obsignatis litteris quispiam in domo de Piero Dente ipso ignaro pęnitus aperto vasculo pisces aliquot exemerat: itaque non fuit consilium mittere semiplenum, corrumperetur enim in uia; preterea misi satis bonam copiam lauri. Hec omnia si tibi reddita sunt integra et incorrupta, facias me certiorem rogo, et si quid aliud uelis significes. Narrantias, garum et farcimina, pro quibus diligenter scripseram Venetias, nondum habere potui; credo consumpta esse uetera, et noua in dies expectari. Hic

XXXI/1 1532. Memoriale Antonii Verantii de statu rerum Hungaricarum a morte regis Ludovici II. usque ad finem anni 1529. Segr. Stato, Principi, 13, f. 55r–57v. Copia. De statu rerum Hungaricarum a morte regis Ludovici secundi usque ad presens tempus, ad finem anni 1529. Uladislao defuncto Ludovicus filius successit ad huc impubes, qui ducta in uxorem Maria, Caroli caesaris et Ferdinandi tunc Austriae archiducis sorore annum agens

delemine noxę. 4
1.101  Scilicet huic pleno fudit se copia cornu,
1.102  Deque suo, quicquid nos hausimus, ubere fluxit."
1.103  Interea nitidus capiti superastitit ales,

homo ut uerus lato Deus aethere regnans,
5.235  Et uir stelliferas hic uere conderet arces
5.236  Propositus mundo largus thesaurus et uber,
5.237  Vnde boni terris foelix iam copia manat.
5.238  Agricolę ingenio sic trunco pyrus eodem
5.239  Iam fęcunda, suis et quę stat plena uolemis
5.240  Fert tamen inciso libro superinsita mala,

Vtque. . . 427 pręhenso] Mt 26, 14-15; Mc 14, 10; Lc 22, 3-4 ad conspectum senis intromissus Iudas
5.422  Accessit, subito ingresso data copia fandi.
5.423  Continuo ille sui aduentus quę causa perorat:
5.424  "Auro quem dudum mercari optastis, et omni
5.425  Sollicita insidias tendebat curia regno,

Conspectum populi lustrans circumtulit ora.
7.38  Continuo cunctis indicta silentia uoce
7.39  Pręconis licuitque oranti surgere demum.
7.40  Accessum passim postquam data copia fandi,
7.41  Dehinc cęptum studio contendere protinus acri.
7.42  Quidam sic medio sermonem occępit et inquit:
7.43  "Non

fecisse] e marg. pro pręstare fidem tempusque et copia dictis,
8.413  Et liceat uel quanta libet confingere uerbo,
8.414  Destructam iactans triduo ut reparaueris aedem,
8.415  Expedias modo te demissus liber ab alto.

homo iam numine, spiritus olli
9.640  Inde, stetit species, atque hausit protinus auras.
9.641  Illico nosse datum secessu quanta uoluptas
9.642  Cęlesti, patuitque uiris ea copia porro.
9.643  Multiplici usque adeo pręstabant dote bonisque
9.644  Indolis egregię, seu mens potiusue uoluntas
9.645  Excutienda, decus generis superabat utrinque.

potest pietate Maiestatem Tuam obseruem, sed inanibus uerbis cartas occupare deuito. Quicquid id ergo est, boni consulat Sacra Maiestas Tua et me pietate erga eam obstinatissima teneto. Cęterum in hanc sententiam litteras ad regem Francorum Imperatoremque, fratrem Maiestatis Tuae, scribo, quarum copiam hic adiunxi. Porro litterę cum praesentibus annexę sunt, ut Maiestas Tua perferri mandet, quo diriguntur, si futurum sperat, ut quid prodessent. Opto fęlicem augustumque faciat Te semper Diuina Maiestas. Scripta 1534, die XVI Iunii

Reverende Domine et Venerabiles Fratres honorandi salutem et mestitie participationem. Dum pridem apud Reverendum Dominum Superiorem nostrum gratiosum ratione proventuum prepositure instantius laborassem, literas quasdam, quarum copiam presentibus inclusam videritis, mihi in faciem Sua Reverenda Dominatio coniecit: En studentes nostri, non literis sed latrocinijs incumbunt, mittas eis expensas, quibus magis ac magis voluptates suas expleant; venient aliquando ad propria, docebo illos panem crucifixi ad scoorta convertere.

meque obnixe contendere, ne ipse quoque animo tuo effluam, quum tu in meo totus sis. Sed haec expostulatio ne sit tecum mea, an potius litterarum tuarum efflagitatio, tute judices, et pro amicitia nostra expendas. Caeterum si litteras tuas interdum legero, leges crebro et tu meas, ac aeque copiosas et plenas amoris, ut fuerint tuae, idque, ut ingenue de me polliceri non dubitem, ita de te sperare facile inducor. Venio ad Joannem Hontherum virum doctum et clarissimum, de quo nuper plura coram, ac de eo quid scribam? Mihi certe si vel de ipsa fama charissimus est et

quam verborum multiplicatio. At demus hoc locorum intervallis, quibus sejungimur, demus necessitudini nostrae, quae in otio, si vera est, esse non debet, et postquam praesente consuetudine frui nequimus, nihil superfluum, neque ab amicitia nostra alienum faciemus, si majore blandientium verborum copia voluntates nostras confirmabimus. Hoc tu certe proximis litteris tuis, tum amoris tum fidei erga me tuae plenis, egregie praestitisti, hoc ipse quoque nunc his meis exhibeo, reddoque benevolentiae erga te meae, perpetuo duraturae firmissimum pignus, et clarissimum testimonium. Ubi autem

externis praesidiis communivit, diffisus Saxonibus; senes, impuberes ac omnem reliquam plebem imbellem atque imbecillem intra urbium, fortalitiorumque munitiones inclusit; fruges et quicquid cujusque generis annonae in campis colligendum rereponendumque superfuerat, cujus hic praesens annus tantam copiam attulit, ut nulli pene admirationi locus sit, exuri jussit, et pabula corrumpere; Moldavum et Transalpinum vajvodam per nuncios induxit, ut illi sese in Transsylvania cum totis copiis suis adjungerent, et ibi Turcam unanimes operirentur, quandoquidem neuter ipsorum per se sufficeret cum eo

cujusque generis annonae in campis colligendum rereponendumque superfuerat, cujus hic praesens annus tantam copiam attulit, ut nulli pene admirationi locus sit, exuri jussit, et pabula corrumpere; Moldavum et Transalpinum vajvodam per nuncios induxit, ut illi sese in Transsylvania cum totis copiis suis adjungerent, et ibi Turcam unanimes operirentur, quandoquidem neuter ipsorum per se sufficeret cum eo sine summo discrimine confligere, comprobans id consilii exemplo de jaculorum fasciculo, quo Scylurum quendam virum Scytham ad octoginta liberos usum fuisse accepimus,

Antonius Wrancius Petro de Gamratis episcopo Cracoviensi S. Ea me humanitate superioribus diebus Cracoviae complexus es, eo favore ornasti, tantam etiam liberalitatis apud te copiam et praesenti fecisti et absenti obtulisti, ut nihil est quod a te expetere non audeam meque consequenturum non confidam, tam multa mihi de integritate ac tua erga me benevolentia persuaserim. Is itaque Marinus Caboga Ragusinus, meus necessarius, ac mihi quum natione tum

plus offuere mihi proximorum delationes, quam ejusce rei culpa, cujus quidem vehementer me etiam pudet; nec scio, qua ratione expurgem me, quum difficile sit, persuasiones tales e vulgi pectoribus exstirpare. At, quum avunculum meum scio cultorem esse summae justitiae, summae prudentiae copiosum ac sapientiae exemplar, facile tuis rationibus acquieturum credo. Quare, si praescita tua nolis falsa mihi evenire, indue partes et fratris et amici, accedas ad avunculum, aperi illi quid res ista veritatis habeat, neque amori me, qui mihi impingitur, succubuisse *) nega, hominem dein esse

quod interdum custodes mei significarunt. vel propterea quod insigniter obstupuerant nec sciebant quid agerent: tanta fama invaluerat de nostro exercitu. Nuntii quotidie afferebant, omnes christianos conspirasse in Thurcos, multos reges simul venire cum maximis copiis terra atque Danubio omni apparatu bellico instructis. Metus, ut fit, affingebat maiorem numerum: dicebantur esse ducenta millia millium, adeo quidem, ut post meum adventum expediti sunt janizari, et quum noster exercitus consedisset ad Pesthum, in tanto tumultu

in Siriam contra Aegiptium adduxit, eumque bello vicit ac interfecit; etiam alterum Memphi sultanum suffectum superavit ac vita privavit, eorumque dominio potitus est. Nisi Reg. M.tas sequatur consilium meum, sine dubio Imperator ineunte vere maximis copiis regna eius invadet. Sic a Solimano Bassa cum bona eius gratia, comeatu accepto, profectus sum ad Rhustan Bassam. Multa locutus est contra dignitatem V.re M.tis, fidem eius elevando, quod ego graviter et constanter defendi.