Your search found 462 occurrences

Retrieve all occurrences

Click here for a KWIC Report

Occurrences 1-462:

defuncta est regina et Mihala accepit regnum. Erantque ei septem filii, quorum nomina sunt haec: Bladimirus, Priaslavus, Sergius, Deria, Gabriel, Miroslavus, et Bodinus, et quia hos septem filios habebat accepto regno noluit servare sacramentum fratri suo Radoslavo, sed tulit illi iuppaniam Zentae et dedit illam filio suo Bladimiro. Eo tempore mortua est uxor regi Michalae, duxitque aliam uxorem Graecam

Girardo et Albertus legationem ciuium suorum, que erat pro Gargano, coram populo multis laudibus perorarunt. Post hec autem surgens Garganus, ut erat eloquens uir, multum lepide contionatus est. Et prestito sui regiminis iuramento, fecit uniuersam multitudinem tam nobilium quam popularium uinculo sacramenti astringi, ut essent suis preceptis obedientes per omnia et sequaces. Iussit autem omnes iuratos in scriptis redigi et inuentus est numerus fere duum milium uirorum. Tunc ordinauit curiam statuens iudices, camerarios et precones. Totum namque regimen disposuit ad exemplar Ytalicarum

anni regimen assumi deberet. Erant tamen aliqui insolentes, qui nec ipsum nec alium pro potestate uolebant, ut absque rectoris terrore uiuentes consuetam possent nequitiam exercere, sed non presumebant palam resistere, metuentes popularem tumultum contra se concitari. Statutum enim fuerat et sacramenti religione firmatum, ut nemo assumeretur pro comite, sed per potestates de cetero ciuitas regeretur, nec prima potestas ante recederet, nisi cum altera aduenisset. Factam autem electionem suscepit Garganus auctumque est ei salarium in tanta quantitate pecunie, quod accedebat ad summam

sub menibus ciuitatis. Spalatenses autem non eos a principio cognoscentes et credentes eos esse Chroatas uolebant armati contra eos exire. Sed Hungari uisis eorum signis diriguerunt animis tantusque pauor eos corripuit, ut omnes ad ecclesiam confugerent, cum tremore magno percipiebant eucharistie sacramentum non sperantes lucem huius uite ulterius intueri. Flebant alii in uxorum et filiorum ruentes amplexus diris eiulatibus complangentes dicebant: Ve miseris, quid profuit tanto fugiendi labore quassari? Quid contulit tanta terrarum spatia percurrisse, si persecutorum gladios effugere

uoluntatum, sed sacrorum canonum preuio documento ad electionem iuste et canonice celebrandam unanimiter et concorditer procedatur. Et ymno solempni uoce ac deuoto corde cantato consenserunt omnes, ut electio canonica fieret. Tunc electi sunt tres de senioribus capituli fide digni, quibus dato sacramento commissum est, ut perscrutatis uoluntatibus singulorum in scriptis eas redigerent et post hec in conuentu omnium publicarent. Sic et factum est. Nam predicti tres cameram ingresi conuocauerunt singilatim canonicos, qui erant numero uiginti et dantes eis ad sancta Dei euangelia iuramentum

et ingrauescente paulatim morbi feruore undecimo die ad extrema uite peruenit. Sic autem contigit, ut pridie quam prima uice decoratus pallio, consecrationem eiusdem episcopi celebrare uolebat, cum eodem pallio ad tumulum est delatus et ita dumtaxat funereas pompas, non autem diuina, potuit sacramenta pallio decorare. Illis autem diebus, cum in lecto infirmitatis decumberet et iam de uita pene penitus desperaret, uocauit fratres de capitulo et in eorum presentia satis bene et ordinabiliter condidit testamentum. Coram quibus et coram aliis religiosis uiris mirabiliter de peccatis

vicem gerebant rectoris, grande consilium ad campanę sonum, ut moris erat, fecerunt, in quo omnes consiliarii tactis corporaliter Scripturis quam compromiserant, inuiolabiliter in perpetuum obseruabunt. Similique modo mane facto vniuersi plebeiati in logia maiori in foro sita firmauerunt sacramentaliter. Et cum sic per aliquot dies licet in maximo persistissent tremore dicti conciues, et ecce repente, scilicet in Kalendas nono Februarii exiit edictum a capitaneis, vt vniuersa ciuium arma describerentur pariter et auferantur. Nec non hęc dum perfecta erant, et

vocatur Primas totius Dalmatiae habens sub se suffraganeos suos Episcopos X. id est, Traguriensem Sibenicensem Scardonensem Tiniensem Corbauiensem Nonensem Segniensem Pharensem Mucarensem et Dalmitensem. qui tenentur ex vinculo Sacramenti obedire ipsi Archiepiscopo, et respondere Ecclesiae Metropoli Spalatinae et venire omni anno ad festum Sancti Domnii ad Ecclesiam praedictam salvo justo impedimento, quia antiquo tempore Salonitanorum Salona habebat suffraganeos

de Sancto Georgio, Dalmatiae et Chroatiae banum, et commune civitatis Iadrae, semper ad fidelitatem sacrae coronae regni Ungariae et dominarum nostrarum reginarum, scilicet dominae Mariae reginae Ungariae, dominae Edvigae sororis eius, ac dominae Elizabeth matris earum, quae unio fuit firmata sacramento praestito eodem die super brachio Sancti Grisogoni martyris et alias res super altari in ecclesia Sanctae Barbarae, per ipsum dominum banum corporaliter, et per ser Saladinum de Saladinis, Franciscum de Zadulinis et Cosam de Begna, rectores Iadrae, cum viginti tres nobilibus

sabbati 20. mensis iunii, dominus Andriolus quondam ser Stephani de Arbo, cum nonnullis exititiis Arbensium, per modum pacis et concordiae cum intrinsecis intraverunt Arbum hora vesperarum, et cras post celebrationem missae solemnis in ecclesia cathedrali, pacem et unionem inter utrosque sacramento solemni firmaverunt. Die 22. mensis iunii, in festo Sancti Ioannis Baptistae exercitus communis Venetiarum intravit Veronam per partem. Die 7.

et ingratitudinis apud Deum, ita providere laudabile et salutiferum. Non enim qui inceperit sed qui perseveraverit usque in finem salvus erit. Et quoniam hec ecclesia est mater omnium ecclesiarum diocesis Sibenicensis et in ea potissimum omnibus ministrantur sacramenta ecclesie, dignum et congruum est ab omnibus sibi manus porrigere adiutrices. Et quia pro fienda Cisterna condiciones personarum huius civitatis pro maiori parte bene examinate et distincte sunt, vadit pars quod semel exactis tansis quas exigi debent pro

Habitaculum. Doma Gręce, Latine tectum 280 .
Angeli. Cherub et Cherubin 37 . Cheruibin scientię multitudo et notitia sacramentorum Dei, et thronus eius ac requies 38 . Cherub Cherubin 76 . Lapides igniti 76 . Nuncii

Abiit iterum trans Iordanem, ubi erat Ioannes baptizans, et mansit illic, id est transiit de Iudea ad baptizatos ex gentibus X. Iam uos mundi estis propter sermonem, quem locutus sum uobis. Augustinus: Accedit uerbum ad aquę elementum et fit sacramentum. Vnde ista tanta uis aquę, ut corpus tangat et cor abluatur, nisi faciente uerbo, non quia dicitur, sed quia creditur XV.
Benedictio. Sanctifica eos in ueritate; sermo tuus ueritas est

Psalmus CX 119 . Pauperes eius saturabo panibus. Psalmus CXXXI 123 . Adipe frumenti satiat te. Psalmus CXLVII 125 . De eodem sacramento 127 . Qui edunt me, adhuc esurient, et qui bibunt me, adhuc sitient 146 . Et faciet Dominus exercituum omnibus populis in monte hoc conuiuium pinguium etc.

Et confluent ad bona Domini super frumento, uino et oleo 175 . Vocabo frumentum et multiplicabo illud, et non imponam uobis famem 192 . Altare holocausti in atrio interiori est sacramentum eucharistię 196 . Super triticum et uinum ruminabant, et recesserunt a me 202 . Viuent tritico, et germinabunt quasi uinea; memoriale eius sicut uinum Libani

improbos fieri animaduertentes, unum tantum delegerunt, quem eo mitterent commertii causa, ne cęteri corrumperentur 84 .
Crudelitas. Nec hostem pręlio lacesere nec ferire fas erat nisi militari sacramento astrictis 77 . Romani duos uiros et duas mulieres uiuentes obruerunt. Barbaris mos erat homines diis immolare 80 . Hamaxocylistę inter Megarenses pessimi Peloponnesios ad solemne spectaculum

Pars salutis est sua confiteri et nosse peccata 338 . Felix conscientia, cuius causa Domino reuelatur 360 .
Corpus. Crus uia Scripturarum, auris dictorum sacramenta 51 . Omnis caro, de homine tantum dicitur 155. 332 . EX PARTE SECVNDA COMMENTARIORVM

Sine peccato, iustus, innocens. Resurrectio. Ascensio. Christus gloria et honore coronatus. Omnia Christo subiecta. Ex ore infantium perfecisti laudem 324 . Sacramenta Christi. Salutare Dei 325 . Missus propter gemitum eorum qui in inferno erant 327 . Mons. Lapis 328 . Descendit ad inferos 329 .

uirgines fatuę XXV. Iuramentum. Non iurare omnino neque per cęlum neque per terram neque per Hierosolimam neque per caput tuum. Sit sermo uester: est, est; non, non. Quod autem his abundantius est, a malo est V. Herodes temere iurauit et impie promissa impleuit. Non est obseruandum sacramentum, quo malum incaute promittitur XIIII. Qui iurat in altari etc. XXIIII. Origenes: Si iurare / non licet, nec adiurare licet XXVI. MARCVS ludicium Dei. Signa pręcessura diem

templo non refìciuntur, quod signa inimicicię renouare nefas putant 77. Dorixenus dictus,qui se redimens de captiuitate illius deinde amiciciam colebat, a quo fuerat captus 84. Iuramentum. Quid est quod prohibeant per Herculem iurare sub tecto, sed sub diuo 76. Sacramentum militare 77. Cur flamini Diali iurare non licet 78. AVLVS GELIVS Iudex. Quid sit iudicum diuinatio 11. Stitisse uadimonium aliquis

fit obscuritas lectionis 104. Cur in Scripturis quędam repetantur. Ad mare, id est ad occidentem 117. In Euangelio: alias oues quę non sunt ex hoc ouili, in Gręco ex hoc atrio dicitur 117. Folia littera, fructus spirittus 199. Scripturę sanctę sacramenta, magis miranda et cogitanda quam eloquia proferenda 122. Tropologia, id est moralis intelligentia 128. Quando LXX interpretes 134,137. Expositores Euangeliorum 143. Aurum sensus, argentum sermo, ęs uox 151. Commatica interpretatio 158.

potentia. Iniquus 131. Malus. Impiorum dominatus. Iniquus 132. Iniustus iumento similis 133. Iustus perit, impius uiuit. Impius. Non est bonum impio etc. Vnde corda hominum implentur malicia 134. Anima maliuola. Excęcauit eos malicia eorum, nescierunt sacramenta Dei 137. Nationes enim iniquę dirę sunt consummatitionis 137. Homo per maliciam occidit animam suam. Semper pręsumit sęua perturbata conscientia 140. Ve manibus malefacientibus 141. Qui sibi nequam est, cui bonus erit? Iustitiam non uidebunt stulti,

106. MARIA. De conceptu et partu Virginis prędicto a philosophis 81. Mulieres uirorum officiis fungi non decere, contra Platonem 68. Themiste sola philosophiam didicisse dicitur 70. Mandata Dei. Quam efficax sit lex Dei et Ecclesię sacramenta 71. Quomodo pręcepta Dei a philosophicis dissident 138. Mors. Contra eos qui dicunt: Mors nihil ad nos 64. Qui sibi ipsis mortem consciuerunt 65. Mors talis qualis uita 66. Mortis contemptus quomodo uirtus est 137.

uastationibus consumpsisset 66. Familię sacerdotum XXIIII. Totidem doctores de Leuitis 73. Conchę X in quibus offerenda in holocaustum lauabantur 75. Templi partes VII excellentię, VII ecclesię spiritalis. Psalmus LXXXVI 16. Columnę VII sacramenta, VII ecclesię 127. In canticis XL 135. Percutiet flumen Ęgypti in VII riuis 154. Seruitutis Babilonicę anni LXX 174 . Hieremias emit agrum in Anatoth et appendit argentum VII stateres et X argenteos 176. Ezechiel sedit VII diebus

XII, VI 86. V, C 91. XX 92. XXII, CCLXXIII 95. XXV,I 96. L,D,Vn,L,LXX 97. VII 100 . XL 101 . X 107 . Numerus 118. Omnia ad monadem rediguntur. Trinitatis sacramentum 130. V 131. VII 134 . D, L 138 . XLII 141 . XII, LXXII 143 . VII, VI 159 . VI 177 . CCC 181. Nominum mutatio 137.

est destruit disciplinam 134 . Vos infirmi de populo ne turbetis Ecclesiam ad errores declinando. Capite, id est occidite eos qui ad idolatriam populum adduxerunt 135 . Excęcauit eos malicia eorum: nescierunt sacramenta Dei neque mercedem sperauerunt iustitię nec iudicauerunt honorem animarum sanctarum 137 . Ęgyptiis ea quę pro diis colebant, fuerunt infesta: ranę, cyniphes, locustę 139 . Chananeos idolatras

cum illo uiuamus. Suscipite infirmos V. AD THIMOTEVM I: [Suscipite]1 Christus Iesus uenit in hunc mundum peccatores saluos facere I. Saluator noster Deus, qui omnes homines uult saluos fieri, et ad agnitionem ueritatis uenire II. Et manifeste magnum est pietatis sacramentum; quod manifestatum est in carne, iustificatum est in spiritu, apparuit angelis, creditum est in mundo, assumptum est in gloria III. Exerce te ad pietatem. Nam corporalis exercitatio ad modicum utilis est, pietas autem ad omnia utilis est,

Dornini. Psalmus CXVII 119 . Nazarei qui sint. Psalmus CXXXI 123 . Confortauit seras portarum tuarum, id est uirtutem sacramentorum per quę intratur in Ecclesiam. Psalmus CXLVII 125 . Via, Domini 127 . Turris fortissima nomen Domini. Ad ipsam currit iustus et exaltabitur 130 .

supra nos nihil ad nos 67 . Rerum contemptus in philosophis 69 . Quod doctrina cęlestis sapientiam sola largitur, quam philosophia non inuenit, et efficax sit lex Dei et Ecclesię sacramenta 71 . Quare Pythagoras et Plato non accesserunt ad Iudeos 75 . Sapientia et amor spectat ad filios, religio et timor ad seruos 76 . Quod sapientia et religio non

In qua potestate hęc facis. Nec docentur, quia occultandum est mysterium et illis qui non capiunt et illis qui ex odio quęrunt et simulatione XXI. In passione Domini uelum scissum est, id est publicata mysteria quę ab initio fuerunt occultata XXVII. Reuoluit lapidem, id est sacramenta sererauit, quę in litterę monumento latebant occulta XXVIII. Solitudo. Principis filia turba eiecta suscitatur, quia non resurgit peccator nisi auersus a turba et seclusus a consortio uulgi VIIII.

Ecce ego mitto angelum meum etc. 1 . Olei unctione usi primum apostoli VI. Sal insulsum sunt episcopi et pręlati qui non audent uel negligunt increpare delinquentes IX. Vendentes columbas in templo sunt qui uendunt sacramenta XI. Caiphas scindens uestimenta est sacerdos deposita religione reuersus ad sęculum XIIII. Secretum. Quod turbe superest, a discipulis tollitur. Quia mysteria quę a rudibus capi nequeunt, non omittenda, sed inquirenda sunt a perfectis VII. Cęcus

Quęrunt: In qua potestate hęc facis? Nec docentur: quia ueritas occultanda sit et iis qui non capiunt et iis qui ex contemptu quęrunt XI. Velum templi scissum est: reuelata mysteria quę prius latebant in littera XV. Reuolutio lapidis a monumento reserationem sacramentorum Christi, quę uelamine litterę Legalis tenebantur, insinuat. Lex enim lapide scripta est XVI. Solitudo. Venite seorsum in desertum locum et requiescite. Abiit in montem orare VI. In monte excelso transfiguratus Dominus ostendit gloriam resurrectionis.

quoniam quę in tenebris dixistis, in lumine dicentur, et quod in aurem locuti estis in cubiculis, prędicabitur in tectis XII. Velum templi scissum est medium, id est archana prophetarum patuerunt passo Domino XXIII. Reuolutio lapidis a monumento signat reserationem sacramentorum quę tegebantur uelamine litterę Legis, quę in lapide scripta est. Cuius ablato tegmine corpus Domini mortuum non inuenitur, sed uiuum euangelizatur XXIIII. Sensus quinque. Erunt quinque in domo una diuisi tres in duos et duo in tres: pater, mater,

Templa a pyratis spoliata 357 . Marcus Crassus auream trabem ademit templo Hierosolymitano 380 . Sacerdotes Ęgyptii tertio quoque die corpora rasitabant, nequid sordis, cum sacramenta facerent, intercurreret 14 . Sacerdotium secundus a rege honos 54 . Vnde flamines dicti 76 . Vnde pontifex 76 .

nedum plus cernere cupit quam potest humana fragilitas intueri, etiam ipsum oculorum lumen amitteret 110 . Aquę profundę torrentis qui non potest transuadari 118 . Scripturę sanctę sacramenta 122 . Mysterium dicitur quicquid occultum est et ab hominibus ignoratur 124 . Et erunt sermones libri istius quasi uerba uoluminis signati 141 . Fragmenta panum

ut simili euentu, quibus ipse manum imposuisset, Spiritum Sanctum acciperent; haud parum lucri se facturum ratus, si hanc potestatem assequi potuisset. Adeo quippe mentem animumque eius excęcauerat malicia, ut nesciret sacramenta Dei et uenale putaret, quod nec uendi nec emi potest. Ideoque meruit audire: Pecunia tua tecum sit in perditionem, quoniam donum Dei existimasti pecunia possideri! Apostoli ergo non modo

secessisset, tribus continuis annis sub cuiusdam saxi rupe stans semper orasse, nunquam resedisse, tantum somni cepisse, quantum rectus capere potuit; cibum quoque non alium gustasse quam Dominicis duntaxat diebus eucharistię sacramentum a sacerdote sibi delatum. Denique de pedibus, quod tandiu immobiles perstiterint, fluxisse saniem aiunt. O beatum uirum, qui tantam gratiam consecutus est, ut hęc agere uellet, beatiorem, ut posset! Non immerito

apostolus: Fui, inquit, in spiritu Dominica die, et audiui, et uidi, ea utique, quę in Apocalypsi commemorat. Quorum pręstantiam diuus Hieronymus admirans ait: Apocalypsis Ioannis tot habet sacramenta, quot uerba. Parum dixi: in uerbis singulis multiplices latent intelligentię et pro merito uoluminis laus omnis inferior est. Apostolici quoque uiri cęlum ipsum animo transcendentes et uiderunt et prędicauerunt

Maiorique deinde reuerentię habere hominem coepit quam ante habuerat, cum talia de illo sibi uidere contigisset. Quid igitur mirum, si tam copiose tamque argute de Trinitate scripserit, qui mente sic abstracta Trinitatis sacramentum fuerat contemplatus? Sed ne contemplando tantum apprehendisset, nisi, ut apprehenderet, pie prius ac iuste uiuendo dignus euasisset. Vitę sanctitate meritum sibi comparet, qui uult contemplatione proficere.

sperantes, et erit merces uestra multa, et eritis filii Altissimi, quia ipse benignus est super ingratos et malos. Quod autem uerbis pręcepit, exemplo pręstitit. Proditori quippe suo corporis et sanguinis sui sacramentum obtulit, pedes lauit, osculum non negauit. Illis etiam, a quibus cruci affigebatur, ueniam dari petiit: Pater, inquit, ignosce eis, quia nesciunt, quid faciunt. Si tam clemens erga tantam sęuitiam

inter Machumetanos quosdam de Deo mentio incidisset et multa ultro citroque iactata fuissent, tandem dixisse Deum ipsum sępe a se manibus contrectatum, sępe ore haustum. Quod etsi uerum dixerit, inconsulte tamen apud sacramenti ignaros atque adeo incaute, ut illi non modo non crederent, sed etiam ipsum quasi blasphemum ulcisci uellent. Denique parum abfuit, quin eidem, quod sequitur, tunc contingeret: Et canes conuersi dirumpant

quod solis sacerdotibus est datum. Ad hęc ligandi soluendique potestas eis tribuitur, prędicationis officium gubernandęque Ecclesię regimen committitur et, ut credentes expiationis lauacro cęterisque diuini instituti sacramentis ad cęlestem beatitudinem adipiscendam idoneos reddant, mandatur. Ipsi sunt sal terrę, ipsi lux mundi, ipsi ciuitas supra montem ędificata, ipsi lucerna supra candelabrum posita et lucens omnibus, qui in domo Dei

de manu sacerdotis accipiunt, ut se prius probent, pręcipitur, et sic de pane illo et de calice bibant, quanto magis debet probari uiuereque syncerius is, qui quotidie ad altare Dei accedit et tam mirabile stupendumque sacramentum uerbis conficit, manibus contrectat, ore sumit et sumendum quandoque aliis porrigit! Castum igitur mente et corpore, prę omnibus pium, humilitate multa submissum, patientia firmum, puritate mundum, sanctitate

et inter ferocissimas bestias mansit illęsus. Cumque esuriret, Abacuch propheta per angelum Domini de Iudea translatus in Babylonem, apposuit illi pulmentum, quod messoribus coxerat, et refocillatus est. Ieiunus igitur Daniel sacramenta discit, leonum ferociam domat, prandium diuinitus missum accipit. Denique de fouea, in quam proiectus fuerat, liberator. Et qui Deum Israhel prędicanti non crediderant, saluato credidere, mirantes

quoque abbas in Thebaidis eremo, quem sub rupe quadam manentem toto triennio nunquam sedisse diximus, ipsam sacrosanctam communionem Dominicis diebus a sacerdote sibi delatam sumens, nihil aliud gustabat. Hoc illi et sacramentum et uictus fuit. Apelles item Aegyptius, faber ferrarius, ut Christo seruiret, eremum penetrans, quemadmodum ferrum malleis, ita semet cudere coepit ieiuniis. Atque a Deo omni morum sanctitate limatus et expolitus

potum aquę petiit, Discipulis, ut manducaret, hortantibus: Cibus meus est — respondit — ut faciam uoluntatem Patris. Quod autem corpus suum et sanguinem sub specie panis et uini sumendum obtulit, sacramentum id cibi spiritalis est, quo animus pascitur, non corpus. Nam post resurrectionem quoque, ut ueritatem resuscitati corporis approbaret, cum Discipulis comedit, non carnem tamen nec quicquam aliud pręter panem,

etiam fame periclitantibus, nisi castes, non licebat. Et si hoc olim in pane illo seruatum est, quanto nunc mundiores esse decet, quibus sub eadem specie sumendum datur purissimum Christi corpus, spiritalis caro, ineffabile sacramentum. Iohel propheta uastationem atque excidium per Caldeos futurum prędicens, diuinam leniri iram posse sperat populi ieiunio et fletu et supplicationibus iisque addens: Egrediatur — inquit- sponsus de

Christus, exoluit pro eis debitum et reducti sunt, unde pulsi fuerant, angustiis liberati et ex miserrimis felicissimi facti. Tunc ergo gratiam recipit confessio, cum satisfactum est pro delicto. Hoc sacramentum in Leuitico figuratum est, ubi lepra perfusi arbitrio sacerdotis diiudicantur. Qui immundi fuerint, extra castra eiiciuntur, donec mundentur. Quia peccator, nisi per poenitentiam et confessionem fuerit expiates, non

qui est caput nostrum, sine quo nos, qui membra sumus, uiuere omnino non possumus. Ait enim: Nisi manducaueritis carnem Filii hominis et biberitis eius sanguinem, non habebitis uitam in uobis. Cuius nunc sacramenti ueritatem, excellentiam, fructum exemplis astruere conabimur, quantum in nobis erit, autoritateque Scripturarum, ne cui forte incredibile uideatur, quod supra omnem naturę uim fieri audierit, et ibi magis eius

et tamen non animal esse intelligis, sed ęs aut lapidem aut materiam aliam. Rursum dices: Ista quidem animalis effigies uisum potest decipere, odoratu tamen, gustu, tactu deprehenditur non esse id, quod uidetur. At in sacramento isto panis et uinum, sicut oculis uidentur, ita et sensibus cęteris pariter percipiuntur. Statuarius ergo in ęris uel lapidis materia potuit obiicere oculis tuis animalis speciem, non poterit

quam in omnibus nec plus in omnibus quam in singulis, sicuti eadem uox et in ore sermocinantis et in omnium auscultantium auribus est: aures multę, uox una. Auris tamen alia magis, alia minus uocis capax est, utraque autem sacramenti species ęque capax Christi est. Quem quidem haud inepte solis luci atque loquentis uoci comparauimus, quia ipse et Sol iustitię et Lux mundi et Verbum Patris est.

panis et uini, non in substantia Christi fit, quę diuidi separarique non potest. Velut fracto speculo non frangitur intuentis imago, sed etiam cuique fragmento eadem imago, quę speculo integro inerat, inest. Attamen in sacramento non imago Christi est, sed substantia eius. Imago autem panis et uini est, quanuis ipse Christus, imago Dei, inuisibilis sit. Quotidie enim a nobis sumptus non consumitur. Sicut nec amor erga me tuus

semper lucens omnibus, qui in domo sunt. Totus autem Christus sub tam exigua latet specie, quemadmodum intra pupillam oculi oppidum aliquod uidetur uel mons. Repręsentatio tamen ibi est sicut in speculo, non ueritas. In sacramento autem tota substantię Christi magnitudo est, quam non loci spacio metimur, sed ui naturę. Ac ne forte ideo spacium illud, quo hostia circumscribitur, uacuum putes, sua specie plenum est: species in loco, substantia

regi, sanctitate magis quam regno celebri, dum missali sacrificio interfuisset, in manibus sacrificantis presbyteri Christum ea corporis forma, quam de Virgine matre sumpsit, ferunt apparuisse; non quod sanctus rex de ueritate sacramenti ambigeret, sed ut ambigentibus ipse (cuius uerbis habebatur fides) uisa prędicaret. Eo attestante crediderunt, quibus ueritatem persuadere ratio nequiuerat. In beati quoque pontificis Gregorii uita legimus, cum

corpus Domini, sed panem, quem ipsa suis manibus formauerat, ipsa coxerat. Tunc pontifex ęgre ferens infidelitatem mulieris orauit Dominum, et panis species uersa est in speciem carnis. Rursum orauit, atque ubi pristina sacramento facies rediit, credenti iam ac poenitenti illi obtulit. Experimento credidit mulier. Quod si absque eo credidisset, multo maius fidei sibi meritum accessisset. Beati enim, qui non uiderunt, et crediderunt.

mulierem mentiri posse arbitrarentur? At quare non cęteris, sicut et ipsi uni, puer apparuerit? Vt scilicet credentes, quod non uident, uidere mereantur, quod credunt. Satis hęc de ueritate sacramenti. Nunc eius excellentiam dignitatemque tractemus. Inde primum tanti mysterii panditur magnitudo, ubi in Veteri Instrumenti figurę eius pręcesserunt. Et, si in signis nobilitas inerat singularis,

cui per Prophetam dictum est: Tu es sacerdos in ęternum secundum ordinem Melchisedech. Agnus quoque filiis Israhel immolari iussus, cum de seruitute Pharaonis liberati sunt, pręnunciabat sacramentum istud, quo nos a seruitute diaboli liberamur uniti Deo. Si ad agnum respicis, absque macula est; si ad diei, qua immolabatur, celebritatem, nullam apud Hebreos maiorem Phase inuenies. Hostia etiam illa, quę in

reuerenter offerret, igneus globus super uerticem astitisse uisus est. Quę res tantę admirationi fuit, ut, quod ipse manibus extulerat, iis etiam, qui prius dubitauerant, diuinum esse appareret adorarentque deinceps in sacramento, non quod uiderent, sed quod esse crederent. Neque enim ad species illas uisibiles dirigenda adoratio est, sed ad substantiam Christi, quę sub ipsis occultatur. Sic nempe faciens Dominicus

enim ad species illas uisibiles dirigenda adoratio est, sed ad substantiam Christi, quę sub ipsis occultatur. Sic nempe faciens Dominicus ille, Prędicatorum pater, dum inter sacrificandum tanti sacramenti maiestatem secum cogitaret, nimio interdum stupore attonitus, exterius obrigescebat, interius ineffabiliter consolabatur. Quantus hic ergo et qualis est, qui contemplatione sui totum occupat hominem et manentem in

et manentem in corpore a corpore facit alienum! Et nec sic profecto gloriam suam totam pandit, quam ne angeli quidem comprehendere possunt, cum incircumscripta atque infinita sit. Et ne tam admirabilis sacramenti homines mortales tantum ministros esse putemus, nonnunquam etiam ab excellentiore, hoc est, spiritali creatura ministratum hominibus est. Ferunt Onophrium in uasta Aegypti solitudine Deo seruientem, Dominico

qui pręripere ausus sit officium sacerdotis. Magisque incussit reuerentię erga se metum panis ipse Trinitatis, cum tam mirabiliter etiam ab angelis porrigi uisus est. Non minori adimiratione dignum nec minus ad huius sacramenti spectans dignitatem illud fuit, quod in uita Faustini et Iouitę martyrum legimus. Hi nanque cum Secundum militem Mediolani conuersum baptizassent et communione quoque membrum Ecclesię facere uoluissent nec haberent

dignitatem illud fuit, quod in uita Faustini et Iouitę martyrum legimus. Hi nanque cum Secundum militem Mediolani conuersum baptizassent et communione quoque membrum Ecclesię facere uoluissent nec haberent panem, ex quo sacramentum conficerent, a columba alite rostro delatum accepere eique sumendum porrexerunt, sacrum esse minime dubitantes, qui sic afferebatur. Quoniam autem in columbę figura Spiritum Sanctum apparere solitum Euangelia

potuit, ut credamus, sicut credimus, ibi Deum Patrem, ibi Spiritum Sanctum esse, ubi Filius est, cum trium personarum simplex unicaque substantia separari non possit. Quem ergo honorem toti Trinitati exibendum censes, huic uni Sacramento deferre ne dubites, non uisibilem eius figuram tantummodo oculis attendens, sed sub uisibili figura inuisibilem ueritatem alta mente contemplans. Eiusmodi autem honor quanti meriti sit, Honorati, Ambianensis

quia irreuerenter simul et impie accesserat, post buccellam diabolo ad se aditum prebuit. Et uitę autorem inhonorans, mortis laqueo se infeliciter implicauit. At non ita Tharsitius martyr, Romę passus. Qui cum sacramentum hoc sub ueste tectum ad quendam fidelem ęgrotantem ferret, in impios gentiles forte incidens, quid sub ueste haberet, quęrentibus non inidicauit magisque ab his rei, quam ferebat, contemptum aliquem quam sibi

incidens, quid sub ueste haberet, quęrentibus non inidicauit magisque ab his rei, quam ferebat, contemptum aliquem quam sibi necem timuit. Itaque illi fustibus cęsum interimunt. Et cum iam exanimis uestimenta excussissent, sacramentum nusquam comparuit, ipsi autem lymphatico pauore conuulsi diffugerunt. Non ergo licuit sacrilegis illud polluto contactu prophanare, cuius honorem Tharsitius uitę suę antetulit. Illi infidelitatis errore prolapsi

errore prolapsi ad inferos corruerunt, hic armis eorum fortior cum martyrii palma cęlum petiit, ipsum in sua ibi specie perpetuo uisurus, quem hic in aliena digne coluit. Hactenus de excellentia sacramenti. Reliquum est, ut aliquid de utilitate ipsa, quam ab eo haurimus, fructuque dicamus, tametsi nihil de illo pro dignitate dici queat, cum omnia diuina humani captu ingenii maiora sint. Christus igitur, panis uiuus

hostis assiduas pugnas uincendi spem uiresque nobis confert et suggerit, iuxta illud Prophetę: Parasti in conspectu meo mensam aduersus eos, qui tribulant me. Nihil quippe magis terrori diabolo esse potest quam sacramentum istud. Et, si Dauid parui lapidis ictu prosternere potuit Goliam illum magnum, Deo hominibusque infestum, profecto facilius frangetur diaboli audacia lapide isto, qui de monte absque opera manuum abscissus contriuit

cadentem confringit et, super quem cadit, conterit. Vsque adeo nihil illo neque solidius est neque grauius. Iungamur illi, et approipinquare non audebit Belial, ubi manere uiderit Christum. Hoc pręterea pręstantissimum sacramentum discutit ignorantię, tenebras et altioris intelligentię nobis lumen infundit. Lux enim uera est illuminans omnem hominem uenientem in hunc mundum. Hominem, inquam, non mundum, quia mundus eum non cognouit et sui

pergentium oculi caligabant et maiestatis Dominum agnoscere non poterant, nonne in ipsa panis fractione ipsum dicuntur agnouisse et mysteria, quę ignorabant, ipso aperiente didicisse? Et de uiro iusto per hęc ipsa sacramenta a Domino sapientię luce illustrando nonne scriptum est: Cibauit illum pane uitę et intellectus, et aqua sapientię salutaris potauit illum. Ac ne plura enumerando nimius sim,

tamen sibi necessariam hauriendo docens. Quod autem et intelligentiam pie sumentibus pręstet, Eadmundus, Cantuariensis episcopus, testis est. Qui die crastino de Trinitate disputationem initurus, noctu in somniis uidit se sacramentum istud accepisse, columba afferente. Et cum mane in auditorium uenisset, pręter spem magna omnium admiratione disseruit. Siquidem illi tunc spiritaliter communicauerat, qui Dei sapientia est et Dei

a foemina uinci pudet. Cumque animo conflictaretur, quidam ex lictoribus destricto *corr. ex districto ense Lucię iugulum transfodit. Nec tamen illa mori potuit, donec eucharistię sacramentum de manu sacerdotis accepit illoque comitata ad cęlum abiit, cuius fide in terra, cum torqueretur, non deseruit. Tecla uirgo, Pauli apostoli prędicatione instructa, Christo se dedicat et

fuit, quam gloriosa uita est in cęlo? Diuus Hieronymus moriturus humi se collocari iussit saccoque, quo induebatur, operiri. Tum discipulis conuocatis eos, ut in Dei seruitii perseuerarent, multum exhortatus est. Deinde sacramentum corporis et sanguinis Domini in genua errectus et lachrymis perfusus reuerenter hausit. Mox terram prono ore petens, dispessis manibus: Nunc dimittis — inquit — seruum tuum, Domine, secundum uerbum

ita foeminę a foeminis discant, ut uitę nunquam moriturę pręmia et ipse consequi possint. Maria Magdalena, Domini Iesu apostola, cum diem dormitionis suę iam proximum pręsciuisset, nolens quidem absque eucharistię sacramento decedere, a Maximino episcopo illud accepit et ante altare humiliter prostrata spiritum tradidit. Corpusculum odore perquam suaui fragrauit; anima ab angelis in cęlum sublata, pro laboribus, quos in terra

eum paucorum annorum iuvare potuisset acessus qui eo pacto vixit ut semper se bene ac beate victurum nobis persuaserit, qui, ut Christianum hominem decet, in hac sua ultima aegritudine cuncta sacra sanctae ecclesiae suscepit ac explevit devotissime atque christianissime sacramenta magnamque partem thesauri sui dispersit deditque egenis ac pauperibus sibique caelestes domos tempore opportuno construxit, qui hic mirifica tecta amplissimasque aedes prius vobis condiderat, terrenis exempli se caelestia sapere demonstravit? O virum magnanimum, o fortunatum in vita et

IN LVDIO CYPHI PONTIFICVM VOTIS ANNVANT DII ROMANAE REI PVBLICAE ARCHANAQVE MORBIS PRAESIDIA APOLLINIS IVSSV. SVMA CVM VENERATI- ONE EX HOC PALLADIS CYPHO SACRAMENTA LIBARVNT. AN- NVANT QVORVM NVTV ROMA- NO IMPERIO REGNA CAESSERE. 18.1. Cyphus genus poculi est, quo in sacrificiis utebantur; idem scyphus dicitur. Cf.

Ego qui tanto constrictus articulo uellem etiam maiora promittere, deierare coepi et nomen eius obtestans dicere, 'Domine, si unquam habuero codices sęculares, si legero, te negaui.' In hęc sacramenti uerba dimissus reuertor ad superos, et mirantibus cunctis oculos aperio, tanto lachrymarum imbre perfusos, ut incredulis fidem facerem ex dolore. Nec uero sopor ille inanis fuit, aut uana

O admirandam hominis humilitatem: cum tantus esset, ut omni honore dignus haberetur, in puluere iacere uoluit, non in lapideo sepulchro quod parauerat! Mox carnis et sanguinis Domini sacramento (sicuti iusserat) sibi allato pronus in terram prosternitur, et indignum se confitens multa cum humilitate ueniam precatur nec a pectoris cessat uerberibus, donec ipsum Dominum suum et Deum suum confitens

multa cum humilitate ueniam precatur nec a pectoris cessat uerberibus, donec ipsum Dominum suum et Deum suum confitens ore sumeret, et iam ei se in terra coniungeret, quo cum regnaturus erat in cęlo. Sumpto sacramento humi unde surrexerat, se reclinat et quasi iam efferendus cancellatis supra pectus manibus: Nunc dimittis seruum tuum, Domine, inquit, secundum uerbum tuum in pace, quia uiderunt oculi

uolunt poenamque illam, omnibus, quae hic inferri queunt, acerbiorem, subire malunt quam a delinquendi obstinatione resipiscere, tam in seipsos crudeles quam erga clementissimum legislatorem Deum iniqui. Haec ergo parabola illos respicit, qui poenitentiae confessionisque sacramentum ex diuina largitate fideli populo indultum contemptui habent. Et, si id, quia peccare delectat, agunt, imprudentissimi sunt, cum non animaduertant neque quam breuis ista delectatio sit neque quam longa illi succedant tormenta, utique quorum nullus finis.

13 Ad desperantem exhortatio c. 14 De peccatorum confessione c. 15 De iis qui confiteri negligunt c. 16 De sacramento corporis Christi c. 17 In eos qui sacramentum male sumunt c. 18 In eos qui sacramentum sumere recusant c. 19 De ieiunio et

De peccatorum confessione c. 15 De iis qui confiteri negligunt c. 16 De sacramento corporis Christi c. 17 In eos qui sacramentum male sumunt c. 18 In eos qui sacramentum sumere recusant c. 19 De ieiunio et refectione c. 20 Quale debet esse

De iis qui confiteri negligunt c. 16 De sacramento corporis Christi c. 17 In eos qui sacramentum male sumunt c. 18 In eos qui sacramentum sumere recusant c. 19 De ieiunio et refectione c. 20 Quale debet esse ieiunium et quanta sit eius uirtus c. 21 De uitio uictum

indubitatę credulitatis assensu suscipiamus. Ut iacto rectę fidei fundamento | cęteras quibus beata uita comparatur, uirtutes superędificare possimus | et de nobis dici queat: Jo. 20. Beati qui non uiderunt, et crediderunt! Vnde etiam sacramentum corporis et sanguinis sui Dominus sub panis uini-que specie instituit, ut non quod cernimus | neque quod tangimus, sed quod credimus in terra adorantes, hoc ipsum uidere in cęlo mereamur exultantes. Et

et humana transgressi sublimitate contemplationis cęlestibus insererentur. Ex his quę dicta sunt, discere possumus, ut ille perquam raro conuersetur cum hominibus, qui sępe cum Deo esse desyderat. Nunc his qui sacerdotalibus initiari sacramentis uolunt ostendemus, quibus rebus et bonus constet sacerdos | et malus efficiatur, ut discant, quę sibi expetenda quę-que fugienda sint, ut bonorum potius gloriam consequantur | quam in sortem concedant malorum.

uobis qui opulenti estis in Syon | et confiditis in monte Samarię, optimates, capita populorum, ingredientes pompatice domum Israhel! Quicquid de pastoribus dicitur, et de presbyteris dictum intelligas. Cui enim sacramenta uitę quis ministrat, eius et pastor esse debet, quantum officio suo conuenit, monendo, corripiendo | et quicquid commodis eius cui pręficitur, saluti-que opportunum putabit, exequendo. Episcopi tamen proprium est et peculiare | publicos edere ad populum sermones,

| ac tum demum poteris esse discipulus Christi, cum desieris esse mammonę seruus. Porro, si Venereę uoluptatis obscoenitatibus es pollutus | et tua te accusat conscientia, ingemisce compunctus, ora ut munderis. mundata autem conscientia per confessionis poenitentię-que sacramentum | dicet tibi Dominus, quod ante dixit adulterę: Io. 8. Vbi sunt qui te accusabant? Nemo te condemnauit nec ego te condemnabo. vade, et noli amplius peccare! Pręterea si forte odio habes fratrem tuum,

nitimur, quia dicitur: Iacobi 5 Siquis conuerti fecerit peccatorem ab errore uię suę, saluat animam eius et operit multitudinem peccatorum. et siqua alia sunt per quę remitti crimen dicatur, non ideo poenitentię confessionis-que sacramentum excludi putes | nec sine ipso te saluandum credas, si talia feceris. nisi enim te peccasse poenituerit, nihil ista proderunt. Peccato Deus offenditur | quod si pro peccato quo Deum offendisti, non doleas, cares charitate, sine qua teste Paulo apostolo, in quo Christus

poenitentia ab Ecclesię corpore separato. Separatum enim a corpore membrum non uiuificatur, sed quamdiu diuisum est, manet in morte. Confessionis autem sacramentum tam ueteribus quam nouis hominibus commune est. Gen. 3 Primi parentes nostri Adam et Eua cum peccassent, peccatum suum confiteri coacti sunt, Deo interrogante quare fecerint, quod facere interdicti erant, et illis

ulla unquam deleret obliuio, mediatoris atque redemptoris Christi locum in terra tenere coeperunt sacerdotes. Per eos ipse uerus Agnus, pro nobis semel oblatus, quotidie offertur. Per eos Ecclesię sacramenta participiamus | remissionem-que accipimus peccatorum . et postquam hic penitus mundati uita ista decedimus, non iam ad inferos ut ueteres illi, sed ad cęlestem patriam, ut in Christo renouati transmigramus. Tantę

Remissio minuit culpam, emundatio tollit poenam et confert beatitudinem, dicente Domino: Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum uidebunt. De sacramento corporis Christi Caput XVII Poenitentes de iis quibus te offendimus Domine, et eadem sacerdoti tuo confessi | atque ab ipso, cui tu soluendi potestatem dedisti, absoluti, ad mensam saluberrimi conuiuii tui

Confitemur te esse Verbum, a quo facta sunt omnia | et sine quo factum est nihil. Quid ergo factu tibi impossibile, si modo illud ut fiat, tuę conuenit maiestati? Absit igitur ut quicquam dubitemus de tam mirabili stupendo-que sacramento, cuius tu et autor es et testis. In quo magis mirari licet tuę in nos benignitatis magnitudinem, quam incomprehensibile operis arcanum. Tu te nobis Domine pręstas in cibum, qui te pro nobis supra crucem obtulisti in

ubicunque diuinitas est, illic si uolueris, et humanitatem tuam esse necesse est. Quid ergo mirum, si in multis locis es qui in uno, si in pluribus hostiis qui in una? Porro cum tibi placuisset | ineffabili corporis et sanguinis tui sacramento fideles tuos pascere et tibi unire, sub panis uini-que figura latere uoluisti, ut nemo horreret gustare, quod fideliter gustatum beatitudinem confert. Primus Melchisedech in sacrificio panem et uinum obtulit.

deserto, agnus paschalis, hostia sanctorum oblata pro peccato, hostia pacificorum oblata Domino, subcinericius panis Elię in itinere, panes propositionis in templo. Quicquid in his fuit significatum, in tui Domine glorificati corporis sacramento credimus impletum. atque ideo non quod uidemus in eo, sed quod credimus adoramus. ut Petri apostoli tui promissum te donante nobis persoluatur dicentis: In quem nunc non uidentes creditis, credentes exultabitis lętitia inenarrabili et glorificata |

pulchrum eius, nisi frumentum electorum et uinum germinans uirgines? Bonus et pulcher es, non reprobis sed electis et fidei uirginitatem consecutis, non hereticis a sponsa tua Ecclesia alienatis atque fornicantibus. Tui pręterea sacramenti dulcedo a psalmista mel dicitur, quoniam nihil aliud in terra gustu dulcius inuenit, cuius nomine illam exprimeret. Cibauit illos, inquit, ex adipe frumenti, et de petra melle saturauit eos.

prius in tenebris ignorantię erant, iam intelligentię donum attingant. Perinde atque illi, quorum oculi tenebantur ne te agnoscerent, et postea quidem cognouerunt, dum te ad suum diuertere hospitium cogunt, dum te aperiente Scripturas discunt | per panis fracti sacramentum in tui agnitionem se uenisse confessi sunt. Huius panis uirtute animam quoque effici pulcherrimam Ezechielis prophetę testimonio discimus dicentis: Similam et mel et oleum comedisti, et decora

tuę passionis et nostrę redemptionis constituisti dicens: Hoc facite in mei commemorationem , pręsta ut quotidie ista meditantes, nullo die, nulla hora, nullo temporis momento obliuiscamur tui. In eos, qvi sacramentvm male svmvnt Caput XVIII Cum igitur tanti emolumenti sit | tantę-que felicitatis uero pane ac uero potu isto uti, nonne miseri sunt et infelices, qui uel indigni ad sumendum

Atque ita ille maligna suggestione superatus maturauit scelerate perficere, quod impie cogitarat. et qui Dominicam coenam ore sacrilego delibare pręsumpsit, factus est Domini proditor. Hunc si imitari in gustando sacramento perges, nonne etiam tibi dicere poterit Dominus: Ecce manus tradentis me, mecum est in mensa. et vę homini illi per quem Filius hominis tradetur ? Tradidit illum Iudas impiis Iudeis, tu eundem tradis

Quod si certum est damnandos esse eos | qui impoenitentes decesserint, quanto magis cum ad impoenitentiam accesserit temeritas indigne communicandi? In eos qvi sacramentvm svmere excvsant. Caput XIX Cęterum non fortasse minus peccant illi, quibus tametsi uereantur polluti accedere, magis libet abstinere | quam operam dare ac moliri | ut digni accedant.

Quod ergo nunc inuitatus gustare negligis, postea cum maxime cupies, attingere non poteris. Tunc enim erit tempus iustitię atque iudicii, nunc est miserationis et uenię. Pręterea si isti qui flagitii alicuius conscii sacramentum sumere perhorrescunt, damnabiles habentur, quid de illis dicemus | qui omnino contemnunt? et infidelitate quadam lapsi illo sibi non opus esse asseuerant? De iis quidem per Osee prophetam ait Dominus:

De iis quidem per Osee prophetam ait Dominus: 7 Super uinum et triticum ruminabant, et recesserunt a me. Illi ruminant super uinum et triticum, qui Christi sacramentum plena fide non suscipiunt | et dum dubitant | a Christo quoque alienantur. Quomodo enim Christianus est, qui uerbis Christi non pręstat fidem? 62 His

62 His in Esaia etiam iurat Dominus in dextera sua | et in brachio fortitudinis suę | se non daturum ultra triticum neque uinum. Non enim possunt mereri gratiam fructum-que sacramenti, qui uel dubii sumunt illud | uel increduli despiciunt | acrius tandem puniendi quam qui olim Legalibus sacrificiis detraxissent, dicente Apostolo: Ad Heb. 10 Irritam quis faciens legem Moysi, sine ulla miseratione duobus uel

ut credendo, ut poenitendo, ut Domino in omnibus obediendo | ad tam salutare conuiuium accedamus. In quo et pręsentis infirmitatis certissimum est remedium | et futurę beatitudinis perfecta gloria. Hactenus de eucharistię sacramento. ad quod quoniam ieiuni accedere solemus, non incongrue nunc de ieiunio disseremus. De ieivnio et refectione. Caput XX

sancto sanctus eris, et cum innocente innocens eris, et cum electo electus eris, et cum peruerso peruerteris. Inter innocentes autem manus lauare | est eos imitando iustitię operationibus exerceri. Altare autem Domini circumdat, qui sacramenta eius alta mente contemplatur | et cęlestium meditationum fruitur iocunditate. Sed nisi cum magis discedere curaueris ab Herode | et illos comitari, illis adhęrere studueris, quorum uitę splendor et sanctimonię claritudo

Porro illos maxime mundas manus habere decet, quibus a propheta pręceptum est dicente: Esa. LII Mundamini qui fertis uasa Domini. Nihil igitur immundum tangant manus ille, quibus concessum est, ut purissimum Christi corpus in sacramento palpent | et hostiam uiuam offerant Deo. Eas manus nequa peccati contaminet spurcicies, meminisse debemus | ob hoc nobis a Deo datas, ut ipsi pręcipue qui dedit seruiant, ipsi laborent in operibus iustis actionibus-que probatis.

dementiam, ut eius proditor fieres, cuius fueras discipulus, ut eum crucifigendum inimicis offerres, cuius eras natura famulus, beneficio socius, dilectione frater, promissione cohęres, non terreni patrimonii, sed cęlestis. Nunquid te cum coenaret, a mensa repulit? cum sacramentum corporis et sanguinis sui discumbentibus porrigeret, pręteriit? cum iisdem pedes lauaret, nunquid non se ad tuos inclinauit? nunquid cum amplecti eum uelles | restitit? cum osculum offerres, faciem auertit? Omnia quidem ille tanquam sibi

Quoniam autem nihil mali est, quod lex diuina non prohibeat, neque boni quod non imperet uel pręcipiat, omnium prorsus abstinentia uitiorum | omnium-que exercitatio uirtutum obedientia est. Ita ut ne fidei quidem sacramenta proderunt nobis, nisi ipsam obedientię coluerimus uirtutem. Vnde gentium apostolus Paulus: Ad Cor. prima 7 Circumcisio inquit nihil est, et pręputium nihil est |

et Idumeę. Prophetat de iudicio, de Antichristo, de diabolo. In fine describit ciuitatem cum templo in monte positam, hoc est Ecclesiam super montem, qui Christus est, fundatam. Per singulas ędificii partes singula Ecclesię sacramenta designat pręceptaque uirtutum et institutiones ad Dei cultum pertinentes. Quomodo autem uita defunctus sit, uel ubi sepultus, nusquam memini me legere. Reor tamen illic eum obisse, ubi et prophetant, atque illic

Ego redemi eas, et ipsi locuti sunt de me mendacia. Et ob hoc quidem propheta regnum eorum per Romanos prędixit euertendum. In Christo autem credituris Dei misericordiam pollicetur. Pręterea de eucharistię sacramento in salutem fidelium instituendo uaticinatur dicens: Viuent tritico et germinabunt quasi uinea; memoriale eius sicut uinum Lybani. Atque hęc de propheta isto memorię prodita in prophetarum libello

destruendum, Christum Iudeis pro pecunia tradendum: Appenderunt, inquit, mercedem meam XXX argenteis. Prophetauit postremo de Antichristi aduersus Ecclesiam decertatione et eius interitu fideliumque salute, de sacramento baptismatis, de Iudeorum repudio, de Christi passione, de martyrum fide, de ultimo Christi ad iudicandum aduentu, de Hierusalem cęlesti a sanctis hominibus perpetuo perenniterque habitanda.

molliet duritiam? Creator omnium fit famulus eorum, quos creauit. Et aliquem pudebit erga alterum sese gerere submissius? Lauat autem Dominus et extergit discipulorum suorum pedes, ut nos instruat, quam emundati accedere debeamus ad sumendum corporis et sanguinis eius sacramentum. Qui enim manducat et bibit indigne, iudicium sibi manducat et bibit. Venit ergo ad Symonem Petrum. Et dicit ei Petrus: Domine, tu mihi lauas pedes? Non lauabis mihi pedes in ęternum. Et Petrus igitur tantam Domini humilitatem admiratus non sinit sibi

assumpsit. Nunc illo nostra redeat oratio, ubi dicitur: Et cum recubuisset. Ex quo satis constat, quia post pedum lotionem ad mensam resedit, ut peracto Veteris Legis sacrificio *corr. ex iustificat Nouę sacramentum institueret, sicut ab aliis Euangelistis est relatum. Nam in Luca Dominum ad discipulos sic dicentem audimus: Desyderio desyderaui hoc Pascha manducare uobiscum, antequam patiar. Signanter hoc Pascha inquit, quod ad salutem omnium credentium

oportere, postquam illuxit ueritas. Dicamus igitur, quę olim pręcesserunt baptisma istud, quo nunc credentes sanctificantur, ut futurum significarent, deinde reliqua, quę proposuimus, tractaturi. *corr. ex qui Huius sacramenti figura fuit arca Noe in aquis seruata, ex qua nouum hominum genus prodiit, ueteri per diluuium deleto; Mare rubrum aduersarias enecans potestates et in tutum transmittens populum fidelem; Iordanis fluuius, quo transmisso Dei populus Terram promissionis ingressus est;

aqua cinere uaccę **corr. ex uacce ruffę aspersa mundos efficiebat illos, quos ex tactu rei immundę inquinari contigisset. Ita et nos, qui in Adam ex tactu uetitę arboris peccauimus, in Christo baptizati a peccato purgamur. Tunc quoque baptismi sacramentum pręparabat Dominus, cum in Esaia diceret: Lauamini, mundi estote! Idque rursum mundandis pollicebatur dicens: Aperiam in supinis collibus flumina et in medio camporum fontes; *corr. ex ille ponam

dimittuntur peccata et ad beatitudinem consequendam aditus aperitur. Vnde in psalmis canitur: Fluminis impetus lętificat ciuitatem Dei. Lętificat utique Ecclesiam spe futuri boni. Quod frustra quidem ab illis speratur, qui extra Ecclesiam sunt. Porro sacramentum hoc per illud quoque significari certum est, quod in alio psalmo dicitur: Super montes stabunt aquę. Non dicit stant, sed stabunt. Futurum enim erat, ut omnem seculi altitudinem baptismi superaret altitudo, per quem fideles

habetis argentum, properate, emite et comedite. Emite absque argento et absque ulla commutatione uinum et lac! Neque enim fas est, ut spiritale donum uenale sit. Gratis accepistis — inquit Dominus — gratis date! Et quoniam corporis Christi sacramentum non nisi baptizatis datur, uerbum comedite non ad aquas refertur, sed ad altaris sacrificium, quod sub uini panisque specie offerri solet. Lac autem pro pane posuit propheta, ut ostenderet animas hoc cibo digne nutritas candorem consecuturas angelicę

inquit — soluere Legem, sed adimplere. Ideo autem dicitur sicut in principio, quia — ut *corr. ex. filiae Apostolus ait — Lex spiritalis est, quę sub uelamento litterę cęlat Euangelii sacramenta. Atque ita imber iste, qui descendit in principio, in uerbis matutinus est, in sensu serotinus. Tunc enim purior fluere coepit, cum terra dedit fructum suum, id est, cum Maria Virgo genuit Dei Filium, qui ea, quę de se prędicta fuerant, adimpleuit et adimpleta esse

caput fuerint, impune sit, subiungit: Cadent in gladio principes eorum. Gladius iste non corpus interimit, sed quod multo acrius est, animam condemnat. Hic est enim, quem Ioannes in Apocalypsi uidit procedentem de ore Dei. Porro idem propheta de iis, qui fide sacramentum hoc suscipiunt:* Viuent — inquit — tritico, et germinabunt quasi uinea; memoriale eius sicut uinum Libani. Memoriale passionis Dominicę est, quod nunc in altare a sacerdote consecratur. Et qui de illo digne fideliterque pascitur, uiuet in

orauerat in cruce. Pręterea iis primum ostendi debuit, qui de ipsius aduentu Scripturas habebant, ut* cognita diuinorum sententia eloquiorum facilius crederent, et ipsę gentes, cum eos, qui Iesum crucifixerunt, a morte suscitatum adorare uidissent, promptius ad eiusdem fidei sacramentum confluerent. Inexcusabilis est igitur Iudeorum error, qui, primi ad coenam patrisfamilias uocati uenire contempserunt, et grande profecto gentilium meritum, qui, quod primi Legis et prophetarum munere donati refutarunt, hoc ipsi, cum nullam Scripturarum cognitionem

panis datur de cęlo uiuus, deinde piscis in ara crucis ardore proprię charitatis assatus et mortuus. Huius communione, qui perditi eramus, inuenti sumus, qui mortui fuimus, reuiximus, Hunc Christus credentibus porrigit, ut secum eos coniungat utque ipsi fide suscipientes panis sacramentum in pisce asso consequi mereantur redemptionis effectum. Nam* semper eis apparebat, ut ostenderet non iam mortale corpus se habere sicut illi, sed mortis expers. Vnde subdit Euangelista dicens: Hoc iam tertio manifestatus est Iesus discipulis suis, cum

Hos infantes dicimus in fide parentum baptizari solere et eorum, qui paruulum, ut baptizetur, tenent, quos compatres appellamus et commatres. Tunc enim a sacerdote prius interrogantur, et cum illi se credere dixerint, puer inter eorum manus errectus baptizatur. Sacramentum autem baptismi totius Trinitatis donum est. Credentes quippe et baptizatos Pater suscipit, Filius diligit, Spiritus Sanctus uiuificat. Trium tamen personarum una substantia est, concors operatio, eadem uirtus. Deus ergo trinus et unus, quos creauit ad uitam, recreare

Euangelium omni creaturę. Hoc nempe illud est, quod ante dixerat: Docete omnes gentes. Et quomodo baptizare deberent, iam satis eos instruxerat, baptismi nunc explicat uirtutem et credentium meritum, ut ad fidem baptismumque uenire uolentes, quid sibi hęc sacramenta collatura essent, intelligant. Qui crediderit — inquit — et baptizatus fuerit, saluus erit. Quid, si crediderit et non fuerit baptizatus? Respondeo: Iste non baptizatus et iam credens aut uoluit baptizari, et non potuit, aut potuit, et

Qui non fuerit baptizatus, quia etiam non baptizati, ut diximus, saluari queunt. Non credentes autem nihil iuuat lauacrum baptismi. Non abluuntur sordes animę nisi per fidei confessionem, quanuis aliquis milies baptizetur. Credenti uero satis est semel baptizari neque iteratur sacramentum istud. Semel enim Christus passus est, ut nos redimeret. Cuius redemptionis gratiam per fidem baptismumque participamus. Signa autem eos — inquit — qui crediderint, hęc sequentur: In nomine meo demonia eiicient, linguis loquentur

ubi uult, spirat, et uocem eius audis, sed nescis, unde ueniat aut quo uadat. Quod si de cęlo mitti dicitur, si Esaias quoque ait: Donec effundatur super nos Spiritus de excelso, quomodo nescimus, unde ueniat? Hoc ita soluendum reor: De baptismi sacramento interrogatus Dominus ista respondit. Nam idem subiunxit: Sic est omnis, qui natus est ex Spiritu. Cum enim baptizamur et sacerdos uerba profert, quę in baptismo requiruntur, per os eius uocem Spiritus Sancti audimus. Et quoniam inuisibilis Spiritus,

ascensu arcere incipiunt, nec desistunt suos hortari, uti sese et regis filium ab iniustis hostibus et fidei uiolatoribus defendant, asserentes, ut sunt mortales suis erroribus defendendis parati, contra iusiurandum ac sacramenti religionem eum oppugnatum iri, qui scilicet uiuente adhuc patre rex ab omnibus esset dictus, omniumque fide in hoc data confirmatus. Est autem fama satis constans regem Matthiam praefectos, ac quosdam ex purpuratis suis, caeterosque amicorum, quos propter summa

Hungarorum insperata perculsi illico fugantur, multi in fuga interficiuntur, plures uulnerantur, atque ex equis, et ipsis uulneribus ac labore confectis, collapsi capiuntur. Demum omnes in castra compulsi, quum reliquum noctis trepidi egissent, prima luce deditionem facere coguntur, mox sacramento adacti, ne de caetero Hungaris iniurii forent, uerecundia regiae maiestatis, qua Boëmi paulo quoque ante usi fuerant ab oppugnandis Hungarorum castris sese abstinendo, uti, quo uellent, extra Hungariam cum omnibus suis rebus tuto abirent, dimissi sunt.

cuius et imaginem in uexillis et signis militaribus depictam gerunt. Fundos, ex quibus magna percipiunt commoda, per omnes Christianae ditionis regiones possident. Nemo fere in eorum collegium admittitur, nisi illustribus ortus sit parentibus. Atque quum quis eorum sacris initiatur, sacramento adigitur ne duobus armatis hostibus per metum cedat. In quatuor autem classes distributi sunt, quibus quidem omnibus unus praeest princeps, quem ipsi, ut diximus, Magnum Magistrum uocant. Vna classis diuinis tantummodo interest rebus, sacrificiaque procurat, nec in

et conspectu patrio prohibitus, discesserit? Limites igitur Danubii, qui ad Hungaros uergunt, ita Selyni attribues, ut omnia castella, et quicquid ibi munitioris loci est, tui iuris sit tuoque nomine teneatur, uicinarumque praefectos prouinciarum admonebis ac etiam nouo sacramento astringes, ne illi te inconsulto ulla in re, quae maioris momenti sit, morem gerant. Quo facto et ille praefectum magis quam regem aget, et citra tui sanguinis effusionem, quem uolueris, regem facies. Nam cuicunque legiones tuas una cum

daret, quocum aduersus Achimathem in Asiam transportati eius conatus reprimerent, ne ille uiuo parente de regno per nefas ambigat; se enim non passuros pro sua in Bazethem pietate quemquam regulorum, antequam ille uita excedat, pro regis successore haberi, nec propterea se ad obliuionem sacramenti procedere, quandoquidem non regem, sed ducem sibi dari postulent, ut est Turcaici moris malum animum mitiore uoce plerunque tegere. Porro praetoriani, qui ob suum in Selynem studium putabant sibi Achimathem ualde infensum esse, et plane malum eis inconsulte minatum fuisse dicunt, quum

est. Quia sacra manibus contrectare sacerdotibus licet, aliis non licet. Qui non consecratus hostiam sanctam palpat, animę mortem incurrit, sicut Oza corporis.

Arca primum ducitur in domum Obededon, et ei prospere cędunt omnia. Quando Christi sacramentum reponitur in domo cordis Obededon, id est seruientis ruffo, id enim Obededon interpretatur, in domo animę seruientis Christo ruffo, cui dicitur: Quare rubrum est indumentum tuum?33 — tunc anima illa uirtute 143v 144r

in domo animę seruientis Christo ruffo, cui dicitur: Quare rubrum est indumentum tuum?33 — tunc anima illa uirtute 143v 144r Quare ergo rubrum est indumentum tuum Is 63,2 sacramenti illius prosperatur. Nam a peccatis pręteritis purgatur, a pręsentibus abstinet, a futuris cauet et uirtutibus proficit.

Demum arca ducta est in Hierusalem et postea sub Salomone pacifico in templo collocata. Quia de Christi sacramento est dictum: In pace

tuum Is 63,2 sacramenti illius prosperatur. Nam a peccatis pręteritis purgatur, a pręsentibus abstinet, a futuris cauet et uirtutibus proficit.

Demum arca ducta est in Hierusalem et postea sub Salomone pacifico in templo collocata. Quia de Christi sacramento est dictum: In pace inuentus est locus eius,34 et: Beati pacifici quoniam filii Dei uocabuntur.

Regem ante arcam Domini ludentem derisit uxor et sterilitate damnatur. Christum irriserunt Iudei, et bonorum fonte contempto uirtutis

semper aut uictoria comite Slauos de hostibus triumphare aut uiriliter dimicando nobilissima cede decedere. Nihil enim apud eos gloriosius uiroque forti dignius existimatur quam uincere aut strenue pugnando morti succumbere. Hinc cum aliquid sibi credi exigunt, sedula est eorum et frequens sub sacramentis imprecatio, ne lecto incubantes intereant. Quam ob causam et sacerdotes deprecantur, ut precibus a deo obtineant, quatenus ipsi gladium uibrando clypeo tecti mortem nanciscantur. Nempe hoc hominum genus, cum gloriae cupiditate incaluerit, parum sua interesse putat, utrum uitam cum

retenta sunt. Quare absolutio est idem quod remissio peccatorum, aut iustificatio. Absolvimur enim ibi a Deo per verbum et ministrum a peccatis seu reatu, ab ira Dei, poenis et tyrannide Satanae. et denique tum ab ipsius, tum et a propria conscientiae accusatione. Etsi enim omnis promissio et sacramenta nobis credentibus talem absolutionem afferunt, nosque ea semper fruimur: tamen non caret suo peculiari fructu ac utilitate, privata illa ministri ecclesiae absolutio. Sicut etiam contrarium, damnum aut malum affert ligatio seu excommunicatio: licet impoenitentes ac increduli iam per sese

et patiendo tibi praestiterit: oro, obsecro et obtestor te per et propter eum, ut, sicut illi meam iniustitiam ac debitum culpae et poenae potenter imputasti, horrendasque poenas a me optimo iure perferendas in eum effudisti: ita vicissim mihi secundum tuum decretum, verbum, promissionem ac sacramenta, praevalide efficaciterque imputes eius largissimam persolutionem iustitiae, perinde ac si a me ipso praestita esset: illa me orna, iustifica et absolve, et porro etiam vita inde proveniente dona, et bea. Munda aut ablue me ô Pater, filii tui mihi hîc a dextris astantis et

plurimus sermo fiat. Vocatur autem sic in Ecclesia, quicquid per sese nec probatum nec improbatum, vetitum aut mandatum est a Deo, praesertim vero in religione: ut, certum tempus constituere rebus sacris agendis, vestitus, musica, pulsus, lectiones, ordo partium ac caeremoniarum in concionibus et sacramentis administrandis, in coniungendis novis nuptis, et similibus: in quibus tamen omnibus rebus utilis aliquis delectus adhiberi potest ac debet; habita ratione hominum, temporum et personarum, aliarumque circumstantiarum. In hisce enim rebus habet Ecclesia suam quandam libertatem ordinandi,

coram sibi invicem, ac in faciem sistere coguntur. APOSTOLUS, ablegatus, ab ἀποστέλλειν, perinde ut a legando legatus, dicitur persona divinitus ac immediate in Novo testamento vocata, ad docendam doctrinam caelestem, et administranda Sacramenta ubique per orbem terrarum, habens testimonium Spiritus sancti quod in doctrina perseveranter errare non possit. Tales Apostoli proprie fuerunt tantum illi duodecim, qui cum Christo sunt versati, et Paulus. Ideo autem sunt sic a Christo vocati Luc. 6, quia fuerunt legati quidam a

14, praeclara similitudine utitur illa subornata mulier coram Davide inquiens: Moriendo morimur, et sumus veluti aquae quae effunduntur, nec amplius congregantur. Spiritus, aqua et sanguis, testantur in terra de Christo, et eius merito. 1. Iohan. 5: id est, Spiritus sanctus, ac verbum, et duo Sacramenta, testantur de Christo et eius merito: ut eum locum prolixius in Fideli admonitione mea de Coena, exposui. Voluere se aquam, copiam significat. Amos dicitur voluisse se sicut aqua, iu dicium, et iustitia veluti torrens vehemens. Aquis frigidis aut refrigerantibus comparatur bonum

sagittarii aut periti sagittandi: Ieremiae 51, Isaiae 66. Arcus dolosus pro homine aut ope infideli, Hoseae 7, Psalm. 78: quia perinde hominem destituit in necessitate, aut etiam laedit, sicut pravus arcus. Arcus Dei, Genes. 9, iris vocatur: quam Deus esse voluit testem, ac quasi sacramentum ac pignus, quod nolit amplius perdere genus humanum diluvio. SAGITTA vox Arcui addatur, quia sicut re, ita etiam loquutionibus aliquando coniuncta sunt, aut certe vicina significata habent. Proverb. 25, Malleus et gladius et sagittae tuae acutae in corda inimicorum: id est, res

igitur, et Baptizari, proprie significat nunc in Ecclesia pactum illud, quod primum ab omni Christiano cum Deo initur: cuius partes sunt promissio aut pactio, utrinque a Deo scilicet et homine facta: et aquae intinctio, cuius exempla sunt in novo Testamento innumera. Ab hoc porro ritu et sacramento, variae significationes, potissimum per metaphoram deducuntur, quas ordine recensebo. Habuimus ergo supra duas Baptismi significationes, nunc tertia sequitur. TERTIO Baptismus et Baptizari significat internam lotionem, remissionem peccatorum et renovationem constantem, ob

baptismi Christi, et Baptistae, tractatur in Theologia: nunc tantum breviter de ea re moneo, ipsum Baptistam Matt. 3. ac Luc. 3, et Iesum Act 1, sic distinguere, tanquam baptismum ministri et domini ipsius, quod minister proprie quidem tantum exterius lavet: sed Christus tunc, ac in eodem Sacramento, interius mundet. seu, Iohannem et alium quemvis Apostolum aut doctorem esse tantum administrum externi operis: sed Christum esse authorem internae efficaciae, sive exterius ipse baptizet, sive quispiam alius minister. Discrimen et in eo est, quod Iohannes in venturum aut certe iamiam

quem Christus in Coena cum benedictione, id est gratiarum actione bibit, et ad mortis suae celebrationem ac recordationem fidelibus suis commendavit. Et hunc vocat Apostolus 1. Cor. 10. Calicem benedictionis: id est, gratiarum actionis: vel potius in quo benedictum et consecratum esset sacramentum, et simul etiam verus sanguis Christi. Calix ille dicitur novi Testamenti, quia eo novum Testamentum sancitur et confirmatur. Caeterum de calice benedictionis vide etiam supra in BENEDICTIO. Calix salvationum, vel salutis, in Psalmo est, quem inter sacrificandum edentes ac bibentes

fortissimus heros, quia vincit diabolum, et potenter liberat et protegit suos. אבי עד Pateraeternitatis, seu futuri seculi, Esa. 9. ab officio: quia hoc est officium Messiae, ut generi humano aeternam haereditatem sua passione pariat, et per verbum et sacramenta benigne largiatur. שרשלום princeps pacis. Esaiae 9. ab officio: quia autor est pacis aeternae cum Deo, et eius largitor atque dispensator. Nemo enim pacem conscientiae cum Deo potest consequi, nisi ab hoc unico principe pacis. Sanctus Israel.

putant rectius multo exponi testimonium. Nam cum ibi de Baptismo agatur, rectissime dicitur, quod testimonium bonae conscientiae afferat, mundificans nos a peccatis, seu testificans nos esse mundatos: sicut et Paulus Rom. 4 dicit, Circumcisionem esse signaculum iustificationis. Verbum enim et sacramenta praebent testimonium nostrae conscientiae et animae, quod sit Deo accepta et purificata. Verum magis probatur Lutheri sententia, quod significet stipulationem, ut supra in Baptismo exposui. Saepe coniungitur conscientia cum mente et corde, de quibus phrasibus alibi forte. 1. Iohan. 4

alibi forte. 1. Iohan. 4 dicitur: Fiduciam habemus, si nos non damnat cor nostrum, scimus quod maior est Deus corde nostro. ubi cordis damnatio idem plane esse videtur, quod conscientiae accusatio ac damnatio: cui damnationi verbo Dei ac merito Christi resistimus. Deus enim per verbum et sacramenta testatur, se nostram malam conscientiam purificare, abiectis omnibus peccatis nostris post tergum suum. Convenit cum cordis accusatione et haec phrasis: Cor percussit Davidem, abscindentem laciniam vestis Saulis, 1. Sam. 24: id est, conscientia eum coepit gravissime accusare.

laciniam vestimenti Saulis, 1. Sam. 24, aut cum numeravit populum, [1.] Sam. 28. Item damnare aliquem cor suum, 1. Iohann. 3. ubi simul monet Apostolus, pluris esse faciendum iudicium Dei, nos per verbum et sacramenta sua absolventis, quam conscientiae accusantis et condemnatis. Cum saepe Deus dicitur Scrutari, probare et explorare, intueri aut cognita habere corda nostra, videtur significare tum ingenium ac naturam nostram, tum et omnia consilia ac cogitationes, vel occultissimas ac intimas, quas

commigrabo. 1. Petr. 3. Baptismus non depositio sordium, sed stipulatio aut confirmatio bonae conscientiae in Deum, per resurrectionem IESU CHRISTI. Sensus est, quod Baptismus non salvet nos sola lotione, veluti ex opere operato, ut Iudaei olim de suis lotionibus sentiebant, et nunc multi de Sacramentis perperam docent: sed quatenus est foedus cum Deo, quatenus fide apprehenditur, et confirmat nostram conscientiam in Deum per Christum. Verum de hoc loco et vocabulo dixi alibi, in voce BAPTISMI, et CONSCIENTIAE. DEPOSITUM, itidem notae significationis vox est. Significat

desertum, et scaturiginem aquarum in siticulosum locum. Et Isaiae 48. Non sitierunt in deserto. Id vero nihil mirum esset in septentrionalibus locis, nempe si quis diceretur non sitiisse in deserto. DESERTORES, sicut in Latino sermone male sonat de deserentibus castra contra militare sacramentum: ita etiam in Sacris, de desertoribus sanctae spiritualisque militiae, id est, verae pietatis, religionis, ac Dei ipsius, cum maxima reprehensione illorum inculcari solet. Isaiae 30. Vae filii desertores: et alibi, Desertores fuerunt ab utero matris: plane videtur convenire cum

etc. pro, ego sane tibi eum adiunxi socium, etc. Exod. 31. Dixi proxime quaedam non contemnenda de hoc ipso adverbio demonstrandi, in quodam libello de Verbis testamenti Christi: inter alia, quod observandum sit primum, quod cum Moyses dicat Exodi 24, Ecce sanguis Sacramenti: Epistola ad Hebraeos illud Ecce per pronomen Hoc verterit, dicens: Hic est sanguis Testamenti: ut eandem plane vim esse oporteat utriusque demonstrativae particulae in verbis foederis: deinde quod illud Ecce quasi integram orationem, aut etiam plenissimum sensum in se contineat.

vere piorum ac electorum, quam Paulus Ephes. 5 dicit esse sine ruga et macula, columnam ac stabilimentum veritatis: qui coetus magis creditur, quam corporeis oculis cernitur. Alias Ecclesia dicitur coetus a Deo per verbum vocatus, hominum veram doctrinam profitentium, et confitentium, et recte Sacramentis utentium, qui cerni quoque potest, et in quo sunt multi vere pii: aliqui tamen etiam hypocritae, sed exterius in doctrina et usu Sacramentorum consentientes. Denique nonnunquam Ecclesia videtur significare tantum ministros Verbi ac Sacramentorum, et aliquos seniores ac intelligentiores:

quam corporeis oculis cernitur. Alias Ecclesia dicitur coetus a Deo per verbum vocatus, hominum veram doctrinam profitentium, et confitentium, et recte Sacramentis utentium, qui cerni quoque potest, et in quo sunt multi vere pii: aliqui tamen etiam hypocritae, sed exterius in doctrina et usu Sacramentorum consentientes. Denique nonnunquam Ecclesia videtur significare tantum ministros Verbi ac Sacramentorum, et aliquos seniores ac intelligentiores: sicuti Chrysostomus interpretatur dictum Christi Matth. 18, Dic Ecclesiae: Si Ecclesiam non audierit, etc. Sed tamen potest

doctrinam profitentium, et confitentium, et recte Sacramentis utentium, qui cerni quoque potest, et in quo sunt multi vere pii: aliqui tamen etiam hypocritae, sed exterius in doctrina et usu Sacramentorum consentientes. Denique nonnunquam Ecclesia videtur significare tantum ministros Verbi ac Sacramentorum, et aliquos seniores ac intelligentiores: sicuti Chrysostomus interpretatur dictum Christi Matth. 18, Dic Ecclesiae: Si Ecclesiam non audierit, etc. Sed tamen potest exponi de toto coetu unius loci, cum ei quid publice indicatur. Locum Deuter. 23, Eunuchus et manser

meam, sunt meae oves, atque adeo mea mater et fratres. Sic idem Dominus pollicetur, se et patrem suum cum illo habitaturum, qui sermonem eius custodierit. Est igitur Ecclesia, grex aut familia Dei, is coetus, qui a Deo vocatus, audit verbum eius, ac fideliter purum retinet: in quo et rectus usus Sacramentorum comprehenditur. Verum adscribam etiam alterius cuiusdam de voce Ecclesiae nomenclaturam, ut diversarum tractationum collatione tanto melius res tota illustretur. Vocabuli Ecclesiae, frequens usus est in Actis Apostolorum: ut Actorum nono, Ecclesiam per totam Iudaeam. Actorum

ad excruciationem carnis, ut salvetur spiritus in extrema die. Adhuc vero levior est illa separatio et conversatione ac familiaritate inordinate ambulantium, de qua agit ac in nomine CHRISTI praecipita >Thessalon. 3. Omnium autem levissima est, privata et occulta negatio absolutionis ac sacramentorum, praesertim si ut poena ad certum tempus infligitur: non autem solum institutionis, diiudicationis, aut alterius alicuius praeparationis gratia adhibetur. Hanc rem ac loquutionem Scriptura nominat etiam, Extra Synagogam, aut Alienum a Synagoga facere aut ponere, et ex Synagoga

ministros alloquens, nobisque iurans, se non cupere mortem nostram, sed vitam quaerere: venit in quam ad nos, plus quam maternis blanditiis nos vocans, et ad sese alliciens, ut veniamus ad eius longe lautissimum, et plane gratuitum convivium, nobisque per suas promissiones et Sacramenta iustitiam ac vitam offerens. Quo ergo tandem alio modo istae tam largae et tam blandae pollicitationes, lactationes, et materna allicitamenta ac dona excipi possunt, nisi ut promittenti Deo assentiamur, ut illam tam benigne oblatam misericordiam, et maternum affectum, finemque fidendo,

solennia convivia. Fit vero crebro mentio vocis Foederis in veteri et novo Testamento. Significat autem plerunque pactionem, quam Deus cum genere humano iniit. Cum vero duae sint primariae pactiones, altera per Abrahamum ac circuncisionem inita, et per Moysen renovata: altera per Christum et eius Sacramenta: inde fit, ut duo foedera ac instrumenta aut etiam Testamenta celebrentur in Ecclesia et libri duobus illis temporibus Novi ac Veteris foederis divinitus conscripti, deque illis duabus pactionibus agentes, dividantur in duo foedera aut testamenta. Quomodo vero etiam tria foedera sint,

in isto foedere non tantum nos aliquid Deo offerimus, aut magnum quid pollicemur, sed pene tantum accipimus: sicut in testamento non tam testatoris quam haeredum commodum agitur. Sed de hac re in voce TESTAMENTI prolixius. Fiunt autem et instaurantur istae pactiones aut foedera cum Deo, proprie in Sacramentis: quin et ipsa sacramenta proprie sunt foedera. Ibi enim Deus nobiscum agit per mediatorem: ibi certae ac mutuae professiones ac promissiones ab utraque parte proponuntur, et etiam vicissim accipiuntur: et denique etiam simul externo signo confirmantur ac obsignantur. Recte ergo dicitur

nos aliquid Deo offerimus, aut magnum quid pollicemur, sed pene tantum accipimus: sicut in testamento non tam testatoris quam haeredum commodum agitur. Sed de hac re in voce TESTAMENTI prolixius. Fiunt autem et instaurantur istae pactiones aut foedera cum Deo, proprie in Sacramentis: quin et ipsa sacramenta proprie sunt foedera. Ibi enim Deus nobiscum agit per mediatorem: ibi certae ac mutuae professiones ac promissiones ab utraque parte proponuntur, et etiam vicissim accipiuntur: et denique etiam simul externo signo confirmantur ac obsignantur. Recte ergo dicitur in verbis Coenae, quod

Misericordia autem semper in Deo fuit: tamen olim circa homines latebat. Psalm. 35. Domine in caelo misericordia tua. Ante Christum enim omnes, quantumcunque essent iusti, erant sub damnatione. Sed Christo filio Dei carnem assumente, apparuit gratia. 1. Tim. 3. Et manifeste magnum est pietatis sacramentum, quod manifestatum est in carne. Psalm. 79. Qui sedes supra Cherubim, manifestare. Sed quanto quis est potentior, tanto eius gratia magis desideratur. unde gratia Dei desideranda est. Et hoc est quod dicit, Gratia Dei: et hoc ad salvandum. unde dicit, Et Salvatoris nostri. Isaiae

terra, teste ipsomet Christo, firmiora validiora ac stabiliora sunt. Hoc sane discrimen rerum (ut ita nunc docendi gratia loquamur) rationalium ac verbalium, Dei et hominum, diligentissime observandum est, cum ad totam Theologiam ac sermonem Dei rectius expendendum, tum praesertim ad intelligenda Sacramenta, et imputationes ac non imputationes Dei, imputativamque iustitiam, ac non imputationem seu remissionem nostrae iniustitiae, ac denique imputationem iniustitiae nostrae a nobis in Christum traductae, unde eius passio totumque officium dependet. Nam si haec summa et mysticissima capita

praeputio, sed Iudaeos esse incircuncisos corde. Denique incircuncisus simpliciter aliquando impium denotat. Sic Ezech. 28 et 31 dicitur, mortib. incircumcisorum moriemini, et in medio incircumcisorum cadetis. Vicina est haec secundae supra positae significationi. Causas circumcisionis, cur hoc sacramentum in ea parte corporis sit institutum, varie solent divinare: sed primaria ea esse videtur, ut Deus significaret, se, quod ad religionem attinet, ipsum etiam semen aut fontem huius carnalis vitae damnare et reiicere, ita ut omnes oporteat denuo renasci. Per abscisionem ergo et reiectionem

sanguines Hierusalem amoverit de medio eius, in spiritu iudicii et spiritu ardoris aut purificationis. Ob metaphoram porro, de qua supra diximus, aut similitudinem quandam externae et internae lotionis, verisimile est Deum tum olim illos veteres lotionum typos ordinasse, tum etiam porro baptismi Sacramentum instituisse. Nam in Sacramentis constituendis Deus non tantum pro arbitrio voluntateque sua agit, sed etiam tales res aut elementa deligit, quae vel similitudine quadam externa, spiritualia beneficia pingunt, et veluti ante oculos ponunt. ut, sicut esus panis aut vini corporalem

de medio eius, in spiritu iudicii et spiritu ardoris aut purificationis. Ob metaphoram porro, de qua supra diximus, aut similitudinem quandam externae et internae lotionis, verisimile est Deum tum olim illos veteres lotionum typos ordinasse, tum etiam porro baptismi Sacramentum instituisse. Nam in Sacramentis constituendis Deus non tantum pro arbitrio voluntateque sua agit, sed etiam tales res aut elementa deligit, quae vel similitudine quadam externa, spiritualia beneficia pingunt, et veluti ante oculos ponunt. ut, sicut esus panis aut vini corporalem corporis nutritionem, ac deperditarum

ante oculos ponunt. ut, sicut esus panis aut vini corporalem corporis nutritionem, ac deperditarum virium instaurationem operatur: sic etiam corporis Christi passio ac spiritualia beneficia alunt et reficiunt animam. Item, sicut aqua visibiliter foris sordes corporis abluit: sic Deus intus per hoc Sacramentum animam, remittendo peccata, sanguine Christi lavat. Porro circumcisio nomine religionis damnans, abscindens et abiiciens aliquid de instrumento generationis, et quasi fonte huius miserae propagationis ac vitae, totam hanc naturalem nativitatem, ipsumque naturalem aut carnalem hominem

qualibuscunque demum naturalibus dotibus ac operibus sit ornatus: quia illa omnia sint imagine diaboli infecta ac deformata, vel potius in ipsam plane transformata. Dicitur ergo Baptismus lavacrum regenerationis, et mundare Ecclesiam ac animam, Ephes. 5. Tit. 3: quia Deus per Verbum et Sacramenta, sanguinem, passionem, ac meritum Christi nobis credentibus applicans, emundat nos ab omnibus peccatis. Ideo et Ananias hortatur Paulum ad suscipiendum Baptismum: inquiens: Surge Saul frater, et ablue peccata tua. Nec obstat quod Petrus dicit 1. capite 3, Non ablutio immundiciae

Ideo et Ananias hortatur Paulum ad suscipiendum Baptismum: inquiens: Surge Saul frater, et ablue peccata tua. Nec obstat quod Petrus dicit 1. capite 3, Non ablutio immundiciae carnis, sed bonae conscientiae confirmatio in Deum. Non enim loquitur de causa formali, sed de effectu. non excludit Sacramenta a causa instrumentali mundationis: sed eorum opus, effectum ac beneficium dicit consistere non in externa corporis, sed interna animae mundificatione. Intelligo autem confirmationem pro interrogatione: quia olim in disputationibus confirmantes aliquas sententias, interrogabant, aut

nobis plene ex sinu caelestis patris revelavit: sed etiam patrem nobis reconciliavit sua passione, oratione, et intercessione, oblato semetipso in unicum et perfectum propitiatorium sacrificium. de qua parte mediationis docet Paulus 1. ad Tim. 2: Denique est mediator, perpetuo per suum verbum ac Sacramenta homines ad reconciliationem ac thronum gratiae invitando, et vicissim eis a patre sua intercessione applicationem sui beneficii, remissionem peccatorum, et alia omnia bona impetrando: sicut Epistola ad Hebraeos prolixe eius functionem ac mediationem, tum illam temporariam, unoque

Iudaeorum, Rom. 11. Sic etiam coniunctio Ecclesiae cum Christo, Eph. 5 dicitur. Antichristi quoque occulta origo et incrementa ac voce a Paulo notantur, 2. Thess. 2. et meretricis Babylonicae mysterium dicitur, Apoc. 17. Vulgata versio nonnunquam retinuit vocem Mysteria, nonnunquam per Sacramentum vertit: ut Ephes. 1 et 5, item Apoc. 5: de quo vocis Sacramenti abusu, in ipsa voce SACRAMENTI agetur. Loqui sapientiam Dei in mysterio, 1. Cor. 2, id est, mysticam, et sicut ipsemet Paulus mox exponit, absconditam a seculo. N NAM

5 dicitur. Antichristi quoque occulta origo et incrementa ac voce a Paulo notantur, 2. Thess. 2. et meretricis Babylonicae mysterium dicitur, Apoc. 17. Vulgata versio nonnunquam retinuit vocem Mysteria, nonnunquam per Sacramentum vertit: ut Ephes. 1 et 5, item Apoc. 5: de quo vocis Sacramenti abusu, in ipsa voce SACRAMENTI agetur. Loqui sapientiam Dei in mysterio, 1. Cor. 2, id est, mysticam, et sicut ipsemet Paulus mox exponit, absconditam a seculo. N NAM coniunctio vel propterea nobis diligenter observanda est, quod Graeca

origo et incrementa ac voce a Paulo notantur, 2. Thess. 2. et meretricis Babylonicae mysterium dicitur, Apoc. 17. Vulgata versio nonnunquam retinuit vocem Mysteria, nonnunquam per Sacramentum vertit: ut Ephes. 1 et 5, item Apoc. 5: de quo vocis Sacramenti abusu, in ipsa voce SACRAMENTI agetur. Loqui sapientiam Dei in mysterio, 1. Cor. 2, id est, mysticam, et sicut ipsemet Paulus mox exponit, absconditam a seculo. N NAM coniunctio vel propterea nobis diligenter observanda est, quod Graeca vocula

(ut ita dicam) causatio, sive ab humana doctrina, sive quomodocunque. Sic cap. 3 Dominus aliquoties [?:---tit ] , Oportere omnes ex supernis nasci: id est, ut ipsemet exponit, ex aqua et Spiritu, seu Spiritu sancto, efficaciter in corde hominis operante per Verbum et Sacramenta. Sic et Dominus ac Baptista eodem Cap. aliquoties repetit: Qui ex carne, qui ex terra, qui ex spiritu ex caelis est, venit, aut nascitur. Porro de voce [?: ] , denuo, aut desuper, aut superne, dictum est supra in [?: ] SUPER. Eadem plane est vis

non nobis, sed nomini tuo da gloriam: 1. tibi met hanc laudem tribue. Mal. 1. Despicitis nomen meum. Cur autem tam crebro ponatur nomen pro ipso Deo, dicunt Theologi hanc esse rationem: quia nos non simpliciter aut absolute agnoscimus vel colimus Deum, sed tantum eatenus, quatenus se in verbo ac sacramentis suis patefecit, ad eaque tum se, tum et cultores suos alligavit. Sic ergo addita voce nominis ad Deum aut Iesum, indicari, nobis esse negocium cum Deo sic patefacto, illum nos celebrare, et ab eo omnem opem petere ac expectare: sic denique coniungi veram noticiam cum vero Deo. Sic

clarius quam unquam antea affulsit, quaeque etiam pro exemplo in hac re ipsum Christum nobis sequendum proponit. Novus homo, aut nova creatura, opponitur veteri, de qua forte dicetur in vocabulo Vetus. Est autem Novus homo, omnis pius, quatenus est conditus ac regeneratus per verbum et sacramenta, operante id Deo potenter per Spiritum sanctum, ac vetus lapideumque cor excindente, et novum substituente. Atque hanc tantum novam creaturam testatur Paulus valere in Christo, Gal. 6. Sed de hac voce forte etiam in vocabulis Renovandi, renascendi et regenerandi agetur. Spiritus

ampullis Pseudoapostolorum similes. Arcus in nubibus aliquoties repetitur Gen. 9. id est, iris quae in nubibus apparere solet, et curuitate sua arcum imitatur. Dicit autem Deus, se positurum arcum suum in nubibus: non quod tunc primum creaverit illud meteoron: sed quod tunc primum coepit esse Sacramentum aut testimonium divinae voluntatis ac promissionis, de non perdendo amplius per diluvium mortalium genere. Praecedebat Dominus Israelitas interdiu in columna nubis, et noctu in columna ignis: Exod. 13 et saepissime alias: inculcaturque, quod non sint profecti, nisi movente se illa

Nubes suscepisse et abscondisse Christum ab oculis Apostolorum. Act. 1. Et cum dicimur nos rapiendi in extremam diem, in nubibus obviam Christo: 1. Thess. 4. In nub c baptizari, 1. Corinth. 10. Paulus quaerens aliquas picturas aut typos veteris Testamenti ac populi, quibus sint nostra Sacramenta, nempe Baptismus ac Sacra coena adumbrata, confert cum Baptismo transitum per mare rubrum, et quod sub nube incesserunt: et cum Sacra coena, quod Manna comederunt, et de petra biberunt. Baptizari ergo cum nube eatenus convenit, quia nubes sunt humida, ut ex quibus generatur pluvia.

decimoquinto: Familia Stephanae ordinavit se in ministerium sanctis. id est, in id sese totam dedidit. Ex tali significatione constitutionis decreti, ac traditionis, fit, ut initiare aliquem sacris postea sit dictum Ordinare, et illa ceremonia nunc vocetur [?: Ord- ] , quam etiam sacramentum esse volunt. Ordinare aliquid per aliquem. Lex est ordinata per angelos in [?: ] mediatoris, Galat. 3 id est, decreta, constituta ac mandata ministrantibus eam angelis erga Mosen. Possis tamen ibi ordinare, pro praecipere ac mandare seu constituere accipere: et dicere,

inter dissecta animalia. Sic Macedon. reges, teste Livio et Curtio, obligabant sibi suos exercitus. Alias huius vocis phrases vide in Foedere. cum enim una eademque sit vox Hebraea, nihil huc refert, sive per pactum, sive per foedus exponatur. Dicetur vero de hac voce et re, etiam in vocibus Sacramenti et Testamenti. PAEDAGOGI metaphora Gal. 3 non est obscura, ubi dicitur Lex fuisse paedagogus in Christum: quia tum ceremoniae ac sacrificia, totusque ille externus cultus Christum veluti pinxit, aut digito ostentavit: tum etiam ipsa lex moralis, ostendendo morbum, medicum

etiam impius mundus, tyranni et seductores, qui sunt diabolorum organa, comprehenduntur. Matth. 16. Et portae inferorum non praevalebunt contra Ecclesiam meam. Portae iustitiae, et Porta Domini, Psal. 118, est ipsum tabernaculum aut templum, nempe ministerium verbi ac Sacramentorum, per quod intratur in templum Domini, ac in ipsam iustitiam et pietatem. Aliqui de Ecclesia exponunt, quod huic vicinum est. nam quamdiu extorris fuit, hae portae non patuerunt ei, fuitque veluti exclusus ex Ecclesia Dei. Aliqui volunt ideo dici portas iustitiae, quia tantum iusti

negant, vel arguunt, vel accusant, vel refutant. Quoniam autem est insignis locus Iohannis sexto, Quomodo dabit hic nobis carnem suam ad manducandum: in quo multi ob ignorationem huius Hebraismi impegerunt, cum alioqui sit maximi momenti habere eum explicatissimum, praesertim ob controversiam Sacramentariam: ideo exposui totam illam partem Capitis sexti, aut saltem summam eius, cum in postremo Libello de Sacramento, tum etiam in aliis, quos vide. Si quomodo, εἴ πως, usurpant hanc locutionem Graeci ecliptice: ideo aliquando aliquo verbo

hic nobis carnem suam ad manducandum: in quo multi ob ignorationem huius Hebraismi impegerunt, cum alioqui sit maximi momenti habere eum explicatissimum, praesertim ob controversiam Sacramentariam: ideo exposui totam illam partem Capitis sexti, aut saltem summam eius, cum in postremo Libello de Sacramento, tum etiam in aliis, quos vide. Si quomodo, εἴ πως, usurpant hanc locutionem Graeci ecliptice: ideo aliquando aliquo verbo antecedente sermo explendus est. Romanorum undecimo, Ministerium meum illustro, si quo modo ad aemulationem provocem

[?: cid- ] et baltheum, vittam, laminam, tintinabula: filii [?: ] eius tunicas lineas, et baltheos, et tyaras. V. [?: M----te ] sacerdote magno, fugitivi redibant in locum [?: ] id aliis sacerdotibus defunctis non fiebat. Iosuae 20. SACRAMENTUM, a verbo Sacro, quod significat Deo offero, dedico, consecro. Forte ideo vetera Theologi hanc vocem usurparunt, quia per sacramenta nos Christo offerimus ac sacramus, penitusque addicimus. Nec illa quoque ratio nominis inepta videtur, quod Latini olim, teste Festo, dixerunt Sacramtum

V. [?: M----te ] sacerdote magno, fugitivi redibant in locum [?: ] id aliis sacerdotibus defunctis non fiebat. Iosuae 20. SACRAMENTUM, a verbo Sacro, quod significat Deo offero, dedico, consecro. Forte ideo vetera Theologi hanc vocem usurparunt, quia per sacramenta nos Christo offerimus ac sacramus, penitusque addicimus. Nec illa quoque ratio nominis inepta videtur, quod Latini olim, teste Festo, dixerunt Sacramtum quicquid iurisiurandi interposita sacratione [?: ] Nam in nostris Sacramentis duplex iurametum ad. Alterum ex parte Dei,

ideo vetera Theologi hanc vocem usurparunt, quia per sacramenta nos Christo offerimus ac sacramus, penitusque addicimus. Nec illa quoque ratio nominis inepta videtur, quod Latini olim, teste Festo, dixerunt Sacramtum quicquid iurisiurandi interposita sacratione [?: ] Nam in nostris Sacramentis duplex iurametum ad. Alterum ex parte Dei, iuramento sese nobis in [?: ] propter filium obligantis, quod non velit mortem peccatoris, sed sit nobis propitius futurus propter filium suum. Ezech. 18, Hebr. 6 et 7. Alterum vero [?: iuramen--- ] est ex parte

ac aeterna per et propter filium suum expectaturos et petituros, ac denique Satanae et mundo inimicitias denunciaturos. [?: Te- ] itidem apta conveniensque ratio etymologiae illa [?: ] posset, quod sicut olim milites se iuramento astringebant suo duci, quod illi Sacramentum vocaverunt nos quoque in Baptismo, et altera sacra caeremonia [?: ] Christo duci nostro plane ad spiritualem militiam [?: ] [?: ] Satanam, Mundum et omnem

insignitur: ubi nobis etiam varia spiritualia arma procuduntur ac induuntur, et aliae quoque quaedam voces nostrae professionis a re militari desumptae sunt: ut est Symbolum, et aliae. Hac tamen voce Vulgata versio aliquoties pro quovis maiori mysterio abutitur: ut Ephes. 1: Noto facto nobis sacramento voluntatis suae. et Ephes. 3: Notum est mihi factum sacramentum per revelationem. Mox vertit eadem Mysterium, inquiens: Legentes potestis intelligere meam cognitionem in mysterio. Mox iterum Sacramentum: illuminare quae sit dispensatio Sacramenti Christi. ubi semper est Graeca vox

ac induuntur, et aliae quoque quaedam voces nostrae professionis a re militari desumptae sunt: ut est Symbolum, et aliae. Hac tamen voce Vulgata versio aliquoties pro quovis maiori mysterio abutitur: ut Ephes. 1: Noto facto nobis sacramento voluntatis suae. et Ephes. 3: Notum est mihi factum sacramentum per revelationem. Mox vertit eadem Mysterium, inquiens: Legentes potestis intelligere meam cognitionem in mysterio. Mox iterum Sacramentum: illuminare quae sit dispensatio Sacramenti Christi. ubi semper est Graeca vox Mysterium, quae revera nihil aliud significat, quam absconditum et

Vulgata versio aliquoties pro quovis maiori mysterio abutitur: ut Ephes. 1: Noto facto nobis sacramento voluntatis suae. et Ephes. 3: Notum est mihi factum sacramentum per revelationem. Mox vertit eadem Mysterium, inquiens: Legentes potestis intelligere meam cognitionem in mysterio. Mox iterum Sacramentum: illuminare quae sit dispensatio Sacramenti Christi. ubi semper est Graeca vox Mysterium, quae revera nihil aliud significat, quam absconditum et sacrosanctum Dei consilium de suo filio, eiusque meritis humano generi communicandis. Sic et Coloss. 1, ac 1. ad Timoth. 3. Nusquam sane

abutitur: ut Ephes. 1: Noto facto nobis sacramento voluntatis suae. et Ephes. 3: Notum est mihi factum sacramentum per revelationem. Mox vertit eadem Mysterium, inquiens: Legentes potestis intelligere meam cognitionem in mysterio. Mox iterum Sacramentum: illuminare quae sit dispensatio Sacramenti Christi. ubi semper est Graeca vox Mysterium, quae revera nihil aliud significat, quam absconditum et sacrosanctum Dei consilium de suo filio, eiusque meritis humano generi communicandis. Sic et Coloss. 1, ac 1. ad Timoth. 3. Nusquam sane in Sacris literis haec vox Sacramenti in isto

sit dispensatio Sacramenti Christi. ubi semper est Graeca vox Mysterium, quae revera nihil aliud significat, quam absconditum et sacrosanctum Dei consilium de suo filio, eiusque meritis humano generi communicandis. Sic et Coloss. 1, ac 1. ad Timoth. 3. Nusquam sane in Sacris literis haec vox Sacramenti in isto huic usitato ac proprio usu accipitur, ut denotet sacrosanctam caeremoniam Baptismi et Eucharistiae. Quare praeterquam quod falsum dogma Pontificii de coniubio, quod sit Sacramentum, ex Ephes. 5 finxerunt: etiam dupliciter ipsum textum Pauli violarunt. Nam et voce mysterii ibi

generi communicandis. Sic et Coloss. 1, ac 1. ad Timoth. 3. Nusquam sane in Sacris literis haec vox Sacramenti in isto huic usitato ac proprio usu accipitur, ut denotet sacrosanctam caeremoniam Baptismi et Eucharistiae. Quare praeterquam quod falsum dogma Pontificii de coniubio, quod sit Sacramentum, ex Ephes. 5 finxerunt: etiam dupliciter ipsum textum Pauli violarunt. Nam et voce mysterii ibi per Sacramentum expressam, traxerunt ad rem toto caelo diversam: et quod Paulus diserti-sime protestatur se dicere de Christi ac Ecclesiae spirituali coniugio, id illi ad coniugium carnale

in isto huic usitato ac proprio usu accipitur, ut denotet sacrosanctam caeremoniam Baptismi et Eucharistiae. Quare praeterquam quod falsum dogma Pontificii de coniubio, quod sit Sacramentum, ex Ephes. 5 finxerunt: etiam dupliciter ipsum textum Pauli violarunt. Nam et voce mysterii ibi per Sacramentum expressam, traxerunt ad rem toto caelo diversam: et quod Paulus diserti-sime protestatur se dicere de Christi ac Ecclesiae spirituali coniugio, id illi ad coniugium carnale traxerunt. Vide Annotationes Erasmi. Vox alioqui Mysterium, aliquando etiam in malam partem accipitur. ut cum

de Christi ac Ecclesiae spirituali coniugio, id illi ad coniugium carnale traxerunt. Vide Annotationes Erasmi. Vox alioqui Mysterium, aliquando etiam in malam partem accipitur. ut cum Paulus 2. Thess. 2 dicit, Mysterium iniquitatis, nempe Antichristi, iam agi: ubi tamen Vulgata non vertit Sacramentum, verum Apoc. 17, de eodem Antichristo agendo, pro mysterio vertit Sacramentum, dicente Angelo ad Iohannem: Ego tibi ostendam sacramentum mulieris, et bestiae gestantis eam. id est, secretam, et omnibus incognitam rem, consilium, ac doctrinam. Mirum sane est, sophistas non inde quoque

Vide Annotationes Erasmi. Vox alioqui Mysterium, aliquando etiam in malam partem accipitur. ut cum Paulus 2. Thess. 2 dicit, Mysterium iniquitatis, nempe Antichristi, iam agi: ubi tamen Vulgata non vertit Sacramentum, verum Apoc. 17, de eodem Antichristo agendo, pro mysterio vertit Sacramentum, dicente Angelo ad Iohannem: Ego tibi ostendam sacramentum mulieris, et bestiae gestantis eam. id est, secretam, et omnibus incognitam rem, consilium, ac doctrinam. Mirum sane est, sophistas non inde quoque proprium Sacramentum fabricatos esse, ut ex Ephes. 5. Quod porro sacramenta

aliquando etiam in malam partem accipitur. ut cum Paulus 2. Thess. 2 dicit, Mysterium iniquitatis, nempe Antichristi, iam agi: ubi tamen Vulgata non vertit Sacramentum, verum Apoc. 17, de eodem Antichristo agendo, pro mysterio vertit Sacramentum, dicente Angelo ad Iohannem: Ego tibi ostendam sacramentum mulieris, et bestiae gestantis eam. id est, secretam, et omnibus incognitam rem, consilium, ac doctrinam. Mirum sane est, sophistas non inde quoque proprium Sacramentum fabricatos esse, ut ex Ephes. 5. Quod porro sacramenta [?:--nt ] proprie foedera quaedam, infra in

verum Apoc. 17, de eodem Antichristo agendo, pro mysterio vertit Sacramentum, dicente Angelo ad Iohannem: Ego tibi ostendam sacramentum mulieris, et bestiae gestantis eam. id est, secretam, et omnibus incognitam rem, consilium, ac doctrinam. Mirum sane est, sophistas non inde quoque proprium Sacramentum fabricatos esse, ut ex Ephes. 5. Quod porro sacramenta [?:--nt ] proprie foedera quaedam, infra in voce TESTAMENTI dicetur et ostendetur. SACRARIUM, est ipsum templum, aut locus in quo [?: ] sacrae continentur aut peraguntur. 1. Corinth. 10.

vertit Sacramentum, dicente Angelo ad Iohannem: Ego tibi ostendam sacramentum mulieris, et bestiae gestantis eam. id est, secretam, et omnibus incognitam rem, consilium, ac doctrinam. Mirum sane est, sophistas non inde quoque proprium Sacramentum fabricatos esse, ut ex Ephes. 5. Quod porro sacramenta [?:--nt ] proprie foedera quaedam, infra in voce TESTAMENTI dicetur et ostendetur. SACRARIUM, est ipsum templum, aut locus in quo [?: ] sacrae continentur aut peraguntur. 1. Corinth. 10. [?: ] ne qui edunt victimas, communicatores

pars tabernaculi ac templi, seu intima illorum adyta. Sic etiam quaedam sacrificia, et arca cum suo propitiatorio, praesertim autem ipsemet Messias, Sancta sanctorum nominantur. Caeterum populus Dei tripliciter dicitur sanctus. Primum, quia est populus Dei, habens sanctificantia se, verbum ac Sacramenta, et Deum quoque ipsum denique in medio sui: qua ratione seu externa sanctitate etiam hypocritae in medio Ecclesiae sancti sunt. Secundo, pii sunt tum imputatione iustitiae Christi sanctificati seu purificati, tum etiam renovatione Spiritus sancti: atque hae duae sunt passivae

preciotissimarum rerum corporis ac sanguinis Domini, ut sibimet iudicium ac exitium bibant et comedant. Ioannes primae Capite quinto dicit, Christum venisse per aquam et sanguinem: idque bis repetit et inculcat. id est, egisse et agere cum mundo et hominibus per [?: su- ] verbum ac sacramenta. Haec enim sunt veluti [?: ma- ] aut instrumenta quaedam Christi, per quae nos [?: con-it ] , et nobiscum agit, nobisque sua spiritualia bona beneficiaque communicat. Idem quoque ibidem [?: affir- ] , tres esse in caelo qui testificentur de Christo et

Christo et eius erga nos beneficiis: nempe patrem, filium, et spiritum sanctum. et tres etiam esse adhuc nunc in terris qui itidem de iisdem reb. testentur: nempe spiritum sanctum. in singulorum cordib. clamantem et loquentem per os doctorum, ac per scripturas, et deinde aquam et sanguinem: i. duo sacramenta seu foedera, quorum prius quidem lotione aquae peragitur et confirmatur, posterius vero distributione sanguinis. Sanguis igitur Iohanni ibi necessario sacrosanctum foedus aut sacramentum Coenae Domini significat. Primae Corinthiorum decimo: Poculum cui benedicimus, non ne communio

cordib. clamantem et loquentem per os doctorum, ac per scripturas, et deinde aquam et sanguinem: i. duo sacramenta seu foedera, quorum prius quidem lotione aquae peragitur et confirmatur, posterius vero distributione sanguinis. Sanguis igitur Iohanni ibi necessario sacrosanctum foedus aut sacramentum Coenae Domini significat. Primae Corinthiorum decimo: Poculum cui benedicimus, non ne communio (id est, participatio) sanguinis Christi est? Hoc est, fractio aut sumptio panis, et sumptio corporis Domini, et sumptio benedictae potionis, est participatio sanguinis Domini. Hebraeorum

per quem fuerat sanctificatus, prophanum duxerit et spiritum gratiae contumelia affecerit? Sic et olim in veteri Testamento petulanter peccantes, aut etiam deficientes, accusantur, quod foedus Domini violaverint, polluerint et prophanaverint. Quare hic quoque prophanare sanguinem foederis indicat, sacramentum aut foedus dato sanguine sancitum violare. Ridiculum dogma visum est olim Ethnicis, et sane etiamnum omnibus sapientib. et philosophis, totique Scholasticae theologiae videtur, quod mors aut passio alicuius, vicem quandam iustitiae praestet, quodque sanguine peccata expiari dicta sunt:

verificantur, cum reipsa praestantur. Chrysostomus et Origenes falso exponunt de impletione mensurae peccatorum. SIGNA, sunt valde varia, diversissimisque rebus hoc nomen tribuitur: plerunque tamen sunt notae quaedam, aut indicia, ex quibus aliquid aliud intelligi debet. Primum igitur, Sacramenta vocantur signa, Rom. 4: quia sunt (ut Augustinus inquit) visibilia signa invisibilis gratiae. Observandum autem est, ibi locutionem Signum circumcisionis, indicare non notam aliquam significantem circumcisionem, sed quod ipsa circumcisio sit signum gratiae. Sic omnes ferme illae

eum Galed. Sic Rubenitae et Gaditae dicunt Iehosuae 22, se aedificasse illud magnum altare ad Iordanem, ut sit testis interipsos ac reliquos Israelitas, quod et ipsi pertineant ad Dominum, et cultum eius, ac in populum eius censeri debeant non minus quam reliqui Israelitae. Hoc modo etiam Sacramenta a Deo adhibentur, ut testentur de voluntate Dei erga populum, et vicissim de populi promissione ac obligatione erga Deum. Sic iris vocatur testis fidelis in aethere aut nubibus, Psal. 89. Hac igitur ratione etiam Iohannes affirmat tres esse testes in terris, qui testentur

ubi Deus Syonem, id est, Ecclesiam alloquens inquit: Etiam tu in sanguine testamenti tui, aut foederis, dimisisti vinctos tuos ex puteo aut fovea, ubi non est aqua. quasi dicat, Tu Ecclesia habebis foedus aut sacramentum, quod sanguine confirmabitur: per id ero efficax ut remissionem debitorum, et liberationem eorum qui ob debita vincti aut captivi sunt, vel detinentur. Omnino illa mixtio personarum talem sensum postulat. nam primum dicit, Tu, in feminino: id est, tu Syon, aut Ecclesia: in sanguine

debitorum, et liberationem eorum qui ob debita vincti aut captivi sunt, vel detinentur. Omnino illa mixtio personarum talem sensum postulat. nam primum dicit, Tu, in feminino: id est, tu Syon, aut Ecclesia: in sanguine foederis tui, ego dimittam. ut et Ecclesiae sit actio, quae verbum ac sacramenta beneficiaque eis inclusa administrat erga membra sua captivata: et Dei, qui IN et per sacramenta est efficax, ac captivata Ecclesiae membra emittit ex carcere. ¶ Act. 3 inquit Petrus ad Iudaeos: Vos estis filii prophetarum, et testamenti aut pacti, quod ordinavit Deus erga patres

Omnino illa mixtio personarum talem sensum postulat. nam primum dicit, Tu, in feminino: id est, tu Syon, aut Ecclesia: in sanguine foederis tui, ego dimittam. ut et Ecclesiae sit actio, quae verbum ac sacramenta beneficiaque eis inclusa administrat erga membra sua captivata: et Dei, qui IN et per sacramenta est efficax, ac captivata Ecclesiae membra emittit ex carcere. ¶ Act. 3 inquit Petrus ad Iudaeos: Vos estis filii prophetarum, et testamenti aut pacti, quod ordinavit Deus erga patres nostros, dicens ad Abrahamum: Et in semine tuo benedicentur omnes generationes: id est, ad vos

testamenti, seu cum vetus testamentum legunt. Hinc in Ecclesia receptissimum est, ut vetus ac novum testamentum, duae istae Bibliorum partes vocentur. Sunt vero illae revera nihil aliud ferme, quam explicatio quaedam plenissima istorum duorum foederum aut testamentorum. Quod enim in foedere aut sacramento ipso brevissime proponitur, hoc in Sacris literis plenissime exponitur. Quare et Paulus talem commemorationem 1. Cor. 11 in celebratione Sacrae coenae flagitat, cum inquit: Quotiuscunque hoc feceritis, mortem Domini praedicabitis Sic Ios. 7. Peccavit populus, et transgressus est

1. Cor. 11 in celebratione Sacrae coenae flagitat, cum inquit: Quotiuscunque hoc feceritis, mortem Domini praedicabitis Sic Ios. 7. Peccavit populus, et transgressus est testamentum meum. Caeterum quia utile est hanc vocem simul, ac [?: ] aliquanto notiorem habere, conferam Sacramenta cum sacramentis: adscribens quandam brevem et aliquanto magis realem tractationem, quam alio qui in hac Grammatica vocum expositione fieri forte deberet. DE SACRAMENTO, FOEDERE, et Testamento. Plurimum omnino faceret ad perspiciendam et illustrandam naturam Sacramentorum et

11 in celebratione Sacrae coenae flagitat, cum inquit: Quotiuscunque hoc feceritis, mortem Domini praedicabitis Sic Ios. 7. Peccavit populus, et transgressus est testamentum meum. Caeterum quia utile est hanc vocem simul, ac [?: ] aliquanto notiorem habere, conferam Sacramenta cum sacramentis: adscribens quandam brevem et aliquanto magis realem tractationem, quam alio qui in hac Grammatica vocum expositione fieri forte deberet. DE SACRAMENTO, FOEDERE, et Testamento. Plurimum omnino faceret ad perspiciendam et illustrandam naturam Sacramentorum et Testamentori

est testamentum meum. Caeterum quia utile est hanc vocem simul, ac [?: ] aliquanto notiorem habere, conferam Sacramenta cum sacramentis: adscribens quandam brevem et aliquanto magis realem tractationem, quam alio qui in hac Grammatica vocum expositione fieri forte deberet. DE SACRAMENTO, FOEDERE, et Testamento. Plurimum omnino faceret ad perspiciendam et illustrandam naturam Sacramentorum et Testamentori Veteris ac Novi, si considerarentur ut foedera: quod et sunt, et ab Hebraeis in Sacris literis (praesertim Veteris instrumenti) perpetuo vocitantur. hoc enim

habere, conferam Sacramenta cum sacramentis: adscribens quandam brevem et aliquanto magis realem tractationem, quam alio qui in hac Grammatica vocum expositione fieri forte deberet. DE SACRAMENTO, FOEDERE, et Testamento. Plurimum omnino faceret ad perspiciendam et illustrandam naturam Sacramentorum et Testamentori Veteris ac Novi, si considerarentur ut foedera: quod et sunt, et ab Hebraeis in Sacris literis (praesertim Veteris instrumenti) perpetuo vocitantur. hoc enim vere istorum genus, ac genuina natura est. Quod non anima dvertentes quidam, partim male Sacramenta definiunt,

illustrandam naturam Sacramentorum et Testamentori Veteris ac Novi, si considerarentur ut foedera: quod et sunt, et ab Hebraeis in Sacris literis (praesertim Veteris instrumenti) perpetuo vocitantur. hoc enim vere istorum genus, ac genuina natura est. Quod non anima dvertentes quidam, partim male Sacramenta definiunt, quid sint signa externa, aut quippiam simile, affirmantes: partim ea longissime a testamentis separant: partim denique etiam vix dimidiam Sacramentorum naturam exponunt. Non huic sententiae obstat, quod plura fuerunt tum in [?: ] tum et in novo Testamento

instrumenti) perpetuo vocitantur. hoc enim vere istorum genus, ac genuina natura est. Quod non anima dvertentes quidam, partim male Sacramenta definiunt, quid sint signa externa, aut quippiam simile, affirmantes: partim ea longissime a testamentis separant: partim denique etiam vix dimidiam Sacramentorum naturam exponunt. Non huic sententiae obstat, quod plura fuerunt tum in [?: ] tum et in novo Testamento sacramenta: cum tantum unum vetus, ac unum novum Testamentum esse dicitur. Etsi enim tum olim, tum et post Christum in [?: ] no ritu aut caeremonia

male Sacramenta definiunt, quid sint signa externa, aut quippiam simile, affirmantes: partim ea longissime a testamentis separant: partim denique etiam vix dimidiam Sacramentorum naturam exponunt. Non huic sententiae obstat, quod plura fuerunt tum in [?: ] tum et in novo Testamento sacramenta: cum tantum unum vetus, ac unum novum Testamentum esse dicitur. Etsi enim tum olim, tum et post Christum in [?: ] no ritu aut caeremonia nonnihil variarunt: tamen in summa, fine ac scopo, unum quoddam Sacramentam illi diversi ritus actiones'ue fuerunt. Non solum

quod plura fuerunt tum in [?: ] tum et in novo Testamento sacramenta: cum tantum unum vetus, ac unum novum Testamentum esse dicitur. Etsi enim tum olim, tum et post Christum in [?: ] no ritu aut caeremonia nonnihil variarunt: tamen in summa, fine ac scopo, unum quoddam Sacramentam illi diversi ritus actiones'ue fuerunt. Non solum autem ex nomine Hebraeo Berith, foedus, quae Sacramenta in Sacris literis notantur, ista foederum sacramentorumque convenientia, cognosci confirmatique [?: ] sed ex eo quoque, quod tum Moses Gen. 17 Sacramentam

Testamentum esse dicitur. Etsi enim tum olim, tum et post Christum in [?: ] no ritu aut caeremonia nonnihil variarunt: tamen in summa, fine ac scopo, unum quoddam Sacramentam illi diversi ritus actiones'ue fuerunt. Non solum autem ex nomine Hebraeo Berith, foedus, quae Sacramenta in Sacris literis notantur, ista foederum sacramentorumque convenientia, cognosci confirmatique [?: ] sed ex eo quoque, quod tum Moses Gen. 17 Sacramentam circumcisionis nominat foedus, circumscribitque [?: ] dus, quod a duabus diversis partibus initur: tum et

et post Christum in [?: ] no ritu aut caeremonia nonnihil variarunt: tamen in summa, fine ac scopo, unum quoddam Sacramentam illi diversi ritus actiones'ue fuerunt. Non solum autem ex nomine Hebraeo Berith, foedus, quae Sacramenta in Sacris literis notantur, ista foederum sacramentorumque convenientia, cognosci confirmatique [?: ] sed ex eo quoque, quod tum Moses Gen. 17 Sacramentam circumcisionis nominat foedus, circumscribitque [?: ] dus, quod a duabus diversis partibus initur: tum et Christus suam Sacram coenam instituens, vocat eam

quoddam Sacramentam illi diversi ritus actiones'ue fuerunt. Non solum autem ex nomine Hebraeo Berith, foedus, quae Sacramenta in Sacris literis notantur, ista foederum sacramentorumque convenientia, cognosci confirmatique [?: ] sed ex eo quoque, quod tum Moses Gen. 17 Sacramentam circumcisionis nominat foedus, circumscribitque [?: ] dus, quod a duabus diversis partibus initur: tum et Christus suam Sacram coenam instituens, vocat eam novi Testementum, ostendens cum omnia alia sacramenta, tum illud in primis vere esse foedus quoddam aut testamentum.

[?: ] sed ex eo quoque, quod tum Moses Gen. 17 Sacramentam circumcisionis nominat foedus, circumscribitque [?: ] dus, quod a duabus diversis partibus initur: tum et Christus suam Sacram coenam instituens, vocat eam novi Testementum, ostendens cum omnia alia sacramenta, tum illud in primis vere esse foedus quoddam aut testamentum. Quare expendamus, quomodo sacramenta sint foedera. Primum iis consideremus, quid sint foedera, quaeve coru natura ac proprietates: ut ea omnia in sacramentorum proprietatibus collata, eo magis mutuam harmoniam naturamque

nominat foedus, circumscribitque [?: ] dus, quod a duabus diversis partibus initur: tum et Christus suam Sacram coenam instituens, vocat eam novi Testementum, ostendens cum omnia alia sacramenta, tum illud in primis vere esse foedus quoddam aut testamentum. Quare expendamus, quomodo sacramenta sint foedera. Primum iis consideremus, quid sint foedera, quaeve coru natura ac proprietates: ut ea omnia in sacramentorum proprietatibus collata, eo magis mutuam harmoniam naturamque illustres. Foedera igitur sunt, actiones aut contractus quidam duarum diversarum, et prius

Sacram coenam instituens, vocat eam novi Testementum, ostendens cum omnia alia sacramenta, tum illud in primis vere esse foedus quoddam aut testamentum. Quare expendamus, quomodo sacramenta sint foedera. Primum iis consideremus, quid sint foedera, quaeve coru natura ac proprietates: ut ea omnia in sacramentorum proprietatibus collata, eo magis mutuam harmoniam naturamque illustres. Foedera igitur sunt, actiones aut contractus quidam duarum diversarum, et prius minus coniunctarum [?: pari- ] quibus illae tum certas quasdam conditiones sibi vicissim servandas

aliqua externa caeremonia, ritus aut nota, veluti amplioris ac certioris confirmationis gratia accedit: quae externi obiecti [?: cra- ] non tantum mentem, sed et externos sensus ferit, monet, [?: ] initi contractus perpetuo memoriam admonet. Sic igitur et in Sacramentis Deus prodit ex illa [?: ] cana sede, regno aut maiestate erga homines a [?: ] natos: ac cum eis per mediatorem causas dissidii [?: ] tum et iram sua morte tollentem, agit de summa et [?: ] parti utili coniunctione et foedere. Primum

cultum suscipiunt ac [?: ] ad eumque sese gravissime obligant: deinde et [?: pr- ] eius bona, praescripta ab eo ratione, laeti gratioque [?: ] stipulantur, et utraque amplectuntur. Sic [?: utra- ] [?: ] Deus et homo (ut dictum est) in Sacramentis [?: ] alteri sancte promittit, et sibi vicissim ab ea stipulatur: interveniente cum verbo etiam certa caeremonia, ritu [?:-ut ] nota externa, hanc pactionem confirmante, et

alteri sancte promittit, et sibi vicissim ab ea stipulatur: interveniente cum verbo etiam certa caeremonia, ritu [?:-ut ] nota externa, hanc pactionem confirmante, et [?: ve-i ] potenter visibiliterque obsignante. Accommodare ad hanc descriptionem singula Sacramenta, nimis longum esset. Dicam igitur tantum de uno ac altero, idque ex descriptione ipsorum in ipsis Sacris. [?:-e-is ] contenta. Genes. 17 Deus instituit et erigit cum Abraamo sacramentum circumcisionis. Id subinde ibi idem vocat foedus aut pactum: sicut et passim in Sacris

] potenter visibiliterque obsignante. Accommodare ad hanc descriptionem singula Sacramenta, nimis longum esset. Dicam igitur tantum de uno ac altero, idque ex descriptione ipsorum in ipsis Sacris. [?:-e-is ] contenta. Genes. 17 Deus instituit et erigit cum Abraamo sacramentum circumcisionis. Id subinde ibi idem vocat foedus aut pactum: sicut et passim in Sacris [?:-eris- ] , innumeris vicibus circumcisio nominatur foedus. Naturam quoque aut formam eius Sacramenti ita describit ut id omnino cum foedere conveniat. Quam ut melius expendere queamus,

Sacris. [?:-e-is ] contenta. Genes. 17 Deus instituit et erigit cum Abraamo sacramentum circumcisionis. Id subinde ibi idem vocat foedus aut pactum: sicut et passim in Sacris [?:-eris- ] , innumeris vicibus circumcisio nominatur foedus. Naturam quoque aut formam eius Sacramenti ita describit ut id omnino cum foedere conveniat. Quam ut melius expendere queamus, consideremus, illam removationem foederis cum praecedentibus Dei patefactionibus, et actionibus erga Abraamum factis, cohaerere. Deus igitur prodit ex illa abscondita et incognita hominibus maiestate, et

talem se agnoscat ac credat, suasque promissiones fide accipiat, et se colat ac celebret. Hisce pactis et conditionibus utrinque propositis, promissis ac stipulatis, addit externum characterem abscissi praeputii: quo illo veluti sensibili signo ac sigillo tota illa pactio, foedus, transactio aut Sacramentum confirmetur, corroboretur et obsignetur. Sic et in Baptismo primum post institutionem nomine Dei ab eius ministro requiritur a nobis, ut veram Dei agnitionem suscipiamus ac profiteamur, utque Satanae et omnibus eius impietatibus longum vale dicentes, imo et extremas

nos in suo nomine baptizat, promittens se velle esse nostrum Deum, ac patrem propitium, condonare nobis iniustitiam, imputata filii sui iustitia: se recipere nos in filios, seu adoptare, nobisque aeternae vitae haereditatem largiri. Hac de causa et Christus suae sacrosanctae coenae sacramentum vocat Novum testamentum aut foedus, in suo sanguine: quo nempe tum nobis communicato, tam et Deo libato aut oblato, illud pactum aut coniunctio confirmata est. In hoc quoque Sacramento sunt duae partes foedus ineuntes, quae prius male inter sese [?:-cem ] convenerant:

nobisque aeternae vitae haereditatem largiri. Hac de causa et Christus suae sacrosanctae coenae sacramentum vocat Novum testamentum aut foedus, in suo sanguine: quo nempe tum nobis communicato, tam et Deo libato aut oblato, illud pactum aut coniunctio confirmata est. In hoc quoque Sacramento sunt duae partes foedus ineuntes, quae prius male inter sese [?:-cem ] convenerant: nempe Deus, et genus humanam, interveniente mediatore aut foeciali nostro Domino IESU Christo, ac duabus suis manibus duas hasce diversas partes ad se invicem attrahente, ac veluti

legit in aurib. populi: qui dixerunt, Cuncta quae locutus est Dominus faciemus, et obediemus. Tulit quoque Moses sanguinem, et sparsit super populum, dicens: Sanguis foederis, quod pepigit Dominus vobiscum super cunctis sermonibus his. Ob reconciliationem igitur, et hanc novi foederis, sacramenti, aut testamenti inter Deum et homines sanctionem, Christus quoque tum mediator, tum et angelus foederis vocatur Malach. 3. et Zach. 9 dicitur emissurus vinctos de lacu aut carcere, in aut per sanguinem testamenti sui: id est, per passionem ac sanguinem suum: quo tum Deus humano

et homines sanctionem, Christus quoque tum mediator, tum et angelus foederis vocatur Malach. 3. et Zach. 9 dicitur emissurus vinctos de lacu aut carcere, in aut per sanguinem testamenti sui: id est, per passionem ac sanguinem suum: quo tum Deus humano generi reconciliatus est, tum etiam ipsum Sacramentum aut foedus erga Deum et homines confirmatum est erga utramque confoederatam partem. Vetus igitur volumen plerunque habet Berith, forte a vescendo deductum: quia in sanciendis foederibus aliquando etiam convivia adhibebantur, sicut et in sacra coena: quod plerunque significat

9 istud novum foedus omnino facit testamentum, et mortem testatotoris requirit ad eius confirmationem: quare omnino est quiddam ex utroque mixtum, quod merito Testamentofoedus dici posset. Consideremus igitur primum differentiam inter foedus ac testamentum: deinde, quomodo ista duo in hoc Sacramento inter sese mutuo conveniant. Vox igitur Foederis, sicut et ipsa res, cum per se nota est, tum etiam superius nonnihil a nobis explicata. Testamenti vero vox communiter usurpatur de ea voluntatis sententiaeque testificatione, ac etiam rerum dispositione aut ordinatione, quae a morituris

ac ad eum maxima gloria hinc proveniat. Huc illa quoque causa referri queat, quod cum filii et haeredes Dei, ac cohaeredes Christi fieri dicamur, et Deus noster pater caelestis nominetur: magis huic contractui nomen Testamenti quam Foederis congruere videatur. Vox nihilominus Testamenti magis Sacramento coenae, quam Baptismati congruere videtur: quia id instituitur iamiam imminente morte testatoris, quia sanguine eius confirmatur, et denique quia fit in mortem testatoris. tametsi rectissime Paulus dicat: Quotquot baptizati sumus in Christum, in mortem eius baptizati sumus.

I. Duae diversae partes antea vel inimicae, vel non perinde bene cohaerentes. Hae sunt in hoc nostro foedere, Deus iudex, et homo peccator. II. Utriusque partis consensus in foedus, atque adeo etiam praesentia in pangendo foedere. Sic fit, et hoc credere debemus, nos in Sacramentis cum Deo coram agere, pacisci de certis conditionibus et transigere. III. Mediator, partes illas concilians, et inter eas foedus sanciens. Hic estipse Christus, concilians nobis Deum, et nos ipsi quasi desponsans. IIII. Mutuae obligationes ac

et vita: et vicissim a nobis erga eum, glorificatio. VI. Certa caeremonia ac externum signaculum illius foederis aut obligationis adhibetur, quae utramque partem perinde contingit ac obstringit. Sic est in coena corpus et sanguis Christi, tum Deo in ara crucis oblatus, tum nobis in eo Sacramento propinatus. VII. Certae poenae non servanti pacta expectandae, ac infligendae. Hae sunt, iudicium sibi manducare et bibere, et quod multo peius erit talib. quam Sodomae et Gomorrae. VIII. Valet inter vivos: alterutra parte mortua, aut plane abolita, resolvitur.

XI. In testamentis sequutura bona, nempe haereditas paulo post adeunda legantur: at hic coram statim datur remissio peccatorum, seu imputatur nobis iustita Christi, pax cordis. Spiritus sanctus, renovatio, et primitiae vitae aeternae. Hinc liquido apparet, nostram istam pactionem cum Deo, aut sacramenta, esse vere quoddam testamento foedus, i. quiddam mixtum ex testamento et foedere. Adscribam vero etiam iuridicam quandam collationem nostri istius spiritualis testamenti, cum iis conditionibus quas Iurisprudentes in politicis testamentis requirere re ac praescribere solent. Testamentum

deberet. Alioqui (ut dictum est) Moises ipse erexit 12 titulos aut statuas. Is. 19 habetur, In die illa erit altare Domino in medio terrae Aegypti, et statua aut titulus (ut Vulgata habet) iuxta terminum eius Iehovae, seu in honorem Domini. Intelligitur autem fore ibi veram Eccl. doctrinam, sacramenta et cultum. Dictum aliquid de hac re est supra in voce statua. TOLLO, αἴρω, et Hebraice נשא nasa, duplicem significationem habent: nempe, tum aliquid ab aliquo accipio,

in veteri populo omnia fuisse umbratilia: quasi scilicet Israel non fuerit vera Ecclesia, sed verae duntaxat Ecclesiae umbra et figura, unde infiniti postea errores sunt exorti: quum tamen Paulus haec dicat typos fuisse non Israelitarum, sed nostri respectu. Quanquam etiam Israelitis fatear sacramenta caeremoniasque caeteras, ipsaque adeo Dei beneficia ac poenas inflictas, fuisse rerum spiritualium typos, sed ita ut rei veritatem simul haberent. V VACCAE nomine Amos cap. 4 nominat divites ac potentes, una cum suis uxoribus,

accipiendum est. Ioannes cap. 5 suae epistolae dicit, Christum venire per aquam et sanguinem. Et mox dicit, aqua et sanguine: quod etiam valde significanter accipiendum est. Sensus enim est, Christum non ocio se per ista venire, sed efficaciter nos accedere ita, ut per Sacramenta aquae et sanguinis, quae una cum spiritu, ut mox sequitur, de eo testentur, nos convertat, regeneret, mundet, ac ad vitam aeternam ducat. Christus dicitur in carnem venisse, et hoc Antichristum negare: ubi etiam Venire significanter accipiendum est, nempe quod filius Dei sit non

promissionem Dei de vocatione gentium: sed non contulit (ut opinor) hunc locum cum illo Rom. 15, alioqui phrasin hanc inde facile intellexisset. Iacobi cap. 1, et 1. Pet. 1 dicitur, nos genitos esse verbo Dei: i. conversos, iustificatos, ac renovatos. Verbum enim Dei ac sacramenta sunt in hoc tanto opere Dei instrumenta. Diligere verbo, est simulare dilectionem. 1. Io. 3. Filioli, ne diligamus verbo ac lingua, sed opere. Sermo et verba, pro gentibus aliquando ponitur, sicut et vox Linguae. Non est sermo, nec sunt verba, ubi non audiatur vox eorum:

induistis. Ostendit ergo Apostolus, vestem illam filialem aut nuptialem qua coram Deo subsistere possimus, esse, vere per Christum esse cum patre caelesti reconciliatum. Quae hypocritis deest, qui non vere Christi meritum per fidem apprehendunt, quantumvis sint in coetu filiorum Dei, et de eisdem sacramentis verbo ac precibus participent. Similis ferme loquutio est Apocal. 16, Beatus qui vigilat et custodit vestimenta sua, ne nudus ambulet, et conspiciantur verenda ipsius. Porro quomodo tegantur, et non cernantur, ac imputentur nobis turpitudines aut peccata nostra, exponit Paulus Rom.

Pauper, humilis. In Evangelio: Et erat quidam Lazarus pauper. Et iterum: Beati pauperes spiritu. Et in malam partem, in Ps. Quia pauperes facti sumus nimis. Vestitus, habens baptismi vel fidei integritatem. In Evang. Et vidit ibi hominem non vestitum veste nuptiali. Nudus, carens baptismi sacramento, vel divino adiutorio. In Apoc. Tu autem nudus es, et miser. Et in bonam partem, in Evangel. Et reiecta inquit, syndone, nudus profugit ab eis. id est, nudus terrena facultate. Vivi, iusti. In Ps. Placebo Domino in regione vivorum. Et in alteram partem, in Solomone: Et laudavi magis

omnib. Dominus requievit. In Gen. Et requievit Deus die septimo, ab omni opere quod patrarat. VIII. Ad diem Dominicum resurrectionis, id est, octavum. In titulo Psal. In finem pro octava. IX. Ad Sacramentum, quod hora nona Dominus spiritum emisit. In Evang. Et circa horam nonam clamavit IESUS voce magna. X. Ad Decalogum, id est, decem verba, quae in Tabulis duabus scripta sunt. In Psal. Decachordo psallam tibi. XI. Ad Apostolos. In Evang. Undecim autem Apoli abierunt in

Et circa horam nonam clamavit IESUS voce magna. X. Ad Decalogum, id est, decem verba, quae in Tabulis duabus scripta sunt. In Psal. Decachordo psallam tibi. XI. Ad Apostolos. In Evang. Undecim autem Apoli abierunt in Galilaeam. XII. In Evang. Duodecim autem nomina haec sunt. XIIII. Ad sacramentum Dominicae generationis. In Evang. Abraham usque ad David generationes sunt quartuordecim. XV. Ad quindecim gradus templi. XVI. Ad numerum prophetarum. XXII. Ad sacramentum divinorum voluminum, secundum literas Hebraeorum. XXIIII. Ad mysterium numeri seniorum in Apoc. Et

In Evang. Undecim autem Apoli abierunt in Galilaeam. XII. In Evang. Duodecim autem nomina haec sunt. XIIII. Ad sacramentum Dominicae generationis. In Evang. Abraham usque ad David generationes sunt quartuordecim. XV. Ad quindecim gradus templi. XVI. Ad numerum prophetarum. XXII. Ad sacramentum divinorum voluminum, secundum literas Hebraeorum. XXIIII. Ad mysterium numeri seniorum in Apoc. Et super thronos viginti et quatuor seniores. XXX. Ad fructus fidelium coiugiorum. In Evang. Et dabunt fructum aliud centesimum, aliud sexagesimum, aliud tricesimum. XXXIII. Ad mysterium

centesimum, aliud sexagesimum, aliud tricesimum. XXXIII. Ad mysterium aetatis, qua Dominus in carne versatus est. In Apost. Sicut quibusdam ex hoc videtur, donec occurramus in unitate fidei, et agnitionis filii Dei, in virum perfectum, in mensuram aetatis plenitudinis Christi. XL. Ad quadragesimae sacramentum. In Evang. Et agebatur a spiritu in deserto diebus quadraginta. XLII. Ad numerum in eremo mansionum, vel ad numerum generationum quae ab Abraham sunt usque ad Dominum IESUM Christum. L. Ad Pentecosten. In Act. Apost. Et cum complerentur dies Pentecostes. LX. Ad fructum viduis sive

[?: ] sacco et nigredine caelum induere ib. [?: ] in Sacculum perforatum mercedem reponere ibid. [?: ] Sacerdos ibid. [?: ] sacerdotum principes 1059. 34 Sacramentum 1060. [?: ] Sacrarium 1061. [?: 4- ] Sacrifico ibid. 47 Sacrificium ibid. [?: ] sacrificia pacifica ibid. [?: ]

] 5 Redimentes tempus 1194. 26. [?: 2- ] Excitare, qui dormis, etc. 680. [?: 5- ] Nolite inebriari vino, sed impleamini spiritu 258. 43. [?: 4- ] Magnum hoc est mysterium. vide in voce SACRAMENTUM. 6 adversus mundi rectores 695. [?: 6- ] Calceati pedes in praeparatione Evangelii pacis [?: 94- ] 39. 40 Cincti baltheo veritatis, etc. 588. 67 [?: et- ] Et orate pro me, ut

uvam acerbam, et filiorum dentes stupere: proverbialis sententia apud Iudaeos 145. 69 concussio, ut a Iurisperitis definiatur 154. 60 coniunx unde, et cur sic dicatur 486. 35 etc. concupiscentia quid sit? 153. 60 confirmatio, sacramentum pontificium 156. 54 confessio Christi 157. 5 confessio peccatorum ib. 53 etc. confessio, sit ne perinde necessaria ad salutem ac fides ipsa nec ne? 19. 12 confessio cur tanta severitate a nobis requiratur. vide

in novo Testamento 1063. 22 sacerdotum quae fuerint olim officia 1059. 26 sacerdotibus in templo quare Christus latronis vocabulum obii ciat 524. 25 sacerdotes, publici religionis ministri, nusquam in novo Testamento vocantur 1058. 10. 11 sacramenti voce cur veteres theologi sint usi 1060. 49 in Sacramentis constituendis quales res aut qualia elementa Deus deligat 527. 22. 23 sacramenta in quem finem et usum divinitus instituta 1214. 23 sacramenta proprie esse foedera 339 54

1059. 26 sacerdotibus in templo quare Christus latronis vocabulum obii ciat 524. 25 sacerdotes, publici religionis ministri, nusquam in novo Testamento vocantur 1058. 10. 11 sacramenti voce cur veteres theologi sint usi 1060. 49 in Sacramentis constituendis quales res aut qualia elementa Deus deligat 527. 22. 23 sacramenta in quem finem et usum divinitus instituta 1214. 23 sacramenta proprie esse foedera 339 54 in Sacramentis nostris duplex iuramentum 1060. 56 etc.

524. 25 sacerdotes, publici religionis ministri, nusquam in novo Testamento vocantur 1058. 10. 11 sacramenti voce cur veteres theologi sint usi 1060. 49 in Sacramentis constituendis quales res aut qualia elementa Deus deligat 527. 22. 23 sacramenta in quem finem et usum divinitus instituta 1214. 23 sacramenta proprie esse foedera 339 54 in Sacramentis nostris duplex iuramentum 1060. 56 etc. Sacrae scripturae quid? 1211 68. 69 etc. sacrificii vox a

Testamento vocantur 1058. 10. 11 sacramenti voce cur veteres theologi sint usi 1060. 49 in Sacramentis constituendis quales res aut qualia elementa Deus deligat 527. 22. 23 sacramenta in quem finem et usum divinitus instituta 1214. 23 sacramenta proprie esse foedera 339 54 in Sacramentis nostris duplex iuramentum 1060. 56 etc. Sacrae scripturae quid? 1211 68. 69 etc. sacrificii vox a Patribus imprudenter usurpata 1063. 43 sacrificium perpetuum,

voce cur veteres theologi sint usi 1060. 49 in Sacramentis constituendis quales res aut qualia elementa Deus deligat 527. 22. 23 sacramenta in quem finem et usum divinitus instituta 1214. 23 sacramenta proprie esse foedera 339 54 in Sacramentis nostris duplex iuramentum 1060. 56 etc. Sacrae scripturae quid? 1211 68. 69 etc. sacrificii vox a Patribus imprudenter usurpata 1063. 43 sacrificium perpetuum, ordinarium aut iuge 485. 1 et 660. 54

coetus, verbo Dei ex Satanae regno collectus, sua mala cernens, eorumque remendia, iustitiam et vitam a Christo partam fide accipit, et ab eo suo capite totus pendet: spiritu renovari, Deo coniungi et obedire incipit, habens simplicem religionem verbi et sacramentorum, pressus prioris Regni malis, sine specie est. Deo Credere. clamare Abba pater, perpetuum Remitte, Deumque confess. cruce, aliisque operibus glorificare: veterem hominem et Satanam oppugnare. Bonum meritit,

hominis Eius causae sunt: VITA. Fides illam accipiens. Contritio fidem praecedens Deus haec ab initio ordinavit Verbo, Sacramentis. Quae est in—————— Omnia haec a Deo—— Verbo, Sacramentis, Quae oritur ex—————— Spiritu S. Deus unus et trinus, a nomine.

illam accipiens. Contritio fidem praecedens Deus haec ab initio ordinavit Verbo, Sacramentis. Quae est in—————— Omnia haec a Deo—— Verbo, Sacramentis, Quae oritur ex—————— Spiritu S. Deus unus et trinus, a nomine. Creatio est a Deo. Haec est ex creatione. Naturali, quae est cordi in

7 Defendenda est modis omnibus autoritas istius externae et divinitus patefactae aut pronunciatae doctrinae, per quam omnino vult Deus cum homine agere, eumque docere et convertere. Omnino ita egit cum homine Deus, non ut cum angelo, sed ut cum corporea creatura: ut per aures ac oculos, verbo ac sacramentis, non tamen citra internam motionem ac illuminationem, eum instruat. Ideo instituit externum ministerium, et sacrum volumen suorum oraculorum nobis tradidit: ideoque perpetuo clamat et praecipit, ut audiamus. Quam totam seriem instructionis et conversionis gradatim Paulus describit

offert, Primum exhibendo quasi Symbolum in tribus primis capitibus Genes. de uno Deo, creatione, lapsu et redemptione per benedictum semen, quam partem nunc Symbola referunt: Deinde per Decalogum, ipso Deo in brevissimum compendium legem redigente. Tertio, in oratione Dominica et verbis Sacramentorum. Quae capita doctrinae semper pro quadam compendiaria Catechesi sunt habita, tametsi in Papatu nefarie obscurata fuere. Ea enim etiamsi quis didicit, plerunque tamen ignota, nempe Latina lingua percepit. 16 In omni docendi discendique ratione ac conatu, sive liberalium,

tantum, docens quaenam sit causa, qui effectus. Sic in Sacra coena, si distinguas verba Testamenti Domini in essentiam et fructum testamenti, sicut et Calvinus distinxit 1 ad Corinthios 11. praescindes multas occasiones Sophisticandi, nec admittes, ut in priore parte, ubi tantum de essentia Sacramenti agitur, disseratur de spiritualibus eius fructibus, de quaro alibi prolixius docui. Huius generis innumera exempla proferri possent. Contra hoc praeceptum gravissime et perniciose peccatum est a Papistis et Sophistis, qui licet rarissime legerint Sacras literas, tamen etiam

alius a cicere aut lente dictus est. 16 Nomina propria, et etiam alia multo recentiora, tribuuntur interdum rebus vetustioribus per prolepsin, seu anticipationem: de quo sic annotat Augustinus lib. Quaest. super Levit. cap. 23. Vestem sacerdotalem, quae magnum continet sacramentum, Aaron et eius successores iubentur accipere in Exodo, antequam quicquam de sanctificandis et quodammodo ordinandis sacerdotibus praecipiatur. Sic et Moise ascendente in montem, vetantur ascendere sacerdotes: quos alios intelligere non possumus,

intelligitur potissimum Meschias verum cultum ac templum Domino extructurus, verumque Israelem recturus ac beaturus. Talia sunt passim innumera. 2 Utilis est et illa multorum etiam veterum admonitio de Ecclesia, quod cum sit in genere coetus omnium per verbum vocatorum, et doctrinam ac sacramenta Christi profitentium, inter quas sunt aliqui quasi perfectiores, aliqui imbecilli, aliqui etiam improbi: diligenter attendendum sit, ubi Scriptumin genere de toto coetu loquatur, ubi de illis quasi perfectioribus, ubi de imbecillis, et denique ubi de illis occultis hypocritis, seu

Nam hac ratione agnus mox ab initio est mactatus. Postea autem fit etiam reali Meschiae exhibitione. Septima compositio est, quod Deus haec tanta beneficia, praesertim autem satisfactionem aut obedientiam Filii sui, quae est iustitia nostra imputativa generi humano per Evangelium et Sacramenta annunciat et offert, idque contriti fide accipiunt. Ex qua collatione sequuntur porro hae primorum elementorum, Dei et credentis hominis compositiones: iustificatio: seu iustitiae, obedientiae, aut satisfactionis Christi imputatio: donatio Spiritus sancti, renovatio,

in prima illa creatione fuit, et multo etiam gloriosius maiorique cum maiestate. Nec mirum est, Sacras literas historice tradi. nam et methodus utriusque est Synthetica, et pleraque sunt in eis historica, aut res gestae. ut, Creatio, lapsus, legislatio, promissionis datio, doctrinae ac sacramentorum totiusque religionis constitutio, hominum vocatio, incarnatio, passio, resuscitatio, et extremum iudicium. Quae per synthesin commodissime, suoque naturali ordine exponuntur. Omnibus autem hisce coniunctionibus Loci, qui ibi tractantur, veluti tituli quidam in tabella super

legi ac iustitiae Dei satisfaciat, nobisque Deum placet, tollat peccatum et mortem, restituta iustitia et vita, fitque noster perpetuus apud Deum sacerdos, qui pro nobis perpetuo Patrem oret et interpellet merito et precibus. Septimo, Deus dat homini promissiones in verbo et sacramentis, de hisce Christi beneficiis. Et contra, homo θεοδίδακτος dat aut tribuit fidem Deo, credens eius promissionibus. Octavo, Deus dat aut imputat homini iustitiam aut meritum Filii sui, tribuit ei pacem cordis, seu bonam

proximae causae vitae sint, Dei favor, et nostra perfecta iustitia. Verum horum felix est, qui potuit cognoscere ac tenere causas. Sunt autem proximae hae quatuor. 1. Propitiator, qui SOLUS haec bona, id est Iustitiam et gratiam Dei nobis, obediendo et patiendo parat: 2. Promissio in verbo et Sacramento, quae SOLA ea offert. 3. Fides, quae SOLA accipit. 4. Contritio, qua est quiddam, quod necessario fidem praecedit. Contritionis causa est, cognitio peccati ac ira. Eius autem, Lex: cuius postremo, Deus. Fidei causa est Verbum, Sacramenta et Spiritus, quae sunt a Deo.

et patiendo parat: 2. Promissio in verbo et Sacramento, quae SOLA ea offert. 3. Fides, quae SOLA accipit. 4. Contritio, qua est quiddam, quod necessario fidem praecedit. Contritionis causa est, cognitio peccati ac ira. Eius autem, Lex: cuius postremo, Deus. Fidei causa est Verbum, Sacramenta et Spiritus, quae sunt a Deo. Promissio est per verbum et Sacramenta, quae itidem sunt a Deo. Christus haec bona nobis comparans, est nobis a Deo donatus: sed ipsa bona nobis contingunt ex eius merito et applicatione. Meriti causa est exinanitio, obedientia, et passio

ea offert. 3. Fides, quae SOLA accipit. 4. Contritio, qua est quiddam, quod necessario fidem praecedit. Contritionis causa est, cognitio peccati ac ira. Eius autem, Lex: cuius postremo, Deus. Fidei causa est Verbum, Sacramenta et Spiritus, quae sunt a Deo. Promissio est per verbum et Sacramenta, quae itidem sunt a Deo. Christus haec bona nobis comparans, est nobis a Deo donatus: sed ipsa bona nobis contingunt ex eius merito et applicatione. Meriti causa est exinanitio, obedientia, et passio

inveniantur, in quibus haec omnia innestiganda sint. Et quae sit stabilis fides, sive historica et temporalis, sive spiritualis et aeterna, ad quam omnis interpretatio autoritatis dirigenda sit: et quid intersit inter allegoriam historiae, et allegoriam facti. et allegoriam sermonis, et allegoriam sacramenti: et quomodo ipsa locutio divinarum Scripturarum secundum cuiusque linguae proprietatem accipienda sit. Habet enim omnis lingua, sua quaedam propria genera locutionum, quae cum in aliam linguam transferuntur, absurda videntur. Et libro de Civitate Dei 17, capite 3. Tripartita, inquit,

quae olim gesta sunt a sanctis patribus, pleraque aptantur iis quae longe post in Evangelio sunt per Christum, vel per Ecclesiam peracta: atque ostenditur, utraque inter se admodum convenire. In Epistola Pauli ad Ephesios, capite quinto, coniunctio viri et mulieris declaratur magnum continere Sacramentum, de dilectione, qua Christus prosequitur Ecclesiam. Ἀναγωγὴ est ratio explicandi Scripturam, qua praeter verborum significationem astruitur aliquid pertinens ad caelestem gloriam, post hanc vitam expectandam, et mysteria trinitatis seu

per speculum contemplantur, ex ipsis etiam nominibus admirandas quasdam species intelligentiae proferentes. Haec ibi. Inde apud Ecclesiasticae Hierarchiae scriptorem Dionysium, quisquis is fuerit, capite secundo quaedam de anagoge leguntur: eaque interpretationi ceremoniarum, quarum tunc in Sacramentorum dispensatione erat usus, adhibetur. Ongenes vero, arbitratus est, etiam quaevis in Scripturis obvia, per allegoriam et per anagogen apposite explicari, mirabilemque licentiam id audendi, in Scholas et Ecclesias invexit. Praecipit ea de re clarissime in Commentariis in Genesin, Homilia

spiritualis et aeterna, ad quam omnis interpretatio authoritatis dirigenda sit. Et quid prositad intelligenda et obtinenda aeterna, ubi finis est omnium bonarum actionum, fides rerum temporalium. Et quid intersit inter allegoriam historiae, allegoriam facti, et allegoriam sermonis, et allegoriam sacramenti. Quibus sane verbis, diversae explicandi Scripturas rationes commemorantur, sed quae omnes ad quatuor membra, paulo ante commemorata, referri queant. Hinc vero factum est, ut quidam integras historias, imo libros integros, diversis illis modis enarrandos susceperint.

omnes sub nube fuisse, et omnes per mare transisse, et omnes in Moysen baptizatos esse, in nube et in mari, etc. opinantur ibi esse allegoriam: sed falluntur, cum typus tantum proferatur, aut verius exemplum. Evincit namque Apostolus, exemplis ob oculos positis, eos qui postquam sacramentis per Christum salubriter institutis usi fuerint, si in pristina peccata recidunt, nequa quam impunes evasuros. Igitur discrimen inter typum et allegoriam hoc observetur. Tipus seu figura (nam hoc nomine vocem τύπου efferunt

fiat: tamen per id quod ad Deum cuncta referuntur, necesse est ut ea quae ei sunt propria, vere ac fideliter praedicentur. Cavendum autem est, ne dum omnia convenire in eum aequaliter opinamur: per assertionis huius studiosam intentionem plurimum et divinitatis suae dignitati, et corporationis sacramento, et operationum potestati, et passionis virtuti, et resurrectionis gloriae detrahatur. Tenendus igitur modus: diligenter ac caute constituendum est, quid de divinitatis suae nativitate, quae ei a patre est, fuerit prophetatum: quando eius hominis quem assumpsit, persona tractetur: ubi

de Trinit. Cum me in vitam animatum, rationis quoque intelligentem praestitisses, ad agnitionem me tui, sacris (ut arbitror) per servos tuos Moysen et prophetas voluminibus erudisti, ex quibus te non in solitudine tua venerandum prodidisti. Cognovi te cum illic Deum non alterum in natura, sed in sacramento substantiae tuae unum. Cognovi te in Deo Deum, non ex permixtione confusum, sed ex virtute naturae, dum quod Deus es, in eo qui ex te est inesses. Non ut idem tu esses, et inesses: sed inesse te in eo qui ex te esset, perfectae nativitatis veritas edoceret. Item, eadem

ad iustitiam, ore autem confessio fit ad salutem. Pietas est non ambigere, et iustitia est, credere, et salus est, confiteri. Non in incerta diffluere, neque ad stultiloquia effervere, neque ratione aliqua virtutes Dei ventilare, neque modo circumscribere potestatem, neque causas investigabilium sacramentorum retractare: Dominum Iesum confiteri, et a Deo suscitatum a mortuis credere, salus est. Quae vero insania est, qualis et cuiusmodi sit, Iesum calumniari: cum salus sola sit, hoc solum scire quod Dominus sit? Tum porro qui humanae inanitatis error est, de resurrectione eius lites

sub ipsa morte transitur. Hanc gratiam Christus impartit, hoc munus misericordiae suae tribuit, subigendo mortem trophaeo crucis, redimendo credentem precio sanguinis sui, reconciliando hominem Deo patri, vivificando mortalem regeneratione caelesti. Hunc, si fieri potest, sequamur omnes, huius Sacramenti signo censeamur: hic nobis viam vitae aperit, hic ad Paradisum reduces facit, hic ad caelorum regna perducit: cum ipso sempervivemus: et facti per ipsum filii Dei, cum ipso semper exultabimus, ipsius cruore reparati, etc. Idem: In compendio est autem apud

Dei, cum ipso semper exultabimus, ipsius cruore reparati, etc. Idem: In compendio est autem apud religiosas mentes et simplices, et errorem deponere, et invenire atque eruere veritatem. Nam si ad divinae traditionis caput et originem revertamur, cessat error humanus: et sacramentorum caelestium ratione perspecta, quicquid sub caligine ac nube tenebrarum obscurum latebat, luce veritatis aperitur. Si canalis aquae, qui copiose prius et largiter profluebat, subito deficiat, non ad fontem pergitur, ut illic defectionis ratio noscatur, utrumne crescentibus venis in

locutio est. Nisi manducaveritis, inquit, carnem filii hominis, et biberitis eius sanguinem, etc. facinus vel flagitium videtur iubere, si lupinam aut caninam lacerationem Christi intelligas. Figurata est ergo, praecipiens passioni Christi esse communicandum. Alia ratio est, quod in Sacramento coenae vera corporis Christi manducatio instituitur. Hanc habet consuetudinem Sermo divinus, ut per tropologiam et metaphoram historia exprimat veritatem: Hieron. in Oseae cap. 10. Nam tropis omnibus sacra Scriptura utitur. August. 3. de Doctrina Christiana,

Apostolus, inquit, Agar et Saram ad duo Testamenta refert: et tamen noomnia quae in historia illa narrantur, tropologice interpretari possumus. Et ad Ephesios, de Adam et Eva disputans, ait: Propter hoc relinquet homo patrem et matrem suam, et adhaerebit uxori suae, et erunt duo in carne una. Sacramentum hoc magnum est. Ego autem dico, in Christo, et Ecclesia. Nunquid totum principium Geneseos, et fabricam mundi, et hominum conditionem, ad Christum et Ecclesiam referre possumus, quia hoc testimonio sit abusus Apostolus? Hoc enim quod scriptum est. Ideo relinquet homo patrem suum,

sunt in Ecclesia: sic etiam credenda sunt futura, quae nondum sunt completa. Augustin. de catechizandis rudibus, cap. ult.

EXPLICATIO. Factum est aliquando diluvium per totam terram, ut peccatores delerentur: et tamen illi qui evaserunt in arca, sacramentum Iustitiae ecclesiae demonstrabant, quae nunc in fluctibus seculi natat, et per lignum crucis Christi a submersione liberatur. Praedictus est Abrahae fideli servo Dei, uni homini, quod de illo esset populus nasciturus, qui coleret unum Deum inter caeteras gentes, quae idola colebant. Et

in Evangelio fuerit lectitatum, hoc ex veteris Testamenti auctoritate deducitur. Nihil in eis dissonum, nihil diversum est. Lege Regulam 32. Vetus Testamentum est occultatio novi, et novum manifestatio veteris. Quae testamenta differunt figuris et figuratis, multitudine ac paucitate Sacramentorum, timore et amore, servitute et libertate. August. de vera religione, capitulo 17: et de catechisandis rudibus, capitulo quarto: et de moribus Ecclesiae catholicae, cap. vigesimooctavo.

EXPLICATIO. Manifestum est, non tantum totam legem

Quo etiam nomine Origenes attactus est et a divo Hieronymo, ut in praefatione decem visionum Isaiae ad Amabilem episcopum: Origenes, inquit, liberis allegoriae spaciis evagatur, et ingenium suum facit Ecclesiae sacramenta. Locum unum sacrae Scripturae exponere per alium eiusdem scripturae clariorem, optima interpretatio. Augustinus tertio de doctrina Christiana, cap. 26.

EXPLICATIO. Ubi apertius aliquid ponitur, ibi discendum est, quomodo idem

omnes omnia, et idcirco laedi eos potius,quam iuvari, si nondum capaces, ea quae sunt profundiora cognoverint. Sed caetera quidem omnia, quorum etiam historica narratio improbabilis non est, a puero statim discunt. Eas vero scripturas, quae vili indumento literae preciosa intrinsecus contegunt Sacramenta, nulli ante vigesimum quintum annum discere, aut etiam scire committitur. Quod scilicet sit hoc velut munus quoddam propositum virtutis his, in quibus ad illud aetatis et vita probabilis, et ornatus morum, et intelligentiae capacitas apparebit: qui utique iam valeant bene et confidenter

respiciant. Gentium fides, pro spe vitae aeternae religionem sequitur Christianam. Nam Christus ipse dominus toto doctrinae suae remedio, actuumque miraculis, nec non resurrectione atque ascensione, futuram vitam docuit, promisit, approbavit, indulsit. Iam caeteras acceptationes quis pro Domino sacramentisque ignorat effectas? Ipse Abraham, Isaac, lacob promittitur salutem gentibus collaturus: propter eum Abrahae semen a caeteris gentibus segregatur: propter ipsum Iudae tribus et benedictione praecellit, et in captivitatem ultima ducitur, et prima salvatur: quia ex ipsa Dominus carnem

ac potum, est corpus ac sanguis meus: qua distributione tantarum rerum novum foedus inter vos ac Deum ferio et sancio: quas easdem res mox etiam pro vobis in cruce patri offeram, etc. Ubi etiam illud observetur, quod illam priorem sententiam omnes quatuor Scriptores sacri in prima Sacramenti parte unanimiter eisdemque verbis efferunt, clare narrantes Dominum de re data dixisse, Hoc est corpus et sanguis meus. Sed in posteriore parte tantum duo, nempe Matth. et Marcus, illam sententiam urgent: qui tamen etiam posteriorem sententiam non obscure subindicant, addentes, sanguis

Sed in posteriore parte tantum duo, nempe Matth. et Marcus, illam sententiam urgent: qui tamen etiam posteriorem sententiam non obscure subindicant, addentes, sanguis novi Testamenti aut foederis. Sed posteriorem sententiam quasi minus perspicue ante expositam studio Lucas et Paulus in posteriori Sacramenti parte illustrare voluerunt, dum veluti convertentes propositionem, pro, Hic est sanguis novi Testamenti, dicunt, Hoc est novum Testamentum in meo sanguine: quo homines scirent, illa distributione rerum maximarum etiam ingentem rem agi, nempe sanciri ac fieri novum foedus inter Deum ac

fidelibus, et quae ipse sibi tradit spectator. At sacrae Literae adhibent istas picturas, non tantum ut moveant tanto magis lapideum cor hominis ad metum minarum et desiderium promissionum: sed etiam, ut tanto certius confirment id omnino fore ita, ut praedicitur. Huc pertinent etiam Sacramenta et variae picturae vel visae, vel alioqui expressae Prophetarum: ut sunt etiam in Apocalypsi. PROSOPOGRAPHIA, est personae descriptio, vel a moribus ac animo, vel ab externa specie. A moribus: ut cum Moyses dicitur fuisse omnium mansuetissimus, sicut et Iacob ac Abel: contra

verbis, partim et in integris sententiis atque adeo plenis orationibus reperitur. Species eius sint: 1 Metaphora. 2 Allegoria. 3 Aenigma. 4 Paroemia. 5 Parabola. 6 Fabula. 7 Exemplum. 8 Typus. 9 Similitudo. 10 Imago aut pictura propheticarum visionum. 11 Fucta aut gestus prophetici. 12 Signa sacramentalia. 1 Metaphora, est singularum vocum ab aliis ad alias, ob aliquam similitudinem translatio: ut, Vicit Leo de tribu Iuda. 2 Allegoria est, ut eam communi more definiam, continuata metaphora. Matth. 3, Cuius ventilabrum est in manu eius, et perpurgabit aream

plena est Apocalypsis. Vicinissima eius sunt Somnia: ut Iosephi et Pharaonis. 11 Facta prophetica ac prodigiosa, quibus futuras res adumbrarunt, nota sunt: ut Ieremiae catena et fractio lagenae, Ezechielis obsidio Ierosolymae, et fuga vespertina perfosso pariete. 12 Signa sacramentalia, sunt illae externae similitudines aut convenientiae rerum externarum, quibus spirituales adiunctae adumbrantur. Haec breviter de duodecim speciebus Similis: nunc de singulis aliquas monitiones subiiciamus. DE METAPHORIS. 1 Sicut in

est in manu eius, et permundabit aream suam, et congregabit triticum in horreum suum, paleam autem exuret igni inextinguibili. Talibus Similibus et Allegoriis saepe sine omni applicatione aut declaratione utuntur. Porro quadruplices faciunt Allegorias, historiae, facti, sermonis, et sacramenti: nempe cum vel historiae, vel sermones, vel facta aliter exponuntur, quam nativus sermonis sensus est, ut aliqua moralis doctrina inde extruatur. Quia vero magna est vicinitas, praesertim in sacris Literis, Allegoriae et Typi: ideo in tractatu De ratione legendi sacras

humanum fecit arborem bonam ac feracem: sed hoc nihil ad Pauli scopum fecisset. Sic igitur vult hic simile servire rei ipsi aut materiae, quae alioqui applicari non posset ei similitudini. Sic 1. Cor. 10. nimium inflectit ipsum simile ad rem, dum ex transitu maris et Manna facit Sacramenta Israelitarum, cum non perinde fuerint vera Sacramenta, ut nostra coena et baptismus. Sic etiam Gal. 4. violentior est, dum non tantum Agar, sed et Saram et Ierosolymam facit matrem carnalis seminis, et significare legem, cum tantum caelestis Ierusalem gratia aut promissio gignat

ad Pauli scopum fecisset. Sic igitur vult hic simile servire rei ipsi aut materiae, quae alioqui applicari non posset ei similitudini. Sic 1. Cor. 10. nimium inflectit ipsum simile ad rem, dum ex transitu maris et Manna facit Sacramenta Israelitarum, cum non perinde fuerint vera Sacramenta, ut nostra coena et baptismus. Sic etiam Gal. 4. violentior est, dum non tantum Agar, sed et Saram et Ierosolymam facit matrem carnalis seminis, et significare legem, cum tantum caelestis Ierusalem gratia aut promissio gignat spirituales filios. Sic Dominus dicit, zizania evelli primum

gentes, et misericordia in gentiles increduli facti Iudaei, Rom. 11. quae locutio ibi multum iteratur. Significat autem quasi quandam occasionem praebuisse Deo Iudaeos sua incredulitate, ut gentiles sibi in populum adscisceret. Simili abusu reperiuntur causae instrumentales: ut cum fidei, verbo, sacramentis, ministerio ac ministris ea tribuuntur, quae Dei sunt. Nam illi dicuntur ligare et solvere, aperire et claudere, mundare et immundare aut purificare, cum haec Deus ipse per ipsorum ministerium proprie operetur. Item, causa sine qua non: et cum alioqui Deus saepe nimium large nobis suas

in reprobum sensum. Thomas non inepte dicit, Deus indurat non immittendo malitiam, sed non apponendo gratiam. Cum plures ac variae causae in omni re concurrant, alias de alia agitur aut pronunciatur, quod non derogat aliis silentio praeteritis, ut alias fide iustificari, alias sacramentis ac verbo mundari, nempe ut causa instrumentali, alias merito ac passione Christi expiari, ut causa proxima efficiente, alias gratia et misericordia salvari dicimur, ut a causa efficiente remotiore, una causa nequaquam excludente alias ex suis locis. Sic Ecclesia iam fundata est super

capita cruenta in mensam edentibus mittit. Talia sunt etiam tum visiones ac imagines rerum futurarum, promissionumque ac minarum Dei propositae, aut solis prophetis, aut etiam omnibus hominibus: item illa prodigiosa opera prophetarum, quibus futura depinxerunt. Huc referre possis etiam Sacramenta, quae sunt quaedam visibilia ac realia verba, ut ea Augustinus vocat. Hoc modo tota rerum natura inducitur, nos docens de Deo et vera pietate, Rom. 1, Act. 14 et 15, Sic bos et asinus nos docent agnoscere Dominum, et hirundo ac grus, quin et ficulnea teneritate corticis, ac productione

sermoni adhibentur: ut cum Deus educit Abraamum, et iubet enumerare stellas caeli, postea promittit tam numerosum semen. Hoc est rebus loqui, ut supra dixi. Cum Saul discerpit suos boves, eorumque frusta per totum Israelem circumferri iubet, sicque se discerpturum inobedientes minatur. Sic sunt sacramenta, ut sicut lavaris exterius hac aqua, et sicut reficeris hoc vino et pane: sic et passione Christi interius. Sic saepe prophetis in visionibus adiicit Deus externas aliquas picturas: ut Ieremiae baculum amygdalinum, et ollam bullientem. Huc referri possunt et illa prodigiosa

ex alio membro aliud sit plenius exponendum. Saepissime enim in altero collationum membro aliqua verba desunt, quae in altero reperiuntur, et vicissim. Non raro antecedentia ex sequentibus, et contra sunt intelligenda et illustranda. Sit nobis exemplo ipsa sacra coena. Matthaeus in prima eius Sacramenti parte tantum haec verba recitat: Accipite, hoc est corpus meum. Oportet ergo supplere hanc brevitatem ex sequentibus, subintellectis illis vocibus, Quod pro vobis traditur, quod diserte Lucas etiam in prima parte recenset: item illis, Comedite ex eo omnes: item, novi Testamenti: item, In

connexa reperiuntur, et non in omnibus descriptionibus eadem aut omnia simul: ideo etiam plurima media ac vias esse consequendae salutis aeternae somniarunt, et etiam nunc contendunt. Iesuitas (ut superius indicavi) in suo Catechismo non puduit ponere sex expiationes peccatorum, nempe hasce: Sacramentum poenitentiae aut absolutionum sacerdotis, eleemosynam, condonationem offensae, correctionem fratris, abundantiam charitatis, et magnam contritionem. Praeter hosce sex dicunt etiam multos alios modos autuias esse expiandi peccata: inter quas rationes nusquam ponunt, quôd solus Christi

donatus. Et eius Evangelion ac ministri dicuntur esse odor mortis, item proiicere ignem ac gladium in terras, seu causam esse omnium dissidiorum, sicut ipsemet Dominus fatetur, inquiens: Non veni mittere pacem, sed gladium ac ignem. Veni namque separare, etc. Sic fides, verbum ac sacramenta dicuntur salvare nos: et credentes dicuntur etiam montes transferre, cum talia solus Deus faciat, fide tamen apprehensus et exoratus. Psalmo 119, Iudicia tua adiuvabunt me: id est, Tu ipse per et secundum verbum tuum. 1. Corinth. 7, Quid scis mulier, si servabis virum: id est,

vel cum reliquias peccati in piis, quae Rom. 6 et 7, peccatum vocantur, non vere peccatum esse, ut concilium Tridentinum decreto negat: vel cum ex voce Mysterii coniunctionis Christi et Ecclesiae, fecerunt Sacramentum coniugii: vel cum pro voce Presbyteri, pastoris et similibus, substituerunt vocem Sacerdotis, quod vocabulum nusquam novum Testamentum ministris Ecclesiae tribuit: sed potius contra clarissime testatur, sacerdotium a Levitis in Christum translatum, perpetuo apud eum immoteque permanere.

separare voluit, et ipse sacrificiis non vacavit, alibi passim ministerium baptissmi pro arbitrio instituit, sabbatum et alios ritus aliquoties violavit: cum non externa sed interna contaminare hominem docuit: dum externas lotiones nihil ad veram sanctitatem facere ostendit: dum novas ceremonias sacramentorum alibi per orbem terrarum celebrandas instituit. Legem et Prophetas usque ad Ioannem durasse docuit: templum esse dissalvendum praedixit, et veros cultores ubique in spiritu ac veritate Deum culturos esse affirmavit. Eo pertinuit etiam laceratio veli templi, quae indicavit, futurum ut

praecipiat. Sic massam tuentur illa corruptela loci Gen. 14, Melchisedech obtulit panem et vinum: cum in Hebraeo sit clare, Protulit aut deprompsit hozia חוציע. Eadem ratione imperiti linguarum sophistae fecerunt ex matrimonio sacramentum, quia vulgata versio Eph. 5, vertit vocem μυστήριον sacramentum: cum ea vox longe latius pateat, et Paulus dicat, Mysterium esse coniunctionem Christi cum Ecclesia, non hominum coniugium. Simili occasione errant gravissime

cum in Hebraeo sit clare, Protulit aut deprompsit hozia חוציע. Eadem ratione imperiti linguarum sophistae fecerunt ex matrimonio sacramentum, quia vulgata versio Eph. 5, vertit vocem μυστήριον sacramentum: cum ea vox longe latius pateat, et Paulus dicat, Mysterium esse coniunctionem Christi cum Ecclesia, non hominum coniugium. Simili occasione errant gravissime pontificii in interpretatione Legis, quod cum ea prima specie tantum externas actiones imperare aut prohibere

parentibus senibus firmum praesidium esse contra adversarios, qui nati in iuventute, iam maturuerunt, ac ad virilem robustamque aetatem pervenerunt. Vox Testamenti, quod ea in Hebraeo, quin et in Graeco foedus significat, plurimum facit ad explicationem Sacramentorum, ad refutandos in coena Domini errores: sic et eruditiore expositione pronominis τοῦτο Lutherus Carolostadium refutavit: et nos hoc tempore voce κοινωνίας adversarios urgemus, quam significare

laborantem, erigetque eum Dominus. Vulgata habet in vetustissimis exemplaribus, et etiam in quadam publica precatione inde facta, Allevabit: id forte negligentia librariorum est corruptum, et factum Alleviabit. Deus bone, quam belle nugantur Papistae, inter quos etiam Sidonius, quomodo eorum Sacramentum iniunctionis alleviet aegroto molestias abigendo spectra. At in Graeco perspicuus est sensus, de miraculosa aut etiam precibus impetrata sanatione ἐνεργει. Quam saepe etiam, ubi versio non prorsus male vertit, aberrarunt Lectores,

potuit: sperandum est, hoc quoque tempore idem in conciliis et alio qui fieri posse. 7 Oportet normam iudicii ac veritatis in Ecclesia certis ac finitis, vel potius paucis quibusdam scriptis esse comprehensam, et certis sigillis confirmatam. Sic autem sola Scriptura est finita, et sacramentis et divinis miraculis Prophetarum, Christi et Apostolorum confirmata: non autem patres aut eorum commenta. 8 Urgent quidem isti contra nos miracula et martyria patrum. Sed illud contra verissime respondetur: Omnes sanctos Patres et Martyres miracula faciendo et patiendo non

passione testor, me nihil unquam falsi scripsisse aut dixisse: sed, Testor quod hic IESUS sit unicus servator mundi, et quod solus hic liber sacrarum Literarum veram et immotam Dei religionem, sine omni errore ac mendacio, contineat. Sic igitur sacrae Literae, non hominum commenta, sunt sacramentis, miraculis et martyrum sanguine obsignata ac confirmata. Non loquimur autem de miraculis postremorum temporum, quae (teste Paulo) sunt efficax illusio et impostura satanae et Antichristi: 2 Thessasalonicens. secundo. 9 Norma iudicii quiddam publicum et a summa autoritate

quaecunque agat aut patiatur, ea ideo patiatur, ut tantum Scriptura impleatur, nec quicquam aliud loquatur aut faciat, quam uti mandatum a Patre acceperit: Ioan. 12. 5 Fingunt illi, sibi ius ac fas esse, pro ratione temporum, hominum et aliarum circumstantiarum, mutare ordinationem sacramentorum, et Scripturam quoque modo sic, modo aliter interpretari: sicut re ipsa modo damnant communionem sub utraque specie, et coniugium sacerdotum, ut horrendas haereses, ac propterea pios homines ferro et flamma persequuntur, modo contra, ut res licitas ac a Deo ordinatas concedunt. At

Pontifici coniuncta, Ecclesiam efficiunt (Nota regulam: Templum Domini, Templum Domini, et, Non auferetur lex a Sacerdotibus, etc.) Dices fortasse: Ecclesia hodierna non ita ambulat in ritu communionis, sicut ante ista tempora, quando sanctissimi viri, utriusque speciei sacramentum necessarium esse, vi praecepti Christi et verbo et opere astruebant. Potuitne tunc Ecclesia errare? Certe non. Quod si non, quomodo id hodie verum non est, quod tunc omnium opinione affirmabatur? cum non sit alia Ecclesia ista, quam illa? Certe hoc te non moveat, quod diversis

et verbo et opere astruebant. Potuitne tunc Ecclesia errare? Certe non. Quod si non, quomodo id hodie verum non est, quod tunc omnium opinione affirmabatur? cum non sit alia Ecclesia ista, quam illa? Certe hoc te non moveat, quod diversis temporibus alius atque alius ritus Sacrificiorum, et etiam Sacramentorum, stante veritate invenitur: Scripturasque (nota) esse ad tempus adaptatas et varie intellectas, ita ut uno tempore secundum currentem universalem ritum exponerentur, mutato ritu iterum sententia mutaretur. (Nota: hoc est, Verbum Dei manet in aeternum.) Christus enim, cui pater

quia ait, Quae faciunt, facere nolite: credendum est, hanc sedem sacratissimam, quo ad locum etiam inexterminabilem. Et tamen, si caput Roma deficeret, ibi veritas Ecclesiae remanebit, ubi erit principatus et Petri sedes, modo praedicto. Et quia credita est potestas sacerdotio praeposito populo, Sacramenta ad finem salutis, prout convenientius iudicaverit, ministrare, etc. tunc patet praeceptum communicandi necessario esse conditionale, scilicet si animarum curam habenti visum fuerit. Quare si universum sacerdotium, aut saltem maior pars cum cathedra Petri, quae

conditionale, scilicet si animarum curam habenti visum fuerit. Quare si universum sacerdotium, aut saltem maior pars cum cathedra Petri, quae secundum sanctum Cyprianum errare non permittitur a Deo, uno tempore sic, alio aliter, propter aedificationem Ecclesiae, aut baptizaret, aut Sacramenta ministraret, quia omnia haec fiunt ad Dei reverentiam, et animarum salutem, non potest ibi cadere deceptio, qualescunque fuerint personae (nota: Religio et Scriptura est plumbea regula, hat eine we chsene nasen. Noluit Christus eos astringere, quin convenientibus verbis,

et ad illum finem, salva veritate fidei, sine qua nemo potest esse membrum Christi, et de corpore eius, quod est Ecclesia, omnia potuerunt Apostoli, et possunt successores. (Nota, nota benissime). Ait enim Cyprianus: Manente concordiae vinculo, et perseverante Ecclesiae catholicae individuo Sacramento, actum suum disponit unusquisque Episcopus, rationem propositi sui Domino redditurus. Ex praemissis constat, quod tota catholica Ecclesia non potest ad literam Scripturarum obligari, licet semper ad spiritum: quando enim litera non servit aedificationi et spiritui, recipit id

Ecclesiam frustra, et se segregarunt ab Ecclesia. Et haec pertinax segregatio, per quam quis sensum suum, quem habet de Scripturis, praeponit Ecclesiae, haeresis Graece dicitur. Adhuc forte diceret aliquis: Christus dixit, Hoc facite in meam commemorationem. Praecipit igitur, Sacramentalem communionem fieri in sui memoriam. Non negamus praeceptum Christi esse, ut haec sic fiant in Ecclesia, uti ipse fecit, et sic fit per successores illorum, quibus praecepit, etc. SENTENTIA IURIS CANONICI DE ABSOluta potestate

an euere dreifache kron / spitzhuete / Cardinalshuete / und Bischoffe auss Seidon) wie der heilig Cyprianus / und nach ihme der heilige und hochgelerte Augustinus / sampt der ganzen Catolischen Kirchen / vor tausend jaren und noch / gelert und geschrieben haben / sunst wueste keiner / ob er einig Sacrament der Kirchen je recht empfangen heit / oder empfangen wurde. Sonder Gott wirket eigener und Guettlicher kraft / durch den Diener / als durch ein Instrument seiner barmherzigkeit. Derhalben dann auch

contra expressam Scripturam, quidvis pro suo tyrannico libitu decernere. In prima sessione decernunt, omnes episcopos ac sacerdotes Tridenti existentes, crebro Missarum sacrificia offerre debere. At contra sacra Scriptura clarissime ostendit, sacrosanctum corporis et sanguinis Domini sacramentum, non ad sacrificium Missae a Christo esse Ecclesiae ordinatum ac datum, sed tantum ad communionem. Testatur item, omne sacerdotium esse in Christum translatum, qui sit perpetuus Ecclesiae sacerdos: et denique eum solum plene sacrificasse, perlitasse et Deum placasse. Hîc ergo manifeste

et praevaricatores usque in infernum suo oneroso foenore deprimebant. Venit igitur, ut illis legibus pro nobis persalveret, imo ut maledictum legis pro nobis fieret, et chirographum eius laceraret: tantum abest, ut nos novis debitis oneraret. In sexta sessione decernunt, septem esse sacramenta. At ubi dabunt certum verbum Dei, de Confirmatione, Matrimonio, Ordinatione, Poenitentia, et extrema Unctione? quid in conferendis hisce ipsorum Sacramentis, ex mandato Dei pronuncietur? Ubi dabunt etiam elementum, divinitus ordinatum confirmationi, coniugio, ordinationi aut

fieret, et chirographum eius laceraret: tantum abest, ut nos novis debitis oneraret. In sexta sessione decernunt, septem esse sacramenta. At ubi dabunt certum verbum Dei, de Confirmatione, Matrimonio, Ordinatione, Poenitentia, et extrema Unctione? quid in conferendis hisce ipsorum Sacramentis, ex mandato Dei pronuncietur? Ubi dabunt etiam elementum, divinitus ordinatum confirmationi, coniugio, ordinationi aut poenitentiae? cum certum sit, sine divinitus ordinato et mandato ac verbo sacramenta non esse, nec esse posse. Iubent etiam credere, ista sua septem

Matrimonio, Ordinatione, Poenitentia, et extrema Unctione? quid in conferendis hisce ipsorum Sacramentis, ex mandato Dei pronuncietur? Ubi dabunt etiam elementum, divinitus ordinatum confirmationi, coniugio, ordinationi aut poenitentiae? cum certum sit, sine divinitus ordinato et mandato ac verbo sacramenta non esse, nec esse posse. Iubent etiam credere, ista sua septem Sacramenta esse ad salutem necessaria. At contra ipsimet decernunt, coniugium ordinatis esse non tantum non necessarium ad salutem, sed etiam plane perniciosum. Sic nec ordinatio iudicatur ad salutem necessaria.

Sacramentis, ex mandato Dei pronuncietur? Ubi dabunt etiam elementum, divinitus ordinatum confirmationi, coniugio, ordinationi aut poenitentiae? cum certum sit, sine divinitus ordinato et mandato ac verbo sacramenta non esse, nec esse posse. Iubent etiam credere, ista sua septem Sacramenta esse ad salutem necessaria. At contra ipsimet decernunt, coniugium ordinatis esse non tantum non necessarium ad salutem, sed etiam plane perniciosum. Sic nec ordinatio iudicatur ad salutem necessaria. Denique anathematizant eos, qui negant Sacramenta esse ex opere operato

etiam credere, ista sua septem Sacramenta esse ad salutem necessaria. At contra ipsimet decernunt, coniugium ordinatis esse non tantum non necessarium ad salutem, sed etiam plane perniciosum. Sic nec ordinatio iudicatur ad salutem necessaria. Denique anathematizant eos, qui negant Sacramenta esse ex opere operato efficacia, et conferre gratiam etiam non credentibus. At contra tota Scriptura contendit, omnia bona, praesertim spiritualia, et ad gratiam Christi pertinentia, per fidem accipi: contra autem, incredulitatem non solum nihil accipere, sed etiam extreme

contra autem, incredulitatem non solum nihil accipere, sed etiam extreme Deum offendere ac irritare, sibique aeternum exitium attrahere. In quinta sessione, sub isto impio IIII habita 16 Iulii, anni 1562 (quae forte in numero octavo est) manifestissime contra expressum Dei verbum de Sacramento corporis et sanguinis Domini decernunt. Quod clare ac crasse omnibus demonstrari potest. Haec enim sunt ipsorum verba ex impressa eorum charta descripta. Laicos et clericos non conficientes, non adstringi iure divino ad communionem sub utraque specie, Cap. 1.

1. Itaque sancta ipsa synodus a spiritu Sancto, qui est spiritus sapientiae et intellectus, spiritus consilii et pietatis, edocta, atque ipsius Ecclesiae iudicium et consuetudinem secuta, declarat ac docet, nullo divino praecepto laicos et clericos non conficientes obligari ad Eucharistiae sacramentum sub utraque specie sumendum: neque ullo pacto (salva fide) dubitari posse, quin illis alterius speciei communio ad salutem sufficiat. Nam etsi Christus Dominus in ultima coena venerabile hoc sacramentum in panis et vini speciebus instituit, et Apostolis tradidit: non tamen illa

ac docet, nullo divino praecepto laicos et clericos non conficientes obligari ad Eucharistiae sacramentum sub utraque specie sumendum: neque ullo pacto (salva fide) dubitari posse, quin illis alterius speciei communio ad salutem sufficiat. Nam etsi Christus Dominus in ultima coena venerabile hoc sacramentum in panis et vini speciebus instituit, et Apostolis tradidit: non tamen illa institutio et traditio eo tendunt, ut omnes Christi fideles statuto Domini ad utramque speciem accipiendam adstringantur, etc. O' profana, aut blasphema potius ora. Audent citare

specie probasse? Num quicquid Constantiensis congregatio affirmavit aut negavit, id mox tota Ecclesia affirmavit aut decrevit? At contra innumera testimonia extant, quod inde a Christi passione usque abhinc 200 annis, tota Ecclesia perpetuo integram et inviolatam Christi institutionem in hoc sacramento comprobaverit, et observaverit, quod in alio scripto prolatis plurimis testimoniis probabimus. Audent isti propalam et coram sole ac mundo hoc pronunciare, nullum divinum mandatum esse de communione sub utraque specie a laicis sumenda. O' Deus vide horrendam

Audent isti propalam et coram sole ac mundo hoc pronunciare, nullum divinum mandatum esse de communione sub utraque specie a laicis sumenda. O' Deus vide horrendam tyrannidem Antichristi, eiusque mancipiorum. An'non tu clare per filium tuum instituisti sacrosanctum Sacramentum corporis et sanguinis Christi, simul sub pane et vino? An'non etiam iteratis vicibus per eundem severissime iussisti, sub utraque specie (ut vulgo loquuntur) ritum hunc observari, clare etiam dicendo, Bibite ex hoc omnes? non rasi tantum in missificando, sed plane omnes Christiani: ut

Alteram isti dicunt speciem ad salutem Christianis sufficere. At Spiritus sanctus, qui per Paulum loquutus est, qui proculdubio diversus ab hoc Tridentini conciliabuli spiritu fuit, contra affirmat, vel mediocrem abusum huius sacrosancti Sacramenti esse prorsus perniciosum: ut quod Corinthii non satis semet probabant, nec alios in communicando expectabant. Quid non minarum ac poenarum illis Apostolus proposuisset, si cognovisset Corinthios audere ipsam filii Dei in stitutionem invertere et mutilare, et toties iteratum mandatum,

O'blasphemam impietatem, et caecam furiosamque audaciam. Sed nondum is furor rabiesque istis hominibus satis est, quod expressum totiesque iteratum Dei mandatum de bibendo sanguine filii Dei negant: pergunt insuper plusquam Gigantea audacia sibi ius rapere supra ipsa filii Dei sacramenta et institutiones, easque sibilicere invertere contendunt. Haec enim in eorum decreto sequuntur. ECCLESIAE POTESTAS CIRCA DISPENSATIOnem Sacramenti Eucharistiae. Cap. 2. Praeterea declarat

pergunt insuper plusquam Gigantea audacia sibi ius rapere supra ipsa filii Dei sacramenta et institutiones, easque sibilicere invertere contendunt. Haec enim in eorum decreto sequuntur. ECCLESIAE POTESTAS CIRCA DISPENSATIOnem Sacramenti Eucharistiae. Cap. 2. Praeterea declarat synodus, hanc potestatem perpetuo in Ecclesia fuisse, ut in Sacramentorum dispensatione, salva illorum substantia, ea statueret vel mutaret, quae suscipientium utilitati, seu ipsorum sacramentorum venerationi, pro rerum,

contendunt. Haec enim in eorum decreto sequuntur. ECCLESIAE POTESTAS CIRCA DISPENSATIOnem Sacramenti Eucharistiae. Cap. 2. Praeterea declarat synodus, hanc potestatem perpetuo in Ecclesia fuisse, ut in Sacramentorum dispensatione, salva illorum substantia, ea statueret vel mutaret, quae suscipientium utilitati, seu ipsorum sacramentorum venerationi, pro rerum, temporum et locorum varietate magis expedire iudicaret. Id autem Apostolus non obscure visus est innuisse, cum ait 1 Cor. 4: Sic nos

POTESTAS CIRCA DISPENSATIOnem Sacramenti Eucharistiae. Cap. 2. Praeterea declarat synodus, hanc potestatem perpetuo in Ecclesia fuisse, ut in Sacramentorum dispensatione, salva illorum substantia, ea statueret vel mutaret, quae suscipientium utilitati, seu ipsorum sacramentorum venerationi, pro rerum, temporum et locorum varietate magis expedire iudicaret. Id autem Apostolus non obscure visus est innuisse, cum ait 1 Cor. 4: Sic nos existimet homo, ut ministros Christi, et dispensatores mysteriorum Dei. Atque ipsum quidem hac potestate usum esse satis

et locorum varietate magis expedire iudicaret. Id autem Apostolus non obscure visus est innuisse, cum ait 1 Cor. 4: Sic nos existimet homo, ut ministros Christi, et dispensatores mysteriorum Dei. Atque ipsum quidem hac potestate usum esse satis constat, cum in multis aliis, tum et in hoc ipso sacramento, cum ordinatis nonnullis circa eius usum, Caetera (inquit 1 Cor. 11. ) cum venero, disponam. Contra vero haec sola potestas perpetuo Ecclesiae in sacramentis, verbo ac ordinationibus Christi fuit, Audi filia, et inclina aurem tuam. Qui salverit unum de mandatis hisce

dispensatores mysteriorum Dei. Atque ipsum quidem hac potestate usum esse satis constat, cum in multis aliis, tum et in hoc ipso sacramento, cum ordinatis nonnullis circa eius usum, Caetera (inquit 1 Cor. 11. ) cum venero, disponam. Contra vero haec sola potestas perpetuo Ecclesiae in sacramentis, verbo ac ordinationibus Christi fuit, Audi filia, et inclina aurem tuam. Qui salverit unum de mandatis hisce minimis, minimus vocabitur in regno caelorum. Et, Beati qui audiunt verbum Dei, et custodiunt. Et, Vos dico amicos meos, si feceritis quaecunque ego praecipio vobis. Ipsemet

videtur: totum vero genus humanum tantum audiat, credat et obediat, Hunc hunc audite. Et, Audi filia, et inclina aurem tuam. Solius Dei est, in Religione ordinare ac decernere: Ecclesiae vero, totique generi humano, sola discendi et obediendi necessitas restat. Dicunt illi, Servata sacramenti substantia. Praeclare autem ista mutilatio servat substantiam sacramenti, ut isti impostores in speciem iactant, ut miseros Christi pusillos decipiant. An enim non sunt duae primariae partes substantiae sacramentorum, nempe Elementum et Verbum? quorum utrunque mutilant, ut nec ipsi

hunc audite. Et, Audi filia, et inclina aurem tuam. Solius Dei est, in Religione ordinare ac decernere: Ecclesiae vero, totique generi humano, sola discendi et obediendi necessitas restat. Dicunt illi, Servata sacramenti substantia. Praeclare autem ista mutilatio servat substantiam sacramenti, ut isti impostores in speciem iactant, ut miseros Christi pusillos decipiant. An enim non sunt duae primariae partes substantiae sacramentorum, nempe Elementum et Verbum? quorum utrunque mutilant, ut nec ipsi quidem negant. Nam et calicem aut vinum ex hoc sacrosancto filii Dei

sola discendi et obediendi necessitas restat. Dicunt illi, Servata sacramenti substantia. Praeclare autem ista mutilatio servat substantiam sacramenti, ut isti impostores in speciem iactant, ut miseros Christi pusillos decipiant. An enim non sunt duae primariae partes substantiae sacramentorum, nempe Elementum et Verbum? quorum utrunque mutilant, ut nec ipsi quidem negant. Nam et calicem aut vinum ex hoc sacrosancto filii Dei testamento subtrahunt: et totum verbum ad eam speciem pertinens auferunt, nempe, Et accepto poculo gratiis actis dedit illis dicens, Bibite ex hoc

adiungit. Sic porro foede abrepto verbo et promissione filii Dei, de dando sanguine, unde tandem certo constabit, dari communicantibus sanguinem? Neque enim frustra filius Dei de altera tantum parte elementi, seu de solo pane dixit, Hoc est corpus: et de solo vino, Hic est sanguis. Sacramenta Dei non ex Physicis concomitantiis, sed ex solo verbo ac institutione Dei dependent, suamque essentiam sortiuntur. Sublato vero verbo, mandato et institutione Dei, sacramenta plane desinunt esse. Sic ergo sacrilege cum substantiales huius sacrosancti sacramenti partes, nempe

filius Dei de altera tantum parte elementi, seu de solo pane dixit, Hoc est corpus: et de solo vino, Hic est sanguis. Sacramenta Dei non ex Physicis concomitantiis, sed ex solo verbo ac institutione Dei dependent, suamque essentiam sortiuntur. Sublato vero verbo, mandato et institutione Dei, sacramenta plane desinunt esse. Sic ergo sacrilege cum substantiales huius sacrosancti sacramenti partes, nempe tum elementum tum et verbum, mutilent et truncent, quomodo et vere docere possunt se servare integram substantiam? Verum istam longe desperatissimam coniuratorum Antichristi

vino, Hic est sanguis. Sacramenta Dei non ex Physicis concomitantiis, sed ex solo verbo ac institutione Dei dependent, suamque essentiam sortiuntur. Sublato vero verbo, mandato et institutione Dei, sacramenta plane desinunt esse. Sic ergo sacrilege cum substantiales huius sacrosancti sacramenti partes, nempe tum elementum tum et verbum, mutilent et truncent, quomodo et vere docere possunt se servare integram substantiam? Verum istam longe desperatissimam coniuratorum Antichristi audaciam nihil pudet, manifeste contra palpabilem veritatem quidvis pronunciare et blaterare. Vae

integram substantiam? Verum istam longe desperatissimam coniuratorum Antichristi audaciam nihil pudet, manifeste contra palpabilem veritatem quidvis pronunciare et blaterare. Vae illi, qui se tam crassa impostura decipi patiatur. Dicunt sibi licere ea corrigere ac statuere in hoc sacramento, quae vel hominum saluti, vel huius sacramenti dignitati conveniant. O'sacrilegam audaciam. Num ergo Tridentina cohors melius novit aut instituere potest, quid vel saluti hominum, vel dignitati sacramentorum conveniat: quam ipsemet caelestis magister, et unica via, veritas et

coniuratorum Antichristi audaciam nihil pudet, manifeste contra palpabilem veritatem quidvis pronunciare et blaterare. Vae illi, qui se tam crassa impostura decipi patiatur. Dicunt sibi licere ea corrigere ac statuere in hoc sacramento, quae vel hominum saluti, vel huius sacramenti dignitati conveniant. O'sacrilegam audaciam. Num ergo Tridentina cohors melius novit aut instituere potest, quid vel saluti hominum, vel dignitati sacramentorum conveniat: quam ipsemet caelestis magister, et unica via, veritas et vita, vel etiam, eius caelestis pater, cuius

decipi patiatur. Dicunt sibi licere ea corrigere ac statuere in hoc sacramento, quae vel hominum saluti, vel huius sacramenti dignitati conveniant. O'sacrilegam audaciam. Num ergo Tridentina cohors melius novit aut instituere potest, quid vel saluti hominum, vel dignitati sacramentorum conveniat: quam ipsemet caelestis magister, et unica via, veritas et vita, vel etiam, eius caelestis pater, cuius praescriptum filius, ut supra audivimus, exactissime secutus est? Dicunt

Num ergo Christiana religio adeo incerta et in constans est, ut pro tempore, locis ac hominibus variet? Hoc vero Turcae de suo Alcorano, et Iudaei de suo Thalmud dicere non ausint. Sed audi, Christiane frater, bellas praedicationes, quibus hanc suam Babylonicam turrim, quidvis in Sacramentis et Religione mutandi, confirmant et constabiliunt θεόμαχοι isti Gigantes. Apostolus (inquiunt) vocavit se dispensatorem mysteriorum Dei, 1 Cor. 4. Ubi putant illi vocem dispensationis more Aulae ac Cancellariae Romanae aut etiam

clare negat, se mandare, sed tantum consilium dare: et addit, se nulli necessitatem imponere, aut laqueum iniicere velle. An'non est, Christiane lector, praeclara haec Scripturae tractatio, et firma probatio, quod sanctissimo Antichristo, eiusque coniuratis bicornibus, dispensatio in Sacramentis viventis Dei libera sit, ut pro temporum, hominum ac locorum statu, id est, pro suo habitu, hodie sic, cras aliter, explenitudine potestatis, et scrinio pectoris sui (ubi sunt omnes iniuriae, iura volebam dicere) libere dispenset? Nunc et alteram Scripturae citationem, perinde

hodie sic, cras aliter, explenitudine potestatis, et scrinio pectoris sui (ubi sunt omnes iniuriae, iura volebam dicere) libere dispenset? Nunc et alteram Scripturae citationem, perinde Curtisanice tractatam, audiamus. Dicunt Paulum esse usum potestate statuendi ac dispensandi in Sacramentis, prout ei visum sit expedire. Item aiunt, Ordinatis nonnullis: quasi Paulus ea quae docet 1 Corinth. 10. et 11. de Sacramento, ordinaverit, et non potius tantum Christi ordinationem recitaverit. Sed arguit in faciem eos mendacii apertissimus Pauli textus, eo ipso loco quem

dispenset? Nunc et alteram Scripturae citationem, perinde Curtisanice tractatam, audiamus. Dicunt Paulum esse usum potestate statuendi ac dispensandi in Sacramentis, prout ei visum sit expedire. Item aiunt, Ordinatis nonnullis: quasi Paulus ea quae docet 1 Corinth. 10. et 11. de Sacramento, ordinaverit, et non potius tantum Christi ordinationem recitaverit. Sed arguit in faciem eos mendacii apertissimus Pauli textus, eo ipso loco quem citant. Testatur enim diserte Apostolus, se idipsum accepisse a Domino, quod Corinthiis tradiderit: non adiecisse, non

Apostolus, se idipsum accepisse a Domino, quod Corinthiis tradiderit: non adiecisse, non diminuisse, non etiam mutare quicquam. Quid ergo ille ibi Romanistarum more dispensavit, aut dissipavit? Quod autem dicit, Caetera, cum veniam, ordinabo: intelligit non de ipsa institutione huius Sacramenti, quam illis iam plene tradiderat, sed de externis ceremoniis, et accidentariis cirumstantiis, ut est tempus et modus conveniendi, sese invicem in celebranda coena expectandi, modeste ac parce proposita sumendi, certo ac decoro modo sese in templis gerendi, ut mulier sit capite tecto, vir

CANONES DE COMMUNIONE SUB UTRAQUE specie, et parvulorum. CANON PRIMUS. Si quis dixerit, ex Dei praecepto, vel necessitate salutis, omnes et singulos Christi fideles utramque speciem sanctissimi Eucharistiae sacramenti sumere debere, anathema sit. CANON SECUNDUS Si quis dixerit, sanctam Ecclesiam catholicam, non iustis causis et rationibus adductam fuisse, ut laicos, atque etiam clericos non conficientes, sub panis tantummodo specie communicaret, aut in eo

non conficientes, sub panis tantummodo specie communicaret, aut in eo errasse, anathema sit. Hactenus illi. Hoc anathemate totam Ecclesiam Christi usque ferme ad nostra tempora sacrilege anathematizant, quae sensit ac docuit, esse Dei mandatum, ut sub utraque specie hoc sacrosanctum Sacramentum sumatur. Quin et ipsum unigenitum viventis Dei filium blasphemo ore excommunicant. Nam ipse, sicut a patre iussus fuit, disertissime dixit, Bibite ex hoc omnes: idque non tantum semel dixit, sed et saepius repetiit, ut supra abunde ostendi. Si igitur confitentes hoc mandatum

toto mundo) recitantur non tantum a veteribus, sed a recentissimis (ut sunt, post Ambrosium, Lombardus, Thomas, et Glossa Decreti) et a plurimis aliis recentibus Pontificiorum scriptis, (quorum testimonia aliquando forte seorsim edentur) longe gravissimae causae, cur sub utraque specie sit hoc Sacramentum sumendum: quorum dicta vide, Ambrosii quidem et Thomae super 1 Cor. 11. Lombardi vero lib. 4. dist. 11. et Glossae dist. 2 de cons. cap. comperimus. Hi igitur et alii scriptores ostendunt gravissimas rationes, cur sub utraque specie sit hoc Sacramentum

specie sit hoc Sacramentum sumendum: quorum dicta vide, Ambrosii quidem et Thomae super 1 Cor. 11. Lombardi vero lib. 4. dist. 11. et Glossae dist. 2 de cons. cap. comperimus. Hi igitur et alii scriptores ostendunt gravissimas rationes, cur sub utraque specie sit hoc Sacramentum institutum, et sumendum. At isti, cum quidem anathematizent eos qui non credunt, ac fateantur Ecclesiam habuisse gravissimas causas tollendi posteriorem speciem, tamen nullas proferre queunt. Est vero observatu dignum, quam pontificia Ecclesia ac Religio sibi pulchre

esse. Verba eius haec sunt. Gelasius Papa de consec. dist. 2. cap. comperimus. Comperimus autem, quod quidam, sumpta tantummodo corporis sacra portione, a calice sacri cruoris abstineant: qui proculdubio (quoniam nescio qua superstitione docentur astringi) aut integrum Sacramentum percipiant, aut ab integris arceantur. Quia divisio unius eiusdemque mysterii, sine grandi sacrilegio non potest provenire. Glossa ibidem: Nec superflue sumitur sub utraque specie. Nam species Panis ad carnem, et species Vini ad animam refertur: cum unum sit Sacramentum Sanguinis, in

astringi) aut integrum Sacramentum percipiant, aut ab integris arceantur. Quia divisio unius eiusdemque mysterii, sine grandi sacrilegio non potest provenire. Glossa ibidem: Nec superflue sumitur sub utraque specie. Nam species Panis ad carnem, et species Vini ad animam refertur: cum unum sit Sacramentum Sanguinis, in quo est sedes animae. Iamque sumitur sub utraque specie, ut significetur, quod utrunque Christus assumpserit, carnem et animam: et quod tam ad animae quam corporis tuitionem eius participatio valeat: unde, si sub una tantum specie sumeretur, ad tuitionem alterius tantum

est, Papa et spirituales eius, etiamsi tu nescias quid illi credant: ac nec forte ipsimet maiori ex parte suam, aut ullam omnino fidem religionemve (si modo eorum vitae, ut certissimo indicio credendum est) norint aut credant. 19 Opus operatum tollit fidem; et omnino omnem scientiam in Sacramenti promissionibus et operibus, ac tota religione. Dicunt vero Papistae, valere Sacramenta et Missas etiam sine bono motu utentis: necesse necessariam veram fidem in percipiente, ad eorum efficaciam. Sic et suas preces ex sola battologia valere sentiunt. Sublata porro inde fide, etiam

maiori ex parte suam, aut ullam omnino fidem religionemve (si modo eorum vitae, ut certissimo indicio credendum est) norint aut credant. 19 Opus operatum tollit fidem; et omnino omnem scientiam in Sacramenti promissionibus et operibus, ac tota religione. Dicunt vero Papistae, valere Sacramenta et Missas etiam sine bono motu utentis: necesse necessariam veram fidem in percipiente, ad eorum efficaciam. Sic et suas preces ex sola battologia valere sentiunt. Sublata porro inde fide, etiam promissio, cui fides inniti debebat, mortua, aut certe muta est. Hoc principium

et scholis Papistarum? In Italia clamosi et rixosi monachi, pro verbo Dei ac Paulinis epistolis, Metaphysica Aristotelis profitentur. Sic itur ad astra. Quorsum ergo sacrosancta Evangelia? 49 Dicunt Tridentini Patres in suo decreto de Communione sub utraque specie, licere eis mutare in Sacramentis, quae videantur pro ratione temporum, hominum, locorum, et aliarum circumstantiarum. Si Christiana religio variat ratione circumstantiarum, actum est de Bibliis aut scripto iure, quod de una tantum quadam immota forma Religionis, quae omnibus temporibus, locis ac hominibus fit communis,

et veterum patrum ac ecclesiae supra scripturam authoritate 418 Credo Papistarum, ad verbum ex eorum iure Canonico desumptum 426 Viva praxis supra ostensae normae synodi, seu refutatio crassorum errorum concilii 426 Ecclesiae potestas circa dispensationem sacramenti Eucharistiae 430 Canones de communione sub utraque specie, et parvulorum 431 De nona sessione Tridentinae synodi 432 Vetus ac perpetua norma, simul et praxis, qua Antichristus regnum, verbum, religionem ac Ecclesiam Christi pessundedit ac conculcavit 436

302. 303 confirmare promissionem 221 confirmationem a confutatione cur sacri scriptores non separent 244 confiteri Domino 330 congeries 175 congerie verborum quatenus Hebraei utantur 259 coniugii sacramentum unde papistae conflarint 343 coniugia extra suam tribum Iudaeos contrahere non solere 336 coniunctionis in Scriptura ratio quae 86 coniunctiones finales et causales saepe non veris causis ac finibus addi 214 considerationis

304. velamen duplex 348 per Cor quid intelligatur 86. 87 Corinthiorum tumorem quomodo Paulus exaggeret 175 Corpus doctrinae Vulgandi, veteris et novi Testamenti 22. 23. quomodo tranquillum fiat 308 corporis et sanguinis Domini sacramentum cur ecclesiae datum 428. molestia animi quoque intentionem interturbare 308 correctio 176 correctionis nomine quid intelligendum. 393 correlativa interdum pro se invicem poni. 190 corruptio hominis 373. manens, vere

ibid. gubernatores qua ratione iram Dei sibi cumulent 401. historia quo compendio narretur 282 adversus Ecclesiae hostes testimoniis Scripturarum S. apertis utendum 106 ecclesiae pictura qualis in Esaia 322. potestas circa dispensationem sacramenti eucharistiae 430. status post apostolorum tempora qualis fuerit 402. veteris lectores 398 ecclesiae in quo genere credendum 406. 407. quo consilio Deus sacras literas proposuerit 411 ecclesiam Christi nunquam communionem sub una probasse 429.

325. manus mendica 324. qua ratione efficiat bona opera 326. quatenus iustificet 318. quid 345. eius primariae partes duae. ibid. quid sophistis 342. quomodo nobis imputetur ad iustitiam 229. religionis ubi necessaria 132. sola iustificat 215. verbum et sacramentum quomodo dicantur salvare nos 319 fidei causa quae 34. 35. donum quomodo nobis contingat 349. iustitia quae sit 327. iustitiam requirere verbi Dei cognitionem 437. 438. natura a Paulo exposita 386. πληροϕορία

ibid. martyrum constantia divinum opus 444 materia quo tropo pro materiato ponatur 183 mathematicae res cur simplicissimo sermone exponi possint 239 mathaeologia Sophistarum 10. 11 ex Matrimonio quomodo sacramentum factum 385 Matthaeus cur Iosephi potius quam Mariae genealogiam texuerit 336. quo ordine utatur 270 Matthaei consuetudo quae 93. operis argumentum 270. verba qualia. ibid. Matthaeum in citandis

394 etc. plures habere res ac veras salutaresque sententias, quam verba 395. quomodo tota antiquitas nominarit 403 in Sacris literis experientiam pleraque probare 445. quae potissimum celebrentur 264. cur multa nobis obscura videantur 269 Sacramentum cur sub utraque specie sumatur 431 Sacramenti abusus perniciosus 430 Sacramenta Dei unde dependeant. ib. visibilia verba 274 Sacramentorum mutilatio 430. numerus 429. partes quae 430 Sacramenta etiam non credentibus

sententias, quam verba 395. quomodo tota antiquitas nominarit 403 in Sacris literis experientiam pleraque probare 445. quae potissimum celebrentur 264. cur multa nobis obscura videantur 269 Sacramentum cur sub utraque specie sumatur 431 Sacramenti abusus perniciosus 430 Sacramenta Dei unde dependeant. ib. visibilia verba 274 Sacramentorum mutilatio 430. numerus 429. partes quae 430 Sacramenta etiam non credentibus gratiam conferre, papistarum assertio 429

nominarit 403 in Sacris literis experientiam pleraque probare 445. quae potissimum celebrentur 264. cur multa nobis obscura videantur 269 Sacramentum cur sub utraque specie sumatur 431 Sacramenti abusus perniciosus 430 Sacramenta Dei unde dependeant. ib. visibilia verba 274 Sacramentorum mutilatio 430. numerus 429. partes quae 430 Sacramenta etiam non credentibus gratiam conferre, papistarum assertio 429 Sacrificia cur non expient peccata 352. cur

probare 445. quae potissimum celebrentur 264. cur multa nobis obscura videantur 269 Sacramentum cur sub utraque specie sumatur 431 Sacramenti abusus perniciosus 430 Sacramenta Dei unde dependeant. ib. visibilia verba 274 Sacramentorum mutilatio 430. numerus 429. partes quae 430 Sacramenta etiam non credentibus gratiam conferre, papistarum assertio 429 Sacrificia cur non expient peccata 352. cur vituperentur 306. Ethnicorum unde orta 443. Iudaeorum qua ratione Deus

videantur 269 Sacramentum cur sub utraque specie sumatur 431 Sacramenti abusus perniciosus 430 Sacramenta Dei unde dependeant. ib. visibilia verba 274 Sacramentorum mutilatio 430. numerus 429. partes quae 430 Sacramenta etiam non credentibus gratiam conferre, papistarum assertio 429 Sacrificia cur non expient peccata 352. cur vituperentur 306. Ethnicorum unde orta 443. Iudaeorum qua ratione Deus reiiciat 237 Sacrificiorum et expiationum monstratio 350.

443 Sibyllini libri quibus a Romanis commissi 424 Sicut quam notam habeat 203 Sidonius unde suam sanctam missam probare conetur 388 a Significatione propria quatenus non recedendum 167 Signa quid Augustino 79. 80. sacramentalia 196 Similis cum assimilato qualis mixtio in sacris 229. species 196 Simile 55. Chrysostomi 75. Hilarii. ibid. obscurius quomodo aliquando applicetur 203 Similitudo 201. a metaphora quid distet 196

quomodo Paulus redarguat 435. veteris et novi proprietas quae 123. summa 6. veteris lectionem non probe intelligentes, cur noxam incurrant 92. 93. libriunde dicti 36. novi unde. ib. nomina quaedam alia nos literatura habere quam sint apud Hebraeos 113. vocem plurimum facere ad Sacramentorum explicationem 386 Testamentum Dei sanctissimum papistas mutilare 431. novum varie citare veteris dicta 60. quomodo. ibid. vetus quadrifariam tradi 92 in Testamento novo, cum eadem verba leguntur, quae sunt in veteri, quid videndum

fertilissimam, regni horreum, penitus vastatam, superesse iam Zagrabiam regni caput. Quot insuper praedas animalium pariter et hominum in grauissimam seruitutem, morte duriorem abegerint, uariis affecerint suppliciis, templa profanauerint, sacraria expoliauerint Christi et ecclesiae eius sponsae sacramenta conculcauerint, dei sanctorumque omnium simulacra comminuerint, toti denique Christianitati summum incusserint terrorem. Certo certius praesentissimum, ni illa tempestas procul a finibus, imo a ceruicibus nostris pellatur, imminere et patriae et caeteris uicinis prouinciis periculum ac

homines dirigerentur. Atque haec quidem, omnes ex aequo ad observationem sui obligat: illa non item. Quia Christus Dominus Servator noster, liberavit nos a iugo illius, quoad scilicet praecepta mystica, quae sunt Sacramentalia, vel Caeremonialia: et non Moralia: Marantha, par. 3. de orig. Iudicii, num. 47. ut patet Actorum 5. et Gal. 4. 5. Et quia Nova haec Lex, super ratione naturali, sicuti et Leges Civiles ab

Ubi (I) meliori modo, quam (A) probabit, extunc In causam-attractus iuxta vires, trium literarum Inquisitoriarum vigesimo quinto duarum duodecimo et unicarum sexto se sacramentum praestabit. IV. Si (A) in comprobatione sua, per omnia defecerit, vel forsan Communem ipsam neque celebraverit: tunc (I) simpliciter absolvetur. V. Si denique (I) aut Communem inquisitionem omiserit, aut quidem

potest, ubi (I) in primo statim responsionis termino, sed iuramento Actoris ad caput suum iuxta consuetudinem Regni, deponendo submiserit; et (A) hoc acceptare noluerit: tunc (I) tertio se solum sacramentum praestare teneretur. Quem modum Ego aliquoties tentavi, sed nunquam istum effectum consecutus sum, sed semper, iuxta tertiam formulam iudicium recepi; qui tamen modus, seu formula utilis esset pauperibus (I) ut se

imponere; sed mox et indilate sententia Capitalis, vel emendae Capitis, contra illum pronunciatur, executionique demandatur. Si tamen Actor, in probatione sua defecerit, etiam in hac, sicut in Communi inquisitione, ut Reo sacramentum praestandum imponatur, necesse erit. Ubi tamen Nota, istam paritatem, sive sicutitatem praestandi per (I) sacramenti nullam esse: nam in communi Inquisitione, ubi (A) per omnia defecerit, (I) simpliciter absque omni

demandatur. Si tamen Actor, in probatione sua defecerit, etiam in hac, sicut in Communi inquisitione, ut Reo sacramentum praestandum imponatur, necesse erit. Ubi tamen Nota, istam paritatem, sive sicutitatem praestandi per (I) sacramenti nullam esse: nam in communi Inquisitione, ubi (A) per omnia defecerit, (I) simpliciter absque omni iuramento absolvi solet. Ut videre est supra quaest. 12. Modo Quarto. Nisi forte referatur ad modum

par est ratione enixe peto, quatenus Dominatio Uestra Reuerendissima id denegare Patribus nolit, quod mihi antea indulserat. Ut enim nouit Dominatio Uestra Reuerendissima, Ecclesia Parochialis est in Dubouacz, non Carlostadii, unde licet de praesenti Presbiteri saeculares in illa Ecclesia Sacramenta ministrauerint et alias functiones militibus illius Propugnaculi, id tamen minime conuincit iliam Ecclesiam ad illos pertinere. Uerum omnia prudenti iudicio Dominationis Uestrae Reuerendissimae committo, cui me ac mea simul quaeque humiliter commendo. Ubi primum Datarium uicero, curabo

ducuntur, sed, quia vel pater iubet vel, quia pater gaudebit vel, quia illis est bonum. Ad suscipiendam sacratissimam Eucharistiam omnino incapaces, quia non sufficienter concipiunt ibi latentem sub hostia Deum, nec in ullis his missionibus Tarahumaribus administratur Eucharistiae sacramentum, etiam ad mortem infirmis. Confessionem cum illis peragere res valde ardua et scrupulis plena, quia plerique vel omnia negant vel multa mentiuntur, prout volunt, et, quod in universali affirmarunt, in particulari negant. Dum tamen quis inter illos aegrotatur, advocant suum patrem, qui

obedire velint) delinquentes verberare, baptizatos conquirere, populum ad sacrum convocare, pueros ad doctrinam Christianam compellere debent ex officio. Pueri quotidie orationem dominicam cum salutatione Angelica symbolo Apostolico decantant, post decem praecepta Dei, quinque Ecclesiae, septem sacramenta, Salve Regina et confessionem generalem recitant. Sua lingua tum Hispanico idiomate laudetur Sanctissimum Sacramentum et Beatissima Virgo sine macula concepta ac contritio decantatur. Sunt et alii pueri per modum ephebulorum in quavis missione, qui patri assistunt, in eadem domo cum

compellere debent ex officio. Pueri quotidie orationem dominicam cum salutatione Angelica symbolo Apostolico decantant, post decem praecepta Dei, quinque Ecclesiae, septem sacramenta, Salve Regina et confessionem generalem recitant. Sua lingua tum Hispanico idiomate laudetur Sanctissimum Sacramentum et Beatissima Virgo sine macula concepta ac contritio decantatur. Sunt et alii pueri per modum ephebulorum in quavis missione, qui patri assistunt, in eadem domo cum patre vivunt, patrique serviunt in aliquibus octo, in aliis sex, in aliis 12118 ac hos pater vestit, nutrit, educat,

modum ephebulorum in quavis missione, qui patri assistunt, in eadem domo cum patre vivunt, patrique serviunt in aliquibus octo, in aliis sex, in aliis 12118 ac hos pater vestit, nutrit, educat, illorumque curam gerit, ut paulatim Christianae pietatis officiis affici discant, orationes sciant, in sacramentis administrandis patrem iuvent. Hi postea magni iam magis exculti cum patre itinera peragunt, ephippiunt 119 , onerant mulas reliquaque officia praestant. Aedificia patrum in qualibet missione paulatim crescunt. In novis missionibus una domuncula

Ex terra et stramine lateres conficiuntur et ex his domus perficiuntur, omnes unius condignacionis. Puerorum maiorum uxores (hic enim cito accipiunt uxores) in culina iuvant patrem, pinsunt panem, coquunt... Pueri, qui cum patre vivunt, antequam eant cubitum, contritionem et laudetur Sanctissimum Sacramentum recitant, ter Ave Maria de die pulsatur et semel ante caenam pro defunctis signum campana datur. Peracto prandio et caena iterum a pueris laudetur Sanctissimum Sacramentum et immaculata Beatae Virginis conceptio recitatur, postquam consuetas orationes in Ecclesia recitando finiunt,

patrem, pinsunt panem, coquunt... Pueri, qui cum patre vivunt, antequam eant cubitum, contritionem et laudetur Sanctissimum Sacramentum recitant, ter Ave Maria de die pulsatur et semel ante caenam pro defunctis signum campana datur. Peracto prandio et caena iterum a pueris laudetur Sanctissimum Sacramentum et immaculata Beatae Virginis conceptio recitatur, postquam consuetas orationes in Ecclesia recitando finiunt, pater illos ex doctrina Christiana interrogat. Diebus dominicis et festis generaliter ab omnibus praeorante uno, oraciones recitantur. Sunt et alii ex populo, qui equorum,

recitandae ratio introducta, multa gravissima inter se odia habita profligata, politior vivendi in unum ratio persuasa 126 , cognitio Dei divinarumque rerum aestimatio efficaciter inculcata, poenae et praemia aeterna bene vel male morientium saepe eisdem iterata et ad visum repraesentata, Sacramentorum dignitas ususque necessarius aprime comendatus. Labor praeterea Societatis Jesu operariorum indefessus, magna in sufferendis eorum defectibus patientia non exiguam conferent apostolicae religioni comendationem, quae omnia ita vera sunt, ut omnes

barbarosque, post superatam inter barbaros in missionibus apostolicisque laboribus longam vitam, de periculis inter falsos fratres. Evocabitur quandoque de nocte tempore pluvio inter fulgura et fulmina ad 12 vel 14 milliaria per avia et devia, per ardua et praerupta solo uno comite ad infirmum sacramentis muniendum, ipsumque ad aeternitatis iter disponendum et gaudebit tam bene peractos labores, tinget sacro fonte paulo ante mundo datas animulas, quas cum tenui ictu mors rapiet, in gloriam abscitos caeli cives suosque filios et advocatos esse laetabitur, sacras aedes hic et spirituales

per haec quales praeludia scenas,
5.29   2 Divinus molitur amor: mox vidit adultae,
5.30  Pabula quae solo novit sua ducere Coelo,
5.31  Sacramenta spei: quo non obstante, trahendis
5.32  Censibus appositos offert ultronea fundos.
5.33  Mox illis etiam queis novit egere Thienem
5.34  Subsidiis, suadet Syren generosa

ficti sub imagine luctùs
3.227  Ipse lates, moresque tuos tibi fabula verax
3.228  Obtulit. Anticyram (quid cessas?) primus adito,
3.229  Quaeque Alijs caneres, tibimet solatia sumas:
3.230  Rite memor sacramenti, in quod luminis oras
3.231  Protinus intrantem Natura et Numen adegit,
3.232  Vt, sidulce foret nasci, mortalia ferres.
3.233  Et veluti, si quando procul natalibus aruis
3.234  Externum te ducit

lapsae
Prodigium vocis Pharii voluisset Anubis,
Excussum memorare iugum, veterisque laboris
Servitium versare animo non deside plebem
Admonuit, Iudamque Deo paschalibus aequum
Stare sacramentis, quem summa potentia Nilo
Subtractum voluit, signo praesente reposci.
Virgo tamen verbis quae vox audita ferebat
Non male perspectis, alio quam caetera carmen
Turba revolvebat sensu. Signare

est; quo ac Pro simul ac ? pervenit, mortem illius in Domino pretiosam sanctus patriarcha Dominicus palam fratribus praenuntians, tertia die post omnibus Ecclesiae sacramentis munitus omnium etiam primus in ordine obdormivit in pace, tumulatus in monasterio sancti Sixti anno 1218, quem passim nostrates beatum communi voce appellant. Leander lib. I, pag. 15; Malv. an. 1218, pag. 193; Ferr. 2. 1, l. I, fol. 67; Plod. P. I, l. I, fol. 274.

rexit usque ad annum 1737, quo vivere desiit. Ex tom. 4. et 5. Illyrici sacri. Georgius Spalatinus scripsit historiam seu cronicon de Saxoniae ducibus. Hic eximius theologus illustrissimae Saxoniae ducis a sacramentis fuit. Paulus Bolduanus Bib. his., Bas. 1544; Roterodamus epist. 2. m. 125. Hieronymus Patricius fuit sacerdos Spalatensis, vir admodum doctus ac eruditus atque in patriae ac nationis suae rebus admodum versatus optimeque de ea

et has reparat tectis, ac gente Otomanna
1.639  Munit: quas hostes mea Seña deinde videbit.
1.640   Vix uno à praedis sese Thrax continet anno,
1.641  Contemnens Paci data sacramenta colendae
1.642  Ad nova Christicolis impendit damna; valenti 1555.
1.643  Pannona rura manu petit; hic nova Castra, Bobovac,
1.644  Jacobi

comes Nadasd plurimorum patrociniis fulciretur, ut jam pro resoluto habitus fuerit, exsistente Pragac Carolo VI., Eszterhazius Viennae decumbens, Pragam ad eum medio canonici Petri Matachich tunc Viennae collegii Croatici rectoris eas dedit de Nadasdi et Marotti litteras, quas secretas per sacramentum praevie a scribente canonico depositum voluit, quibus effecit, ut Pragae die 20. Augusti anno domini 1723. Georgius Braniug ex archidiacono Kemlek at canonico Zagrabiensi in episcopum Zagrabiensem resolveretur. Capitulum non solum, quod proponere Braniughium pro episcopatu

et secretarium juvare debebant, quin et juri dare operam, ut ex schola illa egregii plures prodierint et hodie in primis regni sint officiis. Confessarium ex clero semper habuit et plerumque illum, quem et capellanum. Anno 1730. Posegam et totam visitavit Sclavoniam, templa consecrans, sacramentum confirmationis administrans, quod ibidem amplius quam 90000 (?) animarum praestitit, jus suum hac ratione confirmare studens, populum devinciens et ad decimarum praestationem animans officialesque ibidem ad partes suas attrahens tam mansvetudine sua quam prudentia ac familiaritate, qua

voluit, et non nisi 1000 frumenti modios aulae offerebat, sed semper ut privilegium ad successores etiam transferetur. Quod obtinere non valens interea febri corripitur, conditoque testamento sensim deficit, ac post octo hebdomadarum infirmitatem, magna patientia toleratam, post suscepta saepius sacramenta, viatico publice delate et extrema unctione, plenus fide, spe, charitate in manus Dei resignatione, justorum preciosa morte die 28. Aprilis hora media secunda post medium noctis anno 1748. pie ad promeritam coronam justitiae ad regna coelestia e vivis translatus est, et ut dicimus

omnino, modo scriptis et constitutionibus. 2do. Dominum Balthasarem Magdalenich vicarium temporaneum, dominum Joannem Busan comitem curialem fecit. 3tio. Praedia, uti parte alia, contulit. 4to. Sacramentum confirmationis per dioecesim administravit. 5to. Jubilaeum 1751. debite celebrari fecit. Aliaque contenta in serie annorum, verso hoc libro. Plura etiam fecisset, nisi archiepiscopatus Strigoniensis, quem anhelabat, obstitisset. Viennam excurrebat

ad sanctum Leonardum rediit, qua occasione accepta in scriptis facilitate ecclesiam patrum Franciscanorum ad sanctum Leonardum consecravit. Segniensis Jaskam directe profectus est, ubi aeque patrum Franciscanorum ecclesiam consecravit, et ex data facultate tam Jascae quam et Carolostadii sacramentum confirmationis administravit et pontificalibus usus est. Bosnensis autem episcopus habita aeque facultate in cathedrali ecclesia portatilia consecravit, fuitque primus quem fecit actus suae potestatis et ordinis episcopalis, hocque mense Aprili.

Posegam profectus est, cum domino protonotario Naisich et domino Busan, ubi in supremum comitem installatus est. (Episcopus Varasdini et Chaktorniae. Fundatio Baloghiana.) Episcopus autem Varasdinum concessit, ibique diutius commoratus, primo sacramentum confirmationis in ecclesia patrum societatis Jesu saepius administravit, confirmatis amplius sex mille hominibus. Inde Chaktornjam profectus, ibi ecclesiam patrum Franciscanorum sub titulo sancti Nicolai cum tribus aris consecravit, dominica 4. post Pentecosten occurrente, in 14. Junii,

confirmationis in ecclesia patrum societatis Jesu saepius administravit, confirmatis amplius sex mille hominibus. Inde Chaktornjam profectus, ibi ecclesiam patrum Franciscanorum sub titulo sancti Nicolai cum tribus aris consecravit, dominica 4. post Pentecosten occurrente, in 14. Junii, et sacramentum confirmationis pluribus animarum milibus administravit. Quasdam etiam parochum inter et civitatem ac religiosos controversias decidit, dato parocho ejusque successoribus decreto. Fundationem quoque Baloghianam pro duobus in seminario alendis juvenibus seminario ibidem Varasdinensi ita

cum...... nec ipse metu mortis sibi a.... tiniano infligenda | serio se dolere posse aperuisset, aut acta sua retractare formaliter, minus ea, quae liberorum murariorum sunt revelare metu etiam ne plures inficiantur. Orta fuit quaestio, an sacramentali arcano confessarius teneatur, cum in fine prodierit, sacramentum nullum fuisse. 2. An poenitens cum periculo plane amittendae temporalis vitae teneretur ad rem hanc publice revelandam. Decisumque fuit, hoc secundum ei imponendum fore, prouti et a confessario fuit impositum, sed ipse

| serio se dolere posse aperuisset, aut acta sua retractare formaliter, minus ea, quae liberorum murariorum sunt revelare metu etiam ne plures inficiantur. Orta fuit quaestio, an sacramentali arcano confessarius teneatur, cum in fine prodierit, sacramentum nullum fuisse. 2. An poenitens cum periculo plane amittendae temporalis vitae teneretur ad rem hanc publice revelandam. Decisumque fuit, hoc secundum ei imponendum fore, prouti et a confessario fuit impositum, sed ipse nullatenus consensit. Ad primum cum satis disputatum fuisset, arcano

(De moderandis stollis.) Circa 12. articulum de moderandis parochorum stollis noveris lector, occasionem quaestionis praebuisse dominos Croatiae ablegatus. In dioecesi Zagrabiensi antiquissimus mos est fuitque, ut parochi nobilibus gratis universa sacramenta administrarent, eorumque familiis in curia eorum habitantibus aeque. A morte hospitis parochorum is, qui mortuum sepelivit, vel in cujus parochia mortuus fuit nobilis, equum mortui habebat vel pro eo fl. Rh. juxta bani Eszterhazy Josephi constitutionem fl. 15.

parochorum is, qui mortuum sepelivit, vel in cujus parochia mortuus fuit nobilis, equum mortui habebat vel pro eo fl. Rh. juxta bani Eszterhazy Josephi constitutionem fl. 15. Hoc igitur quia grave videbatur, volebant primo, parochos nobilibus gratis administrare debere sacramenta universaque servitia. Quod cum vidissent desperari, ab exemplo nationum omnium suis pastoribus providentium, descenderunt ad id, ut saltem moderaretur stolla. Qua re cum Zagrabiensi episcopo Klobusiczki communicata existente, ego sic replicui. Quamvis administratio Hungaricae ecclesiae

(Mors locumtenentis Ludovici Erdoedy.) Anno hoc 1753. more suo post dominicam primam Epiphaniae initium habuit octavalis judiciaria sedes sive banalis tabula exiguo sui profectu, quod comes locumtenens a potiori infirmaretur. Qui etiam condito testamento et sacramentis devote susceptis, ut devote vixit, ex ptysi die 14. Februarii circa horam a prandiis mediam tertiam mortuus est. Videlicet comes Ludovicus Erdoedy de Monyorokerek, montis Claudii et comitatus Varasdinensis perpetuus, Posegani autem supremus comes, generalis supremus vigiliarum

die illa anni ultima gratiarum videlicet actionis pro Dei per annum susceptis beneficiis) hymnumque Te Deum laudamus cum populo decantasset, ad suum se recepit cubiculum et spasmo stomachi correptus, vitae suae finem intelligens, patres suos vocavit, susceptisque quam devotissime sacramentis et valedicens omnibus, sine doloribus ac infirmitate obiit vel obdormivit in suorum praesentia Zagrabiae- | hora a prandiis media decima. Die altero, prima nempe Januarii, morte ejus divinitus potius patefacta, ineredibilis hominum undique etiam

medio persvadendum Paraquariae populum, ut ad excolenda deserta illa concedat. Sed flecti gens non potuit. Ideo Jesuita quidam Hispanus Madrito in Americam missus est sub titulo plenipotentiarii regis Hispaniae. Qui Perù adveniens mandatis primum, deinde minis, tandem ecclesiasticis censuris et sacramentorum denegatione populum illum ad deserta illa incolenda impellebat, effectu communis plebei tumultus et insurrectionis. Quo viso, Jesuita aufugit, vel a suis a furore plebis salvatus est, informans Hispanicam aulam, submissione exiguorum militum rem accommodandam iri et rudem

duobus principibus Xaverio et Carolo, aulae item ministro Brühlio in Poloniam liberi ac debita cum provisione transeant etc. Quibus sic constitutis et pactatis die 17. Octobris Saxonicae copiae, fame victae, regis Borussi arbitrio se permiserunt, et a Borussiae rege gregarius miles a sacramento debitae Saxonicae Majestati fidelitatis absolutus est. Die autem 22. ejusdem Octobris, insalutata Dresda, rex Poloniarum cum praeattactis in Poloniam abiit. Borussus Saxonibus leges dat. Quibus ita factis, rex Borussiae legem

tormentorum adactus crimina talia confessus fuisset, ut ex propria confessione judex eum morti dederit, quoadusque factam a se confessionem non revocet, cum ob eam sui ipsius occisor evadat, qua ratione spontanea meimet ipsius condemnatio praetendi potest cum animae meae periculo incapacitateque sacramentalis absolutionis? At ille, manifeste acatholicam sequendo doctrinam, et de tali confessione dolere me posse asserebat, neque talismodi habere debere reflexiones, ubi de honore salvando capituli atque episcopi agitur. Suis postquam nil effecisset Ressius adulationibus, minis me aggressus

non curavit, et in illo erat apud omnes conceptu, quod neque passivis suis debitis expungendis futurus sit sufficiens. Iste ergo, nescio qua ex consideratione, me ad se accersiri curat. Quem dum extreme decumbere et ipse observassem et ex medico didicissem, animae primum ejus accepi rationem et sacramentis ejus muniri procuravi. Tum, quam cuperet dispositionem, proposui. De hac nec audire voluit, praecipue si coram capitularibus esse deberet, qui ad iracundiam facile eum provocarent suis illusionibus, quod nullas congregasset et relinqueret facultates, aliunde exiguo erga se affectu.

singularem disponebat successum. Proinde rea conscientia vestra culpas vestras vobis exaggerans, impulit vos ad illius potentiae protectionem auffugere, quacum in aperto et publico bello essemus. Agnoscimus quidem, consilia vestra, frivolis praetextibus colorata, cum debitae nobis fidelitatis sacramento vos nobis significasse. Sed dum in fidelitatis essentiam peccare non exhorruistis, calliditatis | vestrae epistola intollerabilis praesumptio est. Itaque post actiones fidelitati contrarias a proditoris nota vos absolvere nequimus, praecipue quia fuga

amissum. Die 4. Aprilis obsessum a Borussis fuisse Svaidniczium accepimus, et die 16 in potestatem obsidentium cessit. Mors assessoris Georgii Jellachich. Zagrabiae die 24 Aprilis ab intestato et sine sacramentorum provisione obiit dominus Georgius Jellachich, tabulae districtualis judiciariae assessor. Olim episcopi Zagrabiensis Braniug ephebus, per connubium Radichevichianae episcopalis provisoris filiae facultatibus crescens, tum ob respectum Braniugii vicecomes, demum assessor. Homo suarum

petitum ipse delusit, ad fata utriusque, prouti praemissa omnia successive per processum sunt agnita et probata, convictusque in tavernicali sede successor prioris vicecolonellus Wolffgangus Jellachich. Haec tria creditum passim causavisse Georgio Jellachich mortem, nec disponi potuit ad sacramentorum receptionem. Instantes pro assessoratu. Pro vocante assessoratu tabulae quam plurimi institere, ut Nicolaus Bedekovich vicecomes Varasdinensis, Georgius Ligutich, Stephanus Markovchich etc. etc. Et cum ad

carnes a filio suo emptas esse. Ex qua etiam consideratione pro nepote suo Petro apud Sigismundum Vojkovich 10 milia fl. deposuit elocanda. Haec sincere ac veridice notare visum est ob secuturam aetatem, memoriamque nunc viventium, quae nobis exstinctis etiam extingvetur. Juliana sacramentis munita ex podagra, qua multis annis premebatur et deferri debebat jam ab anno 1748., obiit: foemina, cui similem tarde habitura Croatia, prudenter ac sagaciter privilegiis foemineis usa, saepeque triumphans, quia foemina esset, promerita, cujus vita, dicta actaque conscriberentur, quod

admissus non fuit, translatamque in croaticum ex Bolando vitam Feliciani episcopi recipere debuit. Post dies aliquot infirmatus parochus Juraich die 18. Maji obiit. Vir erat severus zelosusque, concionandi cupidus, multa introduxit in parochiali ecclesia, ut quotidianam Rosarii publicam orationem, sacramenti expositionem et processionem cum eodem venerabili quotidianam, aliaque quam plurima. Electione magistratus successit eidem in parochia reverendus dominus Matheus Ztepanich ex praebendario civitatis. (Novus administrator comitatus Crisiensis et

Mikinovich, pro hoc Chasmensis dominus Franciscus Antonius Popovich, canonicus autem Joannes Protulepecz, parochus Vidussevicensis et administrator Poseganus, factus est. Item 9. Decembris Michael Szkerba, archidiaconus Varasdinensis, annorum 71 misere ex phtysi et sine sacramentorum provisione decessit; homo rudis, clamator, indoctus, rapax etc. Archidiaconatum accepit dominus Antonius Zdenchay, canonicatum obtinuit dominus Josephus Radichevich sublector, antea parochus ad ss. Trinitatem sub Keresztinecz.

gravitati repugnant, neque fuere defuncti genio convenientia. Hinc ex innanibus suspicionibus vel adulatorum mendaciis bani fuit ab eo aversio. Ex uxore sua Barbara Gerlechich, 1758. copulata, reliquit filiam atque filium Adamum, superiore anno mense Decembri die 12. natum. Provisus munitusque sacramentis, die secunda Aprilis in sepulchro majorum suorum Odrae in parochiali habito est depositus. Ad litteras ut natus fuerat, sic eas coluit, scripsitque plura erudite ac docte, ut dissertationes varias de rebus politico legalibus. Incoaverat commentarios [ in

1 redak prekrižan. Qua re quantus in plebe defectus et firmamentum ignorantiae stabilitum, quivis videt. De divitiis congregandis solliciti anteferebantur studiosis salutis animarum. Hinc administrationis sacramentorum tantus inolevit neglectus, ut pastores animarum testarentur opere, sacramenta nil esse, vel si sunt, sunt media habendae pecuniae. Referre pudet, singularia exempta, tot specificorum casuum....

redak prekrižan. Qua re quantus in plebe defectus et firmamentum ignorantiae stabilitum, quivis videt. De divitiis congregandis solliciti anteferebantur studiosis salutis animarum. Hinc administrationis sacramentorum tantus inolevit neglectus, ut pastores animarum testarentur opere, sacramenta nil esse, vel si sunt, sunt media habendae pecuniae. Referre pudet, singularia exempta, tot specificorum casuum.... ½ redka prekrižano. Hinc atque ex praemissis fontibus

Suvichiorum familiae.) In Glogovecz die octava Septembris hora mane nona obiit in capillis constituta Catharina Suvich, elegantis formae corporisque puella; ac illa ipsa, de qua superius fol. 571 dictum est, obiit ex malignis febribus, die infirmitatis 17., aetatis suae 22., munita prius sacramentis, ac in Klanecz Franciscanorum templo sepulta est. Genita ipsa est ex Francisco Suvich et Anna Novakovich. Suvich ex Bribir, partibus maritimis Zagrabiam veniens, apud Erdoedio provisorem primum egit, relictoque illo servitio non sine pecuniis, cum per contractum onus reddendarum

Decimo octavo. (Baro Balthasar Magdalenich praeses tabulae mortuus; de ejusdem fatis memoria.) Zagrabiae die 13. Octobris in domo a se extructa baro Balthasar Magdalenich post mediam 12 horam noctis, munitus antea sacramentis, longissima tollerata ex resipilla infirmitate, obiit. Fuit is Balthasaris aeque filius ex Susana Hersich, quae mortuo Braniugh anteriori marito suo, (ex quo Joannem postea protonotarium et Georgium Braniugh episcopum Zagrabiensem genuerat) Magdalenichio nubens, ex hoc praedictum

19.; desunt sex frustra, (Gravamina comitatuum.) In singulorum comitatuum congregationibus elaborata fuere gravamina ex parte illius comitatus, quorum singulariora: Varasdinensis reliqua inter contra clerum et parochos ob negligentiam in sacramentorum administratione, ob nimias exactiones stollares, ob impositiones pro lubitu parochianis suis ad campanas, aras, exstruendas ecclesias, curias hisque similia; in Zagrabiensi contra civitatem Zagrabiensem militares; in | Crisiensi contra,

anni Posonio rediverat et cum aureis praemissis fuit Viennam ab episcopo missus, ut labem, quam ex publicis in diaeta adversus suam negligentiam accusationibus contraxerat, abstergeret. Accusabatur autem in diaeta, quod curam nullam spiritualium haberet, ut populus non nisi tria sacramenta agnosceret nempe: baptismum, poenitentiam, matrimonium. Secundo, ea quae subsidii sunt regii, miserioribus parochis eundem rapere, neque ulli parochorum dare, spoliare illum ecclesias atque plurima alia, et haec a comitatibus Szaladiensi, Simeghiensi, Verocensi. Intuitu usurpati subsidii

"Vexatio dat intellectum" per se vulgatum, ob quod cum videret gratia se regia cecidisse, negatamque sibi audientiam, ex rei hujus apprehensione infirmatus et Viennae diutius curatus, Posonium rediit, nec valens restitui, testata palam resignatione in divinam voluntatem susceptisque sacramentis, die 18. Junii Posonii obiit, anno aetatis suae 55 necdum expleto; III. Idas Augusti triduanae funeris exequiae Posonii in templo s. Martini actae. Orationem funebrem dixit p. Josephus Pinter Jesuita, cancellarius Cassoviensis, typis editam

, ut aegro ferream apponat coronam, qua rupto capite vermes illi evolarent. Consensit cantor, hocve tormento passus est fratrem torqueri in domo sua seque praesente. At cum post torturam istam debilior evasisset, neque evolassent vermes, provisus est sacramentis, neque scio, per quem conscriptum testamentum, medio duorum canonicorum Chasmensium Georgii nempe Jambrekovich et Antonii Churlekovich, tormentato huic stulto, non obstante capitulari authentia, stulto huic pro subscriptione est exhibitum, qui subseripsit

Josephus Draskovich mortuus.) Die 9na Octobris in Klenovnik obiit comes Josephus Casimirus Draskovich, generalis peditatus, camerarius, minoris crucis Theresiani ordinis eques et supremus comes comitatus Crisiensis, et hoc ex cordis palpitatione, susceptis etiam sacramentis. Publicam fecit confessionem, praesente etiam comitissa, malae transactae vitae et tantorum passivorum debitorum contractorum

Constantia, cui illa: ne timeret, dicendo, sed diceret patri, ut a se facta vota, visitationis templorum b. virginis Cellensis et alterius ad Lonsztros persolvi curaret, evanuit. Haec cum socia, allato lumine residuum noctis vigilando transigit et illucescente die ad Capucinos pergit, sacramentis se munit, confessarioque suo Capucino factum narrat, qui sesse scripturum domino Jellachich recipit. Rediens domum vestemque ob labores commutans, a puero quodam rudimentorum latinitatis discipulo admonetur de signo adustionis indusii gesti in manu. Examinat ipsa, mutando indusium,

haec cum capellano concumbebat nocte singula. Posteaquam priora cum aliis multis circumstantiis prodidisset foemina et parocho etiam innotuissent, capellanus inde amotus est et daemon disparuit. Concubinae inventus maritus, officiales tandem prohibiti, ne ob cleri invidiam et suscipiendorum sacramentorum a plebe incuriam loquerentur. Casus reliquit unice memoriam diaboli Gorensis, ut serviat proverbio: est diabolus Gorensis ; ad cujus intelligentiam praemissa notavi, alias omittere poteram. (Res ludicra Varasdini.) Varasdini

terrore plenus exponit, diabolum prae foribus rogare quarterium; narrans, habere illum cornua, esse nigerrimum, rotare semet et sonos edere varios. Franciscani territi, cum sonum edi turbatum audirent et bojatum, concludunt, ingratum hospitem repellendum esse cum sacramento; itaque imposita devotione et precibus quibusdam alii ad sacristiam pergunt pro venerabili. Interea saecularis vietor potus pridie e somno excitatus, credens obdormisse janitorem, ad frequentissimum sonitum accedit ad portam; claves ibi comperit, aperitque et ad hircum impingens

jejuniorum vorare carnes, functionem episcopalem nullam obivisse, ut, si praepositus major non esset consecratus, vix sacerdotes numerarentur; deum ejus ventrem esse, diebus singulis ter quotidie potum esse et perpotationes edormire, jura ecclesiae negligere, quin optare, si ad diabolum pereant, sacramentum confirmationis non posse administrare, sua autem manu caedere et agere percussorem eum posse. Quae omnia exemplis seu episcopi factis specificis edixit, doctos et litteratos eum persequi et similia multa sane, quae omnia boni pastoris non esse; probabat ex patribus et evangelio.

probabat ex patribus et evangelio. Descendit ad peccata omissionis, ut sub eo omnem introductam esse licentiam, vix aliquem vivere honeste et christiane, introductas haereses et in cathedrali idololatriam plane. Cum enim nuper sacrum perageret solenne concionator, debuissetque fuisse venerabilis sacramenti expositio, in monstrantia tabernaculi abfuit Christus, et sacerdotes genuflexiones faciebant non Christo, quia hostia carebat, sed argento illi; hinc idololatriam deducebat. Tandem cum is illudere nolluisset, a sacrista illatam fuisse hostiam non consecratam, ut eadem

censuris omnibus eum innodavit, sumptoque prandio Vugram rediit, mandans castellano strictissime, ne cibum ullum carcerato admitteret, sed crepare bestiam sineret. Quinque diebus integris absque cibo potuque macerabatur, tum ad magnas indultum preces, ut e domo sua habere valeat jusculum. Petiit sacramentorum administrationem carceratus, episcopus Vugra vetuit, eo quod omnibus censuris eum innodasset et quod omni carere debeat solatio. Qui hinc rumores, quae crudelitatis episcopi per totum regnum detestatio, describere imposibile est. Die tertio quidam capitularium apud canonicum Petrovich

vetuisse, ne banus ulli intentionem aulae aperiret. (Mors comitis Ludovici Patachich.) Interea die 20. Augusti hora ante prandium media nona comes Ludovicus Patachich de Zajezda, devote munitus sacramentis, in Rakovecz decessit, anno aetatis suae 67 completo. Erat ipse filius Balthasaris cancellariae Hungaricae Viennae olim consiliarii et Zagrabiae 1719. mortui. Fratres habuit Alexandrum omnium seniorem, Viennae 1747. ut aeque consiliarium in cancellaria mortuum; Gabrielem archiepiscopum

sum, sed quanta sit et quam late pateat, quis ignorat? Quem fugit, quot sunt partes quibus recta civium institutio comprehenditur? Ut si omnia pro dignitate prosequi vellem, non tam orationi meae copia, sed modus esset quaerendus. Attamen ad haec summa capita redigo: religio, mores, doctrina, sacramenta, ecclesiastica munia, ecclesiastici ordinis decor, jura, judicia. Harum rerum tot atque tantarum vigilem custodem atque patronum magni animi est, magnae fortitudinis magnaeque constantiae. Etenim in magno civium numero haud parva multitudo est eorum qui virtutis hostes acerrimi omnia

velis; cuperem enim hoc quoque argumentum, quoad protractorum hactenus diplomatum fide licet, exhaurire. 7.1> De iuramento regum ad decretum Andreae Secundi. <2 Antea quaestio illa pertractari debet, an reges primae et secundae periodi vel inaugurale sacramentum dixerint. 3 Nosti enim quod vel hoc in quaestionem revocent illi qui limites regiae potestatis ultra modum proferre conantur. 4 De prima epocha id plane controvertunt quod usus coronationis viguerit. 5 Et sane si epistolas aliquot

et illc super etc. Horcus, et non Orcus; quemadmodum scribendum esse hoc numen animadverti in Operibus ac Dieb, est deus iurisiurandi sacramento praeses, poenasque exigit gravissimas ab iis, qui ausi fuerint peierare. Verti etiam potuisset fortasse iusiurandum, sed placuit magis Horci nomen adhlbere, quod est personae, non rei.

25 Alterum ejusdem officium est ut, qua parte leges ipsam potestatem executivam concernunt, haec easdem perinde debeat observare. 26 Utroque hoc officio Angli reges suos jam tunc, cum regiam capessit dignitatem, solenni, quod eotum nuncupare debet, sacramento obstringunt. § 6 Limites et organisatio iudicialis potestatis. 1 Iudicialem e contra potestatem non modo ab executiva, sed ab ipsa etiam legislativa ita divulserunt: 2 a) Ut nulla

aetati illi scriptoribus fides est, gravissima negotia, veluti consensus in propositum a rege successorem (c), exauctoratio prioris et alterius electio (d), tum quoque penes episcopos et optimatos fuit. 5 Tantum, an occasione coronationis inaugurale nuncupaverit sacramentum, non constat. 6 Id constat quod primus statim S. Stephani successor Petrus, homo exter peregrinisque imbutus principiis, pleraque ejus instituta everterit, praecipuis muneribus exteros praefecerit, quin plerasque etiam terras his

12 Dein exacto a rege ejusque filiis de illa observanda juramento (a). 13 Demum concessa primati regem, si eam infringerat, excommunicandi potestate. 14 (a) Andream II occasione inaugurationis sacramentum nuncupasse patet ex ipso alterius ejusdem, quippe de 1231, decreti articulo 5-o, uti id uberius explicatur in Vestigiis Diaetarum sub nota (a) pag. 104. 15 Ne quis tamen dubio locus supersit, eruitur id diserte ex epistola Pontificis de

ubi de Andrea loquens ait: "Cum (...) in coronatione sua juraverit etiam jura regni sui et honorem coronae illibata servare." 16 Et hinc tuto existimare licet quod antecessores etiam Andreae II, quos pariter jurasse mox ostendemus, ad consimilem ferme formam sacramentum nuncupaverint. § 16 Et Andreae II et Belae IV et Ludovici I et Mariae reginae decreta sunt verae diaetales constitutiones. 1 Umbratiles homines, qui rerum usu destituti vetera ad solam verborum

patre (nempe Emerico) filii sui (nempe Ladislai) vice corporaliter iuramentum (...) sicut progenitores sui (...) impenderunt;" vide Vestigia Diaetarum pag. 78; anno vero 1214. inter privilegia Strigoniensis archiepiscopi Pontifex numerat: "praestatio quoque sacramentorum a regibus et reginis Hungariae eorumque haeredibus." 7 Quod autem sacramentum hoc non ad ecclesiasticas tantum immunitates, sed etiam ad jura regni directum fuerit, docuimus in nota (a) ad §-um 15.

vide Vestigia Diaetarum pag. 78; anno vero 1214. inter privilegia Strigoniensis archiepiscopi Pontifex numerat: "praestatio quoque sacramentorum a regibus et reginis Hungariae eorumque haeredibus." 7 Quod autem sacramentum hoc non ad ecclesiasticas tantum immunitates, sed etiam ad jura regni directum fuerit, docuimus in nota (a) ad §-um 15. § 18 1 Andreas II vix solutis anni 1222. comitiis debuit contraria eorum

notam (c) pag. 120. § 19 Sub Bela IV eadem conservatur. 1 Quod Bela IV decretum Andreae de 1222. adhuc qua junior rex confirmaverit, constat. 2 Quod inaugurale insuper occasione coronationis sacramentum dixerit, admodum probabile est. 3 Attamen quod eadem occasione inaugurale etiam ediderit diploma, non constat. 4 Decretum certe Andreae II eum occasione coronationis iuramento non firmasse inde apparet, quod primo post 31 annum consimile

pag. 104. § 20 Uti et sub Stephano V, Ladislao Chuno, et Andrea III. 1 Stephanum V, Ladislaum Chunum, et Andream III inaugurale dixisse sacramentum nullum quidem hactenus diplomaticum vestigium eruimus; quod tamen Andreas III inaugurale diploma ediderit, e recens protracto Vladislai I diplomate satis apparet, quo hujus de 1298. decretum per extensum transumit et confirmat. 2 Cum

20.2 moris: mores B semper admodum tenaces fuerint, forte ab exemplo regis hujus argui potest reliquos etiam ejus praedecessores inauguralia diplomata edidisse, sicut vicissim, cum aliquot ejus praedecessores inaugurale nuncupasse sacramentum superius ostensum sit, hos etiam postremos tres primae periodi reges id praestitisse vix dubio locus videtur. 3 Comitia certe eos praeter Stephanum V, qui biennio tantum regnavit, identidem celebrasse, adeoque avitam constitutionem haud mutasse, jam in

necdum viguit. Infirma constitutionis praesidia. 11 Quod summum est, quatuor illa, quibus Hungari constitutionem suam muniverant, praesidia admodum infirma fuerunt. a) Inaugurale sacramentum. 12 Inauguralis enim juramenti reges nullam habuisse rationem supra ostendimus. b) Poena excommunicationis. 13 Anathematis poena suum in Andrea II effectum reipse produxit.

etiam rex reale potestatis exercitium adire donec coronetur; non poterat coronari donec status specificae hujus, quam in potestate habebant, coronae usum eidem concedant, status autem id concedere non solebant donec electus promptum se non exhibuit inaugurale nuncupandi sacramentum. 11 Et haec est vis instituti hujus, non populare (ut ignari rerum nostrarum exteri improperare solent) praejudicium, non vanum spectandorum inauguralium solennium desiderium. 12 Hoc est palladium illud quod nutantem jam saepius

(per Elisabetham) de castro Vissegradi corona illa qua hactenus reges Hungariae coronari soliti fuere." 21 Apparet itaque aetate hac ne conservatorum quidem coronae institutum viguisse. § 32 Carolus inaugurale sacramentum nuncupavit quidem; an tamen capitulationem aliquam ediderit vel Andreanam adminus constitutionem confirmaverit, hactenus non constat. 1 Carolus dum illegitima adhuc corona 1309. incingeretur, inaugurale quidem dixit sacramentum, verum

32 Carolus inaugurale sacramentum nuncupavit quidem; an tamen capitulationem aliquam ediderit vel Andreanam adminus constitutionem confirmaverit, hactenus non constat. 1 Carolus dum illegitima adhuc corona 1309. incingeretur, inaugurale quidem dixit sacramentum, verum occasione hac nec constitutionem Andreanam confirmavit, nec aliud inaugurale diploma edidit. 2 Per verba tamen illa: "Nobiles regni sui Hungariae in approbato et antiquo jure servare atque a tyrannorum oppressione eripere," jam

id quod filium suum Ludovicum se adhuc vivo coronari summis studiis, etsi irrito conatu adlaboraverit. 5 (a) In Vestigiis Diaetarum pag. 157. § 34 In coronatione sacramentum nuncupavit, diploma tamen inaugurale non edidit. 1 Apparet itaque ipsum etiam Ludovicum non successionis, sed electionis via regnum adivisse (a); quod occassione inaugurationis suae sacramentum dixerit, nullum quidem diplomaticum exstat

§ 34 In coronatione sacramentum nuncupavit, diploma tamen inaugurale non edidit. 1 Apparet itaque ipsum etiam Ludovicum non successionis, sed electionis via regnum adivisse (a); quod occassione inaugurationis suae sacramentum dixerit, nullum quidem diplomaticum exstat argumentum. 2 Cum tamen electionis via regnum adiverit, cum patrem ejus jurasse constet, vix dubitare licet quod hic quoque vigentis jam a tanto, ut ostendimus, tempore consvetudinis hujus officium

43 tit. corr. pro 53 An Sigismundus capitulationem ediderit, vel Andreanam confirmaverit, non constat. 1 Regina in carcere detenta sigismundus infrequentibus licet comitiis Albae coronatus est. 2 An ea occasione sacramentum praestiterit, nullum hactenus vestigium eruimus; quod tamen Sigismundus mori majorum hac in re obsecutus est, pronum est existimare; an ante coronationem capitulationem ediderit, vel andreanam adminus constitutionem seu ante, seu post coronationem

collocatur. 8 (a) Sunt verba instrumenti coronationis in Vestigiis Diaetarum pag. 239. 9 (b) Vide Vestigia Diaetarum pag. 239. § 57 Uladislaus inaugurale sacramentum nuncupavit. 1 In edito per status de coronatione regis hujus instrumento de nuncupato per eundem inaugurali instrumento diserta quidem mentio non occurrit, e clausula tamen illa: "cum peractione publica et manifesta omnium illarum

juratam dederint cautionem. Status regi juramentum fidelitatis nuncupant. 5 Qua in re dignum est attentione quod rex non ad omnium praedecessorum suorum, sed tantum ad Sigismundi avi et Alberti patris sui leges sacramentum nuncupaverit. 6 Ut adeo et hinc iterum errasse Verböczium appareat dum omnes Andreae II successores decreta ejus in aditu regiminis juramento confirmasse affirmat. § 62 Decreta comitiorum jam tum comitatibus

juramentum a potioribus praelatis et baronibus recipit. 1 Mathias jam 16-a Februarii Budam pervenit et, cum detenta adhuc per Fridericum imperatorem corona coronatio suscipi non posset, inaugurale de observanda regni constitutione praestitit sacramentum vicissimque a praesentibus eotum copiosis praelatis, baronibus et nobilibus juramentum fidelitatis recepit (a). Circa convocandam ad diaetam nobilitatem variat. 2 Prima is sub auspiciis suis comitia eodem

capitulationi huic in Farkashida seu Wolfoserl, quem vicum jam tunc limitem regni constituisse apparet, ultima Iulii subscripsit. 2 Praefixit deinde pro coronatione comitia Albam Regalem in 14. Septembris (a), in quibus 21-a ejusdem mensis coronatus consvetum sacramentum nuncupavit. 3 An tamen vicissim status juramentum fidelitatis eidem, prouti tribus suis decessoribus fecerunt, praestiterint, non constat. 4 Constat tamen, quod nullos eidem antecoronationales articulos exhibuerint. 5 E quo

post fata sua procurent, ut hic, licet adhuc infans, coronetur, agere coepit perfecitque ut 1508. in comitiis Budae habitis Ludovicus pro haerede regni declaretur, Albae vero Regali, licet primo bimulus, coronetur (b). 2 Uladislaus pro infante filio ipse sacramentum dixit, insuper solennem nomine ejusdem filii extradedit capitulationem, qua in persona ejus promittit quod, ut primum ad adultem pervenerit aetatem, novam de observandis legibus, statuum praerogativis, et constitutione regni elargiturus sit assecurationem

haec ad constitutionalem Andreae II legem revocatur. 14 Nimirum tanta fuit optimatum potentia ut reliquae nonnisi sensim in subsequis comitiis potuerint abrogari. 15 Ita anno primum 1504. articulo 2-o supremi comites ad nuncupandum officii sacramentum adstringebantur, articulo 3-o supremi comitis officium in haereditatem conferri vetabatur sicque altera etiam constitutionalis Andreae II lex renovabatur; §-o vero 4-o adimebatur comitibus potestas vicecomites pro arbitrio nominandi. 16 Verum

Hispaniae, et sic annihilatum est; Ludovicus 14. etiam usum fluvii Amazonum in America sibi petiit a Portugallis, imo ipsum dominium supremum, ut sic ceterae gentes ei tributum solverent, sed Petrus scivit prudenter evitare bellum cum Ludovico, etiam cum Hispanis ob colonias S. Sacramenti provinciae; imminuit Portugalliae etiam bellum ob successionem Hispaniae, sed Petrus politica usus sequutus est semper eas partes a quibus plurimum sperandum erat et minimum metuendum, et sic extorsit se ex bello ad quod incautum foedus vel altercatio ipsum praecipitare

5‑tus; hic fuit filius senior Petri ex secundo matrimonio cum Maria Sophia ex domo Palatino Neoburgica; adivit regnum flagrante bello, quod usque annum '713. protractum et utiliter pro Portugallis gestum est; pace Ultrajectensi pax reposita, qua pace Portugallis territorium S. Sacramenti et fluvius Amazonum, quem Ludovicus 14. praetendit, assertus est Portugallis, ceterorum juribus annihilatis. 17.1 Bello liberatus Iohannes curas suas convertit ad negotia domestica, agriculturam, commercium; multi tamen ipsum arguunt, quod recte

languida erant; decessit 1750; successit ei Iosephus Emanuel filius; hic usque '72. annum regnavit; hic adjecit animo, ad mendanda ea quae male aut languide sub patre gesta sunt, maxime sub ministerio Bombalii; anno '753. cum Hispania se in tractatum immisit propter insulam S. Sacramenti, ob quam multae controversiae prius enatae sunt; cessit nempe eam Hispanis, hi vero partem Paragvariae cedebant Portugallis; excitatae sunt tamen turbae inter commissarios, qui per seditiosos incolas dispersi sunt, recidit dein tota suspitio ad Iesuitas excitati tumultus;

foedus, quo Henricus renunciavit pro se et suis successoribus juri in provincias Gallicas, Franciscus vero 50,000 imperialium annue pendendorum promisit; haec '526. et '7-o agebantur. 8 Circa haec tempora praedicabat in Germania Lutherus et Calvinus, Lutherus sacramentorum numerum impugnavit duoque tantum statuebat sacramenta, ipse ergo Henricus, in literis versatissimus, refutavit Lutherum edito a se opusculo, Romanus ergo Pontifex ad perennem remunerationem huius zeli eum Protectorem fidei cognominavit,

juri in provincias Gallicas, Franciscus vero 50,000 imperialium annue pendendorum promisit; haec '526. et '7-o agebantur. 8 Circa haec tempora praedicabat in Germania Lutherus et Calvinus, Lutherus sacramentorum numerum impugnavit duoque tantum statuebat sacramenta, ipse ergo Henricus, in literis versatissimus, refutavit Lutherum edito a se opusculo, Romanus ergo Pontifex ad perennem remunerationem huius zeli eum Protectorem fidei cognominavit, Leo 10-us; mutavit tamen paulo post zelum suum Henricus,

1.19.3  Nunc sua regna colit victor. Mansere trophaei
1.19.4   Busta loco mortis conscia perdomitae. 20. De Sanctissimo Eucharistiae Sacramento
1.20.1  Huc ades, o quicumque pius, tibi namque paratur
1.20.2   Dives coelesti mensa beata dape.
1.20.3  Exigit haec animo curas durumque laborem,

More gerebantur, nam nec premere ubera vaccis
Ullus homo potuit suadere, oleasque feraces
Collibus apricis serere, aut a littore telis
Praedones arcere, necent ne forte, patrumque
Sic sacramentum violent, quod tale, prius se
Dent occidendos aliis ut scilicet ipsi,
Quam perimant illi quemquam: sic perditè amatur
Caprigenum pecus, ut reliquo concedere multa
Noluerint in secla locum,

Bibliographia locorum inventorum

Toma Arhiđakon (1200-1268) [1268], Historia seu cronica Salonitanorum atque Spalatinorum pontificum, versio electronica (, Split), Verborum 40426, Ed. Olga Perić [genre: prosa oratio – historia] [word count] [thomashistsalon].

Anonymus (floruit 1346-1353) [1346], Obsidio Iadrensis, versio electronica (), Verborum 22573, Ed. Veljko Gortan; Branimir Glavičić; Vladimir Vratović [genre: prosa oratio – historia] [word count] [anonymusobsidioiadrensis].

Madijev de Barbazanis, Miha (c. 1280 - post 1358) [1358], De gestis Romanorum imperatorum atque pontificum, caput XV, versio electronica (), 471 verborum, Ed. Ivan Lučić [genre: prosa oratio - historia] [word count] [madijevmdgrip].

Pavlović, Pavao (1347-1416) [1371], Memoriale, versio electronica (), Verborum 12550, Ed. Ferdo Šišić [genre: prosa oratio - chronica] [word count] [paulopmemoriale].

Grad Šibenik (1449) [1449], Documenta de ecclesia Sibenicensi a. 1449, versio electronica (), Verborum 1210, Ed. Vincenzo Miagostovich [genre: prosa - acta officialia] [word count] [documentaecclsibenic].

Marulić, Marko (1450-1524) [1480], Repertorium, versio electronica (), Verborum 315700, Ed. Branimir Glavičić [genre: prosa oratio - loci communes] [word count] [marulmarrepert].

Marulić, Marko (1450-1524) [1496], De institutione bene vivendi per exempla sanctorum, versio electronica (, Split), Verborum 186963, Ed. Branimir Glavičić [genre: prosa oratio - tractatus] [word count] [marulmarinst].

Dragišić, Juraj; Crijević, Ilija; Karlo Pucić; Frano Galatin (non post 1445-1520; 1463-1520; 1458?-1522; floruit 1499) [1499], Oratio funebris habita pro magnifico et generoso senatore Iunio Georgio patritio Rhagusaeo, versio electronica (), 28 versus, verborum 2459, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa oratio - epistula; poesis - epigramma; prosa oratio - oratio] [word count] [dragisicjoratio].

Marulić, Marko (1450-1524) [1503], In epigrammata priscorum commentarius (), Verborum 25316, Ed. Bratislav Lučin [genre: prosa oratio - commentarius] [word count] [marulmarinepigr].

Marulić, Marko (1450-1524) [1507], Vita diui Hieronymi, versio electronica (), Verborum 10681, Ed. Darko Novaković [genre: prosa oratio - vita] [word count] [marulmarvita].

Marulić, Marko (1450-1524) [1510], Quinquaginta parabolae, versio electronica (), Verborum 13330, Ed. Branimir Glavičić [genre: prosa oratio - parabola] [word count] [marulmarquinqu].

Marulić, Marko (1450-1524) [1516], Evangelistarium, versio electronica (), Verborum 155872, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa oratio - tractatus] [word count] [marulmareuang].

Marulić, Marko (1450-1524) [1517], De Veteris instrumenti uiris illustribus, versio electronica (), Verborum 29840, Ed. Branimir Glavičić [genre: prosa oratio - vita] [word count] [marulmarvirill].

Marulić, Marko (1450-1524) [1519], De humilitate, versio electronica (), Verborum 81625, Ed. Branimir Glavičić [genre: prosa oratio - tractatus] [word count] [marulmarhumil].

Crijević Tuberon, Ludovik (1458-1527) [1522], Commentarii de temporibus suis, versio electronica (), Verborum 118743; librorum 11, capitum 165, Ed. Vladimir Rezar [genre: prosa oratio - historia] [word count] [tuberocomm].

Marulić, Marko (1450-1524) [1522], Tropologica Dauidiadis expositio, versio electronica (), Verborum 5871, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa oratio - expositio] [word count] [marulmartrop].

Pribojević, Vinko (mortuus post a. 1532) [1525], Oratio de origine successibusque Slauorum, versio electronica (, Hvar), verborum 14680, Ed. Veljko Gortan [genre: prosa oratio - oratio; poesis - epigramma; poesis - carmen] [word count] [pribojevvor].

Vlačić Ilirik, Matija (1520-1575) [1581], Clavis scripturae sacrae, pars prima, versio electronica (), 600000 verborum, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa - tractatus; prosa - vocabularium; poesis - elegia; poesis - epigramma] [word count] [flaciusmclavis1].

Vlačić Ilirik, Matija (1520-1575) [1581], Clavis scripturae sacrae, pars secunda, versio electronica (), 600000 verborum, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa - tractatus; prosa - vocabularium; poesis - elegia; poesis - epigramma] [word count] [flaciusmclavis2].

Stepanić Selnički, Nikola; Stjepan Medak (1553-1602; c. 1596.) [1596], Historia obsidionis Petriniae et cladis Szerdarianae, versio electronica (), Verborum 3031, Ed. Vladimir Rezar [genre: prosa oratio - historia] [word count] [stepnobsid].

Kitonić, Ivan (1561-1619) [1619], Directio Methodica processus iudiciarii iuris consuetudinarii Inclyti Regni Hungariae, versio electronica (), 154 versus, verborum 69145; 12 epigrammata, 12 capita, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa oratio - tractatus] [word count] [kitonidirmeth].

Levaković, Rafael (o. 1597 - o. 1650) [1639], Ad Benedictum Uinkouich episcopum epistulae XI, versio electronica (), Verborum 6550, Ed. Šime Demo [genre: prosa oratio - epistula] [word count] [levakovrepist].

Rattkay, Ivan (1647–1683) [1683], Relatio Tarahumarum Missionum eiusque Tarahumarae Nationis Terraeque Descriptio, editio electronica (), 9250 verborum, Ed. Ludwig Fladerer [genre: prosa oratio - relatio] [word count] [rattkayitarahum].

Vičić, Kajetan (?-ante 1700) [1686], Thieneidos libri sex, versio electronica (), 5415 versus, verborum 33672, Ed. Gorana Stepanić [genre: poesis - epica] [word count] [vicickthien].

Rogačić, Benedikt (1646–1719) [1690], Euthymia sive De tranquilitate animi. Carmen didascalicum, versio electronica (), 8211 versus, verborum 111.074 [genre: poesis - epica; prosa - praefatio; prosa - summa] [word count] [rogacicbeuthym].

Vičić, Kajetan (?-ante 1700) [1700], Jesseidos libri XII, editio electronica (), 13523 versus, verborum 84448, Ed. Gorana Stepanić [genre: poesis - epica] [word count] [viciccjess].

Dumanić, Marko; Bernardi, Jerolim (1628-1701; oko 1688-1773) [1701], Synopsis virorum illustrium Spalatensium, versio electronica (), verborum 6745, versus 158, Ed. Bratislav Lučin [genre: prosa oratio - historia litteraria; prosa oratio - catalogus virorum] [word count] [dumanicmsynopsis].

Ritter Vitezović, Pavao (1652–1713) [1703], Plorantis Croatiae saecula duo, versio electronica (), 2815 versus, verborum 19809 [genre: poesis - epica; poesis - elegia; paratextus prosaici] [word count] [vitezovritterpplorantis].

Krčelić, Baltazar Adam (1715-1778) [1748], Additamenta ad Annuas, versio electronica (, Zagreb), Verborum 17030, Ed. Tadija Smičiklas [genre: prosa oratio - historia] [word count] [krcelicbannadd].

Krčelić, Baltazar Adam (1715-1778) [1748], Annuae 1748-1767,versio electronica (, Zagreb), Verborum 244601, Ed. Tadija Smičiklas [genre: prosa oratio - historia] [word count] [krcelicbann].

Kalić, Arkanđeo (1739-1816) [1778], In adventu Domini Gregorii Lazzari oratio, versio electronica (, Dubrovnik), Verborum 3698, Ed. Relja Seferović [genre: prosa oratio - oratio] [word count] [kalicaadventu].

Škrlec Lomnički, Nikola (1729-1799) [1782], Operum omnium tomus II, versio electronica (), Verborum 46753, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa oratio - epistula; prosa oratio - oratio; prosa oratio - tractatus] [word count] [skrl2].

Hesiodus; Zamanja, Bernard (1735-1820) [1785], Hesiodi Ascraei opera, versio electronica (), 2747 versus, verborum 58425 [genre: poesis - versio; poesis - epica; poesis - elegia; poesis - carmen; prosa - epistula; prosa - commentarius] [word count] [zamagnabhesiod].

Škrlec Lomnički, Nikola (1729-1799) [1790], Operum omnium tomus III, versio electronica (), Verborum 71764, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa oratio - tractatus] [word count] [skrl3].

Barić, Adam Adalbert (1742-1813) [1792], Statistica Europae, versio electronica (), Verborum 91598, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa oratio - tractatus] [word count] [baricastat].

Kunić, Rajmund (1719-1794) [1794], Epigrammata, versio electronica (), 20870 versus, verborum 170058, Ed. Irena Bratičević [genre: poesis - epigramma] [word count] [kunicrepigr].

Ferić Gvozdenica, Đuro (1739–1820) [1803], Periegesis orae Rhacusanae, versio electronica (, Dubrovnik), 3368 versus, verborum 28363 [genre: poesis - epica; poesis - praefatio; prosa - index] [word count] [fericdperiegesis].

Retrieve all occurrences

Click here for a KWIC Report